ΤΟ ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΤΙΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

Transcript

1 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 47 ΤΟ ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΤΙΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Tου Xρήστου Πιτσούλη Ι ) Η σημαντικότερη νέα ρύθμιση που περιλαμβάνεται στον υπαλληλικό κώδικα, ο ο- ποίος κυρώθηκε με τον Ν. 3528/2007 (ΦΕΚ 26/Α ), είναι αναμφίβολα η αλλαγή που ε- πήλθε στην επιλογή προϊσταμένων οργανικών μονάδων των δημοσίων υπηρεσιών και των ΝΠΔΔ (τα άρθρα 84 και ιδίως 85 και 86). Το νέο σύστημα επιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων ήρθε κατά βάση να αλλάξει τα κριτήρια για το σχηματισμό της κρίσης του υπηρεσιακού συμβουλίου όταν αυτό επιλέγει προϊστάμενο οργανικής μονάδας (Γενικής Διεύθυνσης / Διεύθυνσης / Τμήματος) και από ασαφή, υποκειμενικά και δυσχερώς μετρήσιμα (βλέπε άρθρο 83 του Ν. 2683/1999 και 8 του Ν. 3260/2004 που ίσχυε ως τις ) να καθιερώσει σαφή, αντικειμενικά και εύκολα μετρήσιμα κριτήρια (άρθρο 85 του Ν. 3528/2007). ΙΙ) Παρουσίαση του νέου συστήματος επιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων στις δημόσιες υπηρεσίες και τα ΝΠΔΔ. Στον ισχύοντα υπαλληλικό κώδικα (άρθρο 80), ορίζεται ότι οι βαθμοί των δημοσίων υπαλλήλων είναι πέντε (5): Α, Β, Γ, Δ και Ε, τους οποίους καταλαμβάνουν οι υ- πάλληλοι με προαγωγή μετά την πάροδο ορισμένων ετών στην υπηρεσία (σταθερή - πάγια ιεραρχία) ανάλογα με την κατηγορία εκπαίδευσης τους (άρθρο 82). Για τις θέσεις προϊσταμένων οργανικών μονάδων (Τμηματάρχες, Διευθυντές) η επιλογή των υπαλλήλων γίνεται από το Υπηρεσιακό Συμβούλιο της Υπηρεσίας για μία τριετία (κινητή ιεραρχία) ενώ για τις θέσεις Γενικών Διευθυντών η επιλογή γίνεται από το Ειδικό Υπηρεσιακό Συμβούλιο (άρθρα 158 και 159) που εδρεύει στο Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, επίσης για μία τριετία 1. Για την κάλυψη θέσεων Προϊσταμένων Τμημάτων απαιτείται οι προς επιλογή υπάλληλοι να κατέχουν τουλάχιστον τον βαθμό Α ενώ για τις θέσεις Προϊσταμένων Διευθύνσεων οι υπάλληλοι πρέπει να έχουν διατελέσει τουλάχιστον ένα (1) έτος Προϊστάμενοι Τμήματος και να κατέχουν τον βαθμό Α προκειμένου να μπορούν να κριθούν για τη θέση αυτή (άρθρο 84). Σε ό,τι αφορά τους Προϊσταμένους Γενικών Διευθύνσεων οι προς επιλογή υπάλληλοι της κατηγορίας ΠΕ πρέπει να κατέχουν τον βαθμό Α, να έχουν είκοσι (20) τουλάχι- O Χρήστος Πιτσούλης είναι απόφοιτος ΕΣΔΔ, ΜΔΕ Κοινωνιολογίας (Τοπικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης).

2 48 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH στον έτη υπηρεσίας και να έχουν διατελέσει Προϊστάμενοι Διεύθυνσης (άρθρο 84). Ωστόσο (και αυτό αποτελεί καινοτομία αναφορικά με όλη την προηγούμενη δημοσιοϋπαλληλική νομοθεσία), η επιλογή Προϊσταμένου Γενικής Διεύθυνσης γίνεται ύ- στερα από προκήρυξη του οικείου φορέα, που επιθυμεί να πληρώσει τη θέση αυτή, στην οποία καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις συμμετοχής (συγκεκριμένοι κλάδοι από τους οποίους επιτρέπεται να προέλθει ο Γενικός Διευθυντής κ.α.) και η οποία δημοσιεύεται στον τύπο και στην ιστοσελίδα του φορέα προκειμένου να συμμετάσχουν στην επιλογή υπάλληλοι και άλλων δημοσίων υπηρεσιών και ΝΠΔΔ - ε- φόσον πληρούν τις ανωτέρω γενικές προϋποθέσεις και τους όρους της προκήρυξης (άρθρο 86) 2. Η επιλογή Προϊσταμένων Τμημάτων και Διευθύνσεων γίνεται από τα Υπηρεσιακά Συμβούλια - και στη περίπτωση των Προϊσταμένων Γενικών Διευθύνσεων από το Ειδικό Υπηρεσιακό Συμβούλιο - με βάση τρεις (3) ομάδες κριτηρίων, που η καθεμία μοριοδοτείται αυτοτελώς 3 : Η πρώτη ομάδα κριτηρίων αναφέρεται στα «Επαγγελματικά τεχνικά προσόντα» (βασικός τίτλος σπουδών, δεύτερος τίτλος σπουδών, διδακτορικό ή / και μεταπτυχιακό δίπλωμα, γνώση ξένων γλωσσών, αποφοίτηση από ΕΣΔΔ/ΕΣΤΑ, επιμορφωτικά σεμινάρια). Η δεύτερη αναφέρεται στην «Εργασιακή - διοικητική εμπειρία» (χρόνος υπηρεσίας προϋπηρεσίας, θητεία προϊσταμένου οργανικής μονάδας) και η τρίτη αναφέρεται στις «Ικανότητες δεξιότητες» (υπηρεσιακή αξιολόγηση, ειδικές δραστηριότητες, ή- τοι συγγραφικές εργασίες, εισηγήσεις σε συνέδρια ημερίδες κ.α., εκπροσώπηση σε συμβούλια, επιτροπές, συμμετοχή ως μέλος Δ.Σ, Διοικητές δημόσιων νομικών προσώπων) καθώς και o έπαινος, το μετάλλιο και η συνέντευξη ενώπιον του Υπηρεσιακού Συμβουλίου (ή ειδική αξιολόγηση στην περίπτωση επιλογής Προϊσταμένων Τμημάτων). Η επιλογή των προϊσταμένων γίνεται βάσει της μοριοδότησης του κάθε υποψήφιου με τα μόρια που προβλέπονται για τα ανωτέρω κριτήρια και την κατάταξη των υποψηφίων κατά φθίνουσα σειρά βαθμολογίας. ΙΙΙ) Οι θεμελιώδεις αρχές που διέπουν την επιλογή προϊσταμένων οργανικών μονάδων στη δημόσια διοίκηση. Το σύστημα επιλογής προϊσταμένων στοχεύει στην ανάδειξη των ικανότερων, την α- νακύκλωση των εμπειριών, γνώσεων και δεξιοτήτων μεταξύ των στελεχών και η προώθηση ενός δυναμισμού στη δημόσια διοίκηση 4. Η επιλογή προϊσταμένων οργανικών μονάδων «αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο για την εύρυθμη λειτουργία της κρατικής μηχανής» διότι με ένα «ορθό σύστημα προαγωγών είναι δυνατό να οργανωθεί καλύτερα η δημόσια υπηρεσία» 5, και οι πλέον σημαντικές θέσεις της υπαλληλικής ιεραρχίας να καταλαμβάνονται από τους αξιότερους δημοσίους υπαλλήλους που υφίστανται στο δυναμικό της. Τo ζήτημα που χρειάζεται να εξεταστεί είναι το εάν η «αντικειμενικοποίηση, κατά το μεγαλύτερο μέρος των κριτηρίων επιλογής προϊσταμένων» 6 ευθυγραμμίζεται με τις αρχές που θέτει ο ίδιος ο υπαλληλικός κώδικας στο άρθρο 1 και ιδίως με τις αρχές της αξιοκρατίας και της ισότητας 7.Πράγματι,στο νέο υπαλληλικό κώδικα (Ν.3528/2007) προστίθεται στο άρθρο 1, δίπλα στην αρχή της αξιοκρατίας, η αρχή της ισότητας που δεν υπήρχε στο άρθρο 1 του προηγούμενου υπαλληλικού κώδικα (Ν. 2683/1999). Η καθιέρωση των δύο αυτών αρχών (αξιοκρατίας και ισότητας) στον υπαλληλικό κώδικα δεν μπορεί να επιτευχθεί δίχως την ύπαρξη δεσμεύσεων (ειδικότερων ρυθμί-

3 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 49 σεων προς αυτή την κατεύθυνση) για την εφαρμογή τους από το νομοθέτη και τη διοίκηση. Εν πρώτοις, η αρχή της αξιοκρατίας «υπαγορεύει ότι η πρόσβαση σε δημόσια αξιώματα και θέσεις [πρέπει] να γίνεται με κριτήρια που συνδέονται με την προσωπική τους αξία [των πολιτών] και την ικανότητα των ενδιαφερομένων για την κατάληψή τους» 8. Η αρχή αυτή καθιερώνεται και συνταγματικά, ενώ εφαρμόζεται «επίσης στην υπηρεσιακή εξέλιξη και την εν γένει υπηρεσιακή κατάσταση των υπαλλήλων» 9. «Η αξιοκρατία δηλαδή αναδεικνύεται ως ουσιώδες στοιχείο της συνταγματικά κατοχυρωμένης δημοκρατικής αρχής, χωρίς το οποίο η τελευταία δεν νοείται» 10. Αναφορικά με τη δεύτερη αρχή, την αρχή της ισότητας, αυτή κατοχυρώνεται συνταγματικά στο άρθρο 4 παρ. 1 : «Οι έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου». Η ισότητα όμως αυτή «δεν είναι η τυπική ή αριθμητική, δεν συνεπάγεται δηλαδή υποχρέωση του νομοθέτη να ρυθμίζει καθ όμοιο τρόπο καταστάσεις ανόμοιες μεταξύ τους» 11 αλλά αναλογική (ή ουσιαστική) που σημαίνει όμοια μεταχείριση ίδιων καταστάσεων και διαφορετική ρύθμιση ανόμοιων καταστάσεων 12. Επίσης στην αρχή της ισότητας (άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος 1975/ 86/2001/2008) αλλά και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου (άρθρο 5 παρ. 1 του Σ.) θεμελιώνεται η αρχή της σταδιοδρομίας του καθενός κατά το λόγο της προσωπικής του αξίας 13 - αρχή που έχει εφαρμογή ιδίως στη δημόσια διοίκηση. Από τις αρχές της αξιοκρατίας και της ισότητας συντίθεται η αρχή της «αξιοκρατικής ισότητας» 14 που δεσμεύει τόσο το νομοθέτη όσο και τη διοίκηση. Συνεπώς το ερώτημα που ανακύπτει είναι το εάν οι νέες ρυθμίσεις του υπαλληλικού κώδικα για την επιλογή προϊσταμένων οργανικών μονάδων εναρμονίζονται με την προαναφερόμενη αρχή της αξιοκρατικής ισότητας. IV) Η αρχή της αξιοκρατικής ισότητας στο νέο υπαλληλικό κώδικα: επαλήθευση ή διάψευση; Πριν επιχειρηθεί η απάντηση στο ερώτημα θα πρέπει να επισημανθεί ότι τον Μάρτιο του 2006 δόθηκε στη δημοσιότητα προσχέδιο του υπαλληλικού κώδικα το οποίο στη συνέχεια τροποποιήθηκε και έλαβε την οριστική του μορφή τον Ιανουάριο του 2007 με την ψήφιση του Ν. 3528/2007. Στον παρακάτω πίνακα γίνεται παραβολή των μορίων του προσχεδίου αυτού του υ- παλληλικού κώδικα και του ψηφισθέντος υπαλληλικού κώδικα καθώς και του ποσοστού που καταλαμβάνει κάθε ομάδα κριτηρίων τόσο στο προσχέδιο του υπαλληλικού κώδικα όσο και στον υπαλληλικό κώδικα. Από την παράθεση των κατωτέρω στοιχείων του πίνακα γίνεται σαφές ότι η μοριοδότηση των επιμέρους κριτηρίων διαφοροποιήθηκε αισθητά στον υπαλληλικό κώδικα σε σχέση με το προσχέδιό του που δόθηκε στη δημοσιότητα από την «Επιτροπή για την αναθεώρηση του υπαλληλικού κώδικα». Στο τελικό κείμενο του υπαλληλικού κώδικα έγινε μεταφορά μορίων από την ομάδα κριτηρίων «Επαγγελματικά - τεχνικά προσόντα» στην ομάδα κριτηρίων «Εργασιακή - διοικητική εμπειρία» 15 - ιδίως στην περίπτωση επιλογής Τμηματαρχών αφενός, και αφετέρου εντός της ομάδας κριτηρίων «Επαγγελματικά τεχνικά προσόντα» έγινε μεταφορά μορίων από τους μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών, το διδακτορικό δίπλωμα και τις ξένες γλώσσες προς το βασικό, ιδίως, πτυχίο (κυρίως στην περίπτωση επιλογής Τμηματαρχών) αν και είναι δυσκολότερο κατά την κοινή πείρα και λογική

4 50 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΥΠΑΛΛΗΛΙΚΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΚΩΔΙΚΑΣ (Ν. 3528/2007) ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ Επαγγελματικά τεχνικά Προσόντα 30% 26,5% Βασικός τίτλος σπουδών (άριστα) Βασικός τίτλος σπουδών (λίαν καλώς) Βασικός τίτλος σπουδών (καλώς) Διδακτορικό δίπλωμα συναφές Εργασιακή διοικητική εμπειρία 30% 34,5% Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταμένου Διεύθυνσης Ικανότητες - δεξιότητες 40% 39% ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΙ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ Επαγγελματικά τεχνικά Προσόντα 40% 33% Βασικός τίτλος σπουδών (άριστα) Βασικός τίτλος σπουδών (λίαν καλώς) Βασικός τίτλος σπουδών (καλώς) Διδακτορικό δίπλωμα συναφές Μεταπτυχιακός τίτλος Αποφοίτηση από ΕΣΔΔ/ ΕΣΤΑ Εργασιακή διοικητική εμπειρία 30% 35,5% Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταμένου Διεύθυνσης Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταμένου Τμήματος Ικανότητες - δεξιότητες 30% 31,5% ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΙ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Επαγγελματικά τεχνικά Προσόντα 50% 38% Βασικός τίτλος σπουδών (άριστα) Βασικός τίτλος σπουδών (λίαν καλώς) Βασικός τίτλος σπουδών (καλώς) Διδακτορικό δίπλωμα συναφές Μεταπτυχιακό δίπλωμα συναφές Γνώση μιας ξένης γλώσσας (άριστη) Γνώση μιας ξένης γλώσσας (πολύ καλή) Γνώση μιας ξένης γλώσσας (καλή) Γνώση κάθε επιπλέον ξένης γλώσσας (άριστη) Γνώση κάθε επιπλέον ξένης γλώσσας (πολύ καλή) Αποφοίτηση από ΕΣΔΔ Εργασιακή - διοικητική Εμπειρία 25% 35% Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταμένου Διεύθυνσης Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταμένου Τμήματος Ικανότητες - δεξιότητες 25% 27% Πηγή: Προσχέδιο υπαλληλικού Κώδικα, Μάρτιος 2006, Ν. 3528/2007, και δική μας επεξεργασία των στοιχείων.

5 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 51 να αποκτήσει κανείς μεταπτυχιακό ή διδακτορικό δίπλωμα από το να αποκτήσει βασικό πτυχίο ΑΕΙ ή ΤΕΙ. Αυτή η μεταφορά μορίων από τη δέσμη κριτηρίων «Επαγγελματικά -τεχνικά προσόντα» προς τη δέσμη κριτηρίων «Εργασιακή - διοικητική εμπειρία» σε συνδυασμό με τη μοριοδότηση της θητείας των υπαλλήλων σε θέσεις ευθύνης (που συνήθως, κατέχεται από υπαλλήλους που έχουν τουλάχιστον 13 χρόνια προϋπηρεσίας) συνιστά διπλή πριμοδότηση της αρχαιότητας (του χρονικού δηλαδή διαστήματος υπηρεσίας του υπαλλήλου στο Δημόσιο 16 ) και κατά συνέπεια της κατ αρχαιότητα επιλογής προϊσταμένων στη δημόσια διοίκηση, χωρίς ωστόσο η αρχαιότητα να «αποτελεί ασφαλές κριτήριο για τη διοικητική και την εν γένει εργασιακή εμπειρία του υποψηφίου» 17. Συνεπώς το προσχέδιο αυτό του υπαλληλικού κώδικα μοριοδοτούσε με περισσότερα μόρια τους υπαλλήλους που είχαν αυξημένα επαγγελματικά και τεχνικά προσόντα (μεταπτυχιακά διπλώματα, γλώσσες, αποφοίτηση από ΕΣΔΔ/ΕΣΤΑ) σε σχέση με το τελικό σχέδιο του υπαλληλικού κώδικα το οποίο μείωνε την μοριοδότηση σ αυτή τη δέσμη κριτηρίων και τη μετέφερε στη δέσμη κριτηρίων «Εργασιακή - διοικητική ε- μπειρία» καθώς και στους βασικούς τίτλους σπουδών της ίδιας δέσμης κριτηρίων (Επαγγελματικά τεχνικά προσόντα). Από τη μελέτη του άρθρο 85 του Υπαλληλικού Κώδικα (Κριτήρια για το σχηματισμό κρίσης) μπορούμε να προβούμε στις ακόλουθες παρατηρήσεις επί των επιμέρους διατάξεων: 1. Η μοριοδότηση, στην ομάδα κριτηρίων «Επαγγελματικά τεχνικά προσόντα», με τον ίδιο αριθμό μορίων των βασικών τίτλων σπουδών των ΑΕΙ/ ΤΕΙ και του απολυτήριου Λυκείου (άρθρο 85 παρ. 2 στοιχ. α. και παρ. 3 στοιχ. α.) αποτελεί καταρχήν μια τουλάχιστον προβληματική ρύθμιση. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, πτυχίο ΑΕΙ ή ΤΕΙ με βαθμό π.χ. «Λίαν Καλώς» που για την επιλογή Τμηματαρχών μοριοδοτείται με 250 μόρια εξισώνεται με το απολυτήριο Λυκείου με τον ίδιο χαρακτηρισμό (Λίαν Καλώς). Ή ακόμη δυσμενέστερα απολυτήριο Λυκείου με βαθμό άριστα μοριοδοτείται 300 μόρια ενώ πτυχίο ΑΕΙ με βαθμό «Λίαν καλώς» βαθμολογείται με 250 μόρια! Η εξίσωση αυτή που προκρίνει το άρθρο 85 αποτελεί σοβαρότατο πρόβλημα και είναι κατά την άποψή μας αντισυνταγματική διότι παραβιάζει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της ισότητας (ανωτέρω υπό ΙΙ. παράγραφο) σύμφωνα με την οποία ίδιες καταστάσεις έχουν όμοια μεταχείριση και ανόμοιες καταστάσεις διαφορετική μεταχείριση. «Συνεπώς απαγορεύεται η άνιση ρύθμιση των ίσων προσωπικών και πραγματικών καταστάσεων ως και η ίση μεταχείριση άνισων καταστάσεων» 18. Όταν επομένως στον βασικό τίτλο σπουδών μοριοδοτούνται με τα ίδια μόρια διαφορετικής εκπαιδευτικής βαθμίδας τίτλοι σπουδών (πτυχίο ΑΕΙ ή ΤΕΙ από τη μία και απολυτήριο Λυκείου από την άλλη) είναι προφανές ότι παραβιάζεται η αρχή της ισότητας Η μοριοδότηση του διδακτορικού διπλώματος με λιγότερα μόρια, σε όλες τις κρίσεις προϊσταμένων οργανικών μονάδων (Γενικούς Διευθυντές, Διευθυντές, Τμηματάρχες), από το βασικό πτυχίο εγείρει «σοβαρές ενστάσεις» 20 και συνιστά κατά την άποψή μας πρόκληση για την αρχή της αξιοκρατίας. 3. Το κριτήριο της συνέντευξης στο πεδίο «Ικανότητες - δεξιότητες», που λαμβάνει στις κρίσεις Γενικών Διευθυντών από 100 ως 450 μόρια και στις κρίσεις Διευθυντών 50 ως 200 μόρια, ενέχει ουσιώδεις κινδύνους διότι παρεισάγει υποκειμενικά κριτή-

6 52 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH ρια αξιολόγησης. Έχουν ήδη εκφρασθεί φόβοι «για το κατά πόσο θα κινείται στο πλαίσιο αντικειμενικής κρίσης» 21 ενώ κατ άλλους «η διαδικασία της συνέντευξης είναι ατελής και όπως έχει ορισθεί δεν συνάδει με την αρχή της αξιοκρατίας» 22. Κατά την άποψή μας η συνέντευξη δεν αντίκειται στις προαναφερθείσες αρχές της ισότητας και της αξιοκρατίας κατά την επιλογή προϊσταμένων αν και συνιστά πράγματι υποκειμενικό (και άρα δυσχερώς προσδιορίσιμο) κριτήριο αξιολόγησης των υποψηφίων. Για το λόγο αυτό θα πρέπει μοριοδοτείται με λιγότερα μόρια. Η συνέντευξη συμβάλλει, ωστόσο, στο να διαπιστωθεί αν ο υποψήφιος μπορεί να ασκήσει καθήκοντα ενεργού διοίκησης. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ η επιδίωξη του νομοθέτη ήταν «το άθροισμα της βαθμολογίας της συνέντευξης για μεν τους Προϊσταμένους Γενικής Διεύθυνσης.να μην υπερβαίνει το 12,5% της προβλεπόμενης συνολικής βαθμολογίας του υποψηφίου, για δε τους προϊσταμένους Διεύθυνσης το 7% αντίστοιχα, ώστε το κύριο βάρος της επιλογής να παραμένει στα αντικειμενικά κριτήρια» 23, ωστόσο συνολικά η ομάδα κριτηρίων «Ικανότητες δεξιότητες», που εμπεριέχει και τη συνέντευξη, καταλαμβάνει το 39% και το 31,5% του συνόλου της βαθμολόγησης για την επιλογή Γενικών Διευθυντών και Διευθυντών αντίστοιχα. Τούτο σημαίνει ότι ο αντικειμενικός προσδιορισμός της μοριοδότησης περιορίζεται σε σημαντικό βαθμό αφού οι «ειδικές δραστηριότητες» που περιέχονται στην ομάδα κριτηρίων «Ικανότητες δεξιότητες» δεν βαθμολογούνται βάσει σταθερής και εκ των προτέρων γνωστής μοριοδότησης αλλά μοριοδοτούνται κατά το δοκούν από τα Υπηρεσιακά Συμβούλια. Επομένως το υποκειμενικό στοιχείο παρεισφρέει εκ του αποτελέσματος σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από αυτόν που θέλησε ο νομοθέτης και καθιστά τη διαδικασία επιλογής Διευθυντών και Γενικών Διευθυντών σημαντικά λιγότερο αντικειμενική και αξιοκρατική. 4. Στην πρώτη ομάδα κριτηρίων, «Τεχνικά - επαγγελματικά προσόντα», δεν υπολογίζονται σωρευτικά σε υπαλλήλους που τους διαθέτουν οι μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών, το διδακτορικό δίπλωμα και η αποφοίτηση από την ΕΣΔΔ/ΕΣΤΑ αλλά μόνο ο ένας τίτλος σπουδών πλήρως και οι υπόλοιποι μόνο κατά το 1/3 των μορίων ο καθένας. Π.χ. ένας υπάλληλος που κρίνεται για τη θέση του Τμηματάρχη και είναι απόφοιτος της ΕΣΔΔ και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, προσμετράται εξ ολοκλήρου μόνο η αποφοίτηση από την ΕΣΔΔ και ο μεταπτυχιακός τίτλος λαμβάνει μόνο το 1/3 της μοριοδότησης του μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών δηλ. 33,3 μόρια έναντι 100 μορίων που λαμβάνει αυτοτελώς ο μεταπτυχιακός τίτλος σπουδών (άρθρο 85 παρ. 3 στοιχ. α.). Και η ανωτέρω ρύθμιση έρχεται σε α- ντίθεση με την αρχή της σταδιοδρομίας του καθενός κατά το λόγο της προσωπικής του αξίας καθώς και την αρχή της αξιοκρατίας. 5. Επίσης, για το πεδίο «διδακτική εμπειρία» (ιδίως όταν αυτή αφορά τη διδασκαλία στο ΕΚΔΔΑ, σε άλλες σχολές του Δημοσίου και σε ΑΕΙ/ΤΕΙ) στην ομάδα κριτηρίων «Ικανότητες δεξιότητες» δεν έχει προβλεφθεί σταθερή βαθμολόγηση α- πό τον υπαλληλικό κώδικα (βαθμολογείται κατά το δοκούν από το Υπηρεσιακό Συμβούλιο) ενώ τα σεμινάρια της τελευταίας δεκαετίας (όπου ο υπάλληλος τα παρακολουθεί ως επιμορφούμενος) έχουν σταθερή μοριοδότηση με ένα (1) μόριο ανά ημέρα επιμόρφωσης [άρθρο 85 παρ. 1 στοιχ. γ εδάφ. (2), παρ. 2 στοιχ. γ. ε- δάφ. (2) και παρ. 3 στοιχ. γ. εδάφ. (2)]. 6. Η μοριοδότηση που προβλέπεται για την «Επιμόρφωση» στη δέσμη κριτηρίων «Επαγγελματικά τεχνικά προσόντα» είναι ιδιαίτερα υψηλή και υπολείπεται μό-

7 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 53 νο κατά 20 μόρια στις κρίσεις Γενικών Διευθυντών και Διευθυντών της μοριοδότησης του συναφούς μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών ενώ είναι ισοδύναμη με τη μοριοδότηση του μεταπτυχιακού τίτλου στις κρίσεις Τμηματαρχών. V )Από τα όσα προηγήθηκαν είναι νομίζουμε προφανές ότι με τον ισχύοντα Υπαλληλικό Κώδικα ενώ επιχειρείται η εφαρμογή ενός «νέου, αντικειμενικού και δίκαιου συστήματος επιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων» 24 που να διασφαλίζει την α- ξιοκρατία και τη διαφάνεια στις επιλογές προϊσταμένων, εντέλει με τις ειδικότερες προαναφερθείσες ρυθμίσεις του (υπό IV) θεσμοθετείται η ανισότητα υπό τη μορφή της υπεροχής της κατ αρχαιότητας επιλογής προϊσταμένων σε βάρος της κατ εκλογήν επιλογής και προκρίνεται εξ αυτού του λόγου η σταθερή - πάγια ιεραρχία (που προσιδιάζει στην κατ αρχαιότητα εκλογή προϊσταμένων) στη δημόσια διοίκηση έ- ναντι της κινητής ιεραρχίας. Ο Υπαλληλικός Κώδικας, σε ό,τι αφορά τις νέες ρυθμίσεις του για την επιλογή προϊσταμένων, σκιαγραφεί το πορτραίτο του δημοσίου υπαλλήλου των μέσων της δεκαετίας του απλό πτυχιούχο ΑΕΙ ή ΤΕΙ με πολλά χρόνια προϋπηρεσίας που είναι προσανατολισμένος στην τήρηση μόνο της νομιμότητας (άποψη που συνάγεται και από τις λοιπές διατάξεις του υπαλληλικού κώδικα) - και όχι τον υπάλληλο του «προσοντούχο», κάτοχο μεταπτυχιακού διπλώματος ή/και απόφοιτο ειδικών παραγωγικών σχολών που είναι προσανατολισμένος στο συγκερασμό της νομιμότητας και της αποτελεσματικότητας της διοικητικής δράσης -. Συμπερασματικά, στο ερώτημα αν προάγεται η αρχή της αξιοκρατικής ισότητας με το νέο σύστημα επιλογής προϊσταμένων στο Δημόσιο η απάντηση είναι αρνητική για τους προαναφερόμενους λόγους (υπό ΙV.) μολονότι η εισαγωγή αντικειμενικών κριτηρίων ήταν καταρχήν ένα θετικό βήμα προς τον εξορθολογισμό του συστήματος ε- πιλογής προϊσταμένων. Προκειμένου, ωστόσο, να προωθηθούν λυσιτελώς οι αρχές της ισότητας και της α- ξιοκρατίας στην επιλογή προϊσταμένων οργανικών μονάδων, όπως προβλέπει στο άρθρο 1 ο υπαλληλικός κώδικας, αναγκαίο είναι να θεσπισθεί μια δέσμη ρυθμίσεων προς την κατεύθυνση αυτή, ως ακολούθως: VΙ) Θεσμικές παρεμβάσεις για την εφαρμογή της αρχής της «αξιοκρατικής ισότητας» στην επιλογή προϊσταμένων οργανικών μονάδων του Δημοσίου: Επαναφορά των διατάξεων του προσχεδίου του υπαλληλικού κώδικα για αυξημένη μοριοδότηση της ομάδας κριτηρίων «Επαγγελματικά- Τεχνικά προσόντα» έ- ναντι των ομάδων κριτηρίων «Εργασιακή Διοικητική Εμπειρία» και «Ικανότητες Δεξιότητες». Καθ ολοκληρίαν μοριοδότηση των μεταπτυχιακών τίτλων, του διδακτορικού διπλώματος και της αποφοίτησης από την ΕΣΔΔ/ΕΣΤΑ όταν συντρέχουν σωρευτικά στο πρόσωπο ενός υπαλλήλου. Στο βασικό τίτλο σπουδών, όταν κρίνονται για τις ίδιες θέσεις απόφοιτοι Λυκείου και Πτυχιούχοι ΑΕΙ/ΤΕΙ, θα πρέπει να υπάρχει ανάλογη διαφοροποίηση στη μοριοδότηση: οι πτυχιούχοι ΑΕΙ/ΤΕΙ θα πρέπει να μοριοδοτούνται με αρκετά περισσότερα μόρια από τους αποφοίτους Λυκείου. Να προβλεφθεί από το νόμο συγκεκριμένη μοριοδότηση για τα πεδίο «Ειδικές Δραστηριότητες» (δίχως το Υπηρεσιακό Συμβούλιο να μοριοδοτεί με διακριτική ευχέρεια) της ομάδας κριτηρίων «Ικανότητες Δεξιότητες» και τα μόρια όσων διδάσκουν στο ΕΚΔΔΑ, σε άλλες σχολές του Δημοσίου ή σε ΑΕΙ/ΤΕΙ να είναι πε-

8 54 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH ρισσότερα από τα μόρια που λαμβάνουν οι επιμορφούμενοι υπάλληλοι σε επιμορφωτικά προγράμματα του ΕΚΔΔΑ, σχολών του Δημοσίου κ.λ.π.. Η συνέντευξη να εξακολουθήσει να ισχύει αλλά με σαφώς πιο περιορισμένο α- ριθμό μορίων (ως 200 μόρια για τους Γενικούς Διευθυντές και ως 100 για τους Διευθυντές). Η συνέντευξη θα πρέπει να έχει ως περιεχόμενο θέματα σχετικά με την οργάνωση και λειτουργία της δημόσιας διοίκησης καθώς και τη διοίκηση ανθρώπινων πόρων ενώ με αυτή θα αξιολογούνται και τα στοιχεία της προσωπικότητας του υποψηφίου ως προς την ικανότητά του να ασκήσει καθήκοντα διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού. Να αλλάξει η συγκρότηση των (απλών) πενταμελών υπηρεσιακών συμβουλίων 25 και να αποτελούνται πλέον από ένα μέλος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους ως Πρόεδρο, ένα Γενικό Διευθυντή της ίδιας υπηρεσίας ή άλλης δημόσιας υπηρεσίας της οικείας περιφέρειας, ένα Διευθυντή επιλεγμένο από το όργανο Διοίκησης της δημόσιας υπηρεσίας, ένα Διευθυντή επιλεγμένο με κλήρωση ανάμεσα στους Διευθυντές της υπηρεσίας και έναν υπάλληλο με βαθμό Α ως αιρετό εκπρόσωπο των υπαλλήλων 26. Σημειώσεις 1. Στον προηγούμενο Υπαλληλικό κώδικα (Ν. 2683/1999) υφίσταντο πάλι οι πέντε (5) βαθμοί: Α ως Ε, στους οποίους ανέρχονταν οι υπάλληλοι με προαγωγή (σταθερή ιεραρχία), ενώ και οι θέσεις του Διευθυντή και Γενικού Διευθυντή αποτελούσαν βαθμούς που πληρώνονταν επίσης με προαγωγή (άρθρα 79 και 84). Μόνο οι θέσεις των Τμηματαρχών δεν αποτελούσαν βαθμούς και καλύπτονταν κατόπιν επιλογής από το Υπηρεσιακό Συμβούλιο (κινητή ιεραρχία), ενώ ως κριτήρια για τον σχηματισμό της κρίσης του αποτελούσαν «όλα τα στοιχεία του προσωπικού μητρώου του υπαλλήλου, από τα οποία προκύπτει η δραστηριότητά του στην υπηρεσία, η πρωτοβουλία του, η άσκηση καθηκόντων ως προϊσταμένου και η ικανότητα παρακίνησης τzων υφισταμένων του για αυξημένη απόδοση στην υπηρεσία.» (άρθρο 83 παρ. 1). Προτιμούνταν οι υποψήφιοι για τους οποίους προέκυπτε «από τα προσωπικά τους μητρώα, με βάση τα συγκεκριμένα πραγματικά στοιχεία, ότι επέδειξαν υψηλότερη έναντι των λοιπών υποψηφίων πρωτοβουλία, διοικητική ικανότητα και δραστηριότητα στην υπηρεσία» (άρθρο 83 παρ. 2). Για μία κριτική αποτίμηση των κριτηρίων επιλογής προϊσταμένων με βάση τον υπαλληλικό κώδικα που κυρώθηκε με τον Ν. 2683/199, βλέπε Κωνσταντίνο Παπαδημητρίου, Νέος δημοσιοϋπαλληλικός κώδικας (ένα βήμα εμπρός και δύο βήματα πίσω), σ , στο περ. «Δημόσιος Τομέας», τεύχ. 151 Απρίλιος Όσον αφορά τον πρώτο υπαλληλικό κώδικα, Ν. 1811/1951, προβλέφθηκαν δώδεκα (12) αριθμητικοί βαθμοί (1ο έως 12ο), ενώ αργότερα προστέθηκε ανάμεσα στο πρώτο (βαθμό «Γενικού Διευθυντή») και στον δεύτερο βαθμό ο μόνος ονομαστικός βαθμός, ο βαθμός του «Αναπληρωτή Γενικού Διευθυντή», θεσπίσθηκαν δηλ. συνολικά δεκατρείς (13) βαθμοί. Η κατάληψη των θέσεων προϊσταμένων οργανικών μονάδων, δηλ. οι βαθμοί του Τμηματάρχη, Διευθυντή και Γενικού Διευθυντή γινόταν με την προαγωγή του υπαλλήλου στον βαθμό αυτό (σταθερή ιεραρχία), ενώ η προαγωγή στον 1ο βαθμό του Γενικού Διευθυντή αρχικά ανήκε στη αρμοδιότητα του Ανώτατου Συμβουλίου Δημοσίων Υπηρεσιών (ΑΣΔΥ), και από 1954 ως το 1981 η αρμοδιότητα αυτή μεταφέρθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο. Για την προαγωγή των υπαλλήλων στον ανώτερο βαθμό, σύμφωνα με το Ν. 1811/1951, απαιτούνταν η ύπαρξη κενής θέσης προς κατάληψη, ένας ορισμένος χρόνος που έπρεπε να έχει συμπληρωθεί στον κατώτερο βαθμό και η ύπαρξη των τυπικών και ουσιαστικών προσόντων τα οποία ελέγχονταν από το Υπηρεσιακό Συμβούλιο. Για μια εκτενή ιστορική διαδρομή της επιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων που παραπέμπει στους προϊσχύσαντες υπαλληλικούς κώδικες (Ν. 1811/1951 με τις τροποποιήσεις του που κωδικοποιήθηκαν στο Π.Δ. 611/1977 και Ν. 2683/1999) καθώς και σε κατά

9 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 55 καιρούς ισχύσαντα νομοθετήματα για τις επιλογές προϊσταμένων (π.χ. Ν. 1232/ 1982, Ν. 1586/1986, Ν. 2085/1992, Ν. 2190/1994, Ν. 3260/2004 κ.α.) βλέπε Μιχαήλ Πικραμένος, Το νομοθετικό καθεστώς των ανωτάτων δημοσίων υπαλλήλων υπό διαρκή μεταρρύθμιση, σελ. 3 επ. (αναρτημένο στην ιστοσελίδα στις ). 2. Αναλυτικά η διαδικασία επιλογής Προϊσταμένου Γενικής Διεύθυνσης προβλέπεται στο άρθρο 86 παρ. 1 ως 4, και στην με αρίθμ. πρωτ. ΔΙΔΑΔ/Φ.35.16/984/οικ. 4552/ εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών. 3. Η λεπτομερής αναφορά των κριτηρίων επιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων και η μοριοδότησή τους γίνεται στο άρθρο 85 του Ν. 3528/2007 ενώ εντελώς πανομοιότυπο σύστημα ε- πιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων των ΟΤΑ Α Βαθμού καθιερώθηκε με τον Ν. 3584/2007 (ΦΕΚ 143/Α / ) «Κύρωση του κώδικα κατάστασης Δημοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων» που περιλαμβάνει όμοια κριτήρια επιλογής προϊσταμένων και όμοια μοριοδότηση τα οποία περιγράφονται στο άρθρο 88. Μετά την ψήφιση των ανωτέρω δύο Κωδίκων εκδόθηκαν οι με αρίθμ. πρωτ. ΔΙΔΑΔ/Φ /959/οικ / και οικ / ερμηνευτικές εγκύκλιοι του Υπουργείου Εσωτερικών που παρείχαν εκτεταμένες διευκρινήσεις για την επιλογή προϊσταμένων στις δημόσιες υπηρεσίες και στους ΟΤΑ Α Βαθμού, αντίστοιχα. 4. Αντώνης Μακρυδημήτρης, Τα χαρακτηριστικά της ελληνικής διοικητικής κρίσης, σελ. 37 στο περ. Δημόσιος Τομέας, τεύχ 53, Φεβρουάριος Θεόδωρος Παναγόπουλος, Δημόσιο υπαλληλικό δίκαιο, σελ. 143, ζ έκδοση, εκδ. Σταμούλη Αιτιολογική Έκθεση του Ν. 3528/2007 «Κύρωση Κώδικα κατάστασης δημοσίων πολιτικών διοικητικών υπαλλήλων και υπαλλήλων ΝΠΔΔ», παρ «σκοπός του παρόντος κώδικα είναι η καθιέρωση ενιαίων και ομοιόμορφων κανόνων που διέπουν την πρόσληψη και την υπηρεσιακή κατάσταση των πολιτικών διοικητικών υπαλλήλων σύμφωνα ιδίως με τις αρχές της ισότητας, της αξιοκρατίας και της κοινωνικής αλληλεγγύης και την ανάγκη διασφάλισης της μέγιστης δυνατής απόδοσης κατά την εργασία τους.» 8. Βλ. ΣτΕ 2096/2000 (Περ. «Το Σύνταγμα» τεύχ. 6/2000). Βλέπε, ενδεικτικά, επίσης για την αρχή της αξιοκρατίας ΣτΕ 3675/1996, ΣτΕ 5094/1996, ΣτΕ 1236/ Απόστολος Παπακωνσταντίνου, Η συνταγματική αρχή της αξιοκρατίας και το νέο σύστημα ε- πιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων του δημοσίου, σελ. 4, εισήγηση σε ημερίδα του ΙΝΕΠ, Αθήνα με θέμα «Ο νέος υπαλληλικός κώδικας». 10. Χαράλαμπος Χρυσανθάκης, Τα κριτήρια στελέχωσης των θέσεων της δημόσιας διοίκησης, σελ. 102, στον τόμο επιμ. Αντ. Μακρυδημήτρη, Προβλήματα διοικητικής μεταρρύθμισης, εκδ. Α. Σάκκουλα, Κώστας Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, σελ. 109, εκδ. Α. Σάκκουλα Στο ίδιο, σελ. 110, με παραπομπή στο άρθρο του Α. Μάνεση, Η συνταγματική αρχή της ισότητας και η εφαρμογή της υπό των δικαστηρίων, στον τόμο του ίδιου: Η συνταγματική θεωρία και πράξη, σελ. 320, Στο ίδιο, σελ Χαρ. Χρυσανθάκη, όπ. π., σελ Στους Γενικούς Διευθυντές η ομάδα κριτηρίων «Επαγγελματικά τεχνικά προσόντα» μειώνεται από 30% σε 26,5 % και τα μόρια αυτά μεταφέρονται στην ομάδα κριτηρίων «εργασιακή διοικητική εμπειρία»: από 30% σε 34,5 %. Στους Διευθυντές τα επαγγελματικά τεχνικά προσόντα ελαττώνονται από 40% σε 33% και τα μόρια αυτά μεταφέρονται στην εργασιακή διοικητική εμπειρία: από 30% σε 35,5%. Και στους Τμηματάρχες τα επαγγελματικά - τεχνικά προσόντα ελαττώνονται από 50% σε 38% και τα μόρια αυτά μεταφέρονται στην εργασιακή διοικητική εμπειρία: από 25% σε 35% και στις ικανότητες δεξιότητες: από 25% σε 27%. 16. Επαμεινώνδας Σπηλιωτόπουλος Χαράλαμπος Χρυσανθάκης, Βασικοί θεσμοί δημοσιοϋπαλληλικού δικαίου, σ. 116, ζ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα Απ. Παπακωνσταντίνου, όπ. π. σ. 14, (2007). 18. Πέτρος Παραράς, Σύνταγμα Corpus I, άρθρα 1-50, σελ. 73, εκδ. Α. Σάκκουλα 1985.

10 56 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 19. Το πρόβλημα της μοριοδότησης του βασικού τίτλου σπουδών έχει προκύψει ιδίως στις δημόσιες υπηρεσίες και τα ΝΠΔΔ της περιφέρειας όταν για τις θέσεις Διευθυντών και ιδίως Τμηματαρχών έχουν δικαίωμα να κριθούν και υπάλληλοι κατηγορίας και ΔΕ (κατόπιν σχετικής πρόβλεψης στους οργανισμούς εσωτερικής υπηρεσίας των δημόσιων νομικών προσώπων) οι οποίοι επιλέγονται συνήθως ελλείψει υποψηφίων των κατηγοριών ΠΕ και ΤΕ που πληρούν τις οριζόμενες από τον κώδικα προαναφερόμενες προϋποθέσεις. Όμως το πρόβλημα αυτό είναι εντονότερο στον πρώτο βαθμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και ιδίως στους Δήμους της περιφέρειας, όταν για τις θέσεις Διευθυντών και Τμηματαρχών έχουν δικαίωμα να κριθούν και υ- πάλληλοι κατηγορίας και ΔΕ ύστερα από σχετική πρόβλεψη των οργανισμών εσωτερικής υ- πηρεσίας των δήμων καθώς συνήθως δεν αναφέρεται στους οργανισμούς ότι υπάλληλοι κατηγορίας ΔΕ επιλέγονται σε θέσεις Τμηματαρχών και Διευθυντών «ελλείψει» υπαλλήλων κατηγορίας ΠΕ και ΤΕ, αλλά κρίνονται μαζί τους έχοντας την ίδια μοριοδότηση ως προς τον βασικό τίτλο σπουδών έστω και αν οι τίτλοι σπουδών είναι διαφορετικής εκπαιδευτικής βαθμίδας (ΠΕ/ΤΕ από τη μία και ΔΕ από την άλλη). 20. Απ. Παπακωνσταντίνου, όπ. π., σ (2007). 21. Θεόδωρος Παναγόπουλος, όπ. π., σ. 143, (2008). 22. Α.Τάχος Ι. Συμεωνίδης, Ερμηνεία Υπαλληλικού Κώδικα Ν. 3528/2007, σ. 1075, Γ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, Αιτιολογική έκθεση του Ν. 3528/2007, παρ Αιτιολογική έκθεση του Ν. 3528/2007, παρ Σήμερα τα Υπηρεσιακά Συμβούλια αποτελούνται από τρεις (3) Προϊσταμένους Διεύθυνσης, οι οποίοι ορίζονται από το όργανο διοίκησης του οικείου δημόσιου φορέα, και δύο (2) αιρετούς εκπροσώπους των υπαλλήλων με βαθμό Α (άρθρο 159 παρ. 2 Υπαλληλικού Κώδικα). 26. Αντώνης Μακρυδημήτρης,Το κράτος των πολιτών, σ , εκδ.α. Λιβάνη 2006 και Χρ. Πιτσούλης, Η πολιτικοποίηση της (Αυτο)διοίκησης, σ , στο περ. «Διοικητική Ενημέρωση» τεύχ. 33, ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (αναγράφεται μόνο η βιβλιογραφία που αναφέρεται στο άρθρο) Μακρυδημήτρης Αντ., Τα χαρακτηριστικά της ελληνικής διοικητικής κρίσης, σελ. 29 επ., στο περ. Δημόσιος Τομέας, τεύχ 53, Φεβρουάριος Μακρυδημήτρης Αντ., Το κράτος των πολιτών, εκδ. Α. Λιβάνη, Παναγόπουλος Θεόδ., Δημόσιο υπαλληλικό δίκαιο, ζ έκδοση, εκδ. Σταμούλη Παπαδημητρίου Κων., Νέος δημοσιοϋπαλληλικός κώδικας (ένα βήμα εμπρός και δύο βήματα πίσω), σ , στο περ. «Δημόσιος Τομέας», τεύχ. 151, Απρίλιος Παπακωνσταντίνου Απ., Η συνταγματική αρχή της αξιοκρατίας και το νέο σύστημα επιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων του δημοσίου, εισήγηση σε ημερίδα του ΙΝΕΠ στην Αθήνα, , με θέμα «Ο νέος Υπαλληλικός Κώδικας». Παραράς Π., Σύνταγμα Corpus I, άρθρα 1-50, εκδ. Α. Σάκκουλα Πικραμένος Μιχ., Το νομοθετικό καθεστώς των ανωτάτων δημοσίων υπαλλήλων υπό διαρκή μεταρρύθμιση, αναρτημένο στην ιστοσελίδα στις Πιτσούλης Χρ., Η πολιτικοποίηση της (Αυτο)διοίκησης, σ. 60 επ., στο περ. «Διοικητική Ενημέρωση» τεύχ. 33, Σπηλιωτόπουλος Επαμ. Χρυσανθάκης Χαρ., Βασικοί θεσμοί δημοσιοϋπαλληλικού δικαίου, ζ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα Τάχος Ι. Συμεωνίδης, Ερμηνεία Υπαλληλικού Κώδικα Ν. 3528/2007, Γ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, Χρυσανθάκης Χαράλ., Τα κριτήρια στελέχωσης των θέσεων της δημόσιας διοίκησης, σελ. 95 επ., στον τόμο επιμ. Αντ. Μακρυδημήτρη, Προβλήματα διοικητικής μεταρρύθμισης, εκδ. Α. Σάκκουλα, Χρυσόγονος Κων., Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, εκδ. Α. Σάκκουλα 1998.