MΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΙΤΑ H διατροφή του ανθρώπου, από την εμφάνισή του μέχρι σήμερα, διαμορφώθηκε από την εξελικτική εμπειρία του και από πολλούς άλλους

Transcript

1 MΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΙΤΑ H διατροφή του ανθρώπου, από την εμφάνισή του μέχρι σήμερα, διαμορφώθηκε από την εξελικτική εμπειρία του και από πολλούς άλλους παράγοντες όπως το περιβάλλον, οι συνήθειες ζωής, οι θρησκευτικές παραδόσεις κ.λπ. Έτσι ύστερα από συστηματική παρακολούθηση των διατροφικών χαρακτηριστικών των διαφόρων πληθυσμών της γης, διαπιστώνεται ότι μπορούν να διακριθούν κάποια διατροφικά μοντέλα. Tα διατροφικά αυτά μοντέλα αποτελούν αντικείμενα μελετών, για την αναζήτηση τυχόν υφιστάμενης σχέσης μεταξύ της διατροφής και διαφόρων ασθενειών.

2 Aπό τη δεκαετία του 1940, ένα από αυτά τα διατροφικά μοντέλα,που έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών μελετών, είναι η Mεσογειακή διαιτα (mediterrenean diet). Σήμερα έχει διευκρινισθεί ότι η Mεσογειακή διαιτα δεν αποτελεί ένα ομοιογενές διατροφικό μοντέλο για όλους τους λαούς της Mεσογείου, λόγω διαφορετικού πολιτισμού, παραδόσεων και διατροφικών συνηθειών.

3 Παρ όλες όμως τις εμφανείς διαφορές, υπάρχουν κάποια κοινά διατροφικά χαρακτηριστικά στις περισσότερες αν όχι σε όλες τις Mεσογειακές Xώρες. Aυτά είναι η λήψη λιπών και ελαίων με σχετικά χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, μικρή σε πολυακόρεστα και μέτρια σε μονοακόρεστα (ελαιόλαδο), η λήψητροφίμων χαμηλής περιεκτικότητας σε ζωϊκές πρωτεΐνες και πλούσιες σε υδατάνθρακες και φυτικές και οσπριοειδείς ίνες.

4 Σε μελέτες που έγιναν τη δεκαετία του 70 και στις οποίες συγκρίθηκαν η Mεσογειακή διαιτα και οι διατροφικές συνήθειες των HΠA, βρέθηκε ότι τελικά το κυριότερο στοιχείο που διαφοροποιούσε τον τρόπο διατροφής μεταξύ του πληθυσμού της Mεσογείου και των HΠA, είναι η χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη, και η υψηλή περιεκτικότητα σε λάδι ελιάς, που περιλαμβάνει η Mεσογειακή διαιτα. Πρέπει να τονισθεί ότι το ελαιόλαδο πέρα από τις θαυμάσιες οργανοληπτικές ιδιότητες που έχει, περιέχει αφ ενός μεν σχετικά λίγα κορεσμένα λιπαρά οξέα, σε αντίθεση με τα τροπικά έλαια, αφ ετέρου δε λιγότερα πολυακόρεστα, σε αντίθεση με τα σπορέλαια, ενώ περιέχει μονοακόρεστα (ελαϊκό) σε ιδανική μέση αναλογία.

5 Έχει διαπιστωθεί η ευεργετική επίδραση του ελαιόλαδου στις λιποπρωτεΐνες του αίματος. Mια από τις σπουδαιότερες και πλέον συστηματικές μελέτες, για εύρεση πιθανής σχέσης μεταξύ διατροφής και διαφόρων ασθενειών, ήταν από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Μιννεσότα (ΗΠΑ), Ancel Keys, που άρχισε το 1960, και έγινε σε διεθνές επίπεδο. Στα πλαίσια των ερευνών αυτών ιδρύθηκαν επιτροπές ανά την υφήλιο, και με σαφώς καθορισμένες μεθόδους ανάλυσης και διαγνωστικά κριτήρια μελετήθηκε η σχέση διατροφής και καρδιοπαθειών. Mια από αυτές μελέτησε τη διατροφή της Eλλάδας, υπό τον κ. Δ. Σ. Γαλανό, Διευθυντή του Eργαστηρίου Xημείας Tροφίμων του Πανεπιστημίου Aθηνών.

6 Tα αποτελέσματα της ελληνικής έρευνας που ανακοινώθηκαν στο 3ο Πανελλήνιο Xημικό Συνέδριο στην Aθήνα το 1962, έδειξαν ότι υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στη διατροφή και τη δημιουργία αθηρωμάτωσης. Συγκεκριμένα έδειξε ότι οι πληθυσμοί της Kρήτης και Kέρκυρας που καταναλώνουν ελαιόλαδο και ελάχιστα κορεσμένο λίπος παρουσιάζουν σπάνια αθηροσκλή-ρωση των στεφανιαίων αρτηριών, ασθένεια που εμφανίζεται πολύ συχνά στους πληθυσμούς των HΠA κλπ που έχουν υψηλή κατανάλωση ζωϊκών λιπών. Tα αποτελέσματα αυτά ήταν σε συμφωνία και με ανάλογες μελέτες άλλων ερευνητών.

7 Σήμερα, από τα αποτελέσματα πολλών πειραματικών κλινικών και επιδημιολογικών μελετών έχουν προκύψει σοβαρές ενδείξεις ότι υπάρχει πράγματι συσχέτιση στη διατροφή και τη δημιουργία αθηρωμάτωσης, της οποίας προχωρημένο στάδιο είναι η αθηροσκλήρωση ή αρτηριοσκλήρυνση. Mε τογενικόόροαθηρωμάτωση ( απότοαρχαίο αθήρμα ή αθήρωμα που σε ελεύθερη μετάφραση είναι υδαρρής συμπαγής σάκκος πχ κύστη με νερό) χαρακτηρίζεται η πάθηση του αρτηριακού συστήματος, κατά την οποίαν επέρχεται στένωση ή και απόφραξη των αρτηριών, λόγω ανάπτυξης αθηρωματικών πλακών στην εσωτερική επιφάνεια των τοιχωμάτων τους.

8 Oι αθηρωματικές επιπλοκές έχουν σαν αποτέλεσμα κεντρικές και περιφερειακές διαταραχές της αιμάτωσης, όπως έμφραγμα μυοκαρδίου, εγκεφαλικά αγγειακά επεισόδια κ.λ.π. Oι αθηρωματικές πλάκες έχουν πολύπλοκη δομή, που αποτελείται κυρίως από μακροφάγα κύτταρα γεμάτα με χοληστερόλη (αφρώδη κύτταρα), ευμεγέθη λεία μυϊκά κύτταρα και μεγάλη ποσότητα εξωκυττάριου υλικού, με κύρια συστατικά κολλαγόνο, ινώδες, χοληστερόλη,διάφορα άλλα λιποειδή και θειϊκή γλυκοζαμινογλυκάνη.

9 Δηλαδή, η διατροφή του πληθυσμού των HΠA που είναι πλούσια σε κορεσμένα λίπη και χοληστερόλη αυξάνει τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα και επειδή τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα είναι υψηλά σε άτομα τα οποία πάσχουν από αθηρωμάτωση, πιστεύεται ότι η χοληστερόλη και τα κορεσμένα λίπη προκαλούν αθηρωμάτωση. Aντίθετα η Mεσογειακή δίαιτα που είναι σχετικά πλούσια σε ακόρεστα, αλλά και η διατροφή των Iαπώνων που είναι πλούσια σε ψάρια που επίσης περιέχουν πολλά ακόρεστα, φαίνεται να περιορίζει την πρόκληση αθηρωμάτωσης.

10 Σύμφωνα με τις τελευταίες απόψεις, όπως αυτές διατυπώθηκαν τον Oκτώβριο του 1994 στο Παγκόσμιο Συνέδριο Διατροφής και Αθηροσκλήρωσης στις ΗΠΑ, μείωση της κατανάλωσης των τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη δεν οδηγεί σε αντίστοιχη μείωση της θνησιμότητας, αφού άλλωστε όπως ανακοινώθηκε, αύξηση της προσλαμβανόμενης χοληστερόλης κατά 100 mg την ημέρα οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων της χοληστερόλης του αίματος μόνο κατά 2,5mg ανά 100 ml. Aντίθετα, διατυπώθηκε η άποψη ότι προστατευτικό ρόλο στην πρόκληση αθηρωμάτωσης παίζουν συστα τικά που περιέχονται σε ψάρια και φυτικά τρόφιμα. Aπό αυτά κύριο ρόλο θεωρούν ότι παίζουν τα φυσικά αντιοξειδωτικά και κυρίως η βιταμίνη E.

11 H μέχρι σήμερα έρευνα έχει εστιαστεί, αφ ενός μεν στο συσχετισμό της σύστασης των λιπαρών οξέων της Mεσογειακής Δίαιτας και της Διατροφής των Iαπώνων, με την πρόκληση αγγειακών επιπλοκών, αφ ετέρου δε, με την εμπλοκή των λιπαρών οξέων στη συσσώρευση των αιμοπεταλίων. Παρά το μεγάλο αριθμό των πειραματικών, κλινικών και επιδημιολογικών μελετών, τα αποτελέσματα αυτών είναι αντικρουόμενα και δεν οδηγούν στη διευκρίνηση του μηχανισμού πρόκλησης της αθηρωμάτωσης και κατά μείζονα λόγο στη δυνατότητα πρόληψης αυτής

12 Μια απάντηση στα ερωτήματα αυτά δίνεται από τα αποτελέσματα ερευνών της τελευταίας δεκαπενταετίας στο Eργαστήριο Βιοχημείας του Πανεπιστημίου Aθηνών, που έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και δείχνουν ότι η πρόκληση της αθηρωμάτωσης ξεκινά από τοπική φλεγμονώδη αντίδραση, που προκαλείται από έναν ισχυρότατο φλεγμονώδη παράγοντα που λέγεται Παράγοντας Eνεργοποίησης των Aιμοπεταλίων (Platelet - Activating Factor, PAF).

13 Συγκεκριμένα πρόσφατες μελέτες μας, έδειξαν ότι κατά τη διαδικασία οξείδωσης της λιποπρωτεΐνης χαμηλής πυκνότητας (LDL), παράγεται PAF, τον οποίον απομονώσαμε και πιστοποιήσαμε με βιολογικές δοκιμασίες και με δομικές μελέτες. O PAF που παράγεται με τον τρόπο αυτό, προκαλεί τοπική φλεγμονώδη αντίδραση, με αποτέλεσμα την καταστροφή του ενδοθήλιου και το σχηματισμό ρήγματος σε αυτό και την υπερπλασία των λείων μυϊκών κυττάρων, πάνω στα οποία προσκολλώνται διάφορα κύτταρα όπως αφρώδη κύτταρα (τα μακροφάγα που έχουν προσλάβει χοληστερόλη) και αιμοπετάλια, καθώς επίσης λιποειδή και άλλα συστατικά του αίματος. Tο σύμπλεγμα των παραπάνω, όπως αναφέρθηκε ήδη, αποτελεί την αθηρωματική πλάκα.

14 Tα φαινόμενα που αναφέρθηκαν για τον PAF, αποτελούν γνωστές δράσεις του στα επιμέρους κύτταρα. H παραπάνω άποψη, ότι δηλαδή η αθηρωμάτωση προκαλείται από τον PAF, ενισχύεται και από πειράματα άλλων ερευνητών με πειραματόζωα. Tα πειραματόζωα αυτά τα είχαν χωρίσει σε δύο ομάδες και στη μεν πρώτη ομάδα χορηγούσαν τροφή πλούσια σε χοληστερόλη, ενώ στη δεύτερη ομάδα, μαζί με την τροφή την πλούσια σε χοληστερόλη, χορήγησαν και ειδικό αναστολέα του PAF. Στην πρώτη ομάδα, όπως ήταν φυσικό, προκλήθηκε αθηρωμάτωση, ενώ στη δεύτερη δεν προκλήθηκε.

15 Tο πείραμα αυτό επιβεβαιώνει την άποψη ότι αφ ενός μεν ο PAF ευθύνεται για την πρόκληση της αθηρωμάτωσης, διαμέσου της δημιουργίας με την φλεγμονή των κατάλληλων συνθηκών για τη δέσμευση των αφρωδών και άλλων κυττάρων στα τοιχώματα των αρτηριών, αφ ετέρου δε ότι οι αναστολείς του PAF παίζουν προστατευτικό ρόλο στη δημιουργία της αθηρωμάτωσης. Στηριζόμενοι στο γεγονός αυτό, αναζητήσαμε αναστολείς του PAF σε τρόφιμα που συμπεριλαμβάνονται στη Mεσογειακή Δίαιτα.

16 Tο πρώτο τρόφιμο που εξετάσαμε ήταν το ελαιόλαδο. Πράγματι διαπιστώσαμε την ύπαρξη λιποειδικής φύσης ενώσεων, που αν και περιέχονται στο ελαιόλαδο σε ελάχιστα ποσά, εμφανίζουν σημαντική ανασταλτική δράση έναντι του PAF. Eπιπλέον, απομονώσαμε λιποειδικής φύσης ενώσεις οι οποίες εμφανίζουν in vitro δράση ανάλογη του PAF. Eπειδή όμως η δραστικότητά τους είναι πολλές τάξεις μεγέθους μικρότερη από εκείνη του PAF, οι ενώσεις αυτές ανταγωνίζονται τον PAF και δρουν τελικά σαν αναστολείς του. Σε in vivo πειράματα, αποδείξαμε ότι τα συστατικά αυτά αναστέλλουν και την αθηρογένεση.

17 Άλλα τρόφιμα που εξετάστηκαν στο πλαίσιο αυτής της μελέτης, ήταν το μέλι, το αγελαδινό γάλα και γιαούρτι, και το σκουμπρί. Σεόλαταπαραπάνωτρόφιμα, απομονώθηκαν, μελετήθηκαν και πιστοποιήθηκαν λιποειδικής φύσης ενώσεις, οι οποίες δρουν σαν αναστολείς του PAF. Aνάλογης δράσης ενώσεις βρέθηκαν και σε φυτά. Eπιπλέον, διαπιστώθηκε ότι η βιταμίνη E, ένα αντιοξειδωτικό των φυτικών τροφίμων, εμφανίζει και αυτή ανασταλτική δράση έναντι του PAF.

18 Aναζήτηση ενώσεων ανάλογης δράσης, έγινε και στο ανθρώπινο αίμα, το οποίο αποτελεί την πρώτη δεξαμενή των θρεπτικών συστατικών των τροφών και παίζει σημαντικό ρόλο σε διατροφικές ασθένειες όπως ασθένειες των στεφανιαίων κλπ. Πράγματι, απομονώσαμε και πιστοποιήσαμε τέτοιες ενώσεις και στο αίμα, γεγονός που ενισχύει τη διατύπωση της παρακάτω άποψης.

19 H στατιστική παρατήρηση, που προήλθε από πειραματικές, κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες, ότι η Mεσογειακή Δίαιτα οδηγεί σε μείωση της δημιουργίας αθηρωμάτωσης και κατά συνέπεια σε μείωση της εμφάνισης των καρδιαγγειακών νοσημάτων, εξηγείται με την ύπαρξη λιποειδικής φύσης ενώσεων, στα τρόφιμα που περιλαμβάνονται στη Mεσογειακή Δίαιτα, και οι οποίες εμφανίζουν ανασταλτική δράση έναντι του PAF και κατά συνέπεια παίζουν προστατευτικό ρόλο στη δημιουργία της αθηρωματικής πλάκας.

20 Σύμφωνα με τα παραπάνω αποτελέσματα, που ανακοινώθηκαν στο 16ο Πανελλήνιο Xημικό Συνέδριο στην Aθήνα το 1995, από την ερευνητική μας ομάδα, μπορεί να διατυπωθεί η άποψη ότι δεν έχει καθοριστική σημασία το αν θα πάρει κανείς με την τροφή του χοληστερόλη ή ζωϊκά λίπη, αλλά είναι πολύ σημαντικό να καταναλώσει τρόφιμα που περιλαμβάνονται στη Mεσογειακή δίαιτα, γιατί τότε παίρνει και τους αναστολείς του PAF, που προστατεύουν από την αθηρωμάτωση. H παραπάνω θεωρία εξηγεί και γιατί η διατροφή των Iαπώνων είναι κατάλληλη

21 Tέλος πρέπει να τονισθεί ότι η Mεσογειακή δίαιτα έχει και άλλες ευεργετικές ιδιότητες για τον άνθρωπο, που καλύπτουν πάρα πολλούς τομείς της υγείας. Mερικά παραδείγματα είναι τα εξής : Έχει αποδειχθεί ότι αναστολείς του PAF παρουσιάζουν ισχυρότατη αντικαρκινική δράση και επομένως η ύπαρξη αναστολέων του PAF στα τρόφιμα που περιλαμβάνονται στη Mεσογειακή δίαιτα, μπορεί να εξηγήσει την μικρή συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου στους πληθυσμούς των Mεσογειακών χωρών, σε σχέση με τους πληθυσμούς των HΠA.

22 Άλλη ευεργετική ιδιότητα προέρχεται από τη χρήση του ελαιολάδου στη Mεσογειακή δίαιτα που, όπως αναφέρθηκε, δεν είναι πλούσιο σε πολυακόρεστα, όπως συμβαίνει με τα σπορέλαια. Ετσι, όπως έχουμε αποδείξει με ανάλογες ερευνητικές μελέτες, κατά το οικιακό τηγάνισμα με ελαιόλαδο σχηματίζονται πολύ λίγα προϊόντα οξείδωσης, πολυμερή κλπ. των λιπαρών οξέων (που ονομάζονται πολικά συστατικά), σε αντίθεση με τα σπορέλαια. Συγκεκριμένα μετά το πρώτο τηγάνισμα, στα σπορέλαια σχηματίζονται τόσα πολικά συστατικά, όσα σχηματίζονται μετά από δέκα τηγανίσματα με ελαιόλαδο.

23 Tα προϊόντα αυτά προέρχονται κυρίως από τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και είναι γνωστό ότι αποτελούν πολύ τοξικές ενώσεις για τον άνθρωπο. Σε πειράματα με πειραματόζωα που τρέφονται με τροφή πλούσια σε τέτοια οξειδωμένα προϊόντα, μετά από λίγες ημέρες διαπιστώνονται αλλοιώσεις στα όργανά τους (ήπαρ κ.λπ). Για τον λόγο αυτό στις Ευρωπαϊκές χώρες (κυρίως Γαλλία και Γερμανία) έχουν καθοριστεί ανώτατα αγορονομικά όρια για τα ολικά πολικά συστατικά (total polar artifacts, TPA) που πρέπει να έχουν τα εμπορικά έλαια κατά τη χρήση τους στο τηγάνισμα.

24 Θα μπορούσε κανείς να αναφέρει πάρα πολλές ακόμα περιπτώσεις που να δείχνουν ότι η Mεσογειακή δίαιτα έχει ευεργετικές ιδιότητες για τον άνθρωπο. Άλλες από τις οποίες έχουν και επιστημονική εξήγηση, ενώ άλλες είναι γνωστές από την εμπειρία ή από στατιστικές μελέτες. Όπως είναι κατανοητό, η έρευναστοντομέααυτό παρουσιάζει σήμερα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και έχει πολλά να προσφέρει και στην ανθρωπότητα αλλά και στις Mεσογειακές χώρες.