Ξενικάκη, στην οδό Ερωτοκρίτου αρ.6, στην εκτός των ενετικών τειχών πόλη του Ηρακλείου

Transcript

1 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ (κατά αλφαβητική σειρά) Αγγελάκη Βάλια (28 η ΕΒΑ), Τρεις βενετσιάνικες καµπάνες από την Κυριάννα Ρεθύµνου Κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών για τη διαµόρφωση του περιβάλλοντα χώρου του ναού της Κοίµησης της Θεοτόκου στην Κυριάννα Ρεθύµνου, Βρέθηκαν τρεις βενετσιάνικες καµπάνες. ιατηρούνται σε άριστη κατάσταση και σύµφωνα µε τις επιγραφές που φέρουν, χρονολογούνται στα 1522, 1524 και Είναι διακοσµηµένες µε παραστάσεις αγίων, ενώ οι δύο παλαιότερες φέρουν το µονόγραµµα του χυτηρίου στο οποίο κατασκευάστηκαν. Οι τρεις καµπάνες δεν αναγράφονται στο σχετικό κατάλογο του Gerola και είναι άγνωστες µέχρι σήµερα στη βιβλιογραφία. Αλετράς Ζαχαρίας (13 η ΕΒΑ), Βυζαντινό λουτρό στο οικόπεδο ιδιοκτησίας Ξενικάκη, στην οδό Ερωτοκρίτου αρ.6, στην εκτός των ενετικών τειχών πόλη του Ηρακλείου Σε ανασκαφή εντός της παλαιάς πόλης του Ηρακλείου, αποκαλύφθηκε λουτρικό συγκρότηµα στον τύπο του τριµερούς λουτρού. Οι χώροι που ταυτίζονται ως µέρη είναι τµήµα από το αποδυτήριο, το χλιαρόν, τµήµα του θερµού οίκου, η δεξαµενή θέρµανσης του ύδατος, το προπιγνείον, κλιµακωτή αυλή και δεξαµενή. Σώζεται τµηµατικά γιατί συνεχίζεται κάτω από σύγχρονες οικοδοµές. ιασώθηκε σε πολλά σηµεία του καθ όλο το ύψος. Η οροφή βρέθηκε σε βάθος - 0,50µ. ιατηρείται τµήµα του θόλου που στέγαζε τον θερµό οίκο και η οροφή δεξαµενής. Το κτίριο θεµελιώνεται πάνω στον φυσικό βράχο σε βάθος. Η στάθµη των δαπέδων και της θεµελίωσης (-5,50µ0) σε συνδυασµό µε αναλογες στρωµατογραφίες ανασκαφών σε γειτνιάζοντα οικόπεδα, παραπέµπουν πιθανόν στον 12 ο αιώνα. Τέλος, εικάζουµε πως η ανωδοµή ανήκει σε υστερότερη φάση χρήσης του χώρου, ο οποίος συνέχισε να λειτουργεί ως λουτρό. Η πλήρωση των υποκαύστων µε φερτά υλικά, το άνοιγµα θύρας στο χλιαρόν και η κατασκευή λίθινης κλίµακας από το επίπεδο του δαπέδου του χλιαρού ως την σηµερινή επιφάνεια, µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι τουλάχιστον αυτός ο χώρος χρησιµοποιήθηκε ως υπόγειο σε νεώτερη εποχή. Το γεγονός αυτό τεκµηριώνεται από το πλήθος οθωµανικών πορσελάνινων αγγείων πόσεως και κεραµικών τσιµπουκιών που βρέθηκαν πάνω στο δάπεδο. Αλετράς Ζαχαρίας (13 η ΕΒΑ), Ανασκαφή Αχτάρικα-παλαιοενετικό τείχος Σε ανασκαφή που διενεργήθηκε εσωτερικά και στον περιβάλλοντα χώρο δυτικά του κτιρίου Ακτάρικα-Βικελαία αποκαλύφθηκε η συνέχεια του τείχους και του πύργου, που όριζε την ανατολική πλευρά της πύλης Βολτόνε. Στο υπόγειο του Αχτάρικα αποκαλύφθηκε τµήµα των διατειχισµάτων του παλαιοενετικού τείχους, που αοδοµήθηκε για την ανέγερση του Αχτάρικά την δεκαετία του 20. Εξωτερικά αποκαλύφθηκε η σκάρπα σε µήκος 2, 00µ., ύψος 5,00µ. και πλάτος 3,00µ. Η επιφάνεια είναι εξαιρετικά ισχυρή και απαρτίζεται από ισόδοµους πωρόλιθους. Το τείχος θεµελιώθηκε σε βάθος -5,00µ. στον φυσικό βράχο. 1

2 Εσωτερικά το τείχος θεµελιώνεται κατά τι υψηλότερα. Η παρειά του τείχους εσωτερικά είναι κατασκευασµένη κατά το εκφορικό σύστηµα µε διακριτούς αναβαθµούς κατασκευασµένους από αδρά κατεργασµένους ορθογώνιους λίθους σε επάλληλες σειρές, µε συνδετικό υλικό ασβεστοκονίαµα. Κάθε αναβαθµός έχει µέσο ύψος 0,45µ. και πλάτος περίπου 0,30µ.σε συνολικό ύψος 5,00µ. Υποθέτουµε ότι πρώτα κατασκευάστηκαν κάθετοι τοίχοι-αντιρρήδες- στο αραβοβυζαντινό, στην συνέχεια το µεταξύ τους διάστηµα πληρωθηκε µε συµπιεσµένο χώµα, έπειτα χτίστηκε εκφορικά το πρανές-προπέτασµα, τέλος καλύφθηκε µε θόλο το διάστηµα µεταξύ των διατειχισµάτων. Αυτό συνέχιζε µέχρι να φτάσει το τείχος, µειούµενο σε πλάτος, µέχρι το επιθυµητό ύψος και να κατασκευαστεί η ανωδοµή. Συνεπώς η νότια πλευρά ήταν η scarpa-προπέτασµα και η βόρεια τα υπολείµµατα του αραβοβυζαντινού. Αξίζει να τονιστεί ότι η αντιστήριξη των πέντε ορόφων του πύργου της Voltone, απαιτούσε σύνθετη στατικά λύση, εφόσον το πλάτος της ήταν σχεδόν διπλάσιο του τείχους και προεκτεινόταν προς νότο και προς βορρά (Όµοια είναι η εσωτερική παρειά του τείχους που βρέθηκε στην οδό Χάνδακος στην ιδιοκτησία Κόρογλου από τον αρχαιολόγο της 13 ης Ε.Β.Α Π. Επιτροπάκη).. Σύµφωνα µε τα σχέδια του Μανέα Κλώντζα και του Βuondelmonti οι πύργοι εκατέρωθεν της Voltone ξεπερνούσαν κατά πολύ τα 11,00µ. που ήταν το ύψος της εξωτερικής παρειάς του τείχους. Επίσης περίπου σε βάθος -2,50µ. στον χώρο της τάφρου βρέθηκε στρώµα καταστροφής. Λιθοσωρός µε ίχνη καύσης, οστά, ύστερη ενετική εφυαλωµένη κεραµική, οθωµανικές πίπες, πυροµαχικά και ενετικά σολδίνια που ξεπερνούν τα εκατό. Πιθανά πρόκειται για την περίοδο της πολιορκίας από τους Οθωµανούς στο β µισό του 17 ου αι. Ανδρεαδάκη Βλαζάκη Μαρία (Προϊσταµένη ΚΕ ΕΠΚΑ, αναπληρώτρια Προϊσταµένη Γ ΑΠΚ), Το έργο της ΚΕ ΕΠΚΑ κατά τα έτη 2009, Ανδριανάκης Μιχάλης (Προϊστάµενος 28 ης ΕΒΑ), Το έργο της 28 ης ΕΒΑ κατά τα έτη 2009, Ανδριανάκης Μιχάλης (Προϊστάµενος 28 ης ΕΒΑ), Εργασίες αποκατάστασης ναού Αγίας Άννας και καθολικού Μονής Ασωµάτων Αµαρίου: Νέα στοιχεία για τους µονόχωρους ναούς της Κρήτης Ο µονόχωρος ναός της Αγίας Άννας είναι γνωστός από τη δηµοσίευση από την αείµνηστη Στέλλα Παπαδάκη των χρονολογηµένων στα 1225 υπολειµµάτων του τοιχογραφικού διακόσµου στη µεγάλη ηµικυλινδρική αψίδα του ιερού. ιαπιστώθηκε ότι από τον αρχικά ξυλόστεγο ναό, σώζονται σήµερα ο ανατολικός, ο νότιος και ο δυτικός τοίχος. Ο βόρειος µε τα εξωτερικά οξυκόρυφα, τυφλά αψιδώµατα, ανακατασκευάστηκε στις αρχές του 14 ου αιώνα. Η αρχική τοιχοποιία στη νότια όψη αποτελείται εξωτερικά από αργούς λίθους µε συχνή χρήση τµηµάτων πλίνθων και όστρακα από κεραµίδες σε µια µορφή αµελούς πλινθοπερίκλειστου συστήµατος. Χαµηλά ανοίγονται δυο διαµπερή τοξωτά ανοίγµατα, µε επιµεληµένη κατασκευή από ολόκληρες πλίνθους και αντίστοιχα τρία µονόλοβα τοξωτά παράθυρα ψηλά. Το 2

3 ιδιόρρυθµο σήµερα παράθυρο του ιερού ήταν αρχικά δίλοβο. Εσωτερικά ο νότιος τοίχος και τα τοξωτά ανοίγµατα είναι κατασκευασµένα εξολοκλήρου από πλίνθους. Το αρχικά επίσης µονόχωρο, ξυλόστεγο καθολικό της ιστορικής Μονής Ασωµάτων µετατράπηκε στις αρχές του 20ού αιώνα σε σταυρικό µε τρούλο. Αποκαλύφθηκαν ιδίων διαστάσεων υπολείµµατα τοίχων προγενέστερου ναού, που χρησιµοποιήθηκαν ως θεµέλια και στο δυτικό τµήµα του ναού εννέα καλοκτισµένοι, µεταγενέστεροι λακκοειδείς τάφοι κάτω από το δάπεδο. Ένας χάλκινος σταυρός µε µήλα, ενσωµατωµένος στο κονίαµα τάφου, χρονολογείται στο 10 ο αιώνα. Η τοιχοποιία εξωτερικά αποτελείται από ηµιεπεξεργασµένους λίθους, που σποραδικά περιβάλλονται κανονικά από πλίνθους. Οι πλάγιες πλευρές διαµορφώνονται πλαστικά µε διπλά, οξυκόρυφα, τυφλά αψιδώµατα από επεξεργασµένους πωρόλιθους. Η αψίδα είναι τρίπλευρη µε ένα δίλοβο µικρό παράθυρο µε οξυκόρυφους λοβούς. Στα πλάγια της δυτικής όψης έχουν ενσωµατωθεί στην τοιχοποιία δυο εφυαλωµένα πινάκια, που χρονολογούνται στα τέλη του 13 ου αιώνα. Πέντε ακόµη πινάκια σχηµατίζουν σταυρό πάνω από τη θύρα. Ο ναός σε επόµενη φάση µετατράπηκε σε καµαροσκέπαστο. Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, επιβεβαιώνεται ότι οι µονόχωροι ναοί ήταν σε ευρεία χρήση και κατά τη µεσοβυζαντινή περίοδο και την πρώιµη Βενετοκρατία. Επιβεβαιώνεται επίσης η ύπαρξη στην Κρήτη ξυλόστεγων ναών, παρά τις αντίθετες απόψεις, που είχαν υποστηριχθεί στο παρελθόν. Η παρουσία σε ναούς της Κρήτης αρχιτεκτονικών στοιχείων, που συνδέονται µε την Ελλαδική Σχολή, διαφοροποιεί τις µέχρι σήµερα απόψεις για σύνδεση της µόνο µε την παράδοση της Κωνσταντινούπο-λης. Παράλληλα η σταδιακή διείσδυση δυτικών επιδράσεων στην αρχιτεκτονική των ναών γίνεται όλο και πιο συχνή. Στους δυο ναούς εντοπίζονται ενδιαφέρουσες διεργασίες πρώιµης «όσµωσης» µεταξύ των δυο θρησκευτικών οµάδων του νησιού, που µας επιτρέπουν να τους κατατάξουµε στους λεγόµενους φραγκοβυζαντινούς. Χαρακτηριστική είναι η αδιαφορία για µορφολογική ενότητα των επεµβάσεων µε το αρχικό κτίσµα στην περίπτωση του ναού της Αγίας Άννας. Η χρονολόγηση των επεµβάσεων εκτεταµένης ανακατασκευής των ναών στις αρχές του 14 ου αιώνα, σε συνδυασµό µε άλλα παραδείγµατα, αλλά και πληροφορίες των πηγών, καθιστούν εύλογη την υπόθεση ότι η κατάρρευσή τους συνδέεται µε το µεγάλο σεισµό του 1304, που φαίνεται ότι άλλαξε το ανθρωπογενές περιβάλλον της Κρήτης. Σε µικρή απόσταση εξάλλου από τους δυο ναούς είναι και ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, ο οποίος την ίδια εποχή, µετά από µερική κατάρρευση, µετατράπηκε από τρουλαίο σε τρίκλιτη βασιλική. Η συχνότερη έκτοτε χρήση του τύπου του µονόχωρου στην Κρήτη φαίνεται ότι, εκτός από οικονοµικούς λόγους, συνδέεται και µε στατικούς και δεν οφείλεται σε δυτική επίδραση, όπως υποστηρίχθηκε πρόσφατα. Ανδρουλάκη Θεανώ (28 η ΕΒΑ), Συντήρηση ευρηµάτων από την ανασκαφή του νεκροταφείου στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής στον Αλικιανό Χανίων Στο πρόσφατα αναστηλωµένο φρούριο του Φιρκά λειτουργούν τα εργαστήρια συντήρησης ανασκαφικών αντικειµένων της 28 ης ΕΒΑ στα Χανιά. Στους µικρούς ισόγειους χώρους γίνονται οι εργασίες συντήρησης στα αποκολληµένα ψηφιδωτά δάπεδα, στην κεραµική και στα µικροευρύµατα από τις ανασκαφές της εφορίας σε Χανιά και Ρέθυµνο. Στους µεγάλους ισόγειους θολωτούς χώρους υπάρχει εκτεθειµένη αποθηκευµένη η συλλογή λίθινων, γίνεται η συντήρηση λίθινων 3

4 φορητών αντικειµένων και η διαλογή της κεραµικής, ενώ προβλέπεται να γίνει επιστηµονική έκθεση της συλλογής της κεραµικής. Άλλοι χώροι χρησιµοποιούνται σαν αποθήκες υλικών, πλυµένης και άπλυτης κεραµικής, µελέτη ανθρωπολογικού υλικού, κ.ά. Βαβουρανάκης Γιώργος (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο), Ο θολωτός τάφος Β στη θέση Απεσωκάρι Μεσαράς Το 1963, ο τότε Επιµελητής Αρχαιοτήτων και νυν οµότιµος Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών, κος Κ. αβάρας, ανέσκαψε ένα θολωτό τάφο στο θέση Απεσωκάρι. Ο θολωτός τάφος ΙΙ βρίσκεται βορειοανατολικά του θολωτού τάφου Ι στην ίδια περιοχή, ο οποίος είχε ανασκαφεί κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Το 2009 ο ανασκαφέας παραχώρησε στο γράφοντα τη µελέτη και δηµοσίευση των ευρηµάτων της ανασκαφής. Η παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζει τα προκαταρκτικά αποτελέσµατα της µελέτης των ηµερολογίων, των σωζωµένων αρχιτεκτονικών καταλοίπων, αλλά και των ακεραίων αγγείων και των οστράκων. Στα αποτελέσµατα συµπεριλαµβάνονται 1) η τεκµηρίωση της χρήσης του θολωτού τάφου ήδη κατά την ΠΜ Ι περίοδο και καθ όλη τη διάρκεια της προανακτορικής και της παλαιοανακτορικής περιόδου 2) η αλληλουχία των οικοδοµικών φάσεων της θόλου και των των προσκτισµάτων 3) προκαταρκτική διερεύνηση της χρήσης των επιµέρους χώρων. Βαρθαλίτου Πετρούλα (28 η ΕΒΑ), Ο ναός της Αγίας Παρασκευής στις Μέλαµπες Αγίου Βασιλείου Ρεθύµνου Ο µικρός κατάγραφος ναός της Αγ. Παρασκευής βρίσκεται στο κέντρο του ορεινού οικισµού των Μελάµπων. Οι πρώτες εργασίες αποκατάστασης και στερέωσης του τοιχογραφικού του διακόσµου πραγµατοποιήθηκαν από την 13 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στα τέλη της δεκαετίας του Το έτος 2008 όµως ολοκληρώθηκε η διαµόρφωση του περιβάλλοντα χώρου του και η συντήρηση των τοιχογραφιών από την 28 η Ε.Β.Α. Στο κτίριο διακρίνονται µε σαφήνεια δύο οικοδοµικές φάσεις. Τόσο ο αρχικός ναός (ανατολικότερο τµήµα), όσο και η µεταγενέστερη προσθήκη του στα δυτικά, έχουν διακοσµηθεί µε παραστάσεις από τη ζωή και τα µαρτύρια της Αγίας Παρασκευής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ζωγραφική του αρχικού ναού, η οποία σώζεται σε καλύτερη κατάσταση διατήρησης και σύµφωνα µε τα τεχνοτροπικά της χαρακτηριστικά, χρονολογείται στις αρχές του 14 ου αι. Η εξέτασή της και η σύγκρισή της µε άλλους τοιχογραφηµένους ναούς της υτικής Κρήτης οδηγούν στην απόδοσή της στον ζωγράφο Μιχαήλ Βενέρη. Ο ζωγραφικός διάκοσµος του ναού της Αγ. Παρασκευής των Μελάµπων, αποτελεί ένα από τα ώριµα έργα του λαϊκού αυτού ζωγράφου, που χωρίς να αποκόπτεται από τα εικονογραφικά και τεχνοτροπικά πρότυπα της τέχνης του 13 ου αι., φαίνεται να έχει αφοµοιώσει και στοιχεία της παλαιολόγειας ζωγραφικής, όπως και πολλοί άλλοι σύγχρονοί του ζωγράφοι. Αντίθετα, οι τοιχογραφίες του δυτικότερου τµήµατος του ναού σώζονται σε πολύ κακή κατάσταση, µε συνέπεια να µην είναι δυνατόν να αποκατασταθεί µε ακρίβεια το εικονογραφικό πρόγραµµα, ούτε και να µπορεί να γίνει µια ουσιαστικότερη µελέτη για τον εντοπισµό του καλλιτέχνη και των προτύπων του. 4

5 Από τα τεχνοτροπικά πάντως χαρακτηριστικά των καλύτερα διατηρηµένων τµηµάτων τους θα πρέπει να χρονολογηθούν στα τέλη του 14 ου αι. Η ανακοίνωση έχει ως στόχο, τόσο την παρουσίαση του µνηµείου, µετά τις πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης και συντήρησής του, όσο και την προσπάθεια χρονολόγησης και αξιολόγησης του ζωγραφικού του διακόσµου. Βασιλάκης Αντώνης (ΚΓ ΕΠΚΑ), ΥΜ ΙΙΙ θαλαµωτοί τάφοι στο Γάζι και ΠΓ θαλαµωτός τάφος στο Καβροχώρι 1. Τον Φεβρουάριο 2009 κατά την εκσκαφή αγωγού στην οδό Καµαριώτη για το δίκτυο αποχέτευσης του οικισµού Γάζι, ανακαλύφθηκαν δυο υπόγειοι λαξευτοί θαλαµωτοί τάφοι της ΥΜ ΙΙΙ Β περιόδου. Και στους δυο τάφους είχε καταρρεύσει η οροφή από την τσάπα του εκσκαφέα. Ο πρώτος τάφος, σε βάθος 3,5 µ. από τη στάθµη του δρόµου, περιείχε πήλινη κιβωτιόσχηµη λάρνακα µε σαµαρωτό κάλυµµα, διακοσµηµένη µε καστανόχρωµα θέµατα και σπασµένη ήδη στο παρελθόν σε πολλά κοµµάτια, ενώ το εσωτερικό του θαλάµου εµφάνιζε έντονη διατάραξη. Αποκαταστάθηκαν οχτώ πήλινα αγγεία και ένα λίθινο και συλλέχτηκαν µια σφραγίδα από κόκκινο σάρδιο, έξι σφοντύλια λίθινα και από φαγεντιανή, ένας χάλκινος διπλός πέλεκυς, ένα χάλκινο καρφί, µια οστέινη περόνη και δυο χάντρες από φαγεντιανή. Ο δεύτερος τάφος, σε βάθος 2,5 µ. από τη στάθµη του δρόµου, περιείχε µια µικρή κιβωτιόσχηµη λάρνακα µε λευκή διακόσµηση στο ακέραιο σώµα και καστανή στο σπασµένο κάλυµµα. Περιείχε εννιά πήλινα αγγεία και ένα λίθινο, µια χάλκινη φιάλη µε ίχνη υφάσµατος, ενώ τα κτερίσµατα ήταν ένα χάλκινο µαχαίρι µε εγχάρακτη γραµµική διακόσµηση στη λαβή, ένα συρµάτινο χρυσό δακτυλίδι, µια επίχρυση σφαιρική χάντρα, ένα περιδέραιο µε σαράντα χάντρες από φαγεντιανή σε σχήµα αργοναύτη, µια οστέινη περόνη και ένα περίαπτο από πεταλίδα. 2. Τον Σεπτέµβριο 2009 κατά την εκσκαφή θεµελίων για την ανέγερση οικοδοµής στο οικόπεδο Νικολάου Ψυχογυιού έξω από το χωριό Καβροχώρι του δήµου Γαζίου, ανακαλύφθηκε θαλαµωτός τάφος της πρωτογεωµετρικής περιόδου που περιείχε ογδόντα τέσσερα πήλινα αγγεία. Πέντε πιθοειδή αγγεία ήταν τεφροδόχα, ενώ τα υπόλοιπα ήταν µεγάλοι αµφορείς, κρατήρες και κρατηρίσκοι, ψευδόστοµοι αµφορείς, σκύφοι, κάλαθοι, πρόχοι, τριφυλλόσχηµες οινοχόες, µόνωτα και δίωτα κύπελλα. Τα άλλα κτερίσµατα ήταν µια σιδερένια αιχµή ακοντίου, δυο σιδερένιες και τέσσερις χάλκινες περόνες, ένα περιδέραιο µε δεκαοχτώ σφαιρικές εγχάρακτες χάντρες και ένα περιδέραιο από µικρές 110 δισκοειδείς χάντρες από πρασινογάλαζη φαγεντιανή. Βιγλάκη Πέγκυ, ασκαλάκης Νίκος (Πανεπιστήµιο Κρήτης), Ιερό Κορυφής Βρύσινα. Πλαστικές µορφές ως επίθετη διακόσµηση αγγείων Στη υψηλότερη κορυφή του όρους Βρύσινα, το οποίο βρίσκεται νότια από τη πόλη του Ρεθύµνου, εντοπίστηκε Ιερό Κορυφής όπου πραγµατοποιήθηκαν ανασκαφικές εργασίες από το Κωστή αβάρα, για µικρό χρονικό διάστηµα κατά τα έτη 1972 και Η ανασκαφή που πραγµατοποιήθηκε στη βορειοανατολική πλευρά του ιερού, µεταξύ του δεύτερου και του τρίτου πλατώµατος, έφερε στο φως τουλάχιστον θραύσµατα κεραµεικής και πάνω από ειδώλια (θραύσµατα 5

6 και ακέραια), καθώς και ποικίλα άλλα αντικείµενα. Τη µελέτη και δηµοσίευση των ευρηµάτων από την εν λόγω ανασκαφή ανέλαβε η επιστηµονική οµάδα του Τµήµατος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης, υπό την εποπτεία της καθηγήτριας Ίριδας Τζαχίλη. Κατά τη διαλογή του προαναφερθέντος υλικού, εντοπίστηκαν θραύσµατα µεσαίου και µεγάλου µεγέθους αγγείων, τα οποία έφεραν στις επιφάνειες τους επίθετες πλαστικές µορφές ζώων. Παράλληλα, στο σύνολο του υλικού διαχωρίστηκε και ένας αριθµός µικρών ζωόµορφων ειδωλίων, τα οποία έφεραν σαφείς ενδείξεις ότι αποτελούν αποσπασµένα τµήµατα πλαστικής διακόσµησης αγγείων. Αντικείµενο της παρούσας επιτοίχιας ανακοίνωσης αποτελούν οι εν λόγω αποσπασµένες πλαστικές µορφές ζώων. Η µελέτη τους αφορά αφενός τη µορφολογία των ίδιων των ειδωλίων αφετέρου, εξετάζεται κατά πόσο αποτελούν τµήµατα ενός συνόλου µορφών µε αφηγηµατικό χαρακτήρα το οποίο αποδίδεται πάνω στο αγγείο ή εάν πρόκειται για µεµονωµένες µορφές που δεν λειτουργούν αφηγηµατικά. Γαβριλάκη Ειρήνη (ΚΕ ΕΠΚΑ), Οι εκπαιδευτικές δράσεις της ΚΕ ΕΠΚΑ κατά τα έτη Από τα τέλη της δεκαετίας 1980, η ΚΕ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων δραστηριοποιείται µε επιτυχία στο χώρο των εκπαιδευτικών προγραµµάτων, φιλοξενώντας χιλιάδες παιδιά στα Μουσεία αρµοδιότητάς της, επιµένοντας στην αξιοποίηση του εξ ορισµού εκπαιδευτικού χαρακτήρα των. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, θεωρώντας ότι το µουσείο οφείλει να διαδραµατίζει ενεργό ρόλο στο πλαίσιο της κοινότητας εντός της οποίας λειτουργεί και να λαµβάνει θέση απέναντι στα σύγχρονα προβλήµατα, πειραµατίζεται µε καινοτόµες δράσεις µε στόχο την ευαισθητοποίηση και νέων οµάδων κοινού. Στο πλαίσιο αυτό, εκτός από εκπαιδευτικά προγράµµατα που απευθύνονται σε σχολικές οµάδες κάθε βαθµίδας και εκπαιδευτικά προγράµµατα σε σχολεία της επαρχίας, πραγµατοποιεί σεµιναρικά προγράµµατα για φοιτητές µε θέµα τη µουσειακή αγωγή, εργαστήρια για ενήλικες, λέσχη βιβλίου και εκπαιδευτικές ξεναγήσεις. Γιαπιτσόγλου Κώστας (28 η ΕΒΑ), Πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες στην Παλιά Πόλη του Ρεθύµνου Την περίοδο , διενεργήθηκε στην Παλιά Πόλη Ρεθύµνου ανασκαφική έρευνα σε 2 µνηµεία : (α) στο ίδυµο κτήριο του Φρουρίου Φορτέτζα, στα πλαίσια του έργου αποκατάστασής του, και (β) στον ερειπωµένο ναό των Αγίων Αποστόλων, στην οδό Καστρινογιαννάκη. Και στις δύο περιπτώσεις, η έρευνα έδωσε ενδιαφέροντα στοιχεία για την αρχιτεκτονική των κτισµάτων σε µια πρώϊµη περίοδο της ιστορίας της πόλης του Ρεθύµνου (15 ος 16 ος αιώνας). Γκαλανάκη Καλλιόπη, Παπαδάκη Χριστίνα (ΚΓ ΕΠΚΑ), Ανασύνθεση παλαιών και νέων ανασκαφικών δεδοµένων στην περιφέρεια της γεωµετρικής Κνωσού. 6

7 Ανασυνθέτοντας τα στοιχεία που αφορούν στις «θυγατρικές» πόλεις, στις δορυφορικές κώµες και κυρίως στις νεκροπόλεις και στις µεµονωµένες ταφές, όπως αυτά προκύπτουν στην περιφέρεια της Γεωµετρικής Κνωσού : 1)από σωστικές ανασκαφές σχετικά µεγάλης κλίµακας, 2)µικρής έκτασης σωστικές ανασκαφές µεµονωµένων τάφων, 3)λαθρανασκαφές, 4)παραδόσεις, εστιάζουµε στα εξής: Στις γειτονικές προς την Κνωσό κοιλάδες και λεκανοπέδια προς τα βορειοδυτικά (Φοινικιά, Ατσαλένιο, Φορτέτσα, Πατσίδες, Φυθιές Αρχανών, Βρωµονερό) στα ανατολικά (µέσος ρους Καρτερού εκατέρωθεν του ποταµού, Σκαλάνι, Κακή Ράχη, Αϊτάνια, Επισκοπή, Ανώπολη) και νότια (αρχαία Έλτυνα, Αγιές Παρασκιές) έχουν εντοπισθεί εκτός των άλλων σηµαντικά ταφικά σύνολα που χρονολογούνται από την υποµινωική ως την πρώιµη ανατολίζουσα περίοδο (11 ος αρχές 7 ος αι. π.χ.) µε κοινά χαρακτηριστικά. Οργανώνεται κατά συνέπεια το κνωσιακό εργαστήριο κεραµικής µε παραγωγή, µιµήσεις και αντιγραφές αντίστοιχων τύπων και διακοσµητικών θεµάτων, ενώ ανιχνεύονται τα οικονοµικά, κοινωνικοπολιτικά, πολιτισµικά και ιδεολογικά κριτήρια οργάνωσης της γεωµετρικής επικράτειας της σηµαντικής και κατ αυτή την περίοδο πόλης της Κνωσού. Γκαλανάκη Καλλιόπη, Παπαδάκη Χριστίνα (ΚΓ ΕΠΚΑ), Ψηφίδες ιδιωτικής οικιστικής αρχιτεκτονικής στη ρωµαϊκή Χερσόνησο ηµοπούλου Νώτα (Προϊσταµένη Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Κρητολογικών Σπουδών), Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Κρητολογικών Σπουδών : Το έργο της διετίας Κατά τη διετία στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Κρητολογικών Σπουδών συνεχίστηκε η εξυπηρέτηση µελετητών για επεξεργασία, µελέτη και δηµοσίευση ανασκαφικού υλικού, κυρίως κεραµεικής, στο πλαίσιο βασικής αρµοδιότητας του Ινστιτούτου για την προώθηση αρχαιολογικών δηµοσιεύσεων. Το έργο υλοποιείται, κατά το δυνατόν, µε το ελάχιστο µόνιµο προσωπικό και περιοδικά µε, ολιγάριθµο επίσης, ωροµίσθιο προσωπικό. Η λειτουργία του χώρου συντήρησης και µελέτης του υλικού εξασφαλίστηκε και γι αυτή τη διετία µε επιχορήγηση από το INSTAP. Στο χώρο αυτό πραγµατοποιήθηκε η εργαστηριακή επεξεργασίασυντήρηση, σχεδίαση, φωτογράφιση, ηλεκτρονική καταχώριση σε βάσεις δεδοµένων και η µελέτη κεραµεικών συνόλων και οµάδων από παλαιές και νεώτερες ανασκαφές, υπαγόµενες στη διοικητική αρµοδιότητα των ΚΕ και ΚΓ ΕΠΚΑ και του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. Συνεχίζοντας την εκδοτική του δραστηριότητα το Ινστιτούτο εξέδωσε το 2010, µε συγχρηµατοδότηση από το INSTAP, το βιβλίο «Το Γεωµετρικό Νεκροταφείο της Έλτυνας» συγγραφής των Γ. Ρεθεµιωτάκη, Μ. Εγγλέζου και Χ. Κριτζά. Μία ακόµη δράση του ΑΙΚΣ αποτελεί η συνδιοργάνωση µε το Πανεπιστήµιο Κρήτης και την 28 η ΕΒΑ, της παρούσας Β Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο. Εντός του 2010 επίσης σχεδιάζεται ν αναληφθεί η εκπόνηση ψηφιακού, διαχρονικού «άτλαντα» των µνηµείων της Κρήτης, στο πλαίσιο ευρύτερου 7

8 προγράµµατος για τα µνηµεία της χώρας που πρόκειται ν ανατεθεί από το ΥΠΠΟΤ στα έξι Αρχαιολογικά Ινστιτούτα της Υπηρεσίας. εδοµένων των ελλείψεων υποδοµής, της ακραίας ολιγαριθµίας προσωπικού και των εξαιρετικά περιορισµένων πιστώσεων, είναι προφανές ότι το ΑΙΚΣ λειτουργεί αναγκαστικά µε ανάλογο εύρος δράσεων. Ωστόσο η ανάγκη ενίσχυσης του έργου του προβάλλει ίσως ακόµη πιο επιτακτική σήµερα ώστε, σε συνεργασία µε τις Εφορείες και τους µελετητές, να προωθηθεί συστηµατικά η παραγωγή αρχαιολογικού επιστηµονικού έργου αλλά και ευρύτερων προγραµµάτων κρητολογικού ενδιαφέροντος, - στόχος που ανταποκρίνεται άλλωστε στο ιδρυτικό σκεπτικό σύστασης του Ινστιτούτου. Επιτροπάκης Περίανδρος, Κατσαλής Γιώργος (13 η ΕΒΑ), Ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου Αστράτηγου µετόχι της Ι.Μονής Επανωσήφη στον Αγαλαντέ Τεµένους Ηρακλείου Παρουσιάζεται ο τοιχογραφηµένος ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου Αστράτηγου, στο µετόχι Αστρά της Μονής Αγίου Γεωργίου του Επανωσήφη, στη θέση Αγαλαντέ, κοντά στην Καρκαδιώτισσα του δ.δ. Κυπαρίσσου,. Τεµένους Ηρακλείου Κρήτης. Ο τύπος αυτός της µονόχωρης καµαροσκέπαστης βασιλικής µε προεξέχον χαµηλό εγκάρσιο κλίτος, αν και κατασκευαστικά ενσωµατώνει παλαιότερες αρχιτεκτονικές φάσεις, ήταν µέχρι πρότινος το µόνο γνωστό παράδειγµα σταυρόσχηµου σταυρεπίστεγου µε υπερυψωµένη την κατά µήκος καµάρα. Αυτή την ιδιαιτερότητα στη στέγαση του µνηµείου, ερµήνευσε παλαιότερα ο Α. Ορλάνδος ως προέκταση τρουλλοκαµάρας µε ασυνήθιστη φορά Α-. Σήµερα, το µνηµείο εντάσσεται στην Ε 1 παραλλαγή ενός νέου ιδιόρρυθµου τύπου σταυρεπίστεγων της πρώιµης ενετοκρατίας στην Κρήτη Ζαρογιάννη Ελένη ( ΑΒΜΜ), Εργασίες προστασίας νότιου τοίχου και βελτίωσης θεµελίωσης Φρουρίου Καλέ Ιεράπετρας Το Φρούριο Καλέ Ιεράπετρας είναι επισκέψιµος αρχαιολογικός χώρος στο κέντρο της πόλης της Ιεράπετρας, το µόνο σωζόµενο οχυρό σε αστικό κέντρο, στα νότια παράλια της Κρήτης. Καθώς η περιοχή είναι ιδιαίτερα σεισµογενής, το Φρούριο είχε υποστεί σηµαντικές βλάβες από σεισµούς και κατά την τουρκοκρατία δέχθηκε µεγάλες επισκευές. Παράλληλα, όντας εκτεθειµένο από τις τρεις πλευρές στην θάλασσα, το µνηµείο παρουσίαζε σηµαντικό πρόβληµα υποσκαφών και διάβρωσης των περιµετρικών κρηπιδωµάτων που έφταναν και µέχρι τα θεµέλιά του. Το έργο που εκτελέστηκε µε φροντίδα της ΑΒΜΜ και µε χρηµατοδότηση από το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Περιφέρειας Κρήτης, προέβλεπε την κατασκευή φράγµατος πασσάλων περιµετρικά των τειχών, µε σκοπό τον εγκιβωτισµό του αµµώδους υλικού πάνω στο οποίο είναι θεµελιωµένο το Φρούριο, καθώς και την διαπλάτυνση του κρηπιδώµατος στην νότια πλευρά του Φρουρίου, σύµφωνα µε την µελέτη των κ.κ. Α. Χατζηδάκη και. Φωτιάδη, Πολιτικών Μηχανικών. Για την ενίσχυση του εδάφους επιλέχθηκε η µέθοδος jet grouting, δηλαδή η κατασκευή εδαφοπασσάλων τσιµεντενέµατος σε επαφή µεταξύ τους, ως η πιο αποτελεσµατική στις συγκεκριµένες εδαφικές συνθήκες για τον περιορισµό του κινδύνου ρευστοποίησης του υπεδάφους. Κατά τη διάρκεια του έργου διαπιστώθηκε ότι το 8

9 βάθος της θάλασσας στην νότια πλευρά του Φρουρίου όπου θα γινόταν η διαπλάτυνση ήταν κατά πολύ µεγαλύτερο από αυτό που είχε θεωρηθεί στην εγκεκριµένη µελέτη, µε αποτέλεσµα να χρειαστεί ανασχεδιασµός της προτεινόµενης λύσης, από όλους τους εµπλεκόµενους φορείς και τους µελετητές. Η νέα προτεινόµενη λύση υποβλήθηκε από τη ΑΒΜΜ στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συµβούλιο και µετά την έγκρισή της υλοποιήθηκε από την Ανάδοχο εταιρεία. Η συγκεκριµένη εργολαβία άρχισε τον εκέµβριο του 2006 και ολοκληρώθηκε το Σηµειώνεται ότι το έργο δεν περιελάµβανε εργασίες στην ανωδοµή του Φρουρίου, που θα πρέπει να εκτελεστούν σε επόµενη φάση στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης της αποκατάστασης και ανάδειξης του µνηµείου. Θεοδούλου Θεοτόκης (Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων), Προβασκάνιο και λύχνος και από τη θαλάσσια περιοχή της Νοτιοανατολικής Κρήτης. Η ανακοίνωση αφορά σε δύο αγγεία, ένα προβασκάνιο µε µορφή σατύρου και ένα λύχνο µε λαβή που καταλήγει σε κεφάλι αλόγου, τα οποία παραδόθηκαν στο Μουσείο της Καλύµνου το 2003 και µεταφέρθηκαν ακολούθως για συντήρηση στο εργαστήριο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στην Αθήνα. Τα αντικείµενα ανασύρθηκαν στα συρώµενα δίκτυα αλιευτικού σκάφους από µεγάλο βάθος στην περιοχή νοτιοανατολικά της Κρήτης, προερχόµενα προφανώς από κάποιο άγνωστο ναυάγιο που βρίσκεται στον πυθµένα της περιοχής. Στο κείµενο γίνεται προσπάθεια για την ταύτιση και τη χρονολόγησή τους. Καβουλάκη Ελισσάβετ (Τ ΠΕΑΕ, Γραφείο Κνωσού), Εργασίες στερέωσης αποκατάστασης στον Μινωϊκός Ξενώνας (Καραβάν Σεράι), περιφερειακό µνηµείο του ανακτόρου της Κνωσού. Οι εργασίες στερέωσης - αποκατάστασης στον «Μινωικό Ξενώνα» ή «Καραβάν - Σεράι», που αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα περιφερειακά µνηµεία του ανακτόρου της Κνωσού, ξεκίνησαν το στο πλαίσιο του έργου «Ανάκτορο και αρχαιολογικός χώρος Κνωσού» του Τ..Π.Ε.Α.Ε. και ολοκληρώθηκαν µε τη λήξη του Γ Κ.Π.Σ. Ο «Μινωικός Ξενώνας», ένα συγκρότηµα οικοδοµηµάτων που περιλαµβάνει χώρους διαµονής και λουτρικές εγκαταστάσεις, κατασκευάστηκε κατά την ΜΜΙΙΙ- ΥΜΙΑ περίοδο. Ωστόσο, φαίνεται ότι ήταν σε χρήση για πολλούς αιώνες, όπως αποδεικνύουν τα Υποµινωικά όστρακα που βρέθηκαν στο «ωµάτιο της πηγής». Ο σηµαντικότερος χώρος του συγκροτήµατος αναστηλώθηκε από τον ανασκαφέα, µε την ίδια λογική και τεχνική που είχε εφαρµοστεί και στο ανάκτορο. Στον ευρύτερο χώρο, µετά τον Α. Έβανς έγιναν επεµβάσεις αποκατάστασης κυρίως τη δεκαετία του 50, από τον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Ν. Πλάτωνα. Κατά την πρόσφατη έρευνα, που έγινε στο πλαίσιο των εργασιών συντήρησης - αποκατάστασης του «Μινωικού Ξενώνα», στάθηκε δυνατό να εντοπιστούν και να διαφοροποιηθούν οι παλαιότερες αυτές επεµβάσεις, αλλά και να επιβεβαιωθεί γενικά η άποψη του ανασκαφέα σχετικά µε τη χρονολόγηση του µνηµείου. Τα προβλήµατα που αντιµετωπίστηκαν κατά τη συντήρηση, οι διαπιστώσεις που έγιναν και τα νέα στοιχεία που προέκυψαν είναι ιδιαίτερα σηµαντικά και 9

10 αναµένεται να αξιοποιηθούν γόνιµα, για την καλύτερη κατανόηση του σηµαντικού αυτού περιφερειακού µνηµείου του ανακτόρου της Κνωσού. Κανάκη Ελένη, Μπιλµέζη Χαρά (13 η ΕΒΑ), Ανασκαφική έρευνα στο Ναό του Aγιου Πέτρου των οµινικανών στο Ηράκλειο ( ) Παράλληλα µε το έργο «Αποκατάσταση του Ι.Ν. Αγίου Πέτρου των οµηνικανών» ( ΑΒΜΜ) η 13 η ΕΒΑ ολοκλήρωσε τη σωστική ανασκαφική έρευνα των περασµένων δεκαετιών στο εσωτερικό και στον άµεσο εξωτερικό χώρο του Ναού. Ερευνήθηκαν 50 τάφοι στο εσωτερικό του ναού, 4 στα παρεκκλήσια και 27 εξωτερικά κατά µήκος του βόρειου τοίχου. Οι τάφοι, µε βάση τον αρχιτεκτονικό τους τύπο, µπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες: α)στους απλούς τάφους κατασκευασµένους µε αργολιθοδοµή, επίχρισµα από ασβεστοκονίαµα και στόµιο διαµορφωµένο από ορθογώνιους πωρόλιθους, β) στους πιο επιµεληµένους τάφους κατασκευασµένους µε ισόδοµους λίθους, γ)στους τάφους µεγάλων διαστάσεων µε δύο επικοινωνούντες χώρους, ισόδοµη τοιχοποιία και πυραµοειδή σχήµα και δ)στους πολυτελείς τάφους στο κέντρο των παρεκκλησίων που φέρουν ανάγλυφο διάκοσµο. Πιθανότατα το µεγαλύτερο µέρος των τάφων είχε καλυπτήριες πλάκες οι οποίες δεν εντοπίστηκαν. Κάποιες από αυτές τις καλυπτήριες πλάκες έφεραν επιγραφές και το έµβληµα της οικογένειας του αποθανόντος όπως η καλυπτήρια πλάκα που εντοπίστηκε στο εσωτερικό του ναού στο νότιο τοίχο του. Στην πλειονότητά τους οι τάφοι περιείχαν πάνω από µία ταφές καθώς και προσωπικά αντικείµενα των νεκρών, όπως εφυαλωµένη κεραµική, χάλκινα περίαπτα, δαχτυλίδια, νοµίσµατα, µικροαντικείµενα από το ρουχισµό των νεκρών (κόπιτσες, περόνες, πόρπες) και θραύσµατα από γυάλινες κανδήλες. Παράλληλα µε την ανασκαφική έρευνα συλλέχτηκε πλήθος λίθινων αρχιτεκτονικών µελών που αποτελούσαν τον γλυπτό διάκοσµο του ναού, συντελέστηκαν εργασίες συντήρησης των ευρηµάτων και σχεδιαστική αποτύπωση των τάφων. Κανάκη Ελένη, Παπαγιαννάκης Ευστάθιος (13 η ΕΒΑ), Ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή του παράκτιου τείχους του Ηρακλείου Κατά την εκτέλεση εργασιών του έργου του Οργανισµού Λιµένος Ηρακλείου «Επισκευή, συντήρηση και διαµόρφωση ανωδοµής της χερσαίας ζώνης από την πλατεία 18 Άγγλων µέχρι το Λιµενικό Περίπτερο», το οποίο αφορά σε εργασίες ανάπλασης του χώρου ανάµεσα στο παράκτιο τείχος του Ηρακλείου και την Λεωφόρο Σ. Βενιζέλου, περιοχή είναι γνωστή ως «Μπεντενάκι», εντοπίστηκαν αρχαιότητες διαφόρων ιστορικών περιόδων και οικοδοµικών φάσεων. Ως σήµερα η ανασκαφική ερευνά έχει αποκαλύψει ένα κτηριακό σύµπλεγµα κατασκευών µε διττό χαρακτήρα, αµυντικό και λατρευτικό. Έχει αποκαλυφθεί τµήµα οχύρωσης, πιθανώς πύργου, µε µονόλιθους δόµους µεγάλων διαστάσεων, καθώς και τµήµατα διαφόρων εγκαταστάσεων όπως θολοσκεπής χώρος στοά, φρέατα, δεξαµενές, βοτσαλωτά και πλακόστρωτα δάπεδα. Στην παραπάνω οχύρωση προσκολλήθηκε µεταγενέστερα κόγχη ιερού και µετατράπηκε σε ναό. Σώζεται η κόγχη του ιερού µε ίχνη τοιχογραφιών από την παράσταση των Συλλειτουργούντων 10

11 Ιεραρχών, και το δάπεδο της µε το αποτύπωµα της Αγίας Τράπεζας. Στο νότιο τοίχο του Ναού σώζεται εν µέρει τοιχογραφία µε τµήµα της παράστασης της ευτέρας Παρουσίας και το µαρτύριο των Κολασµένων. Στο δυτικό τοίχο επίσης αποκαλυφτήκαν τοιχογραφίες, µε φυτικά και διακοσµητικά µοτίβα και τµήµα της παράστασης της Βαϊοφόρου. Σε όλη την έκταση του δαπέδου σώζονται τάφοι καθώς και δυο επιµεληµένα αρκοσόλια στο τοίχο της βόρειας κεραίας. Επιµέρους ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή του παράκτιου τείχους του Ηρακλείου, στο τµήµα από το πρώην ΞΕΝΙΑ ως την οδό Μητσοτάκη σε οικόπεδα ιδιωτών., ιενεργήθηκαν την περίοδο Θα παρουσιαστούν τα πρώτα αποτελέσµατα. Καπράνος Επαµεινώνδας, Ρούσσου Μαρία (ΚΕ ΕΠΚΑ), Μια θέση των µινωϊκών χρόνων στην Αλφά Μυλοποτάµου Κατά τη διάρκεια ανασκαφικής έρευνας που διεξήχθη υπό την εποπτεία της ΚΕ ΕΠΚΑ, εντοπίστηκε στη θέση «Βαθέ Μασχάλι» στην Αλφά Μυλοποτάµου άφθονη κεραµική των µινωικών χρόνων. Στο σύνολο της προήλθε από τον καθαρισµό των σχισµών και κοιλοτήτων του φυσικού πλακοειδούς βράχου. εδοµένης της απουσίας αρχιτεκτονικών καταλοίπων, και µε βάση τα ανασκαφικά δεδοµένα, η πρώτη εκτίµηση σχετικά µε τη λειτουργία του χώρου είναι ότι πιθανόν πρόκειται για χώρο απόρριψης. Η χρήση του εκτείνεται, σύµφωνα µε τα πρώτα συµπεράσµατα από τη µελέτη της κεραµικής, σε ένα διάστηµα περίπου 150 χρόνων, δηλαδή από το τέλος της ΜΜΙΙ περίοδου έως και την ΥΜΙΑ περίοδο. Η κεραµική, στη συντριπτική πλειοψηφία της, είναι χρηστική, χονδροειδής. Οι φόρµες που κυριαρχούν είναι πίθοι, τριποδικές χύτρες, µαγειρικά πινάκια, δίσκοι. Στο σύνολο περιλαµβάνονται ακόµη άφθονα άωτα κωνικά κύπελλα, αλλά και γεφυρόστοµες πρόχοι, ηθµοί, κυψέλες κ.α. Ο εντοπισµός του χώρου στη θέση «Βαθέ Μασχάλι» αλλάζει σηµαντικά, από αρχαιολογικής άποψης, την συνολική εικόνα για την περιοχή της Αλφάς, µαρτυρώντας την ανθρώπινη παρουσία σε αυτή κατά τους προϊστορικούς χρόνους. Η ποσότητα της κεραµικής καθώς και η χρονολόγηση της αµιγώς στους µινωικούς χρόνους σε συνδυασµό και µε την πιθανή χρήση του χώρου, µας οδηγεί στην υπόθεση ότι στην ευρύτερη περιοχή πιθανότατα υπήρχε κάποια σηµαντική θέση κατοίκησης των µινωικών χρόνων. Καπράνος Επαµεινώνδας (ΚΕ ΕΠΚΑ), Υστεροµινωϊκός θαλαµωτός τάφος στο Σφακάκι Κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών για το έργο «κατασκευής δικτύου αποχέτευσης» του ήµου Αρκαδίου αποκαλύφθηκε Υστεροµινωικός τάφος εντός τω ορίων του οικισµού Σφακακίου στην περιοχή Παγκαλοχωρίου. Ανήκει στον τύπο των θαλαµωτών, λαξευµένων στο µαλακό µαργαϊκό ασβεστόλιθο, τάφων των ΥΜΙΙΙ χρόνων. Ο θάλαµος είχε δεχτεί τουλάχιστον 3 ταφές καθώς βρέθηκαν 3 λάρνακες, εκ των οποίων οι 2 κατά χώραν. Μεταξύ των αγγείων συµπεριλαµβάνονταν πρόχους, δίωτος πιθαµφορίσκος, µόνωτο κύπελλο µε προχοή, ψευδόστοµος αµφορίσκος, θήλαστρο, σκύφος, βαθύς σκύφος. Συλλέχθηκε επίσης περιδέραιο αποτελούµενο από πολλές, µικρογραφικές, κυλινδρικές και σφαιρικές χάντρες. 11

12 Η θέση του εντοπίζεται σε µια περιοχή στην οποία έχουν βρεθεί ή ανασκαφεί αρκετοί τάφοι της ΥΜΙΙΙ περιόδου, αυτή της ενότητας Σταυρωµένου-Χαµαλευρίου- Παγκαλοχωρίου, και η ανακάλυψη του προσθέτει µια ακόµη σηµαντική µαρτυρία που ενισχύει την υπόθεση της ύπαρξης εκτεταµένου νεκροταφείου στην περιοχή αυτή. Καρατζάνη Άννα (Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, ΤΕΙ Αθήνας), Ανάλυση και µελέτη µεταλλικών νηµάτων από τη συλλογή εκκλησιαστικών υφασµάτων της Μονής Αρκαδίου Η Μονή Αρκαδίου είναι ιδιαίτερα γνωστή για το εργαστήριο χρυσοκεντητικής που λειτουργούσε στους χώρους της. ώδεκα δείγµατα µεταλλικών νηµάτων προερχόµενα από επτά εκκλησιαστικά υφάσµατα της Μονής που χρονολογούνται µεταξύ 17 ου και 18 ου αιώνα αναλύθηκαν µε σκοπό να αναγνωρισθούν τα υλικά και η τεχνολογία κατασκευής των νηµάτων αυτών και να µελετηθούν οι τυχόν αλλαγές των υλικών αυτών στη διάρκεια του χρόνου. Τα δείγµατα ανήκουν στην κατηγορία των συρµάτων και των ελασµάτων. Όλα τα σύρµατα έχουν κατασκευαστεί µε την τεχνική της εξέλασης ράβδου µετάλλου από διαδοχικές οπές µικρότερης διαµέτρου. Τα ελάσµατα έχουν προέρθει από σύρµατα µε άσκηση πίεσης µέσω κυλίνδρων. Ένα µόνο παράδειγµα ελάσµατος κατασκευασµένο µε την τεχνική της κοπής ελάσµατος από φύλλο µετάλλου έχει αναγνωρισθεί ανάµεσα τους υποδεικνύοντας ότι και οι δύο τεχνικές κατασκευής χρησιµοποιούνταν ταυτόχρονα. έκα δείγµατα είναι κατασκευασµένα από άργυρο χωρίς ιδιαίτερες προσµίξεις από τα οποία τα οκτώ είναι επιχρυσωµένα. Το δείγµα που έχει κατασκευαστεί µε κοπή από φύλλο µετάλλου αποτελείται από κράµα αργύρου µε χαλκό (χαλκός = 12% κβ) και είναι επιχρυσωµένο στην εξωτερική επιφάνεια µόνο. Ένα µόνο δείγµα είναι κατασκευασµένο από χαλκό και δε φέρει κανένα εξωτερικό επίχρισµα. Ο άργυρος που χρησιµοποιήθηκε για την κατασκευή των νηµάτων αυτών είναι απαλλαγµένος από προσµίξεις, γεγονός που σχετίζεται µε την τεχνολογία κατασκευής του σύρµατος. Αντίθετα, για το «κοµµένο» έλασµα έχει χρησιµοποιηθεί κράµα αργύρου µε χαλκό (σκληρότερο µέταλλο), ώστε να διευκολυνθεί η κοπή του λεπτότατου ελάσµατος χωρίς να προκληθούν φθορές στις άκρες του. Ο αριθµός των δειγµάτων που µελετήθηκαν είναι πολύ µικρός για να διεξαχθούν συµπεράσµατα για την προέλευση των µεταλλικών νηµάτων που χρησιµοποιούνταν στην Μονή Αρκαδίου κατά τη χρονική αυτή περίοδο. Τα αποτελέσµατα όµως έδειξαν ότι για την διακόσµηση ενός αντικειµένου χρησιµοποιούνταν, συνήθως, µεταλλικά νήµατα µε όµοια σύσταση και µορφολογία γεγονός που υποδηλώνει ότι οι χρυσοκεντητές προµηθεύονταν µια συγκεκριµένη ποσότητα νηµάτων κάθε φορά και από την ίδια πηγή. Κατάκη Ευθυµία (ΚΕ ΕΠΚΑ), οκιµαστική ανασκαφική έρευνα στο Εθνικό Στάδιο Χανίων Η ΚΕ ΕΠΚΑ προχώρησε σε διερευνητικές δοκιµαστικές τοµές το 2005 και το 2009, στο Εθνικό Στάδιο Χανίων στο κέντρο της πόλης, µε αφορµή επικείµενη µελέτη για την κατασκευή υπόγειου χώρου στάθµευσης οχηµάτων. Η έρευνα 12

13 χρηµατοδοτήθηκε από την ΟΠΑΠ Α.Ε. και διακόπηκε και τις δύο περιόδους χωρίς να ολοκληρωθεί, λόγω έλλειψης πιστώσεων. Πάραυτα, οι τοµές που κάλυψαν περιµετρικά το µεγαλύτερο µέρος του Σταδίου, έφεραν στο φως ένα σηµαντικό τµήµα του νεκροταφείου της αρχαίας Κυδωνίας του 4 ου 3 ου αιώνα π.χ. κυρίως. Σε αρκετό βάθος από τη σηµερινή επιφάνεια του εδάφους και µέσα σε παχύ στρώµα άµµου, αποκαλύφθηκαν ταφές ενηλίκων και εγχυτρισµοί παιδιών σε οξυπύθµενους αµφορείς ή κυψέλες. Τα αποσπασµατικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που βρέθηκαν προς Βορρά φαίνεται να σχετίζονται επίσης µε τη λειτουργία του νεκροταφείου, του οποίου θα γίνει µια πρώτη παρουσίαση, καθώς η συντήρηση των ευρηµάτων της ανασκαφής ξεκίνησε µόλις πρόσφατα. Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον οστεολογικό υλικό εξετάζει η δρ. ανθρωπολογίας κ.χρύσα Μπούρµπου. Κορδατζάκη Γεωργία (Πανεπιστήµιο Κρήτης), Περιπτώσεις «Κατανάλωσης» Κεραµικής σε Ιερά Κορυφής. Μια Τεχνολογική Προσέγγιση Η µελέτη του ιερού της Κεριάς αποτελεί τµήµα ενός ευρύτερου ερευνητικού προγράµµατος που εξετάζει τρία παρακείµενα ιερά κορυφής της κεντρικής Κρήτης και περιλαµβάνει επιπλέον τα ιερά Φιλιόρηµος-Γωνιές και Πύργος Τυλίσσου. Το ιερό της Κεριάς που εντοπίστηκε στην περιοχή του Κρουσσώνα συγκαταλέγεται στα µικρά ιερά της περιόδου των ανακτόρων. Το σύνολο των οστράκων της θέσης ανέρχεται στα θραύσµατα, ενώ ο αριθµός των ειδωλίων (ανθρωπόµορφων και ζωόµορφων) περιορίζεται περίπου στα θραύσµατα. Αντιθέτως, το ιερό κορυφής του Βρύσινα της ΜΜ ΙΙ- ΜΜ ΙΙΙ, που βρίσκεται νότια της πόλης του Ρεθύµνου, είναι ιερό µεγαλύτερης εµβέλειας, καθώς καταγράφηκαν περίπου θραύσµατα κεραµικής και ο συνολικός αριθµός των ειδωλίων αγγίζει τα Με δεδοµένη την διαφορά στην τάξη µεγέθους του κεραµικού υλικού των δύο ιερών κορυφής και την διαφορετική γεωγραφική τους ανάπτυξη η έρευνα προχωρά στη σύγκριση των δύο θέσεων. Με κεντρικό άξονα τις προσδιορισµένες κεραµικές ύλες σε κάθε ένα ιερό αποκαθίστανται πραγµατικά σύνολα κεραµικής ως παράγωγα διαφορετικών παραδόσεων. Η ανάλυση προσπαθεί να ανιχνεύσει πίσω από την «κατανάλωση» διαφορετικών κεραµικών συνόλων την κοινωνικοπολιτισµική ταυτότητα των οµάδων που συµµετείχαν στα δρώµενα των δύο ιερών. Το «σχήµα κατανάλωσης» που αναδεικνύεται από τη συνεξέταση της κεραµικής των θέσεων είναι ενδεικτικό του εύρους της ταυτότητας και προέλευσης των οµάδων που αντίστοιχα δρούσαν σε αυτές. Κοτσώνας Αντώνης (University of Amsterdam), Μπρεδάκη Μαρία (Προϊσταµένη ΚΓ ΕΠΚΑ), Βασιλάκης Αντώνης (ΚΓ ΕΠΚΑ), Whitelaw Todd (University College London), Η Κνωσός της Πρώϊµης Εποχής του Σιδήρου : Τα νέα δεδοµένα από το πρόγραµµα επιφανειακής έρευνας (KULP) Μολονότι περίφηµη για τις Μινωικές της αρχαιότητες, η Κνωσός υπήρξε σηµαντικό κέντρο της Κρήτης για χιλιετίες. Η διαχρονική αυτή διάσταση της κατοίκησης στη θέση αποτελεί βασικό αντικείµενο µελέτης του προγράµµατος επιφανειακής έρευνας (Knossos Urban Landscape Project KULP), που ξεκίνησε 13

14 κατά το 2005 ως συνεργασία µεταξύ της Βρετανικής Σχολής Αθηνών και της ΚΓ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Στην ανακοίνωση θα παρουσιαστούν οι µεθοδολογικές κατευθύνσεις και τα πρώτα πορίσµατα του προγράµµατος σχετικά µε µια µόνο περίοδο της αρχαιότητας, την Πρώιµη Εποχή του Σιδήρου. Η ανάλυση των κεραµικών ευρηµάτων από την επιφανειακή έρευνα µεταβάλλει ριζικά την εικόνα που διαθέταµε για την οικιστική εξέλιξη της Κνωσού κατά τη συγκεκριµένη περίοδο. Φαίνεται κατ αρχάς ότι ο οικισµός της εποχής ήταν πολύ µεγαλύτερος απ ό,τι έχουν στο παρελθόν υποστηρίξει διάφοροι µελετητές. Επιπλέον, η εικόνα ενός εκτεταµένου αλλά κατά βάση συµπαγούς οικιστικού πυρήνα που προκύπτει από το πρόγραµµα θέτει υπό αµφισβήτηση παλαιότερες απόψεις, οι οποίες, βασισµένες σε ένα αριστοτελικό µοντέλο οικιστική ανάπτυξης, ήθελαν την πόλη-κράτος της Κνωσού να προκύπτει από συνοικισµό κωµών. Παράλληλα, η µελέτη του υλικού φωτίζει πτυχές της οικονοµίας της Κνωσού της Πρώιµης Εποχής του Σιδήρου. Η κεραµική παραγωγή αναδεικνύεται σαφώς πιο σύνθετη απ ό,τι θεωρείτο και ενδεικτική βαθύτερων οικονοµικών µετασχηµατισµών. Τα νέα δεδοµένα συµβάλλουν σηµαντικά στην αναθεώρηση του ρόλου της Κνωσού στην Κρήτη, το Αιγαίο και τη Μεσόγειο των πρώιµων ιστορικών χρόνων. Κουγλέρη Φωτεινή (28 η ΕΒΑ), Αποκατάσταση και νέα χρήση της Β πτέρυγας της Ιεράς Μονής Προφήτη Ηλία Ρουστίκων Η Ιερά Σταυροπηγιακή Μονή του Προφήτη Ηλία βρίσκεται στον οικισµό των Ρουστίκων, του ήµου Νικηφόρου Φωκά, του Νοµού Ρεθύµνου. Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και σηµαντικότερα µοναστήρια της περιοχής, που όµως σήµερα έχει χάσει αρκετή από την παλαιά του αίγλη. Η σηµερινή µορφή του µοναστηριακού συγκροτήµατος, που ανήκει στον φρουριακό τύπο, έχει προέλθει µέσα από διαδοχικές επεµβάσεις πολλών αιώνων, δηλ. τουλάχιστον από τον 17ο αι. µέχρι και τις αρχές του 20ου αι. Το 1912 στο πλαίσιο εκτεταµένων επισκευαστικών εργασιών στη Μονή, κατασκευάζεται ξενώνας στον όροφο της Β πτέρυγας, ο οποίος όµως δεν ολοκληρώνεται ποτέ, στη θέση που πιθανότατα και το 1677 είχε οικοδοµηθεί κτίριο µε την ίδια χρήση. Η παρούσα ανακοίνωση αφορά στην τεκµηρίωση ακριβώς αυτού του τµήµατος του συγκροτήµατος, το οποίο βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση διατήρησης από τα υπόλοιπα τµήµατα της Μονής. Παράλληλα παρουσιάζεται η αρχιτεκτονική προµελέτη της πρότασης αποκατάστασης - αναδιαρρύθµισης και νέας χρήσης των χώρων της Β πτέρυγας. Κουσουλού Τατιάνα ( ΣΑΝΜ), Ιερατικά Άµφια Ιεράς Μονής Πρέβελη: µελέτη, συντήρηση, σχεδιασµός και ανάρτηση. Η φροντίδα από την αρχή µέχρι το τέλος Η ανακοίνωση θα περιγράφει το συνολικό έργο µελέτης και συντήρησης επιλεγµένων ιερατικών αµφίων από την Ιερά Μονή Πρέβελη στο Ρέθυµνο, που πραγµατοποιήθηκε από τη ιεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνηµείων σε συνεργασία µε την 28 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Για τα 14

15 αντικείµενα αυτά ακολουθήθηκαν όλα τα απαιτούµενα στάδια, µε σκοπό τη συντήρηση και ανάδειξη τους σε διάστηµα τεσσάρων ετών, µε τη συνεχή συνεργασία των υπηρεσιών και της Ιεράς Μονής. Πραγµατοποιήθηκε µελέτη συντήρησης που εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συµβούλιο. Τα επιλεγµένα αντικείµενα συντηρήθηκαν στο εξειδικευµένο εργαστήριο συντήρησης υφάσµατος της ΣΑΝΜ στην Αθήνα και από ειδικευµένο προσωπικό. Συσκευάστηκαν και µεταφέρθηκαν στην Κρήτη µε τις καλλίτερες ισχύουσες προδιαγραφές για την προληπτική συντήρηση υφασµάτων. Μετά τον µουσειογραφικό σχεδιασµό πραγµατοποιήθηκε από τους συντηρητές της ΣΑΝΜ µελέτη και προτάσεις για την ασφαλή τους ανάρτηση, σε συνεργασία µε το επιστηµονικό προσωπικό της 28 ης Ε.Β.Α. Τέλος δηµιουργήθηκαν βάσεις υποστήριξης και ειδικές κατασκευές για τη στήριξη των αµφίων στην έκθεση, µε τρόπους και υλικά ασφαλή για τα ιστορικά υφασµάτινα αντικείµενα. Η παρουσίαση του έργου από την αρχή µέχρι το τέλος θα δώσει κατευθύνσεις για την ορθή οδό που πρέπει να ακολουθείται σε ανάλογες περιπτώσεις, αλλά επίσης θα αναδείξει την πολύτιµη συνεργασία υπηρεσιών και επιστηµόνων για την επίτευξη ενός κοινού στόχου: την ασφαλή παράδοση της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς στο πλατύ κοινό. Κουσουλού Τατιάνα, Μωραϊτου Σταυρούλα ( ΣΑΝΜ), Η µουσειακή ανάρτηση των ιερατικών αµφίων της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδας Τσαγκαρόλων στα Χανιά. σε 48 ώρες Η ανακοίνωση θα περιγράφει τις εργασίες ανάρτησης επιλεγµένων ιερατικών αµφίων, στον νέο εκθεσιακό χώρο του εκκλησιαστικού µουσείου της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδας Τσαγκαρόλων στα Χανιά, οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν το καλοκαίρι του 2009, από δύο συντηρητές υφάσµατος της ιεύθυνση Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, σε διάστηµα δύο µόλις ηµερών. Ο µουσειογραφικος σχεδιασµός του µουσείου προέβλεπε την έκθεση επιλεγµένων ιερατικών αµφίων σε δύο υπερµεγέθης κατακόρυφες προθήκες, χωρίς να έχει προβλεφθεί ο ακριβής τρόπος ανάρτησης τους και η ασφάλεια των αντικειµένων προς έκθεση από πλευράς συντήρησης. Επισηµαίνεται ότι κανένα από τα επιλεγµένα αντικείµενα δεν έχει συντηρηθεί στο παρελθόν και αρκετά από αυτά αντιµετώπιζαν σοβαρά προβλήµατα σταθερότητας που τα καθιστούν ακατάλληλα για έκθεση χωρίς τις απαραίτητες προϋπόθεσης. Μετά από έκκληση της 28 ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, εξειδικευµένοι συντηρητές στη συντήρηση αµφίων µετέβηκαν στα Χανιά, µαζί µε όλα τα απαραίτητα υλικά και εξοπλισµό. Οι συντηρητές εργάστηκαν νυχθηµερόν, προκειµένου να ετοιµάσουν τα αντικείµενα για έκθεση, να φροντίσουν για τη βελτίωση του περιβάλλοντος έκθεσης, να δηµιουργήσουν κατασκευές ή να µετατρέψουν τις υπάρχουσες, για την ανάδειξη των αµφίων αλλά και την ασφαλή τους έκθεση και τέλος να βάλουν τις βάσεις για την συντήρηση τους και τη βελτίωση των συνθηκών έκθεσης στο µέλλον. Το εγχείρηµα αυτό, εκτός από το ικανοποιητικό αισθητικό αποτέλεσµα, παρουσιάζει εύκολες λύσεις και τρόπους ανάρτησης ιερατικών αµφίων για εποχιακές εκθέσεις, όπου δεν υπάρχει χρόνος και οικονοµική ευχέρεια, αλλά επίσης δείχνει 15

16 την άψογη συνεργασία συντηρητών, αρχαιολόγων και µοναχών για την ανάδειξη και προστασία εκκλησιαστικών κειµηλίων. Κρίγκα ήµητρα (ΤΕΙ Ιονίων Νήσων), Εισηγµένη Υστεροµινωϊκή ΙΑ κεραµεική από την Κρήτη στη Θήρα και εισηγµένη Μεσοκυκλαδική / Υστεροκυκλαδική Ι κεραµεική από τη Θήρα στην Κρήτη. Νέα στοιχεία από τη µελέτη της εισηγµένης Υστεροµινωϊκής ΙΑ κεραµεικής στο Ακρωτήρι Θήρας. Οι εµπορικές σχέσεις µεταξύ της Θήρας και της Κρήτης κατά την Νεοανακτορική Περίοδο είναι αποδεδειγµένες. Ποσότητα εισηγµένης ΥΜΙΑ κεραµεικής προέρχεται από το Ακρωτήρι Θήρας, η οποία φθάνει το 10% της πλούσιας εγχώριας παραγωγής. Αντίθετα, στην Κρήτη οι θηραϊκές εισαγωγές είναι ελάχιστες, έχουν εντοπισθεί σε ελάχιστες Νεοανακτορικές θέσεις και από αυτές οι περισσότερες ανήκουν στην Μεσοκυκλαδική Περίοδο. Ο εκτεταµένος Υστεροκυκλαδικός Ι οικισµός στο Ακρωτήρι Θήρας έχει δώσει ευρήµατα που αποδεικνύουν ότι πιο πολύ επηρεαζόταν η Θήρα από τον ακµάζοντα γειτονικό της µινωικό πολιτισµό, παρά η Κρήτη από την Θήρα. Αυτό που δεν είναι γνωστό µε ακρίβεια ακόµη είναι το ποιες περιοχές της Κρήτης ενδιαφέρονταν για ανταλλαγές σκευών και προϊόντων µε την Θήρα. Η µελέτη της εισηγµένης Υστεροµινωικής ΙΑ κεραµεικής στο Ακρωτήρι Θήρας, η οποία προήλθε από τις πρόσφατες ανασκαφές για την θεµελίωση των πεσσών του νέου στεγάστρου του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου έδωσαν ορισµένα ενδιαφέροντα συµπεράσµατα ως προς τις περιοχές της Κρήτης, οι οποίες είχαν το προβάδισµα στις εξαγωγές σκευών στην Θήρα. Αντίστοιχα, η Θηραϊκή κεραµεική που βρέθηκε στην Κνωσό είναι λίγη και περιορίζεται σε συγκεκριµένους τύπους σκευών (πρόχοι και αµφορείς µε ελλειψοειδές στόµιο). Φαίνεται ότι το κεραµεικό εµπόριο δεν ήταν αµφίδροµο ανάµεσα στις δύο γειτονικές περιοχές και η µικρή αριθµητικά παρουσία θηραϊκών αγγείων στην Κρήτη ίσως να οφείλεται στον διαφορετικό ρόλο που έπαιζε η Θήρα στο διεθνές εµπόριο της εποχής. Η Κρήτη εξήγε κεραµεική στις γειτονικές της περιοχές και πιθανότατα η Θήρα ασχολείτο σχεδόν αποκλειστικά µε την µεταφορά των αγαθών που έπαιρνε από την Κρήτη και αλλού, έκανε εισαγωγές σκευών, αλλά όχι εξαγωγές. Λίπα Βασιλική (Πανεπιστήµιο Κρήτης), Μορφές εγκατάστασης στον αγροτικό χώρο στην Κρήτη την εποχή του Χαλκού Η κυρίαρχη ερµηνευτική προσέγγιση των συγκροτηµάτων του «αγροτικού χώρου» στην Κρήτη την Εποχή του Χαλκού περιορίζεται µέχρι σήµερα στον παρωχηµένο όρο έπαυλη και στις προσπάθειες για επιµέρους ταξινοµήσεις σε αστική έπαυλη (mansion villa), αγρεύπαυλη (rural villa ή country house), αγροικία (farmstead) και σε συνάρτηση µε την τοπογραφική τους τυπολογία (αποµονωµένη, σε οικισµό, σε πόλη)( Hägg 1997, 229.). Οι ευγενείς τοπάρχες που διέθεταν εντυπωσιακές αστικές και εξοχικές επαύλεις εκατοντάδων τετραγωνικών µέτρων, µε χώρους υποδοχής, τραπεζαρίες, οικιακά ιερά, τουαλέτες, λουτρά, διακοσµητικές δεξαµενές µε χρυσόψαρα στην αυλή για να παίζουν τα αρχοντόπουλα, αποθήκες, «λογιστικά» αρχεία, τεράστια ακίνητη περιουσία προς εκµετάλλευση στη γύρω περιοχή µάλλον µας παραπέµπουν σε άλλη ιστορική περίοδο, ή σε ένα «εκστατικό 16

17 όραµα» (Πρβλ. Ζώης 1996.), παρά στο προϊστορικό περιβάλλον της Κρήτης. υστυχώς, ονοµατολογίες, τυπολογίες και προσλήψεις, αυτές και η εµµονή στη στήριξή τους οδήγησαν σε σύγχυση και ερµηνευτικά αδιέξοδα, αφού δεν συνεξετάζουν µε σαφήνεια τα αντικειµενικά αρχαιολογικά δεδοµένα και τις συνάφειές τους. Στην παρούσα ανακοίνωση αναφέρονται ορισµένα αποτελέσµατα που προέκυψαν από την έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο της οµότιτλης διδακτορικής εργασίας και στην οποία εξετάστηκε αναλυτικά ένα µέρος των εγκαταστάσεων του αγροτικού χώρου, δηλαδή εκείνων που ορίζονται, σύµφωνα µε την προαναφερθείσα ορολογία, ως «αγρεπαύλεις» και «αγροικίες». Πρόκειται για δέκα εγκαταστάσεις στην Α Κρήτη που καλύπτουν όλο το χρονολογικό φάσµα της Μινωικής εποχής. Η χρήση του αγροτικού χώρου στην Κρήτη της Εποχής του Χαλκού ξεκινάει στην ΠΜ περίοδο, στα ανατολικά, αλλά οι περισσότερες αντίστοιχες εγκαταστάσεις κατασκευάζονται στο τέλος της ΜΜ περιόδου και ανθίζουν στη διάρκεια της Νεοανακτορικής περιόδου. Την αναλυτική προσέγγιση των εγκαταστάσεων ακολούθησε η συγκριτική συνεξέτασή τους µε άλλες εγκαταστάσεις του «αγροτικού», αλλά και του «αστικού», χώρου σε όλη την Κρήτη. Προέκυψαν, έτσι, συµπεράσµατα και προτάσεις ανά χρονική περίοδο, αφού ο χαρακτήρας πολλών από αυτές µεταβλήθηκε σταδιακά µε τον χρόνο. Νινιού-Κινδελή Βάνα, Χατζηδάκης Νίκος (ΚΕ ΕΠΚΑ), Το αρχαίο θέατρο της Απτέρας Το θέατρο της πόλης, γνωστό ήδη στους περιηγητές, δεν είχε ποτέ µέχρι σήµερα, ανασκαφεί συστηµατικά. Από τον Ιούλιο του 2008 µέχρι τον Ιούνιο του 2009 διήρκεσαν οι εργασίες στο θέατρο της Απτέρας, στο πλαίσιο της ένταξής του στο Γ ΚΠΣ της Περιφέρειας Κρήτης. Αποκαλύφθηκε το µεγαλύτερο τµήµα του µε εντυπωσιακά αποτελέσµατα, παρά τις καταστροφές που έχει υποστεί από ασβεστοκάµινο των νεότερων χρόνων στο µέσο του κοίλου, στην οποία ασβεστοποιήθηκε το µεγαλύτερο µέρος του δοµικού υλικού. Το θέατρο, κατασκευασµένο στη νοτιοανατολική περιοχή της πόλης µέσα σε φυσική πλαγιά, στραµµένο προς το νότο µε θέα προς τα Λευκά Όρη. Η αρχική φάση κατασκευής του, σύµφωνα µε τα δεδοµένα της ανασκαφής, χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια. Η µορφή όµως που είναι σήµερα ορατή, οφείλεται κυρίως σε µετασκευές δύο διαφορετικών φάσεων των χρόνων της ρωµαιοκρατίας. Από το κοίλο έχει ήδη αποκαλυφθεί το µεγαλύτερο τµήµα. Τα ανασκαφικά δεδοµένα αποκαλύπτουν ότι το θέατρο ήταν πολύ µεγαλύτερο από αυτό που σώζεται σήµερα. Φαίνεται ότι οι ανώτερες σειρές των κερκίδων καταστράφηκαν εξαιτίας της ισοπέδωσης του αγρού για τις καλλιέργειες. Παρά την καταστροφή που έχει προκαλέσει η ασβεστοκάµινος, το υπόστρωµα των εδωλίων δίνει τη γεωµετρία αυτού του τµήµατος του µνηµείου. Στις παρόδους έχουν διασωθεί είτε στη θέση τους είτε πεσµένοι από σεισµό, οι περισσότεροι δόµοι ενώ η ορχήστρα είναι στρωµένη µε χώµα και στο κέντρο της διατηρείται η βάση της θυµέλης. Η παλιά ελληνιστική σκηνή αντικαταστάθηκε από την επιβλητικότερη 17

18 ρωµαϊκή. Σε αρκετά καλή κατάσταση διατηρούνται τα παρασκήνια. Το προσκήνιο ήταν ιδιαίτερα επιµεληµένο µε ανάγλυφο κυµάτιο ενώ στο µετασκήνιο έχουν επαναχρησιµοποιηθεί αρκετοί ογκόλιθοι που προέρχονται από την ελληνιστική σκηνή. Στην παρούσα ανακοίνωση περιλαµβάνονται τα πρώτα στοιχεία της έρευνας, φωτογραφική απεικόνιση και οπισµένες από τις σχεδιαστικές αποτυπώσεις. Μανδαλάκη Στέλλα (ΚΓ ΕΠΚΑ), Μινωϊκός προανακτορικός περίβολος Αµνισού Κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών στο οικόπεδο του Οικοδοµικού Συνεταιρισµού Καθηγητών στην Αµνισό το καλοκαίρι του 2008, αποκαλύφθηκε τµήµα µινωικού τοίχου. Η σωστική ανασκαφική έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στη συνέχεια, έφερε στο φως επιµήκη περίβολο προανακτορικών χρόνων, µε κατεύθυνση από δυτικά προς ανατολικά, σε απόσταση περίπου 300µ. νότια του σηµαντικού µινωικού οικισµού που εκτείνεται στο λόφο της Παλιόχωρας. Ο περίβολος µέσου πλάτους 0,70µ., αποκαλύφθηκε σε µήκος 25µ., σώζεται στο ύψος της υποθεµελίωσης ή σε ορισµένα σηµεία σε ύψος δύο δόµων, και είναι ιδιαίτερα πρόχειρος από αργούς ογκόλιθους και χώµα. Σε σχέση µε αυτόν δεν εντοπίστηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα (µεµονωµένο κτήριο ή τµήµα οικισµού). Περισυλλέχθηκε ωστόσο άφθονη κεραµεική που χρονολογεί την κατασκευή του περιβόλου στη ΜΜ ΙΑ περίοδο. Πρόκειται για όστρακα από σπασµένα αγγεία, κυρίως καθηµερινής χρήσης, όπως κωνικά κύπελλα µε πόδι (egg-cups), ψηλά κωνικά ποτήρια (goblets), τριποδικές χύτρες, τριποδικούς µαγειρικούς δίσκους, πινάκια, πρόχους, µόνωτα ηµισφαιρικά κύπελλα, λοπάδια. Η ανεύρεση της κεραµεικής υποδηλώνει ανθρώπινη κατοίκηση στο χώρο, πιθανότατα σε πρόχειρες καλύβες λόγω της απουσίας µόνιµων αρχιτεκτονικών κατασκευών. Η ύπαρξη του συγκεκριµένου προανακτορικού περιβόλου 300µ. νότια από το µινωικό οικισµό της Αµνισού, ο οποίος ιδρύθηκε στη ΜΜ ΙΑ µε βάση την κεραµεική που περισυλλέχθηκε στις στρωµατογραφικές τοµές του Μαρινάτου στο λόφο της Παλιόχωρας, γεννά εύλογα ερωτηµατικά σχετικά µε το σκοπό που εξυπηρετούσε. Στα πλαίσια της ερµηνείας επιχειρείται να διασαφηνισθεί ο χαρακτήρας του περιβόλου σε σύγκριση µε άλλες παρόµοιες υπαίθριες κατασκευές. Μαρκουλάκη Σταυρούλα (ΚΕ ΕΠΚΑ), Ένα νέο, ενυπόγραφο, ψηφιδωτό Μενάνδρου από την αρχαία Κίσαµο και οι υπογραφές καλλιτεχνών στα ψηφιδωτά της Κρήτης Από την έπαυλη του Φειδία (ανασκαφή του Κέντρου Υγείας), στην Κίσαµο Ν.Χανίων, ήρθε στο φως ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ψηφιδωτό µε δύο παραστάσεις από κωµωδίες του Μενάνδρου. Αν και σκάφτηκε το 1994 µόλις το έγινε η συντήρησή του στα πλαίσια του ΠΕΠ Κρήτης (Γ ΚΠΣ). Έτσι κατέστη δυνατόν να αναγνωστεί και η δεύτερη από τις παραστάσεις που ήταν σε πολύ κακή κατάσταση διατήρησης, ενώ η πρώτη ήταν ευδιάκριτη εξαρχής. Με την ευκαιρία λοιπόν της ολοκλήρωσης της συντήρησης και της φωτογραφικής και σχεδιαστικής αποτύπωσης, το ψηφιδωτό παρουσιάζεται για πρώτη φορά εδώ. 18

19 Οι θεατρικές παραστάσεις είναι τιτλοφορηµένες, χωρίς όµως τα ονόµατα των ηρώων, όπως συµβαίνει στο διάσηµο ψηφιδωτό του Μενάνδρου από τη Μυτιλήνη και µεγαλώνουν τον κατάλογο των µνηµείων µε απεικονίσεις έργων του Μενάνδρου. Ο Μένανδρος υπήρξε παραγνωρισµένος θεατρικός συγγραφέας στην εποχή του, µετά τον θάνατό του όµως και στους κατοπινούς αιώνες, η φήµη του ήταν τεράστια και σήµερα θεωρείται ο κατ εξοχήν εκπρόσωπος της Νέας Κωµωδίας. Η ποιότητα του συνόλου του δαπέδου είναι εξαιρετική και αποπνέει µια διαφορετική ατµόσφαιρα από τα υπόλοιπα ψηφιδωτά της Κισάµου. Ο καλλιτέχνης δεν ήταν τυχαίος, ερχόταν από ένα διάσηµο εργαστήριο της εποχής των αυτοκρατορικών χρόνων και για το λόγο αυτό µας άφησε την υπογραφή του µε την εθνικότητα του. Οι υπογραφές καλλιτεχνών ή ψηφοθετών στα ψηφιδωτά της Κρήτης δεν είναι πολλές, έχουν όµως ιδιαίτερη σηµασία για την καλλιτεχνική κίνηση των χρόνων αυτών στο νησί. Για το λόγο αυτό γίνεται µια συγκεντρωτική παρουσίασή τους µε τα ανάλογα σχόλια και τα συµπεράσµατα που µπορούν να εξαχθούν. Μαυράκη Μαρία (ΚΓ ΕΠΚΑ), Αρχαιολογικά Νέα από τις ανασκαφές στο Φράγµα Αποσελέµη Αβδού Ν.Ηρακλείου Το Φράγµα Αποσελέµη είναι το µεγαλύτερο έργο συλλογής νερού που έχει κατασκευαστεί ποτέ στο Νοµό Ηρακλείου, ίσως και το µεγαλύτερο στην Κρήτη. Η περιοχή του έργου βρίσκεται σε τµήµα της ενδοχώρας που περιέβαλαν οι αρχαίες πόλεις της Λύττου, του επίνειου αυτής της Χερσονήσου και του σηµερινού χωριού του Αβδού µε τις πολλές βυζαντινές αρχαιότητες. Το νερό από την αρχαιότητα ήταν βασικό χαρακτηριστικό αυτού του τόπου και καθοριστικός παράγοντας ανάπτυξης του (κατάλοιπα του ρωµαϊκού υδραγωγείου της Χερσονήσου σώζονται σε πολλά ακόµα σηµεία στην αρχαία πορεία του, καθώς και σηµαντικές φυσικές πηγές νερού που µέχρι σήµερα αποτελούν βασικά πολιτισµικά στοιχεία της κάθε περιοχής, όπως η πηγή στο χωριό Κράσι). Οι αρχαιολογικές υπηρεσίες, εκτός από τις περιορισµένες εργασίες στο νέο δίκτυο ύδρευσης και στο το οδικό δίκτυο, ελέγχουν και επιβλέπουν όλες τις εκσκαφές που διεξάγονται κυρίως στην περιοχή που κατασκευάζεται ως λεκάνη απορροής του νερού, πηγές του οποίου θα εκτραπούν προς το φράγµα από τον ορεινό όγκο των Λασιθιώτικων Ορέων. Αρχικά λόγω των παρθένων εκτάσεων της γεωµορφολογίας του χώρου, που ήταν ένας µικρός υδροβιότοπος και την δυσβατότητα κάποιων περιοχών, εκτός από την Βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου στην περιοχή Αβδού, δεν ήταν γνωστή καµία άλλη αρχαία θέση. Σύµφωνα µε τις περισσότερες πλέον αρχαιολογικές µελέτες, το αρχαίο οικιστικό δίκτυο ήταν πολύ πυκνά αναπτυγµένο. Ακόµα και αν υπήρχαν έστω µικροί αρχαίοι οικιστικοί πυρήνες, θα µπορούσε κανείς να δει τα σηµερινά χωριά µε τις γύρω εγκαταστάσεις τους σαν µια πιθανή συνέχεια και αντικατοπτρισµό της διαρκούς ανάπτυξης των κοινωνιών σύµφωνα πάντα µε τις ανάγκες της κάθε εποχής. Πάνω σε αυτή τη λογική γραµµή κινηθήκαµε και τα αποτελέσµατα των προσπαθειών µας απέδειξαν, ότι σε εκτάσεις, όπως αυτή του µεγέθους του Φράγµατος Αποσελέµη, που πραγµατοποιούνται µεγάλα έργα εντοπίζονται αντίστοιχα πολλές αρχαίες θέσεις. 19

20 Μαυριτσάκη Μαρία (13 η ΕΒΑ), Φρούριο Τέµενος Νικηφόρου Φωκά Το Φρούριο Τέµενος του Νικηφόρου Φωκά κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της Β Βυζαντινής Περιόδου, µετά την ανακατάληψη του νησιού από τους Βυζαντινούς και την αποµάκρυνση των Αράβων, µε σκοπό την ενίσχυση της άµυνας της πόλης και τη µεταφορά του διοικητικού µηχανισµού στο συγκεκριµένο τόπο. Ήταν µια τοποθεσία που θα µπορούσε να παρέχει ασφάλεια λόγω της µορφολογίας του εδάφους, αλλά παράλληλα ήταν και κοµβικό σηµείο µεταξύ βόρειου και νότιου άξονα. Από τον Απρίλιο 2010 έως τον Ιούλιο, η 13 η Ε.Β.Α πραγµατοποίησε επεµβάσεις µε χρηµατοδότηση της Νοµαρχίας Ηρακλείου. Επεµβάσεις αναστηλωτικές, µε τη συµπλήρωση σπηλαιώσεων στο βόρειο και βορειοανατολικό άξονα του τείχους, καθαρισµούς τόσο στην πλαγιά βόρεια και ανατολικά, όσο και στην πρώτη σειρά οχύρωσης, όπου αποκαλύφθηκαν τα προτειχίσµατα. Αυτοί οι καθαρισµοί είχαν σαν αποτέλεσµα να διακρίνεται το µνηµείο, από τον δρόµο που οδηγεί στο χωριό του Προφήτη Ηλία, εντυπωσιακό και αγέρωχο. Επιπλέον, πραγµατοποιήθηκε ανασκαφή µικρής κλίµακας τόσο εξωτερικά και σε επαφή µε το τείχος µε σκοπό τον έλεγχο της τοιχοποιίας και της θεµελίωσης, όσο και εσωτερικά για περαιτέρω διαλογή κεραµικής, πέρα από τα επιφανειακά όστρακα, έτσι ώστε να υπάρξουν πιο σαφή συµπεράσµατα για τις φάσεις κατοίκησης και «εκµετάλλευσης» του φρουρίου από τους εκάστοτε κατακτητές του νησιού. Θα γίνει, συνεπώς, µια πρώτη αποτίµηση του έργου που έλαβε χώρα σε αυτό το σύντοµο χρονικό διάστηµα, µε την ελπίδα στο µέλλον να υπάρξει µεγαλύτερη βοήθεια και ενδιαφέρον για ένα µοναδικό και ικανοποιητικά σωζόµενο µνηµείο. Μπούρµπου Χρύσα (28 η ΕΒΑ), Οι παιδικές ταφές στο Ναό της Ζωοδόχου Πηγής (Αλικιανός): ταφικές πρακτικές και ανθρωπολογικά δεδοµένα Κατά την περίοδο , η σωστική ανασκαφή που πραγµατοποιήθηκε στο Ναό της Ζωοδόχου Πηγής µεταξύ Αλικιανού και Κουφού, στα Ν των Χανίων, έφερε στο φως ένα εκτενές µεσοβυζαντινό νεκροταφείο. Το νεκροταφείο που αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες αποκατάστασης του Ναού, αποτελεί ένα από τα λιγοστά συστηµατικά ανεσκαµµένα µεσοβυζαντινά νεκροταφεία της Κρήτης. Ως terminus antequem για τη χρήση του νεκροταφείου µπορούµε να θεωρήσουµε µε ασφάλεια τη χρονολογία κτίσης του Ναού, γύρω στο 1030, χρονολογία µε την οποία συµφωνεί και η αρχαιολογική µαρτυρία, καθώς ταφές δεν εντοπίζονται χαµηλότερα από την υποθεµελίωση του Ναού, αλλά και η χρονολόγηση των πλούσιων ευρηµάτων (κυρίως στον 11 ο -12 ο αι.). Το νεκροταφείο συνέχισε να χρησιµοποιείται και τους επόµενους αιώνες, κατά την περίοδο της Ενετικής και Οθωµανικής κτήσης, όπως µαρτυρούν οι υστερότερες ταφές που αποκαλύφθηκαν, πάντα µε βάση τη χρονολόγηση των ευρηµάτων και τη σχετική στρωµατογραφία. Μεγάλος αριθµός τάφων, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό του ναού, περιελάµβανε τις ταφές παιδιών. Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στην παρουσίαση των παιδικών ταφών, καθώς αποτελούν ένα ιδιαίτερα πολύτιµο σύνολο για τη µελέτη των ταφικών πρακτικών (τυπολογία τάφων, έθιµα ταφής, συνοδευτικά αντικείµενα) της συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας. Παράλληλα, η ανθρωπολογική και παλαιοπαθολογική ανάλυση που διενεργήθηκε προσφέρουν σηµαντικές πληροφορίες 20