Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού

Transcript

1 Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Η ανασκαφή τού 2012 είχε ως στόχους: την περαιτέρω διερεύνηση της στοάς του μεγάλου ρωμαϊκού κτιρίου με τη στοά περιμετρικά στο ανατολικό και βορειοανατολικό τμήμα του, εκεί όπου διαπιστώνεται εκτεταμένο στρώμα καταστροφής την περαιτέρω αποκάλυψη των υστερορωμαϊκών ταφών του 4ου αι. μ.χ. τη διερεύνηση της πορείας του τοίχου, τμήμα του οποίου αποκαλύφθηκε κατά την προηγούμενη ανασκαφική περίοδο και εκτείνεται παράλληλα με τον τοίχο του βόρειου κλίτους της βασιλικής. Στρωματογραφία Το στρώμα καταστροφής (βλ. εικ. 1) αποτελείται ως επί το πλείστον από τις κεραμίδες στέγης και αρκετά κομμάτια ασβεστολιθικού πετρώματος από την περιοχή, το γνωστό λατομείο της Αγίας Άννας, τα οποία φέρουν γλυφές ως τμήματα διακόσμησης κτιρίων. Κάτω από το στρώμα καταστροφής βρέθηκαν επιπλέον τετράπλευρες κατασκευές από τοπικό λίθο που προφανώς αποτελούσαν τα υποστυλώματα της στοάς, από την οποία ως τώρα δεν έχουν βρεθεί άλλα μέρη. Ανάμεσα σε μερικά υποστυλώματα εντοπίστηκαν μεγάλα συμπαγή τμήματα από αργούς λίθους που ίσως αποτελούσαν τμήμα δαπέδου (εικ. 2). 1. Αποκαλύφθηκε επίσης ικανός αριθμός χάλκινων νομισμάτων τα οποία αν και βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της μελέτης δείχνουν στην πλειονότητά τους να ανήκουν στο 2ο μισό του 4ου αι. μ.χ. 2. Η ολοκλήρωση της μελέτης των νομισμάτων ελπίζουμε να μας δώσει ένα χρονολογικό όριο για την καταστροφή του κτιρίου, το οποίο φαίνεται πως θα πρέπει να κατέρρευσε λόγω της εγκατάλειψής του και τα ερείπια να διευθετήθηκαν για την ανοικοδόμηση νέων κτιρίων.

2 Οι ταφές Οι ταφές που αποκαλύφθηκαν στον χώρο το 2012 συνέχισαν να αποκαλύπτονται και αυτήν την περίοδο, φέρνοντας στο φως σημαντικά κτερίσματα. Αποκαλύφθηκαν διαφόρων ειδών ταφές: σε αρκετές περιπτώσεις οι νεκροί είναι τοποθετημένοι εκτάδην στο έδαφος, σε βρεφικές ή παιδικές ταφές οι νεκροί τοποθετούνται πάνω σε κεραμίδες. Σε άλλες περιπτώσεις, οι ταφές ορίζονται από μεγάλους αργούς λίθους (εικ. 3), ενώ μεμονωμένο ήταν το παράδειγμα κτιστής ορθογώνιας κατασκευής με πήλινες πλάκες ως κάλυμμα (εικ. 4). Ανεξάρτητα από την κατασκευή των τάφων, οι νεκροί θάβονται κάτω από το στρώμα καταστροφής και το δάπεδο του ρωμαϊκού κτίσματος και ανοίγονται λάκκοι, κάτι που γίνεται εμφανές στη διαταραγμένη στρωματογραφία (εικ. 1). Από την πλειονότητα των έως τώρα ανεσκαμμένων ταφών δηλώνεται ότι προτιμάται ο χώρος κάτω από τη στοά. Ο προσανατολισμός είναι συνήθως με το κεφάλι στα ΒΔ. Οι ηλικίες ποικίλουν, από μικρά βρέφη ως άτομα μέσης ηλικίας για τα δεδομένα της εποχής. Η μελέτη του σκελετικού υλικού βρίσκεται σε εξέλιξη Τα ευρήματα διαφοροποιούν την υπόθεση που διατυπώθηκε στην προηγούμενη ανσκαφική περίοδο για την πενία των κατοίκων της περιοχής την ύστερη αρχαιότητα. Έτσι, πέρα από αγγεία σε ορισμένες ταφές, για πρώτη φορά ανευρέθηκαν τμήματα χρυσών κοσμημάτων, απλά χάλκινα δαχτυλίδια και αργυρές περόνες για τα μαλλιά, μία εκ των οποίων με παράσταση χήνας, και περιδέραια από μπλε υαλόμαζα. Δύο ταφές περιείχαν νομίσματα: μία λακκοειδής ταφή ανδρός τοποθετημένου εκτάδην επάνω σε πήλινους στρωτήρες περιείχε ερυθροβαφή πρόχου και χάλκινο νόμισμα ιδιαίτερα διαβρωμένο, ενώ μία κεραμοσκεπής ταφή, πιθανότατα γυναικεία, περιείχε κυανές ψηφίδες, χάλκινο ψέλιο, χάλκινο περίαπτο και χάλκινο νόμισμα Αυτοκράτορος Κωνσταντίου Β (350/1-355 μ.χ.). Μια άλλη τέλος αποκάλυψε γυάλινο μυροδοχείο στα πόδια της νεκρής.

3 Ο ναός Το εύρημα όμως το οποίο διαφοροποιεί την εικόνα του αρχαιολογικού χώρου και συμπληρώνει σημαντικά τις γνώσεις μας για την ιστορία του είναι ένα νέο κτίριο το οποίο αποκαλύφθηκε στο εσωτερικό του αιθρίου. Αποτελεί επίσης το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στη χρήση του χώρου τα ρωμαϊκά και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια, εξηγώντας έτσι τη συνεχή ανθρώπινη δραστηριότητα σε ένα μέρος αρκετά έξω από τα τείχη της υστερορρωμαϊκής Διοκλητιανούπολης. 5. Το 2010 είχε αποκαλυφθεί τοίχος παράλληλος προς τον τοίχο του βόρειου κλίτους της βασιλικής. Η περαιτέρω διερεύνηση έδειξε ότι ο τοίχος σχηματίζει με άλλον ένα

4 ορθή γωνία στο ΝΑ του τμήμα και συνεχίζει κάτω από τη βασιλική (εικ. 5-6). Στο εσωτερικό της γωνίας αποκαλύφτηκε πυκνό στρώμα καταστροφής με κεραμίδες και τρία χάλκινα νομίσματα, εκ των οποίων ένα (Ν.12.3) Αυτοκράτορος Βαλεντινιανού Β ( μ.χ.), ένα (Ν.12.13) Αυτοκράτορος Βαλεντινιανού Α ( μ.χ.) και ένα αδιάγνωστο. 6. Συνεχίζοντας προς ΒΔ ο τοίχος σχηματίζει άλλη ορθή γωνία και περίπου στο μέσον του τέμνεται από άλλον, σχηματίζοντας έτσι ένα κτίσμα ορθογώνιο με δύο χώρους με φορά από ΒΔ / ΝΑ συνολικού μήκους 9,30μ. και αδιευκρίνιστου ακόμα πλάτους. Εφαπτόμενο στον εγκάρσιο τοίχο και μέσα στον έναν από τους δύο χώρους αποκαλύφθηκε κλίμακα αποτελούμενη από πλίνθινες τετράπλευρες πλάκες και κονίαμα στις κατακόρυφες πλευρές σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης (εικ. 7-8). Διαπιστώθηκε πως πρόκειται για κλίμακα υπόγειου ταφικού μνημείου που χτίστηκε εν μέρει μέσα στο ορθογώνιο κτίσμα και ανασκάφτηκε από την αρχαιολόγο Ανδρομάχη Σκρέκα της 16ης ΕΒΑ. Κατά πάσα πιθανότητα το υπόγειο μνημείο πρέπει να κατέστρεψε ολοσχερώς το ορθογώνιο κτίσμα, υπόθεση η οποία θα διερευνηθεί την ερχόμενη ανασκαφική περίοδο. Η ερμηνεία του ορθογωνίου κτίσματος βασίζεται στο σχήμα και στη θέση του μέσα στο συγκρότημα, όπως επίσης και στα ευρήματα σε συνάφεια με αυτό.

5 7. 8. Η στενή ΒΔ πλευρά του είναι κατεστραμμένη στο μέσον της. Μπροστά βρέθηκαν εκατοντάδες θραύσματα λεπτής κεραμικής, κάτι που δεν έχει βρεθεί ως τώρα σε τόση πυκνότητα σε άλλο τμήμα του χώρου. Κάποια από αυτά φέρουν μάλιστα ίχνη καύσης, όπως ίχνη καύσης βρέθηκαν επίσης μπροστά από τη ΒΑ γωνία του κτιρίου. Άλλο ενδιαφέρον, και σχεδόν μοναδικό για τα ευρήματα της Ορεστίδας, είναι το μικρό τμήμα χάλκινου αγάλματος που βρέθηκε δίπλα στην ίδια γωνία και σώζει ζώνη χιτώνα και άλλης μιας διαγώνια τοποθετημένης ζώνης, από άγαλμα φυσικού περίπου μεγέθους (εικ. 9). Η πιθανότερη ερμηνεία του θραύσματος είναι να προέρχεται από γυναικείο άγαλμα, ίσως Άρτεμης, αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε τη δεύτερη ζώνη ως τελαμώνα περασμένη διαγώνια. Η φορά του τελαμώνα ερμηνεύεται μόνον αν το θραύσμα προέρχεται από την πλάτη της μορφής. 9. Το κτίσμα μπορεί να ερμηνευθεί ως τον ρωμαϊκό ναό του συγκροτήματος. Βρίσκεται τοποθετημένος λοξά στο αίθριο, η κατεστραμμένη ΒΔ πλευρά θα μπορούσε να είναι η είσοδος του δίχωρου ναού, μπροστά στον οποίο σώζονται ίχνη καύσης από λατρευτικές τελετές. Η θέση του διευκολύνει τη θέαση της εισόδου της μικρότερης αίθουσας, ούτως ώστε να μένει ελεύθερος ο νοητός άξονας κατά μήκος του συγκροτήματος. Η ύπαρξη κτισμάτων μέσα στο αίθριο είναι εξάλλου κάτι που δεν

6 εκπλήσσει, δεδομένου των μεγάλων διαστάσεών του που δεν δικαιολογεί έναν τόσο μεγάλο κενό ελεύθερο χώρο, όταν μάλιστα συγκροτήματα με στοές περιμετρικά, όπως οι αγορές, συμπεριλαμβάνουν και ναούς. Η ανεύρεση ναού στο κέντρο του αιθρίου εξηγεί γιατί οι κάτοικοι επιστρέφουν και θάβουν τους νεκρούς τους. Δεν είναι μόνον ότι ο δημόσιος χώρος τα χρόνια της ύστερης αρχαιότητας μετατρέπεται σε χώρο ταφής, όπως έχει ήδη διαπιστωθεί σε πολλές άλλες πόλεις, όπως π.χ. το Δίον ή η Πέργαμος. Την εποχή κατά την οποία ο δημόσιος χώρος δεν έχει λόγο ύπαρξης, είναι το λατρευτικό κέντρο το οποίο συνεχίζει να τραβά το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής με τα μεγάλα ταφικά μνημεία που ανοικοδομούνται στην περιοχή.