ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ FORUM ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 Μαρτίου2016 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΟΜΑΔΑ Α : ΔΥΝΑΜΙΚΟΙ ΚΛΑΔΟΙ...σελ ΟΜΑΔΑ Β : BIOMHXANIA KAI KAINOTOMIA...σελ ΟΜΑΔΑ Γ : ΣΤΗΡΙΞΗ ΜμΕ...σελ ΟΜΑΔΑ Δ : ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ...σελ ΟΜΑΔΑ Ε : ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ...σελ ΟΜΑΔΑ ΣΤ : ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ...σελ

3 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ FORUM ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α ΔΥΝΑΜΙΚΟΙ ΚΛΑΔΟΙ 4 Μαρτίου

4 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ 1. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ 3. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ 4. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΙΝΗΤΡΩΝ - ΣΤΟΧΕΥΣΗ 5. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΥΝΟΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με την Απόφαση υπ αριθμόν 12011/39/ της Υφυπουργού Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού αρμόδιας για θέματα Βιομηχανίας κας Θ. Τζάκρη, συστήθηκε το «Συντονιστικό Συμβούλιο Βιοµηχανικής και Επιχειρηµατικής Πολιτικής µε την επωνυμία Φόρουµ Βιοµηχανίας», το οποίο λειτουργεί υπό την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Βιοµηχανίας του Υπουργείου Οικονοµίας, Ανάπτυξης και Τουρισµού. Το «Φόρουµ Βιοµηχανίας» αποτελεί συντονιστικό όργανο για θέµατα βιοµηχανικής και επιχειρηµατικής πολιτικής και έχει αποκλειστικά γνωµοδοτικό και συµβουλευτικό χαρακτήρα. Λειτουργεί ως βασικό υποστηρικτικό εργαλείο για την επεξεργασία, τη διαµόρφωση και την υποβολή προτάσεων και θέσεων προς την πολιτεία, µε στόχο την άµεση ανάκαµψη και ανάπτυξη της μεταποιητικής και επιχειρηµατικής δραστηριότητας στη χώρα. Το «Φόρουμ Βιομηχανίας» επεξεργάζεται και εισηγείται µέτρα, δράσεις και ενέργειες για την εφαρµογή των κατάλληλων πολιτικών και στρατηγικών επιλογών της διοίκησης στην αναπτυξιακή πορεία της εθνικής οικονοµίας. Σκοπός του «Φόρουµ Βιοµηχανίας» είναι ο συντονισµός όλων των οικονοµικών, κοινωνικών και παραγωγικών εταίρων της χώρας που αναπτύσσουν και υλοποιούν δράσεις που στοχεύουν στην επανάκαµψη της παραγωγικής βάσης της βιοµηχανίας και της μεταποιητικής επιχείρησης. Στο πλαίσιο αυτό επεξεργάζεται και προτείνει πολιτικές για τη βελτίωση των δοµών παραγωγής και παραγωγικότητας, για τον εξορθολογισµό των δηµόσιων δαπανών στα έργα αναπτυξιακού χαρακτήρα, για την εφαρµογή σύγχρονων πρακτικών και μεθόδων στην επιχειρηµατικότητα, την καινοτοµία, την ανταγωνιστικότητα, τη συνεργατικότητα και την εξωστρέφεια των επιχειρήσεων. Το «Φόρουµ Βιοµηχανίας» συντονίζεται και λειτουργεί υπό την επιµέλεια της δεκαμελούς «Συντονιστικής Επιτροπής», υπό τον Γενικό Γραµµατέα Βιοµηχανίας και την οργανωτική υποστήριξη 4μελούς ομάδας που αποτελείται από εκπρόσωπο-συντονιστή του Γενικού Γραμματέα Βιομηχανίας και τρία (3) στελέχη των υπηρεσιών της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας. Η Επιτροπή υποστηρίζεται από έξι (6) Τομεακές Οµάδες Εργασίας, προκειμένου να διαµορφώσει και να συμβάλλει, µέσω των εισηγήσεών τους, στην εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου πλαισίου προγραμματικών άµεσων και µμεσοπρόθεσμων προτάσεων για τον αναπτυξιακό σχεδιασµό της χώρας στον τοµέα της µμεταποίησης και των συναφών προς αυτή υπηρεσιών. Το θεματικό αντικείμενο των Οµάδων Εργασίας αφορά : Τους Δυναµικούς Κλάδους της Βιομηχανίας Τη Βιοµηχανία και Καινοτοµία Την στήριξη Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων Την εξοικονόµηση Ενέργειας Τα Χρηµατοδοτικά Εργαλεία, και Το Επιχειρηµατικό Περιβάλλον ΟΜΑΔΑ Α «ΔΥΝΑΜΙΚΟΙ ΚΛΑΔΟΙ» Έργο της Οµάδας, σύμφωνα με την Υ.Α /39/ , είναι η επικαιροποιηµένη ανάλυση των πραγματικών οικονοµικών στοιχείων των µεταποιητικών - βιοµηχανικών κλάδων που χαρακτηρίζονται από τη δυναµική τους παρουσία στην εθνική και διεθνή 5

6 αγορά και από τη δυνατότητά τους στη διατήρηση σταθερών και βιώσιµων θέσεων εργασίας. Η Οµάδα θα εντοπίσει τους κλάδους που κατέχουν ιδιαίτερα μεγάλο και συγκρίσιμο αποτύπωµα στην εθνική οικονοµία και την κοινωνία, θα τους ιεραρχήσει µε βάση τις δυνατότητες τους για περαιτέρω ανάπτυξη, την ποιοτικά αναγνωρισμένη και πιστοποιημένη παραγωγή τους, την εξαγωγική τους δυναµική, το ποσοστό προστιθέμενης αξίας στην εθνική οικονοµία, τη συνεισφορά τους σε θέσεις εργασίας, καθώς και µε συμβολή τους στη δημιουργία αλυσίδων αξίας. Οι κλάδοι που θα επιλεγούν θα αποτελέσουν τους πυλώνες βάσης, στους οποίους θα προσανατολιστεί η προσπάθεια της πολιτείας µε τη λήψη καθορισμένων µμέτρων (άµεσων και μεσοπρόθεσμων) για την παραγωγική ανασυγκρότηση και την αύξηση της απασχόλησης. Επιχειρήσεις των κλάδων αυτών, µε συγκριτικά πλεονεκτήματα, θα αποτελέσουν πρωταρχικούς στόχους άµεσης οικονοµικής στήριξης για τη βιομηχανική ανασυγκρότηση και την αναθέρμανση της µμεταποιητικής δραστηριότητας στη χώρα. «Οι τοµείς που θα επιλεγούν θα πρέπει να αποτελέσουν τους βασικούς πυλώνες που θα στηριχθεί η προσπάθεια της χώρας για παραγωγική ανασυγκρότηση. Ο τοµέας της βιοµηχανίας τροφίµων, που βασίζεται στην ελληνική παραγωγή, µπορεί να αποτελέσει το παράδειγμα ενός τέτοιου τοµέα. Άλλα παραδείγματα αποτελούν οι τοµείς των µμετάλλων και µμεταλλικών κατασκευών, των δοµικών υλικών, των πλαστικών και των χηµικών, των φαρµάκων, η εφοδιαστική αλυσίδα, η δημιουργική βιομηχανία, οι νέες τεχνολογίες και άλλοι.» (Οµιλία Υφυπουργού αρµόδιας για θέµατα Βιοµηχανίας στην εναρκτήρια συνεδρίαση του Forum για τη Βιομηχανία της 4ης Ιανουαρίου 2016). Επιχειρήσεις των κλάδων αυτών, θα αποτελέσουν πρωταρχικούς στόχους άµεσης οικονοµικής στήριξης για τη βιομηχανική ανασυγκρότηση και την αναθέρμανση της µμεταποιητικής δραστηριότητας στη χώρα. Η Οµάδα Εργασίας συγκροτείται από : (1) Τον κ. Ζ. Μαυρούκα, Γενικό Διευθυντή Βιομηχανικής και Επιχειρηματικής Πολιτικής της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας (2) Την κα Χ. Παπαδημητρίου, εκπρόσωπο του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης (3) Τον κ. Γ. Ξηρογιάννη, εκπρόσωπο του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) (4) Τους κκ Αθ. Σαββάκη και Ι. Σταύρου, εκπροσώπους του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδας (ΣΒΒΕ) (5) Τον κ. Ν. Κοτσώνη, με αναπληρωτή τον κ. Β. Γεωργόπουλο, εκπροσώπους του Συνδέσμου Βιομηχανιών Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδος (ΣΒΕΠΔΕ) (6) Τον κ. Δ. Κολαΐτη, εκπρόσωπο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Αττικής Πειραιώς (ΣΒΑΠ) (7) Τον κ. Παντελή Σαράντο, με αναπληρωτή τον κ. Ι. Πετρολέκα, εκπροσώπους του Συνδέσμου Βιομηχανιών Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδας (ΣΒΘΚΕ) 6

7 (8) Την κα Ερ. Αθανασίου, εκπρόσωπο του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) (9) Τους κ.κ. Δ. Γιάκουλα και Στ. Βαρδαρό, εκπροσώπους της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδος (ΓΣΕΒΕΕ) (10) Τους κ.κ. Γ. Αγγελόπουλο και Κ. Αδαμίδη, εκπροσώπους της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝΠΕ) (11) Τον κ. Β. Μαγκλάρα, εκπρόσωπο της Υφυπουργού Οικονομίας Ανάπτυξης και Τουρισμού, αρμόδιας για θέματα βιομηχανίας (12) Τον κ. Ι. Μπακάλη, εκπρόσωπο του Γενικού Γραμματέα Βιομηχανίας (13) Τον κ. Ν. Κουδούνη, Πρόεδρο Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου Βιομηχανιών Στερεάς Ελλάδας (ΣΒΣΕ) (14) Τον κ. Μ. Καραμπίνη, εκπρόσωπο του Ελληνικού Συνδέσμου Βιοτεχνών - Βιομηχάνων Υποδημάτων και Εξαγωγέων και του Συνδέσμου Κατασκευαστών Ετοίμων Ενδυμάτων (15) Τον κ. Δ. Παϊταρίδη, εκπρόσωπο του Ινστιτούτου Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ) (16) Τον κ. Χ. Λαμπρόπουλο, με αναπληρωτή τον κ. Χ. Μωραΐτη, εκπροσώπους της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων (ΚΕΕΕ) Τις εργασίες της Ομάδας συντόνισε ο εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα Βιομηχανίας κ. Π. Πέτρου και τη Γραµµατειακή υποστήριξη στις εργασίες της Οµάδας παρείχε η κα Α. Δημητρακοπούλου, υπάλληλος της Γενικής ιεύθυνσης Βιομηχανικής και Επιχειρηματικής Πολιτικής της Γενικής Γραμματείας Βιοµηχανίας. 7

8 1. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Ο Τομέας της Μεταποίησης αποτελεί βασική αναπτυξιακή παράμετρο της οικονομίας κάθε χώρας. Χαρακτηρίζεται από μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπινων και οικονομικών πόρων, διασυνδέεται στενά με άλλους τομείς της οικονομίας (πρωτογενής & τριτογενής τομέας) και έχει τις σημαντικότερες έμμεσες πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις σε αυτούς, ιδιαίτερα δε στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η αναγνώριση της σημασίας της μεταποίησης για το μέλλον της Ε.Ε. οδήγησε σε αποφάσεις (2012 και 2014) για την ανάπτυξη και εφαρμογή Ευρωπαϊκής Βιομηχανικής Πολιτικής και την υιοθέτηση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (12/2013) μιας στρατηγικής «για την «Αναγέννηση της βιομηχανίας για μια βιώσιμη Ευρώπη, RISE) 1. Η βιομηχανία αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες και της Ελληνικής οικονομίας, παρά τη σημαντική μείωση που εμφάνισαν τα βασικά μεγέθη της, την περίοδο της κρίσης, δηλ. από το 2008 μέχρι σήμερα και τη διαπιστωμένη αποβιομηχάνιση. Η βιομηχανία παραμένει σημαντική για την ελληνική οικονομία δεδομένου ότι: είναι ο 3 ος μεγαλύτερος εργοδότης στη χώρα, περιλαμβάνει το μεγαλύτερο αριθμό επιχειρήσεων με περισσότερους από 100 εργαζόμενους διαθέτει ικανό αριθμό σύγχρονων επιχειρήσεων, διεθνώς ανταγωνιστικών και με σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα. Επομένως, η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας με στόχο την επανεκκίνηση και αναζωογόνηση της εθνικής οικονομίας, δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί χωρίς την ανάκαμψη της ελληνικής βιομηχανίας και την επανάκτηση και αύξηση του μεριδίου της στο ΑΕΠ. Για να επιτευχθεί, όμως, ο στόχος αυτός απαιτείται μια ρεαλιστική, μεσομακροπρόθεσμη και ολοκληρωμένη βιομηχανική πολιτική. Η βιομηχανική πολιτική της χώρας για τα επόμενα χρόνια ( ) οφείλει να στοχεύει στην ανάπτυξη μιας σύγχρονης ελληνικής βιομηχανίας, η οποία θα παράγει προϊόντα υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας και ποιότητας, προκειμένου να αποτελέσει έναν από τους κύριους πυλώνες της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας και της εξόδου της από την κρίση. Προτεραιότητες της νέας βιομηχανικής πολιτικής θα πρέπει να είναι : η επίτευξη υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και η αύξηση της συμμετοχής του μεταποιητικού τομέα κατά 20% στο παραγόμενο ΑΕΠ 2, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας στις διεθνείς αγορές και η ενίσχυση της εξωστρέφειας και της διεθνοποίησής της, με προϊόντα υψηλής ποιότητας και αξίας η δημιουργία νέων σταθερών θέσεων εργασίας Η ενθάρρυνση παραγωγικών επενδύσεων μικρής, μεσαίας και μεγάλης κλίμακας, ως απαραίτητης προϋπόθεσης για τη δημιουργία αναπτυξιακής προοπτικής και βιώσιμων θέσεων εργασίας, ώστε να καλυφθεί το ταχύτερο δυνατόν το επενδυτικό κενό. 1 Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Στρατηγική για την Ευρώπη 2020-Στρατηγική για έξυπνη διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» COM(2010)2020 και η Πρωτοβουλία «Μια βιομηχανική Πολιτική για την εποχή της παγκοσμιοποίησης» COP ( 2010) Η αύξηση κατά 20% της συμμετοχής της μεταποίησης στο ΑΕΠ, αποτελεί Ευρωπαϊκό στόχο μέχρι το 2020 βλ. Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Για μια ευρωπαϊκή βιομηχανική αναγέννηση» COM (2014) 0014, σελ.29. 8

9 Η ανάκαμψη της βιομηχανίας και η δημιουργία υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και αύξησης του ΑΕΠ της χώρας για τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με μελέτες και εκτιμήσεις έγκριτων οργανισμών και συμβούλων-μελετητικών και της ΕΕ (Μελέτες ΚΕΠΕ (2013), ΙΟΒΕ (2012), ΙΟΒΕ ΕΜΠ (2014), McKinsey-ΕΠΑΝΕΚ ) συνδέονται με: την ενίσχυση δυναμικών κλάδων της ελληνικής παραγωγικής βάσης για την αναστροφή των αρνητικών ρυθμών ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας την ανάγκη ενθάρρυνσης και στήριξης των μεταποιητικών επιχειρήσεων, στη βάση αναγκών και ιδιαιτεροτήτων (π.χ ΜμΕ) για την ανάπτυξη εμπορεύσιμων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, που θα συμβάλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρεφούς δράσης της βιομηχανικής παραγωγής τις επενδύσεις σε καινοτόμες παραγωγικές δραστηριότητες αλλά και την ανάπτυξη «οικοσυστήματος επιχειρηματικότητας», όπου θα επιτυγχάνεται η σύζευξη παραγωγής, έρευνας και καινοτομίας, η σύνδεση μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων σε παραγωγικά δίκτυα, και η στήριξη νέων παραγωγικών πρωτοβουλιών με σκοπό τη σύγχρονη «μεγέθυνση» της οικονομίας η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των δυναμικών κλάδων με ήδη αναγνωρισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα Η επιτυχία αυτής της πολιτικής, απαιτεί τη διαμόρφωση στρατηγικών ανάπτυξης για συγκεκριμένους (δυναμικούς) κλάδους και προϊόντα της βιομηχανίας που πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια, όπως για παράδειγμα : ο αναπτυξιακός δυναμισμός του κλάδου (μερίδιο κλάδου στη βιομηχανία, ρυθμός ανάπτυξης, αντοχή στην κρίση, συμμετοχή στο ΑΕΠ κλπ.) ο αριθμός των επιχειρήσεων και των απασχολουμένων (μέγεθος του κλάδου) ο εξαγωγικός δυναμισμός του κλάδου (ύπαρξη συγκριτικού πλεονεκτήματος, εξαγωγικές επιδόσεις και δυνατότητες) οι προοπτικές του βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα οι δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας στον κλάδο (νέα προϊόντα) η ένταξη, ή οι δυνατότητες ένταξης σε αλυσίδες αξίας και άλλα σύγχρονα συνεργατικά σχήματα οι δυνατότητες κινητοποίησης εγχώριων και ξένων ιδιωτικών επενδύσεων Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι οι δυναμικοί κλάδοι που θα επιλεγούν / προκριθούν για ενίσχυση μέσα από τη βιομηχανική πολιτική, μπορεί να είναι: κλάδοι με ισχυρή και μακρά παρουσία στην ελληνική βιομηχανική παραγωγή κλάδοι που έδειξαν σημαντική αντοχή στην κρίση ή/και θετική πορεία (παραγωγική και εξαγωγική) κλάδοι που αξιοποιούν σημαντικούς εγχώριους φυσικούς πόρους και ενισχύουν την περιφερειακή ανάπτυξη παραδοσιακοί ή νέοι κλάδοι ενταγμένοι σε δίκτυα ή συνεργατικούς σχηματισμούς οριζόντιας και κάθετης ολοκλήρωσης, όπως και σε αλυσίδες αξίας 9

10 κλάδοι με σημαντική ερευνητική δραστηριότητα (συμμετοχή σε εθνικά και ευρωπαϊκά ερευνητικά έργα, σύζευξη παραγωγής και έρευνας) νέοι σύγχρονοι κλάδοι με θετικές προοπτικές ανάπτυξης 3 κλάδοι οι οποίοι αξιοποιούν παραγωγικά δίκτυα κάθε μορφής, ιδίως μεταξύ μεγαλύτερων και μικρότερων επιχειρήσεων με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους, την επίτευξη οικονομιών κλίμακας, την ποιοτική παραγωγή κλπ. 3 π.χ παραγωγή προϊόντων υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας και ανταγωνιστικότητας, επενδύσεις σε καινοτόμες παραγωγικές δραστηριότητες, σύγχρονες γραμμές παραγωγής, παραγωγική επάρκεια, ικανότητα ποιοτικής παραγωγής και όγκων προϊόντων κλπ. 10

11 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Όλες οι αναλύσεις προσεγγίσεις συγκλίνουν γενικά στους ίδιους κλάδους / προϊόντα, ως κινητήριες δυνάμεις της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας. Συγκεκριμένα, πρόκειται: για κλάδους με ισχυρή και μακρά παρουσία στην ελληνική βιομηχανία ή που αξιοποιούν σημαντικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους της χώρας, π.χ. βιομηχανία τροφίμων, βασικών μετάλλων, μη μεταλλικών ορυκτών, διύλιση και επεξεργασία πετρελαίου κλπ. για κλάδους που στηρίχθηκαν και στηρίζονται στην τεχνογνωσία αλλά και την εμπειρία και τις δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού, π.χ. βιομηχανία προϊόντων από μέταλλα, επισκευή μηχανημάτων και εξοπλισμού για παραδοσιακούς ή νέους κλάδους που μπορούν να ενταχθούν σε δίκτυα οριζόντιας και κάθετης ολοκλήρωσης και αλυσίδες αξίας, π.χ. ένδυση υπόδηση στην αλυσίδα «τουρισμός, πολιτισμός, δημιουργικές βιομηχανίες» για κλάδους με σημαντική ερευνητική δραστηριότητα (συμμετοχή σε εθνικά και ευρωπαϊκά ερευνητικά έργα και προγράμματα) και θετικές προοπτικές ανάπτυξης καινοτόμων προϊόντων υψηλής αξίας, διεθνώς ανταγωνιστικών, π.χ. φαρμακοβιομηχανία και υγεία, ΤΠΕ, χημικά προϊόντα και νέα υλικά (νανοτεχνολογία), τρόφιμα και βιοτεχνολογία Τέλος, από τους βιομηχανικούς κλάδους, αναδεικνύεται ως πολύ δυναμική και με σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης, η περιβαλλοντική βιομηχανία (π.χ η διαχείριση και επεξεργασία των αποβλήτων και η εκμετάλλευση αυτών ως υλικών για επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση ή η ενεργειακή αξιοποίηση, τα προϊόντα και υπηρεσίες αντιρρύπανσης και απορρύπανσης με έμφαση στην «πράσινη επιχείρηση» και στη βιομηχανική συμβίωση, κλπ.) Όπως ήδη προαναφέρθηκε, έγκριτοι οργανισμοί και σύμβουλοι - μελετητές με βάση τα προηγούμενα κριτήρια συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι οι δυναμικοί κλάδοι της ελληνικής βιομηχανίας που διαθέτουν αναπτυξιακή δυναμική, ώστε να αποτελέσουν τους βασικούς πυλώνες για την ανασυγκρότηση και ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, είναι: 4 1. Ο τομέας της Αγροτοδιατροφής (Βιομηχανία τροφίμων και τυποποιημένων προϊόντων διατροφής, ποτών κλπ.) 2. Η Χημική Βιομηχανία κυρίως για την παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων (π.χ. χρώματα), κατασκευή προϊόντων από ελαστικό (καουτσούκ) και πλαστικές ύλες (π.χ. πλαστικοί σωλήνες, εξαρτήματα κλπ.), παρασιτοκτόνων και αγροχημικών προϊόντων κλπ. 3. Η Υγεία και Φαρμακευτική Βιομηχανία, με την παραγωγή φαρμάκων (π.χ. γενοσήμων με υψηλή προστιθέμενη αξία), Ιατροτεχνολογικών Προϊόντων και Μηχανημάτων, Υπηρεσιών Υγείας κλπ. 4. Ο Τομέας των Υλικών και Κατασκευών, ιδιαίτερα η Κατασκευή Τούβλων, Πλακιδίων & Λοιπών Δομικών Προϊόντων από Οπτή Γη, η Παραγωγή Τσιμέντου, Ασβέστη & Γύψου, η Κατασκευή Προϊόντων από Σκυρόδερμα, Γύψο & Τσιμέντο, Μάρμαρο και Προϊόντα Μαρμάρου, τα νέα υλικά & νανοτεχνολογία κλπ. 5. Ο Τομέας Ενέργειας, για την παραγωγή συστημάτων ΑΠΕ, εκσυγχρονισμού δικτύων και υποδομών, για εγχώρια παραγωγή τμημάτων και εξοπλισμού ΑΠΕ, 4 H απαρίθμηση των κλάδων δεν αντανακλά ιεράρχηση. 11

12 παραγωγή & προώθηση των μικρότερων τεχνολογιών ΑΠΕ (Βιομάζα, Γεωθερμία, τα Μικρά Υδροηλεκτρικά, Κυματική Ενέργεια κλπ.), παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων, μείωση ενεργειακού αποτυπώματος των επιχειρήσεων και βελτιστοποίηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των παραγωγικών διαδικασιών κλπ. 6. Ο Τομέας της Περιβαλλοντικής Βιομηχανίας, για τη διαχείριση των αποβλήτων (εκμετάλλευση αυτών ως υλικό για επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση ή ενεργειακή αξιοποίηση), προϊόντα και υπηρεσίες αντιρρύπανσης και απορρύπανσης με έμφαση στην «πράσινη επιχείρηση» και στη βιομηχανική συμβίωση. 7. Ο τομέας των Πολιτιστικών και Δημιουργικών Βιομηχανιών, για τη δημιουργία διακριτής ταυτότητας παραγομένων προϊόντων και υπηρεσιών (design & branding), προκειμένου να διευκολυνθεί η προώθηση τους στη διεθνή αγορά (εξωστρέφεια) σε συνδυασμό με την αισθητή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της ποιότητάς τους, την αύξηση της συνολικής προστιθέμενης αξίας τους (αφορά και παραδοσιακούς κλάδους σε κρίση, όπως κλωστοϋφαντουργία, ένδυση, υπόδηση, αργυροχρυσοχοΐα, έπιπλο, καλλιτεχνική χειροτεχνία κλπ.), και τη σύνδεση τους με τον τουρισμό και τον πολιτισμό. 8. Ο τομέας της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, είτε ως καταλύτης (enabler) σε κάθε βιομηχανική παραγωγή και αλυσίδα αξίας 5, είτε ως αυτόνομος τομέας της μεταποίησης που αξιοποιεί τη δυναμική της χώρας ως διαμετακομιστικός κόμβος, παρέχοντας υπηρεσίες μεταποίησης 6. Αξίζει να σημειωθεί ότι εξ ορισμού είναι ο μοναδικός τομέας που αποτελεί αλυσίδα αξίας στην μεταποίηση. 9. Ο τομέας των Τεχνολογιών Πληροφορικής & Επικοινωνιών (ΤΠΕ) αποτελεί εκτός από «δυναμικό κλάδο» (στο σκέλος παραγωγής ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συστημάτων, ψηφιακών κυκλωμάτων, εξοπλισμού ΤΠΕ, κλπ. που εντάσσεται στη μεταποίηση) και οριζόντια βασική υποδομή για την ανάπτυξη καίριων μεταποιητικών λειτουργιών. Η Εθνική Στρατηγική για την Ψηφιακή Ανάπτυξη έχει αναγνωρίσει τις ΤΠΕ είτε ως αυτοτελή στρατηγικό τομέα ανάπτυξης είτε ως καταλύτη (enabler) μετασχηματισμού για τους υπόλοιπους τομείς/κλάδους της ελληνικής οικονομίας, συμπεριλαμβανομένου του δημοσίου τομέα. Η Ψηφιακή Βιομηχανία (Digital Industry/Smart Industry) πρέπει να αποτελέσει βασική αναπτυξιακή προτεραιότητα των επιχειρήσεων στο πλαίσιο της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητάς τους και της διεθνοποίησής τους, όπως και της ένταξής τους στις εγχώριες και διεθνείς αλυσίδες αξίας. 10. Ο τομέας της Μεταλλουργικής και Εξορυκτικής Βιομηχανίας (Χαλυβουργία, Μη σιδηρούχα μέταλλα, Μεταλλευτική Βιομηχανία) κατασκευής Προϊόντων από Μέταλλο, κατασκευής Μεταλλικών Προϊόντων, Μηχανημάτων και Ειδών Εξοπλισμού, όπως και λοιπού Εξοπλισμού Μεταφορών. 5 π.χ. αποθήκευση υλικών, διανομή τελικών προϊόντων, διαχείριση αποθεμάτων κλπ. 6 π.χ. συναρμολόγηση, επιδιορθώσεις κλπ. 12

13 3. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Κεντρική στρατηγική της βιομηχανικής πολιτικής με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας και ειδικότερα των δυναμικών κλάδων της ελληνικής παραγωγής, πρέπει να αποτελέσει η ανάπτυξη (παραγωγικών) αλυσίδων αξίας, δηλ. διακλαδικών και ενδοκλαδικών διασυνδέσεων. Ως αλυσίδα αξίας νοείται το συνολικό σύστημα της παραγωγικής διαδικασίας, από τη σύλληψη της ιδέας και το σχεδιασμό του προϊόντος, την παραγωγή και προμήθεια της πρώτης ύλης, τη μεταποίηση αυτής για παραγωγή του τελικού προϊόντος, έως την πώληση αλλά και τις υπηρεσίες υποστήριξης μετά την πώληση. Η αλυσίδα αξίας αποτελεί ένα οργανικά συνδεδεμένο σύνολο, ένα δίκτυο αλληλεπιδράσεων μεταξύ όλων των σταδίων και εταίρων που αποτελούν ένα παραγωγικό βιομηχανικό σύστημα. Κατά μήκος των αλυσίδων αξίας, αναπτύσσονται δραστηριότητες με μεγάλη προστιθέμενη αξία για τη χώρα, που περιλαμβάνουν δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας, λειτουργικές υποδομές (τεχνική υποστήριξη, πιστοποίηση, πατέντες, κλπ), όσο και λειτουργίες όπως ο εφοδιασμός και οι μεταφορές. Βασική επιδίωξη των ελληνικών βιομηχανικών επιχειρήσεων και εδικά των δυναμικών κλάδων της μεταποίησης, θα πρέπει να είναι η ένταξη τους σε αλυσίδες αξίας και παραγωγικά δίκτυα, όπου θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν τόσο οι διαθέσιμοι εγχώριοι πόροι όσο και το υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό για την ανάπτυξη, παραγωγή και διάθεση προϊόντων καινοτόμων, υψηλής ποιότητας και αξίας. Τα οφέλη δεν θα είναι μόνο οικονομικά. Πολύ σημαντικά επιτεύγματα-πλεονεκτήματα θα είναι η ανάπτυξη και διάχυση νέας τεχνογνωσίας και η συγκράτηση στη χώρα του ανθρώπινου δυναμικού της και μάλιστα του πιο καλά εκπαιδευμένου επιστημονικού και τεχνικού τμήματος του εγχώριου πληθυσμού, οι σταθεροί αναπτυξιακοί ρυθμοί κλπ. Είναι γνωστό ότι βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής βιομηχανίας αποτελεί το πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 7, οι πολύ μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις καλύπτουν το 99,6% των επιχειρήσεων, ενώ απασχολούν το 85% του εργατικού δυναμικού της χώρας. Στον τομέα της βιομηχανίας, οι ΜμΕ απασχολούν σχεδόν το 80% των απασχολούμενων. Το μικρό μέγεθος και ο κυρίαρχος οικογενειακός χαρακτήρας στην οργάνωση και διοίκηση των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων έχουν ως αποτέλεσμα τη δυσκολία ανάπτυξης ή και υιοθέτησης καινοτομιών, οικονομιών κλίμακας και παραγωγής προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Κατά συνέπεια, σημαντική συμβολή στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας θα έχει η δημιουργία δικτύων και συνεργατικών σχημάτων για την ανάπτυξη Έρευνας και Καινοτομίας, για κοινές λειτουργικές υποδομές, για οργάνωση της προώθησης και εμπορίας των προϊόντων, για καθιέρωση ελληνικού επώνυμου προϊόντος (Brand Name). Η ανάδειξη και ενίσχυση της μικρομεσαίας διάσπαρτης ελληνικής βιομηχανίας με τη συγκρότηση παραγωγικών δικτύων και σύγχρονων συνεργατικών σχημάτων θα τη 7 Ε.C., Enterprise and Industry 2013, SBE Fact sheet 13

14 μετατρέψουν σε σοβαρή οικονομική οντότητα, ικανή να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό εντός τη χώρας και στις διεθνείς αγορές. Θα πρέπει τέλος να επισημανθεί, ότι οι κλαδικές πολιτικές οφείλουν να συνδυαστούν και με άλλες εξίσου σημαντικές πρωτοβουλίες που περιλαμβάνουν: επενδύσεις στην καινοτομία και τις δεξιότητες σταθερό και ορθολογικό φορολογικό σύστημα ικανοποιητική πρόσβαση σε χρηματοδότηση και επάρκεια των υποδομών την αποτελεσματική λειτουργία των υποστηρικτικών συστημάτων, όπως η δικαιοσύνη, το επιχειρηματικό περιβάλλον κλπ. 14

15 4. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Στην κατεύθυνση της εφαρμογής των στρατηγικών για τη βιομηχανική πολιτική, κρίνεται αναγκαίος ο σχεδιασμός συγκεκριμένων κινήτρων που θα ενισχύουν τις επιχειρήσεις των δυναμικών τομέων της βιομηχανίας, στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους και να επιτύχουν τους στόχους τους, σ ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Η στήριξη και προώθησή τους, επομένως, θα πρέπει να περιλαμβάνει κίνητρα και ενισχύσεις προς την κατεύθυνση: 1. Της δημιουργίας αλυσίδων αξίας μέσω συνεργατικών σχηματισμών και δικτυώσεων, ιδίως μεταξύ μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, μεταξύ μεσαίων και μεγάλων με τη συμμετοχή και μικρών, διακλαδικών αλυσίδων με επιχειρήσεις του τουριστικού τομέα και μεταποιητικών επιχειρήσεων κλπ. 2. Της υποστήριξης της δραστηριότητας τους στους τομείς των εξαγωγών (έμφαση στις νέες αγορές, συμμετοχή σε εκθέσεις κύρους, συνεργασίες με άλλες αλυσίδες αξίας κλπ.), της ανάπτυξης των δεξιοτήτων του προσωπικού (νέες δραστηριότητες, marketing, κλπ.). 3. Των επενδύσεων στην καινοτομία και στην παραγωγή νέων εμπορεύσιμων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας. 4. Της ψηφιοποίησης των συνεργατικών σχημάτων και δικτύων, προκειμένου να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες και τα εργαλεία στο πλαίσιο της «έξυπνης βιομηχανίας». 5. Της ενθάρρυνσης των παραγωγικών επενδύσεων μέσω οριζόντιων κινήτρων, συνδεδεμένων με την οικονομική απόδοση, τις δραστηριότητες που δημιουργούν εγχώρια προστιθέμενη αξία και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, εξαγωγές και βιώσιμες θέσεις εργασίας. 6. Της βελτίωσης και ανάπτυξης των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού τους, στα θέματα των εξαγωγών, του marketing, των νέων διαδικασιών παραγωγής, της πιστοποίησης και των θεμάτων προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας κλπ. Τα προαναφερθέντα θα πρέπει να υλοποιούνται μέσα από ειδικές ρυθμίσεις στα υφιστάμενα εργαλεία (π.χ Αναπτυξιακός νόμος, ΕΣΠΑ, κλπ.) και στοχευμένα προγράμματα όπως προβλέπονται στο ΕΠΑνΕΚ , και με σύγχρονα και ευέλικτα χρηματοδοτικά εργαλεία, που θα καλύπτουν τις κεφαλαιακές ανάγκες των συνεργατικών σχημάτων και δικτύων. Τέλος πρέπει να ληφθεί μέριμνα έτσι ώστε τα προαναφερθέντα να καλύπτουν τις κεφαλαιακές ανάγκες των επιχειρήσεων των δυναμικών κλάδων της ελληνικής βιομηχανίας. 15

16 5. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Τα αναπτυξιακά εργαλεία που είναι διαθέσιμα για την ενθάρρυνση και ενίσχυση των δυναμικών κλάδων της βιομηχανίας είναι : Οι ειδικά σχεδιασμένες πρωτοβουλίες δράσεις και μέτρα του ΕΠΑνΕΚ ( ), τόσο σε οριζόντιο επίπεδο (π.χ. ενίσχυση αλυσίδων αξίας, επιχειρηματική καινοτομία, ευέλικτη μεταποίηση, ενίσχυση εξωστρέφειας κλπ.), όσο και σε κλαδικό επίπεδο (π.χ. ενίσχυση δημιουργικών και πολιτιστικών βιομηχανιών, φαρμακοβιομηχανία, περιβαλλοντική βιομηχανία κλπ.). Οι ρυθμίσεις του νέου Αναπτυξιακού Νόμου, που μπορούν να αποτελέσουν ένα εξειδικευμένο-στοχευμένο εργαλείο για τη στήριξη αυτής της κατηγορίας επιχειρήσεων (δυναμικοί κλάδοι), αλλά και την προσέλκυση νέων σύγχρονων επενδύσεων, με παροχή φορολογικών και άλλων κινήτρων που θα δημιουργούν ένα σταθερό περιβάλλον και τη χρήση ευέλικτων σύγχρονων μορφών χρηματοδότησης που αλλάζουν το σημερινό πρότυπο ενισχύσεων, για τα επόμενα χρόνια. Τα οριζόντια φορολογικά και άλλα κίνητρα που θα δημιουργούν σταθερό επενδυτικό περιβάλλον για την ενθάρρυνση παραγωγικών επενδύσεων. Η χρήση ευέλικτων σύγχρονων μορφών ανακυκλούμενης χρηματοδότησης που αλλάζουν το σημερινό πρότυπο ενισχύσεων για τα επόμενα χρόνια. Τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα (Horizon 2020, COSME, ERASMUS PLUS κλπ.), όπως και το πακέτο JUNCKER, μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτικές πηγές για την ικανοποίηση των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών των δυναμικών επιχειρήσεων, αλλά και δυναμικής εισόδου τους στο ευρωπαϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον. Σ αυτή την κατεύθυνση γίνεται σαφές ότι είναι περισσότερο από αναγκαία η δημιουργία μιας δομής ενημέρωσης πληροφόρησης, όπως και συντονισμού των ενδιαφερομένων προκειμένου να προετοιμάζονται αποτελεσματικά οι προτάσεις των ελληνικών επιχειρήσεων (ιδιαίτερα των ΜμΕ) για την υποβολή τους στα εν λόγω προγράμματα, δεδομένης της σημερινής πλήρους απουσίας προτάσεων από την Ελλάδα. Νέες δομές (π.χ. Επενδυτικό Ταμείο ή Αναπτυξιακή τράπεζα, αξιοποίηση του ΕΤΕΑΝ, κλπ.) και θεσμικό πλαίσιο και νέα σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία (π.χ. micro-finance, crowdfunding κλπ.)που θα δώσουν στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα πρόσβασης στη ρευστότητα, με βάση ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Τα ανωτέρω πρέπει να είναι ενταγμένα σε ειδικά σχεδιασμένες πολιτικές και προγράμματα σε συνδυασμό με σύγχρονα και ευέλικτα χρηματοδοτικά εργαλεία και ενισχύσεις. Θα πρέπει να δίνουν έμφαση στην ενίσχυση επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, ιδίως των δυναμικών ΜμΕ που προωθούν τη δημιουργία αλυσίδων και άλλων συνεργατικών σχημάτων (π.χ. δικτύων), για: την εξωστρέφεια και τη διεθνοποίηση, ενισχύοντας την παρουσία τους στις διεθνείς αγορές 16

17 την καινοτομία, σε όλες τις φάσεις των παραγωγικών διεργασιών, στη δημιουργία νέων (καινοτόμων) εμπορεύσιμων προϊόντων, στην ανακύκλωση, κλπ. στην ψηφιοποίηση, ως βασικού εργαλείου βελτίωσης των επιδόσεων των επιχειρήσεων και αξιοποίησης των δυνατοτήτων της έξυπνης βιομηχανίας (smart industry) τη βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, ως προς τις σύγχρονες απαιτήσεις της παραγωγής, του marketing, των εξαγωγών κλπ., με βασική επιδίωξη να ενισχύσουν ουσιαστικά τις δυναμικές επιχειρήσεις στην προσπάθειά τους να συμμετέχουν στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας, στην απασχόληση και την οικονομική ανασυγκρότηση. 17

18 ΣΥΝΟΨΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ανάκαμψη της βιομηχανίας και η δημιουργία υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και αύξησης του ΑΕΠ της χώρας για τα επόμενα χρόνια, περνάει μέσα από την παραγωγή εμπορεύσιμων προϊόντων υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας, τις εξαγωγές και την υποκατάσταση των εισαγωγών. Κλειδί για όλες αυτές τις δραστηριότητες είναι οι παραγωγικοί κλάδοι που επιδεικνύουν δυναμισμό και τη δυνατότητα να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις και το διεθνή ανταγωνισμό. Αυτά, σύμφωνα με μελέτες και εκτιμήσεις έγκριτων οργανισμών και συμβούλων-μελετητών και της ΕΕ 8, που επαναβεβαιώθηκαν πρόσφατα από μελέτη του ΚΕΠΕ 9 συνδέονται με: την ενίσχυση δυναμικών κλάδων της ελληνικής παραγωγικής βάσης για την αναστροφή των αρνητικών ρυθμών ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, την ανάγκη ενθάρρυνσης και στήριξης των μεταποιητικών επιχειρήσεων, στη βάση αναγκών και ιδιαιτεροτήτων (π.χ ΜμΕ) για την ανάπτυξη εμπορεύσιμων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, που θα συμβάλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρεφούς δράσης της βιομηχανικής παραγωγής, τις επενδύσεις σε καινοτόμες παραγωγικές δραστηριότητες αλλά και την ανάπτυξη «οικοσυστήματος επιχειρηματικότητας», όπου θα επιτυγχάνεται η σύζευξη παραγωγής, έρευνας και καινοτομίας, η σύνδεση μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων σε παραγωγικά δίκτυα, και η στήριξη νέων παραγωγικών πρωτοβουλιών με σκοπό τη σύγχρονη «μεγέθυνση» της οικονομίας, τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των δυναμικών κλάδων με ήδη αναγνωρισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η επιτυχία αυτής της πολιτικής, απαιτεί τη διαμόρφωση στρατηγικών ανάπτυξης για συγκεκριμένους (δυναμικούς) κλάδους και προϊόντα της βιομηχανίας που πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια, όπως για παράδειγμα : ο ο ο o o o o αναπτυξιακός δυναμισμός του κλάδου (μερίδιο κλάδου στη βιομηχανία, ρυθμός ανάπτυξης, αντοχή στην κρίση, συμμετοχή στο ΑΕΠ κλπ.) αριθμός των επιχειρήσεων και των απασχολουμένων (μέγεθος του κλάδου) εξαγωγικός δυναμισμός του κλάδου (ύπαρξη συγκριτικού πλεονεκτήματος, εξαγωγικές επιδόσεις και δυνατότητες) οι προοπτικές του βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα οι δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας στον κλάδο (νέα προϊόντα) η ένταξη, ή οι δυνατότητες ένταξης σε αλυσίδες αξίας και άλλα σύγχρονα συνεργατικά σχήματα οι δυνατότητες κινητοποίησης εγχώριων και ξένων ιδιωτικών επενδύσεων Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι οι δυναμικοί κλάδοι που θα επιλεγούν / προκριθούν για ενίσχυση μέσα από τη βιομηχανική πολιτική, μπορεί να είναι: κλάδοι με ισχυρή και μακρά παρουσία στην ελληνική βιομηχανική παραγωγή κλάδοι που έδειξαν σημαντική αντοχή στην κρίση ή/και θετική πορεία (παραγωγική και εξαγωγική) 8 Μελέτες ΚΕΠΕ (2013), ΙΟΒΕ (2012), ΙΟΒΕ ΕΜΠ (2014), McKinsey -ΕΠΑΝΕΚ «Εξελίξεις και προοπτικές της μεταποίησης στην Ελλάδα» ΚΕΠΕ (2016) 18

19 κλάδοι που αξιοποιούν σημαντικούς εγχώριους φυσικούς πόρους και ενισχύουν την περιφερειακή ανάπτυξη παραδοσιακοί ή νέοι κλάδοι ενταγμένοι σε δίκτυα ή συνεργατικούς σχηματισμούς οριζόντιας και κάθετης ολοκλήρωσης, όπως και σε αλυσίδες αξίας κλάδοι με σημαντική ερευνητική δραστηριότητα (συμμετοχή σε εθνικά και ευρωπαϊκά ερευνητικά έργα, σύζευξη παραγωγής και έρευνας) νέοι σύγχρονοι κλάδοι με θετικές προοπτικές ανάπτυξης 10 κλάδοι οι οποίοι αξιοποιούν παραγωγικά δίκτυα κάθε μορφής, ιδίως μεταξύ μεγαλύτερων και μικρότερων επιχειρήσεων με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητά τους, την επίτευξη οικονομιών κλίμακας, την ποιοτική παραγωγή κλπ. Όπως ήδη προαναφέρθηκε, έγκριτοι οργανισμοί και σύμβουλοι - μελετητές με βάση τα προηγούμενα κριτήρια συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι οι δυναμικοί κλάδοι της ελληνικής βιομηχανίας που διαθέτουν αναπτυξιακή δυναμική, ώστε να αποτελέσουν τους βασικούς πυλώνες για την ανασυγκρότηση και ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, είναι: Ο τομέας της Αγροτοδιατροφής (Βιομηχανία τροφίμων και τυποποιημένων προϊόντων διατροφής, ποτών κλπ.) 2. Η Χημική Βιομηχανία κυρίως για την παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων (π.χ. χρώματα), κατασκευή προϊόντων από ελαστικό (καουτσούκ) και πλαστικές ύλες (π.χ. πλαστικοί σωλήνες, εξαρτήματα κλπ.), παρασιτοκτόνων και αγροχημικών προϊόντων κλπ. 3. Η Υγεία και Φαρμακευτική Βιομηχανία, με την παραγωγή φαρμάκων (π.χ. γενοσήμων με υψηλή προστιθέμενη αξία), Ιατροτεχνολογικών Προϊόντων και Μηχανημάτων, Υπηρεσιών Υγείας κλπ. 4. Ο Τομέας των Υλικών και Κατασκευών, ιδιαίτερα η Κατασκευή Τούβλων, Πλακιδίων & Λοιπών Δομικών Προϊόντων από Οπτή Γη, η Παραγωγή Τσιμέντου, Ασβέστη & Γύψου, η Κατασκευή Προϊόντων από Σκυρόδερμα, Γύψο & Τσιμέντο, Μάρμαρο και Προϊόντα Μαρμάρου, τα νέα υλικά & νανοτεχνολογία κλπ. 5. Ο Τομέας Ενέργειας, για την παραγωγή συστημάτων ΑΠΕ, εκσυγχρονισμού δικτύων και υποδομών, για εγχώρια παραγωγή τμημάτων και εξοπλισμού ΑΠΕ, παραγωγή & προώθηση των μικρότερων τεχνολογιών ΑΠΕ (Βιομάζα, Γεωθερμία, τα Μικρά Υδροηλεκτρικά, Κυματική Ενέργεια κλπ.), παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων, μείωση ενεργειακού αποτυπώματος των επιχειρήσεων και βελτιστοποίηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των παραγωγικών διαδικασιών κλπ. 6. Ο Τομέας της Περιβαλλοντικής Βιομηχανίας, για τη διαχείριση των αποβλήτων (εκμετάλλευση αυτών ως υλικό για επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση ή ενεργειακή αξιοποίηση), προϊόντα και υπηρεσίες αντιρρύπανσης και απορρύπανσης με έμφαση στην «πράσινη επιχείρηση» και στη βιομηχανική συμβίωση. 7. Ο Τομέας των Πολιτιστικών και Δημιουργικών Βιομηχανιών, για τη δημιουργία διακριτής ταυτότητας παραγομένων προϊόντων και υπηρεσιών (design & branding), προκειμένου να διευκολυνθεί η προώθηση τους στη διεθνή αγορά (εξωστρέφεια) 10 π.χ παραγωγή προϊόντων υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας και ανταγωνιστικότητας, επενδύσεις σε καινοτόμες παραγωγικές δραστηριότητες, σύγχρονες γραμμές παραγωγής, παραγωγική επάρκεια, ικανότητα ποιοτικής παραγωγής και όγκων προϊόντων κλπ. 11 H απαρίθμηση των κλάδων δεν αντανακλά ιεράρχηση. 19

20 σε συνδυασμό με την αισθητή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της ποιότητάς τους, την αύξηση της συνολικής προστιθέμενης αξίας τους (αφορά και παραδοσιακούς κλάδους σε κρίση, όπως κλωστοϋφαντουργία, ένδυση, υπόδηση, αργυροχρυσοχοΐα, έπιπλο, καλλιτεχνική χειροτεχνία κλπ.), και τη σύνδεση τους με τον τουρισμό και τον πολιτισμό. 8. Ο Τομέας της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, είτε ως καταλύτης (enabler) σε κάθε βιομηχανική παραγωγή και αλυσίδα αξίας 12, είτε ως αυτόνομος τομέας της μεταποίησης που αξιοποιεί τη δυναμική της χώρας ως διαμετακομιστικός κόμβος, παρέχοντας υπηρεσίες μεταποίησης 13. Αξίζει να σημειωθεί ότι εξ ορισμού είναι ο μοναδικός τομέας που αποτελεί αλυσίδα αξίας στην μεταποίηση. 9. Ο Τομέας των Τεχνολογιών Πληροφορικής & Επικοινωνιών (ΤΠΕ) αποτελεί εκτός από «δυναμικό κλάδο» (στο σκέλος παραγωγής ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συστημάτων, ψηφιακών κυκλωμάτων, εξοπλισμού ΤΠΕ, κλπ. που εντάσσεται στη μεταποίηση) και οριζόντια βασική υποδομή για την ανάπτυξη καίριων μεταποιητικών λειτουργιών. Η Εθνική Στρατηγική για την Ψηφιακή Ανάπτυξη έχει αναγνωρίσει τις ΤΠΕ είτε ως αυτοτελή στρατηγικό τομέα ανάπτυξης είτε ως καταλύτη (enabler) μετασχηματισμού για τους υπόλοιπους τομείς/κλάδους της ελληνικής οικονομίας, συμπεριλαμβανομένου του δημοσίου τομέα. Η Ψηφιακή Βιομηχανία (Digital Industry/Smart Industry) πρέπει να αποτελέσει βασική αναπτυξιακή προτεραιότητα των επιχειρήσεων στο πλαίσιο της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητάς τους και της διεθνοποίησής τους, όπως και της ένταξής τους στις εγχώριες και διεθνείς αλυσίδες αξίας. 10. Ο Τομέας της Μεταλλουργικής και Εξορυκτικής Βιομηχανίας (Χαλυβουργία, Μη σιδηρούχα μέταλλα, Μεταλλευτική Βιομηχανία) κατασκευής Προϊόντων από Μέταλλο, κατασκευής Μεταλλικών Προϊόντων, Μηχανημάτων και Ειδών Εξοπλισμού, όπως και λοιπού Εξοπλισμού Μεταφορών. Η στήριξη και προώθησή τους, επομένως, απαιτεί το σχεδιασμό συγκεκριμένων κινήτρων για τις επιχειρήσεις των δυναμικών τομέων της βιομηχανίας, στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους και να επιτύχουν τους στόχους τους, σ ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Ειδικότερα θα πρέπει να περιλαμβάνει κίνητρα και ενισχύσεις προς την κατεύθυνση: Της δημιουργίας αλυσίδων αξίας μέσω συνεργατικών σχηματισμών και δικτυώσεων, ιδίως μεταξύ μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, μεταξύ μεσαίων και μεγάλων με τη συμμετοχή και μικρών, διακλαδικών αλυσίδων με επιχειρήσεις του τουριστικού τομέα και μεταποιητικών επιχειρήσεων κλπ. Της υποστήριξης της δραστηριότητας τους στους τομείς των εξαγωγών, της ανάπτυξης των δεξιοτήτων του προσωπικού Των επενδύσεων στην καινοτομία και στην παραγωγή νέων εμπορεύσιμων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Της ψηφιοποίησης των συνεργατικών σχημάτων και δικτύων, προκειμένου να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες και τα εργαλεία στο πλαίσιο της «έξυπνης βιομηχανίας». Της ενθάρρυνσης των παραγωγικών επενδύσεων μέσω οριζόντιων κινήτρων, συνδεδεμένων με την οικονομική απόδοση, τις δραστηριότητες που δημιουργούν εγχώρια προστιθέμενη αξία και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, εξαγωγές και βιώσιμες θέσεις εργασίας. 12 π.χ. αποθήκευση υλικών, διανομή τελικών προϊόντων, διαχείριση αποθεμάτων κλπ. 13 π.χ. συναρμολόγηση, επιδιορθώσεις κλπ. 20

21 Της βελτίωσης και ανάπτυξης των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού τους, στα θέματα των εξαγωγών, του marketing, των νέων διαδικασιών παραγωγής, της πιστοποίησης, της προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας κλπ. Τα προαναφερθέντα θα ενθαρρύνονται μέσα από ειδικές ρυθμίσεις στα υφιστάμενα πλαίσια ενισχύσεων (π.χ Αναπτυξιακός Νόμος) και προγράμματα στο ΕΠΑνΕΚ , που θα καλύπτουν τις κεφαλαιακές ανάγκες των συνεργατικών σχημάτων και δικτύων με σύγχρονα και ευέλικτα χρηματοδοτικά εργαλεία. Ειδικότερα τα αναπτυξιακά εργαλεία που είναι διαθέσιμα για την ενθάρρυνση και ενίσχυση των δυναμικών κλάδων της βιομηχανίας είναι : Οι ειδικά σχεδιασμένες πρωτοβουλίες δράσεις και μέτρα του ΕΠΑνΕΚ ( ), τόσο σε οριζόντιο επίπεδο (π.χ. ενίσχυση αλυσίδων αξίας, επιχειρηματική καινοτομία, ευέλικτη μεταποίηση, ενίσχυση εξωστρέφειας κλπ.), όσο και σε κλαδικό επίπεδο (π.χ. ενίσχυση δημιουργικών και πολιστιτικών βιομηχανιών, φαρμακοβιομηχανία, περιβαλλοντική βιομηχανία κλπ.). Οι ρυθμίσεις του νέου Αναπτυξιακού Νόμου, που μπορούν να αποτελέσουν ένα εξειδικευμένο-στοχευμένο εργαλείο για τη στήριξη αυτής της κατηγορίας επιχειρήσεων (δυναμικοί κλάδοι), αλλά και την προσέλκυση νέων σύγχρονων επενδύσεων, με παροχή φορολογικών και άλλων κινήτρων που θα δημιουργούν ένα σταθερό περιβάλλον και τη χρήση ευέλικτων σύγχρονων μορφών χρηματοδότησης που αλλάζουν το σημερινό πρότυπο ενισχύσεων, για τα επόμενα χρόνια. Τα οριζόντια φορολογικά και άλλα κίνητρα που θα δημιουργούν σταθερό επενδυτικό περιβάλλον για την ενθάρρυνση παραγωγικών επενδύσεων. Η χρήση ευέλικτων σύγχρονων μορφών ανακυκλούμενης χρηματοδότησης που αλλάζουν το σημερινό πρότυπο ενισχύσεων για τα επόμενα χρόνια. Τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα (Horizon 2020, COSME, ERASMUS PLUS κλπ.), όπως και το πακέτο JUNCKER, μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτικές πηγές για την ικανοποίηση των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών των δυναμικών επιχειρήσεων, αλλά και δυναμικής εισόδου τους στο ευρωπαϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον. Σ αυτή την κατεύθυνση γίνεται σαφές ότι είναι περισσότερο από αναγκαία η δημιουργία μιας δομής ενημέρωσης πληροφόρησης, όπως και συντονισμού των ενδιαφερομένων προκειμένου να προετοιμάζονται αποτελεσματικά οι προτάσεις των ελληνικών επιχειρήσεων (ιδιαίτερα των ΜμΕ) για την υποβολή τους στα εν λόγω προγράμματα. Οι νέες δομές (π.χ. Επενδυτικό Ταμείο ή Αναπτυξιακή Τράπεζα, αξιοποίηση του ΕΤΕΑΝ, κλπ.) και θεσμικό πλαίσιο και νέα σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία (π.χ. micro-finance, crowd funding κλπ.)που θα δώσουν στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα πρόσβασης στη ρευστότητα, με βάση ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Τα ανωτέρω πρέπει να προωθούνται μέσω στοχευμένων προγραμμάτων, που θα συνδυάζονται με σύγχρονα και ευέλικτα χρηματοδοτικά εργαλεία και ενισχύσεις. Θα πρέπει επίσης να δίνουν έμφαση στην ενίσχυση επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, ιδίως των δυναμικών ΜμΕ που προωθούν τη δημιουργία αλυσίδων και άλλων συνεργατικών σχημάτων (π.χ. δικτύων), για: την εξωστρέφεια και τη διεθνοποίηση, ενισχύοντας την παρουσία τους στις διεθνείς αγορές 21

22 την καινοτομία, σε όλες τις φάσεις των παραγωγικών διεργασιών, στη δημιουργία νέων (καινοτόμων) εμπορεύσιμων προϊόντων, στην ανακύκλωση, κλπ. στην ψηφιοποίηση, ως βασικού εργαλείου βελτίωσης των επιδόσεων των επιχειρήσεων και αξιοποίησης των δυνατοτήτων της έξυπνης βιομηχανίας (smart industry) τη βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, ως προς τις σύγχρονες απαιτήσεις της παραγωγής, του marketing, των εξαγωγών κλπ., με βασική επιδίωξη να ενισχύσουν ουσιαστικά τις δυναμικές επιχειρήσεις στην προσπάθειά τους να συμμετέχουν στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας, στην απασχόληση και την οικονομική ανασυγκρότηση. 22

23 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ FORUM ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Β ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ & ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 4 Μαρτίου

24 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α.1. Α.2. ΠΟΙΟΥΣ ΑΦΟΡΑ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Β. ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Β.1. Β.2. Β.3. ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΔΥΣΧΕΡΕΙΕΣ ΕΜΠΟΔΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ Γ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - ΜΕΤΡΑ Γ.1. Γ.2. Γ.3. Γ.4. Γ.5. ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΘΕΣΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ - ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΕΣ / ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Δ. ΕΝ ΕΞΕΛΙΞΕΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Δ1.ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΕΚ&ΝΤ / ΓΓΒ Δ2. ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ Ε. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ε1.Βασικές Τεχνολογίες Γενικής Εφαρμογής (ΒΤΓΕ ΚΕΤς) Ε2.Καμπύλες προστιθέμενης αξίας «Smile» Ε.3. Επίπεδα Τεχνολογικής Ωριμότητας (Ορισμός) και Καμπύλη «απώλειας» ιδεών Σ Υ Ν Ο Ψ Η - Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α 24

25 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με την Απόφαση υπ αριθμόν 12011/39/ της Υφυπουργού Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού κας Θεοδώρας Τζάκρη, αρμόδιας για θέματα Βιομηχανίας, συστήθηκε το «Συντονιστικό Συμβούλιο Βιομηχανικής και Επιχειρηματικής Πολιτικής µε την επωνυμία - Φόρουµ Βιομηχανίας», το οποίο λειτουργεί υπό την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας. Το «Φόρουµ Βιομηχανίας» αποτελεί το κύριο συντονιστικό όργανο για τα θέµατα βιομηχανικής και επιχειρηματικής πολιτικής και έχει αποκλειστικά γνωμοδοτικό και συμβουλευτικό χαρακτήρα. Λειτουργεί ως βασικό υποστηρικτικό εργαλείο για την επεξεργασία, τη διαμόρφωση και την υποβολή προτάσεων και θέσεων προς την πολιτεία, µε στόχο την άµεση ανάκαµψη και ανάπτυξη της μεταποιητικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας στη χώρα. Το «Φόρουμ Βιομηχανίας» επεξεργάζεται και εισηγείται μέτρα, δράσεις και ενέργειες για την εφαρμογή των κατάλληλων πολιτικών και στρατηγικών επιλογών της διοίκησης στην αναπτυξιακή πορεία της εθνικής οικονομίας. Σκοπός του «Φόρουµ Βιομηχανίας» είναι ο συντονισµός των οικονομικών, κοινωνικών και παραγωγικών εταίρων της χώρας που αναπτύσσουν και υλοποιούν δράσεις οι οποίες στοχεύουν στην επανάκαμψη της παραγωγικής βάσης της βιομηχανίας και της μεταποιητικής επιχείρησης. Στο πλαίσιο αυτό επεξεργάζεται και προτείνει πολιτικές για τη βελτίωση των δοµών παραγωγής και παραγωγικότητας, για τον εξορθολογισµό των δηµόσιων δαπανών στα έργα αναπτυξιακού χαρακτήρα, για την εφαρμογή σύγχρονων πρακτικών και μεθόδων στην επιχειρηματικότητα, την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα, τη συνεργατικότητα και την εξωστρέφεια των επιχειρήσεων. Το Φόρουµ Βιομηχανίας συντονίζεται και λειτουργεί υπό την επιµέλεια της δεκαμελούς «Συντονιστικής Επιτροπής», υπό τον Γενικό Γραμματέα Βιομηχανίας και την οργανωτική υποστήριξη 4μελούς ομάδας που αποτελείται από εκπρόσωπο-συντονιστή του Γενικού Γραμματέα Βιομηχανίας και τρία (3) στελέχη των υπηρεσιών της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας. Η Επιτροπή υποστηρίζεται από έξη (6) Τομεακές Οµάδες Εργασίας, προκειμένου να διαμορφώσει και να συμβάλλει µέσω των εισηγήσεών τους, στην εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου πλαισίου προγραμματικών, άµεσων και μεσοπρόθεσμων προτάσεων για τον αναπτυξιακό σχεδιασµό της χώρας, στον τοµέα της μεταποίησης και των συναφών προς αυτή υπηρεσιών. Αντικείμενο των Οµάδων Εργασίας είναι : ΟΜΑΔΑ Α ΟΜΑΔΑ Β ΟΜΑΔΑ Γ ΟΜΑΔΑ Δ ΟΜΑΔΑ Ε ΟΜΑΔΑ ΣΤ : Δυναµικοί Κλάδοι της βιομηχανίας : Βιοµηχανία και Καινοτοµία : Στήριξη Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων : Εξοικονόµηση Ενέργειας : Χρηµατοδοτικά Εργαλεία, : Επιχειρηµατικό Περιβάλλον 25

26 ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ Έργο της Ομάδας είναι να προσδιορίσει δράσεις για την προώθηση και τη στήριξη της καινοτόμου επιχειρηματικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα σε τομείς εξειδικευμένης βιομηχανικής παραγωγής ή και μικρομεσαίας μεταποιητικής επιχείρησης. Η Ομάδα πρέπει να προχωρήσει άμεσα σε προτάσεις που ενεργοποιούν το Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας, που αναδεικνύουν το ρόλο των ερευνητικών κέντρων, των πανεπιστημιακών και των τεχνολογικών ιδρυμάτων, των εθνικών υποδομών ποιότητας, των αξιόπιστων διαπιστευμένων εργαστηρίων δοκιμών, αναλύσεων και διακρίβωσης, καθώς και των ιδιωτικών κέντρων έρευνας και ανάπτυξης μεγάλων επιχειρηματικών μονάδων, με κύριο και σταθερό στόχο την ενσωμάτωση της καινοτομίας στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Η Ομάδα πρέπει να αναζητήσει τρόπους προώθησης και υποστήριξης επιχειρήσεων «start-up» και να εισηγηθεί μέτρα για ανάπτυξη συνεργατικών σχηματισμών, ιδιαίτερα αυτών που δημιουργούν «Πόλους Ανταγωνιστικότητας» ή που οδηγούν σε αλυσίδες προστιθέμενης αξίας. Τέλος, πρέπει να τονισθεί ότι η εκπόνηση εθνικής πολιτικής για την Έρευνα και την Καινοτομία, λαμβάνει υπόψη τις Ευρωπαϊκές πολιτικές, αλλά δεν θα περιορίζεται μόνον στη συμμετοχή σε αυτές. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι, δυστυχώς σε αυτή τη φάση, η ευρωπαϊκή πολιτική ελάχιστα στηρίζει τη «Βασική Έρευνα», με αποτέλεσμα η χώρα μας να μη διαθέτει τα απαιτούμενα ποσά λόγω και της μακροοικονομικής συγκυρίας και της δημοσιονομικής κρίσης, οι οποίες δεν επιτρέπουν μακροπρόθεσμες επενδύσεις για την ανάπτυξη του ερευνητικού δυναμικού. Η Ομάδα Εργασίας «Βιομηχανία και Καινοτομία» αποτελείται από τους παρακάτω: 1. Τον κ. Γ. Φρυσαλάκη, Προϊστάμενο της Διεύθυνσης Επιχειρηματικής Καινοτομίας και Νέων Τεχνολογιών της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας, με αναπληρωτή τον κ. Ιωάννη Κωττάκη. 2. Την κα. Ι. Ζεργιώτη, εκπρόσωπο της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας, του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. 3. Τον κ. Γ. Σταμπουλή, Λέκτορα του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών και υπεύθυνο Εκπαίδευσης της Μονάδας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. 4. Τον κ. Δ. Χατζαντώνη, εκπρόσωπο του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ). 5. Τους κ.κ. Α. Σαββάκη και Ι. Σταύρου, εκπρόσωπους του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδας (ΣΒΒΕ). 6. Τον κ. Κ. Πέττα, με αναπληρωτή τον κ. Ν. Κοτσώνη, εκπρόσωπο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδος (ΣΒΕΠΔΕ). 7. Τον κ. Ο. Παπαδόπουλο, εκπρόσωπο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Αττικής Πειραιώς (ΣΒΑΠ). 8. Τον κ. Μ. Μπαντούνα, με αναπληρώτρια την κα. Β. Μαστροκώστα, εκπρόσωπους του Συνδέσμου Βιομηχανιών Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδας, 9. Τον κ. Αρ. Κουτρούλη, εκπρόσωπο του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ). 26

27 10. Τους κ.κ. Α. Αγγελάκη και Δ. Γιάκουλα εκπρόσωπους της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδος (ΓΣΕΒΕΕ). 11. Τους κ.κ. Στ. Γεωργιάδη και Μ. Χαμητίδου, εκπρόσωπους της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝΠΕ). 12. Τον κ. Π. Τσιαβό, εκπρόσωπο του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ). 13. Τον κ. Χ. Σινάνη, Πρόεδρο του Εθνικού Συστήματος Υποδομών Ποιότητας (ΕΣΥΠ), με αναπληρωτές τους κ.κ. Γ. Καλλέργη και Φ. Κρόκο. 14. Τον κ. Α. Καλαντζή, εκπρόσωπο της ΕΒΕΤΑΜ. 15. Τον κ. Α. Στεφανίδη, Πρόεδρο της Ομοσπονδίας Ελληνικοί Σύνδεσμοι Νέων Επιχειρηματιών (ΟΕΣΥΝΕ). 16. Τον κ. Ξ. Σπηλιώτη, Διευθυντή του Κέντρου Τεχνολογικής Έρευνας Θεσσαλίας (ΚΤΕ Θεσσαλίας). 17. Τον κ. Ν. Κουδούνη, Πρόεδρο Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου Βιομηχανιών Στερεάς Ελλάδας (ΣΒΣΕ). 18. Τον κ. Κ. Πασσά, εκπρόσωπο του Ινστιτούτου εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ) 19. Τον κ. Π. Παπαδόπουλο, με αναπληρωτή τον κ. Π. Μαρλαφέκα, εκπρόσωπο της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων (ΚΕΕΕ) Τον συντονισμό και αποτύπωση των εργασιών της Ομάδας είχε ο κ. Π. Πέτρου, εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα Βιομηχανίας, ενώ Γραμματειακή υποστήριξη παρείχε η κα. Α. Γραμματικού, υπάλληλος της Διεύθυνσης Επιχειρηματικής Καινοτομίας και Νέων Τεχνολογιών. 27

28 Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα ανάλυση της βιομηχανικής πολιτικής στον τομέα της Επιχειρηματικής Καινοτομίας επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στον τομέα της μεταποίησης, στο σύνολο των κλάδων παραγωγής και των λοιπών άμεσα σχετιζόμενων με αυτούς οικονομικών κλάδων, με προτάσεις και παρεμβάσεις που αφορούν το σύνολο των Ελληνικών Επιχειρήσεων καλύπτοντας μεγάλες και εδραιωμένες επιχειρήσεις, Μικρο-Μεσαίες Επιχειρήσεις (ΜμΕ), νεοφυείς επιχειρήσεις και Startups. Οι διαπιστώσεις, τα συμπεράσματα και οι προτάσεις πολιτικής διαμορφώνονται στο επίπεδο όχι μόνο της ανάπτυξης ανταγωνιστικού τελικού προϊόντος/υπηρεσίας από τις επιχειρήσεις αλλά και το επίπεδο βελτιστοποίησης σχέσεων και αλληλεπιδράσεων που αναπτύσσονται στα πλαίσια (υπό όρους συμπληρωματικών προϊόντων και υπηρεσιών σε πλαίσιο επιχειρηματικών συνεργασιών) και καθετοποιημένων αλυσίδων προστιθέμενης αξίας, με ανάδειξη προτεραιοτήτων και ρόλων εντός του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας. Η ανάδειξη ενός νέου αναπτυξιακού υποδείγματος και παραγωγικού μοντέλου για την ανάπτυξη των ελληνικών επιχειρήσεων συμπίπτει με τη βελτίωση του συστημικού περιβάλλοντος καινοτομίας. Η βελτίωση του «Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας», εν γένει, προϋποθέτει την ανάπτυξη συγκεκριμένων δομών, θεσμών, μηχανισμών, τεχνικών/τεχνολογικών ικανοτήτων, παροχής υπηρεσιών και δικτυώσεων και συνεργειών που υποστηρίζουν και ενδυναμώνουν τα ενδογενή πλεονεκτήματα και παραγωγικά τμήματα της ελληνικής οικονομίας. Για τις ανάγκες της παρούσας ανάλυσης, «καινοτομία» 14 ορίζεται κάτι το νέο ή δραστικά βελτιωμένο (προϊόν διαδικασία υπηρεσία), το οποίο βρίσκει χρηστική εφαρμογή ή / και εμπορική επιτυχία (κατά προτίμηση σε διεθνές επίπεδο). Εάν αυτό δεν συμβαίνει τότε αποτελεί βελτίωση, εφαρμογή καλών πρακτικών ή «εφεύρεση» και όχι καινοτομία. «επιχειρηματική καινοτομία» ορίζεται το σύνολο στρατηγικών επιλογών, ενεργειών και απαραίτητων προαπαιτούμενων μίας δεδομένης επιχείρησης (ή και ολόκληρου οικονομικού κλάδου) να καινοτομήσει, ώστε να αναπτύξει και προσφέρει προϊόν ή υπηρεσία ή διαδικασία / τεχνογνωσία, η οποία έχει διεθνή ανταγωνιστικό χαρακτήρα, ανεξάρτητα από τον κλάδο και το μέγεθος της επιχείρησης από τον οποίο προέρχεται ή έχει εφαρμογή. Το υπόβαθρο της επιχειρηματικής καινοτομίας συνήθως έχει επιστημονική και τεχνολογική βάση 15, χωρίς να αποκλείονται περιπτώσεις που αυτό δεν συμβαίνει. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας ελήφθησαν υπόψη, ως υπάρχοντα δεδομένα τα παρακάτω. Τα κείμενα εργασιών και αποτελεσμάτων εργασιών της Έξυπνης Εξειδίκευσης Με βάση το νόμο 4310/2014 όπως ισχύει («καινοτομία», η αξιοποίηση υφιστάμενης ή/και νέας γνώσης ή/και η μετατροπή μιας ιδέας σε προϊόν ή υπηρεσία, λειτουργική μέθοδο παραγωγής ή διανομής νέα ή βελτιωμένη ή νέα μέθοδο παροχής κοινωνικής, υπηρεσίας ή η διαδικασία με την οποία νέες ιδέες δίνουν απαντήσεις στα αιτήματα της κοινωνίας και της οικονομίας και δημιουργούν νέα προϊόντα, βιομηχανικά πρωτότυπα, υπηρεσίες ή επιχειρηματικά και οργανωτικά, μοντέλα που εισάγονται με επιτυχία σε μια υφιστάμενη, αγορά ή που μπορούν να δημιουργήσουν νέες αγορές, καθώς και τα αποτελέσματα της διαδικασίας αυτής). 15 Ν. 4310/2014 όπως ισχύει («επιστημονική και τεχνολογική καινοτομία», μια από τις δραστηριότητες της έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας που αναλύεται σε όλα τα επιστημονικά, τεχνολογικά, οργανωτικά, οικονομικά και εμπορικά βήματα, συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων σε νέα γνώση, που οδηγούν ή επιδιώκεται να οδηγήσουν στην υλοποίηση νέων ή τη βελτίωση υπαρχόντων προϊόντων και διαδικασιών) 28

29 [ΚΥΑ 82193/ΕΥΣΣΑ1810/ σχετικά με «Έγκριση Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης » ΦΕΚ 1862/Β/ ] Τα κείμενα περαιτέρω θεματικής εξειδίκευσης σε επίπεδο Περιφερειών, όπως υποβλήθηκαν και ισχύουν. Ο νόμος 4310/2014, «Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτομία και άλλες διατάξεις» ΦΕΚ 258/Α/ , όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Οι νέες διοικητικές και οργανωτικές δομές των Υπουργείων και των Εποπτευόμενων φορέων τους σύμφωνα με τα σχετικά προεδρικά διατάγματα του 2014, 2015, 2016 όπως ισχύουν. Το κείμενο πολιτικής «Ανάπτυξη για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις στην Ελλάδα» (2014). Οι Ετήσιες αναφορές του «Μικρού Επιχειρείν» για την Ελλάδα (SBA FactSheet). Οι εθνικοί στόχοι για τη μεταποίηση και τη βιομηχανία. [Εγκεκριμένο κείμενο εργασίας της ΓΓΒ] Οι κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, «Βιομηχανία 2020», «Ψηφιακή Βιομηχανία» και για τις Βασικές Τεχνολογίες Γενικής Εφαρμογής (Key Enabling Technologies KETs). Τα ευρήματα και συμπεράσματα της αρμόδιας επιτροπής του ΟΟΣΑ για τη «Βιομηχανία, Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα», για τις αλυσίδες προστιθέμενης αξίας και το κεφάλαιο γνώσης. Η ομάδα εντόπισε ελλείψεις και αδυναμίες στην εφαρμογή κατάλληλων πολιτικών και μέτρων για την καινοτομική επιχειρηματικότητα, καθώς και διοικητικά και γραφειοκρατικά εμπόδια που επηρεάζουν την ανάπτυξη επιχειρηματικής καινοτομίας με υψηλή προστιθέμενη αξία στη χώρα μας. Η Ομάδα προτείνει μορφές συνεργασίας με αρμόδιους και συναρμόδιους φορείς, του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που αναπτύσσουν δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης και οι οποίοι μπορούν να στηρίξουν την επιχειρηματική καινοτομία και προσδιορίζει τα οριζοντίου κυρίως χαρακτήρα μέτρα που θα πρέπει άμεσα να ληφθούν από τη διοίκηση. Προτείνει επίσης, την υποστήριξη υποδομών απαραίτητων σε βιομηχανικές και μεταποιητικές μονάδες, οι οποίες αναπτύσσουν ερευνητικά προγράμματα και τεχνολογικές βελτιώσεις με στόχο την αξιοποίηση της καινοτομικής τους δράσης σε επιχειρηματική πρωτοβουλία. Τέλος, εξετάστηκε και η δυνατότητα της οικονομικής υποστήριξης του ιδιωτικού τομέα - (υπό μορφή κινήτρων, επιχορηγήσεων και κυρίως σύγχρονων χρηματοδοτικών εργαλείων) για τη συμμετοχή του σε δαπάνες έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης ώστε να παραχθούν μετρήσιμα αποτελέσματα δραστηριοτήτων. Α.1. ΠΟΙΟΥΣ ΑΦΟΡΑ Η ανάπτυξη της καινοτομικής δραστηριότητας και των αντίστοιχων επιδόσεων αφορά όλες τις συνιστώσες της λεγόμενης 5πλής έλικας. Την ίδια τη βιομηχανία - με την ευρύτερη δυνατή έννοια της παραγωγικής δραστηριότητας καθώς η καινοτομία αποτελεί το θεμελιώδη μηχανισμό επικαιροποίησης της αξίας του 29

30 προϊόντος και βελτίωσης της παραγωγικής διαδικασίας. Αποτελεί προϋπόθεση για την αντοχή και την επιβίωση της παραγωγής, σαν τον ποδηλάτη που όταν δεν κινείται τελικά θα πέσει. Την ακαδημία, τόσο για την κατεύθυνση της αξιοποίησης της έρευνας, όσο και για την εκπαιδευτική διαδικασία, με στόχο την ανάπτυξη πολιτών με την απαραίτητη παιδεία και μόρφωση για την αξιολόγηση και αξιοποίηση της τεχνολογικής εξέλιξης. Τους οργανισμούς και τις υπηρεσίες του δημοσίου, που από τη μία πρέπει να είναι σε θέση να υποστηρίζουν την καινοτομική προσπάθεια, και από την άλλη να έχουν την επάρκεια για τον έλεγχο και την πρόληψη των συνεπειών της παραγωγικής δραστηριότητας (στην υγεία, το περιβάλλον, τον ανταγωνισμό κλπ.). Τους φορείς και μηχανισμούς χρηματοδότησης, που πρέπει από τη μία να έχουν την τεχνική και θεσμική επάρκεια και καταλληλότητα για να αξιολογούν και να στηρίζουν την καινοτομική προσπάθεια και από την άλλη επαρκείς πόρους και αποδόσεις, εξασφαλίζοντας τους μηχανισμούς ελέγχου και διασφάλισης. Την κοινωνία των πολιτών, τα κοινωνικά κινήματα και τους κοινωνικούς φορείς, την οργανωμένη και αυτόνομη παρέμβαση των πολιτών, ώστε να εξασφαλίζεται τόσο η ανταπόκριση του παραγωγικού συστήματος και του συστήματος καινοτομίας στις κοινωνικές ανάγκες όσο και το ότι τίθενται προτεραιότητες σε όφελος της κοινωνικής προόδου, της ισότητας και των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Α.2. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Η εθνική πολιτική για την καινοτομία αφορά σε δύο βασικούς διακριτούς άξονες: Την ανάπτυξη των θεμελίων της καινοτομικής δραστηριότητας από το δημόσιο ερευνητικό σύστημα (ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα), ώστε να εξασφαλίζεται η ευρωστία και ανθεκτικότητα του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας, στις ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές. Καθώς στην τεχνολογία συντίθενται ποικίλα πεδία επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας (όχι μόνο τεχνικής και «θετικής» αλλά και κοινωνικής και ανθρωπιστικής) η αποστολή του Δημόσιου Ερευνητικού Συστήματος είναι η ανάπτυξη γνωστικών πεδίων σε όλο το εύρος της επιστήμης και η λειτουργία του ως διαύλου παρακολούθησης και συμμετοχής στα παγκόσμια επιστημονικά δρώμενα. Την αξιοποίηση της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας και εξέλιξης από το παραγωγικό σύστημα της χώρας, με σκοπό την : o ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, o αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας και συμμετοχή στο διεθνή καταμερισμό εργασίας με ισότιμους όρους, o αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και αναστροφή της εξόδου των νέων επιστημόνων (braindrain), o αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων των Ελληνικών ΑΕΙ και Ερευνητικών Κέντρων και συνολικότερα του ερευνητικού δυναμικού και των διεθνών διασυνδέσεών τους. 30

31 Β. ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Το παραγωγικό τοπίο των ελληνικών επιχειρήσεων, οι οποίες εξακολουθούν σήμερα να πλήττονται από τη συνεχιζόμενη οικονομική ύφεση, εμφανίζει διαφοροποιημένες τυπολογίες, οι οποίες επιτάσσουν σχεδιασμό και εφαρμογή διαφοροποιημένων εργαλείων παρέμβασης. Η ελληνική παραγωγική βάση χαρακτηρίζεται κυρίως από παραδοσιακούς τομείς χαμηλής ως μέτριας έντασης τεχνολογίας και (ιδίως) τελικών προϊόντων σχετικά χαμηλής προστιθέμενης αξίας. Πολλοί επίσης κλάδοι είναι έντασης ενέργειας και προς το παρόν απασχόλησης. Επιπροσθέτως, η διαχρονική τεχνολογική υστέρηση που διαπιστώνεται σε μεγάλα τμήματα του παραγωγικού δυναμικού της χώρας, τόσο σε επίπεδο ενδογενών ικανοτήτων ανάπτυξης καινοτομίας όσο και σε επίπεδο τεχνολογικής απορροφητικής ικανότητας, αποτελεί μια επιπλέον παράμετρο που επιτάσσει εφαρμογή στοχευμένων πολιτικών. Ταυτόχρονα η επίδραση της οικονομικής και κατά συνέπεια επενδυτικής κρίσης των τελευταίων ετών ήταν ιδιαίτερα δυσμενής, ειδικά την περίπτωση των ΜμΕ και των μικρών επιχειρήσεων 16. Στα SBA FactSheet για την Ελλάδα συνοψίζονται οι σημαντικές αρνητικές αποκλίσεις της Ελλάδας από την ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, διακρίνεται μία έντονα αρνητική απόκλιση στους τομείς της επιχειρηματικότητας, στις προτεραιότητες για τις ΜμΕ, στην ανταπόκριση της Δημόσιας Διοίκησης, στη χρηματοδότηση, στις κρατικές ενισχύσεις, στην ενιαία αγορά, στις δεξιότητες και στην καινοτομία, στο περιβάλλον, καθώς και στη διεθνοποίηση. Κατά συνέπεια, σύμφωνα και με τα πορίσματα του SBA 2014 πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες για να βελτιωθεί η πρόσβαση στη χρηματοδότηση, να ενισχυθεί η καινοτομία και η απόκτηση δεξιοτήτων και να προωθηθεί η διεθνοποίηση. Είναι επίσης σημαντικό να επισημανθεί ότι οι δυναμικοί κλάδοι της οικονομίας που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αλλαγή του αναπτυξιακού προτύπου, διακρίνονται από αμφίσημα χαρακτηριστικά ενός ιδιότυπου «σιωπηλού» ή «προβληματικού δυναμισμού». Ο δυναμισμός αυτός εμπεριέχει στοιχεία αφενός μεν σχετικής ανθεκτικότητας και λανθάνουσας (σιωπηλής) καινοτομικής ικανότητας εν μέσω της βαθιάς και παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης, αφετέρου δε, εμφανίζει αρνητικές τάσεις και αρνητικό σωρευτικό αντίκτυπο, ως προς τη μέσομακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα και βιωσιμότητα, τα γενικά επίπεδα απασχόλησης, την προστιθέμενη αξία, και εν τέλει, την καινοτομική ικανότητα. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται απαραίτητος ο σχεδιασμός κατάλληλων δράσεων τόσο στο επίπεδο των θεσμικών αλλαγών και των δομικών παρεμβάσεων όσο και στο επίπεδο της βραχυπρόθεσμης οικονομικής ενίσχυσης με ποικίλους τρόπους (π.χ κίνητρα, διασφαλίσεις, κτλ) της επιχειρηματικής καινοτομίας. Β.1. ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Η είσοδος των τεχνολογικών επιτευγμάτων στο σύγχρονο «επιχειρείν» έχει επιφέρει σοβαρότατες αλλαγές τόσο στις συμπεριφορές της παραδοσιακής μεταποιητικής επιχείρησης, όσο και στην ίδια την παραγωγική διαδικασία ακόμα και παραδοσιακών κλάδων που δεν χαρακτηρίζονται ως έντασης τεχνολογίας. Η υλοποίηση ιδεών και η μετατροπή τους σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας και συγκριτικών πλεονεκτημάτων, οδηγεί στη διαμόρφωση δυναμικών 16 Σύμφωνα και με το Ενημερωτικό Δελτίο του SBA 2014, το έτος 2013 (με το πραγματικό ΑΕΠ να εκτιμάται ότι είναι σχεδόν 23% κάτω από τα επίπεδα του 2008), οι ελληνικές ΜμΕ έχουν πληγεί περισσότερο από τις αρνητικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών. Κατά την εν λόγω περίοδο, η απασχόληση στις ΜμΕ μειώθηκε κατά 27%, ή σε απασχόληση, περισσότερο από άτομα. Επιπλέον, καταγράφεται ότι σχεδόν μία στις τέσσερις ΜμΕ που υπήρχε το 2008 έκλεισαν, μειώνοντας έτσι τον συνολικό όγκο της προστιθέμενης αξίας των ΜΜΕ κατά το ένα τρίτο των επιπέδων του

32 αγορών, στην ανάδειξη νέων δεξιοτήτων 17, στην αλλαγή των εργασιακών συνθηκών και απαιτήσεων στην αύξηση των θέσεων απασχόλησης εντάσεως γνώσης και στη σύσταση νεοφυών επιχειρήσεων. Ταυτόχρονα, οι νέες επιχειρηματικές δομές απορροφούν όλο και περισσότερους πόρους από το χρηματοπιστωτικό σύστημα της οικονομίας, πόροι οι οποίοι μέχρι σήμερα κατευθύνονταν σε επενδύσεις ισχυρών παραδοσιακών κλάδων 18 της βιομηχανίας και των επιχειρήσεων. Από τις αρχές του 21 ου αιώνα ο κόσμος των επιχειρήσεων διάγει μία περίοδο έντονων διαρθρωτικών αλλαγών, αντίστοιχης εκείνης της δεκαετίας του 30. Οι αλλαγές αυτές καλύπτουν ολόκληρο το εύρος των αλυσίδων προστιθέμενης αξίας, ακόμα και τη μετατροπή παραδοσιακών κλάδων της αγροτικής οικονομίας σε «βιομηχανική» οικονομία. Η επιχειρηματικότητα οδηγείται με εντατικούς ρυθμούς σε μία δικτυωμένη ψηφιακή οικονομία στο πλαίσιο της παγκόσμιας αγοράς, η οποία πλέον κυριαρχείται από την ανάγκη της δημιουργικότητας και των επενδύσεων σε κεφάλαια και ικανότητες που βασίζονται στην παραγωγή, κατοχύρωση και ενσωμάτωση/αξιοποίηση γνώσης ως προστιθέμενη αξία και όχι από τη λογική της αναζήτησης εύκολου κέρδους και φτηνής παραγωγής. Η καινοτομική επιχειρηματικότητα με την έμπρακτη και βιώσιμη αξιοποίηση των επιτευγμάτων της έρευνας και με την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων της επιστήμης και της τεχνολογίας έχει μεταστρέψει τη μεταποίηση σε νέες δομές παραγωγής και παραγωγικότητας. Οι κοινωνικές αλλαγές δημιουργούν, παράλληλα, πρόσθετες απαιτήσεις στους τομείς της εκπαίδευσης, της επαγγελματικής κατάρτισης και της δημόσιας διοίκησης γενικότερα. Με τα δεδομένα αυτά, τα Εθνικά Συστήματα Καινοτομίας πρέπει να καλύπτουν όλα τα θεσμικά και δομικά κενά, ώστε να γεφυρωθεί το «χάσμα» έρευνας και επιχειρηματικότητας και να δημιουργούν συνθήκες έγκαιρης και αποδοτικής ανταπόκρισης στις νέες προκλήσεις. Αυτό με την σειρά του απαιτεί ευέλικτες δομές διοικητικής διαχείρισης, οι οποίες θα παρακολουθούν τις τάσεις των διεθνών αγορών, θα ικανοποιούν τις ανάγκες της επιχειρηματικής δραστηριότητας και δεν θα σπεύδουν να επιλύουν προβλήματα που πολλές φορές δημιούργησε η ίδια η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Πολιτικής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ανακοίνωσή της (COM ) προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την ΟΚΕ υποστηρίζει ότι για να παραμείνει η ευρωπαϊκή αγορά των βιομηχανικών προϊόντων ανταγωνιστική, απαιτείται η εφαρμογή ενός ρυθμιστικού πλαισίου το οποίο θα διευκολύνει την καινοτομία, δεν θα δημιουργεί εμπόδια στην υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών και θα εισαγάγει την καινοτομική επιχειρηματικότητα στην αγορά. Παράλληλα, οι προκλήσεις που επιφέρουν οι νέες τεχνολογίες λαμβάνονται όλο και περισσότερο υπόψη και χρησιμοποιούνται για την εδραίωση των κανόνων του ρυθμιστικού πλαισίου εναρμόνισης όπως στην περίπτωση της ψηφιακής βιομηχανίας και της (επερχόμενη) κυκλικής οικονομίας. Ταυτόχρονα, η Επιτροπή δρομολογεί πρωτοβουλίες σχετικά με την ηλεκτρονική πιστοποίηση, σύμφωνα με την οποία η συμμόρφωση των προϊόντων με την ενωσιακή νομοθεσία εναρμόνισης μπορεί να αποδεικνύεται ηλεκτρονικά και σε διάφορες γλώσσες, μέσω της ηλεκτρονικής σήμανσης, ή της ψηφιακής εποπτείας της αγοράς ή και των ηλεκτρονικών δηλώσεων συμμόρφωσης στις επίσημες γλώσσες της Ένωσης. 17 Μελέτες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης εκτιμούν ότι στην επόμενη 20ετία το 40% των εργαζομένων θα αντικατασταθεί από προηγμένα μέσα παραγωγής. Όποια εργασία δεν απαιτεί ιδιαίτερα νοητικά προσόντα θα αντικατασταθεί από ρομπότ και λογισμικό Η/Υ. 18 Στις ΗΠΑ η κλωστοϋφαντουργία ανασυστάθηκε με την χρήση της ρομποτικής και της τεχνικής νοημοσύνης σε συνδυασμό με την παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας 32

33 Άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων αποτελούν η ρομποτική και οι νέες τεχνολογίες κατασκευής όπως η προσθετική κατασκευή, γνωστή και ως «τρισδιάστατη εκτύπωση», οι οποίες μπορούν να επαναφέρουν ένα μεγάλο μέρος της σημερινής παραγωγής σε μια πιο τοπική, και ίσως πιο βιώσιμη, διάσταση 19. Επίσης, ο κόσμος κινείται με γρήγορους ρυθμούς προς το «διαδίκτυο των πραγμάτων Internet of things» στο οποίο όλα τα αντικείμενα πρέπει να είναι εξοπλισμένα με μικροσκοπικές συσκευές αναγνώρισης. Το λογισμικό θα χειρίζεται ό τι είναι απαραίτητο για τον εντοπισμό και την καταγραφή των προϊόντων, προκειμένου να μειωθούν σημαντικά οι απώλειες, τα απόβλητα και το κόστος. Οι χρήστες θα ενημερώνονται πότε ένα προϊόν πρέπει να αντικατασταθεί, να επιδιορθωθεί ή να ανακληθεί, εάν είναι φρέσκο ή εάν έχει παρέλθει η ημερομηνία λήξης του. Όμως, η συμμόρφωση με τους νέους κανόνες εξακολουθεί να συνεπάγεται τη σύνταξη εγγράφων εκ μέρους των επιχειρήσεων και των αρχών εποπτείας της αγοράς και ανάδειξης νέων μεθόδων και προσεγγίσεων. Λόγω της αυξανόμενα ασαφούς διάκρισης μεταξύ προϊόντων και των συναφών με αυτά υπηρεσιών (όπως π.χ. εγκατάσταση, συντήρηση, κτλ.) οι μεταποιητικές επιχειρήσεις παρέχουν, όλο και περισσότερο, υπηρεσίες μαζί με τα παραδοσιακά προϊόντα. Η αλληλεπίδραση μεταποίησης και υπηρεσιών έχει καταστεί πολυπλοκότερη, αφού υπηρεσίες και μεταποιημένα προϊόντα χρησιμοποιούνται ως ενδιάμεσοι συντελεστές για την παραγωγή μεγάλου αριθμού τελικών προϊόντων και υπηρεσιών. Το περιεχόμενο της μεταποίησης που αφορά τις υπηρεσίες αυξάνεται συνεχώς στην ΕΕ αλλά και ανά την υφήλιο. Το 2011 περισσότερο από το ένα τρίτο της προστιθέμενης αξίας που εμπεριέχεται στην τελική παραγωγή της μεταποίησης προερχόταν από τις συναφείς υπηρεσίες. Αν και τα μεταποιημένα προϊόντα χρησιμοποιούνται επίσης για την παραγωγή υπηρεσιών, το μεταποιητικό περιεχόμενο των υπηρεσιών είναι περίπου τρεις φορές μικρότερο από το περιεχόμενο της μεταποίησης που αφορά τις υπηρεσίες και αυξάνεται ακόμα λιγότερο με τον χρόνο. Το μέσο μεταποιητικό περιεχόμενο των υπηρεσιών που παράγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι περίπου 10 %. Υπάρχει υψηλός βαθμός συμπληρωματικότητας μεταξύ μεταποιημένων προϊόντων και υπηρεσιών. Υπηρεσίες όπως η συντήρηση και η κατάρτιση είναι πολύ σημαντικά στοιχεία για την παροχή σύνθετων μεταποιημένων προϊόντων. Άλλες υπηρεσίες, όπως οι μεταφορές, είναι ουσιαστικής σημασίας για την ολοκλήρωση των μεταποιημένων προϊόντων, αλλά υπόκεινται σε ορισμένους περιορισμούς της αγοράς. Η σημασία των εξειδικευμένων υπηρεσιών όπως είναι η χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση, οι επικοινωνίες, οι ασφάλειες και οι εξειδικευμένες επιχειρηματικές υπηρεσίες έντασης γνώσης αποτελούν σημαντικούς συντελεστές στην εξειδικευμένη μεταποιητική παραγωγή. Η διαδικασία αυτή είναι μία από τις πολλές εξηγήσεις για την αυξανόμενη συμβολή των υπηρεσιών στη συνολική παραγωγή μιας οικονομίας. Η υιοθέτηση του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, κατευθύνει τη βιομηχανική επιχειρηματικότητα σε νέα μοντέλα παραγωγικής λειτουργίας με έντονο τον χαρακτήρα της καινοτομίας, της περιβαλλοντικής προστασίας και της ορθής χρήσης των ενεργειακών πόρων. Η κυκλική οικονομία σαν μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης απαιτεί νομοθετικές ρυθμίσεις και δομικές αλλαγές στη βιομηχανική παραγωγή με κυριότερο παράγοντα των υποστηρικτικών μέτρων την επιχειρηματική καινοτομία σε κάθε διακριτό στάδιο της αλυσίδας αξίας, από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση, από την επισκευή και ανακατασκευή, από τη διαχείριση αποβλήτων μέχρι τη δευτερογενή ανάκτηση 19 Η τρισδιάστατη εκτύπωση παρέχει τη δυνατότητα ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των ΜμΕ και των μεγάλων βιομηχανιών καθώς μειώνει το κόστος ανάπτυξης και επιτρέπει στις εταιρείες να αναπτύσσουν στο εσωτερικό τους πρωτότυπα και αρχικά σχέδια αντί να τα αναθέτουν σε εξωτερικούς συνεργάτες, γεγονός που μπορεί να έχει απαγορευτικό κόστος. 33

34 υλικών ή και τη μετατροπή τους σε πόρο πρώτων υλών, δίνοντας έμπρακτα παραδείγματα εφαρμογής της «βιομηχανικής / επιχειρηματικής συμβίωσης». Η στρατηγική για την έρευνα και την καινοτομία στο πλαίσιο των έξυπνων λύσεων (έξυπνης εξειδίκευσης σε επίπεδο Ε.Ε.) συνδέει την έρευνα και την καινοτομία με την οικονομική ανάπτυξη με νέους τρόπους όπως είναι η «επιχειρηματική ανακάλυψη» και η «προτεραιοποίηση» έπειτα από στενή συνεργασία με τους τοπικούς φορείς. Στοχεύει στην βελτιστοποίηση των επιδράσεων δραστηριοτήτων έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης στην παροχή προϊόντων και υπηρεσιών και διαμέσου αυτής την αποτελεσματικότερη και οικονομικότερη αναδιοργάνωση παραδοσιακών τομέων μέσω της στροφής σε υψηλής προστιθέμενης αξίας δραστηριότητες, νέες αγορές ή και νέες αλυσίδες αξίας. Σημαντικό στοιχείο για την επιλογή των δραστηριοτήτων, στις οποίες θα πρέπει να επικεντρωθεί η όλη προσπάθεια, αναδεικνύεται η ύπαρξη ή η δημιουργία κρίσιμης μάζας στις επιχειρήσεις και στους φορείς παραγωγής της νέας γνώσης. Σημαντικό στοιχείο της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής για την έξυπνη εξειδίκευση είναι η διασύνδεση της εθνικής με τις περιφερειακές στρατηγικές, αλλά και οι συνέργειες με την πρωτοβουλία Horizon 2020 και το COSME, καθώς και με άλλες ευρωπαϊκές ή διεθνείς πρωτοβουλίες. Η στρατηγική για την έξυπνη εξειδίκευση (RIS 3) έχει ισχυρή τομεακή διάσταση, η οποία προέκυψε από την εφαρμογή μιας διαδικασίας συμμετοχικής επιχειρηματικής ανακάλυψης. Άλλος θεμελιώδης άξονας της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής στον τομέα της βιομηχανίας και της μεταποίησης αναδεικνύεται η ανάδειξη και εφαρμογή των Βασικών Τεχνολογιών Γενικής Εφαρμογής - ΒΤΓΕ [Key Εnabling Τechnologies ΚΕΤs], οι οποίες αποτελούν το πεδίο διεπαφής μεταξύ έρευνας και ανάπτυξης (R&D) και βιομηχανικής παραγωγής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι η ενσωμάτωση και εφαρμογή των ΒΤΓΕ στην παραγωγική βάση, υπό τη μορφή της ανάπτυξης πρωτοτύπων και πιλοτικών γραμμών παραγωγής 20 ή παροχής υπηρεσιών, οδηγεί στη δημιουργία πρόσθετης αξίας σε όλα τα επίπεδα και στάδια των ενεχόμενων αλυσίδων, από το στάδιο της παραγωγής υλικών, πρώτων υλών και διεργασιών μέχρι τη μετεξέλιξη αυτών σε ολοκληρωμένα και έτοιμα προς διάθεση προϊόντα και υπηρεσίες. Από στρατηγική άποψη και με βάση τις σημερινές παγκόσμιες τάσεις της αγοράς και της έρευνας, οι ΒΤΓΕ διακρίνονται σε έξι ομάδες (ή «οικογένειες») τεχνολογιών οι οποίες είναι : Μίκρο και νάνο ηλεκτρονική, Νανοτεχνολογία, Βιομηχανική Βιοτεχνολογία, Προηγμένα Υλικά, Φωτονική, Τεχνολογίες Προηγμένης Βιομηχανικής Παραγωγής (Advanced Manufacturing), οι οποιες παρουσιάζονται με πιο αναλυτικό τρόποστο Παράρτημα Ε.1. Οι ΒΤΓΕ μπορούν να εισαχθούν με επιτυχία τόσο σε αναδυόμενους παραγωγικούς κλάδους έντασης γνώσης όσο και στους παραδοσιακούς τομείς της οικονομίας αποτελόντας τη βάση της αναγέννησης και διαφοροποίησής τους. Είναι γενικά αποδεκτό ότι ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο για την ενσωμάτωση των ΒΤΓΕ στην παραγωγική διαδικασία έχουν οι ΜμΕ, ειδικά όταν συνεργάζονται με μεγαλύτερες επιχειρήσεις ή αποτελούν τμήμα αλυσίδων προστιθέμενης αξίας. Η διαδικασία και οι απαιτήσεις ενσωμάτωσής των ΒΤΓΕ μπορούν να αποτελέσουν ισχυρό σηματοδότη αδυναμιών και ελλείψεων του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας, ειδικά σε περιπτώσεις όπως είναι η ελληνική περίπτωση. 20 Βασικό ζητούμενο αξιολόγησης για τις προτάσεις του προγράμματος Horizon

35 Β.2. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Η σύνδεση της έρευνας και της καινοτομίας με την οικονομική ανάπτυξη καθίσταται προφανής, ειδικά την τελευταία εικοσαετία, όπου κεντρικό ζητούμενο για το σύνολο των ανεπτυγμένων οικονομιών του κόσμου αποτελεί η μετάβαση στην οικονομία της γνώσης σε όλα τα επίπεδα και στάδια μίας δεδομένης αλυσίδας προστιθέμενης αξίας. Το ίδιο ισχύει και για τη χώρα μας, και μάλιστα η απαίτηση αυτή γίνεται περισσότερο επιτακτική κατά την τρέχουσα περίοδο της οικονομικής κρίσης. Η ανεπάρκεια κεφαλαίων σε συνδυασμό με το πολύ υψηλό ρίσκο, το οποίο κατά την τρέχουσα περίοδο είναι αυξημένο σε σχέση με το παρελθόν, καθιστούν τις επενδύσεις σε έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία, σχεδόν απαγορευτικές. Παράλληλα, σημειώνεται ότι η κεντρική θέση που ολοένα περισσότερο καταλαμβάνει το κεφάλαιο και οι επενδύσεις «γνώσης» στην παραγωγική διαδικασία, συνεπιφέρει σημαντικές μεταβολές ακόμα και στα τοπικά παραγωγικά συστήματα. Η αλλαγή του παραγωγικού προτύπου προς μια κατεύθυνση «μανθάνουσας οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας» προϋποθέτει τόσο την παροχή εργαλείων και κινήτρων τεχνολογικής αλλαγής προς τις μικρές επιχειρήσεις, όσο και την καλλιέργεια μιας ισχυρής γνωστικής βάσης (Κεφάλαιο Γνώσης Knowledge Based Capital) και ενός υψηλότερου επίπεδου ποιότητας που θα εξασφαλίζει την αποτελεσματική εισαγωγή/ανάπτυξη αλλά και την εφαρμογή νέων τεχνολογικών και οργανωτικών συντελεστών. Ειδικά για τις μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες ενώ αποτελούν το συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα της ελληνικής οικονομίας, δεν διαθέτουν συχνά τη δυνατότητα ανάπτυξης στρατηγικών εργαλείων, η ανάπτυξη μηχανισμών υποστήριξης καθίσταται κρίσιμη παράμετρος για την ανάπτυξη νέων και βελτιωμένων προϊόντων και υπηρεσιών. Η ανάπτυξη της καινοτομίας στις επιχειρήσεις δεν μπορεί να έρθει από τα «πάνω». Η επιλογή της καινοτόμου ανάπτυξης δεν μπορεί να είναι κυβερνητική επιλογή, αλλά ούτε και μία προσπάθεια επίτευξης συγκεκριμένων ποσοτικών στόχων, αφού τέτοιου είδους παρεμβάσεις έχουν αποτύχει πολλές φορές κατά το παρελθόν. Κυβερνητική επιλογή μπορεί να είναι μόνο η στήριξη των προσπαθειών της επιστημονικής, της τεχνολογικής και (κυρίως) της επιχειρηματικής καινοτομίας σε τρία επίπεδα: (Identify) - Ανάδειξη Προτεραιοτήτων & κατευθύνσεων. Διάχυση πληροφόρησης και πληροφορίας. Τρόποι και Μέσα επικοινωνίας (Provide) - Βελτίωση και ενίσχυση εθνικού συστήματος καινοτομίας ως προς τα στοιχεία που διασφαλίζουν ένα ευνοϊκότερο επιχειρηματικό περιβάλλον για τη δημιουργία και βιώσιμη ανάπτυξης της επιχειρηματικής καινοτομίας: Θεσμικές Παρεμβάσεις, αντιμετώπιση ελλείψεων, διαδικασίες, κίνητρα, μηχανισμοί. (Monitor Evaluate) Διαδικασίες και μηχανισμοί επίβλεψης, αποτίμησης και αξιολόγησης. Μηχανισμοί Ανάδρασης. Μεταρρυθμιστικές προσπάθειες προς την κατεύθυνση την καινοτόμου επιχειρηματικότητας θα πρέπει να συνδυαστούν με τη δημιουργία κοινών οικονομικών συμφερόντων πρωτίστως μεταξύ της ερευνητικής κοινότητας και των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και κατ επέκταση του συνόλου των ενεχόμενων μερών σε μία δεδομένη προσπάθεια επιχειρηματικής καινοτομίας. Τα καλώς εννοούμενα κοινά συμφέροντα πρέπει να οδηγούν με σαφή τρόπο στη συνεργασία ανθρώπων και στη δικτύωση των επιχειρήσεων, αλλά να οδηγούν επίσης και στη δημιουργία παραγωγικών αλυσίδων υψηλής προστιθέμενης αξίας και σε επενδύσεις γνώσεων σε όλο το εύρος της δεδομένης αλυσίδας προστιθέμενης αξίας. Η περίπτωση της Ελλάδος δεν είναι καθόλου εύκολη καθότι η παραγωγική βάση ειδικεύεται κυρίως σε προϊόντα καθημερινής ή ενδιάμεσης χρήσης χωρίς ιδιαίτερη προστιθέμενη αξία γνώσης και διότι εντοπίζονται κενά και ελλείψεις, αλλά και θετικές δυνατότητες ανάπτυξης σε όλο το μήκος της καμπύλης παραγωγής αξίας. Όπως και η διεθνής πρακτική αναγνωρίζει, η σύνθεση 35

36 στρατηγικών ανάπτυξης νέων προϊόντων/υπηρεσιών με ταυτόχρονη εισαγωγή / ανάπτυξη γνώσης σε όλο το μήκος της καμπύλης προστιθέμενης αξίας, οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι ανωτέρω έννοιες παρατίθενται και παραστατικά στα διαγράμματα του Παραρτήματος Ε.2. του παρόντος. Το παραγωγικό τοπίο των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων, οι οποίες εξακολουθούν να πλήττονται από την πρωτοφανή οικονομική ύφεση, εμφανίζει διαφοροποιημένες τυπολογίες, οι οποίες επιτάσσουν τον σχεδιασμό και την εφαρμογή διαφοροποιημένων εργαλείων παρέμβασης. Η διαχρονική τεχνολογική υστέρηση και η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας που διαπιστώνεται σε μεγάλα τμήματα του παραγωγικού δυναμικού, τόσο σε επίπεδο ενδογενών ικανοτήτων ανάπτυξης καινοτομίας όσο και σε επίπεδο ικανοτήτων απορρόφησης και αφομοίωσης τεχνογνωσίας αποτελεί επιπλέον παράμετρο που επιτάσσει εφαρμογή στοχευμένων πολιτικών. Διαχρονικά χαρακτηριστική αδυναμία του Ελληνικού Συστήματος Καινοτομίας είναι οι βασικές ελλείψεις (θεσμικές, δομικές, διοικητικές, χρηματοοικονομικές) που εμφανίζονται όταν οι επιχειρήσεις (αλλά και τα φυσικά πρόσωπα) χρειάζονται υπηρεσίες ή συνεργασίες που αφορούν τα ενδιάμεσα και τελευταία στάδια ανάπτυξης προϊόντος ή υπηρεσίας (Επίπεδο Τεχνολογικής Ωριμότητας έως 9). Σημειώνεται ότι ακριβώς στα στάδια αυτά μεγιστοποιούνται οι «απώλειες» των καινοτομικών εγχειρημάτων (βλέπε Παράρτημα Ε.3.) Το νέο αναπτυξιακό μοντέλο πρέπει να ευνοεί τον τεχνολογικό και καινοτομικό μετασχηματισμό των παραγωγικών δομών τόσο των μικρών όσο και των μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων -κατά το βέλτιστο δια μέσου συνεργειών και συνεργασιών- ώστε να αποκτήσουν σύγχρονες οικονομικές δομές, να συμβάλλουν στον απεγκλωβισμό από δυσλειτουργικά παραγωγικά πρότυπα και να στραφούν σε υποδείγματα βασισμένα στη γνώση, την τεχνολογία, την παραγωγική και ποιοτική εξειδίκευση, αλλά και τη συνεργατικότητα. Σημαντικό ρόλο και αποστολή στο σημείο αυτό έχουν και πρέπει να έχουν οι μεσαίες και οι μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν την δυνατότητα να «τραβήξουν» ποικιλοτρόπως τις μικρές επιχειρήσεις με τις οποίες συνεργάζονται προς την ορθή κατεύθυνση. Σε επίπεδο επιχειρήσεων και επιχειρησιακών αναγκών, οι πολιτικές πρέπει να εστιάζουν σε όλο το φάσμα χαμηλής/μεσαίας/υψηλής έντασης γνώσης/τεχνολογίας και όχι γενικά σε κλάδους υψηλότερης ή χαμηλότερης έντασης γνώσης με κριτήριο, εξατομικευμένες ανάγκες και ικανότητες (relevant competences - based approach). Β.3. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΥΣΧΕΡΕΙΕΣ ΕΜΠΟΔΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ Οι επιδόσεις του ελληνικού παραγωγικού συστήματος στον τομέα της καινοτομίας εμφανίζουν κρίσιμες αδυναμίες. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της Ομάδος Εργασίας καταγράφηκαν τα ακόλουθα αρνητικά σημεία και έγιναν οι ακόλουθες διαπιστώσεις: Η Ελλάδα εμφανίζει καλές έως υψηλές επιδόσεις στην ερευνητική δραστηριότητα, ικανοποιητικές επιδόσεις στην εφαρμοσμένη έρευνα αλλά χαμηλές επιδόσεις στην καινοτομική δραστηριότητα. Η σχετική αύξηση της Ακαθάριστης Δαπάνης ως ποσοστό του ΑΕΠ στη διάρκεια της κρίσης οφείλεται αποκλειστικά στη δραματική μείωση του ΑΕΠ. 21 Επίπεδα τεχνολογικής ετοιμότητας σύμφωνα με τον ορισμό της Επιτροπής: Το Επίπεδο Τεχνολογικής Ετοιμότητας (Technology Readiness Levels (TRLs) είναι μετρήσεις (αναφορές) οι οποίες χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση (assessment) του επιπέδου ωριμότητας των εν εξελίξει τεχνολογιών (υλικά, σχεδιασμών, εξαρτημάτων κτλ.) κατά την διάρκεια της ανάπτυξής τους από το επίπεδο (1) - βασική έρευνα έως το επίπεδο (9) πρώτη παραγωγή. Αναλυτική περιγραφή στο συνημμένο στο παρόν και: Annex Gofthe Horizon 2020 Work Programme Underlying definition of TRLs: 36

37 Ο ιδιωτικός και γενικότερα ο παραγωγικός τομέας, παρουσιάζει αξιοσημείωτες αλλά δύσκολα να αποτυπωθούν καινοτομικές δραστηριότητες. Ενώ οι άμεσες δαπάνες σε έρευνα και ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα εμφανίζονται σχετικά χαμηλές (σε σχέση με τους αντίστοιχους του εξωτερικού), το πλήρες μέγεθος των επενδύσεων σε τυπικές και άτυπες μορφές καινοτομίας (το οποίο είναι μεγαλύτερο αλλά εσωστρεφές) είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Το γεγονός αυτό επιδρά αρνητικά στη δυνατότητα αξιοποίησης της τεχνολογικής εξέλιξης και ιδίως του ερευνητικού δυναμικού και των αποτελεσμάτων της έρευνας των ΑΕΙ και Ερευνητικών Κέντρων. Η παρατεταμένη ύφεση έχει πλήξει ανεπανόρθωτα το σύνολο των επιχειρήσεων κυρίως τις ΜμΕ, οι οποίες εμφανίζουν δυσανάλογα μεγαλύτερη επιχειρηματική συρρίκνωση σε σχέση με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Οι μεγάλες επιχειρήσεις επηρεάζονται αρνητικά αναστέλλοντας δραστηριότητες, προς μεγάλη απώλεια τόσο των μικρότερων εγχώριων επενδύσεων, όσο και του συνόλου του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας. Εντούτοις, εμφανίζεται το παράδοξο ενός ανεπτυγμένου και υψηλής ποιότητας Δημόσιου Ερευνητικού Συστήματος, το οποίο οφείλεται κυρίως στα Ευρωπαϊκά προγράμματα. Τούτο έχει οδηγήσει σε μονομερή αξιοποίηση του ελληνικού δυναμικού από επιχειρήσεις, οικονομίες και κοινωνίες άλλων χωρών, ενώ η ελληνική οικονομία ελάχιστα έχει ωφεληθεί από το υψηλό επίπεδο του ερευνητικού δυναμικού της. Τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης υπάρχει σταθερή και ισχυρή εκροή Ανθρώπινου Κεφαλαίου (Brain-Drain) προς το εξωτερικό. Η ύπαρξη ενός σταθερού και φιλικού προς την επιχειρηματικότητα περιβάλλοντος είναι παράμετρος καθοριστικής σημασίας ειδικά για μέσο-μακροπρόθεσμα εγχειρήματα και ειδικότερα για τις ΜμΕ. Η αστάθεια του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, με τη διαρκή ύφεση και την αύξηση των φορολογικών επιβαρύνσεων έχουν δράσει ανασταλτικά στην ανάληψη καινοτομικών επιχειρηματικών προσπαθειών τόσο από τις μικρές όσο και από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Καινοτομικά εγχειρήματα που επικεντρώνονται στην παραγωγική βάση είναι κατά κανόνα πιο ευαίσθητα στην αστάθεια και έλλειψη πόρων, καθώς ενέχουν ανάληψη μεγαλύτερου ρίσκου και αναγκαιότητα μεγαλύτερων επενδύσεων. Υπάρχουν πολύ λίγες αξιόλογες νησίδες καινοτομικής δραστηριότητας, οι οποίες εντοπίζονται σε συγκεκριμένους κλάδους, όπως στα τρόφιμα, τη φαρμακοβιομηχανία, το λογισμικό, τα μετρητικά όργανα. Η διασύνδεση σε ό τι αφορά την καινοτομική δραστηριότητα μεταξύ των μεγαλύτερων επιχειρήσεων και των ΜμΕ είναι ελάχιστη έως ανύπαρκτη. Αυτό ισχύει επίσης και σε διακλαδικό επίπεδο όπου δυναμικοί και ευμεγέθεις κλάδοι, όπως π.χ. των τροφίμων, δεν επενδύουν στη συνεργασία και δεν υποστηρίζονται από εγχώριους κλάδους εξοπλισμού και τεχνογνωσίας, με αποτέλεσμα να υστερούν από το διεθνή ανταγωνισμό στο χρόνο και στην ταχύτητα εισαγωγής καινοτομιών. Τα κεφάλαια που επενδύονται στην έρευνα και την ανάπτυξη θεωρούνται ως ανεπαρκή, τόσο σε επίπεδο εθνικών πόρων, όσο και σε επίπεδο ιδιωτικών επενδύσεων. Η αύξηση της φορολόγησης και η απουσία κατάλληλων κινήτρων έχει επιδεινώσει την κατάσταση δημιουργώντας μία ιδιότυπη αλλά βαθειά εγχώρια κρίση επενδύσεων στην παραγωγική βάση. Σημειώνεται χαμηλή επένδυση στην Ε&Α σε σχέση με το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό και χαμηλή δαπάνη Ε&Α στον παραγωγικό τομέα, με συνέπειες: Αμυντική-μιμητική στρατηγική καινοτομίας Αδυναμία στην καινοτομία προϊόντος / ολοκληρωμένης υπηρεσίας Αδυναμία στην αξιοποίηση του ερευνητικού δυναμικού και της τεχνολογικής εξέλιξης 37

38 Εστίαση σε περιοριστικές στρατηγικές μείωσης κόστους ή μονοδιάστατης επίτευξης ποιοτικών στόχων για προϊόντα και υπηρεσίες Πολύ χαμηλή αλληλεπίδραση μεταξύ κλάδων (user-producer interaction). Διαπιστώθηκε ισχυρή και χρονίζουσα απόκλιση μεταξύ ερευνητικής προσφοράς και ζήτησης, διότι το προϊόν της έρευνας υπερβαίνει τον ορίζοντα της εγχώριας αγοράς, ο οποίος περιορίζεται ως προς τις παραγωγικές επιλογές. Κατά συνέπεια διαπιστώνεται χαμηλός βαθμός διασύνδεσης ερευνητικών ιδρυμάτων με επιχειρηματικότητα. Διαπιστώθηκε έλλειψη ορθής συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ φοιτητών ερευνητών, και εν γένει ιδρυμάτων έρευνας και ανάπτυξης, με τις παραγωγικές επιχειρήσεις. Αυτό αποτελεί εμμένουσα κατάσταση η οποία έχει πολλαπλά αιτία όπως : o o o Έλλειψη κατάλληλης και τακτικής ενημέρωσης για τις ανάγκες των μεν και τις δυνατότητες των δε οφειλόμενη τόσο σε έλλειψη σχηματοποιημένων και θεσμοθετημένων μηχανισμών, όσο και σε προβλήματα αμοιβαίας συνεννόησης και κατανόησης (perception) περί του κοινού συμφέροντος από τους ενδιαφερόμενους. Αναγκαστικό προσανατολισμό της επιστημονικής βάσης προς το εξωτερικό, πολλές φορές για λόγους επιβίωσης με συνεπακόλουθη εκροή του παραγόμενου ερευνητικού προϊόντος της έρευνας στο εξωτερικό. Αυτό οδηγεί σε ανάπτυξη ικανοτήτων διάφορων προς τις ανάγκες της ελληνικής παραγωγικής βάσης αλλά δημιουργεί και την ιδιαίτερη ανταποδοτική πρόκληση εύρεσης κοινών σημείων. Αδυναμία των επιχειρήσεων (κυρίως ΜμΕ) να σχηματοποιήσουν και εκφράσουν με συγκροτημένο τρόπο τις δικές τους ειδικές ανάγκες στα πλαίσια του εταιρικού στρατηγικού και επιχειρηματικού σχεδιασμού τους. Διαπιστώθηκε χρονίζουσα έλλειψη δομών και μηχανισμών στη διασύνδεση παραγωγικών επιχειρήσεων με ερευνητικούς φορείς και κυρίως με πανεπιστήμια και τεχνολογικά ιδρύματα. Η διασύνδεση καθίσταται πραγματικά προβληματική όταν οι επιχειρήσεις χρειάζονται υπηρεσίες ή συνεργασίες που αφορούν στα ενδιάμεσα και τελευταία στάδια ανάπτυξης προϊόντος ή υπηρεσίας (Επίπεδο Τεχνολογικής Ωριμότητας 4-5 έως 9) και ανάπτυξη πιλοτικών γραμμών παραγωγής / παροχής υπηρεσίας. Το εύρημα ενισχύεται από το γεγονός ότι στα πλαίσια του ελληνικού νομοθετικού συστήματος σημειώνεται ανεπαρκής νομοθεσία ως προς την ανάπτυξη νέων βιομηχανικών προϊόντων και υπηρεσιών, παρόλο που οι πατέντες κατοχυρώνονται εύκολα. Η κατανόηση του σημείου αυτού είναι κομβικής σημασίας για τη συνολική κατανόηση του προβλήματος, καθώς διαχρονικά το Ελληνικό Σύστημα Καινοτομίας διέθετε πόρους και μέσα κυρίως για τα στάδια εξέλιξης μέχρι την ανάπτυξη της πατέντας και τη δημιουργία πρωτοτύπου και όχι για τα υπόλοιπα στάδια. Αυτό όμως είναι η αρχή, η καλή θεμελίωση μιας επιχειρηματικής καινοτομίας, και όχι το τέλος της προσπάθειας. Εντούτοις, οι επιχειρήσεις δεν πίεσαν ούτε ζήτησαν υποστήριξη προς την κατεύθυνση αυτή. Το Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας δεν προσέδωσε έμφαση στην ανάπτυξη ελληνικών Προτύπων και Προδιαγραφών, όταν αυτό ακριβώς το σημείο αποτελεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για ανάπτυξη νέων αλυσίδων προστιθέμενης αξίας και για ανταγωνιστική δραστηριοποίηση στις διεθνείς αγορές Στη Γερμανία, τα οικονομικά οφέλη της τυποποίησης εκτιμώνται σε περίπου 1% του ΑΕΠ της χώρας. Η εφαρμογή των προτύπων διευκόλυνε τις επιχειρήσεις στην απαιτούμενη τεχνολογική αλλαγή και συνέβαλε σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη σε σχέση με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Τομείς της γερμανικής βιομηχανίας με εξαγωγικό προσανατολισμό χρησιμοποιούν την τυποποίηση και τα πρότυπα για να διεισδύσουν σε νέες αγορές. Η τυποποίηση συμβάλλει άμεσα στην ανάπτυξη της γαλλικής οικονομίας, έως 0,81%, ή σχεδόν το 25% της αύξησης του ΑΕΠ, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα πρότυπα συμβάλουν θετικά και σημαντικά στην 38

39 Ως άμεση συνέπεια του προηγούμενου σημείου διαπιστώθηκε αδυναμία ένταξης πρωτοτύπου προϊόντος σε βιομηχανική παραγωγική κλίμακα (πέραν της εργαστηριακής κλίμακας) για δημιουργία νέου καινοτόμου προϊόντος κυρίως από επιχειρήσεις του μεγέθους ΜμΕ με άμεση συνέπεια την περιορισμένη αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της τεχνολογικής έρευνας και της ενσωμάτωσης των τεχνολογικών καινοτομιών σε νέα προϊόντα. Διαπιστώθηκε διαχρονική έλλειψη χρηματοδοτικών εργαλείων και κινήτρων με δυναμική σε εθνικό επίπεδο, τόσο στοχευόμενων όσο και γενικότερων. Γενικά, το Ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν έχει μεγάλη συμμετοχή σε θέματα στήριξης της επιχειρηματικής καινοτομίας με αποτέλεσμα να μεταφέρεται δυσανάλογο φορτίο στον Αναπτυξιακό Νόμο και στα Προγράμματα ΕΣΠΑ, τα οποία όμως έχουν γενικότερη φύση και προσανατολισμό. Η ανεπάρκεια κεφαλαίων σε συνδυασμό με το πολύ υψηλό ρίσκο, το οποίο κατά την τρέχουσα περίοδο είναι αυξημένο σε σχέση με το παρελθόν, καθιστούν τις επενδύσεις σε έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία, σχεδόν απαγορευτικές. Άρα, το βασικό ζήτημα που πρέπει να επιλυθεί είναι η παροχή ρευστότητας προς τις επιχειρήσεις, η οποία θα συνδυάζεται με ένα ευνοϊκό εξωτερικό περιβάλλον που θα τις ενθαρρύνει στην απόφασή τους να αναλάβουν σχετικές επενδυτικές πρωτοβουλίες. Στον ίδιο κύκλο των ελλείψεων, το κόστος του χρήματος αναφέρθηκε ως αντιαναπτυξιακός παράγοντας. Ομοίως, όταν συνδυάζεται με το υψηλό κόστος ενέργειας και λοιπές μη μισθολογικές επιβαρύνσεις (π.χ. ασφαλιστικό κόστος) το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα αποτρεπτικό. Υπάρχει έλλειψη θεσπισμένων δομών για την συστηματική ενημέρωση επιχειρήσεων για τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, για τη μεταφορά της τεχνολογίας και για την κατάδειξη και ανάδειξη προτεραιοτήτων όπως, θεσμοθετημένη διαδικασία «επιχειρηματικής και τεχνολογικής ανακάλυψης». Η διαδικασία της «έξυπνης εξειδίκευσης», με αναγνωρισμένη τη χρησιμότητά της δεν απέδωσε στην ελληνική πραγματικότητα, αφήνοντας αρκετά κενά. Ανέδειξε προτεραιότητες με βασικό γνώμονα την αριστεία και όχι τη σχετικότητα και συμβατότητα με την υπάρχουσα κατάσταση της ελληνικής παραγωγικής βάσης. Διαπιστώθηκε σοβαρή έλλειψη κατάλληλα εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού τόσο της πανεπιστημιακής όσο και τεχνικής εκπαίδευσης, ως βασικός ανασταλτικός παράγοντας στην ανάπτυξη της επιχειρηματικής καινοτομίας. Επισημάνθηκε το γεγονός της υψηλής γραφειοκρατίας και των διοικητικών καθυστερήσεων, τα οποία δεν αφορούν το άμεσο καινοτομικό εγχείρημα per se, αλλά το σύνολο των λοιπών δραστηριοτήτων των απαραίτητων για τη στήριξη του εγχειρήματος και κυρίως για την εμπορευματοποίηση του, όπως άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας, διαδικασίες και κόστος ίδρυσης επιχείρησης, τελωνιακές διατυπώσεις, οικοδομικές άδειες, κτλ. Διαπιστώθηκε υψηλός βαθμός ασυμμετρίας στα χαρακτηριστικά του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας που περιλαμβάνει τουλάχιστον τέσσερεις ευρείες κατηγορίες: ανισορροπία ανάμεσα στη δημόσια και ιδιωτική χρηματοδότηση ΕΤΑΚ, ασυμμετρία ανάμεσα σε παραγωγή καινοτομίας και εισαγωγή τεχνολογίας/καινοτομίας, περιορισμένο αριθμό καινοτόμων κλάδων/επιχειρήσεων και ισχυρή γεωγραφική συγκέντρωση καινοτόμων δραστηριοτήτων σε συγκεκριμένες περιφέρειες. παραγωγικότητα και αναγνωρίζονται ως κινητήριος μοχλός της καινοτομίας και της διευκόλυνσης των τεχνολογικών αλλαγών. Κατά την περίοδο συνεισφέρουν το 37,4% της ετήσιας αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας στην οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο μεταφράζεται σε περίπου 28,4% της ετήσιας αύξησης του ΑΕΠ. 39

40 Αντίστοιχες ασυμμετρίες εντοπίζονται και σε επίπεδο πολιτικών καινοτομίας με διαχρονική την απουσία συστημικών προσεγγίσεων, την απουσία συντονισμού μέτρων και πρωτοβουλιών, την περιορισμένη χρηματοδότηση/στοχευμένη ενίσχυση καινοτόμων ή οργανωμένων συνεργατικών εγχειρημάτων, την απουσία κρίσιμων θεσμικών και λειτουργικών παρεμβάσεων που θα διευκολύνουν τη συνεργασία επιχειρήσεων και ακαδημαϊκού/ερευνητικού τομέα και την αξιοποίηση των παραγωγικών γνώσεων. Σε άμεση ακολουθία αυτών δεν δόθηκε η πρέπουσα βαρύτητα, οι πόροι και τα κίνητρα σε έννοιες όπως οι συνεργατικοί σχηματισμοί, οι αλυσίδες προστιθέμενης αξίας και οι βιομηχανικές / εταιρικές συμβιώσεις. Δεν καθορίστηκαν οι ρόλοι των συμμετεχόντων στα πλαίσια δραστηριοτήτων έρευνας και επιχειρηματικής καινοτομίας, ιδίως μεταξύ προμηθευτών προϊόντων υπηρεσιών και ενδιάμεσων ή τελικών χρηστών των προϊόντων και των υπηρεσιών αυτών. Για παράδειγμα στο πλαίσιο μιας δεδομένης αλυσίδας προστιθέμενης αξίας, οι μεσαίες και οι μεγάλες επιχειρήσεις δεν «εκλήθησαν» να παίξουν τον καθοριστικό ρόλο του «ηγέτη» ενός κλάδου, αλλά και οι ίδιες δεν ανέλαβαν ούτε επιδίωξαν συστηματικά τον ρόλο αυτό. Σε επίπεδο πολιτικής και νομοθεσίας συχνά ταυτίζεται η έννοια της στήριξης των δραστηριοτήτων Έρευνας & Ανάπτυξης (Ε&Α) με την έννοια της καινοτομίας και της στήριξης της επιχειρηματικής καινοτομίας. Αυτό είναι βασικό λάθος προσέγγισης καθότι η Ε&Α είναι προαπαιτούμενο της επιχειρηματικής καινοτομίας. Διαπιστώθηκε μεγάλη αδράνεια αλλά και σοβαρή έλλειψη ενημέρωσης στα θέματα της επιχειρηματικής καινοτομίας από τη δημόσια διοίκηση, καθώς ο προγραμματισμός και ο στρατηγικός σχεδιασμός συντονισμός για τα θέματα της επιχειρηματικής καινοτομίας είναι έννοιες που δύσκολα εντάσσονται στις λειτουργίες του κράτους. Οι δημόσιες συμβάσεις ή οι δημοσίου χαρακτήρα συμβάσεις (ισχυρότατο εργαλείο υποστήριξης της επιχειρηματικής καινοτομίας) δεν έχουν χρησιμοποιηθεί από τη διοίκηση (κεντρική ή Περιφερειακή τοπική) ή από δημόσιου χαρακτήρα οργανισμούς ή φορείς (π.χ. ΔΕΚΟ) ως εργαλείο ανάπτυξης και υποστήριξης νέων εγχώριων καινοτομιών και προώθησης ελληνικών προτύπων ή της ανάπτυξης και προώθησης σύγχρονων τάσεων όπως η οικοκαινοτομία και η κυκλική οικονομία. Τούτο έχει λειτουργήσει σαν βασική εθνική απώλεια τόσο για τις μεγάλες, όσο (κυρίως) και για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το σημείο αυτό χρήζει ιδιαίτερης προσοχής διότι οι Ελληνικές ΜμΕ εμφανίζουν ικανοποιητικό βαθμό συμμετοχής στις δημόσιες συμβάσεις (πηγή : Annual SBA Fact Sheets reports). Σε συνέχεια του προηγούμενου σημείου, παρόμοια κατάσταση ισχύει και για τις προμήθειες που καλύπτουν ανάγκες εθνικής άμυνας και στρατιωτικού υλικού με άμεση επίπτωση στην ανάπτυξη και την εμπορική αξιοποίηση των τεχνολογιών Διττής Εφαρμογής (Dual Phase Technologies). Ομοίως με την περίπτωση των δημοσίων συμβάσεων, οι ΜμΕ πλήττονται ιδιαιτέρως. Και στις δύο ανωτέρω αναφερόμενες περιπτώσεις, το Ελληνικό Σύστημα Καινοτομίας δεν έχει αναπτύξει κατάλληλους μηχανισμούς και δομές για την αξιοποίηση του ισχυρού εργαλείου των δημοσίου χαρακτήρα συμβάσεων για τη στήριξη της καινοτομίας. Ακόμα περισσότερο, το Ελληνικό Σύστημα Καινοτομίας δεν έχει αναπτύξει μηχανισμούς και δομές για την αξιοποίηση των διεθνώς ελεύθερων ερευνητικών αποτελεσμάτων με αποτέλεσμα να μην έχει επιστροφές και κεφαλαιοποιήσεις από τις υποχρεώσεις του στα πλαίσια διεθνών ερευνητικών έργων και οργανισμών (π.χ. CERN) και τα όποια αποτελέσματα παράγονται συνήθως μένουν ανεκμετάλλευτα. 40

41 Γ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - ΜΕΤΡΑ Γ.1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ Η ανάδειξη ενός νέου αναπτυξιακού υποδείγματος και παραγωγικού μοντέλου για ανάπτυξη των ελληνικών επιχειρήσεων συμπίπτει με τη βελτίωση του συστημικού περιβάλλοντος καινοτομίας. Η βελτίωση του «Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας» εν γένει, προϋποθέτει την ανάπτυξη συστηματικών και συστημικών ενεργειών και παρεμβάσεων σε μια λογική μετάβασης προς περισσότερο «ολιστικά υποδείγματα», εστιάζοντας στην ενδυνάμωση της «διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας» των επιχειρήσεων, στις ποιοτικές πλευρές της κλαδικής και γεωγραφικής εξειδίκευσης, στην ενίσχυση της μάθησης και των δεξιοτήτων, στη διαφοροποίηση των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, στη διαμόρφωση συμπράξεων και συνεργασιών και στην ενίσχυση της επιχειρηματικής συνεργασίας και στη διευκόλυνση της πρόσβασης των επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση. Το παραγωγικό τοπίο των ελληνικών επιχειρήσεων εμφανίζει διαφοροποιημένες τυπολογίες, οι οποίες επιτάσσουν τον σχεδιασμό και την εφαρμογή διαφοροποιημένων εργαλείων παρέμβασης. Όμως, υπάρχουν κοινοί παρανομαστές οι οποίοι μπορούν να εφαρμοστούν οριζόντια ωφελώντας το σύνολο των εγχειρημάτων επιχειρηματικής καινοτομίας από όποιο κλάδο και αν προέρχονται. Η ενδυνάμωση και ανάπτυξη του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας θα πρέπει (πλέον) να προέρχεται από συστημικού χαρακτήρα πολυεπίπεδες παρεμβάσεις που θα υπερβαίνουν τις μονοθεματικές και μονοδιάστατες προσεγγίσεις. Η σύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα με προσανατολισμό την ικανοποίηση της ζήτησης (της ευρύτερης ζήτησης όχι μόνο της Ελληνικής), μπορεί να αποτελέσει καλό τροχιοδεικτικό δείκτη ενεργειών και απαιτούμενων διαδικασιών, ειδικά όταν αυτή η διαδικασία ενέχει ισχυρή Περιφερειακή Διάσταση. Η ανάπτυξη της νέας γενιάς πολιτικών καινοτομίας με έμφαση στην επιχειρηματική καινοτομία, οφείλει να υπερβεί τη διάκριση ανάμεσα σε κλάδους «υψηλής» και «χαμηλής» έντασης γνώσης με βάση το γεγονός ότι αφενός η οικονομική κρίση και αφετέρου οι τεχνολογικές εξελίξεις και δυνατότητες που προσφέρουν, έχουν μεταβάλλει εγκάρσια και πολύ-επίπεδα τα μέχρι πρόσφατα δεδομένα. Εκτιμάται ότι οι οικονομικοί κλάδοι «Χαμηλής» έντασης τεχνολογίας προσφέρουν την μεγαλύτερη δυνατότητα μετασχηματισμού σε κλάδους προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας δια μέσου της ανάπτυξης και εφαρμογής έξυπνων λύσεων που θα λαμβάνουν υπόψη τους το ευρύτερο περιβάλλον και ειδικά την αλυσίδα προστιθέμενης αξίας στην οποία δραστηριοποιείται ο κλάδος επιχείρηση. Με δεδομένη την οικονομική κρίση και το διαχρονικό υπόστρωμα της Ελληνικής τεχνολογικής και οργανωτικής υστέρησης, η πολιτική παρέμβαση πρέπει να συνδυάζει στοιχεία, μεθόδους και εργαλεία σε δύο επίπεδα: o αφενός στο επίπεδο της ενίσχυσης των εγγενών ικανοτήτων ανάπτυξης καινοτομίας σε επιλεγμένους κλάδους και σε μια μερίδα δυναμικών επιχειρήσεων ενσωματώνοντας και τις τεχνολογίες αιχμής (π.χ. ΒΤΓΕ - KET s) o αφετέρου στο επίπεδο της ενσωμάτωσης, προσαρμογής και αξιοποίησης των παραγωγικών γνώσεων μέσω μηχανισμών μεταφοράς τεχνολογίας ως επιδίωξη «στρατηγικών αναπτυξιακής σύγκλισης» (catching-up). Τα ανωτέρω θα πρέπει ταυτόχρονα και παράλληλα να συνδυάζονται με μηχανισμούς καλλιέργειας δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, υποστήριξης οριακών μορφών καινοτομίας, ενθάρρυνσης της προσαρμοστικότητας μέσω νέων μορφών συνεργατικής επιχειρηματικότητας (clusters), σύνδεσης σε διαπεριφερειακές αλυσίδες αξίας και οργανωτικών καινοτομιών και με την ανάπτυξη νέων τρόπων χρηματοδότησης χρηματοπιστωτικής υποστήριξης συμπεριλαμβανομένων άμεσων και έμμεσων. Ταυτόχρονα θα πρέπει: 41

42 o o Να γνωστοποιηθεί, ως εθνικός στόχος, η προσπάθεια για ανάπτυξη της καινοτομίας και η διασύνδεση της με την μεταποίηση παραγωγική βάση προς όφελος της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνίας εν γένει. Κάθε επιχείρηση (ακόμα και οι μικρές) να αναπτύσσουν προβληματισμούς για θέματα Ε&Α και συνεχούς βελτίωσης στα πλαίσια της καθημερινής λειτουργίας τους. Είναι επιβεβλημένη η ενίσχυση της καινοτομικότητας των μικρών επιχειρήσεων που διακρίνονται από δυναμισμό σε σημαντικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας. Είναι επιβεβλημένη η ανάδειξη ρόλων στα πλαίσια του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας και η ανάληψη των ρόλων αυτών από τους αρμοδίους (π.χ. ηγετικός ρόλος μεγάλων επιχειρήσεων). Στο πλαίσιο αυτό είναι απαραίτητη η συμμετοχή στον σχεδιασμό πολιτικής ΕΤΑΚ του Ιδιωτικού Τομέα και των μεγάλων μονάδων βιομηχανίας, ώστε να οργανώσουν και να ηγηθούν του κλάδου για την ανάπτυξη και εξυπηρέτηση των στόχων των πολιτικών στήριξης ΕΤΑΚ. Είναι επιβεβλημένη η κάλυψη βασικών κενών στο Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας, ή η αλλαγή έμφασης όπου απαιτείται, όπως κάτωθι αναλύεται. Είναι απαραίτητη η μετατόπιση της έμφασης στην ανάπτυξη μηχανισμών και κινήτρων υποστήριξης για δημιουργία αλυσίδων αξίας όχι μόνο ως προς το προϊόν, αλλά και ως προς την τεχνογνωσία και την συμμετοχή ακόμα και των μικρών επιχειρήσεων. Είναι επιβεβλημένη η ενίσχυση της τεχνολογικής απορροφητικής ικανότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσα από συστήματα μεταφοράς γνώσης και παροχής στρατηγικής πληροφόρησης. Είναι επιβεβλημένη η άμεση ανάπτυξη μηχανισμών και δομών για την αξιοποίηση του ισχυρού εργαλείου των δημοσίου χαρακτήρα συμβάσεων για τη στήριξη της καινοτομίας, της επιχειρηματικής καινοτομίας και των εθνικών προτύπων. Είναι επίσης επιβεβλημένη η ανάπτυξη δομών και μηχανισμών για την αξιοποίηση των διεθνώς ελεύθερων ερευνητικών αποτελεσμάτων για την δημιουργία των οποίων η Ελλάδα έχει καταβάλλει εθνική συμμετοχή, έτσι ώστε να υπάρχουν επιστροφές και κεφαλαιοποιήσεις από τις εθνικές υποχρεώσεις στα πλαίσια διεθνών ερευνητικών έργων και οργανισμών. Είναι επιβεβλημένος ο επανα-προσδιορισμός του τομέα «περιβάλλον» ως ανερχόμενος και επιχειρηματικά δυναμικός κλάδος με υψηλές δυνατότητες τεχνολογικής και επιχειρηματικής καινοτομίας για την αξιοποίηση πρώτων υλών, απορριμμάτων, εξοικονόμησης ή οικολογικής παραγωγής ενέργειας κτλ. Είναι επιβεβλημένη η ενίσχυση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού. Είναι απαραίτητη η ανάπτυξη νέων χρηματοδοτικών εργαλείων προσαρμοσμένων στις ανάγκες και τις ικανότητες των Ελληνικών επιχειρήσεων, τόσο των μεγάλων όσο και των μικρών. Γ2. ΘΕΣΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Σε επίπεδο παραγόμενης νομοθεσίας, συχνά ταυτίζεται η έννοια της στρατηγικής με την νομοθέτηση. Το δεύτερο είναι απλό εργαλείο και όχι λύση. Επομένως μεμονωμένα νομοθετήματα θα πρέπει να αποφεύγονται καθώς η παραγόμενη νομοθεσία για να έχει αποτέλεσμα θα πρέπει να απευθύνεται σε τμήματα Οικοσυστήματος και αλληλεπιδρώντων παραγόντων και όχι σε στενά θεματικά όρια. Με γνώμονα την διαπίστωση αυτή, μία σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων κρίνεται ως αναγκαία: o Εναρμόνιση με κοινοτικά πρότυπα σε θέματα διανοητικής, πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. o Άρση νομικών αντιφάσεων και αδικαιολόγητων καθυστερήσεων που εμποδίζουν την ομαλή εξέλιξη καινοτομικών εγχειρημάτων. o Μείωση της γραφειοκρατίας σε θέματα συνεργασιών και απλοποίηση των διαδικασιών εξόδου από συνεργασίες. 42

43 o Δημιουργία ρυθμιστικού πλαισίου εμπιστευτικότητας κατά τα πρότυπα δικηγόρων και γιατρών στα πλαίσια συνεργασιών και ανταλλαγής τεχνολογικών πληροφοριών. o Δημιουργία αγοράς παροχής εξειδικευμένων νομικών υπηρεσιών. Αλλαγή και συμπλήρωση του θεσμικού πλαισίου για την πλήρη αξιοποίηση του ερευνητικού ιστού στα πλαίσια σχηματισμού ευέλικτων συνεργασιών και παροχής υπηρεσιών. Επανεξέταση, βελτίωση και εμπλουτισμός του νομικού και θεσμικού πλαισίου πιστοποίησης επαγγελματικών προσόντων. Διεξοδική εξέταση της κατανομής αρμοδιοτήτων στην κεντρική διοίκηση και υποβολή προτάσεων για τη βελτιστοποίηση της κατανομής αυτής. Συμπλήρωση αρμοδιοτήτων, όπου απαιτείται. 23 Ισχυροποίηση και συντονισμός ενεργειών των δύο καθ ύλην αρμόδιων υπηρεσιών (Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας και Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας) για θέματα έρευνας, ανάπτυξης, τεχνολογίας, καινοτομίας και επιχειρηματικής καινοτομίας. Περαιτέρω ανάπτυξη συνεργασιών και ανάληψη πρωτοβουλιών (στο πλαίσιο διακριτών αλλά συμπληρωματικών ρόλων και αρμοδιοτήτων) από τις δύο καθ ύλην αρμόδιες υπηρεσίες (ΓΓΕΤ και ΓΓΒ) για την ενημέρωση και υποστήριξη των Περιφερειών, Δήμων και εν γένει δημόσιων και ιδιωτικών φορέων σε θέματα έρευνας, ανάπτυξης, τεχνολογίας, καινοτομίας και επιχειρηματικής καινοτομίας. Στρατηγικές παρεμβάσεις (διυπουργικού ενδιαφέροντος): o Καινοτόμες προμήθειες: στρατηγικοί θύλακες για την ανάπτυξη τεχνολογίας (υγεία, κατασκευές-υλικά, περιβάλλον-νερό, ΑΠΕ, smart building/city κλπ) βλέπε και κάτωθι. o Διατομεακές συνδέσεις (αγρο-διατροφή-τουρισμός, υγεία-υλικά-τπε, ναυτιλία-υλικά- ΤΠΕ, τουρισμός-μικρο-ναυπηγική-υλικά-τπε κλπ.) o Foresight: ανάπτυξη στρατηγικής πρόθεσης, συντονισμός και προετοιμασία για ρηξικέλευθες καινοτομίες (π.χ. 3dprinting, fuel-cells, nano-tech, IoT, biotech κλπ). Ρύθμιση του φορολογικού πλαισίου ώστε να αναπτυχθεί η ιδιωτική επένδυση μέσω της ερευνητικής δραστηριότητας και επενδύσεων επιχειρηματικής καινοτομίας. Παροχή ειδικών κινήτρων όπως μείωση κόστους ενέργειας, χαμηλότερο ΦΠΑ κτλ. Ίδρυση και λειτουργία κρατικών-δημόσιων ή μικτών υπηρεσιών και φορέων ως επιτελικών μηχανισμών συντονισμού και κινητοποίησης σε θέματα Ε&Α και καινοτομίας. Γ.3. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΑ Δημιουργία μόνιμου μηχανισμού επιλογής προτεραιοτήτων εθνικού ενδιαφέροντος (διαδικασία επιχειρηματικής ανακάλυψης) επί των αρχών της σχετικότητας (relevance) και συμβατότητας με τις Ελληνικές ανάγκες και δυνατότητες και του εν δυνάμει βαθμού ανταποδοτικότητας επενδύσεων στους τομείς που επιλέγονται. Ανάπτυξη Εθνικής Στρατηγικής για την ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία της βιομηχανικής, δημιουργικής και πνευματικής ιδιοκτησίας και των εν γένει εταιρικών, τοπικών και Εθνικών δικαιωμάτων. Δημιουργία μόνιμων μηχανισμών τακτικής εποπτείας και αξιολόγησης δράσεων, ενεργειών, προγραμμάτων και επενδύσεων που αφορούν την επιχειρηματική καινοτομία. Θα πρέπει να 23 Στα πλαίσια της Ομάδος Εργασίας διαπιστώθηκε ότι υπάρχει σημαντικό πρόβλημα στην περιοχή της επιχειρηματικής αξιοποίησης του τομέα «περιβάλλον» και της επιχειρηματικής προώθησης εννοιών οικοκαινοτομίας και κυκλικής οικονομίας και προτάθηκε η μεταφορά: α) των αρμοδιοτήτων που σχετίζονται με την περιβαλλοντική επιχειρηματικότητα και β) της αρμοδιότητας εποπτείας του Γενικού Χημείου του Κράτους και του ΑΣΑΟΣ (Ανώτατο Συμβούλιο Απονομής Οικολογικού Σήματος), στο Υπουργείο Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού Γ.Γ.Β. 43

44 προσμετράται η ανταποδοτικότητα και η ποσοτική και ποιοτική αποτελεσματικότητα κάθε ενέργειας. Για τη διευκόλυνση του σημείο αυτού κρίνεται σκόπιμη η εισαγωγή τυποποιημένων διαδικασιών σε όλα τα στάδια σχεδιασμού και υλοποίησης δράσεων και ενεργειών. Δημιουργία συμπράξεων, συνεργειών και δικτύων καινοτομίας μεταξύ παραγωγικών, κοινωνικών και επαγγελματικών φορέων. Η συγκρότηση Δικτύου Ανάπτυξης Καινοτομίας με σκοπό: α) την συμβολή στην οργάνωση του οικοσυστήματος καινοτομίας της χώρας, β) την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των βασικών, συμπληρωματικών ως προς το έργο και την αποστολή, πρωταγωνιστών του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας (επιχειρήσεις, ερευνητικοί φορείς) και γ) βελτίωση των δεξιοτήτων για καινοτομία της επιχειρηματικής και ερευνητικής κοινότητας, κρίνεται ως ενέργεια υψηλών δυνατοτήτων με πολλαπλασιαστικά οφέλη. Το Δίκτυο έχει τη δυνατότητα αρχικά να αναπτύξει τρείς (3) βασικούς πυλώνες που είναι: οι υπηρεσίες στήριξης προς επιχειρήσεις για την καλύτερη εκμαίευση σχεδίων συνεργασίας επιχειρήσεων και ερευνητών, οι υπηρεσίες στήριξης για ευχερέστερη πρόσβαση στις ερευνητικές υποδομές και οι δράσεις υποδομής για την τεχνολογική και στρατηγική πληροφόρηση. Αξιοποίηση, ισχυροποίηση, βελτίωση, μετεξέλιξη των υφιστάμενων δομών για την διασύνδεση των δημόσιων ερευνητικών κέντρων με την επιχειρηματικότητα. Συμπλήρωση και ανάπτυξη νέων δομών μόνο στην περίπτωση του απολύτως αναγκαίου. Αξιοποίηση υφιστάμενων εργαστηριακών υποδομών για περαιτέρω ανάπτυξη ή και πιλοτική παραγωγή καινοτόμων υλικών και προϊόντων σε συνεργασία με ενδιαφερόμενους βιομηχανικούς παραγωγούς. Δημιουργία μηχανισμού επιστημονικής και τεχνολογικής διαμεσολάβησης για τη διασύνδεση της έρευνας με τον τοπικό και εθνικό παραγωγικό ιστό. Σύσταση δομών λειτουργίας όχι μόνο για τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της ερευνητικής δραστηριότητας, αλλά και για την εφαρμογή της στη βιομηχανία, καθώς και για τη μεταφορά των θεμάτων της βιομηχανίας ως αιτήματα / προβλήματα προς επίλυση στον ερευνητικό ιστό. Ενίσχυση της δραστηριότητας ΕΤΑΚ στις επιχειρήσεις: o Κίνητρα για απασχόληση ανθρώπινου δυναμικού και επενδύσεις σε εργαλεία, εξοπλισμό και δικτύωση-αλληλεπίδραση-συνεργασία o Κίνητρα για την ανάπτυξη αφομοιωτική ικανότητας o Κίνητρα για να δίδεται έμφαση σε καινοτομία προϊόντος/υπηρεσίας, σε συνεργασία με πάροχους τεχνολογίας (κατασκευαστές εξοπλισμού, λογισμικού, ΑΕΙ και ΕΚ), σε συμπληρωματική επένδυση σε μάρκετινγκ-εξωστρέφεια (όχι λογική υποκατάστασης εισαγωγών), στο system integration. Συνεργατικοί Σχηματισμοί (βλέπε και κάτωθι) : Επιβεβλημένη η αλλαγή λογικής o Όχι μόνο ομοειδείς δραστηριότητες / κλάδοι αλλά αλυσίδες αξίας o Εστίαση στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας και στη μείωση κόστους από εφαρμογή τεχνογνωσίας οικο-καινοτομίας κτλ. o Κατανόηση των «συστάδων» (clusters) ως σύστημα αλληλεπίδρασης και όχι ως φορέα, οργανισμό ή απλά σύνολο έργων: έμφαση στη θεσμική πύκνωση-αλληλεπίδρασηνοοτροπία για την δημιουργία συμπληρωματικών ενεργειών και οικονομιών κλίμακας Νεοφυείς Επιχειρήσεις : Παροχή ενισχύσεων καθ όλο το κύκλο ανάπτυξης προϊόντων / υπηρεσιών και όχι μόνο στην αρχή Προσπάθεια επιλογής ή ένταξής τους σε «οικοσύστημα» επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και όχι απλά μεμονωμένη αντιμετώπιση. Εξέταση εναλλακτικών μορφών ενίσχυσης. Δημιουργία τεχνοβλαστών στα πρότυπα της διεθνούς εμπειρίας και των καλών πρακτικών, ώστε να παραμείνει στη χώρα το Ανθρώπινο Δυναμικό που δημιούργησε τις ιδέες / προϊόντα, Απαραίτητη σύνδεση της λειτουργίας των τεχνοβλαστών με φορείς του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας όπως ο ΕΛΟΤ ΕΣΥΠ, ο ΟΒΙ κτλ. 44

45 Γ.4. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ - ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Η Ομάδα Εργασίας επιβεβαίωσε τη διαχρονική απουσία θεσμοθετημένων και εξειδικευμένων δομών, μέσων και εργαλείων για την ενίσχυση της επιχειρηματικής καινοτομίας. Επεσήμανε ότι η ανάπτυξη νέων θεσμών, δομών και εργαλείων θα πρέπει να είναι συνδεδεμένη με την επίτευξη αποτελεσμάτων και να δίδει ισχυρή έμφαση και υποστήριξη στα στάδια ανάπτυξης νέων προϊόντων και υπηρεσιών που αντιστοιχούν στο επίπεδο τεχνολογικής ωριμότητας 4-5 και άνω, καθότι κατά τη διάρκεια των σταδίων αυτών αυξάνεται το οικονομικό κόστος και στα στάδια αυτά παρατηρούνται οι μεγαλύτερες και περισσότερες αστοχίες των καινοτομικών εγχειρημάτων [1] (βλέπε και Παράρτημα Ε.3). Ειδικότερα προτάθηκαν: Ενεργοποίηση του «Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας & Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ)» και ενίσχυση χρηματοδότησης της καινοτομίας από συνδυασμό ιδιωτικών, δημοσίων και κοινοτικών πόρων (δράση που ήδη υλοποιείται από τη ΓΓΕΤ του Υπουργείου Παιδείας). Στοχευμένη χρήση του ΕΣΠΑ και των Κοινοτικών Κονδυλίων, ώστε να υπάρξουν στοχευμένες προκηρύξεις χρηματοδότησης «καινοτόμων μεταποιητικών δραστηριοτήτων», οι οποίες : Να είναι ανοικτού ή επαναλαμβανόμενου χαρακτήρα και ευέλικτης ημερομηνίας ολοκλήρωσης ώστε να υπάρχει επαρκής χρόνος προετοιμασίας και ολοκλήρωσης των καινοτομικών εγχειρημάτων. Να καλύπτουν το σύνολο των ενεχόμενων ενεργειών και δαπανών ανάπτυξης νέου προϊόντος / υπηρεσίας / τεχνογνωσίας (π.χ. κόστη αποτυχίας, δοκιμών κτλ), καθότι η χρηματοδότηση μόνο της πατέντας δεν επαρκεί από μόνη της. Να έχουν ειδικό χαρακτήρα για την αξιοποίηση της τεχνολογικής γνώσης και της ανάπτυξης πρότυπων γραμμών παραγωγής Να ικανοποιούν τις ανάγκες των ΜμΕ Να προωθούν την εξωστρέφεια και τον σχηματισμό συνεργατικών σχηματισμών μεταξύ επιχειρήσεων ανεξαρτήτως μεγέθους. Να παρέχουν επαρκή κίνητρα για την πρόσληψη και εξειδίκευση ανθρώπινου δυναμικού. Ανάπτυξη εξειδικευμένων χρηματοοικονομικών εργαλείων και ταμείων συνδεδεμένων με συγκεκριμένους τεχνολογικούς τομείς ή οικονομικούς κλάδους Θεσμοθέτηση και παροχή διευκολύνσεων συμμετοχής σε σύγχρονες μεθόδους εξασφάλισης πόρων όπως crowdfunding και συμμετοχική υποστήριξη-κεφάλαια συμμετοχών (ταμείο επιχειρηματικών συμμετοχών). Εξειδίκευση χρηματοπιστωτικών/οικονομικών εργαλείων ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης ή με την ειδική φύση και τα χαρακτηριστικά του κλάδου ή οικογένειας τεχνολογιών (financial engineering). Ενδεικτικά αναφέρονται: Ενεργοποίηση προσαρμοσμένων πολυσυμμετοχικών μηχανισμών χρηματοπιστωτικής διευκόλυνσης με στόχευση σε συγκεκριμένες δραστηριότητες ενσωμάτωσης και ανάπτυξης καινοτομίας σε κλάδους παραδοσιακούς που διακρίνονται από δυναμισμό (π.χ. microfinance, factoring και reverse factoring) Ανάπτυξη δράσεων χρηματοδοτικής ενίσχυσης για την υποστήριξη επιχειρήσεων μετά την κατοχύρωση και κατά τη διαδικασία διεθνούς κατοχύρωσης βιομηχανικής ιδιοκτησίας (π.χ. patent vouchers), σε συνεργασία με τους σχετικούς εξειδικευμένους οργανισμούς, π.χ. ΟΒΙ. [1] Η Ε.Ε. αναγνωρίζοντας το κενό αυτό, προσανατόλισε σε μεγάλη έκταση, την σκοπιμότητα και επιλεξιμότητα ενεργειών και δαπανών του Horizon 2020, ακριβώς τις δαπάνες που σχετίζονται με αυτά τα στάδια ανάπτυξης προϊόντων / υπηρεσιών/ τεχνογνωσίας. 45

46 Ανάπτυξη σύγχρονων χρηματοδοτικών εργαλείων μέσω αξιοποίησης της διανοητικής ιδιοκτησίας καινοτόμων επιχειρήσεων (IP-based finance) και χρηματοδοτικής μόχλευσης (IP-backed lending, IP-backed securitisation). Ανάπτυξη δράσεων χρηματοδοτικής ενίσχυσης σε θέματα καινοτομίας (innovation grants) για την ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών, σε σύνδεση με εξωστρεφή δραστηριότητα προϊόντων και υπηρεσιών. Χρήση των Δημόσιου Χαρακτήρα Συμβάσεων : Οι δημόσιες συμβάσεις (και οι εν γένει δημοσίου χαρακτήρα συμβάσεις Περιφερειών Δήμων, ΔΕΚΟ κτλ.) θα πρέπει να αναδειχθούν σε ισχυρό εργαλείο υποστήριξης επιχειρηματικής καινοτομίας, Ελληνικών προτύπων και νέων επιχειρηματικών τάσεων όπως και οι αρχές της κυκλικής οικονομίας. Προς την κατεύθυνση αυτή απαιτούνται σοβαρές παρεμβάσεις σε συγκεκριμένες διοικητικές δομές, η υποχρεωτική ανάπτυξη μηχανισμών συνεργασίας μεταξύ υπηρεσιών και η δημιουργία σχετικού θεσμικού πλαισίου όπου απαιτείται. Ομοίως απαιτούνται θεσμικές, διοικητικές και οργανωτικές αλλαγές / παρεμβάσεις ώστε το Ελληνικό Σύστημα Καινοτομίας να καταστεί ικανό να χειρίζεται και να κεφαλαιοποιεί τόσο από τις τεχνολογίες διττής εφαρμογής (dual phase technologies) όσο και από τις αμυντικές δαπάνες. Σύσταση Κοινοπραξιών Καινοτομίας για επιλεγμένες ομάδες τεχνολογιών αιχμής που αντικρίζουν συγκεκριμένες αναδυόμενες αγορές. Οι Κοινοπραξίες Καινοτομίας, αναπτυξιακό σχήμα το οποίο πρέπει να οριοθετηθεί (συνεργασία επιχειρήσεων, ερευνητικών ομάδων, τρίτων), είναι σχήματα συνεργασίας για την από κοινού ανάπτυξη ενός νέου καινοτόμου προϊόντος, μεθόδου ή διεργασίας και από αυτήν την άποψη πρέπει να αποτελέσουν βασικό εργαλείο διοχέτευσης χρηματοδοτικών πόρων και μείωσης επενδυτικού και επιχειρηματικού κινδύνου / ρίσκου. Γ.5. ΤΕΧΝΙΚΕΣ / ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Πληροφόρηση Προτεραιότητες : Ανάπτυξη μηχανισμών και δομών τεχνολογικής και επιχειρηματικής πληροφόρησης, μεταφοράς γνώσης και ανάδειξης προτεραιοτήτων. Οι δομές αυτές αφορούν τη συστηματική τεχνολογική και επιχειρηματική πληροφόρηση για αναπτυσσόμενες τεχνολογικές αγορές ελληνικού ενδιαφέροντος. Η στρατηγικού χαρακτήρα πληροφόρηση (intelligence) κρίνεται απαραίτητη γιατί επιτρέπει στους βασικούς παράγοντες της οικονομίας (επιχειρήσεις, εργαζόμενοι, διαμορφωτές πολιτικής, ΑΕΙ, και άλλους φορείς εκπαίδευσης και κατάρτισης), να καταρτίζουν σενάρια εξέλιξης και να λαμβάνουν θέσεις και αποφάσεις για τους παραγωγικούς κλάδους, τις γεωγραφικές περιοχές, τα επαγγέλματα και δεξιότητες που δημιουργούν ανάπτυξη και απασχόληση. Παράλληλα, διαπιστώνεται η ανάγκη παρακολούθησης των σημαντικότερων τεχνολογιών που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ελληνική βιομηχανία (τεχνολογικό Intelligence), ως παράμετρος της γενικότερης πολιτικής προώθησης της τεχνολογικής καινοτομίας στις ελληνικές επιχειρήσεις. Η χώρα έχει ανάγκη μηχανισμών που βοηθούν την κατανόηση των τάσεων στη βιομηχανία, ειδικά όσων σχετίζονται με την τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση, προκειμένου να μπορεί να στηριχθεί αποτελεσματικά η ελληνική βιομηχανία. Τέλος δίδεται η δυνατότητα μεταφοράς τεχνολογικής και επιστημονικής κωδικοποιημένης επιχειρησιακής γνώσης από και προς τις επιχειρήσεις και τα ερευνητικά / ακαδημαϊκά κέντρα (ποιος κάνει τι, ποιος χρειάζεται τι κτλ.). Επίσης, ειδικά στην περίπτωση των ΜμΕ, κρίνεται ως ιδιαίτερης αξίας η ανάδειξη τεχνολογικών και επιστημονικών τάσεων και κατευθύνσεων και η 46

47 σύνδεσή τους με το επιχειρηματικό περιβάλλον. Οι ενέργειες / δράσεις αυτές κρίνονται ως ιδιαίτερα κρίσιμες για τις ΜμΕ, οι οποίες λόγω μεγέθους δεν έχουν την ικανότητα λήψης έγκαιρης και καλής πληροφόρησης. Ενημέρωση σε τακτική βάση για την ύπαρξη και χρήση καλών πρακτικών ανά κλάδο και τεχνολογική περιοχή Οι επαγγελματικές ενώσεις και φορείς θα μπορούσαν να καλύψουν το ρόλο αυτό. Ανάπτυξη και εξυπηρέτηση Εθνικής Στρατηγικής για την αξιοποίησης της τυποποίησης / προτοτυποίησης, των εθνικών προτύπων και εν γένει σχετικής τεχνογνωσίας για την υποστήριξη της επιχειρηματικότητας, της έρευνας / καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας. Με δεδομένο ότι η απλή χρήση των «βέλτιστων» διαθέσιμων τεχνικών και ξένων προτύπων δεν διασφαλίζει μέσο - μακροπρόθεσμες συνθήκες ανταγωνιστικότητας, η ανάπτυξη εθνικών δυνατοτήτων στο σημείο αυτό (σε συνέργεια με τις πολιτικές προστασίας πνευματικής βιομηχανικής ιδιοκτησίας), αποτελεί κομβικό σημείο για την μετατροπή της επιστημονικής και τεχνολογικής καινοτομίας σε επιχειρηματική καινοτομία και ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες. Κοινοποίηση και ενημέρωση του επιχειρηματικού κόσμου και της Δημόσιας Διοίκησης για το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Καινοτομίας ΕΛΟΤ CEN/TS έως 7 (σειρά ευρωπαϊκών τεχνικών προδιαγραφών με αντικείμενο τη διαχείριση και αξιολόγηση της Καινοτομίας-υπό μετάφραση ) Ενδυνάμωση Ανθρώπινου Δυναμικού και Ενίσχυση Δεξιοτήτων Διαχείρισης και Ανάπτυξης Καινοτομίας. Στόχος των συγκεκριμένων δράσεων είναι η ενίσχυση των επαγγελματικών καθώς και των οριζόντιων δεξιοτήτων διαχείρισης καινοτομίας, επιχειρηματικότητας, εξωστρέφειας και συνεργασίας. Παράλληλη στόχευση είναι η ενδυνάμωση της προσαρμοστικότητας, καινοτομικότητας, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, μέσα από την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού τους, ιδιαίτερα στις συνθήκες της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Ενδεικτικές δράσεις: Ανάπτυξη και εξυπηρέτηση Εθνικής Στρατηγικής για την τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση και για τα τεχνικά επαγγέλματα για την κάλυψη ειδικοτήτων σε προεπιλεγμένους τομείς της οικονομίας. Εμπλουτισμός του Συστήματος ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης με νέες ειδικότητας (π.χ. Technology Attorneys Technology Brokers). Ανάπτυξη ενεργειών διαρκούς και ομαδικής επιμόρφωσης σε αναδυόμενες επαγγελματικές δεξιότητες (συμπεριλαμβανόμενων της «πράσινης οικονομίας» (greenjobs/greenskills)) και ομαδικής σύνδεσης μικρών επιχειρήσεων με σχήματα μαθητείας και ομαδικής επαγγελματικής κατάρτισης στα πρότυπα των ApprenticeshipTrainingAgencies (UK). Οι μεγάλες επιχειρήσεις μπορούν να έχουν καθοριστικό ρόλο στο σημείο αυτό. Ανάπτυξη ενεργειών για εκπαίδευση επιχειρηματιών και εργαζομένων σε ερευνητικούς φορείς και σε εξειδικευμένα αντικείμενα αναλυτικής (π.χ. νέες τεχνολογίες μεταποίησης τροφίμων) και συνθετικής γνώσης (π.χ. νέες μορφές συσκευασίας, εκτυπώσεων). Υλοποίηση προγράμματος κατάρτισης εμπειρογνωμόνων σε θέματα διανοητικής ιδιοκτησίας και δημιουργία αντίστοιχου εθνικού μητρώου (συνεργασία με σχετικούς αρμόδιους και εξειδικευμένους φορείς/οργανισμούς, π.χ. ΓΓΕμ., ΟΒΙ, ΟΠΙ) και σύνδεση με εταιρικές πρακτικές όπως το «Branding». Εμπλουτισμός του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας με νέους μηχανισμούς και δομές στήριξης όπως : Καταγραφή συγκέντρωση, κωδικοποίηση και επικύρωση των βασικών προβλημάτων, αγκυλώσεων και ανεπαρκειών του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας εν γένει, σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και με επιμετρήσιμες εκροές. Μετατροπή των 47

48 συμπερασμάτων σε νομοθέτηση, τυπικά-άτυπα κίνητρα προς τους σχετικούς φορείς ως προς την εφαρμογή βελτιωτικών κανονιστικών ρυθμίσεων, κίνητρα ως προς τη σύναψη συνεργασιών μεταξύ πανεπιστημίων/ερευνητικών ιδρυμάτων-επιχειρήσεων κ.α. Η δημιουργία του πρώτου για τα Ελληνικά Δεδομένα «Οδικού Χάρτη» για την Επιχειρηματική Καινοτομία (σύνταξη υπό την εποπτεία και την καθοδήγηση του αρμόδιου Υπουργείου και της ΓΓΒ και με συμμετοχή κοινωνικών εταίρων/φορέων) και σύνταξη τεχνικής έκθεσης προτάσεων/λύσεων επί θεσμικών ζητημάτων προς άμεση και ανάλογη προώθηση τους (π.χ. τροποποίηση θεσμικού πλαισίου, σχετική νομοθέτηση). Η δημιουργία και ανάπτυξη μηχανισμού Ενίσχυσης της Παραγωγικότητας που θα περιλαμβάνει υποδομές και κατάλληλο εξοπλισμό προτυποποίησης (prototyping), σχεδιασμού, ανάπτυξης και πιστοποίησης νέων καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών. Υπογραμμίζεται ότι ο μηχανισμός θα πρέπει να δια-λειτουργεί με υφιστάμενες δομές μεταφοράς τεχνολογίας, μηχανισμούς υποστήριξης επιχειρηματικότητας, φορείς επιχειρηματικότητας και πανεπιστήμια/ερευνητικά κέντρα. Ανάπτυξη και ενίσχυση μηχανισμών διαμεσολάβησης ανάμεσα σε επιχειρήσεις (b2b) για την ανάπτυξη επιχειρηματικής συνεργασίας και εξωστρέφειας (π.χ. export support services, soft landing, export skills), με στόχο την οργανωμένη και ομαδοποιημένη διεθνή δικτύωση μικρών επιχειρήσεων και την ενίσχυση των δεξιοτήτων τους ως προς την εξωστρέφεια (σε συνεργασία με υφιστάμενους εξειδικευμένους οργανισμούς, π.χ. Enterprise Greece). Ανάπτυξη μηχανισμού εκτεταμένης και ομαδοποιημένης υποστήριξης, με σκοπό την ενσωμάτωση και προσαρμογή τεχνολογιών νέας γενιάς (π.χ. ΒΤΓΕ ΚΕΤς ΤΠΕ αρχές κυκλικής οικονομίας και οικοκαινοτομίας, κτλ.) τόσο σε στρατηγικά παραγωγικά πεδία/κρίκους όσο και περισσότερο «παραδοσιακούς» τομείς (π.χ. αγροδιατροφή). Ανάπτυξη ερευνητικών εργαστηρίων κατάλληλα εξοπλισμένων και στελεχωμένων, προσανατολισμένων στην πραγματοποίηση ερευνών κατά τις αιτούμενες ανάγκες των βιομηχανιών και στην παροχή υπηρεσιών ειδικά προς τις ΜμΕ. Ανάπτυξη «αγοράς» παροχής υπηρεσιών «Premium» προς επιχειρήσεις και ερευνητές για την επιχειρηματική καινοτομία που θα περιλαμβάνει (ενδεικτικά) υπηρεσίες σχεδιασμού λύσεων, τεχνικής υποστήριξης, διοίκησης έργου έρευνας και καινοτομίας (R&) I, συγκρότησης/υποστήριξης συνεργατικών σχηματισμών. Ανάπτυξη και υποστήριξη Εθνικής Στρατηγικής και μηχανισμών για τη δημιουργία και ενδυνάμωση συνεργατικών σχηματισμών, επιχειρηματικών συνεργασιών και δικτύων και αλυσίδων προστιθέμενης αξίας που θα καλύπτουν και αξιοποιούν το σύνολο των «παικτών» που ενέχονται σε δεδομένο εγχείρημα (επιχειρήσεις, ΜμΕ, ακαδημαϊκά ιδρύματα κτλ. ). Ενδεικτικές δράσεις: Ανάπτυξη δράσεων ενίσχυσης καθετοποιημένων «τοπικών αλυσίδων αξίας» (place-based support services) με έμφαση σε στοχευμένα «προγράμματα συνέργειας» (π.χ. πρωτογενήςδευτερογενής τομέας) που θα περιλαμβάνουν ποιοτικά και καινοτομικά προϊόντα και υπηρεσίες (π.χ. τοπικά αγροδιατροφικά συμπλέγματα, με έμφαση σε συγκεκριμένα προϊόντα ανά περιφέρεια) και με γνώμονα την ενδογενή ταυτότητα, τις τοπικές/υπερτοπικές διασυνδέσεις καθώς και τις περιφερειακές στρατηγικές «έξυπνης εξειδίκευσης». Ανάπτυξη δράσεων διασύνδεσης μικρών επιχειρήσεων και ενθάρρυνση δικτύωσης «δορυφορικών δικτύων» (π.χ. hubandspoke) μικρών επιχειρήσεων και ευρύτερων αλυσίδων αξίας ή μεγαλύτερων επιχειρήσεων ως «ατμομηχανών» - (αξιοποίηση ηγετικής θέσης). Ομαδοποίηση της ζήτησης τεχνολογικών υπηρεσιών και ανάπτυξη «μηχανισμών πύκνωσης» ανάμεσα σε ΜμΕ για την αξιοποίηση ερευνητικών υποδομών και 48

49 ερευνητικών/τεχνολογικών αποτελεσμάτων/υπηρεσιών, με αναφορά σε συγκεκριμένα τεχνολογικά αντικείμενα (π.χ. τεχνολογίες τροφίμων, ΤΠΕ, βιομηχανικός σχεδιασμός, συσκευασία). Πιλοτική ανάπτυξη «ευφυών υποδομών» υποστήριξης εστιών μεταποιητικών και βιοτεχνικών επιχειρήσεων που εφαρμόζουν «ανοικτή παραγωγή» (active labs, fab labs) με την αξιοποίηση νέων συνεργατικών («ανοικτών») παραγωγικών «παραδειγμάτων» και ανοικτών τεχνολογιών (π.χ. 3Dprinters). 49

50 Δ. ΕΝ ΕΞΕΛΙΞΕΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Σε άμεση σχέση και συσχέτιση με τα ανωτέρω ευρήματα και διαπιστώσεις βρίσκονται εν εξελίξει οι ακόλουθες πρωτοβουλίες: Δ1. ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΕΚ&ΝΤ / ΓΓΒ 24 Η Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας ΓΓΒ, του Υπουργείου Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού με αρμόδια υπηρεσιακή μονάδα τη Διεύθυνση Επιχειρηματικής Καινοτομίας και Νέων Τεχνολογιών έχει σχεδιάσει ένα πακέτο προτάσεων, δράσεων και μέτρων που στοχεύουν στην υλοποίηση των πολιτικών επανάκαμψης και περαιτέρω ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας. Στην παρούσα στιγμή, έμφαση δίδεται : α) σε οριζόντιες, θεσμικές, διοικητικές, διαδικαστικές, οργανωτικές και δομικές παρεμβάσεις, καθότι πολλές από τις «κάθετες» προτεραιότητες έχουν ήδη σχηματοποιηθεί από τις κατευθύνσεις της «Έξυπνης Εξειδίκευσης» και, β) σε ενέργειες και δράσεις, μέσης και βραχυπρόθεσμης ενίσχυσης των προσπαθειών για την ανάπτυξη της επιχειρηματικής καινοτομίας. Στο πλαίσιο αυτό η Διεύθυνση ΕΚ&ΝΤ λειτουργώντας σαν «διοικητικός καταλύτης» επιδιώκει με στοχευμένες παρεμβάσεις να συμβάλλει ενεργά στη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος στη χώρα. Με στόχο την επανεκκίνηση της παραγωγικής βάσης και την αξιοποίηση των εγχώριων δυνατοτήτων και πλεονεκτημάτων έχει προτείνει ενέργειες για την ενδυνάμωση και χρηματοδότηση μικρομεσαίων (κυρίως) μεταποιητικών επιχειρήσεων, την προώθηση βιώσιμων συνεργατικών σχηματισμών, καθώς και για τη δημιουργία αλυσίδων προστιθέμενης αξίας. Ενδεικτικά αναφέρονται : «Καινοτομική Επιχειρηματικότητα»: πρόγραμμα που θα υποστηρίξει νέους επιχειρηματίες, νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups) και εν γένει μικρές επιχειρήσεις. Στοχεύει στην ενίσχυση της καινοτομικής επιχειρηματικότητας προς αγαθά και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας. «Δημιουργία εργαλειοθήκης ανταγωνιστικότητας»: συμβουλευτικός/χρηματοδοτικός μηχανισμός στήριξης της επιχειρηματικής καινοτομίας με έμφαση στην άρση διοικητικών εμποδίων (διαμεσολάβηση), ικανοποίηση δαπανών άυλου χαρακτήρα (ασώματες ακινητοποιήσεις) και προώθηση συνεργασιών στο χώρο της έρευνας και τεχνολογίας, ειδικά σε προσπάθειες που αφορούν επίπεδο τεχνολογικής ωριμότητας ( 5 ) και άνω 25. Πρωτοβουλίες Οικοκαινοτομίας: χρηματοοικονομική υποστήριξη σε επιχειρήσεις οι οποίες αναδεικνύουν, παράγουν και συμβάλλουν οικονομικά σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Creative Industries (Δημιουργικές Βιομηχανίες): προώθηση διοικητικών και οικονομικών μέτρων για την ανάδειξη των δημιουργικών βιομηχανιών που συμβάλλουν οικονομικά σε εθνικό, περιφερειακό ή και τοπικό επίπεδο. Αξιοποίηση υπάρχοντος δυναμικού (όπως του σχεδιαστικού αρχείου της ΕΟΜΜΕΧ ΑΕ), στη βάση των αρχών της πολιτιστικής κληρονομιάς και βιομηχανικής βιοτεχνικής τεχνογνωσίας και σχεδιασμού (design). Με αφετηρία την Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης (Smart Specialization Strategy) και αποδέκτες την επιχειρηματική κοινότητα και τις Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις της χώρας, η ΔΕΚ&ΝΤ σχεδιάζει τη διενέργεια ενημερωτικών εκδηλώσεων και ημερίδων σχετικά με την υλοποίηση των προγραμμάτων της καινοτομικής επιχειρηματικότητας, της εξωστρέφειας και της ευελιξίας καθώς και εκδηλώσεις σχετικά με την υιοθέτηση τεχνολογικών εξελίξεων με έντονο το επιχειρηματικό ενδιαφέρον. 24 Σε στάδιο συμπλήρωσης και προσαρμογής. 25 Π.χ. εργαστηριακές δοκιμές σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης πρωτοτύπων, ανάπτυξη πιλοτικής παραγωγικής διαδικασίας και επίδειξης αυτής κτλ. Το Επίπεδο Τεχνολογικής Ετοιμότητας [Technology Readiness Levels (TRLs)] είναι μετρήσεις (αναφορές) οι οποίες χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση (assessment) του επιπέδου ωριμότητας των εν εξελίξει τεχνολογιών (υλικά, σχεδιασμών, εξαρτημάτων κτλ) κατά την διάρκεια της ανάπτυξής τους από το επίπεδο (1) - βασική έρευνα έως το επίπεδο (9) πρώτη παραγωγή. 50

51 Επίσης, προωθούνται επιχειρηματικές εκδηλώσεις «Επιχείρηση προς Επιχείρηση (Β-tο-Β)» με έμφαση στα παρακάτω θεματικά πεδία : Σύζευξη στρατηγικών και πολιτικών προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και ανάπτυξης πρωτοτύπων και προτύπων νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Ανάδειξη προτεραιοτήτων και ευκαιριών σε επίπεδο διεθνών αλυσίδων προστιθέμενης αξίας. Πρότυπα οικοκαινοτομίας, κυκλικής οικονομίας και επιχειρηματική αξιοποίση «Περιβάλλοντος» Ανάδειξη ευκαιριών από την αξιοποίηση βασικών τεχνολογιών γενικής εφαρμογής. Ως προς τις θεσμικές και δομικές παρεμβάσεις, η ΔΕΚΝΤ ( σε άμεσο χρόνο ) σχεδιάζει : Την κατάρτιση «Οδικού Χάρτη» Επιχειρηματικής Καινοτομίας με εξειδικευμένες προτάσεις για βελτιστοποίηση και αποτελεσματικότητα των εθνικών δομών, διαδικασιών και παρεχόμενων υπηρεσιών. Με στόχο τον εμπλουτισμό του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας, τη διασύνδεση των εθνικών πολιτικών προστασίας της βιομηχανικής, πνευματικής και εμπορικής ιδιοκτησίας με την εθνική πολιτική προτύπων, τυποποίησης, πιστοποίησης και διαπίστευσης. Δ2. ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ : Δ2.1 ΣΕΒ, ΣΒΒΕ, ΣΒΘΚΕ, ΣΕΒΠΔΕ, ΣΒΑΠ Στα άμεσα μέτρα μίας αποτελεσματικής πολιτικής στήριξης της καινοτομίας στη βιομηχανία περιλαμβάνεται η πρόσφατη πρωτοβουλία των φορέων των επιχειρήσεων της χώρας (ΣΕΒ, ΣΒΒΕ, ΣΒΘΚΕ, ΣΕΒΠΔΕ, ΣΒΑΠ) σε συνεργασία με σημαντικούς φορείς της έρευνας για τη συγκρότηση Δικτύου Ανάπτυξης Καινοτομίας με στόχους: α) την οργάνωση του οικοσυστήματος καινοτομίας της χώρας, β) την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των βασικών πρωταγωνιστών (επιχειρήσεις, ερευνητικοί φορείς) και γ) τη βελτίωση των δεξιοτήτων για καινοτομία της επιχειρηματικής και ερευνητικής κοινότητας. Το Δίκτυο Ανάπτυξης Καινοτομίας φιλοδοξεί να συνεισφέρει στην προσπάθεια για βελτίωση των επιδόσεων της οικονομίας σε όρους καινοτομίας μέσω των παρακάτω: - Κινητοποίηση του οικοσυστήματος καινοτομίας στην Ελλάδα. - Αξιοποίηση του επιστημονικού, ερευνητικού δυναμικού από τις ελληνικές επιχειρήσεις. - Υιοθέτηση νέου μοντέλου καινοτομίας από τις επιχειρήσεις σε συνεργασία με τη σύγχρονη έρευνα: Προς αυτή την κατεύθυνση, αναδεικνύεται η ανάγκη της συνεργατικής δημιουργίας (collaborative creation) πρωτίστως μεταξύ έρευνας και βιομηχανίας. Διάρθρωση Του Δικτύου: 3 Βασικοί Πυλώνες: Το Δίκτυο αναπτύσσεται σε 3 βασικούς πυλώνες που είναι: οι υπηρεσίες στήριξης προς επιχειρήσεις για την καλύτερη εκμαίευση σχεδίων συνεργασίας επιχειρήσεων και ερευνητών, οι υπηρεσίες στήριξης για ευχερέστερη πρόσβαση στις ερευνητικές υποδομές και οι δράσεις υποδομής για την τεχνολογική και στρατηγική πληροφόρηση. Α. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Όσον αφορά την πρόσβαση των επιχειρήσεων στις ερευνητικές υποδομές, η συνεργασία της βιομηχανίας με τις κοινοπραξίες ερευνητικών υποδομών προβλέπεται να αφορά τα παρακάτω: Παροχή υπηρεσιών: Στην περίπτωση αυτή η πρόσβαση των επιχειρήσεων είναι έμμεση και προσδιορίζεται με την παροχή υπηρεσιών από προσωπικό των ερευνητικών οργανισμών. Αξιοποίηση ερευνητικών υποδομών: Αυτό μπορεί να γίνει είτε στο πλαίσιο χρήσης μεγάλης ερευνητικής υποδομής (ευρωπαϊκής ή εθνικής), είτε στο πλαίσιο άμεσης ερευνητικής 51

52 συνεργασίας. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει για περιορισμένο χρονικό διάστημα μια διάταξη (μπορεί να ανήκει στην επιχείρηση ή στο ερευνητικό φορέα) η οποία χρησιμοποιείται άμεσα από προσωπικό της επιχείρησης σε συνεργασία με το προσωπικό του φορέα. Δημιουργία εγκαταστάσεων Έρευνας και Τεχνολογίας μιας επιχείρησης σε γειτονικό χώρο του ερευνητικού φορέα ή στα όρια ερευνητικού πάρκου (όταν υπάρχει). Αυτή η περίπτωση έχει μακροχρόνιο ορίζοντα, καθώς προϋποθέτει και μεταφορά προσωπικού της επιχείρησης για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στις κοινές εγκαταστάσεις. Β. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ PREMIUM ΠΡΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών αποτελεί τον πυρήνα παροχής συμβουλευτικών και άλλων υπηρεσιών προς επιχειρήσεις και ερευνητές με στόχο την επιτάχυνση της διαδικασίας της καινοτομίας στην έρευνα και τη βιομηχανία. Η υποστήριξη αυτή μπορεί να αφορά μεταξύ άλλων σε αναδιοργάνωση της διαδικασίας καινοτομίας, διευκόλυνση συνεργασιών, δικτύωση, εκπαίδευση, αναζήτηση χρηματοδότησης. Η υποστήριξη προβλέπεται να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες των ενδιαφερομένων και ευθυγραμμισμένη με τους στόχους του Δικτύου και τις επιχειρησιακές επιδιώξεις των εμπλεκόμενων φορέων. Πρόκειται για υπηρεσίες που οφείλουν να καλύψουν, κατά προτεραιότητα, τις ανάγκες των αναπτυσσόμενων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών στο φάσμα: χρηματοδότηση-προώθηση (business model, design, καινοτομία χρήσης- οργάνωση) και με προσαρμογή στην τυπολογία των ελληνικών καινοτόμων επιχειρήσεων (startups, επιχειρήσεις σε μετάβαση, διεθνείς παίκτες). Οι υπηρεσίες αυτές πρέπει να παρέχονται κυρίως με ίδια μέσα του Δικτύου και κατά περίπτωση σε συνεργασία με έμπειρες εταιρίες management consulting. Κάθε αίτημα για υποστήριξη από εμπλεκόμενους φορείς και οργανισμούς προβλέπεται να έχει μοναδικό χαρακτήρα και να διακρίνεται από ιδιαίτερες ανάγκες και χαρακτηριστικά. Κατά συνέπεια, κάθε αίτημα απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό της λύσης, εξειδικευμένες υπηρεσίες και αποτελεσματικό συντονισμό. Πρακτικά, η προσφορά υποστηρικτικών υπηρεσιών φιλοδοξεί να καλύπτει τις εξής επιχειρησιακές ανάγκες: Σχεδιασμός Λύσεων. Τεχνική Υποστήριξη Διοίκηση Έργου Έρευνας και Καινοτομίας R&I Πρωτοβουλίες Συγκρότησης/Υποστήριξης Συνεργατικών Σχηματισμών Γ. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ Οι δράσεις υποδομής του Δικτύου αφορούν πρωτίστως την ενδυνάμωση της επιχειρηματικής και ερευνητικής κοινότητας και την αναγνωρισιμότητα του Δικτύου στο εγχώριο και διεθνές οικοσύστημα καινοτομίας. Αφορούν επίσης τη συστηματική τεχνολογική και επιχειρηματική πληροφόρηση για αναπτυσσόμενες τεχνολογικές αγορές ελληνικού ενδιαφέροντος. Η στρατηγικού χαρακτήρα πληροφόρηση (intelligence) κρίνεται απαραίτητη γιατί επιτρέπει στους βασικούς παράγοντες της οικονομίας (επιχειρήσεις, εργαζόμενοι, διαμορφωτές πολιτικής, ΑΕΙ, και άλλους φορείς εκπαίδευσης και κατάρτισης), να καταρτίζουν σενάρια εξέλιξης και να λαμβάνουν θέσεις και αποφάσεις για τους παραγωγικούς κλάδους, τις γεωγραφικές περιοχές, τα επαγγέλματα και δεξιότητες που δημιουργούν ανάπτυξη και απασχόληση. Παράλληλα, διαπιστώνεται η ανάγκη παρακολούθησης των σημαντικότερων τεχνολογιών που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ελληνική βιομηχανία (τεχνολογικό Intelligence), ως παράμετρος της γενικότερης πολιτικής προώθησης της τεχνολογικής καινοτομίας στις ελληνικές επιχειρήσεις. Η χώρα έχει ανάγκη μηχανισμών που βοηθούν την κατανόηση των τάσεων στη βιομηχανία, ειδικά όσων σχετίζονται με την τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση, προκειμένου να μπορεί να στηριχθεί αποτελεσματικά η ελληνική βιομηχανία. 52

53 Δ2.2 ΠΛΑΤΦΟΡΜΕΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Η Ομοσπονδία Ελληνικών Συνδέσμων Νέων Επιχειρηματιών ΟΕΣΥΝΕ χρησιμοποιεί στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας OPENiSME, ανοιχτή πλατφόρμα καινοτομίας στόχος της οποίας είναι να ενώσει τις ευρωπαϊκές μικρομεσαίες επιχειρήσεις με την ακαδημαϊκή κοινότητα σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, τόσο για την παροχή συμβουλών όσο και για συνεργασία σε επίλυση τεχνικών θεμάτων καινοτομίας. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αναγνωρίζονται ευρέως ως δυνητικές ατμομηχανές της ανάπτυξης που διαθέτουν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά της ευελιξίας και της τεχνολογικής καινοτομίας. Αναγνωρίζεται ωστόσο και η δυσκολία που έχουν να αξιοποιήσουν τους κατάλληλους πόρους για να φέρουν στην αγορά γρήγορα ένα καινοτόμο προϊόν ή ιδέα, καθώς απαιτείται χρόνος και χρήμα, γεγονός που συμβάλλει στην αναστολή της ευρωπαϊκής οικονομικής ανάπτυξης. Με τη χρήση της πλατφόρμας ανοιχτής καινοτομίας, οι ελληνικές δυναμικές και φιλόδοξες μικρομεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να απευθυνθούν σε εξωτερικούς εμπειρογνώμονες από την ακαδημαϊκή κοινότητα για να εξελίξουν μια επιχειρηματική ιδέα ή να βρουν απαντήσεις σε τεχνικά θέματα έρευνας και καινοτομίας. Πρόκειται για ένα εργαλείο που προωθεί την ανοιχτή συνεργασία του επιχειρηματικού με τον ακαδημαϊκό κόσμο, καταργώντας θεσμικά και γεωγραφικά εμπόδια για την προώθηση και υλοποίηση καινοτόμων ιδεών. Με ευκολία μέσω των έξυπνων εργαλείων εξειδικευμένης αναζήτησης οι χρήστες μπορούν να εστιάσουν και να ανακαλύψουν τον εμπειρογνώμονα που μελετά το συγκεκριμένο πρόβλημα και πιθανόν να έχει ήδη βρει τη λύση. Φυσικά, επειδή η πλατφόρμα λειτουργεί αμφίδρομα, είναι δυνατόν επιστήμονες ή ερευνητικές ομάδες από την Ελλάδα να επιλεγούν για να επιλύσουν προβλήματα ευρωπαϊκών επιχειρήσεων χωρίς να χρειαστεί να ξενιτευτούν, χρησιμοποιώντας τους νέους τρόπους επικοινωνίας. 53

54 Ε. Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Τ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ε.1. - Βασικές Τεχνολογίες Γενικής Εφαρμογής (ΒΤΓΕ ΚΕΤς) Οι ΒΤΓΕ είναι διαθέσιμες τεχνολογίες εντάσεως γνώσης, που τροφοδοτούν κύκλους καινοτομίας, προϋποθέτοντας όμως μεγάλες επενδύσεις σε κεφάλαια γνώσης και χρήση υψηλής εξειδίκευσης προσωπικού. Από στρατηγική άποψη και με βάση τις σημερινές παγκόσμιες τάσεις της αγοράς και της έρευνας, οι ΒΤΓΕ διακρίνονται σε έξι ομάδες (ή «οικογένειες») τεχνολογιών οι οποίες είναι: Μίκρο και νάνο ηλεκτρονική: σημαντικές για όλα τα αγαθά και υπηρεσίες που χρειάζονται ευφυή χειρισμό, σε τομείς διαφορετικούς μεταξύ τους, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία και οι μεταφορές, η αεροναυπηγική και η διαστημική, ενώ τα ευφυή βιομηχανικά συστήματα χειρισμού επιτρέπουν την αποτελεσματικότερη διαχείριση της παραγωγής, αποθήκευσης, μεταφοράς και της ενέργειας. Νανοτεχνολογία: οδηγεί στην ανάπτυξη ευφυών νανοσυσκευών και νανοσυστημάτων επιφέροντας ριζική επανάσταση σε ζωτικούς τομείς όπως η υγεία, η ενέργεια, το περιβάλλον και η μεταποίηση. Βιομηχανική Βιοτεχνολογία: δημιουργεί καθαρότερες και βιώσιμες εναλλακτικές μεθόδους για τις βιομηχανικές και αγροτοβιομηχανικές δραστηριότητες, επιτρέποντας τη σταδιακή αντικατάσταση μη ανανεώσιμων υλικών με ανανεώσιμους πόρους. Προηγμένα Υλικά: προσφέρουν βελτιώσεις σε πληθώρα τομέων, από την αεροναυπηγική, τις μεταφορές, τις κατασκευές κλπ μέχρι την υγεία. Φωτονική: πολυεπιστημονικός τομέας που ασχολείται με το φως, και περιλαμβάνει την παραγωγή, την ανίχνευση και τη διαχείρισή του, προσφέροντας τεχνολογική βάση για οικονομική μετατροπή του ηλιακού φωτός σε ηλεκτρισμό αλλά και σε πληθώρα άλλου εξοπλισμού όπως φωτοδίοδοι, δίοδοι εκπομπής φωτός και λέηζερ. Τεχνολογίες Προηγμένης Βιομηχανικής Παραγωγής (Advanced Manufacturing): πολυεπιστημονικός τομέας όπου τα προηγμένα συστήματα βιομηχανικής παραγωγής και οι συναφείς υπηρεσίες είναι σημαντικά για την παραγωγή εμπορεύσιμων αγαθών μεγάλης αξίας που βασίζονται στη γνώση. 54

55 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ε.2. - Καμπύλες προστιθέμενης αξίας «Smile» Early Development High Tech. Industries Every day products / services consumers / Commodities Mature Industry Combined Curves Rejuvenated and diversified industries: New,high knowledge intensity and added-value products and services. 55

56 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ε.3. - Επίπεδα Τεχνολογικής Ωριμότητας (Ορισμός) και Καμπύλη «απώλειας» ιδεών HORIZON 2020 WORK PROGRAMME General Annexes Part 18 - Page 29 of 36 Technology Readiness Levels (TRL) Where a topic description refers to a TRL, the following definitions apply, unless otherwise specified: TRL 1 basic principles observed TRL 2 technology concept formulated TRL 3 experimental proof of concept TRL 4 technology validated in lab TRL 5 technology validated in relevant environment (industrially relevant environment in the case of key enabling technologies) TRL 6 technology demonstrated in relevant environment (industrially relevant environment in the case of key enabling technologies) TRL 7 system prototype demonstration in operational environment TRL 8 system complete and qualified TRL 9 actual system proven in operational environment (competitive manufacturing in the case of key enabling technologies; or in space) Επίπεδα Τεχνολογικής Ωριμότητας και απώλεια ιδεών 56