Εισαγωγή στη Ρωμαϊκή Ιστορία (55 ΒΥ1) Διδάσκων: Andrew Farrington

Transcript

1 Εισαγωγή στη Ρωμαϊκή Ιστορία (55 ΒΥ1) Διδάσκων: Andrew Farrington Ενότητα 2: H ρωμαϊκή αυτοκρατορία: Εξάπλωση της κυριαρχίας της Ρώμης μέχρι το τέλος της Δημοκρατίας 1.). Η γεωγραφία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας: Από την γεωγραφική πλευρά η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία μπορεί να θεωρείται πως αποτελείται από δύο γεωγραφικά μέρη (Εικ. 2.1: H Ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατά το 60 π.χ. (R. Talbert (επιμ.) Atlas of Classical History (Λονδίνο, 1985) )), (Εικ. 2.2: Τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της Μεσογείου (R. Talbert (επιμ.) Atlas of Classical History (Λονδίνο, 1985) 1), από τα οποία το πρώτο συνίσταται στην στενή πεδιάδα που, με διακοπές, σχεδόν περικυκλώνει την θάλασσα. Το δεύτερο αποτελεί η περιοχή που καλύπτει την σημερινή βόρεια Γαλλία, την Γερμανία και την κεντρική Ευρώπη μέχρι το Δούναβη. Μερικά μέρη της αυτοκρατορίας παρουσιάζουν ποτάμια, που ήταν πλωτά, ενώ λείπουν εντελώς από άλλα, γεγονός που είχε σημαντικό επακόλουθο στην ευκολία ταξιδιών σε διάφορα μέρη της αυτοκρατορίας. Το βόρειο μέρος της Μεσογείου καλύπτεται από μια αλυσίδα νησιών από την Κύπρο μέχρι την παραλία της Ισπανίας, καθώς και οι διαστάσεις μεταξύ της Μικράς Ασίας, της Ελλάδας και της Ιταλίας είναι μικρές. Σε αντίφαση με αυτά τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, το νότιο μέρος της Μεσόγειου είναι πιο ανοικτό, εκτός από την παρουσία της Μάλτας, η οποία εξασφαλίζει ένα σχετικά εύκολο ταξίδι από την Σικελία προς την Αφρική. Οι κλιματικές συνθήκες είναι έτσι, ώστε η θαλασσινά ταξίδια μπορούν να εκτελεσθούν από το τέλος Μαρτίου έως και τον Οκτώβρη. Γενικά, οι άνεμοι φυσούν, τουλάχιστον στο νότιο-ανατολικό μέρος της Μεσογείου, από το νότο προς το βορρά. Το χειμώνα, βέβαια, προκύπτουν δυνατές θύελλες, που μπορεί να διαρκούν αρκετές μέρες (όπως συνέβη στον Απόστολο Παύλο). Παρά ταύτα, όμως, ταξίδια δια θαλάσσης και ποταμών, αν όχι πάντα πιο ασφαλή, παραμένουν πιο φθηνά και καθ όλη την διάρκεια του αρχαίου κόσμου προτιμάται η θάλασσα (και τα ποτάμια) ως μεταφορικό μέσον. Αυτή η στενή λουρίδα γύρω από την θάλασσα ήταν ήδη από πολύ πριν από την αρχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σχετικά πυκνά αστικοποιημένη, περισσότερα βέβαια στο ανατολικό μέρος της μελλοντικής αυτοκρατορίας παρά στο δυτικό. Το ανατολικό μισό των εδαφών που περικυκλώνουν την Μεσόγειο υφίσταται αστικοποίηση πολλούς αιώνες πριν από την εμφάνιση των Ρωμαίων. Στην μητροπολιτική Ελλάδα, στην δυτική παραλία της Μικράς Ασίας, αλλά και στην Σικελία και στην Μεγάλη Ελλάδα, οι πόλεις τοποθετούνται σε πολιτιστικά ελληνικό περιβάλλον. Σε αντίφαση με αυτό, όμως, στα εδάφη που προστέθηκαν στον ελληνικό κόσμο μετά τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου κατά την Ελληνιστική εποχή, οι πόλεις, που ιδρύονται από τον Αλέξανδρο το ίδιο ή από τους Διαδόχους του, αποτελούν νησίδες Ελληνισμού σε ένα ευρύτερο περιβάλλον που κατοικείται από μη-έλληνες. Ο ελληνικός πολιτισμός παραμένει ο πολιτισμός της ιθύνουσας τάξης, πράγμα που εξηγεί την έντονη επιθυμία εκ μέρους μη-ελλήνων για τη μάθηση της Ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού, καθώς και η Ελληνική γλώσσα συνυπάρχει σε όλη την επέκταση των ανατολικών εδαφών των Ελληνιστικών βασιλείων (και στη συνέχεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας) με την χρήση πολλών άλλων γλωσσών, μια κατάσταση που δεν θα άλλαξε πολύ από την αρχή της Ελληνιστικής εποχής μέχρι

2 τις αραβικές εισβολές του 7 ου αι. μ.χ. και μετά. (Εικ. 2.3.: Περιοχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά το 284 μ.χ., όπου μιλιούνταν τα Ελληνικά (W Treadgold A History of the Byzantine State and Society (Stanford, 1997) 6). Η εξάπλωση μιας προχωρημένης μορφής αστικοποίησης πολύ πριν από την επιβολή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη όλων των θεσμών της αστικής ζωής. Κατά την διάρκεια της Ελληνιστικής εποχής ( π.χ.), το πολιτιστικό και οικονομικό «κέντρο βαρύτητας» μεταφέρεται από την μητροπολιτική Ελλάδα προς την ανατολή, με την άνοδο της Εφέσου, της Περγάμου, της Αντιόχειας και, προ πάντων, της Αλεξάνδρειας. Στην δύση, όπου η αστικοποίηση σε μη-παραθαλάσσια μέρη γίνεται μόνο με την επιβολής της Ρωμαϊκής εξουσίας από τον 1 ον αι. π.χ. και μετά, υπάρχουν σημαντικές πόλεις, όπως η Καρχηδών και η Μασσαλία, που ξεκίνησαν ως αποικίες πολλές αιώνες πριν την εμφάνιση των Ρωμαίων. Η συνηθισμένη τοποθέτηση των πόλεων κοντά στην θάλασσα είχε ως αποτέλεσμα την σχετική ευκολία ταξιδιών και μεταφοράς, εφόσον τα ταξίδια γίνονταν στην αρχαιότητα πιο εύκολα μέσω θαλάσσης παρά δια ξηράς. Αυτή η ευκολία αυξανόταν κατά την Ρωμαϊκή εποχή σταδιακά χάριν στην χρήση πιο μεγάλων καραβιών και στην κατάπνιξη της πειρατείας, που επέβαλλαν οι Ρωμαίοι, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τα σχετικά γρήγορα (δηλ. σε λιγότερα από 10 μέρες) ταξίδια π.χ. από την Ρώμη στην Αλεξάνδρεια. Ως προς το άλλο μέρος, δηλ. την έκταση της αυτοκρατορίας που κείται προς βορρά, αυτή η περιοχή αποτελούνταν από τις επαρχίες της Ισπανίας, της Γαλατίας, της Γερμανίας και των επαρχιών που περιορίζονται από τον Ρήνο και το Δούναβη. Αυτή η περιοχή κατακτήθηκε σχετικά αργά, κυρίως κατά την διάρκεια του 1 ου αι. π.χ., με τις κατακτήσεις του Καίσαρος και στη συνέχεια του Αυγούστου. Αυτά τα μέρη της αυτοκρατορίας αστικοποιηθήκαν λιγότερα και πολύ αργότερα από το ανατολικό μέρος της, αλλά διέθεταν όμως ένα γενικά καλό οδικό δίκτυο, το οποίο οι ρωμαϊκές αρχές είχαν φροντίσει, όχι για εμπορικούς, αλλά για στρατιωτικούς λόγους. Επίσης, τα περισσότερα πλωτά ποτάμια βρίσκονταν σε αυτές τις επαρχίες Εν κατακλείδι, οι Ρωμαίοι έχουν κατακτήσει σχεδόν όλη την Ιταλική χερσόνησο μέχρι το 272 π.χ., πράγμα που προκαλεί αναπόφευκτα την σύγκρουση με την άλλη μεγάλη τοπική δύναμη, την Καρχηδόνα, της οποίας η σφαίρα επιρροής καλύπτει την βόρεια παραλία της Αφρικής και τα νησιά της δυτικής Μεσογείου (Εικ Η Ρώμη, η Καρχηδών και τα Ελληνιστικά βασίλεια:καθημερινή: Άτλας της Παγκόσμιας Ιστορίας (Έκδοση 2000) τεύχος 2 30). Αυτό επιφέρει την σειρά Φοινικικών Πολέμων ( , , π.χ.) που έχουν ως αποτέλεσμα την εξόντωση της Καρχηδόνας και την εξάπλωση της Ρωμαϊκής εξουσίας στη δυτική Μεσόγειο. Από το 230 αρχίζουν οι σοβαρές επαφές και συγκρούσεις με τα διάφορα ελληνιστικά βασίλεια. Το πρώτο βήμα αποτελεί η σειρά Μακεδονικών πολέμων ( , , π.χ.), η οποία έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή του βασιλείου της Μακεδονίας και την τελική επιβολή μιας επαρχίας (Macedonia) το 146 π.χ. Η δύναμη των Σελευκιδών μειώνεται σοβαρά από τους Ρωμαίους με την συνθήκη της Αμαπείας (188 π.χ.), η οποία περιορίζει τον Αντίοχο Γ στα εδάφη ανατολικά από τον Ταύρο. Η Αχαϊκή Συμμαχία καταστρέφεται, μαζί με την Κόρινθο, το 146 π.χ., καθώς και κληροδοτείται το βασίλειο της Περγάμου στους Ρωμαίους το 133 π.χ. Η εξάπλωση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κατά το 1 ον αι. π.χ. έχει στενότατη σχέση με τις φιλοδοξίες των πολιτικών δυναστών, ιδιαίτερα του Πομπήιου και του Καίσαρα, με τον πρώτον να προσθέσει μεγάλες εκτάσεις στην ανατολή κατά την περίοδο και τον τελευταίο να κατακτήσει, ως αντίβαρο, την 2

3 Γαλατία κατά τη δεκαετία του 50 π.χ. (Εικ. 2.5.: H Ρωμαϊκή αυτοκρατορίας κατά το 60 π.χ.: R. Talbert (επιμ.) Atlas of Classical History (Λονδίνο, 1985) 102). Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία αποκτά την τελική μορφή της με τις κατακτήσεις του Αυγούστου. Ο αυτοκράτορας, αφού διεκπεραίωσε την κατάκτηση της Ισπανίας και των εδαφών νότια από τον Ρήνο και τον Δούναβη και σύναψε συμφωνία με τους Πάρθους, θέτει την γραμμή Ρήνου-Δούναβη ως το βόριο όριο της αυτοκρατορίας, και την έρημο της Συρίας ως το ανατολικό, εμπιστευόμενος τα υπόλοιπα των ανατολικών εδαφών σε βασιλείςπελάτες (Εικ. 2.6.:. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία το 60 π.χ.: R. Talbert (επιμ.) Atlas of Classical History (Λονδίνο, 1985) ). 2.) Ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας Γενικά από τον ελληνο-ρωμαϊκό κόσμο δεν έχουν διασωθεί ακριβείς πληροφορίες, παρόλο που μέσω ορσμένων αρχαίων συγγραφέων, κυρίως του ιστορικού Λιβίου, έχουν παραδοθεί ορισμένοι αριθμοί σχετικά με την απογραφή που γινόταν κάθε πενταετία για φορολογικούς λόγους. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των σημερινών επιστημόνων, οι αριθμοί κατοίκων ανα περιοχή της αυτοκρατορίας ενδέχεται να ήταν ως εξή κατά το 14 μ.χ. Ευρώπη Ασία Aφρική Σύνολο ) Η γεωργία o o Η καλλιέργεια της γης Ο τρόπος παραγωγής: Κατά το 2 ον -1 ον αι. μ.χ. τα μεγάλα κτήματα κάνουν την εμφάνισή τους (Lewis, Reinhold Roman Civilization II 85-86) για την πρώτη φορά, την εποχή που η αριστοκρατία εμπλουτίζεται από τις κατακτήσεις στους Καρχηδονιακούς πολέμους και εκμεταλλεύεται την απουσία μικρών γαιοκτημόνων με σκοπό την δημιουργία μεγάλων κτημάτων (latifundia). Η καλλιέργεια αυτών των κτημάτων γίνεται μέσα από την πληθώρα δούλων οι οποίοι εισρέουν στην αγορά εργασίας στην Ιταλία, με αποτέλεσμα την εκτόπιση του ελεύθερου εργατικού δυναμικού. Μέχρι το 1 ον μ.χ. όμως η χρήση των δούλων δεν εξακολουθεί να είναι τόσο κερδοφόρα, γεγονός που πείθει τους μεγάλους γαιοκτήμονες να ενοικιάσουν μικρά κομμάτια από την γη τους σε ελεύθερους (οι οποίοι πολλές φορές είναι απελεύθεροι), οι οποίοι λέγονται coloni. Η προμήθεια σιταριού o Η προμήθεια σιταριού για την Ρώμη Οι ανάγκες της Ρώμης: (Garnsey, Saller Empire 83-89). Οι ανάγκες της Ρώμης ως προς σιτάρι ήταν μιας απολύτως άλλης τάξης από αυτές όποιας άλλης πόλης της αυτοκρατορίας. Κατά την αυτοκρατορική περίοδο ο πληθυσμός της Ρώμης πιθανά να ήταν πάνω από , με από αυτούς να βασίζονται για την επιβίωση τους στην δωρεάν προμήθεια σιταριού και στην συνέχεια μάλλον λαδιού και κρασιού. Η Ρώμη ήταν κατά πολύ η πιο μεγάλη πόλη της Μεσογείου (και ίσως του κόσμου. Μόνο το 18 ον αι. μ.χ. ο πληθυσμός του Λονδίνου έφτασε στο ένα εκατομμύριο.). Φυσικά, η εξασφάλιση της προμήθειας σιταριού σε τακτική βάση αποτελούσε πολιτική 3

4 προτεραιότητα για κάθε αυτοκράτορα, γεγονός που κατέστησε την εισαγωγή σιταριού την μόνη μορφή εμπορίου για την οποίαν ενδιαφέρονταν οι αυτοκράτορες. Ο μηχανισμός μεταφοράς: Κατά την εποχή της Δημοκρατίας, ιδιαίτερα κατά το 1 ον αι. π.χ., η προσπάθεια εξασφάλισης της προμήθειας σιταριού αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα, τα οποία προκαλούνταν από την πειρατεία, ώσπου ο Πομπήιος να βάλει τέλος το 67 π.χ. στο πρόβλημα των πειρατών (Κικέρωνος De Imperio Gnaei Pompeii 44, Ο λαός απαίτησε την εκλογή του Πομπήιου ως στρατηγού, με αποτέλεσμα η τιμή σιταρίου να πέσει πλήρως και ξαφνικά, γεγονός που, όπως παρατηρεί ο van Nijf και ο Meijer (Μeijer, van Nijf Trade, Transport and Society 1 100, αρ. 127) υποδηλώνει κερδοσκοπία.) H κερδοσκοπία όντως έπαιζε ρόλο και αυτή (Κικέρωνος De Sua Domo 11, (που μιλά για το π.χ.), Ο λόγος για το λοιμό ήταν εν μέρει το γεγονός ότι οι επαρχίες όπου καλλιεργείται το σιτάρι δεν είχαν, λόγω της εξαγωγής του σε άλλες χώρες, καθώς και αποθέματα σιταριού φυλάγονταν, με σκοπό την πρόκληση της πιο ευχάριστης εντύπωσης με την εμφάνισή του σιταριού. ) Οι ελλείψεις και σπανές σιταριού προέκυπταν ως σταθερό χαρακτηριστικό της ζωής των πόλεων-κρατών του αρχαίου κόσμου (Garnsey, Saller Empire ), οι οποίες προκαλούνταν τόσο από κακές σοδειές όσο από κερδοσκοπία. H ελληνιστική περίοδος βλέπει μέτρα κατά των συνεπειών της έλλειψης σιταριού, με όρους όπως σιτόνες και σιτοφύλαξ να κάνουν την εμφάνισή τους.. Εικ. 2.1: H Ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατά το 60 π.χ. (R. Talbert (επιμ.) Atlas of Classical History (Λονδίνο, 1985) ) Εικ. 2.2: Τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της Μεσογείου (R. Talbert (επιμ.) Atlas of 1 Μeijer, van Nijf Trade, Transport and Society 1 = F. Meijer, O. van Nijf Trade, Transport and Society in the Ancient World (Λονδίνο, 1992) 4

5 Classical History (Λονδίνο, 1985) 1 Εικ. 2.3.: Περιοχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά το 284 μ.χ., όπου μιλιούνταν τα Ελληνικά (W Treadgold A History of the Byzantine State and Society (Stanford, 1997) 6 5

6 Εικ. 2.4.Η Ρώμη, η Καρχηδών και τα Ελληνιστικά βασίλεια: Καθημερινή: Άτλας της Παγκόσμιας Ιστορίας (Έκδοση 2000) τεύχος 2 30) Εικ. 2.5.: Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατά το 60 π.χ.: R. Talbert (επιμ.) Atlas of Classical History (Λονδίνο, 1985) 102 6

7 Εικ. 2.6.:. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία το 60 μ.χ.: R. Talbert (επιμ.) Atlas of Classical History (Λονδίνο, 1985)

8 Αρχή σελίδας 8