Η εξέγερση στη Βοσνία Εθνικισμός, «Δημοκρατία» και Εργατική τάξη

Transcript

1 Η εξέγερση στη Βοσνία Εθνικισμός, «Δημοκρατία» και Εργατική τάξη Ανεξαρτήτως της ενδεχόμενης διάρκειας των αγώνων που ξεκίνησαν στη Βοσνία την περασμένη εβδομάδα υπάρχει κάτι θετικό σε αυτούς. Το αρχικό ζήτημα αφορούσε την ιδιωτικοποίηση πέντε εργοστασίων στο καντόνι της Τούζλα. 1 Οι ιδιωτικοποιήσεις αυτές, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν, έχουν οδηγήσει στο κλείσιμό τους. Ο παράγοντας που πυροδότησε την όλη κατάσταση -κάτι το οποίο δεν αποτελεί κάτι ασυνήθιστο για την πρώην Γιουγκοσλαβία- ήταν η δολοφονική απάντηση εκ μέρους της αστυνομίας. Η αστυνομική καταστολή ήταν πολύ έντονη και αποτέλεσε ένα από τα εναύσματα αυτών των ταραχών. Υπάρχουν πολλά βίντεο που δείχνουν την αστυνομία να χτυπά τον κόσμο, να τους πετάει πέτρες ή να τους ρίχνει στο ποτάμι. 2 Για πολλούς αυτή ήταν η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Στις 7 Φεβρουαρίου η Βοσνία όρθωσε το ανάστημά της για να διαμαρτυρηθεί για τη διεφθαρμένη κυβέρνηση, την ανεργία και τη γενικότερη κοινωνική κατάσταση. Η κατάσταση ξέσπασε και πλήθη ανθρώπων βρέθηκαν μαζικά στους δρόμους. Στην Τούζλα η αστυνομία παραδόθηκε στους διαδηλωτές εγκαταλείποντας ασπίδες, κράνη και κλομπ, και αφήνοντας τις μάζες να εφορμήσουν στα κτήρια. Οι διαδηλωτές έκαψαν τα κεντρικά γραφεία του Δημοτικού Συμβουλίου της Τούζλα και την έδρα της Τοπικής Διοίκησης. 3 Στον απόηχο αυτών των διαμαρτυριών ο τοπικός πρωθυπουργός υπέβαλε την παραίτησή του και το «Πλένουμ 4 των εργατών και των πολιτών της Τούζλα» εξέδωσε μια «διακήρυξη» που περιελάμβανε ένα σύνολο αιτημάτων. Αιτήματα αυτής της διακήρυξης ήταν η α- 1 Πρόκειται για τα εργοστάσια Dita, Polihem, Poliolhem, Gumara και Konjuh. 2 Βλ. Juraj Katalenac στο insurgentnotes.com ή libcom.org. Τα περισσότερα από τα στοιχεία που παραθέτουμε προέρχονται από αυτό το κείμενο ή από πρόσθετες πληροφορίες από τον ίδιο τον συγγραφέα. Οι απόψεις είναι δικές μας. 3 Βλ. Juraj Katalenac, ό.π. 4 Plenum = ολομέλεια (Σ.τ.Μ) 1

2 νάκληση των ιδιωτικοποιήσεων και η επαναλειτουργία των εργοστασίων. Στη συνέχεια προστέθηκαν εκκλήσεις που αφορούσαν την εξίσωση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων με αυτούς των εργατών, τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης τεχνοκρατών το έργο των οποίων θα τελεί υπό εβδομαδιαίο έλεγχο που θα ασκείται από ό- λους τους «ενδιαφερόμενους πολίτες», τον έλεγχο της αστυνόμευσης και την διακοπή πληρωμής των πρώην υπουργών. 5 Ενδεχομένως μπορούμε να πούμε ότι το τάδε ή το δείνα μέτρο δεν είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο, αλλά αρκετά από αυτά απηχούν όσα κατά κάποιο τρόπο είχε επιχειρήσει να εφαρμόσει η Παρισινή Κομμούνα πριν από 150 χρόνια. Και πρέπει να θυμόμαστε επίσης ότι αυτή είναι η αρχική φάση ενός κινήματος σε μια περιοχή που στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν βασανίστηκε από εμφύλιο πόλεμο, ε- θνική εκκαθάριση και ιμπεριαλιστική παρέμβαση. 6 Στο κίνημα αυτό δεν υπάρχουν νύξεις εθνικιστικού περιεχομένου, κατά συνέπεια ενδεχομένως θα μπορούσε να αναπτυχθεί προς μια αυτόνομη ταξική κατεύθυνση. Ή επίσης, θα μπορούσε να παγιδευτεί από κάποια άλλη καπιταλιστική φράξια που αποσκοπεί μονάχα σε μια μεταρρύθμιση του πολιτικού συστήματος. Σύμφωνα με την πρόσφατη ιστορία αυτό το τελευταίο φαίνεται πως αποτελεί συντριπτική επιλογή αλλά η ιστορία πάντα αλλάζει σε κάποιο βαθμό, οπότε δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο της ανάπτυξης ενός ανεξάρτητου κινήματος της εργατικής τάξης, κάτι που θα ήταν ελπιδοφόρο. Στο Μοστάρ διαδηλωτές εισέβαλαν και έκαψαν την έδρα της τοπικής κυβέρνησης της Ερζεγοβίνης. Στη συνέχεια έκαψαν με βόμβες μολότοφ τα κεντρικά γραφεία της Τοπικής Διοίκησης, της Κροατικής Δημοκρατικής Ένωσης και του Κόμματος της Δημοκρατικής Δράσης. Η αστυνομία δεν παρενέβη διότι τους τελευταίους μήνες δεν είχε διοριστεί διευθυντής στην περιφερειακή αστυνομία, ο ο- ποίος είναι εντεταλμένος και έχει αποκλειστικά την αρμοδιότητα να δώσει εντολή για να δράσουν οι Ειδικές Δυνάμεις. Σε αυτές τις διαδηλώσεις συμμετείχαν διαδηλωτές και από «τις δύο πλευρές» (δηλαδή Βόσνιοι και Κροάτες). 7 5 Για το πλήρες κείμενο της διακήρυξης βλ. europe-solidaire.org Βλ. Juraj Katalenac ό.π. 2

3 Το γεγονός ότι τα κόμματα των οποίων τα γραφεία δέχθηκαν επίθεση έχουν σαφείς εθνικιστικές θέσεις καθώς και το ότι στις διαδηλώσεις συμμετέχουν όχι μόνο Βόσνιοι και Κροάτες αλλά ακόμη και Σέρβοι από τη Μπάνια Λούκα αποτελούν ενθαρρυντικά στοιχεία. Γράψαμε πρόσφατα για το αδιέξοδο του εθνικισμού στην Ουκρανία. Μετά την κατάρρευση του σταλινικού καθεστώτος κρατικού καπιταλισμού και τους πολέμους που ακολούθησαν στα Βαλκάνια τη δεκαετία του 1990, η Ανατολική Ευρώπη στο σύνολό της ταυτίζεται σχεδόν με τον εθνικισμό τύπου εθνικών εκκαθαρίσεων. Δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να συγκριθεί με έναν αιματηρό πόλεμο για την ενίσχυση των εθνικιστικών αντιλήψεων. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από τον εθνικισμό, τον ρατσισμό και τον σωβινισμό για τον αφανισμό της στοιχειώδους εργατικής αλληλεγγύης. Οι κρατούντες παντού παίζουν το χαρτί του εθνικισμού με στόχο να καταστρέψουν κάθε έννοια ταξικής αλληλεγγύης. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο οι πρόσφατες ταραχές στη Βοσνία έχουν κάτι ξεχωριστό. Καταδεικνύουν ότι η προπαγάνδα που γίνεται σε ολόκληρο τον κόσμο δεν μπορεί να ανακόψει την ταξική ορμή άπαξ και ξεσπάσει η κρίση και γενικευτούν οι επιπτώσεις της. Η οικονομική κρίση στην Βοσνία Η Βοσνία αντιμετωπίζει μια τεράστια οικονομική κρίση. Το οικονομικό της μοντέλο βασίστηκε στις εισροές κεφαλαίων, οι οποίες ουσιαστικά σταμάτησαν μετά το σκάσιμο της κερδοσκοπικής φούσκας το Ο Juraj Katalenac συνοψίζει την κατάσταση: Όταν γίνεται λόγος περί Βοσνίας ο κόσμος συνήθως αναφέρεται μονάχα στα προβλήματα που σχετίζονται με την εθνική ταυτότητα, ενώ «ξεχνά» τα κοινωνικά προβλήματα. Η Βοσνία βρίσκεται πράγματι σε μεγάλη οικονομική κρίση, η οποία έχει ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό τα μέτρα λιτότητας και έχει οδηγήσει στην ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας μαζί με τα γνωστά προβλήματα των ιδιωτικοποιήσεων της δεκαετίας του 90, απίστευτα υψηλή ανεργία (το 44% των εργατών είναι άνεργοι) και έναν υψηλό αριθμό εργατών που εργάζονται αλλά δεν παίρνουν μισθό. Η ιδιωτικοποίηση των εταιρειών στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας έχει συνήθως ως αποτέλεσμα οι εταιρείες αυτές να χρεοκοπούν καθώς οι νέοι ιδιοκτήτες δεν ενδιαφέρονται να επενδύσουν σε εταιρείες αλλά μονάχα να «απομυζήσουν» κεφάλαια και υπεραξία όσο το δυνατόν γρηγορότερα. 3

4 Το μίσος κατά των αφεντικών και των πολιτικών που έγιναν πλούσιοι από την μιζέρια της εργατικής τάξης είναι τεράστιο. Μετά τις ταραχές η άρχουσα τάξη δεν άργησε να αντιδράσει. Οι ταραχές αυτές δεν ξύπνησαν μονάχα τους εργάτες της Βοσνίας αλλά ξύπνησαν και την αστική τάξη. Είδαν ένα αυθεντικό κίνημα εναντίον τους, ένα κίνημα που εβασίζετο σε κοινωνικά και ταξικά ζητήματα και όχι σε εθνικά. Και έπρεπε να παρέμβει όσο τον δυνατόν ταχύτερα. Ο πρωθυπουργός παραιτήθηκε και τότε οι προπαγανδιστικοί μηχανισμοί όλων των εθνικιστών πολιτικών μπήκαν σε πλήρη κίνηση καταγγέλλοντας τους διαδηλωτές και προσπαθώντας να στρέψουν την μία ομάδα εναντίον της άλλης. Σύμφωνα με τους ηγέτες (Κροάτες, Βόσνιους και Σέρβους) επρόκειτο για μια συνωμοσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή των Ηνωμένων Πολιτειών ή των Βοσνίων προκειμένου να δημιουργηθεί ένα πιο συγκεντρωτικό κράτος από την ομοσπονδιακή μορφή κράτους που εγκαθιδρύθηκε μετά τις συμφωνίες του Ντέιτον. Η επίθεση των μέσων μαζικής ενημέρωσης δεν πρέπει να υποτιμηθεί ως προς την εξουδετέρωση του κινήματος και στην μη περαιτέρω εξάπλωσή του, αλλά καθώς η οικονομική κατάσταση στην πρώην Γιουγκοσλαβία είναι πλέον παντού δεινή, η άρχουσα τάξη θα συνεχίσει με αδιάπτωτο ρυθμό την εθνικιστική της προπαγάνδα και την πολιτική του διαίρει και βασίλευε. Τα γκράφιτι που εμφανίστηκαν στην Τούζλα με το σύνθημα «Θάνατος σε ό- λους τους εθνικιστές» αποτελεί ένα δείγμα μεταξύ άλλων. ενώ ο Σέρβος αντιπρόεδρος έκανε έκκληση για σταθερότητα, η Αστυνομική Ένωση του Βελιγραδίου εξέδωσε μια ανακοίνωση στην οποία εκδηλώνει την συμπάθειά της προς τις κοινωνικές δια- 4

5 μαρτυρίες στην Βοσνία, λέγοντας ότι ένα παρόμοιο σενάριο είναι πιθανό για την Σερβία «στην οποία υπάρχουν επίσης πολλοί άποροι, άνεργοι αλλά και απασχολούμενοι που δεν λαμβάνουν μισθό, με την διαφθορά να κυριαρχεί σε όλα τα επίπεδα μαζί με την πολιτική χειραγώγηση των πολιτών» και απειλεί ότι θα προσχωρήσει στις διαδηλώσεις εάν εκδηλωθούν στην Σερβία. Αυτό πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά, λαμβάνοντας υπόψη τους αγώνες των βιομηχανικών εργατών στο Kraljevo και στο Vranje, οι οποίοι προχώρησαν στο κλείσιμο της εθνικής οδού στις 12 Φεβρουαρίου. 8 Το κίνημα των πλένουμ Εν τω μεταξύ το κίνημα στην Βοσνία εξαπλώνεται διαμέσου των πλένουμ. Αυτά δημιουργήθηκαν από Κροάτες φοιτητές πριν από 5 χρόνια, αλλά σήμερα ξεπηδούν σε πόλεις σε ολόκληρη την Βοσνία. Τι είναι τα πλένουμ; Σύμφωνα με έναν ακτιβιστή: Πλένουμ είναι η συνέλευση όλων των μελών μιας ομάδας. Είναι έ- νας δημόσιος χώρος διαλόγου. Δεν έχει ηγέτες και δεν υπάρχουν απαγορεύσεις. Οι αποφάσεις λαμβάνονται δημοσίως Το πλένουμ δεν είναι ούτε πολιτικό κόμμα, ούτε ΜΚΟ 9, ούτε μια ένωση που διευθύνεται από ένα άτομο. Το πλένουμ είναι η αληθινή και η μόνη δημοκρατία. 10 Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότι αποτελούν κάτι νέο. Κάτι συναφές με μια προλεταριακή δημοκρατία επί το έργον. Πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο. Κάθε μέρα από τότε που ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις χιλιάδες πολίτες στην Τούζλα, στο Μοστάρ, στο Σαράγεβο, στον Τράνβικ, στην Ζένιτσα και σε άλλες πόλεις συναντιούνται σε δημόσιους χώρους, όπου, ο καθένας με την σειρά, απευθύνεται στους συγκεντρωμένους πολίτες. Στο τέλος κάθε συνέλευσης καταρτίζεται μια λίστα συγκεκριμένων αιτημάτων και τίθεται σε ψηφοφορία. Κάθε άτομο πρέπει να ψηφίσει δεν υπάρχει η επιλογή της αποχής. Έως τώρα κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν παραιτηθεί σε τέσσερα καντόνια, ενώ δημιουργού- 8 ό.π. Για περισσότερα όσον αφορά το Kraljevo βλ. 9 Μη Κυβερνητική Οργάνωση. (Σ.τ.Μ.) 10 Damir Arsenijević, What is plenum? 5

6 νται νέοι θεσμοί που διευθύνονται από τους ίδιους τους πολίτες υπό την μορφή των πλένουμ. 11 Ωστόσο, δεν υπάρχει συνοχή ή συμφωνία. Έτσι έχει τεθεί η αντιφατική ιδέα να αναλάβουν την διακυβέρνηση τεχνοκράτες, αλλά αυτοί να είναι υπόλογοι στον λαό. Η πρόταση αυτή μοιάζει με το μέτρο των «σπέτσι», το οποίο εφήρμοσαν οι μπολσεβίκοι κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου ( ). Άνθρωποι που διαθέτουν ειδικές γνώσεις αξιοποιούνται για την παροχή συμβουλών, αλλά το να τους δοθεί η εξουσία να αποφασίζουν υπονομεύει τα μαζικά δημοκρατικά όργανα (εν προκειμένω τα σοβιέτ). Οι συνελεύσεις πρέπει να έχουν τόσο αποφασιστικό όσο και εκτελεστικό χαρακτήρα και πρέπει να ορίζουν υπευθύνους και να τους ελέγχουν. Υπάρχουν και άλλοι κίνδυνοι που ελλοχεύουν στο «κίνημα των πλένουμ». Έ- χουμε ήδη δει ότι αυτό το κίνημα ξεκίνησε από τις απεργίες σε πέντε εργοστάσια, αλλά στα πλένουμ που δημιουργήθηκαν αργότερα τα εργατικά αιτήματα μπήκαν σε τρίτη μοίρα ή ξεχάστηκαν εντελώς. Η αντίληψη σύμφωνα με την οποία το έργο των πλένουμε είναι η δημιουργία μιας «δημοκρατίας των πολιτών» και όχι η δημιουργία μιας νέας κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής κατάστασης, προωθείται από τις μεγάλες δυνάμεις. Ασφαλώς μεταξύ αυτών βρίσκονται τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Δύσης. Ο Economist εξήρε την «μετριοπάθεια» των διοργανωτών των πλένουμ (τα οποία χαρακτήρισε ως μια «εντυπωσιακή μορφή 11 Edin Hajdarpasic 6

7 αυτοοργάνωσης») αλλά, στην συνέχεια, δήλωσε κάτι που μπορεί να εκληφθεί ως προειδοποίηση: εάν αναδειχθούν νέοι ηγέτες και εάν αυτοί εστιάσουν την προσοχή τους σε ρεαλιστικά αιτήματα, τότε μπορεί πραγματικά κάτι ν αλλάξει. 12 Εν ολίγοις, να υποκλιθούν έναντι του διεθνούς καπιταλισμού, να αποδεχθούν περισσότερες ιδιωτικοποιήσεις και, κατά συνέπεια, νέες απώλειες θέσεων εργασίας, και να αφήσουν τους «ηγέτες» να α- ναλάβουν την διαχείριση των υποθέσεων εκ μέρους του διεθνούς κεφαλαίου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κίνημα των πλένουμ έχει θέσει το ερώτημα, όμως μονάχα η εργατική τάξη που βρίσκεται ε- ντός αυτού του κινήματος μπορεί να το απαντήσει. Οι εργάτες την Βοσνίας δεν πρέπει ξεγελαστούν από το σύνηθες ψέμα κατά το ο- ποίο η «καλύτερη δημοκρατία» μπορεί να βελτιώσει την κατάστασή τους. Δεν μπορεί να υπάρξει «καλύτερη δημοκρατία» χωρίς την κατάργηση της ταξικής κοινωνίας και την εγκαθίδρυση μιας κοινωνίας που λειτουργεί με γνώμονα τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες. Δεν μπορεί να υπάρξει για μας απελευθέρωση υπό τον καπιταλισμό. Οι εργάτες της Βοσνίας είναι ανάγκη να καταρτίσουν την δικιά τους πολιτική ατζέντα επί τη βάσει της ταξικής τους αυτονομίας. Εάν μακροπρόθεσμα η βοσνιακή εργατική τάξη φέρει τα πάνω κάτω, η εργατική τάξη στον υπόλοιπο κόσμο πρέπει να σηκώσει παντού το λάβαρο του ταξικού πολέμου. Jock, 23/2/2014 Πηγή: Τίτλος πρωτοτύπου: Bosnian Revolt: Nationalism, "Democracy" and Class