Φεμινισμός, στοιχείο ταυτότητας της Αριστεράς

Transcript

1 Φεμινισμός, στοιχείο ταυτότητας της Αριστεράς Θα αρχίσω με ένα δάνειο, τον ορισμό του ρατσισμού από τον φίλο και σ. Γιώργο Τσιάκαλο: "Ρατσισμός λοιπόν είναι ένα πλέγμα αντιλήψεων, στάσεων, συμπεριφορών και θεσμών που αναγκάζει ορισμένους ανθρώπους σε υποτελή διαβίωση κι αυτό μόνον και μόνον επειδή ανήκουν σε διακριτή ομάδα. Ως δικαιολογία για τις διακρίσεις χρησιμοποιείται η διαφορετικότητα της ομάδας, στην οποία διαφορετικότητα προσάπτεται συνήθως μία υποτιθέμενη κατωτερότητα. Εγγενές στοιχείο του ρατσισμού και του ρατσιστή είναι η άσκηση εξουσίας σε βάρος των θυμάτων του". Ποιος σ' αυτήν την αίθουσα θα ανεχόταν να χαρακτηριστεί ρατσιστής; Ο όρος είναι σχετικά σύγχρονος, αλλά ρατσισμό βιώνουν οι γυναίκες σ' όλες τις εποχές, σ' όλον τον πλανήτη. "Οι γυναίκες ήταν σκλάβες πριν να υπάρξει δουλεία" έγραφε ο Αύγουστος Μπέμπελ το Μια εικόνα του κόσμου σήμερα σε αριθμούς ("Monde", 7 Ιουνίου 2000): - Τα 70% των φτωχών είναι γυναίκες. - Οι αμοιβές τους κατά μέσον όρο βρίσκονται στο 50% της αμοιβής των ανδρών. - Γυναίκες και παιδιά είναι τα 3/4 των θυμάτων των σύγχρονων πολέμων. Αριθμοί που κραυγάζουν για την υποτελή διαβίωση στην οποία υποχρεώνεται η διακριτή ομάδα των γυναικών από το παγκόσμιο σύστημα εξουσίας των ανδρών -την πατριαρχία. Ο φεμινισμός κι οι φεμινίστριες παλεύουν μέσα από το γυναικείο κίνημα για την κατάκτηση των δικαιωμάτων των γυναικών, για την ισοτιμία των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα, ενάντια στην πατριαρχία, που παρά τις πολλές θετικές εξελίξεις των τελευταίων 150 χρόνων -μόνο στον δυτικό κόσμο- διατηρεί ισχυρό συσχετισμό δυνάμεων υπέρ των ανδρών, παρέχοντας σ' αυτούς πολλά προνόμια συλλογικά και ατομικά. Αποδοχή της ιδεολογίας του φεμινισμού προϋποθέτει την αποδοχή της ύπαρξης της πατριαρχίας, του ιεραρχικού συστήματος που συγκροτείται πάνω σε δομές που δέχονται την υπεροχή των ανδρών και την υποτέλεια των γυναικών. Αν η πατριαρχία έχει την προϊστορία της στον καταμερισμό της απασχόλησης ανάμεσα στα φύλα, όταν οι άνθρωποι ήταν αδύναμοι μπροστά στη φύση, όταν οι γυναίκες ασχολούνται με τα παιδιά και την κατοικία, στις ταξικές κοινωνίες ο καταμερισμός γίνεται πληρέστερος. Οι άντρες έχουν δικαιοδοσία στη δημόσια, την ευρύτερη κοινωνική ζωή, τις παραγωγικές δραστηριότητες, τα αξιώματα, ενώ οι γυναίκες περιορίζονται στο πλαίσιο του ιδιωτικού, αποκλείονται ιστορικά από τη διαμόρφωση της κοινωνίας και του πολιτισμού, με συνοδευτική την ιδεολογία της κατωτερότητάς τους, που διαπέρασε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις: την παραγωγή, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την ηθική, τη νομοθεσία, σε όλα τα κοινωνικά καθεστώτα προσδίδοντας σ' αυτά σαφή ανδροκρατικό χαρακτήρα. Αυτή η υποτέλεια βιώνεται από τις γυναίκες ως καταπίεση. Τα χρόνια της εκβιομηχάνισης εμφανίζονται γυναικείες συλλογικότητες που διεκδικούν πολιτικά δικαιώματα, πρόσβαση σ' όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και ισονομία -οι αστές-, καλύτερους όρους εργασίας και υγείας -οι εργάτριες. Οι γυναίκες 1

2 ζητούν χειραφέτηση μέσα στο πλαίσιο του ανδροκρατικού συστήματος που γενικά δεν το αμφισβητούν και το πληρώνουν με διαπόμπευση, φυλακίσεις, κακοποιήσεις, διωγμούς. Οι σημαντικότατες κατακτήσεις των γυναικών της εποχής διαμορφώνουν μια νέα ταυτότητα για όλο και περισσότερους, που στη συνέχεια θα αναζητήσουν απαντήσεις για την αιτία των διακρίσεων αναπτύσσοντας το κίνημα και τη θεωρία του. Οι δεκαετίες $60 και $70 αποτελούν τομή για τον φεμινισμό. Γυναίκες διανοούμενες και ακτιβίστριες των πανεπιστημίων των ΗΠΑ και της Δ. Ευρώπης φέρνουν μια νέα οπτική και θεωρία του φεμινισμού. Αρνούνται τον διαχωρισμό ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική ζωή, αποκαλύπτουν ότι τα προσωπικά προβλήματα είναι πολιτικά, προβάλλουν νέες αξίες στις ανθρώπινες σχέσεις και εισάγουν μια νέα έννοια, αυτήν του γένους, δηλαδή του κοινωνικού φύλου. Γεννιόμαστε βιολογικά άτομα, με τις ανατομικές διαφορές του φύλου, αλλά διαμορφωνόμαστε από πολύ νωρίς σε κοινωνικά όντα σύμφωνα με τις ιδιότητες που θεωρούνται "αντρικές" και "γυναικείες". Κατά τη νέα φεμινιστική σκέψη, το σύστημα με βάση το φύλο ακολουθεί τις αρχές με τις οποίες οι κοινωνίες διαμορφώνουν τις αντιλήψεις τους για το γένος -το κοινωνικό φύλο. Ήδη το 1947 η Simone de Beauvoir έγραφε: "Οι γυναίκες δεν γεννιούνται - κατασκευάζονται". Να προσθέσουμε: "Και οι άντρες ομοίως". Το κοινωνικό σύστημα με βάση το γένος θεμελιώθηκε σε δύο αρχές: στον διαχωρισμό των φύλων -όπου οι άντρες και οι γυναίκες πρέπει να θεωρούνται διαφορετικοί εκ φύσεως και ν' αντιμετωπίζονται διαφορετικά- και στην αρχή που ορίζει ότι οι άντρες αντιπροσωπεύουν τη νόρμα του ανθρώπινου είδους, την κανονικότητα, το φυσιολογικό, ενώ οι γυναίκες αποκλίνουν. Οι άντρες ασχολούνται με υπέρτερα σε σημασία πράγματα, τα ενδιαφέροντα των γυναικών είναι ειδικά. Η αντίληψη αυτή ωθεί σε ρόλους και καθήκοντα που ξεκινούν από πρότυπα εξωτερικής εμφάνισης, σεξουαλικής συμπεριφοράς, επιβάλλουν σκέψεις και δεξιοτεχνίες, υποβάλλουν επιλογές. Το φύλο προσδιορίζεται πολιτισμικά, ακολουθεί πρότυπα που διαμορφώνονται από την παράδοση, την εκπαίδευση, τις προσδοκίες που επιβάλλει η κοινωνική οργάνωση. Έτσι οι σχέσεις ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες δεν βασίζονται στη συμπληρωματικότητα των φύλων, αλλά σε σχέσεις εξουσίας, στην κοινωνική ιεραρχία, στην πατριαρχία, την οποία και αναπαράγουν. Οι γυναίκες συμβάλλουν στην υποτέλειά τους στον βαθμό που αποδέχονται συνειδητά ή όχι τη συλλογική υπεροχή των ανδρών, αναγνωρίζουν και υιοθετούν τα ανάλογα στερεότυπα. Ο φεμινισμός δεν είναι ένας. Είναι ο «παραδοσιακός», που παλεύει για τη χειραφέτηση μέσα στο σύστημα χωρίς να το αμφισβητεί, ο «ριζοσπαστικός», που θεωρεί βασική την αντίθεση των φύλων, τις γυναίκες ως ξεχωριστή τάξη γιατί όποια κι αν είναι η κοινωνική τους θέση είναι θύματα άμεσης εκμετάλλευσης από τους άντρες στην οικογένεια. Πιστεύουν ότι η γυναίκα του προλετάριου κι η αστή έχουν κοινό αντίπαλο την πατριαρχία -που άλλωστε προϋπήρχε του καπιταλισμού-, κι ότι η έλευση του σοσιαλισμού δεν θα τις απελευθερώσει. (Τα επιχειρήματά τους ενισχύθηκαν από τη θέση των γυναικών στις χώρες του "υπαρκτού", όπου η ανδροκρατία καθόλου δεν κλονίστηκε). 2

3 Η διαταξικότητα αυτή του status, της θέσης των γυναικών, είναι τραγικά φανερή στη βία που ασκείται πάνω τους: τη φυσική βία, την κακοποίηση, τον βιασμό, την ηθική και ψυχολογική βία με τις απαγορεύσεις, ταπεινώσεις, βρισιές, την πολιτισμική βία, όπου οι ταπεινώσεις εγγράφονται στους μύθους, τις παραδόσεις, στην καθημερινή γλώσσα ως αρνητικές συλλογικές ιδιότητες, στην υποτιθέμενη ακάθαρτη φύση τους για πολλές θρησκείες, στην τιμωρία που τους αξίζει αν θα διαθέσουν το σώμα τους αυτόβουλα, στην εικόνα τους μέσα από την πορνογραφία. Διαταξικές είναι και οι διακρίσεις που διαπερνούν όλες τις μορφές και τις βαθμίδες της εργασίας, όπου οι αμοιβές είναι χαμηλότερες για τις γυναίκες, οι προαγωγές γίνονται με ανδροκρατικά κριτήρια, όπου ένας επαγγελματικός τομέας υποβιβάζεται ή καθηλώνεται αν απασχολεί περισσότερες σε αριθμό γυναίκες -στα λεγόμενα γυναικεία επαγγέλματα. Ο «αριστερός» φεμινισμός, που δέχεται την κοινωνική αντίθεση του φύλου, θεωρεί καίρια και την ταξική αντίθεση. Έχει μέτωπο διπλό, ενάντια στην πατριαρχία και τον καπιταλισμό, αναγνωρίζοντας ότι δημιουργεί κοινωνική ανισότητα, ταξική καταπίεση, στερεί ανθρώπινα δικαιώματα και στα δύο φύλα. Άλλωστε το καπιταλιστικό σύστημα, αξιοποιώντας τον πατερναλισμό, εκμεταλλεύεται τις γυναίκες πολλαπλά. Ενώ ευνοεί στο όνομα του κέρδους κάποια περιορισμένη χειραφέτηση, στηρίζει τον θεσμό της παραδοσιακής οικογένειας, γιατί εκεί συντελείται και συντηρείται η αναπαραγωγή της ιεραρχίας ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και τα φύλα, αναλαμβάνοντας συγκεκριμένες οικονομικές και κοινωνικές λειτουργίες. Ως "μητέρες" λοιπόν οι γυναίκες έχουν καθήκον τη φροντίδα και την αναπαραγωγή (κυριολεκτικά και μεταφορικά) της εργατικής δύναμης. Οι άνδρες "αρχηγοί" της οικογένειας εργάζονται για να τη συντηρήσουν. Στο όνομα όμως αυτής της προκατασκευασμένης συμπληρωματικότητας των ρόλων τους, το σύστημα νομιμοποιείται να αμείβει λιγότερο την εργαζόμενη γιατί η ιδιότητά της αυτή θεωρείται επικουρική. Ο καπιταλισμός αξιοποιεί την οικογένεια ως ρυθμιστή της εργασίας. Σε περιόδους ανάπτυξης οι γυναίκες είναι περιζήτητες ως φθηνή εργατική δύναμη. Στην ύφεση ξαποστέλνονται στο σπίτι και στα "ιερά" καθήκοντά τους. Ακόμα οι απλήρωτες υπηρεσίες των γυναικών εξοικονομούν στο κράτος και τους εργοδότες σε χρήμα ή σε μείωση χρόνου εργασίας το κόστος της φροντίδας των εργαζομένων. Το ΑΕΠ θα μειωνόταν σημαντικά αν οι γυναίκες σταματούσαν την προσφορά των υπηρεσιών τους. Συνεπώς στον καπιταλισμό οι γυναίκες δουλεύουν είτε για λιγότερα χρήματα, είτε δωρεάν είτε και τα δύο. Ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει διευρύνει την οικονομική ανισότητα σε παγκόσμια κλίμακα. Σε ό,τι αφορά τις γυναίκες, η θέση τους επιδεινώνεται επιπλέον μέσα στην ίδια την κοινωνική τους τάξη. Το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας που καταγράφουν συνοδεύεται κι από μεγαλύτερα ποσοστά απόλυτης φτώχειας, γιατί σήμερα η χαλαρή δομή της οικογένειας δεν μπορεί να τις απορροφήσει. Η θέση τους επιδεινώνεται κι από τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας -αποφασιστικής σημασίας για την ανεξαρτησία τους-, ενώ συζητείται και η κατάργηση κεκτημένων δικαιωμάτων, π.χ. ασφαλιστικές προστατευτικές ρυθμίσεις, δικαίωμα στην έκτρωση κ.λπ. 3

4 Σύγχρονο φαινόμενο του συνδυασμού της ιδεολογίας του κέρδους και της ανδροκρατίας είναι η τεράστια επιχείρηση εκμετάλλευσης των γυναικών, η ώθησή τους στην καταναγκαστική πορνεία από κυκλώματα παγκόσμιας εμβέλειας, με κέρδη τρισεκατομμυρίων και με εκτεταμένη εγκληματικότητα εις βάρος των γυναικών και παιδιών. Στις σύγχρονες μορφές άσκησης ακρότατης ανδροκρατικής εξουσίας θα αποδώσουμε τις εφιαλτικές συνθήκες εξανδραποδισμού, τους βασανισμούς, ακρωτηριασμούς, τη θανάτωση των γυναικών στο όνομα ενός Θεού βάναυσου που μισεί τις γυναίκες, όπως του επιβάλλουν φονταμενταλιστές κάποιων θρησκειών. Φαινόμενο ακρότατης ανδροκρατίας και ο πόλεμος, φαινόμενο παλιό που εκσυγχρονίζεται και τελειοποιείται. Η αριστερά ανέπτυξε μια συγκρατημένη σχέση με τον φεμινισμό. Οφείλουμε πολλά στους θεωρητικούς του σοσιαλισμού και στους ακτιβιστές που μίλησαν για τη θέση των γυναικών και τις αναγνώρισαν ισότιμες συντρόφισσες στον αγώνα για την επανάσταση. Στα σοσιαλιστικά καθεστώτα οι γυναίκες χειραφετήθηκαν, αλλά δεν πέρασαν το κατώφλι της πολιτικής στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Ούτε η ισότιμη σχέση ανάμεσα στα φύλα πραγματοποιήθηκε, παρ' όλες τις προσδοκίες που έφερναν οι νέοι άνεμοι των πρώτων χρόνων του νέου καθεστώτος. Αργότερα τα παραδοσιακά αριστερά κόμματα, θεωρώντας ότι η ισοτιμία θα πραγματοποιηθεί με την κατάκτηση του σοσιαλισμού, απέδιδαν στον φεμινισμό αστικό χαρακτήρα, αποπροσανατολιστικό για τον ταξικό αγώνα. Οι νέες ιδέες των δεκαετιών 1960-$70 επηρέασαν τα λεγόμενα ευρωκομμουνιστικά κόμματα που πάλευαν για έναν σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία. Υιοθέτησαν τις φεμινιστικές αντιεξουσιαστικές ιδέες και έχουμε σχετικές κομματικές αποφάσεις από το ιταλικό κόμμα του Berlinguer, το ισπανικό του Santiago Carillio και του δικού μας μικρού ΚΚΕ εσωτερικού που προώθησαν γυναικείους στόχους και διαπαιδαγώγησαν πολλούς και πολλές. Σήμερα φεμινιστικά κόμματα μέσα από τα προγράμματά τους, ελπίζουμε κι από την πολιτική τους πρακτική, είναι ορισμένα αριστερά σκανδιναβικά κόμματα. Όμως η αντίληψη της αξίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων και με τη φεμινιστική οπτική διαπερνά τις επεξεργασίες πολλών πολιτικών σχηματισμών και ομάδων, όπως εκδηλώθηκαν και στις μεγάλες κινητοποιήσεις στη Γένοβα και το Πόρτο Αλέγκρε. Να επαναλάβω ότι ο αγώνας των αριστερών φεμινιστριών είναι αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα γυναικών και ανδρών, για την απελευθέρωση και των ανδρών από τον καταναγκασμό και τη βαρβαρότητα των μοντέλων που η πατριαρχία τούς υπαγορεύει ν' ακολουθήσουν. Είναι και αγώνας για τη σοσιαλιστική κοινωνία, που για να είναι γνήσια πρέπει να είναι δημοκρατική, να μας αντιπροσωπεύει, να έχει χτιστεί από όλους μας χωρίς περιορισμούς. Σύμμαχοι του φεμινιστικού κινήματος είναι οι σοσιαλιστές που αντιλαμβάνονται το περιεχόμενο της δημοκρατίας και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην πλήρη διάστασή τους. 4

5 Η αριστερά είναι ο χώρος όπου παλεύουν για την κοινωνική αλλαγή οι φεμινίστριες~ θα θέλαμε κι ο φεμινισμός να είναι στοιχείο ταυτότητας και πάλης της δημοκρατικής αριστεράς. ΥΓ.: Ο σ. Βερναρδάκης στο προηγούμενο πάνελ για την ταυτότητα της αριστεράς διαπιστώνει στατιστικά ότι το 57% των ψηφοφόρων της αριστεράς είναι γυναίκες. Κατά τη γνώμη μου, συμβαίνει αυτό γιατί, με δεδομένο ότι οι γυναίκες ούτε διαμόρφωσαν ούτε διαμορφώνουν το σύστημα, έχουν την πολυτέλεια της κριτικής απόστασης από τα κόμματα εξουσίας και της ανιδιοτέλειας από τις λεγόμενες ρεαλιστικές πολιτικές τους. Επιλέγουν την αριστερά ως χώρο που θα μπορούσε να πραγματοποιήσει ή τουλάχιστον να παλέψει ή να υπερασπιστεί τις αξίες και τις προσδοκίες τους. Ας μην αγνοήσει η αριστερά το μήνυμα. Της Ζωής ΣΒΩΛΟΥ Δημοσιεύθηκε: 10/03/2002 στην εφημερίδα Η Αυγή 5