Ευριπίδου Βάκχαι Μετάφραση: Ελένη Γκαστή

Transcript

1 Ευριπίδου Βάκχαι Μετάφραση: Ελένη Γκαστή ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ήρθα εδώ στη χώρα των Θηβαίων εγώ, του Δία ο γιος, ο Διόνυσος που κάποτε με γέννησε η Σεμέλη, του Κάδμου η θυγατέρα, από φωτιά αστραπής ξεγεννημένη. Κι αφού τη μορφή τη θεϊκή σ ανθρώπινη 5 την άλλαξα φθάνω εδώ πλάι στα νάματα της Δίρκης και στου Ισμηνού το ρέμα. Και βλέπω το μνήμα της μάνας μου της κεραυνοβολημένης εδώ πλάι στο παλάτι, καθώς και του σπιτιού της τα ερείπια που ακόμα φλόγα βγάζουν ζωντανή απ τη φωτιά του Δία, 1 τεκμήριο για πάντα της άνομης εκδίκησης που πήρε η Ήρα απ τη μάνα μου. 10 Και τον Κάδμο επαινώ, που όρισε άβατος να μένει αυτός ο τόπος, της κόρης του περίβολος ιερός αυτόν το χώρο κάλυψα γύρω-γύρω εγώ με κλήμα χλωρό όλο σταφύλια. Άφησα τους χρυσοφόρους κάμπους των Λυδών και των Φρυγών, πέρασα τις κοιλάδες τις ηλιόλουστες των Περσών, τα Βακτριανά τα τείχη καθώς και τη χώρα των Μήδων 15 με τους βαρείς χειμώνες, την ευδαίμονα Αραβία και τέλος όλη την Ασία που πλάι στο κύμα τ αλμυρό εκτείνεται και που χει πόλεις μ ωραίους πύργους γεμάτες από Έλληνες κι από βαρβάρους που όλοι μαζί ζούνε. 20 Τώρα σ αυτήν εδώ την πόλη των Ελλήνων ήρθα πρώτα, αφού πρωτύτερα εκεί πέρα καθιέρωσα τους χορούς και τις τελετές μου, για να δείξω τη θεϊκή μου φύση στους θνητούς. Και πρώτη τη Θήβα στην Ελλάδα 1. Πβλ. μτφρ. Α. Μπάλτα, εκδ. Παπαδήμα Αθήνα 1996, σ. 31: «Και βλέπω τούτο δω το μνήμα της κεραυνοχτυπημένης μητέρας μου κοντά στου παλατιού τα ερείπια που ακόμη σιγοκαίγονται από την άσβηστη φωτιά του Δία».

2 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 2 Ευριπίδου Βάκχαι ξεσήκωσα με βακχικές κραυγές αφού σκέπασα το σώμα των ανθρώπων με δέρμα ελαφιού και έβαλα στα χέρια τους το θύρσο, 25 βέλος από κισσό 2 επειδή οι αδερφές της μητέρας μου αυτές που λιγότερο απ όλους έπρεπε να το πουνείπαν πως εγώ ο Διόνυσος δεν γεννήθηκα από το Δία, αλλά η Σεμέλη με κάποιο θνητό ζευγάρωσε κι έπειτα έριχνε του κρεβατιού την αμαρτία στο Δία, 30 τεχνάσματα του Κάδμου, που γι αυτά δημόσια δήλωναν 3 τη σκότωσε ο Δίας, επειδή ψέματα είπε για το γάμο. Γι αυτό σ αυτές τις ίδιες τις αδερφές της μανιώδη οίστρο έβαλα και τις έκανα τα σπίτια τους ν αφήσουν και τώρα στα όρη κατοικούν μανιασμένες τις στολές των οργίων μου τις ανάγκασα 35 να ενδυθούν και όλο το θηλυκό το γένος των Καδμείων, όσες γυναίκες υπήρχαν, από τα σπίτια τους τις έκανα να φύγουν ρίχνοντάς τους μανία. Αυτές μαζί με τις κόρες του Κάδμου κάθονται ανταμωμένες κάτω από έλατα χλωρά και σε βράχους ξέσκεπους. 4 Γιατί πρέπει αυτή εδώ η πόλη το μάθημα να μάθει ως το τέλος, κι ας μη θέλει, τι πάει να 40 πει να είναι αμύητη στις βακχικές τις τελετές μου κι ακόμη, υπερασπίζοντας τη μητέρα μου, τις κατηγορίες ν αποκρούσω φανερώνοντας στους θνητούς πως είμαι θεός και από το Δία γιος δικός της. Όσο για τον Κάδμο αυτός παρέδωσε τιμή κι εξουσία στον Πενθέα, φύτρο της θυγατέρας του αυτός σ όλα τα 45 δικά μου θεομαχεί, απ τις σπονδές του μ απωθεί και στις προσευχές 2. Πβλ. μτφρ. Μπάλτα, ό.π., σ. 33: «Κι από τούτη την ελληνική γη στη Θήβα πρώτα ύψωσα κραυγή (ἀνωλόλυξα) φορώντας ελαφοτόμαρο και κρατώντας στο χέρι θύρσο, κοντάρι τυλιγμένο με φύλλα κισσού». Ποιες σημαντικές ερμηνευτικές παρανοήσεις εντοπίζονται σ αυτό το μεταφραστικό δείγμα; Ποιες συνέπειες έχουν στο επίπεδο της ακριβούς απόδοσης των λατρευτικών δεδομένων της διονυσιακής θρησκείας; 3. Ποιο το ακριβές περιεχόμενο του ρήματος έξεκαυχῶντο και πώς αποδίδεται στα μεταφραστικά δείγματα που ακολουθούν: «διατυμπάνιζαν» (Στεφανόπουλος), «το βεβαίωναν με έπαρση» (Νικολαΐδου-Αραμπατζή), «κι έλεγαν» (Μπάλτας). 4. Ποια η σημασία της φράσης ἀνόροφος πέτρα; Μπορεί να σημαίνει «απόκρημνος βράχος»;

3 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 3 Ευριπίδου Βάκχαι του πουθενά δεν κάνει μνεία για μένα. Γι αυτό και σ εκείνον αλλά και σ όλους τους Θηβαίους θα δείξω θεός πως είμαι γεννημένος. Κι αφού τα πάντα εδώ σε τάξη βάλω το βήμα μου σ άλλους τόπους θα σύρω, 50 δείχνοντας ποιος είμαι κι αν η πόλη των Θηβαίων μες στο θυμό της προσπαθεί με τα όπλα τις βάκχες από το βουνό πίσω να φέρει, μάχη θα δώσω οδηγώντας τις μαινάδες. Γι αυτό το λόγο έχω πάρει τη μορφή θνητού και άλλαξα τη θεϊκή μου όψη σ ανθρώπινη. (απευθύνεται στο Χορό) 55 Αλλά, εσείς που αφήσατε τον Τμώλο, της Λυδίας το προπύργιο, εσείς ο θίασός μου, γυναίκες που απ τους βαρβάρους σας έφερα βοηθούς και συνοδούς μου, σηκώστε τα τύμπανα που συνηθίζουν στη χώρα των Φρυγών, επινοήσεις της Ρέας, της μεγάλης μητέρας, και δικές μου, 60 ελάτε κοντά στο παλάτι του Πενθέα και χτυπάτε τα, για να βλέπει του Κάδμου η πόλη. Εγώ πηγαίνω στου Κιθαιρώνα τα φαράγγια όπου βρίσκονται οι βάκχες μου 63 για να λάβω μέρος στους χορούς τους.

4 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 4 Ευριπίδου Βάκχαι ΠΑΡΟΔΟΣ (64-169) ΧΟΡΟΣ Απ την Ασιατική γη 65 αφήνοντας τον ιερό Τμώλο για χάρη του Βρόμιου 5 έρχομαι ορμητικά, 6 κι ο κόπος μου γλυκός κι ο κάματος ευχάριστος, κράζοντας: Βάκχε, ευάν ευοί! 7 Ποιος βρίσκεται στο δρόμο; ποιος; Ας αποχωρήσει από δω μέσα στο σπίτι του κι ο καθένας ας κρατά το στόμα του αγνό 70 με την ιερή σιωπή. Κι εγώ μ αυτά που πάντα είναι καθιερωμένα το Διόνυσο θα υμνήσω Στρ. α Μακάριος είναι όποιος με τη θεϊκή εύνοια γνωρίζοντας τις τελετές των θεών αγνή ζωή περνά 75 και η ψυχή του ενώνεται με το θίασο του θεού καθώς βακχεύει στα βουνά με καθαρμούς ιερούς και της Κυβέλης της μεγάλης Μητέρας τα όργια τιμώντας, 80 τινάζοντας ψηλά το θύρσο στεφανωμένος με κισσό το Διόνυσο λατρεύει. Βάκχες, εμπρός! Βάκχες, εμπρός! το Βρόμιο, 8 το θεό Διόνυσο το γιο του θεού 85 φέρτε πίσω από τα Φρυγικά βουνά 5. Ο Μύρης αποδίδει το προσωνύμιο Βρόμιος με τη φράση «ο θεός των πανηγύρεων». Διευκολύνει η επιλογή του την προσληπτική διαδικασία κατά τη θεατρική παράσταση με δεδομένο το γεγονός ότι η μτφρ. του Μύρη προορίζεται για το θέατρο; 6. Ποιον όρο του αρχαίου κειμένου αποδίδει η φράση; Ποιες όψεις της σκηνικής παρουσίασης αναδεικνύει και σε ποια χαρακτηριστικά της διονυσιακής θρησκείας παραπέμπει; 7. Να συγκρίνετε με την απόδοση της φράσης από τον Μύρη: «γλυκύς ο κόπος κι ο βακχικός αλαλαγμός». 8. Ο Μύρης αποδίδει: «τον πανηγυριστήν υιό θεού καλέστε, τον Διόνυσον, ανάμεσά μας».

5 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 5 Ευριπίδου Βάκχαι εδώ στης Ελλάδας τους δρόμους τους πλατείς. 9 αντιστρ. α (τον Βρόμιο) που η μάνα του ενώ ακόμη τον κουβαλούσε στην κοιλιά της 90 σαν έπεσε του Δία η φτερωτή βροντή μέσα στου αναγκαστικού τοκετού τους πόνους απ τη μήτρα της τον έβγαζε στο φως πρόωρα κι αυτή άφησε τη ζωή απ τον κεραυνό χτυπημένη. 95 Ευθύς ο Δίας, του Κρόνου ο γιος, τον δέχτηκε σε μυστική φωλιά εγκυμοσύνης και μέσα στο μηρό του αφού τον κάλυψε εντελώς τον ράβει με τις χρυσές περόνες για να ναι κρυμμένος απ την Ἠρα. Κι όταν οι Μοίρες όρισαν εκείνος γέννησε τον ταυροκέρατο θεό και με φίδια τον στεφάνωσε, που όμοια 10 οι μαινάδες στα μαλλιά τους γύρω-γύρω φορούν το άγριο αυτό κυνήγι. στρ. β Ω Θήβα, εσύ που ανάθρεψες τη Σεμέλη 106 από κισσό βάλε στεφάνι γεμίστε, γεμίστε με χλωρό καλλόκαρπο άγριο αμπέλι και στεφανωθείτε στη βακχική μανία σας 110 με κλαδιά βελανιδιάς ή ελάτου και τα τομάρια του ελαφιού τα παρδαλά που θα ντυθείτε με φούντες στεφανώστε τα από λευκό μαλλί 9. Στη μτφρ. αυτή υπάρχει κάποιος όρος του αρχαίου κειμένου που δεν αποδίδεται; Να σχολιάσετε την παράλειψη και να συγκρίνετε με την απόδοση του Μύρη: «Από τα Φρύγια τα όρη φέρτε τον στις ευρύχωρες δημοσιές της Ελλάδας, το θεό που δονεί και δονείται». 10. «γι αυτό κατά τον ίδιο τρόπο». Βλ. τη μτφρ. του Μύρη: «Έτσι κρατεί το έθιμο να πλέκουν τα μαλλιά τους φιδωτά, σαν έβγουν οι Μαινάδες στο κυνήγι».

6 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 6 Ευριπίδου Βάκχαι τους βίαιους θύρσους σας σείστε ευλαβικά 11 αμέσως όλη η γη χορούς θα στήσει 115 -όποιος οδηγεί τους θιάσους είναι Βρόμιοςστο βουνό, στο βουνό όπου έχει το λημέρι του των γυναικών ο όχλος που εγκατέλειψε τους αργαλειούς και τις σαΐτες του 119 απ το κεντρί του Διονύσου. αντιστρ. β Ω των Κουρήτων κατοικία και τόποι θεϊκοί της Κρήτης, που το Δία γεννήσατε! Μέσα στις σπηλιές σας τούτο εδώ το τύμπανο το στρογγυλό με το πετσί το τεντωμένο επάνω του 125 για χάρη μου οι Κορύβαντες βρήκαν, που έχουν τα κράνη τρίκορφα. Και ανέμειξαν τον ήχο του μες στη βακχεία τους τη σφοδρή με τη γλυκόλαλη πνοή των φρυγικών αυλών και μες στα χέρια το βαλαν της Μητέρας Ρέας για να βαρεί με των Βακχών τα ευάν ευοί Κι οι Σάτυροι μανιασμένοι από τα χέρια της θεάς μητέρας τ άρπαξαν, το ταίριασαν με τους χορούς των τριετηρίδων, που ναι η χαρά του Διονύσου. Επωδός Μες στα βουνά καλόδεχτος όταν από τη γρήγορη του βακχικού θιάσου πορεία ξεκόβοντας 136 πέσει κάτω φορώντας το ιερό ένδυμα του ελαφιού, κυνηγώντας αίμα τράγου που σκότωσαν για να γευτεί τη χάρη του σπαραγμού σάρκας ωμής, Η σύνθετη διαδικασία μετατροπής του απλού νάρθηκα σε σύμβολο ιερό της λατρείας του Διονύσου (σε θύρσο) που περιγράφεται εδώ, δύσκολα αποδίδεται στα νέα ελληνικά. 12. «για να κρατάει το ρυθμό στις χαρούμενες κραυγές των Βακχών». 13. «και γυρεύοντας τη χαρά που προέρχεται από το σπαραγμό της ωμής σάρκας». Να σχολιάσετε τις μετατοπίσεις που έχει επιφέρει ο Μύρης στη μετάφραση των στίχων : «Αγάλλεσαι να τρέχεις στα όρη, στους κάμπους να πλανιέσαι το ιερόν ελαφοτόμαρο φορώντας, οσμίζοντας αίμα σφαγμένου τράγου, να τέρπεσαι με την ωμοφαγία, στη γη πεσμένος να σπαράζεις σαν μπαίνει μέσα σου ο θεός. Στα όρη να ορμάς τα Λύδια, τα Φρύγια κι ο πανηγυριστής θεός να σέρνει το χορό». Να εντοπίσετε τις

7 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 7 Ευριπίδου Βάκχαι ορμώντας στα Φρυγικά, τα Λυδικά βουνά, 140 ο Βρόμιος που μας οδηγεί με τα ευοί. Ρέει γάλα από τη γη, ρέει κρασί, ρέει του μελισσιού το νέκταρ. Σαν τον καπνό από λιβάνι της Συρίας 145 ο Βακχευτής, ψηλά κρατώντας τη φλόγα τη λαμπρή του πεύκου, με ορμή την κινεί 14 απ τον πυρσό, και με το τρέξιμο και το χορό τις βάκχες που γυρνούν εδώ κι εκεί ερεθίζει, ξεσηκώνοντάς τες με ιαχές, 150 τινάζοντας τις απαλές πλεξούδες στον αέρα. Και μέσα στις κραυγές ευοί ευάν η φωνή του αντηχεί: Βάκχες εμπρός, Βάκχες εμπρός, με χλιδή σαν κι αυτή του Τμώλου όπου κυλάει χρυσοφόρο ποτάμι 155 υμνείτε το Διόνυσο υπό τους ήχους τους βαρείς των τυμπάνων, δοξάζοντας όλο χαρά το βακχικό θεό με ευοί-ευάν, 15 με φρυγικές κραυγές και τραγούδια 160 όταν το ιερό γλυκόλαλο καλάμι το ιερό τραγούδι του παίζει, συνοδεύοντας ρυθμικά την τρελή πορεία των μαινάδων στο όρος, στο όρος. Κι όμοια με πουλάρι που στη μητέρα του κοντά σκιρτά, όλο χαρά, τα πόδια της γοργά κινεί η βάκχη. 16 σημασιολογικές αποκλίσεις και με βάση την ερμηνεία του χωρίου να απαντήσετε στο ερώτημα ποιες από αυτές είναι αυθαίρετες και ποιες υπαγορεύονται από τα θρησκευτικά συμφραζόμενα της διονυσιακής λατρείας. 14. Απόδοση του ρήματος ἀΐσσει = μεταβατικό, όχι αμετάβατο. 15. Να σχολιάσετε την αντικατάσταση του «εὔια τὸν εὔιον» από τον Μύρη: «με χαρές το θεό της χαράς να χαρείτε». 16. Ποιες οι σημαίνουσες επαναλήψεις στους στίχους και ποιες από αυτές έχουν διατηρηθεί στη μετάφραση αυτή;.

8 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 8 Ευριπίδου Βάκχαι Α ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ( ) ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ 170 Ποιος είναι εδώ στην πύλη; Κάλεσε έξω από το παλάτι τον Κάδμο, του Αγήνορα το γιο, που αφού άφησε την πόλη της Σιδώνας, με τείχη έζωσε αυτήν εδώ της Θήβας την πόλη. Ας πάει κάποιος μέσα να του μηνύσει πως τον ζητάει ο Τειρεσίας εξάλλου κι ο ίδιος γνωρίζει το λόγο για τον οποίο ήρθα, 175 και όσα γέρος εγώ συμφώνησα μ άλλον ακόμη γεροντότερο. Θύρσους να φτιάξουμε δέρματα ελαφιών να βάλουμε και το κεφάλι μας με κλωνάρια κισσού να στεφανώσουμε ΚΑΔΜΟΣ Καλέ μου φίλε, τη φωνή σου ακούγοντας, φωνή σοφή άνδρα σοφού, τη γνώρισα αμέσως από το παλάτι μέσα που ήμουν να μαι λοιπόν προβαίνω έτοιμος, 180 τη στολή φορώντας του θεού. Γιατί πρέπει, μια και το παιδί της θυγατέρας μου είναι αυτός ο Διόνυσος, που ολοφάνερα έδειξε στους ανθρώπους πως είναι θεός να τον δοξάζουμε όσο μπορούμε. Πού πρέπει λοιπόν να στήσουμε χορούς, πού να φέρουμε τα βήματά μας και το άσπρο μας να σείσουμε κεφάλι; 185 Εξήγησε εσύ σε μένα, γέρος σε γέρο, Τειρεσία γιατί είσαι σοφός εσύ. Κι εγώ δεν θα κουραστώ νύχτα και μέρα το θύρσο μου στη γη να χτυπώ. Με χαρά έχουμε ξεχάσει πως γέροι είμαστε! ΤΕ. Νιώθεις λοιπόν κι εσύ όπως εγώ. 190 Γιατί κι εγώ σαν παλικάρι νιώθω και θα δοκιμάσω σε χορούς να λάβω μέρος. ΚΑ. Λοιπόν με αμάξι στο βουνό θα πάμε; ΤΕ. Τιμή ο θεός αξίζει πιο μεγάλη. ΚΑ. Τότε εγώ θα σ οδηγήσω, γέρος το γέρο.

9 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 9 Ευριπίδου Βάκχαι ΤΕ. Ο θεός άκοπα θα μας οδηγήσει εκεί πάνω 17 ΚΑ. 195 Μονάχα εμείς από τους πολίτες για το Βάκχο θα στήσουμε χορούς; ΤΕ. Ναι, γιατί μόνο εμείς σκεφτόμαστε σωστά ενώ οι άλλοι λάθος. 18 ΚΑ. Αργούμε από το χέρι μου έλα πιάσου. ΤΕ. Να πάρε το, στο χέρι μου βάλε το δικό σου ΚΑ. Θνητός εγώ, τους θεούς δεν αψηφώ. ΤΕ. Δεν έχουμε σοφία στα μάτια των θεών. Κι όσες προγονικές, παλιές όσο κι ο χρόνος, παραδόσεις βρήκαμε αυτές κανένας λογισμός δεν θα γκρεμίσει, ούτε κι αν το σοφό μυαλό τις πιο λεπτές αναλύσεις έχει κάνει. Ξέρω, θα πει κάποιος πως τα γηρατειά μου εγώ δεν ντρέπομαι 205 που πάω για να λάβω μέρος σε χορούς με το κεφάλι μου στεφανωμένο με κισσό; Όμως ο θεός δεν έκανε διάκριση ο νιος ή ο γεροντότερος αν πρέπει στους χορούς να λάβουν μέρος, αλλά κοινές απ όλους θέλει να έχει τις τιμές και να δοξάζεται απ όλους χωρίς να τοποθετεί έναν σε μια κατηγορία κι άλλον σ άλλη. ΚΑ. 210 Μια που εσύ, Τειρεσία, το φέγγος της μέρας δεν βλέπεις εγώ με τα λόγια θα σου λέω τι γίνεται. Τώρα δα κατά το παλάτι με βιάση ζυγώνει ο Πενθέας, του Εχίονα ο γιος, που εγώ του έδωσα την εξουσία της χώρας. Δείχνει αναστατωμένος 19 άραγε τι θ ανακοινώσει; ΠΕ. 215 Ταξίδι έτυχε να μαι μακριά απ αυτή τη χώρα σαν άκουσα το φοβερό κακό που βρήκε την πόλη πως οι γυναίκες μας τα σπίτια παράτησαν με πρόφαση τις ψεύτικες βακχείες και στα βαθύσκιωτα βουνά ορμάνε το νεοφερμένο θεό το Διόνυσο, Σε ποια λατρευτική ιδιαιτερότητα της διονυσιακής θρησκείας αναφέρεται η μτφρ. του Μύρη: «Με το θεό να προπορεύεται, θα φτάσουμε ξεκούραστα»; 18. Να σχολιάσετε τη μτφρ. του Μύρη: «Μονάχα εμείς πιστεύουμε οι άλλοι δεν πιστεύουν». 19. Ο Θ. Γεωργιάδης, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες 2001, σ. 105 αποδίδει τη φράση «ὡς ἐπτόηται» ως εξής: «Φαίνεται κουρασμένος». Είναι σωστή αυτή η απόδοση του ρ. πτοοῦμαι; Ποιες συνέπειες επιφέρει αυτή η εντελώς εσφαλμένη μετάφραση του ρήματος; 20. Η ιδιαίτερα υποτιμητική χροιά της διατύπωσης τὸν νεωστὶ δαίμονα / Διόνυσον αποδίδεται καλύτερα από τη μτφρ. του Μύρη «το νεόκοπο θεό»;

10 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 10 Ευριπίδου Βάκχαι 220 όποιος κι αν είναι, 21 τιμώντας με χορούς κρατήρες, λεν, γεμάτοι είναι στημένοι ανάμεσα στους θιάσους τους, κι άλλη από δω άλλη από κει στις ερημιές τρυπώνει και μ άντρες σμίγουν ερωτικά κάνοντας τις θεοσεβούμενες μαινάδες 225 ενώ στην πραγματικότητα την Αφροδίτη βάζουν πάνω απ το Βάκχο. ΠΕ. Κι όσες απ αυτές έπιασα, με τα χέρια δεμένα τις κρατούν οι υπηρέτες στη φυλακή. Όσες όμως ξέφυγαν θα τις κυνηγήσω κι απ το βουνό πίσω θα τις φέρω, την Ινώ και την Αγαύη που απ τον Εχίονα με γέννησε 230 καθώς και τη μητέρα του Ακταίονα, την Αυτονόη. Αυτές σε δίχτυα σιδερένια αφού τις κλείσω θα δώσω τέλος αμέσως σ αυτήν την ανόσια βακχεία. Λένε ακόμα πως κάποιος ξένος ήρθε εδώ, μάγος και γητευτής απ τη Λυδία, 235 με μυρωμένα τα ξανθά σγουρά μαλλιά του που έχει στα μάτια τις λαμπρές της Αφροδίτης τις χάρες 22 που μέρα και νύχτα με τις κοπέλες σμίγει 23 καλώντας τες σε βακχικές τελετές. Κι αν τον πιάσω μέσα εδώ θα τον κάνω να σταματήσει 25 το θύρσο να χτυπά και ν ανεμίζει τα μαλλιά του, γιατί θα του χωρίσω το κεφάλι απ το κορμί του. Αυτός είναι εκείνος που ισχυρίζεται πως ο Διόνυσος είναι θεός, κι εκείνος πάλι λέει πως στο μηρό του ο Δίας κάποτε τον είχε ράψει, αυτόν (Η σημασία του νεόκοπος = αυτός που εμφανίζεται για πρώτη φορά σ έναν τομέα δραστηριότητας και χαρακτηρίζεται από έλλειψη πείρας και μετριοφροσύνης»). 21. Ο Μύρης αποδίδει «όπως τον λεν». Να σχολιάσετε την επιλογή του Μύρη με βάση το ιδιαίτερο σημασιολογικό και θρησκευτικό περιεχόμενο της φράσης. 22. Ο Γεωργιάδης ενώ υιοθετεί το κείμενο του Murray οἰνῶπας... ἔχων μεταφράζει ως εξής: «κρασόχρωμος στο δέρμα, στα μάτια του της Αφροδίτης παίζουνε οι χάρες». Να σχολιάσετε την επιλογή αυτή αξιοποιώντας το κριτικό υπόμνημα του κειμένου [ὁ, ἡ οἰνώψ, -ῶπος vs. οἰνωπός, ή, όν]. 23. Η απόδοση του «συγγίγνεται» ως «σμίγει» διατηρεί το ερωτικό υπονοούμενο; 24. Ποιο το σχόλιο του Dodds σχετικά με τη σημασία της γενικής στέγης στο στίχο αυτό; Με βάση τις παρατηρήσεις του Dodds να σχολιάσετε τη μτφρ. του Στεφανόπουλου «αν τον πετύχω εδώ στη χώρα». 25. Να συγκρίνετε με την απόδοση του Μύρη: «θα πάψει αυτός...». Ποιες συνέπειες έχει η μετατόπιση αυτή; (από α πρόσωπο σε γ πρόσωπο).

11 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 11 Ευριπίδου Βάκχαι που απ τη λαμπρή φωτιά του κεραυνού κάηκε εντελώς μαζί με τη μητέρα του, 245 για το ψέμα που αυτή σοφίστηκε πως ο Δίας μαζί της είχε σμίξει. Και δεν αξίζει θάνατο φοβερό στην κρεμάλα, όποιος κι αν είναι ο ξένος, μ αυτά τα υβριστικά λόγια που ξεστομίζει; (Ξαφνικά ο Πενθέας αντιλαμβάνεται την παρουσία των δύο γερόντων) Μα άλλο και τούτο εδώ το θαύμα! Τον μάντη Τειρεσία βλέπω με παρδαλά ελαφοτόμαρα, και μαζί μ αυτόν και τον πατέρα της μάνας 250 μου τι γελοίο αλήθεια-με μια μαγκούρα στο χέρι να βακχεύει. Παππού, 26 δεν το αντέχω να βλέπω πως τώρα στα γεράματα χάσατε το νου σας. Δεν πετάς μακριά τον κισσό; δεν λευτερώνεις το χέρι σου, παππού, απ το θύρσο; 255 Εσύ Τειρεσία, τον έπεισες σ αυτά. Εισάγοντας ακόμη ένα θεό σαν κάτι καινούριο στους ανθρώπους, θέλεις ευκαιρία να βρεις για να μελετάς τους οιωνούς και μισθούς να προσπορίζεσαι για τα σημάδια που διαβάζεις στις θυσίες των σφαγίων. Αλλά αν τ άσπρα σου μαλλιά δεν σ έσωζαν κι εσύ δεμένος ανάμεσα στις βάκχες θα καθόσουν, που τελετές αισχρές εισάγεις. 261 Γιατί όταν στων γυναικών τις γιορτές μπει το κέφι που προέρχεται απ το λαμπρό κρασί, πιστεύω πως τίποτε σωστό δεν θα βγεί απ αυτές τις θρησκευτικές τελετές. 27 ΧΟΡΟΣ Τι ασέβεια! Ξένε δεν σέβεσαι τους θεούς μήτε τον Κάδμο που έσπειρε σα στάχυ τη γενιά σου 265 κι ενώ του Εχίονα είσαι γιος, ντροπιάζεις την οικογένειά σου; ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ Όταν ο σοφός άντρας λάβει αφορμή 26. Αυτή η απόδοση της προσφώνησης πάτερ μεταφέρει το επίπεδο λόγου του αρχαίου κειμένου; 27. Προσέχουμε την απόδοση της λέξης ὄργιον.

12 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 12 Ευριπίδου Βάκχαι να μιλήσει για μια δίκαια υπόθεση δεν είναι δύσκολο ωραία να μιλήσει κι εσύ γλώσσα έχεις καλά τροχισμένη, και νομίζεις πως είσαι γνωστικός, στα λόγια σου όμως φρόνηση δεν υπάρχει. 270 Ο τολμηρός και δυνατός στα λόγια, κακός πολίτης αποδεικνύεται, επειδή μυαλό δεν έχει. Αυτός ο νέος ο θεός, που εσύ τον περιπαίζεις, πώς θα μπορούσα να πω καθαρά σε ποια μεγαλοσύνη θα φτάσει στην Ελλάδα. Γιατί στους ανθρώπους δύο είναι τα 275 πρώτα, νεαρέ η θεά Δήμητρα, δηλαδή η γη και μπορείς να την προσφωνείς μ όποιο απ τα δυο ονόματα θες αυτή δίνει στους ανθρώπους τη στερεά τροφή. Και εκείνος που ύστερα ήρθε, ο γόνος της Σεμέλης, το ισάξιο βρήκε πιοτό του σταφυλιού και στους ανθρώπους το δωσε 280 αυτό τη λύπη των ταλαίπωρων ανθρώπων θεραπεύει, σαν χορτάσουν απ το χυμό της αμπέλου, και τους δίνει τον ύπνο, λησμοσύνη απ τα βάσανα της κάθε μέρας, κι άλλο γιατρικό για τις πίκρες δεν υπάρχει. Αυτός, κι ας είναι θεός ο ίδιος, στους άλλους τους θεούς σπονδή προσφέρεται, κι έτσι με τη βοήθειά του 285 οι άνθρωποι κάθε αγαθό αποχτούνε. Και ακόμη κοροϊδεύεις που στο μηρό του Δία ράφτηκε; μα θα σου εξηγήσω ότι αυτό έχει νόημα. Όταν ο Δίας τον άρπαξε απ τη φωτιά του κεραυνού και, θεό πάνω στον Όλυμπο τον έφερε, έτσι βρέφος, ήθελε η Ήρα να τον διώξει απ τον ουρανό θεός κι ο Δίας βρήκε άλλα σχέδια για ν αντιμετωπίσει αυτά της Ήρας. Απ τον αιθέρα που τη γη 28. Ο Γεωργιάδης αποδίδει: «βρέφος στον Όλυμπο έφερε το θεό». Βασικό σε κάθε απόδοση της φράσης είναι να φαίνεται πως ο Διόνυσος ήταν θεός από τη γέννησή του.

13 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 13 Ευριπίδου Βάκχαι κυκλώνει ξεσκίζει ένα κομμάτι και το δίνει στην Ήρα για όμηρο... κι έτσι έσωσε τον Διόνυσο απ την έχθρα της. Με τα χρόνια όμως αλλάζοντας τη λέξη (όμηρος σε μηρό) 295 οι άνθρωποι είπαν πως αυτός ράφτηκε μες στο μηρό του Δία, κι έπλασαν το μύθο απ το γεγονός ότι ένας θεός κάποτε όμηρος ήταν της Ήρας. 29 Είναι και μάντης ο θεός αυτός, γιατί μες στη βακχεία και τη μανία υπάρχει μεγάλη μαντική δύναμη. 300 Και σαν ο θεός έρθει στο σώμα άφθονος και μ όλη του τη δύναμη κάνει εκείνους που έχουν καταληφθεί από τη μανία προφήτες των μελλούμενων Μα κι απ τον Άρη αμέτοχος δεν είναι γιατί στρατό οπλισμένο και παραταγμένο ο φόβος τον αλαφιάζει, τη λόγχη πριν αγγίξει κι αυτό μανία είναι 305 που ο Διόνυσος τη στέλνει. Και θα τον δεις αυτόν μια μέρα και στων Δελφών τους βράχους με δάδες να πηδάει στο δίκορφο τον κάμπο, το βακχικό κλαδί σείοντας και κουνώντας, και θα τον δεις μεγάλο στην Ελλάδα. 310 Μα έλα, Πενθέα, σε μένα πείσου και μην καυχιέσαι πως η εξουσία στους ανθρώπους δύναμη δίνει μήτε να θαρρείς πως νου έχεις, αν έχεις μια γνώμη κι αυτή είναι λαθεμένη. Μόνο δέξου το θεό στη χώρα και σπονδές κάνε και βάκχευε και βάλε στο κεφάλι στεφάνι. Και δεν θ αναγκάσει ο Διόνυσος τις γυναίκες να υπακούσουν στην Αφροδίτη, 30 αλλά σε κάθε περίπτωση, όπου υπάρχει σωφροσύνη, 29. όμηρος/μηρός: αξίζει να δει κανείς μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες (π.χ. αγγλικά) ώστε να παρατηρήσει πώς οι μεταφράσεις αποδίδουν αυτή την ιδιαίτερα δύσκολη ηχητική συνάφεια που στα νέα ελληνικά διατηρείται. Πβλ. Γεωργιάδης: «είπαν πως στο μερί του Δία ράφτηκε το όνομά του αλλάζοντας...». Δικαιολογείται η χρήση της λέξης μερί αντί της λέξης μηρός; Να σχολιάσετε αυτή την επιλογή του μεταφραστή. 30. «να παραστρατήσουν ερωτικά».

14 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 14 Ευριπίδου Βάκχαι 315 έχει τη βάση της στη φύση του ατόμου, αυτό πρέπει να ξέρεις. Γιατί ακόμη και στις βακχικές τελετές η γνωστικιά δεν θα χάσει τη φρονιμάδα της. Βλέπεις; όταν στη θύρα σου στέκεται πλήθος 320 κι η πόλη τ όνομα του Πενθέα μεγαλύνει, και συ χαίρεσαι κι εκείνος όμοια, νομίζω, ευχαριστιέται σαν τον τιμούν. Γι αυτό κι εγώ κι ο Κάδμος, που εσύ τον κοροϊδεύεις, με κισσό θα στεφανωθούμε και θα στήσουμε χορούς, ζευγάρι γέρικο, αλλά όμως ναι, πρέπει να χορέψουμε 325 και ποτέ τα λόγια σου δεν θα με πείσουν να τα βάλω με το θεό. (να θεομαχήσω) Γιατί βαριά είναι η τρέλα σου και γιατρειά δεν θα βρεις πάρεις δεν πάρεις φάρμακα. ΧΟΡΟΣ Ω γέροντα, μ αυτά που λες το Φοίβο δεν ντροπιάζεις και δείχνεις φρόνηση το Βρόμιο τιμώντας, θεό μεγάλο. ΚΑΔΜΟΣ 330 Παιδί μου, ο Τειρεσίας σωστά σε συμβούλεψε. Μείνε μαζί μας και μην λοξοδρομείς απ τις συνήθειες. Αυτή τη στιγμή πετάς και νομίζεις ότι έχει φρόνηση, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχεις. Γιατί κι αν ακόμη δεν υπάρχει αυτός ο θεός, όπως εσύ ισχυρίζεσαι, εσύ να λες πως είναι κι ακόμη λέγε αυτό το ωραίο ψέμα: 335 ότι δηλαδή υπάρχει, για να περνιέται η Σεμέλη μητέρα ενός θεού και για να παίρνουμε τιμή εμείς κι όλη η γενιά μας. Βλέπεις τον άθλιο θάνατο του Ακτέωνα τον οποίο οι ωμοφάγες σκύλες που ο ίδιος είχε αναθρέψει, μες στο λιβάδι κατασπάραξαν, 340 γιατί καυχήθηκε πως στο κυνήγι είναι καλύτερος από την Άρτεμη Με ποιους υφολογικούς τρόπους ο ποιητής αναδεικνύει την ύβριν του Ακτέωνα και πόσο δύσκολο είναι να επιτευχθεί ένα ισοδύναμο

15 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 15 Ευριπίδου Βάκχαι Μην πάθεις τέτοια εσύ, κοίτα! (Ο Κάδμος κινείται προς τον Πενθέα) Έλα να σου στεφανώσω το κεφάλι με κισσό το θεό μαζί μας τίμα. ΠΕΝΘΕΑΣ Μην απλώσεις χέρι, 32 αλλού πήγαινε να βακχεύσεις αλλά μη με μαγαρίσεις με την τρέλα σου εμένα. 345 Κι αυτόν εδώ που τέτοιες ανοησίες σε δασκάλεψε θα τον τιμωρήσω. Ας πάει κάποιος γρήγορα στους θρόνους αυτού εδώ, απ όπου τους οιωνούς εξετάζει με λοστούς γκρέμιστα και ξεχαρβάλωσέ τα τα πάντα ανακατεύοντας μαζί άνω-κάτω, 350 και τις ιερατικές ταινίες του σκόρπα στους ανέμους και στις θύελλες. Μ αυτόν τον τρόπο πολύ θα τον πονέσω. Κι εσείς στην πόλη γυρνώντας ψάξτε να βρείτε το γυναικόμορφο ξένο, που καινούργια αρρώστια φέρνει στις γυναίκες και μολύνει τα σπίτια μας. 355 Κι όταν τον πιάσετε, φέρτε τον εδώ δεμένο, για να βρει άξιο θάνατο με λιθοβολισμό κι έτσι να δει εδώ στη Θήβα πως ξινή του βγήκε η βακχεία. ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ Δύστυχε, δεν ξέρεις πια τα λόγια πού σε παν. Είσαι ήδη τρελός αλλά και πριν είχες χάσει τα λογικά σου. 360 Ας φύγουμε εμείς Κάδμε, κι ας δεηθούμε και γι αυτόν, μ όλο που ναι άγριος, και για την πόλη, κακό καινούργιο ο θεός να μην τους φέρει. Με το κισσόδετο ακολούθα με ραβδί σου, και προσπάθησε επικοινωνιακό αποτέλεσμα στα νέα ελληνικά; [κρείσσον... κομπάσαντ ἐν ὀργάσιν]. 32. Να συγκρίνετε τις παρακάτω μεταφράσεις και να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά με το βαθμό επιτυχίας ως προς την απόδοση της σκηνικής χειρονομίας: Μύρης «Μην κάνεις και μ αγγίξεις», Γεωργιάδης «Το χέρι μη μου δίνεις».

16 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 16 Ευριπίδου Βάκχαι εσύ το κορμί μου να στηρίζεις και το δικό σου εγώ 365 γιατί ντροπή είναι να πέσουνε δυο γέροι αν είναι να συμβεί ας αυμβεί, 33 γιατί στο Βάκχο, του Δία το γιο, λατρεία χρωστούμε. Και κοίτα, Κάδμε, μην φέρει ο Πενθέας μέσα στο σπίτι σου πένθος και δεν το λέω στη μαντική μου βασισμένος μα στα γεγονότα 369 γιατί ανόητος είναι κι ανοησίες ξεστομίζει. 33. ἴτω δ ὅμως: η απρόσωπη χρήση δεν ενισχύει την απόδοση «πάμε όμως». Το ορθό είναι «ας έρθει όμως το μοιραίο».

17 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 17 Ευριπίδου Βάκχαι Α ΣΤΑΣΙΜΟ ( ) στρ. α Ευσέβεια, σεβαστή στους θεούς, Ευσέβεια 34 εσύ που με τα χρυσά φτερά κάτω στη γη χαμηλώνεις ακούς αυτά τα λόγια που ο Πενθέας ξεστομίζει; Ακούς την ανόσια βλαστήμια 375 για το Βρόμιο, το γιο της Σεμέλης, το θεό τον πρώτο στα χαρούμενα συμπόσια των μακάρων τα ομορφοστεφάνωτα, που στη δικαιοδοσία του ανήκει χορούς θιάσων να οδηγεί 380 και να γελάει με τον αυλό, 35 τις έγνοιες όλες να παύει σαν λάμψει του σταφυλιού ο χυμός μες στων θεών τα δείπνα, κι όταν στις γιορτές όπου με κισσό στεφανώνονται, 385 τους άντρες με ύπνο τυλίγει το κρασί απ τους κρατήρες. αντιστρ. α Της αχαλίνωτης γλώσσας και της άνομης αφροσύνης ένα είναι το τέρμα, η δυστυχία. Μα η ζωή η ειρηνική 390 κι η φρόνηση μένουν ασάλευτα και συγκρατούν τα σπίτια. Γιατί αν και είναι μακριά από μας οι ουράνιοι που κατοικούν τον αιθέρα, όμως τ ανθρώπινα θωρούνε. 395 Η εξυπνάδα δεν είναι σοφία, ούτε το να μη σκέφτεσαι ως άνθρωπος. 36 Η ζωή είναι σύντομη, κι έχοντας αυτόν τον περιορισμό υπόψη του, όποιος μεγάλα κυνηγά δεν θα μπορούσε να τα βγάλει πέρα με τα καθημερινά. 400 Αυτός είναι τρόπος αντίδρασης των τρελών και άμυαλων ανθρώπων, θαρρώ. 37 στρ. β Ω! και να πήγαινα στην Κύπρο, στο νησί της Αφροδίτης 405 που οι Έρωτες το κατοικούν 34. Ποιες συνέπειες έχει η κατάργηση της διπλής προσφώνησης Ὁσία... Ὁσία σε διάφορες μεταφράσεις; 35. H απόδοση του Σφυρόερα «γλυκοπαίζει τον αυλό» ποια μετατόπιση επιφέρει σε επίπεδο θρησκευτικό; 36. Βλ. την εύστοχη μτφρ. του Μύρη: «αν δεν στοχάζεσαι όπως ταιριάζει στους θνητούς, είσαι σοφός χωρίς σοφία». 37. Να σχολιάσετε την απόδοση του Μύρη όπου η λέξη κακόβουλος (= ὁ κακῶς βουλευόμενος) αποδίδεται ως «κι όσοι θητεύουν στο κακό». Το «θαρρώ» σε ποια έκφραση του αρχαίου κειμένου αντιστοιχεί;

18 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 18 Ευριπίδου Βάκχαι που το νου των θνητών πλανεύουν! ή να μουνα στην Πάφο που τα νερά ενός ξένου ποταμού, με στόματα εκατό, εύφορη την κάνουν χωρίς βροχές. Κι όπου η σεβαστή πλαγιά του Ολύμπου στέκει, 410 η ασύγκριτη στην ομορφιά Πιερία, των Μουσών η έδρα εκεί οδήγησέ με, Βρόμιε, Βρόμιε, βακχικέ θεέ, αφέντη των βακχών. Εκεί είναι οι Χάριτες και ο πόθος είναι εκεί εκεί οι βάκχες μπορούν 415 ελεύθερα να τελούν τις λατρευτικές τελετές. αντιστρ. β Ο θεός, του Δία ο γιος, με τα γλέντια χαίρεται και την ειρήνη την πλουτοδότειρα αγαπά, 420 τη θεά την παιδοτρόφο. Κι όμοια, σε πλούσιο και φτωχό προσφέρει την απίκραντη χαρά του κρασιού. Και μισεί εκείνον που δε νοιάζεται 425 στης μέρας τη λάμψη και στην ποθητή νύχτα να δοκιμάζει τη χαρά της ζήσης, και να κρατά το νου του και το λογισμό με φρόνηση μακριά απ αυτούς τους άντρες που είναι υπερβολικοί σε όλα τους. 430 Ό,τι ο απλός λαός πιστεύει κι εφαρμόζει κι εγώ απ τη μεριά μου παραδέχομαι Να σχολιάσετε την απόδοση των λέξεων ὄλβιος, χείρων (421) και φαῦλος (430).

19 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 19 Ευριπίδου Βάκχαι Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ( ) ΘΕΡΑΠΩΝ Πενθέα, να μαστε εδώ μ αυτό το κυνήγι 435 για το οποίο μας έστειλες, κι η επιχείρησή μας άκαρπη δεν πήγε. Αυτό το θηρίο ήμερο στάθηκε για μας, κι ούτε στα πόδια το βαλε, αλλά με τη θέλησή του τα χέρια του μας έδωσε μήτε χλώμιασε μήτε άλλαξε η λαμπερή του όψη, γελώντας στεκόταν να τον δέσουμε και να τον οδηγήσουμε εδώ 440 κάνοντας έτσι το δικό μου καθήκον τελειωμένο. 39 Κι εγώ ντράπηκα και του είπα: «Ξένε, χωρίς τη θέλησή μου σε πιάνω, εκτελώντας τις εντολές του Πενθέα που μ ανέθεσε αυτήν την αποστολή». Όσο για τις βάκχες, που είχες πιάσει και μες στην δημόσια φυλακή δεμένες μ αλυσίδες τις κρατούσες, εκείνες, παν, το 445 σκασαν, και στα λιβάδια πηδούν, τον Βροντερό θεό φωνάζοντας ολοένα. 40 Μοναχά τους λύθηκαν των ποδιών τους τα δεσμά κι οι κλειδαριές χωρίς χεριού βοήθεια τις πόρτες έκαναν ν ανοίξουν. 450 Αυτός ο άνδρας εδώ στη Θήβα ήρθε, γεμάτος θαύματα. Για τ άλλα χρέος δικό σου να νοιαστείς. ΠΕΝΘΕΑΣ Ελευθερώστε τα χέρια του τώρα που είναι μες στο δίχτυ, δεν είναι τόσο γρήγορος να μου ξεφύγει. Μα τι βλέπω, 41 ξένε, στο σώμα άσχημος δεν είσαι για των γυναικών το γούστο, αφού γι αυτές εξάλλου ήρθες στη Θήβα. Και τα μακριά μαλλιά σου είναι 455 λυτά, αποδεικνύοντας πως δεν είσαι παλαιστής, Να σχολιάσετε τις σημασιολογικές διαφορές ανάμεσα στις γραφές εὐτρεπές, εὐπρεπές, εὐπετές. Ο Μπάλτας υιοθετεί τη γραφή εὐπρεπές και μεταφράζει «έτσι που το έργο μας διευκόλυνε». Είναι σωστή η απόδοση αυτή;. 40. Να σχολιάσετε την απόδοση του Στεφανόπουλου: «βοούν, καλούν θεό τον Διόνυσο». 41. Ποια λέξη του κειμένου αποδίδει η φράση; Ενσωματώνει η απόδοση αυτή τη σκηνοθετική οδηγία που υπάρχει στη λέξη του κειμένου;

20 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 20 Ευριπίδου Βάκχαι κι έτσι όπως χύνονται πλάι στο μάγουλό σου είναι γεμάτα πόθο. Το δέρμα σου είναι λευκό, χωρίς αμφιβολία με περισσή φροντίδα 43 το κράτησες στ απόσκια μακριά απ τον ήλιο, κυνηγώντας με τα κάλλη, τις χάρες της Αφροδίτης. 460 Μα πρώτα πες μου, πούθε κρατά η γενιά σου; ΔΙ. Εύκολο να το πω αυτό δεν θέλει δα και καυχησιές. Ακουστά θα χεις τον Τμώλο τον πολύανθο; ΠΕ. Ναι, το βουνό που ολόγυρα των Σάρδεων την πόλη κυκλώνει. ΔΙ. Από εκεί είμαι, πατρίδα μου η Λυδία. ΠΕ. 465 Πώς και 44 φέρνεις τις τελετές σου στην Ελλάδα; ΔΙ. Ο Διόνυσος, του Δία ο γιος, με μύησε. ΠΕ. Υπάρχει κι εκεί, σε σας κανένας Δίας που νέους θεούς γεννάει; ΔΙ. Όχι, είναι εκείνος που εδώ με τη Σεμέλη έσμιξε. ΠΕ. Στον ύπνο σου σε πρόσταξε ή στον ξύπνιο; ΔΙ. 470 Πρόσωπο με πρόσωπο τον είδα και στις τελετές του με μύησε. ΠΕ. Και πώς ακριβώς είναι τα μυστήρια αυτά, πες μου, εσύ που ξέρεις; ΔΙ. Στους αμύητους δεν λέγονται γιατί δεν κάνει να τα ξέρουν. ΠΕ. Και στους πιστούς ποια ωφέλεια φέρνουν; ΔΙ. Δεν κάνει να τ ακούσεις, μα ωστόσο αξίζει να τα ξέρεις. ΠΕ. Ωραίες κατεργαριές, 475 για να ζητώ να μάθω. ΔΙ. Μισούν τον ασεβή τα θεία μυστήρια. 45 ΠΕ. Κι ο θεός σαν τι όψη να είχε, αφού όπως λες καλά τον είδες; ΔΙ. Όποια του άρεσε, δεν ήμουν εγώ αυτός που θα του το όριζα. ΠΕ. Χωρίς να λες τίποτα, ξέφυγες πάλι. ΔΙ. 480 Ο αμύητος παίρνει το λόγια τα σοφά για κούφια. 42. Βλ. την εύστοχη απόδοση του Στεφανόπουλου: «δεν ξέρουν τι θα πει πάλη» όπου ενσωματώνει το σχόλιο του Dodds (το κοντοκουρεμένο μαλλί το συνήθιζαν οι αθλητές). 43. Βλ. την εντελώς άστοχη απόδοση του Γεωργιάδη: «Λευκό το δέρμα σου από προετοιμασία», όπου η απόλυτη προσκόλληση στο γράμμα του κειμένου οδηγεί σε μια ακατανόητη μετάφραση (επικοινωνιακή αποτυχία). 44. Βλ. την απόδοση του πόθεν από τον Μπάλτα: «κι από πού φέρνεις...». 45. Ποια ακριβώς η σύνταξη του στίχου; Η απόδοση του Μπάλτα: «O ασεβής μισεί τις τελετές του θεού» αναπαράγει τη σύνταξη του στίχου και μεταφέρει το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο;

21 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 21 Ευριπίδου Βάκχαι ΠΕ. Κι εδώ πρωτόρθες φέρνοντας το νέο θεό σου; ΔΙ. Τελούν τις τελετές του οι βάρβαροι όλοι. ΠΕ. Γιατί απ τους Έλληνες στο νου πολύ κατώτεροι είναι. ΔΙ. Σ αυτό μάλλον τους ξεπερνούνε απλώς άλλες συνήθειες έχουν. ΠΕ. 485 Και νύχτα τη λατρεία τελείς ή μέρα; ΔΙ. Κυρίως νύχτα γιατί ιερότητα το σκότος έχει. ΠΕ. Για τις γυναίκες δολερό κι επικίνδυνο. ΔΙ. Το αισχρό το βρίσκει κανείς και τη μέρα. ΠΕ. Α! θα τιμωρηθείς για τα κακά σοφίσματά σου! ΔΙ. 490 Κι εσύ για την άγνοιά σου και επειδή δείχνεις ασέβεια στο θεό. ΠΕ. Αυθάδεια που χει ο βάκχος και πως κόβει η γλώσσα του. ΔΙ. Πες τι ναι να πάθω τι κακό θα μου κάνεις; ΠΕ. Πρώτα θα σου κόψω αυτόν τον τρυφερό πλόκαμο. ΔΙ. Ιερά είναι τα μαλλιά μου! Για χάρη του θεού μακριά τ αφήνω. ΠΕ. 495 Έπειτα παράδωσε αυτόν εδώ το θύρσο από τα χέρια σου. ΔΙ. Εσύ ο ίδιος παρ τον τον έχω από το Διόνυσο. ΠΕ. Μετά θα σε κρατήσουμε μέσα στη φυλακή. ΔΙ. Ο θεός ο ίδιος θα με λύσει, όταν θελήσω. ΠΕ. Όταν τον καλέσεις αφού σταθείς ανάμεσα στις βάκχες. ΔΙ. 500 Και τώρα βλέπει όσα πάσχω, γιατί είναι κοντά. ΠΕ. Πού ναι λοιπόν; στα μάτια τα δικά μου τουλάχιστον δεν είναι φανερός. ΔΙ. Όπου είμαι εγώ, 46 αλλά εσύ δεν τον βλέπεις γιατί είσαι ασεβής. ΠΕ. Πιάστε τον! Περιφρονεί εμένα και τη Θήβα αυτός εδώ. ΔΙ. Σώφρων εγώ σε άφρονες λέω να μη με δέσουν. ΠΕ. 505 Κι εγώ που πιότερη εξουσία έχω λέω να σε δέσουν. ΔΙ. Δεν ξέρεις την κατάστασή σου, ούτε ποια είναι η θέση σου σε σχέση μ εμένα. ΠΕ. Είμαι ο Πενθέας, του Εχίονα γιος και της Αγαύης. ΔΙ. Αυτό το όνομα προδιαγράφει το δυστυχισμένο σου ριζικό. ΠΕ. Προχώρα. Φυλακίστε τον στους κοντινούς στάβλους, 510 για να βλέπει εκεί μαύρο σκοτάδι. Εκεί στήσε χορούς κι αυτές εδώ που έχεις μαζί σου συνένοχές σου στο κακό, ή θα τις πουλήσω ή αφού τις κάνω να σταματήσουν με το χέρι να χτυπούν αυτό το τύμπανο με το βαρύ ήχο, δούλες στους αργαλειούς θα τις κάνω. ΔΙ. 515 Θα πάω γιατί ό,τι δεν είναι γραφτό 46. Βλ. την απόδοση του Γεωργιάδη: «Κοντά μου βρίσκεται». Βλ. το σχόλιο του Dodds και διατυπώστε την κριτική σας.

22 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 22 Ευριπίδου Βάκχαι να πάθω, δεν γίνεται να πάθω. Αλλά, να σαι σίγουρος, ο Διόνυσος, που λες πως δεν υπάρχει, θα σ εκδικηθεί γι αυτές τις προσβολές γιατί σαν κάνεις κακό σ εμένα εκείνον φυλακίζεις. Β ΣΤΑΣΙΜΟ ( ) στρ. α Κόρη του Αχελώου εσύ, 520 θεϊκή Δίρκη, ευλογημένη παρθένα, εσύ είσαι που κάποτε μέσα στα νερά σου το γιο του Δία δέχτηκες, όταν απ την αθάνατη φωτιά ο Δίας ο πατέρας του τον άρπαξε, για να τον βάλει μέσα στο μηρό του, 525 κράζοντας: «έλα, Διθύραμβε, σ αυτήν εδώ την αρσενική μήτρα έμπα. Φανερώνω πως με το όνομα αυτό, Βάκχιε, θα σε αποκαλούν στη Θήβα». 530 Μα, ω μακάρια Δίρκη, εσύ εμένα διώχνεις που στεφανηφόρους θιάσους στις όχθες σου οδηγώ. γιατί μ αρνιέσαι; Γιατί μακριά από εμέ κρατιέσαι; Ωστόσο, μα την πολυστάφυλη τη χάρη 535 του αμπελιού του Διονύσου, η ώρα δεν αργεί που για το Βρόμιο θα νοιαστείς. αντιστρ. α Α! τι οργή, τι οργή δείχνει αυτός που ναι φύτρα της γης, ο απόγονος του παλαιού δράκοντα, ο Πενθέας που τον γέννησε ο Εχίονας ο χθόνιος, τέρας, με άγρια θωριά, κι όχι πλάσμα ανθρώπινο, μα όμοιο με φονικό γίγαντα, αντίπαλο των θεών. 545 Αυτός εμένα, του Βρόμιου τη συντρόφισσα στα δίχτυα θα με ρίξει, ενώ ήδη τον αρχηγό του θιάσου μου μέσα στο παλάτι κρατάει κλεισμένον σε σκοτεινή φυλακή. 550 Αυτά τα βλέπεις, Διόνυσε, του Δία παιδί, πως οι προφήτες σου σ αγώνα βρίσκονται σκληρό ενάντια στην ανάγκη;

23 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 23 Ευριπίδου Βάκχαι Έλα, αφέντη εσύ, που το χρυσό θύρσο 47 τινάζεις πάνω στον Όλυμπο, 555 σταμάτα την ύβρη αυτού του φονικού άντρα. Επωδός Μόνο να ξερα σε ποιο μέρος της Νύσας που τρέφει τ αγρίμια, Διόνυσε, ή αν στις κορυφές της Κωρυκίας είσαι και οδηγείς τους θιάσους με το θύρσο σου; 560 Ίσως πάλι να σαι στα πυκνόφυτα φαράγγια του Ολύμπου, όπου ο Ορφέας κάποτε παίζοντας την κιθάρα του σύναζε με τις νότες του τα δένδρα, σύναζε τα άγρια ζώα. 565 Μακάρια Πιερία εσύ, εσένα ο Εύιος σε σέβεται. Και θα ρθει να στήσει τους βακχικούς χορούς του, πρώτα διαβαίνοντας τον γοργορέματο Αξιό μετά και τον Λουδία πατέρα, που πλούτο παρέχει στους θνητούς κι ευτυχία, αυτόν που, όπως λένε, με τα όμορφα νερά του κάνει εύφορη τη χώρα την αλογοτρόφα, αφού τον διαβεί, θα οδηγήσει τις Μαινάδες που ορμούν κάνοντας κυκλικές κινήσεις. 47. Ο Γεωργιάδης ενώ υιοθετεί τη γραφή χρυσῶπα μεταφράζει: «έλα χρυσοπρόσωπε». Να σχολιάσετε την επιλογή αυτή.

24 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 24 Ευριπίδου Βάκχαι Γ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ( ) ΔΙ. Ω, ω! ακούστε τη φωνή μου, ω βάκχες, ω βάκχες. ΧΟ. Τι να ναι αυτή η φωνή, τι να ναι και από πού με κάλεσε η φωνή του Ευίου; ΔΙ. 580 Ωώ! Ωώ! σε καλώ και πάλι, εγώ της Σεμέλης ο γιος, του Δία ο γιος. ΧΟ. Ωώ! Ωώ! αφέντη! αφέντη έλα λοιπόν στο θίασό μας, Βρόμιε, Βρόμιε. ΔΙ. 585 Κάνε τούτη εδώ τη γη να τρανταχθεί, θεϊκέ Σεισμέ. ΧΟ. Α, α! γρήγορα του Πενθέα το παλάτι θα κλονιστεί και σε κομμάτια θα πέσει. Ο Διόνυσος μεσ στο παλάτι είναι, προσκυνάτε τον. 590 Τον προσκυνάμε, ναι! Είδατε πώς ράγισαν αυτοί οι πέτρινοι υπέρθυροι δοκοί πάνω στους κίονες; Ο Βρόμιος είναι που αλαλάζει στο βάθος του σπιτιού. ΔΙ. Άναψε τη λαμπερή του κεραυνού φωτιά 595 βάλε φωτιά, κάψε 48 του Πενθέα το σπίτι. ΧΟ. Α! Α! δεν βλέπεις τη φωτιά, δεν διακρίνεις 49 γύρω από της Σεμέλης τον ιερό τάφο, τη φλόγα που εκείνη κεραυνοβολημένη κάποτε απ τη βροντή του Δία άφησε εκεί; 600 Ρίχτε στη γη κατάχαμα τα κορμιά σας που τρέμουν, ρίχτε τα εσείς Μαινάδες γιατί ο αφέντης, του Δία ο γόνος, φέρνοντας το παλάτι άνω κάτω έρχεται μ ορμή. ΔΙ. Ε εσείς, γυναίκες Ασιάτισσες τόσο μεγάλος φόβος σας τάραξε 48. Να σχολιάσετε την απόδοση της διπλής αναφοράς σύμφλεγε στη μετάφραση αυτή και στη μετάφραση του Στεφανόπουλου: «κάψε, κάψε τα δώματα του Πενθέα». 49. πῦρ οὐ λεύσσεις, οὐδ αὐγάζῃ: Πόσο σημαντική είναι η σημασιολογική διαφοροποίηση των δύο ρημάτων όρασης και πώς μπορεί να αποδοθεί; (βλ. Dodds, το σχόλιό του).

25 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 25 Ευριπίδου Βάκχαι ώστε στη γη έχετε πέσει; 605 Νιώσατε, φαίνεται, το Βάκχο που τράνταξε του Πενθέα το σπίτι όμως εμπρός, σηκώστε το κορμί σας. Θάρρος. Της σαρκός τον τρόμο διώξτε! ΧΟ. Ω φως υπέρτατο της βακχικής έκστασης για μας πόση χαρά μου φέρνει να σε βλέπω μέσα στην τόση μου ερημιά. ΔΙ. 610 Στενοχωρηθήκατε λοιπόν όταν μ έσερναν μέσα, για να με ρίξουνε στις σκοτεινές του Πενθέα φυλακές; ΧΟ. Πώς όχι; Αν πάθαινες εσύ κακό, ποιος θα μου μενε προστάτης; Μα πώς ξέφυγες απ τα χέρια του ανόσιου άνδρα; ΔΙ. Εύκολα και δίχως κόπο μονάχος λευτερώθηκα. ΧΟ. 615 Μα δεν σου χε δεμένα τα δύο χέρια με σχοινιά; ΔΙ. Μα ίσα-ίσα σ αυτό ακριβώς τον εξευτέλισα, γιατί νομίζοντας ότι μ έδενε, μήτε μ άγγιξε μήτε μ ακούμπησε, αλλά έβοσκε σε ψεύτικη ελπίδα. Στα παχνιά, όπου μ οδήγησε για να με φυλακίσει, βρήκε ένα ταύρο και αυτού τα γόνατα και τα πόδια έδεσε ολόγυρα με σκοινιά 620 φυσώντας όλο λύσσα, και στάζοντας ιδρώτα απ το σώμα του, τα χείλια του δαγκώνοντας κι εγώ παρών κοντά του ήσυχος τον κοίταζα μένοντας καθισμένος. Και τότε ήρθε ο Βάκχος και τα παλάτια τράνταξε και στης μητέρας του τον τάφο φωτιά άναψε Κι αυτά όταν τα είδε εκείνος, νομίζοντας πως καιγόταν το 625 παλάτι, πηδούσε δώθε κείθε, διατάζοντας τους δούλους του νερό να φέρουν, και κάθε δούλος πράγματι δούλευε, κάνοντας μάταιο κόπο. Μετά εγκαταλείποντας το έργο αυτό, με την ιδέα ότι εγώ είχα ξεφύγει, αρπάζει μαύρο σπαθί κι ορμάει μέσα στο παλάτι. Τότε ο Βρόμιος, τη γνώμη μου λέω -μια εικασία κάνωμες στην αυλή έκανε ένα ψεύτικο είδωλό μου χιμώντας κατά πάνω του ο 630 Πενθέας πηδά και κεντά το λαμπερό αιθέρα, νομίζοντας πως σφάζει εμένα. Κοντά σ αυτά κι άλλες πολλές συμφορές

26 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 26 Ευριπίδου Βάκχαι του κανε ο Βάκχιος. Το παλάτι του γκρέμισε στη γη και όλο συντρίμμια πάει, κι έτσι για κείνον τα δικά μου τα δεσμά ξινά του βγήκαν. 635 Τέλος, από τον κόπο λύγισε και κατέρρευσε, γιατί άνθρωπος αυτός τόλμησε μ ένα θεό να πολεμήσει. Κι εγώ ήσυχος βγαίνοντας έξω απ το παλάτι ήρθα σε σας, δίχως τον Πενθέα να λογαριάσω. Μα μου φαίνεται πως θα βγει όπου να ναι στην είσοδο του παλατιού γιατί ναι ακούω κρότο απ τα πατήματά του. Μετά απ όσα γίναν τι θα πει άραγε; 640 Όσο μεγάλη οργή κι αν έχει, εύκολα θα τον αντιμετωπίσω γιατί ο σοφός ο άνδρας ξέρει να δείχνει ψυχραιμία. ΠΕ. Τι συμφορές έπαθα! Μου ξέφυγε ο ξένος, που ταν ως τώρα με δεσμά καλά δεμένος. Α! δεν είναι δυνατόν! 645 Να τος! Πώς γίνεται; πώς τολμάς και φανερώνεσαι μπροστά μου, μπρος στο παλάτι μου, αφού από τη φυλακή ξέφυγες; ΔΙ. Σταμάτα, κι η βιάση του θυμού σου ας ησυχάσει. 50 ΠΕ. Πώς απ τα δεσμά σου ξέφυγες και βγήκες έξω; ΔΙ. Στο είπα ή δεν τ άκουσες- πως θα με λύσει κάποιος; ΠΕ. 650 Ποιος; Όλο παράδοξα λόγια μου λες. ΔΙ. Αυτός που για χάρη των ανθρώπων την πολυστάφυλη άμπελο κάνει και φυτρώνει. ΠΕ. <Δώρο πικρό που κάνει τους ανθρώπους να χάνουν το μυαλό τους>. ΔΙ. Βρίζεις τον Διόνυσο για πράγμα που τον τιμά. ΠΕ. Δίνω εντολή να κλείσουν γύρω-γύρω οι καστρόπορτες. ΔΙ. Μα γιατί; Οι θεοί δεν δρασκελούν και κάστρα; ΠΕ. 655 Είσαι πολύ σοφός εσύ, αλλά όχι σ όσα πρέπει. ΔΙ. Ίσα-ίσα, είμαι σοφός και με το παραπάνω εκεί που πρέπει. Μα άκουσε πρώτα αυτού του ανδρός τα λόγια και μάθε τι έχει να σου πει, αυτού που απ το βουνό έρχεται και κάποιο νέο σου φέρνει. Κι εγώ, έννοια σου, 51 θα μείνω, δεν φεύγω. ΑΓΓΕΛΟΣ 660 Πενθέα, άρχοντα αυτής εδώ της χώρας των Θηβαίων, μόλις τώρα έφθασα απ τον Κιθαιρώνα, τον οποίο οι λαμπρές 50. Ο Γεωργιάδης αποδίδει: «Με πόδι ήσυχο πάτα την οργή σου». Να σχολιάσετε την απόδοση αυτή ως προς το βαθμό συντακτικής αντιστοιχίας με το αρχαίο κείμενο και σε σχέση με την ερμηνεία του Dodds. 51. Βλ. το σχόλιο του Dodds σχετικά με την απόδοση της δοτικής σοι.

27 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 27 Ευριπίδου Βάκχαι του ήλιου ακτίδες ποτέ δεν ελευθερώνουν απ το λευκό χιόνι. ΠΕ. Και ποιο νέο βιάστηκες τόσο πολύ να φέρεις; ΑΓ. Είδα τις σεβαστές τις βάκχες, 52 που απ αυτή την πόλη οιστρηλατημένες 665 με πόδια γυμνά φύγαν γρήγορα-γρήγορα κι έρχομαι γιατί επιθυμώ να ανακοινώσω σε σένα και στην πόλη, βασιλιά μου, πως κάνουν έργα φοβερά και τρανότερα από θαύματα. Μα θα θελα ν ακούσω απ το στόμα σου, ξεκάθαρα να εκθέσω ό,τι εκεί συμβαίνει ή τη γλώσσα μου πρέπει να μαζέψω; 670 Γιατί φοβάμαι, αφέντη μου, τον ευέξαπτο και οξύθυμο χαρακτήρα σου καθώς και τον υπερβολικά βασιλικό σου τρόπο. ΠΕ. Μίλα ανοιχτά, γιατί σε κάθε περίπτωση ευθύνη εγώ δεν θα σου ρίξω Μ όσους κάνουν το καθήκον τους δεν πρέπει να θυμώνει κανείς. Κι όσο φοβερότερα πεις για τις βάκχες, τόσο πιο σκληρά αυτόν 675 που τέτοιες τέχνες στις γυναίκες μαθαίνει θα τιμωρήσω. ΑΓ. Των μοσχαριών μου το κοπάδι οδηγούσα ψηλά στην κορυφή, την ώρα που ο ήλιος ρίχνει τις πρώτες του ακτίνες και τη γη ζεσταίνει. 680 Ξαφνικά βλέπω τρεις γυναικείους χορευτικούς θιάσους, του πρώτου κορυφαία ήταν η Αυτονόη, του δεύτερου η μητέρα σου η Αγαύη και του τρίτου η Ινώ. Αποκαμωμένες κοιμόνταν όλες, άλλες στηρίζοντας τη ράχη τους σε 685 φύλλωμα ελάτου, και άλλες πάνω σε φύλλα βελανιδιάς καταγής το κεφάλι τους ακουμπώντας σεμνά, και όχι, όπως λες εσύ, πως ξεμοναχιασμένες μες στο δάσος την Κύπρη κυνηγούνε μεθυσμένες απ το κρασί κι απ του αυλού τον ήχο. Και μόλις άκουσε των βοδιών των κερασφόρων τα μουκανητά η μάνα σου στάθηκε ολόρθη στη μέση των βακχών και φωνή 690 τους βάζει τα κορμιά απ τον ύπνο να σηκώσουν. Κι εκείνες διώχνοντας απ τα μάτια τον ύπνο το βαθύ, πετάχτηκαν ορθές, 52. Να σχολιάσετε την απόδοση του χαρακτηρισμού ποτνιάδας στις ακόλουθες μεταφράσεις: Γεωργιάδης «τις μανιασμένες», Στεφανόπουλος «τις ιερές».

28 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 28 Ευριπίδου Βάκχαι με τέτοια τάξη που ναι ν απορεί όποιος βλέπει, νέες μα κι άλλες μεστωμένες και ανύπαντρα κορίτσια. 695 Και πρώτα ρίξαν τα μαλλιά στους ώμους, τα ελαφοτόμαρα ανασήκωσαν σε όσα είχαν λυθεί τα δεσίματα και τα κατάστικτα ελαφοτόμαρα ζώσαν με φίδια που τους έγλειφαν τα μάγουλα. Κι άλλες, όσες πρόσφατα είχαν γεννήσει που είχαν στο σπίτι τους παρατήσει μωρά κι είχαν τα στήθη τους φουσκωμένα (απ το γάλα) κρατώντας στον κόρφο τους ζαρκάδια ή λυκόπουλα λευκό γάλα τους δίναν. Όλες από κισσό φορέσανε στεφάνια, καθώς κι από βελανιδιά κι από αγριόκλημα ανθισμένο. Και κάποια απ αυτές χτυπά μια πέτρα 705 με το θύρσο και ευθύς νερό αναβλύζει δροσερό μια άλλη το νάρθηκα στη γη τον μπήγει και στο σημείο αυτό ακριβώς ο θεός ανοίγει μια βρύση κρασιού Κι όσες τ άσπρο ποτό ποθούσαν σκάλιζαν τη γη με τ ακροδάχτυλά τους κι ευθύς είχαν ποτάμια γάλα 710 κι απ τους θύρσους τους κισσόδετους γλυκό έσταζε μέλι. Α! και να σουν εκεί και να βλεπες αυτά ώστε το θεό που τώρα βρίζεις κι εσύ ο ίδιος με προσευχές θα τον τιμούσες. Μαζευτήκαμε τότε οι τσοπάνηδες των βοδιών και των προβάτων 715 να συζητήσουμε αναμεταξύ μας γι αυτά τα φοβερά και θαυμαστά που κάναν. Κι ένας στα λόγια έμπειρος, που πάει συχνά στην πόλη, σ όλους μας είπε: «Ω εσείς που στις σεμνές κοιλάδες των βουνών ζείτε, θέλετε να τσακώσουμε την Αγαύη, τη 720 μάνα του Πενθέα, μεσ απ τις βακχείες κι έτσι το βασιλιά να ευχαριστήσουμε;» Σωστά ότι μιλούσε μας φάνηκε και μέσα στους πυκνούς θάμνους κρυφτήκαμε και στήσαμε καρτέρι. Σαν ήρθε η ώρα αυτές όλες μαζί τους θύρσους κουνούσαν για τη βακχική πορεία, κράζοντας με μια φωνή 725 τον Ίακχο, το γιο του Δία το Βρόμιο. Και συμμετείχε στο βακχικό ξέσπασμα το βουνό και τ αγρίμια και τίποτε ακίνητο δεν έμενε μα όλα σάλευαν. Και έτυχε η Αγαύη κοντά μου να διαβεί

29 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 29 Ευριπίδου Βάκχαι κι εγώ πετάχτηκα εγκαταλείποντας τα κλαδιά που ήμουν κρυμμένος ζητώντας 730 να την πιάσω. Τότε αυτή φωνάζει: «Σκύλες μου γοργοπόδαρες, οι άνδρες τούτοι μας βάλανε κυνήγι εμπρός, μαζί μου ελάτε, ακολουθήστε, τους θύρσους σας κρατώντας για όπλα μες στα χέρια». Εμείς το βάλαμε στα πόδια και απ τις βάκχες που θα μας ξέσκιζαν γλιτώσαμε. Κι αυτές χωρίς μαχαίρι στα χέρια τους, 735 χίμηξαν πάνω στις γελάδες που βοσκούσαν, κι έβλεπες άλλη να κρατά με τα χέρια ανοιχτά, μικρούλα καλομάσταρη δαμάλα που μούγκριζε, κι άλλες πιο κει κομμάτιαζαν γελάδες. 740 Κι έβλεπες πλευρά και πόδια διπλόνυχα ριγμένα άνω κάτω κι απ των ελάτων τα κλαδιά κομμάτια κρεμασμένα να σταλάζουν στο αίμα τυλιγμένα. Και ταύροι αγριεμένοι που ο θυμός τους πριν τους φλόγιζε το κέρατο, στο χώμα πέφταν κάτω, 745 σερνάμενοι από μυριάδες χέρια κοριτσιών. Κι οι σάρκες πιο γρήγορα κομματιάζονταν απ όσο εσύ κλείνεις τα βασιλικά σου βλέφαρα. Κι έπειτα ξεχύνονται σαν πουλιά γοργοπετώντας στις πεδιάδες που εκτείνονται από κάτω, εκεί πλάι στο ρέμα του Ασωπού, 750 που το καλόκαρπο στάχυ φυτρώνει των Θηβαίων ορμώντας σαν εχθροί στις Υσιές και τις Ερυθρές, που ναι χτισμένες κάτω απ του Κιθαιρώνα τις κορφές, όλα τα κούρσεψαν κι ό,τι στους ώμους 755 βάλαν δεν το δεναν, κι εκείνο δεν έπεφτε στο μαύρο χώμα, κι ας ήταν χαλκός ή σίδερο και στα μαλλιά τους φωτιά είχαν χωρίς να καίει. Οι χωρικοί οργισμένοι που οι βάκχες τους άρπαξαν τα πράγματα, πήραν τα όπλα, και τότε το θέαμα που είδαμε 760 ήταν φοβερό, βασιλιά μου. Οι λόγχες των ανδρών δεν τις τραυμάτιζαν όμως αυτές τους θύρσους εκτοξεύοντας από τα χέρια, τους πλήγωναν και τους ανάγκαζαν να στρέψουνε τα νώτα, οι γυναίκες τους άνδρες, όχι βέβαια χωρίς τη βοήθεια κάποιου θεού.

30 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 30 Ευριπίδου Βάκχαι 765 Ύστερα πίσω, απ όπου ξεκινήσανε, γυρίσαν, στις βρύσες, που γι αυτές ο θεός πριν είχε ανοίξει. Απ τα αίματα ξεπλύθηκαν και τις στάλες απ τα μάγουλα τα φίδια με τη γλώσσα τους καθάριζαν. Αφέντη μου, τον θεό αυτόν, όποιος κι αν είναι, 770 να τον δεχτείς στην πόλη μας, γιατί μεγάλος είναι σε πλήθος πράγματα και ακόμη, όπως έχω ακουστά, αυτός έδωσε στους θνητούς τ αμπέλι που τις λύπες παύει. Και σαν δεν έχεις το κρασί, δεν έχεις μήτε έρωτα μήτε άλλο απ όσα στους θνητούς δίνουν χαρά. ΧΟ. 775 Φοβούμαι μπρος στο βασιλιά 53 λεύτερα να μιλήσω, κι όμως θα μιλήσω από κανέναν άλλο θεό ο Διόνυσος κατώτερος δεν είναι. ΠΕ. Να, σαν φωτιά που κρυφοκαίει, η προσβολή των βακχών ήδη απλώνεται κοντά μας, στα μάτια των Ελλήνων μας ατιμάζει. Ας μη χάνουμε χρόνο στις πύλες 780 της Ηλέκτρας τρέχα εσύ και πες όλοι οι ασπιδοφόροι και οι αναβάτες των γοργοπόδαρων αλόγων, κι όσοι την πέλτη πάλλουν κι εκείνοι που με το χέρι τεντώνουν του τόξου τη χορδή να μαζευτούν γιατί εκστρατεία θα κάνουμε ενάντια στις βάκχες. 785 Γιατί δεν πάει άλλο αλλά παραείναι φοβερό να παθαίνουμε όσα παθαίνουμε από γυναίκες. ΔΙ. Καθόλου δεν πείθεσαι, Πενθέα, ακούγοντας τα λόγια μου. Ωστόσο, αν και κακόπαθα στα χέρια σου, σου λέω πως δεν πρέπει να υψώνεις όπλα ενάντια στο θεό, μα ήσυχος να μένεις 790 ο Βρόμιος δεν θα ανεχτεί ποτέ τις βάκχες να του διώξεις απ το βακχικό βουνό. 54 ΠΕ. Τις συμβουλές παράτα και μια και έχεις ξεφύγει απ τα δεσμά δεν 53. Να σχολιάσετε την απόδοση του Μύρη: «Ελεύθερα να πω στον τύραννο τη γνώμη μου, φοβάμαι». 54. Να συγκρίνετε τις ακόλουθες μεταφράσεις ως προς τον τρόπο που αποδίδουν τη φράση εὐίων ὀρῶν ἄπο: Γεωργιάδης «τις βάκχες να του διώξεις από τα βουνά, όπου τελούνται τα όργιά του», Στεφανόπουλος «να διώξεις τις βάκχες από τα ιερά όρη», Dodds «τα όρη της ευτυχίας».

31 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 31 Ευριπίδου Βάκχαι κοιτάς τη λευτεριά να φυλάξεις; ή θέλεις να σε στείλω ξανά στη φυλακή; ΔΙ. Θα προτιμούσα θυσίες να του κάνω παρά θνητός εγώ σε θεό 795 ν αγριεύω και πάνω σ αγκάθια να κλωτσάω. ΠΕ. Ναι τη θυσία που του αξίζει θα προσφέρω των γυναικών το αίμα, απλόχερα θα το αφήσω να ξεχυθεί στου Κιθαιρώνα τις πλαγιές. ΔΙ. Όλοι σας θα το βάλετε στα πόδια και ντροπή μεγάλη είναι τις χάλκινες ασπίδες οι θύρσοι να νικούν. ΠΕ. 800 Με ξένο ασυμμάζευτο έχουμε μπλέξει που σε καμιά περίπτωση δε λέει να σωπάσει. ΔΙ. Φίλε μου, είναι ακόμα καιρός να τα βολέψεις. ΠΕ. Με ποιον τρόπο; στις δούλες μου να γίνω δούλος; ΔΙ. Τις γυναίκες θα στις φέρω εγώ χωρίς όπλα. ΠΕ. 805 Αλίμονο κάποια παγίδα πονηρή μου στήνεις πάλι. ΔΙ. Τι παγίδα λες; Που θέλω με την τέχνη μου να σε σώσω; ΠΕ. Μαζί με τις γυναίκες τα χετε συμφωνημένα, για να μπορείτε πάντα βακχείες να κάνετε. ΔΙ. Ναι, αλήθεια, με το θεό τα χω συμφωνημένα. ΠΕ. Φέρτε μου εδώ τα όπλα κι εσύ πάψε να μιλάς. ΔΙ. 810 Στάσου! Θέλεις να τις δεις πώς κάθονται πάνω στο βουνό; ΠΕ. Βέβαια και θα δινα γι αυτό καντάρια χρυσάφι. ΔΙ. Και πώς γι αυτό σ έπιασε τόσος μεγάλος πόθος; ΠΕ. Με λύπη θα τις έβλεπα πιωμένες. ΔΙ. 815 Μα θα βλεπες ευχάριστα ό,τι σου φέρνει πόνο; ΠΕ. Πολύ, σιωπηλός κάτω απ τα έλατα θα καθόμουν. ΔΙ. Μα και κρυφά να πας αυτές θα σ ανακαλύψουν. 55 ΠΕ. Καλά μου το πες λοιπόν στα φανερά θα πάω. ΔΙ. Να σ οδηγήσω λοιπόν; είσαι έτοιμος για αναχώρηση; ΠΕ. 820 Εμπρός, το γρηγορότερο. Καιρό για χάσιμο δεν έχω. ΔΙ. Ντύσε λοιπόν το σώμα σου με φόρεμα λινό. ΠΕ. Πώς! από άνδρας ξαφνικά γυναίκα θα γίνω; ΔΙ. Για να μη σε σκοτώσουν, αν άνδρα εκεί σε δούνε. ΠΕ. Σωστά το πες, γιατί σοφός είσαι και το χεις δείξει ήδη. ΔΙ. 825 Γιατί απ το Διόνυσο έμπνευση αντλώ. ΠΕ. Η εξαιρετική συμβουλή σου πώς θα μπει σε πράξη; ΔΙ. Εγώ ο ίδιος μες στο παλάτι θα σε ντύσω. ΠΕ. Τι φορεσιά; γυναικεία; α! ντροπή με πιάνει. ΔΙ. Λοιπόν δεν επιθυμείς πια να δεις τις βάκχες; 55. Στεφανόπουλος «παίρνουν τα χνάρια και σε βρίσκουν», Γεωργιάδης «θα σε καταλάβαιναν». Ποια από αυτές τις μεταφράσεις αποδίδει με ακρίβεια το σημασιολογικό περιεχόμενο του ἐξιχνεύσουσιν και πόση σημασία έχει η ακρίβεια στην περίπτωση αυτή;

32 Μετάφραση: Ελένη Γκαστή 32 Ευριπίδου Βάκχαι ΠΕ. 830 Πες μου, με τι λογής στολή το σώμα μου θα ντύσεις; ΔΙ. Μακριά πλεξούδα πρώτα στο κεφάλι σου. ΠΕ. Το δεύτερο στόλισμά μου ποιο θα ναι; ΔΙ. Πέπλοι ως τα πόδια κάτω και στο κεφάλι ταινία. ΠΕ. Κοντά σ αυτά θα μου προσθέσεις τίποτε άλλο; ΔΙ. 835 Θύρσο στο χέρι και δέρμα ελαφίσιο παρδαλό. ΠΕ. Μου είναι αδύνατο στολή γυναικεία να φορέσω. ΔΙ. Μα θα χυθεί αίμα αν σε μάχη έρθεις με τις βάκχες. ΠΕ. Σωστά να τις κατασκοπεύσω πρώτα είναι ανάγκη. ΔΙ. Αυτό είναι πιο φρόνιμο παρά να κυνηγάς το κακό με κακό. ΠΕ. 840 Μα πώς μέσ απ την πόλη των Καδμείων θα περάσω δίχως να με δουν; ΔΙ. Από έρημους δρόμους θα πάμε, εγώ θα σ οδηγώ. ΠΕ. Ό,τι άλλο κάλλιο, αρκεί να μη γελάν εις βάρος μου οι βάκχες. Ας μπούμε λοιπόν στο παλάτι και εκεί θα σκεφτώ ΔΙ. Ας είναι όσο για μένα είμαι έτοιμος σ ό,τι θες. ΠΕ. 845 Φεύγω και ή θα πάω αρματωμένος ή τις συμβουλές σου θα ακολουθήσω. ΔΙ. Γυναίκες, τούτος ο άνδρας πέφτει στο δίχτυ θα πάει στις βάκχες κι εκεί πεθαίνοντας την τιμωρία θα βρει. Διόνυσε, δουλειά δική σου τώρα γιατί μακριά δεν είσαι 850 ας τον τιμωρήσουμε. Πρώτα πάρε του το μυαλό ελαφριά λύσσα δίνοντάς του γιατί όσο έχει τα μυαλά του δεν θα δεχτεί γυναικεία ρούχα να φορέσει, ενώ αν ξεστρατίσει ο νους του θα τα βάλει. Θέλω να γελάσουν μαζί του οι Θηβαίοι καθώς θα οδηγείται μέσα 855 στην πόλη ντυμένος γυναίκα, αυτός μετά τις τόσες απειλές και φοβέρες που είχε ξεστομίσει. Τώρα πάω να βάλω στον Πενθέα τα στολίδια που φορώντας τα στον Άδη θα πάει σφαγμένος απ της μάνας του τα χέρια και θα αναγνωρίσει πια το γιο του Δία, το Διόνυσο, 860 που ναι θεός στην πληρότητά του, ο πιο τρομερός μα και ο πιο σπλαχνικός για τους ανθρώπους. 56. Με βάση το σχόλιο του Dodds να διατυπώσετε την άποψή σας για τη μετάφραση του Γεωργιάδη «Μπαίνω στ ανάκτορα για να σκεφτώ το τι θα κάνω».