ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ «01 ΕΛΛΗΝΕΣ» Ο μ ηρο ς ΙΛΙΑΣ ΤΟΜΟΣ 2. Ραψωδίες Ε, Ζ, Η, Θ Κ Α Κ Τ Ο Σ 88 «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ»

Transcript

1 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ «01 ΕΛΛΗΝΕΣ» Ο μ ηρο ς ΙΛΙΑΣ ΤΟΜΟΣ 2 Ραψωδίες Ε, Ζ, Η, Θ Κ Α Κ Τ Ο Σ 88 «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ»

2 Για τη σειρά της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ελήφθησαν υπ όψιν οι στερεότυπες εκδόσεις Oxford Classical Texts και BSB B.G. Teubner Verlagsgesellschaft καθώς και οι: Loeb Classical Library. Cambridge, Massachusetts, H arvard University Press, London, William Heinemann Ltd. Les Belles Lettres. Collection des Universites de France, publiee sous le patronage de Γ Association Guillaume Bude. Tusculum Bücherei. Heimeran Verlag, München. I poeti greci tradotti da Ettore Romagnoli. Bologna, Nicola Zanichelli editore. Pubblicazioni dell institute universario di magistero di Catania. Serie filosofica. Testi e documenti. Les auteurs grecs expliques d apres une methode nouvelle par deux traductions franpaises: Γ une litteraire et juxtalineaire presentant le mot-a-mot frangais en regard des mots grecs correspondants, Γ autre corrigee et precedee du texte grec. Paris, Librairie Hachette et Cie. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΕΙΡΑΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ ΑΘΗΝΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ

3 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ 88 ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ 88 ΟΜΗΡΟΣ Ι Δ Ι Α Σ ΡΑΨΩΔΙΕΣ Ε-Θ Μ ΕΤΑ Φ ΡΑΣΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΕΙΣΑ ΓΩ ΓΗ - ΣΧΟΛ ΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΚΤΟΥ Κ Α Κ Τ Ο Σ

4 Αποκλειστική ιδιοκτησία ΚΑΚΤΟΣ 1992 Κάθε τόμος της παρούσας σειράς είναι αυτοτελές έργο, δεκτικό χωριστής εκμετάλλευσης, και πωλείται χωριστά. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟ Σ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Πανεπιστημίου 46, Αθήνα Τηλ.: , Fax: CACTUS ED ITIO N S ODYSSEAS HATZOPOULOS & CO 46 Panepistimiou, Athens Tel , Fax:

5 ΠΙΝ Α ΚΑΣ Π ΕΡΙΕΧ Ο Μ ΕΝ Ω Ν ΟΜΗΡΟΣ - Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ... σελ. 13 Ε ΙΣΑ ΓΩ ΓΗ...» 19 ΚΕΙΜΕΝΟ - Μ ΕΤΑ Φ ΡΑ ΣΗ...» 2 3 ΣΧΟΛΙΑ...»217

6 Ολόκληρη η αρχαιότητα παραδέχεται την ύπαρξη του Ομηρου. Για το βίο του Ομήρου διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας οκτώ βιογραφίες και πολλοί μύθοι, θρύλοι και εικασίες. Απο τις βιογραφίες αυτές σπουδαιότερες είναι εκείνες που αποδίδονται στον Ηρόδοτο, στον Πλούταρχο, στον Πρόκλο κ.ά. Ομόφωνα η παράδοση αναφέρει ως αρχικό όνομα του Ομήρου το Μιλησιγενης (ή Μιλησιγενης). Από το όνομα αυτό σχηματίστηκε αργότερα το όνομα Μ ελις, το οποίο έφερε ο υποτιθέμενος πατέρας του Ομήρου και το οποίο ταυτίζεται με τον ποταμό Μέλητα, που βρίσκεται κοντά στη Σμύρνη" από αυτό το γεγονός ξεκίνησαν οι αξιώσεις της Σμύρνης να θεωρείται πατρίδα του ποιητή, περισσότερο από άλλες πόλεις. Γιατί σχετικά με την καταγωγή του ποιητή φιλονικούσαν πολλές πόλεις, από τις οποίες οι κυριότερες ήταν εφτά, όπως μαθαίνουμε από το γνωστό επίγραμμα: 'Ε πτά πόλεις μάρνανται σοφήν διά ρίζαν 'Ομήρου Σμύρνη, Χίος, Κολοφών, 5Ιθάκη, Π νλος, Ά ργος, Άθήναι. Εκτός από τη Σμύρνη, τις μεγαλύτερες αξιώσεις στην αρχαιότητα σχετικά με την καταγωγή του ποιητή είχε η Χιος, οπως μας λέει γ ι αυτήν ο ποιητής Σιμωνίδης, επειδή στο νησί αυτό άκμασε το γένος των 'Ομηριδών. Οι Ομηρίδες ήταν οι απόγονοι του Ομήρου, και έργο τους ήταν ν απαγγέλλουν τα ποιήματα του προγόνου τους. Θεωρούνταν λοιπόν ο ποιητής Χίος και μάλιστα τυφλός αοιδός, που καθόταν σε βράχο και απήγγελλε τα ποιήματά του. Τις δικαιότερες όμως απαιτήσεις από την αρχαιότητα γινόταν παραδεκτό ότι είχε η Σμύρνη. Α σχετα όμως με όλα 15

7 ΟΜΗΡΟΣ - Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ αυτά, η μικρασιατική παραλία, και μάλιστα το τμήμα της στο οποίο έζησαν Αιολείς και Ίωνες, δηλαδή η παραλία Σμύρνης - Ερυθρών - Φωκαίας και η απέναντι Χίος, υπήρξε η κοιτίδα του ελληνικού έπους. Έ τσι εξηγείται και η ανάμειξη μέσα στο έπος ιωνικών και αιολικών γλωσσικών στοιχείων. Όλες αυτές οι έριδες δήλωναν ότι υπήρχε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο με το όνομα Όμηρος και μάλιστα πρόσωπο σημαντικής σπουδαιότητας. Το όνομα "Ομηρος ετυμολογήθηκε από την αρχαιότητα με πολλούς τρόπους, και ο καθένας έπλασε και σχετικό μύθο για τη δικαιολόγηση της ετυμολογίας του. Έ τσι ο Έφορος ο Κυμαίος παράγει το όνομα από το μη ορών, ακολουθώντας το σχετικό μύθο ότι ο ποιητής ήταν τυφλός. Αλλη ετυμολογία υποστηρίζει ότι ο ποιητής ή ο πατέρας του είχε δοθεί ως όμηρος (διά τώ τον πατέρα ομηρον αύτώ δοθήναι υπό Κ υ πρίων Πέρσαις), όπως αναφέρεται στον Ψευδοπλούταρχο ( ' Ομηρου βίος). Επίσης έγιναν και άλλες ετυμολογίες (νεότερες) από το όμοϋ+ εί'ρω, όμοείρω, όμον + αίρω κλπ. Στην εποχή μας γίνεται παραδεκτή η ετυμολογία του ονόματος από το όμοϋ + άραρίσκω (συνδέω). Για τη ζωή και την τύχη του Ομήρου πλάστηκαν πολλοί μύθοι, τους οποίους δεν αξίζει ν αναφέρουμε. Ακόμη πλάστηκε και ο μύθος για τον αγώνα Ομήρου και Ησιόδου, κατά τον οποίο ο ποιητής νικήθηκε από τον Ησίοδο, γεγονός το οποίο πρέπει ν απορριφθεί, επειδή οι δύο ποιητές δεν ήταν σύγχρονοι. Η επικρατούσα παράδοση είναι ότι ο ποιητής πέθανε στην Ίο, όπου δεν μπόρεσε να λύσει το αίνιγμα που του έθεσαν οι ψαράδες: οσσ ελομες λίπόμεσθ οσσα ούχ εξομεν φερόμεσθα (πρόκειται για τις ψείρες). Και για το χρόνο κατά τον οποίο έζησε ο ποιητής υπήρχε' στην αρχαιότητα αμφιβολία. Ο Κράτης ο Μαλλώτης υπολογίζει ότι ο Όμηρος έζησε εξήντα χρόνια μετά τα Τρωικά, ενώ ο Ερατοσθένης τοποθετεί την ακμή του Ομήρου 100 χρόνια μετά τα Τρωικά και 20 μετά την κάθοδο των Ηρακλειδών (Δωριέων). Πιο ακριβής είναι ο Θουκυδίδης, ο οποίος παραδέχεται ότι ο Όμηρος έζησε πολλώ νστερον των Τρωικών (1, 3 ) Σπουδαίας σημασίας είναι η αναφορά του Ηροδότου (Β, 53) ο οποίος θεωρεί σύγχρονους τον Όμηρο και τον Ησίοδο και αναφέρει ότι έζησαν και οι δύο τετρακόσια χρόνια πριν 16

8 ΟΜΗΡΟΣ - Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ απ αυτόν 'Ησιόδου γάρ καί 'Ομηρον ηλικίαν τετρακόσοισι έ'τεσι δοκεω μ ον πρεσβυτ ερονς γενεσθαι και ον πλεοσι. Την άποψη αυτή του Ηροδότου, τη σχετική με τη χρονολόγηση του Ομήρου (8ο π.χ. at.), αποδέχεται xat σήμερα η επιστήμη, όχι όμως και το σύγχρονο του Ομήρου με τον Ησίοδο, αφού θεωρεί ότι ο Ησίοδος έζησε πολύ μεταγενέστερα από τον Όμηρο. Το έργο του Ομήρου Στον Όμηρο από την αρχαιότητα εκτός από την Ίλιάδα και την 'Οδνσσεια αποδίδονταν και πολλά άλλα έργα, όπως Βατραχομνομαχία, 'Ομηρικοί " Υμνοι, Θηβαΐς, Κύπρια Έ π η, Ε πίγονοι, Μ αργίτης και άλλα. Ή δη όμως από την αρχαιότητα υπήρχαν επιφυλάξεις, όπως από τον Ηρόδοτο: ούχ 'Ομήρω τα Κνπρια έπη εστί. Ό μω ς μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις, έρευνες και μελέτες στο ύφος και στην τεχνική του Ομήρου, η σημερινή έρευνα αποδίδει στον Όμηρο μονο την Οδύσσεια και την Ίλιάδα με ορισμένες επιφυλάξεις βέβαια σχετικά με την 5Οδνσσεια από λίγους ερευνητές. Φαίνεται ότι πολύ παλιά τμήματα της Ίλιάδος και της Όδυσσείας κυκλοφορούσαν μεταξύ των αοιδών και κατα τμήματα (Δολώνεια κλπ), μέχρις ότου ο Λυκούργος, ο νομοθέτης της Σπάρτης, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος (Βίος Λνκούργον), αφού πήγε στην Ιωνία, άθρόαν πρώτος εις την Ε λλάδα εκόμισε την 'Ομηρον ποίησιν, κι αργότερα ο Πεισίστρατος σνναγαγών άπεφηνε την Ίλ ιά δ α και την Οδύσσειαν. Ο Πεισίστρατος συνήγαγε τα ομηρικά ποιήματα τον 4ο π.χ. αιώνα. Τα ομηρικά ποιήματα μετά απο πολλές επεξεργασίες ιδίως από τους Αλεξανδρινούς (Αριστοφάνη, Ζηνόδοτο, Αρίσταρχο) και μετά από πολλές διορθώσεις κατα τους νεότερους χρόνους, είναι αυτά που έχουμε εμείς σήμερα. Κυρίως οι δύο σχολές της αρχαιότητας, της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου, ασχολήθηκαν κατ εξοχήν με τα ομηρικά έπη. Δεν έλειψαν και από την αρχαιότητα μερικοί που αμφισβητούσαν κατά πόσο ο Όμηρος έγραψε και την 5Ιλιάδα και την Οδνσσεια. Έ τσι υπάρχουν οι λεγόμενοι χωρίζοντες, ο Ξένων και ο Ελληνικός, οι οποίοι υποστήριζαν μη είναι 'Ομηρον την 'Οδύσσειαν και την Ίλιάδα. Εναντίον αυτών αντεπεξήλθε ο Αρίσταρχος το πρός Ξενώνα παράδοξον, καταπολεμώντας τη γνώμη ότι η Οδύσσεια δεν είναι έργο του Ομήρου. Έ τσι, 17

9 ΟΜΗΡΟΣ - Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ όπως φαίνεται, το λεγόμενο «ομηρικό ζήτημα» αρχίζει από τους αλεξανδρινούς χρόνους. Όμως το καθαυτό ομηρικό ζήτημα έθεσε ο Βόλφ στους νεότερους χρόνους (Προλεγόμενα στον Ό μηρο, 1795) χρησιμοποιώντας τα πορίσματα του Γάλλου Αββά Ντ Ωμπινιάκ χωρίς μάλιστα να τον αναφέρει ο οποίος αρνήθηκε την ύπαρξη του Ομήρου. Μετά από πολλές φάσεις το ομηρικό ζήτημα σήμερα, αφού πέρασε από τους κριτές και τους αναλυτικούς, κατέληξε στους λεγάμενους νεοαναλυτικούς, οι οποίοι παραδέχονται την ύπαρξη του Ομήρου. Η πρώτη, η πρωταρχική, έκδοση του Ομήρου έγινε στη Φλωρεντία το 1488 από τον Έλληνα Δημήτριο Χαλκοκονδύλη, σε δύο τόμους. Αργότερα, το 1504, ο Αλδος Μανούτιος εξέδωσε τη λεγάμενη Aldina έκδοση του Ομήρου, επίσης σε δύο τόμους. 18

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ίλιά ς του Ομήρου αποτελείται από στίχους σε δακτυλικό εξάμετρο. Ό μω ς το έργο, παρ ότι συνδέεται άμεσα με τον Αχιλλέα, δεν ονομάζεται Α χιλληις αλλά Ίλιά ς, από την πόλη Ίλιον (Τροία), γύρω από την οποία, εξελίσσεται. Η υπόθεση του έπους είναι ένα μικρό επεισόδιο, που συνέβη στο δέκατο έτος του Τρωικού πολέμου, σε εποχή που οι Έλληνες πολιορκούσαν στενά την πόλη του Πριάμου. Η όλη υπόθεσή της εξελίσσεται σε 52 ημέρες, από τις οποίες πιο σημαντικές είναι τέσσερις ημέρες (A, Β -Η, Α -Σ, Τ-Χ ) και τρεις νύχτες (I- Κ, Σ, Ω). Το θέμα είναι απλό- υπόθεση της Ίλιάδος δεν είναι ο Τρωικός πόλεμος αλλά ο θυμός του Αχιλλέα. Ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας φιλονικούν και ο Αχιλλέας αποσύρει το στρατό του από τη μάχη, με αποτέλεσμα ν αναθαρρήσουν οι Τρώες και να προξενήσουν μεγάλη συμφορά στους Έλληνες, τους οποίους νικούν. Ό μως ο Αχιλλέας μετά το θάνατο του Πατρόκλου ξαναμπαίνει στη μάχη και αναγκάζει τους Τρώες να κλειστούν μέσα στα τείχη, αφού σκότωσε το σπουδαιότερο ήρωά τους, τον Έκτορα. Το ποίημα γενικά αρχίζει μέσα σε ατμόσφαιρα δυσφορίας και στενοχώριας. Από τους Γραμματικούς της Αλεξάνδρειας, η Ίλιά ς διαιρέθηκε σε 24 ραψωδίες σύμφωνα με το ελληνικό αλφάβητο (Α- Ω). Η πρώτη ραψωδία χρησιμεύει ως εισαγωγή σε ολόκληρο το έπος, το οποίο αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος αρχίζει από τη Β και φτάνει μέχρι τη I ραψωδία. Σε αυτο το 19

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ τμήμα, στο οποίο έχουμε την αποχή του Αχιλλέα, οι Αχαιοί δίνουν μάχες με τους Τρώες, στις οποίες άλλοτε νικούν και άλλοτε νικιούνται, και στο τέλος κινδυνεύουν να καταστραφούν, γιατί οι Τρώες μπήκαν μέσα στο στρατόπεδο των Α χαιών. Με τη ραψωδία I έχουμε διακοπή της μάχης και παρακολουθούμε τους ρητορικούς λόγους της πρεσβείας, η οποία ικετεύει τον Αχιλλέα να μπει στη μάχη. Η ραψωδία I βρίσκεται μεταξύ του πρώτου και δεύτερου μέρους και αποτελεί δείγμα της καταπληκτικής τέχνης του Ομήρου, ο οποίος την παρενέβαλε σαν γέφυρα για το δεύτερο μέρος, το οποίο αρχίζει από τη ραψωδία Κ και τελειώνει στην Τ. Σ αυτό το μέρος περιγράφονται οι μάχες που δίνουν οι Αχαιοί με τους Τρώες, και συνήθως νικιούνται, μέχρις ότου ο Έκτορας, αφού σκοτώσει τον Πάτροκλο, θ απειλήσει το στρατόπεδο των Ελλήνων. Μ αυτό τον τρόπο ταπεινώνονται οι Έλληνες και πραγματοποιείται η υπόσχεση του Δία προς τη Οέτιδα για την ικανοποίηση του Αχιλλέα' συνεπώς ο θάνατος του Πατρόκλου γίνεται η αιτία να ξαναγυρίσει ο Αχιλλέας στη μάχη. Μ αυτό τον αριστοτεχνικό τρόπο ο ποιητής ξαναφέρνει τον Αχιλλέα στη μάχη. Έ τσι μπαίνουμε στο τρίτο και τελευταίο μέρος της Ίλιάδος, το οποίο εξελίσσεται από τη ραψωδία Τ μέχρι το τέλος. Στο μέρος αυτό έχουμε τη λύση της υπόθεσης του έπους. Εδώ γίνεται η τελική μάχη, κατά την οποία ο Αχιλλέας σκοτώνει τον Έκτορα, τον περιφέρει νεκρό πίσω από το άρμα και παραδίδει το πτώμα στο γέρο Πρίαμο- το έπος τελειώνει με την ταφή (καύση) του Έκτορα. Η ενότητα της Ίλιάδος, η οποία γίνεται φανερή από τη σύνθεσή της, που προδίδει πλοκή πάρα πολύ τεχνική, καθώς και αρμονική και καλλιτεχνική διάταξη της ύλης, μαρτυρεί θαυμάσια οικονομία, την οποία θα μπορούσε να επιτύχει μόνο ένας μεγάλος ποιητής, όπως στην προκειμένη περίπτωση ο Όμηρος. Τα διάφορα τμήματα της Ίλιάδος συνδέονται μεταξύ τους με θαυμάσιο σχέδιο, το οποίο προέρχεται από μία βασική ενότητα που τα τμήματα της συνδέονται συνειδητά και έντεχνα. Γίνεται λοιπόν αναμφισβήτητη η βασική ενότητα 20

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ της Ίλιάδος, γιατί το έπος εξελίσσεται γύρω από ένα μόνο γεγονός, την οργή του Αχιλλέα {μήνις Ά χιλλέω ς). Έ τσι αναφέρεται ο τρόπος της γένεσης της οργής, οι κύριες φάσεις της, τα άμεσα και συνταρακτικά αποτελέσματά της και τέλος ο τρόπος κατάπαυσής της. Εκπληρώνεται, κατά συνέπεια, η βουλή του Δία, ικανοποιούνται ο Απόλλωνας και ο Χρύσης (ο οποίος παίρνει πάλι την κόρη του), και ο Αχιλλέας επανέρχεται στη μάχη. Και όλα αυτά μετά από πολλές μάχες και σκοτωμούς, κατά τους οποίους ο Αχιλλέας άλλοτε είναι παρών και άλλοτε απών. Πάντοτε όμως η απουσία του είναι σημαντική και η παρουσία του σωτήρια. Το ότι ο Αχιλλέας σκοτώθηκε δεν αναφέρεται στην Ίλιάδα. Από τα κύρια χαρακτηριστικά της Ίλιάδος θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη μεγάλη συμμετοχή των θεών στα δρώμενα, με αποτέλεσμα το έπος να αποπνέει μεγάλη θρησκευτικότητα, αφού οι θεοί παρεμβαίνουν στις διαφωνίες των ισχυρών προσώπων. Ο Απόλλωνας υπακούοντας στον αδικημένο Χρύση και ο Δίας στον Αχιλλέα στέλνουν λοιμό στους Αχαιούς. Πρέπει και οι δυο να ικανοποιηθούν. Και όλα αυτά γίνονται αβίαστα, με άρτιο αρχιτεκτονικό σχέδιο, σχετικά με την πλοκή του μύθου γύρω από την οργή του Αχιλλέα, και κάτω από τη βουλή του Δία. Κάθε μέρος της Ίλιάδος έχει αρτιότητα και τίποτα δεν είναι ξένο και μοναχό μέσα σ αυτή. Και παρ ότι κάθε μέρος έχει τη δική του δομή, ως προς τη μορφή και το περιεχόμενό του, όμως το ολοκληρωμένο νόημά του το παίρνει μέσα στο γενικό πλαίσιο του έργου. Όλα αυτά δείχνουν την προσωπικότητα του ποιητή και πιστοποιούν ότι ο ποιητής της Ίλιάδος είναι ένας. Οι ήρωες του έπους είναι αληθινοί άνθρωποι, αγαπούν την πατρίδα τους, είναι γενναίοι, έχουν υψηλό φρόνημα, είναι ευσεβείς, πολλές φορές είναι ορμητικοί και κάποτε ιδιοτελείς και στο έπακρο φιλόδοξοι. Αγαπούν τους οικείους τους, αγαπούν επίσης τις τιμές και τον πλούτο και δεν αρνούνται τις τέρψεις και τις απολαύσεις της ζωής. Καθένας απ αυτούς έχει τη δική του προσωπικότητα και κάποιο ιδιαίτερο γνώρισμα, οπως συμβαίνει με τον Αχιλλέα, τον Οδυσσέα, τον Αγαμέμνονα ή 21

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ τον Νέστορα. Οι νέοι είναι ορμητικοί και παράφοροι, οι μεγαλύτεροι σώφρονες και συνετοί, όχι όμως σπάνια επίμονοι και σκληροί. Πολλοί απ αυτούς, ιδίως οι νέοι, είναι ωραίοι, με δυνατό σώμα και λεβέντικη κορμοστασιά. Σαφώς επίσης διαγράφονται από τον ποιητή και οι γυναικείες μορφές, όπως η Ελένη, η Εκάβη, η Ανδρομάχη κλπ. Το έργο ως επικό δημιούργημα στηρίζεται στην αφήγηση, αλλά παρεμβάλλονται πολλοί λόγοι (ρητορικοί) και η διήγηση έχει απαράμιλλο κάλλος. Το ύφος της Ίλιάδος έχει μεταπτώσεις, αφού εναλλάσσονται ο πλούτος του ύφους, η μεγαλοπρέπεια, η επιβλητικότητα, η συντομία, το στομφώδες, το απλό, το απέριττο, το τρυφερό και το ήρεμο. 22

14 Κ ΕΙΜ ΕΝ Ο -Μ ΕΤ ΑΦΡΑΣΗ

15 ΕΠΙΓΡΑΦΑΙ ΤΗΣ ΡΑΨΩΙΔΙΑΣ Ε (Έ μμετρος ) Ei, βάλλει Κνθερειαν Άρηά τε Τνδέος υιός. ( Π εζή) Δ ιομήδους αριστεία. ΥΠΟΘΕΣΙΣ ΤΗΣ ΡΑΨΩΙΔΙΑΣ Ε Κατά τον άρχαΐον «παραφραστήν». Διομήδης, Αθήνας αύτω συλλαμβανομένης, αριστεύει και πολλούς αναιρεί των πολεμίων. Τιτρώσκει δε Αφροδίτην κατά τής χειρός και Άρεα κατά τοϋ κενεώνος. Αινείαν δέ πληγέντα ν π αυτοϋ λίθω, Απόλλων διασώζει. Τληπόλεμος δέ υπό Σαρπηδόνος αναιρείται. Τω δέ ό Ζευς επιπλήττει' ίαται δέ αυτόν Παιήων ό των θεών ιατρός. 24

16 ΕΠΙΓΡΑ Φ ΕΣ ΤΗΣ ΡΑΨΩΔΙΑΣ Ε ('Ε μ μ ετρ η ) Έψιλον, ο γιος του Τυδέα χτυ π ά την Αφροδίτη και τον Άρη. (Π εζή) Η αριστεία του Διομήδη. Υ ΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΡΑΨΩΔΙΑΣ Ε Κ ατά τον αρχαίο «παραφραστή». Ο Διομήδης με τη συμπαράσταση της Αθηνάς διακρίνεται στη μάχη και σκοτώνει πολλούς εχθρούς τραυματίζει όμως την Αφροδίτη στο χέρι και τον Άρη στην κοιλιά. Τον πληγωμένο από τον Διομήδη Αινεία σώ ζει ο Α πόλλωνας. Ο Τληπόλεμος φονεύεται από τον Σαρπηδόνα. Ο Δίας τον επιπλήττει- τον θεραπέυει ο Παιήων, ο γιατρός των θεών. 25

17 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε Έ νθ αν Τυδεΐδη Διομηδεϊ Παλλάς Άθηνη δώκε μένος καί θάρσος, ί'ν εκδηλος μετά πασιν Αργείοισι γένοιτο ίδέ κλέος έσθλόν άροιτοδαΐέ οί εκ κόρνθός τε καί άσπίδος άκάματον πυρ άστέρ όπωρινω έναλίγκιον, ος τε μάλιστα 5 λαμπρόν παμφαίνησι λελονμένος Ώκεανοϊο' το ιόν οί πυρ δαΐεν άπό κράτος τε και ώμων, ώρσε δέ μιν κατά μέσσον οθι πλεΐστοι κλονέοντο. Ή ν δέ τις εν Τρώεσσι Δάρης άφνειός άμύμων ίρενς Ήφαίστοιο' δνω δέ οί υίέες ήστην 10 Φηγενς Ίδαΐός τε μάχης εν είδατε πάσης. το') οί άποκρινθέντε έναντίω όρμηοητην τώ μέν άφ ϊπποιιν, ο δ άπό χθονός όρνυτο πεζός, οΐ δ ότε δη σχεδόν ήσαν ε π άλληλοισιν ίόντες Φηγενς ρα πρότερος προΐει δολιχόσκιον έγχος' 15 Τυδεΐδεω δ υπέρ ώμον άριστερον ηλνθ άκωκη έγχεος, ονδ έβαλ αυτόν ο δ ύστερος όρνυτο χαλκω Τνδεί'δης' τον δ ονχ άλιον βέλος έκφνγε χειρός, άλλ έβαλε στήθος μεταμάζιον, ώσε δ άφ 'ίππων. Ίδαΐος δ άπόρονσε λιπών περικαλλέα δίφρον, 20 ουδ έτλη περιβήναι άδελφειοϋ κταμένοιο 26

18 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε Τότε πάλι η Παλλάδα Αθηνά έδωσε ανδρεία και θάρρος στο γιο του Τυδέα, τον Δ ιομήδη1, για να αποδειχτεί υπέροχος μεταξύ όλων των Αργείων και για να λάβει ωραία δόξα- του άναβε από την περικεφαλαία και την ασπίδα ακατάπαυστο πυρ, όμοιο με το φθινοπωρινό2 αστέρι, όταν αυτό φέγγει πολύ λαμπρά, κι όταν έχει λουστεί στον ωκεανό3. Τέτοια φωτιά του άναβε από την κεφαλή και τους ώμους κι αφού τον ξεσήκωσε τον έστειλε στο μέσον, όπου πάρα πολλοί συνταράσσονταν. Τπήρχε δε μεταξύ των Τρώων κάποιος Δάρης, πλούσιος ευγενής, ιερέας του Ή φαιστου' αυτός είχε δυο γιους, τον Φηγέα και τον Ιδαίο, που ήταν πάρα πολύ έμπειροι σε κάθε είδος μάχης' αυτοί, αφού αποχωρίστηκαν, όρμησαν εναντίον του" αυτοί μεν από το άρμα, εκείνος δε κάτω, από τη γη, πεζός ορμούσε εναντίον τους. Ό ταν αυτοί πια ήταν κοντά ερχόμενοι ο ένας εναντίον του άλλου, τότε ο Φυγέας πρώτος έριξε το μακρύ δόρυ" πέρασε δε η αιχμή του δόρατος πάνω από τον ώμο του Τυδείδη και δεν τον πέτυχε' αυτός δε ο Τυδείδης δεύτερος έκανε επίθεση με το χάλκινο δόρυ' το δόρυ δε δεν έφυγε μάταια από το χέρι του, αλλά πέτυχε το στήθος μεταξύ των μαστών4 και τον γκρέμισε κάτω από το άρμα. Ο δε Ιδαίος πήδησε προς τα πίσω αφού εγκατέλειψε τον ωραιότατο δίφρο, αλλά δεν τόλμησε να προστατεύσει τον αδελφό του που σκοτώ θηκε' για τί ούτε 27

19 ΟΜΗΡΟΣ ουδέ γάρ ουδέ κεν αυτός νπέκφυγε κηρα μέλαιναν, ά λλ Ή φαιστος έρυτο, σάωσε δέ νυκτί καλύψας, ώς δη οί μη πάγχυ γέρων άκαχήμενος εΐη. ίππους <5 έξελάσας μεγάθυμου Τνδέος υιός 25 δώκεν έταίροισιν κατάγειν κοίλας επί νήας. Τρώες δέ μεγάθυμοι έπεί ίδον υίε Δ άρητος τον μέν άλευάμενον, τον <5ε κτάμενον παρ οχεσφι, πασιν όρίνθη θυμός άτάρ γλαυκώπις Αθήνη χειρός έλονσ έπέεσσι προσηυδα θοϋρον Ά ρηα 30 ~Αρες Άρες βροτολοιγέ, μιαιφόνε, τειχεσιπλητα, ονκ αν δη Τρώας μέν έάσαιμεν και Αχαιούς μάρνασθ, όπποτέροισι πατήρ Ζευς κϋδος όρέξη, νώϊ δέ χαζώμεσθα, Δ ιός δ άλεώμεθα μηνιν; *Ως είποϋσα μάχης έξήγαγε θοϋρον Αρηα 35 τον μέν έπειτα καθεΐσεν ε π ήϊόεντι Σκαμάνδρω, Τρώας δ έκλιναν Δαναοί έλε δ άνδρα έκαστος ηγεμόνω ν πρώτος δέ άναξ άνδρών Αγαμέμνων άρχόν Αλιζωνων Όδίον μέγαν έκβαλε δίφρου πρωτω γάρ στρεφθέντι μεταφρένω έν δόρυ πηξεν 40 ώμων μεσαηγύς, διά δέ στήθεσφιν έλασσε, δουπησεν δέ πεσών, άράβησε δέ τεΰχε ε π αυτώ. Ίδομενεύς δ άρα Φαιστόν ένήρατο Μήονος υιόν Βωρου, ος έκ Τάρνης έριβώλακος είληλονθει. τον μέν άρ Ίδομενεύς δουρικλντός έγχεϊ μακρω 45 νύξ ίππων έπιβησόμενον κατά δεξιόν ώμον ήριπε δ έξ όχέων, στυγερός δ άρα μιν σκότος είλε. Τον μέν άρ Ίδομενήος έσύλευον θεράποντες 28

20 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε κι αυτός θα απέφευγε τη μαύρη μοίρα. Αλλά ο Ή φαιστος τον προφύλαξε, τον έσωσε, αφού τον κάλυψε με σκότος, για να μην είναι ο γέρος του τελείως λυπημένος5. Ο δε γιος του μεγαλόψυχου Τυδέα, αφού πηρε τους ίππους, τους έδωσε στους συντρόφους του για να τους οδηγήσουν κάτω στα κοίλα πλοία. Οι δε μεγαλόψυχοι Τρώ ες, όταν είδαν τους γιους του Δάρητα, τον μεν ένα να τρέπεται σε φυγή τον δε άλλον να κείται νεκρός κοντά στο άρμα, ολων η καρδιά ταράχτηκε- η δε γαλανομάτα Αθηνά, αφού τον έπιασε από το χέρι, έλεγε στον ορμητικό Άρη. «Αρη, Αρη, που καταστρέφεις τους ανθρώπους, αιμοβόρε, που προσβάλλεις τα τείχη, δεν θα αφήσουμε τώρα τους Τρώες και τους Αχαιούς να μάχονται για να δούμε σε ποιους από τους δυο ο πατέρας Δίας θα δώσει δόξα; Εμείς δε ας απομακρυνόμαστε κι ας αποφεύγουμε την οργή του Δία». Έ τσ ι αφού είπε, έβγαλε έξω από τη μάχη τον ορμητικό Άρη και τον έβαλε έπειτα να καθίσει κοντά στον Σκάμανδρο που έχει ψηλές όχθες6, τους δε Τρώες τους έτρεψαν σε φυγή οι Δαναοί- καθένας δε από τους αρχηγούς σκότωσε άντρα, πρώτος δε ο βασιλιάς των αντρών ο Αγαμέμνονας τον αρχηγό των Αλιζώνων7, το μεγάλο Οδίο, τον έριξε έξω από το δίφρο, επειδή όταν ο πρώτος έκανε στροφή του έχωσε το δόρυ στη ράχη μεταξύ των ώμων, και το πέρασε μέσα από το στήθος. Έ πεσε δε κάτω αυτός κι έκανε κρότο, και τα όπλα πάνω του βρόντηξαν. Ο Ιδομενέας δε επιπλέον σκότωσε τον Φαίστο, το γιο του Βώρου από τη Λυδία, που είχε έρθει από την εύφορη Τάρνη8. Αυτόν λοιπόν ο ξακουστός στο δόρυ Ιδομενέας, τη στιγμή που επρόκειτο να ανεβεί στο άρμα, τον τρύπησε με το μακρύ δόρυ στο δεξιό ώμο, έπεσε δε από το άρμα κι αμέσως τον κυρίευσε φριχτό σκοτάδι. Αυτόν μεν έπειτα οι υπηρέτες9 του Ιδομενέα τον απο- 29

21 ΟΜΗΡΟΣ υιόν δέ Στροφίοιο Σκαμάνδριον αϊμονα θήρης Άτρε'ιδης Μενέλαος έλ έγχεϊ όξνάεντι 50 έσθλόν Οηρητήρα' δίδαξε γάρ Ά ρτε μις αυτή βάλλειν άγρια πάντα, τά τε τρέφει ουρεσιν νλη άλλ ον οι τότε γε χραϊσμ Άρτε μις ίοχέαιρα, ουδέ έκηβολίαι ήσιν το πριν γ έκέκαστο αλλά μιν Λτρεΐδης δουρικλειτός Μενέλαος 55 πρόσθεν έθεν φενγοντα μετάφρενον οΰτασε δουρι ώμων μεσσηγνς, διά δέ στήθεσφιν έλασσεν, ήριπε δέ πρηνής, άράβησε δέ τενχε ε π αντω. Μηριόνης δέ Φέρεκλον ένήρατο, τέκτονος νίόν Άρμονίδεω, δς χερσιν έπίστατο δαίδαλα πάντα 60 τενχε ιν' έξοχα γάρ μιν έψίλατο Παλλάς Άθήνη' δς και Αλεξάνδρα) τεκτήνατο νήας έισας άρχεκάκους, αΐ πασι κακον Τρώεσσι γενοντο οί τ αντω, έπε'ι ον τι θεών εκ θέσφατα ήδη. τον μέν Μηριόνης δτε δη κατέμαρπτε διώκων 65 βεβλήκει γλουτόν κατά δεξιάν ή δέ διαπρό αντίκρυ κατά κνστιν νπ όστέον ήλυθ άκωκή' γνύξ δ έριπ οίμώξας, θάνατος δέ μιν άμφεκάλυψε. Πήδαιον δ άρ έπεφνε Μέγης Άντήνορος νίόν ος ρα νόθος μέν έην, πιίκα ό έτρεφε δία Θεανώ 70 ίσα φίλοισι τέκεσσι χαριζομένη πόσεϊ ώ. τον μέν Φνλεΐδης δουρι κλυτός έγγνθεν ελθών βεβλήκει κεφαλής κατά ίνίον όξέϊ δονρί' αντίκρυ δ αν όδόντας νπό γλώσσαν τάμε χαλκός' 30

22 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε γύμνωσαν από τα όπλα- ο Ατρείδης δε Μενέλαος σκότωσε Ί Ο ^ > ' / με το χοφτερο του όορυ το γνωστή του κυνηγιου, το γιο του Στροφίου, τον Σκαμάνδριο, τον πολύ καλό κυνηγόγιατί η ίδια η Άρτεμη τον δίδαξε να πετυχαίνει όλα τα άγρια ζώα, όσα το δάσος τρέφει στα όρη' αλλά τότε βέβαια δεν τον ωφέλησε11 η τοξεύτρια Ά ρτεμη ούτε η δεξιότητά του στο να χτυπάει μακριά, σύμφωνα με την οποία κατά το παρελθόν τουλάχιστον διακρινόταν αλλά ο ξακουστός στο δόρυ Μενέλαος, ενώ μπροστά απ αυτόν προσπαθούσε να φύγει, τον χτύπησε στη ράχη με το δόρυ, μεταξύ των ώμων, το πέρασε δε διά μέσου του στήθους' έπεσε δε ανάσκελα και βρόντηξαν πάνω του τα όπλα. Ο δε Μηριόνης12 σκότωσε τον Φέρεκλο, το γιο του Τέκτονα13, που ήταν γιος του Άρμονα, ο οποίος γνώριζε να κατασκευάζει με τα χέρια του όλα τα τεχνουργήματαγιατί υπερβολικά τον αγάπησε η Παλλάδα Α θηνά- αυτός και για τον Αλέξανδρο κατασκεύασε ισόμετρα πλοία, την αρχή του κακού, τα οποία έγιναν κακό σε όλους τους Τ ρώ ες14 και σ αυτόν τον ίδιο, γιατί δεν γνώ ριζε καθόλου τις προφητείες των θεώ ν αυτόν ο Μηριόνης, όταν πια καταδιώκοντάς τον τον πρόφτασε, αμέσως τον χτύπησε στο δεξιό γλουτό- εκείνη δε η αιχμή του δόρατος πέρασε πέρα για πέρα απέναντι μέσα από την κύστη, κάτω από το οστό, με στεναγμό δε έπεσε στα γόνατα και γύρω τον κάλυψε ο θάνατος. Ακόμη δε ο Μ έγης σκότωσε τον Πήδαιο, το γιο του Αντήνορα, ο οποίος ήταν μεν νόθος, αλλά η ευγενική Θ ε ανώ15 τον ανέθρεψε με μεγάλη επιμέλεια κατά τον ίδιο τρόπο με τ αγαπητά της τέκνα, για χάρη του συζύγου τη ς- αυτόν ο ξακουστός στο δόρυ γιος του Φυλέα, αφού τον πλησίασε, τον χτύπησε με το κοφτερό δόρυ στο ινιακό οστό της κεφαλής απέναντι δε διά μέσου των δοντιών από κάτω 16 το χάλκινο δόρυ του έκοψε τη γλώ σσα- έπεσε 31

23 ΟΜΗΡΟΣ ήριπε δ εν κονίτ], ψνχρόν δ έλε χαλκόν όδονσιν. 75 Ενρνπνλος δ Εναιμονίδης Ύψηνορα δΐον υιόν νπερθνμον Δολοπίονος, ος ρα Σκαμάνδρον άρητήρ ετετνκτο, θεός δ ως τίετο δήμω, τον μέν άρ Ενρνπνλος, Εναίμονος αγλαός υιός, πρόσθεν εθεν φενγοντα μεταδρομάδην ελασ ώμον 80 φασγάνω άίξας, από δ έξεσε χεΐρα βαρεΐαν αίματόεσσα δε χειρ πεδία) πέσε τον δέ κ α τ οσσε έλλαβε πορφνρεος θάνατος καί μοίρα κραταιή. "Ως οΐ μέν πονέοντο κατά κρατερήν ύσμίνην Τυδείδην δ ονκ αν γνοίης ποτέροισι μετείη 85 ήέ μετά Τρώεσσιν όμιλέοι ή μ ε τ Άχαιοϊς. θννε γάρ άμ πεδίον ποταμώ πλήθοντι έοικώς χειμάρρω, ος τ ώκα ρέων έκεδασσε γεψνρας' τον δ οντ άρ τε γέφνραι έεργμέναι ίσχανόωσιν, οντ άρα ερκεα ίσχει άλωάων έριθηλέων 90 έλθόντ εξαπίνης ο τ έπιβρίστ) Δ ιός ομβρος' πολλά Ö νπ αντον έργα κατήριπε κάλ αίζηών ως νπό Τνδεΐδγι πνκιναί κλονέοντο φάλαγγες Τρώων, ούδ άρα μιν μίμνον πολέες περ έόντες. Τον δ ώς ονν ενοησε Λνκάονος αγλαός νιος 95 θννοντ άμ πεδίον προ έθεν κλονέοντα φάλαγγας, αίψ επί Τνδεΐδτ) έτιταίνετο καμπύλα τόξα, καί βάλ έπαΐσσοντα τυχών κατά δεξιόν ώμον θώρηκος γυαλον διά δ έπτατο πικρός όϊστός, αντίκρυ δέ διέσχε, παλάσσετο δ αίματι θώρηξ. 100 τώ δ επί μακρόν άνσε Λυκάονος αγλαός υιός- ορννσθε, Τρώες μεγάθυμοι, κέντορες ίππω ν 32

24 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε δε χάμω στη σκόνη και με τα δόντια του δάγκωνε τον κρύο χαλκό. Ο δε Ευρύπυλος, ο γιος Ευαίμονα, τον ευγενικό Υξήνορα, το γιο του μεγαλόψυχου Δολοπίονα, που ήταν ιερέας του Σκαμάνδρου και στο λαό τιμόταν σαν θεός- αυτόν λοιπόν ο Ευρύπυλος, ο λαμπρός γιος του Ευαίμονα, ενώ έφευγε μπροστά α π αυτόν κυνηγώντας τον, τον χτύπησε στον ώμο, αφού όρμησε με το ξίφος του, και του χτύπησε το βαρύ βραχίονα, το δε χέρι του αιμόφυρτο έπεσε στην πεδιάδα- τα μάτια του δε κόκκινος θάνατος τα κυρίευσε και ισχυρή μοίρα. Έ τσ ι λοιπόν αυτοί αγωνίζονταν στη σφοδρή μάχη' δεν θα μπορούσες δε να καταλάβεις σε ποιους από τους δυο ανήκε ο Τυδείδης, αν δηλαδή περιλαμβανόταν μεταξύ των Τρώων ή μεταξύ των Α χαιώ ν επειδή αυτός έτρεχε στην πεδιάδα, όμοιος με φουσκωμένο χείμαρρο ποταμ ό, ο ο- I I!! / 17 ποιος ρέοντας με ορμή καταστρεφει τα π ρ ο χώ μ α τα ' αυτόν βέβαια δεν τον εμποδίζουν ούτε τα αραδιασμένα προ- ' > η 'η ' 1 8 > / χώ ματα ουτε ρεραια οι φράχτες των ευφόρων αγρών τον κρατούν, όταν έρχεται ξαφνικά μετά από βαριά βροχή του Δία' πολλά δε ωραία έργα γενναίων αντρών γκρεμίζονται απ αυτόν κατά τον ίδιο τρόπο οι πυκνές φάλαγγες των Τρώων συνταράζονταν από τον Τυδείδη κι όπως ήταν φυσικό δεν τον περίμεναν, παρ ότι ήταν πάρα πολλοί. Μόλις δε παρατήρησε αυτόν ο λαμπρός γιος του Λυκάονα19, ότι δηλαδή έτρεχε στην πεδιάδα και συντάραζε μπροστά α π αυτόν τις φάλαγγες, αμέσως τέντω νε εναντίον του Τυδείδη τα καμπύλα τόξα, και κατά τύχη, ενώ ορμουσε εναντίον του, τον πέτυχε στο δεξιό ώ μο, στο μέσο του θώρακα, και διαπέρασε το πικρό βέλος ο δε θώρακας λερωνόταν από το αίμα- γι αυτόν δε φώναξε δυνατά ο λαμπρός γιος του Λυκάονα; «Ορμάτε μεγαλόψυχοι Τρώες, σεις που κεντάτε τους 33

25 ΟΜΗΡΟΣ βέβληται γάρ άριστος Αχαιών, οΰδε έ φημι δήθ άνσχήσεσθαι κρατερόν βέλος, εί έτεόν με ώρσεν άναξ Διός νιος άπορννμενον Λ υκίηθεν." 105 'Ώς έφ ατ ευχόμενος τον δ ον βέλος ώκύ δάμασσεν, άλλ άναχωρήσας πρόσθ ί'πποιιν και δχεσφιν έστη, και Σθένελον προσέφη Καπανήϊον νίόν όρσο, πέπον Καπανηϊάδη, καταβήσεο δίφρον, οφρά μοι εξ ώμοιο έρνσσης πικρόν όί'στόν. 110 "Ως άρ έφη, Σθένελιος δέ καθ ίππων άλτο χαμάζε, πάρ <5e στάς βέλος ώκν διαμπερές έξέρνα ώ μον αίμα δ άνηκόντιζε διά στρεπτοϊο χιτώνος. δη τ ό τ έπ ειτ ήρατο βοήν αγαθός Διομήδης κλνθί μεν, αίγιόχοιο Διός τέκος, Ατρντωνη, 115 εί ποτέ μοι καί πατρί φίλα φρονέονσα παρέστης δηιω εν πολέμω, νυν αντ εμέ φϊλαι Αθηνη' δός δέ τέ μ άνδρα έλεϊν καί ές ορμήν έγχεος ελθεΐν δς μ εβαλε φθάμενος καί έπεΰχεται, ουδέ μ έ φησι δηρόν ε τ οψεσθαι λαμπρόν φάος ήελίοιο. 120 "Ως εφ ατ ευχόμενος τον δ έκλνε Παλλάς Αθήνη, γνΐα δ έθηκεν ελαφρά, πόδας καί χεΐρας νπερθεν άγχον δ ίσταμένη έπεα πτερόεντα προσηνδα' θαρσών νυν, Διόμηδες, επί Τρώεσσι μάχεσθαγ έν γάρ τοι στήθεσσι μένος πατρώϊον ήκα 125 άτρομον, οίον έχεσκε σακέσπαλος ίππότα Τυδενς άχλνν δ αν τοι α π οφθαλμών έλον ή πριν επήεν, οφρ εύ γιγνωσκης ήμέν θεόν ήδέ καί άνδρα. 34

26 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε ίππους για τί είναι χτυπημένος ο άριστος από τους Α χαιούς, και δεν ελπίζω ότι θα υποφέρει για πολύ χρόνο το ισχυρό βέλος, αν πραγματικά ο βασιλιάς, ο γιος του Δία, με παρακίνησε, όταν έφευγα από τη Λ υκία20». Έ τσ ι είπε καυχώμενος δεν τον σκότωσε όμως εκείνον το γρήγορο βέλος, αλλά, αφού έφυγε, στάθηκε κοντά στους ίππους και στο άρμα και είπε προς τον Σθένελο, το γιο του Καπανέα. «Σήκω, αγαπητέ γιε του Καπανέα, κατέβα από το άρμα για να σύρεις από τον ώμο μου το πικρό βέλος». Έ τσ ι λοιπόν αυτός είπε, ο δε Σθένελος πήδησε κάτω από το άρμα κι αφού στάθηκε κοντά του, τράβηξε πέρα για πέρα21 από τον ώμο το βέλος προς τα έξω, το δε αίμα εξακοντιζόταν διά μέσου του αλυσιδωτού θώ ρακα- τότε πια έπειτα προσευχόταν ο ικανός στη μάχη Διομήδης. «Ακουσέ με, κόρη του Δία που κρατάει την αιγίδα, ακατάβλητη, αν κάποτε με φιλικά αισθήματα και στον πατέρα μου είχες σταθεί κοντά στον πόλεμο που καταστρέφει τους ανθρώπους τώρα πάλι να με ευνοήσεις22, Αθηνά, και δώσε να έρθει σε βολή δόρατος και να σκοτώσω τον άντρα ο οποίος πρόφτασε να με χτυπήσει και καυχιέται γ ι αυτό και διαδίδει ότι δεν θα βλέπω πια για πολύ χρόνο το λαμπρό φως του ήλιου». Έ τσ ι είπε προσευχόμενος εισάκουσε δε την παράκλησή του η Παλλάδα Αθηνά, έκανε ελαφρά τα μέλη του, τα πόδια και πάνω τα χέρια του, και, αφού καθόταν κοντά του, λόγια φτερω τά του έλεγε. «Τώρα, Διομήδη, να μάχεσαι με θάρρος εναντίον των Τρώων, για τί σου έβαλα μέσα στα στήθη σου την ατρόμητη δύναμη του πατέρα, την οποία είχε ο ιππότης ο Τυδέας, όταν έπαλλε την ασπίδα του- σου αφαίρεσα δε από το άλλο μέρος από τα μάτια σου την αχλύ, που προηγουμένως υπήρχε πάνω σ αυτά, για να μπορείς καλά να αναγνωρί- 35

27 ΟΜΗΡΟΣ τώ ννν αί κε θεός πειρώμένος ένθάδ ίκηται μή τι συ γ άθανάτοισι θεοϊς αντίκρυ μάχεσθαι 130 τοϊς αλλοις άτάρ εί κε Δ ιός Ουγάτηρ Αφροδίτη έλθησ ές πόλεμον, την γ οϋτάμεν όξέϊ χαλκω. Ή μέν άρ ως είπονσ άπέβη γλανκώπις Άθήνη, Τνδείδης δ έξαϋτις ίων προμάχοισιν έμίχθη και πριν περ θνμώ μεμαώς Τρώεσσι μάχεσθαι 135 δη τότε μιν τρις τόσσον έλεν μένος ως τε λέοντα ον ρά τε ποιμην άγρω ε π είροπόκοις όΐεσαι χρανστ] μέν τ αυλής νπεράλμενον ουδέ δαμάσση του μέν τε σθένος ώρσεν, έπειτα δέ τ ον προσαμύνει, άλλα κατά σταθμούς δύεται, τα δ έρήμα φοβείται 140 αί μέν τ άγχιστϊναι ε π άλλήλησι κέχννται, αντάρ ο έμμεμαώς βαθέης έξάλλεται αυλής' ώς μεμαώς Τρώεσσι μίγη κρατερός Διομήδης. Ένθ έλεν Άστύνοον καί Ύπείρονα ποιμένα λαών, τον μέν υπέρ μαζοϊο βαλών χαλκήρεϊ δουρί, 145 τον δ έτερον ξίφεϊ μεγάλω κληϊδα παρ ώμον πλήξ, άπό δ αύχένος ώμον έέργαθεν ή δ άπό νώτου, τούς μέν έασ, ό δ Άβαντα μετώχετο καί Πολνιδον υίέας Ενρυδάμαντος όνειροπόλοιο γέροντας' τοϊς ούκ έρχομένοις δ γέρων έκρίνατ όνείρονς, 150 άλλά σφεας κρατερός Διομήδης έξενάριξε' βή δέ μετά Ξάνθον τε Θόωνά τε Φαίνοπος υίε άμφω τηλυγέτω ' ο δέ τείρετο γήραϊ λυγρω, υιόν δ ον τέκ ετ άλλον επί κτεάτεσσι λιπέσθαι. 36

28 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε ζεις και θεό και άνθρωπο- γ ι αυτό τώρα, αν έρθει εδώ κάποιος θεός προσπαθώντας να σε προκαλέσει, συ όμως καθόλου να μη μάχεσαι εναντίον των άλλων αθάνατων θεών- αν όμως έρθει στον πόλεμο η κόρη του Δία, η Αφροδίτη, αυτή να τη χτυπήσεις με τον κοφτερό χαλκό». Αυτή λοιπόν η γαλανομάτα Αθηνά έτσι αφού μίλησε, έφυγε, ο δε Τυδείδης αφού ήρθε αναμείχθηκε πάλι με τους προμάχους- ενώ επιθυμούσε23 στην καρδιά του σφοδρά και προηγουμένως να μάχεται εναντίον των Τρώ ω ν, τότε πια τον κυρίευσε τρεις φορές μεγαλύτερη πολεμική όρεξη όπως το λιοντάρι, αν αυτό μέσα σε αγρό ο βοσκός προβάτων με πολλά μαλλιά το ερεθίσει, όταν πηδήσει24 μέσα στον αυλότοιχο, αλλά δεν το σκοτώσει- εξεγείρει μεν τη δύναμή του, έπειτα δε δεν μπορεί να το αποκρούσει, αλλά χώνεται στην καλύβα του, κι εκείνα έρημα φεύγουν" αυτά μεν σε σωρό είναι ξαπλωμένα κάτω, σαν να είναι χυμένα το ένα πάνω στο άλλο, εκείνο δε γεμάτο με μανία25 πηδάει έξω απο τη βαθιά αυλή- κατά τον ίδιο τρόπο, γεμάτος με μανία αναμείχθηκε με τους Τρώ ες ο ισχυρός Διομήδης. Τότε σκότωσε τον Αστύνοο και τον Υπείρονα, τον αρχηγό των στρατιωτών, τον πρώτο μεν αφού τον χτύπησε με το χάλκινο δόρυ πάνω από το μαστό, τον άλλον δε τον χτύπησε με το μεγάλο ξίφος στην κλείδωση κοντά στον ώμο, του χώρισε δε τον ώμο από τον τράχηλο κι από τη ράχη- αυτούς μεν τους άφησε, πήγε δε προς τον Άβαντα και τον Πολύειδο, τους γιους του Ευρυδάμαντα, του γ έ ροντα που εξηγούσε τα όνειρα, στους οποίους ο γέροντας όταν έφευγαν όνειρα δεν εξήγησε, αλλά ο γενναίος Δ ιομήδης τους σκότωσε. Π ήγε δε στη συνέχεια προς τον Ξάνθο και τον Θόωνα, τους γιους του Φαίνοπα, που και οι δυο βρίσκονταν σε τρυφερή ηλικία- εκείνος δε βασανιζόταν από θλιβερά γηρατειά, άλλον δε γιο δεν γέννησε για να μείνει στα κτήματά του. Εκεί αυτός σκότωσε αυτούς κι από τους 37

29 ΟΜΗΡΟΣ ένθ ο γε τούς ένάριζε, φίλον δ έξαίνντο θυμόν 155 άμφοτέρω, πατέρι δέ γόον και κήδεα λνγρά λεϊπ, έπε'ι ον ζώοντε μάχης εκ νοστήσαντε δέξατο χηρωσταί δέ διά κτήσιν δατε'οντο. Έ νθ νιας Πριάμοιο δν'ω λάβε Ααρδανίδαο είν ένι δίφρο.) έόντας Εχέμμονά τε Χρομίον τε. 160 ώς δέ λέων εν βονσι θορών εξ ανχένα άξη πόρτιος ήέ βοός ξνλοχον κάτα βοσκομενάων, ώς τούς άμφοτέρους έξ ίππων Τυδέος υιός βησε κακώς άέκοντας, έπειτα δέ τενχε έσυλα ίππους δ οίς έτάροισι δίδον μετά νήας έλαννειν. 165 Τον δ ίδεν Αινείας άλαπάζοντα στίχας άνδρών, βη δ ίμεν αν τε μάχην και άνά κλόνον έγχειάων Πάνδαρον άντίθεον διζήμενος εΐ που έφευροί' ενρε Λνκάονος υιόν άμύμονά τε κρατερόν τε, στη δέ πρόσθ αύτοΐο έπος τέ μιν άντίον ηνδα 170 Πάνδαρε, που τοι τόξον ίδέ πτερόεντες όϊστο'ι και κλέος; ώ ον τις τοι έρίζεται ενθάδε γ άνήρ, ονδέ τις εν Λυκίη σέο γ ενχεται είναι άμείνων. άλλ αγε τω δ έφες άνδρι βέλος Δι'ι χεϊρας άνασχών ος τις όδε κρατέει και δη κακά πολλά έοργε 175 Τρώας, έπεί πολλών τε καί έσθλών γοννατ έλνσεν εί μή τις θεός έστι κοτεσσάμενος Τρώεσσιν ΐρών μηνίσας χαλεπή δέ θεον έπι μήνις. Τον δ αντε προσέειπε Λυκάονος άγλαός υιός Αινεία, Τρώων βονληφόρε χαλκοχιτώνων,

30 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε δυο τη ζωή αφαίρεσε, άφησε δε στον πατέρα τους θρήνο και. θλιβερές λύπες, γιατί δεν ξαναγύρισαν ζωντανοί από τη μάχη και δεν τους υποδέχτηκε' αλλά μακρινοί συγγενείς26 διαμοιράζονταν τα κτήματα. Τότε πρόφτασε δυο γιους του Δαρδανίδη Πριάμου, που βρίσκονταν μέσα στο άρμα, τον Εχέμμονα και τον Χρομίοόπως ακριβώς δε ένα λιοντάρι, αφού πηδήξει μεταξύ βοδιών, συντρίβει τον τράχηλο νεαρής αγελάδας ή και μ εγάλης αγελάδας27, που βόσκουν στο δάσος, κατά τον ίδιο τρόπο και τους δυο αυτούς ο γιος του Τυδέα τρομερά τους γκρέμισε κάτω από το άρμα με βία, έπειτα δε τους αφαίρεσε τα όπλα" τους ίππους τους έδωσε στους συντρόφους τους, για να τους οδηγήσουν κοντά στα πλοία. Αυτόν τον είδε ο Αινείας ότι μείωνε τις φάλαγγες των αντρών, έσπευσε δε στο μέσο της μάχης και τη ς σύγκρουσης των δοράτων, αναζητώντας τον ισόθεο Πάνδαρο, αν κάπου θα ήταν δυνατό να τον βρει- βρήκε δε τον άψογο και ισχυρό γιο του Λυκάονα, στάθηκε δε μπροστά του και έλεγε λόγο προς αυτόν. «Πάνδαρε, πού είναι το τόξο28 σου και τα φτερω τά σου βέλη και η φήμη σου, στα οποία κανένας άντρας εδώ δεν μπορεί με σένα να συναγωνιστεί; Ούτε καυχιέται κάποιος στη Λυκία ότι είναι καλύτερος από σένα. Αλλά έλα, να σηκώσεις τα χέρια σου προς τον Δία, ρίξε βέλος εναντίον αυτού του άντρα, οποιοσδήποτε κι αν είναι εδώ, που νικάει και ήδη έχει προξενήσει μεγάλες συμφορές στους Τρώες, γιατί παρελυσε τα γόνατα πολλών γενναίων α ντρώ ν αν όμως είναι κάποιος θεός που οργίστηκε εναντίον των Τ ρώ ων, επειδή δυσαρεστήθηκε για θυσίες επειδή η οργή του θεού γ ι αυτά είναι βαριά». Προς αυτόν δε από το άλλο μέρος είπε ο λαμπρός γιος του Λυκάονα. «Αινεία, αρχηγέ τω ν χαλκοθώρακων Τρώ ω ν, εγώ του- 39

31 ΟΜΗΡΟΣ Τνδείδη μιν εγω γε δαΐφρονι πάντα έί'σκω, άσπίδι γιγνώσκων αύλώπιδί τε τρυφαλείη, ίππους τ είσορόων σάφα δ οΰκ οίδ εί θεός έστιν. εί δ ό γ άνήρ ον φημι δαΐφρων Τνδεος υιός ουχ ο γ άνευθε θεοϋ τάδε μαίνεται, αλλά τις άγχι 185 έστηκ αθανάτων νεφέλη είλυμένος ώμους, δς τούτου βέλος ώκύ κιχήμενον έτραπεν άλλη. ήδη γάρ οί έφήκα βέλος, καί μιν βάλον ώμον δεξιόν άντικρύ διά θώρηκος γυάλοιο' καί μιν έγω γ έφάμην Ά ϊδωνήϊ προίάψειν, 190 έμπης δ ούκ εδάμασσα θεός νν τις εστι κοτήεις. ίπποι δ ον παρέασι και άρματα των κ επιβαίην αλλά που έν μεγάροισι Λυκάονος ένδεκα δίφροι καλοί πρωτοπαγεΐς νεοτευχέες' άμ,φΐ δέ πέπλοι πέπτανταν παρά δέ σφιν έκάστω δίζυγες ίπποι 195 έστασι κρϊ λευκόν έρεπτόμενοι και όλύρας. ή μέν μοι μάλα πολλά γέρων αίχμητά Λυκάων έρχομένω έπέτελλε δόμοις ένι ποιητοΐσιν ίπποισίν μ έκέλευε και άρμασιν έμβεβαώτα άρχενειν Τρώεσσι κατά κρατεράς νσμίνας' 200 άλλ εγώ ού πιθόμην ή τ αν πολύ κέρδιον ήεν ίππων φειδόμενος, μ ή μοι δευοίατο φορβής άνδρών είλομένων είωθότες έδμεναι άδην. ώς λίπον, αντάρ πεζός ές Ίλιον είλήλουθα τόξοισιν πίσννος' τά δέ μ ούκ άρ έμελλον όνήσειν. 205 ήδη γάρ δοιοΐσιν άριστήεσσιν έφήκα Τνδεΐδη τε και Άτρειδη, εκ δ άμφοτέροιιν 40

32 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε λάχιστον σε όλα τον παρομοιάζω με τον πολεμικό Τυδείδη, γιατί τον αναγνωρίζω από την ασπίδα κι από την κυκλική περικεφαλαία κι αποβλέπω στους ίππους του" δεν γνωρίζω όμως καθαρά αν είναι θεός29 αν όμως αυτός είναι ο άντρας τον οποίον εγώ νομίζω, δηλαδή ο εμπειροπόλεμος γιος του Τυδέα, αυτός βέβαια είναι τόσο μανιασμένος εδώ, όχι χωρίς τη βοήθεια θεού, αλλά κάποιος από τους αθάνατους θεούς βρίσκεται κοντά του έχοντας καλυμμένους τους ώ μους του με νεφέλη, και ο οποίος απ αυτόν προς άλλη διεύθυνση έτρεψε το γρήγορο βέλος, που θα τον π ετύχα ι νε- γιατί έριξα ήδη εναντίον αυτού βέλος και πέρα για πέρα τον πέτυχα στο δεξιό ώμο, μέσα από το περίφραγμα του θώρακα, και είχα ελπίδες ότι θα τον στείλω στον Άδη και όμως δεν τον σκότω σα- κάποιος θεός λοιπόν είναι θυμω μένος εναντίον μου- οι ίπποι και το άρμα δεν είναι εδώ, πάνω στους οποίους θα ανέβαινα- αλλά βρίσκονται νομίζω στ ανάκτορα του Αυκάονα ένδεκα ωραίοι δίφροι, καινούριοι, πριν λίγο κατασκευασμένοι- γύρω δε α π αυτούς είναι απλωμένα πέπλα, κοντά στον καθένα δε α π αυτούς βρίσκονται'διπλοί ίπποι τρώγοντας λευκό κριθάρι και βρόμηβέβαια ο γέροντας πολεμιστής, ο Αυκάονας, μέσα στο ωραία κατασκευασμένο ανάκτορό του πάρα πολύ φιλικά μου παρήγγειλε όταν έφευγα- με προέτρεπε, αφού ανεβώ στο άρμα των ίππων, να οδηγώ τους Τρώες σε πεισματώ δεις μάχες- αλλά εγώ δεν υπάκουσα θα ήταν βέβαια τότε πολύ ωφελιμότερο για τί λυπόμουνα τους ίππους μήπως, ενώ ήταν συνηθισμένοι να τρώνε κατά κόρον, εδώ στερούνται βοσκής, όταν οι άντρες βρίσκονται σε στενοχώρια30- έτσι τους άφησα, κι έχω έρθει πεζός στην Τροία, έχοντας εμπιστοσύνη στα τόξα μου- αυτά όμως, όπως βλέπω, δεν επρόκειτο να με ωφελήσουν- γιατί μέχρι αυτή τη στιγμή έριξα εναντίον δυο αρχηγών, κατά του Τυδείδη δηλαδή και του Ατρείδη, επειδή δε πέτυχα, έκανα π ρ α γμ α τικ ά 31 να 41

33 ΟΜΗΡΟΣ άτρεκές αίμ έσσευα βαλών, ήγειρα δέ μάλλον. τώ ρα κακή aiarj άπό πασσάλου αγκύλα τόξα η ματ ι τώ έλόμην ότε Ίλιον εις έρατεινήν 210 ηγεόμην Τρώεσσι φέρων χάριν Έκτορι δίω. εί δέ κε νοστησω και έσόψομαι όφθαλμοϊσι πατρίδ έμην άλοχόν τε και νψερεφές μέγα δώμα, αϋτίκ έπειτ άπ έμεΐο κάρη τάμοι άλλότριος φως εί μη εγώ τάδε τόξα φαεινω έν πνρί θείην 215 χερσί διακλάσσας" άνεμώλια γάρ μοι όπηδεΐ. Τον δ αντ Αινείας Τρώων άγος άντίον ηνδα- μη δ όντως άγόρευε πάρος δ ουκ έσσεται άλλως, πριν γ επί νώ τωδ άνδρί συν ΐπποισιν καί οχεσφιν άντιβίην έλθόντε συν έντεσι πειρηθηναι. 220 άλλ ά γ εμών όχέων έπιβησεο, όφρα ίδηαι οίοι Τρώϊοι ΐπποι έπιστάμενοι πεδίοιο κραιπνά μάλ ένθα καί ένθα διωκέμεν ήδέ φέβεσθαι' τώ καί νώϊ πόλιν δέ σαώσετον, εΐ περ αν αντε Ζευς επί Τυδείδη Δ ιομηδεϊ κνδος όρέξη. 225 άλλ άγε νυν μάστιγα καί ηνία σιγαλόεντα δέξαι, εγώ δ ίππων άποβησομαι οφρα μάχωμαγ ηέ σύ τόνδε δέδεξο, μελησουσιν δ έμοί ίπποι. Τον δ αΰτε προσέειπε Λυκάονος άγλαός νίός Αινεία, σύ μέν αυτός έ χ ηνία καί τεώ ίππω 230 μάλλον ΰφ ήνιόχω είωθότι καμπνλον άρμα οίσετον, εί' περ αν αύτε φεβώμεθα Τυδέος νίόν μη τώ μέν δείσαντε ματησετον, ονδ έθέλητον έκφερέμεν πολέμοιο τεόν φθόγγον ποθέοντε, νώ ϊ δ επαΐξας μεγάθυμου Τυδέος υιός

34 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε εξακοντιστεί κι από τους δυο αίμα, αλλά περισσότερο δεν τους ερέθισα" γ ι αυτό λοιπόν, για κακή μου τύχη, πήρα από το καρφί τα καμπύλα τόξα εκείνη την ημέρα, όταν στην ευχάριστη Τροία σαν αρχηγός οδηγούσα τους Τρώες προς χάρη του ευγενικού Έ κτορα. Αν όμως ξαναγυρίσω και ξαναδώ με τα μάτια μου τη πατρίδα μου και τη σύζυγό μου και το μεγάλο και ψηλό ανάκτορό μου, τότε αμέσως κάποιος ας κόψει το κεφάλι μου εχθρικός άντρας, αν δεν βάλω εγώ αυτά τα τόξα στη λαμπρή φω τιά, αφού τα σπάσω με τα χέρια μου, γιατί με συνοδεύουν χω ρίς καμιά ωφέλεια». Προς αυτόν δε πάλι έλεγε ο' Αινείας, ο αρχηγός των Τρώων. «Μη μιλάς με αυτό τον τρόπο" διαφορετικά δε θα γίνεις προηγουμένως, προτού έρθουμε εμείς με εχθρικές διαθέσεις απέναντι του. άντρα αυτού με τους ίππους και το άρμα, να συναγωνιστούμε με τα όπλα" αλλά έλα ανέβα στο δικό μου άρμα για να δεις ποιοι είναι οι ίπποι του Τρώ α32 οι οποίοι ξέρουν με μεγάλη ταχύτητα μπρος και πίσω να κυνηγούν και να φεύγουν" αυτοί και μας θα μας σώσουν στην πόλη" κι αν πάλι ο Δίας δώσει στον Τυδείδη Διομήδη τη δόξα" αλλά έλα τώ ρα, πιάσε το μαστίγιο με τα χέρια σου και τα γυαλιστερά ηνία, εγώ δε θ ανεβώ στο άρμα για να πολεμώ" ή εσύ να δεχτείς αυτόν, κι εγώ θα φροντίσω για τους ίππους». Προς αυτόν δε πάλι είπε ο λαμπρός γιος του Λυκάονα: «Αινεία, συ ο ίδιος κράτα τα ηνία και τους ίππους σου" γιατί με μεγαλύτερη προθυμία θα οδηγήσουν το καμπυλωτό άρμα κάτω από γνωστό ηνίοχο, αν πάλι μπορέσουμε να αποφύγουμε το γιο του Τυδέα" μήπω ς πάλι αυτοί χρονοτριβήσουν33 από φόβο και δεν θελήσουν να μας βγάλουν από τη μάχη, ποθώντας τη δική σου φωνή, και μήπως, αφού κάνει εξόρμηση ο γιος του μεγαλόψυχου Τυδέα, και 43

35 ΟΜΗΡΟΣ αντώ τε κτείνη καί έλάσση μώνυχας ίππους, άλλα σύ γ αυτός έλαυνε τ ε άρματα καί τεώ ί'ππω, τόνδε δ εγών έπιόντα δεδέξομαι όξέϊ δουρί. "Ως άρα φωνήσαντες ές άρματα ποικίλα βάντες έμμεμαώ τ επί Τυδεΐδη έχον ώκέας 'ίππους. 240 τούς δέ ίδε Σθένελος Καπανήϊος αγλαός υιός, αίψα δέ Τυδεΐδην έπεα πτερόεντα προσηνδα Τυδεΐδη Δ ιόμηδες, έμώ κεχαρισμένε θνμώ, άνδρ όρόω κρατερώ επί σοί μεμαώτε μάχεσθαι ίν άπέλεθρον έχοντας ο μέν τόξων έύ είδώς 245 Πάνδαρος, υιός δ αν τε Λ υκάονος εύχεται είναι- Αινείας δ υιός μέν αμύμονος Αγχίσαο εύχεται έκγεγάμεν, μητηρ δέ οι εα τ Αφροδίτη, άλλ άγε δη χαζώμεθ έφ ίππων, μηδέ μοι. οντω θϋνε διά προμάχων, μη πως φίλον ήτορ όλέσσης. 250 Τον ό άρ νπόδρα ίδών προσέφη κρατερός Διομήδης' μή τι φόβονδ άγόρευ, έπεί ουδέ σέ πεισέμεν οίω. ου γάρ μοι γενναϊον άλυσκάζοντι μάχεσθαι ουδέ καταπτώσσειν έτι μοι μένος έμπεδόν έστιν όκνείω δ ίππων έπιβαινέμεν, άλλά καί αύτως 255 άντίον εϊμ αυτώ ν τρεϊν μ ούκ έα Παλλάς Αθήνη. τούτω δ ου πάλιν αύτις άποίσετον ώκέες ίπποι άμφω ά φ ήμείων, εί γ ονν έτερός γε φύγτ]σιν. άλλο δέ τοι έρέω, σύ δ ένί φρεσί βάλλεο σησιν α ί κέν μοι πολύβουλος Αθήνη κϋδος ορέξη 260 άμφοτέρω κτεΐναι, σύ δέ τούσδε μέν ώκέας ίππους αύτοϋ έρυκακέειν έξ άντυγος ήνία τείνας, 44

36 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε μας τους ίδιους μας σκοτώσει, και. πάρει, τους ίππους με τη μια οπλή" αλλά συ ο ίδιος να διευθύνεις το άρμα και τους ίππους σου, εγώ δε αυτόν, όταν θα έρχεται εναντίον μας, θα τον υποδεχτώ με το κοφτερό δόρυ». Έ τσ ι λοιπόν αφού μίλησαν κι αφού ανέβηκαν στο περίτεχνα κατασκευασμένο άρμα, γεμ άτοι από πολεμική μανία, οδηγούσαν τους γρήγορους ίππους εναντίον του Τυδείδη τους είδε όμως αυτούς ο Σθένελος, ο λαμπρός γιος του Καπανέα, αμέσως δε έλεγε φτερωτά λόγια προς τον Τυδείδη! «Διομήδη, γιε του Τυδέα, αγαπητέ στην καρδιά μου, βλέπω ότι δυο γενναίοι άντρες έχοντας μεγάλη δύναμη επιθυμουν με σφοδρότητα να μάχονται εναντίον σου' ο μεν ένας, ο Πάνδαρος, είναι έμπειρος στην τοξευτική, καυχιέται δε από το άλλο μέρος ότι είναι γιος του Λ υκάονα ο δε Αινείας καυχιέται ότι έχει γεννηθεί γιος από το μεγαλόψυχο Α γχίση και ότι έχει μητέρα την Αφροδίτη. Αλλά, εμπρός λοιπόν, ας κάνουμε υποχώρηση με το άρμα και μην τρέχεις με αυτό τον τρόπο διά μέσου τω ν προμάχων, σε παρακαλώ, μήπω ς χάσεις την α γαπητή σου ζωή». Προς αυτόν δε, αφού τον κοίταξε λοξά, έπειτα είπε ο γενναίος Διομήδης: «Μη μιλάς καθόλου για φυγή34, γιατί δεν πιστεύω ότι θα με πείσεις, για τί δεν είναι πατροπαράδοτο σε μενα να υποχωρώ στη μάχη ούτε να δειλιάζω, γιατί έχω ακόμα τις δυνάμεις μου ακμαίες" διστάζω δε να ανεβαίνω στο άρμα, αλλά και με αυτό τον τρόπο θα στραφώ εναντίον τους' δεν με αφήνει να φεύγω35 η Παλλάδα Αθηνά. Αυτούς δε δεν θα τους απομακρύνουν από μας και τους δυο οι γρήγοροι ίπποι, αν πρ ά γμ α τι ο ένας τουλάχιστον απ αυτούς τραπεί σε φυγή- άλλο δε θα σου πω, και συ να το βάλεις καλά στο μυαλό σου' αν η συνετή Αθηνά μου παραχωρήσει τη δόξα να τους σκοτώσω δηλαδή και τους δυο, τότε εσύ αυτούς36 εδώ τους γρήγορους ίππους εκεί να τους σταματήσεις τεντώνοντας τα ηνία από 45

37 ΟΜΗΡΟΣ Αίνείαο δ έπαίξαι μεμνημένος ίππων, εκ δ έλάσαι Τρώων μ ε τ εϋκνήμίδας Αχαιούς. της γάρ τοι γενεης ής Τρωι περ ενρνοπα Ζευς 265 δώχ υίος ποινήν Γανυμηδεος, οννεκ άριστοι ίππων οσσοι έασιν υπ ήώ τ ήέλιόν τε, της γενεης εκλεψεν άναξ άνδρών Α γχίσης λάθρη Λαομεδοντος υποσχών θήλεας ίππους' των οί εξ έγενοντο ένι μεγάροισι γενέθλη. 270 τούς μέν τέσσαρας αύτός εχων άτίταλλ επί, φάτνη, τώ δέ δ ύ Αινεία δώκεν μήστωρε φόβοιο. εί τούτω κε λάβοιμεν, άροίμεθά κε κλέος έσθλόν. Ως οί μέν τοιαϋτα προς άλλήλους αγόρευαν, τώ δέ τά χ εγγύθεν ήλθον έλαύνοντ ώκέας ίππους. 275 τον πρότερος προσέειπε Αυκάονος αγλαός υιός- καρτερόθυμε, δαΐφρον, άγαυοϋ Τυδέος υιέ, ή μάλα σ ου βέλος ώκύ δαμάσσατο πικρός όϊστός νυν αύτ έγχείη πειρήσομαι αί κε τύχω μι. Ή ρα καί άμπεπαλών προΐει δολιχοσκιον έγχος 280 καί βάλε Τυδεΐδαο κ α τ ασπίδα' της δέ διαπρό αιχμή χαλκείη πταμένη θώρηκι πελάσθη' τω δ επί μακρόν άϋσε Αυκάονος αγλαός υιός' βέβληαι κενεώνα διαμπερές, ουδέ σ όίω δηρόν έ τ άνσχήσεσθαι' έμοί δέ μ έ γ εύχος εδωκας. 285 Τον δ ου ταρβήσας προσέψη κρατερός Διομήδης ήμβροτες ονδ έτυχες- άτάρ ου μέν σφώΐ γ όΐω 46

38 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε τη βάση του δίφρου' να θυμάσαι δε να ορμήσεις στους ίππους του Αινεία και να τους οδηγήσεις μακριά από τους Τρώες κοντά στους καλλικνήμιδες Αχαιούς' για τί κατάγονται από τη γενιά εκείνη για σένα, από την οποία ο Δίας που ρίχνει τους κεραυνούς έδωσε στον Τ ρώ α σαν αποζημίωση για το γιο του, τον Γανυμήδη37, για τί ήταν πιο άριστοι από τους ίππους όσοι βρίσκονται κάτω από το φως του ήλιου' από τη γενιά δε αυτή τους έκλεψε ο Α γχίσης, ο βασιλιάς των αντρών, αφού τους έριξε κοντά τους θηλυκά άλογα κρυφά από τον Λαομέδοντα' από αυτές γεννήθηκαν σ αυτόν μέσα στους στάβλους τω ν ανακτόρων του έξι απόγονοι (πώ λο ι)' τους τέσσερις από αυτούς κρατώντας τους ο ίδιος τους ανέθρεφε στη φάτνη του, τους δε άλλους δυο, πολύ έμπειρους στη φυγή, τους έδωσε στον Αινεία' αν θα38 μπορούσαμε να συλλάβουμε αυτούς, θ αποκτούσαμε ωραία δόξα». Έ τσ ι αυτοί μεταξύ τους τέτοια έλεγα ν εκείνοι δε γρήγορα τρέχοντας με τους ταχείς ίππους ήρθαν κοντά τους' προς αυτόν δε (τον Διομήδη) είπε πρώτος ο λαμπρός γιος του Λυκάονα: «Καρτερόψυχε, πολεμικέ γιε του υπέροχου Τυδέα' βέβαια δεν σε εξόντωσε το γρήγορο βλήμα, το πικρό βέλος' τώρα πάλι θα δοκιμάσω με το δόρυ μήπως σε χτυπήσω». Είπε λοιπόν κι αφού έδωσε παλμό έριχνε το μακρό δόρυ και πέτυχε την ασπίδα του Τυδείδη μέσα δε α π αυτήν προς τα έξω αφού πέρασε η χάλκινη αιχμή, πλησίασε στο θώρακα και γ ι αυτό φώναξε δυνατά ο λαμπρός γιος του Λυκάονα: «Έ χεις χτυπηθεί στα λαγόνια πέρα για πέρα και δεν πιστεύω ότι θα αντέξεις για μακρό χρονικό διάστημα έδωσες δε σε μένα μεγάλη δόξα)). Προς αυτόν δε χω ρίς να φοβηθεί είπε ο γενναίος Δ ιομήδης: «Απέτυχες και δεν με χτύπησες με επ ιτυ χία - όμως νομίζω ότι εσείς δεν θα σταματήσετε προηγουμένως παρά 47

39 ΟΜΗΡΟΣ πριν γ άποπανσεσθαι πριν γ η έτερόν γε πεσόντα αίματος άσαι Άρηα, ταλανρινον πολεμιστήν. Ως φάμενος προέηκε' βέλος δ ίθυνεν Αθηνη 290 ρίνα παρ οφθαλμόν, λενκονς (5 έπέρησεν όδόντας. τον δ άπό μέν γλώσσαν πρνμνην τάμε χαλκός άτειρης, αίχμη δ εξελνθη παρά νείατον άνθερεώνα ηριπε <5 έξ όχέων, άράβησε δέ τεύχε έπ αυτώ αίόλα παμφανόωντα, παρέτρεσσαν δέ οί ίπποι 295 ώκνποδες τον δ ανθι λνθη ψυχή τε μένος τε. Αινείας δ άπόρονσε συν άσπίδι δονρί τε μακρώ δείσας μη πώς οί έρνσαίατο νεκρόν Αχαιοί, άμφι δ άρ αντώ βαίνε λέων ως άλκι πεποιθως, πρόσθε δέ οί δόρν τ έσχε και ασπίδα πάντοσ έ'ισην, 300 τον κτάμεναι μεμαώς δς τις τον γ άντιος έλθοι σμερδαλέα ίάχων ό δέ χερμάδιον λάβε χειρι Τνδεΐδης μέγα έργον δ ον δνο γ άνδρε φέροιεν, οίοι νϋν βροτοί είσ δ δέ μιν ρέα πάλλε και οίος. τώ βάλεν Αίνείαο κ α τ ίσχίον ένθά τε μηρός 305 ίσχίω ένστρέφεται, κοτύλην δέ τέ μιν καλέουστ θλάσσε δέ οί κοτύλην, προς δ άμφω ρηξε τένοντε' ώσε δ άπό ρινόν τρηχνς λίθος αντάρ δ γ ηρως έστη γνύξ έριπών και έρείσατο χειρι παχείη γαίης άμφι δέ δσσε κελαινη ννξ εκαλνψε. 310 Κ αί νν κεν ένθ άπόλοιτο άναξ άνδρών Αινείας, εί μη άρ όξν νόησε Δ ιός θνγάτηρ Αφροδίτη μητηρ, η μιν ΰ π Α γχίση τέκε βονκολέοντί' άμφι δ έόν φίλον νίόν έχενατο πηχεε λενκω,

40 ΙΛΙΑΔΟΣ Ε προτού ο ένας, αφού πέσει στη γη, χορτάσει με αίμα τον Άρη τον καρτερικό πολεμιστή». Έ τσ ι αφού μίλησε, έριξε μπροστά το δόρυ- η δε Αθηνά κατευθυνε το βλήμα κοντά στο ρουθούνι του, δίπλα στον οφθαλμό, πέρασε δε πέρα για πέρα τα λευκά39 δόντια, του απέκοψε δε τη γλώσσα στη ρίζα ο σκληρός χαλκός, η δε αιχμή του δόρατος με ορμή βγήκε στο πίσω μέρος του πιγουνιού- έπεσε δε κάτω από το άρμα, βρόντηξαν δε πάνω του τα αστραφτερά και λαμπερά όπλα του, οι δε γρήγοροι ίπποι του έντρομοι παραμέρισαν α π α υτόν εκεί δε η δύναμή του και η ζωή του διαλύθηκαν. Ο δε Αινείας με την ασπίδα και το μακρό δόρυ πήδησε κάτω από το άρμα, γιατί φοβήθηκε μήπως οι Αχαιοί τραβήξουν προς το μέρος τους το νεκρό' διασκέλιζε δε αυτόν σαν λιοντάρι έχοντας πεποίθηση στη δύναμή του και μπροστά για χάρη του κράτησε το δόρυ και την κυκλική ασπίδα επιθυμώντας σφοδρά να σκοτώσει εκείνον που θα ερχόταν εναντίον του και κραυγάζοντας φοβερά. Εκείνος δε, ο Τυδείδης, πήρε με το χέρι του λίθο, μεγάλο πράγμ α, τον οποίον δεν θα μπορούσαν να σηκώσουν δυο άντρες, όπω ς είναι τώ ρ α οι θνητοί' εκείνος όμως και μόνος του τον έπαιζε με ευκολία' με αυτόν δε χτύπησε τον Αινεία στο ισχίο, εκεί όπου ακριβώς στρέφεται ο μηρός μέσα στο ισχίο, το ονομάζουν δε αυτό κοτύλη' του έσπασε δε την κοτύλη και επιπλέον του έσχισε τους δυο τένοντες και ο σκληρός λίθος απέσπασε το δέρμα' ο δε ήρωας, παρ ότι έπεσε στη γη, στάθηκε γονατιστός και στηρίχτηκε πάνω στο έδαφος με το χοντρό του χέρι' μαύρη δε νύχτα κάλυψε γύρω τους οφθαλμούς του. Και στο τέλος θα χανόταν40 εκεί ο βασιλιάς τω ν αντρών Αινείας, αν αμέσως δεν τον έβλεπε γρήγορα η κόρη του Δία, η Αφροδίτη, η μητέρα του, που τον γέννησε με τον Α γχίση, που έβοσκε τα βόδια του' γύρω δε από τον αγα πητό της γιο άπλωσε τους λευκούς βραχίονες της και 49

41 ΟΜΗΡΟΣ πρόσθε δέ οί πέπλοιο φαεινού πτύγμ α κάλν-ψεν 315 έρκος έμεν βελέων, μή τις Δαναών ταχυπωλων χαλκόν ένι στήθεσσι βαλών εκ θνμόν έλοιτο. Ή μέν έόν φίλον νίόν νπεξέφερεν πολέμοιο' ονδ νιος Καπανήος ελήθετο σννθεσιαων τάων άς έπέτελλε βοήν αγαθός Διομήδης, 320 άλλ ο γε τούς μέν έονς ήρνκακε μώννχας ίππους νόσφιν από φλοίσβον εξ άντυγος ηνία τείνας, Αίνείαο δ έπαίξας καλλίτριχας ίππους έξέλασε Τρώων μ ε τ έϋκνήμίδας Αχαιούς. δώκε δέ Δήϊπνλω έτάρω φίλω, δν περί πάσης 325 τΐεν δμηλικίης οτι οί φρεσίν άρτια ήδη, νηνσιν επι γλαφυρήσιν έλαυνέμεν αύτάρ δ γ ήρως ών ίππων έπιβάς έλαβ ηνία σιγαλόεντα, αϊψα δέ Τνδεΐδην μέθεπε κρατερώνυχας ίππους εμμεμαώς' δ δέ Κνπριν έπώχετο νηλέϊ χαλκω 330 γιγνώσκων δ τ άναλκις έην θεός, ουδέ θεάων τάων α ί τ άνδρών πόλεμον κάτα κοιρανεουσιν, ο ντ άρ Αθηναίη οντε πτολίπορθος Ένυώ. άλλ δτε δή ρ έκίχανε πολύν καθ όμιλον όπάζων, ένθ έπορεξάμενος μεγάθυμου Τυδέος υιός 335 άκρην οντασε χεΐρα μετάλμενος όξέϊ δουρι άβληχρήν είθαρ δέ δόρυ χροός άντετόρησεν άμβροσίον διά πέπλον, δν οί Χάριτες κάμον αύται, πρυμνόν νπερ θέναρος ρέε δ άμβροτον αίμα ΘεοΓο ίχώρ, οίός πέρ τε ρέει μακάρεσσι θεοΐσιν