Βλ, σχετικά, A. Riley, The EU Reform Treaty and the Competition Protocol: Undermining EC Competition Law, ECLR 2007, 703, Ν.

Transcript

1 ΤΟ ΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕΤΑ ΑΠΌ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ 1. Εισαγωγή Στις υπεγράφη στη Λισσαβόνα το σχέδιο της συνθήκης για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Η Συνθήκη της Λισσαβόνας δηµοσιεύτηκε στην Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις (1. Αριθ. C 306). Η Συνθήκη της Λισσαβόνας(εφεξής ΣυνθΛ) διατηρεί τις ουσιώδεις θεσµικές µεταρρυθµίσεις που ενσωµάτωνε η Συνταγµατική Συνθήκη, γνωστότερη ως Ευρωπαϊκό Σύνταγµα. Εγκαταλείπει όµως λέξεις που θυµίζουν κρατικούς θεσµούς, όπως Σύνταγµα, Ευρωπαίος Υπουργός των Εξωτερικών, ή αναφέρονται σε κρατικά σύµβολα(ύµνος, σηµαία), για να περιορίσει τους φόβους ή τα επιχειρήµατα περί της οικοδόµησης ενός Ευρωπαϊκού υπερκράτους, έτσι όπως ιδίως αναπτύχθηκαν στη Γαλλία, κατά το δηµοψήφισµα έγκρισης του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος. Εισαγωγικά, πρέπει να αναφερθούµε στο άρθρο 6 ΣυνθΛ, το οποίο αντικαθιστά το άρθρο 6 ΣυνθΕΕ. Με το νέο άρθρο, αναγνωρίζεται το «ίδιο νοµικό κύρος µε τις Συνθήκες» στο Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ωστόσο, όπως ρητά επισηµαίνεται η αναγνώριση της δεσµευτικής ισχύος του Χάρτη δεν συνεπάγεται «καµία επέκταση των αρµοδιοτήτων της Ένωσης, όπως αυτές ορίζονται στις Συνθήκες». (2. Στις προτάσεις του της , υπόθεση C-173/99, BECTU, ο Γενικός Εισαγγελέας Tizanno επικαλέστηκε το Χάρτη για να υπογραµµίσει το θεµελιώδες χαρακτήρα του δικαιώµατος στην άδεια µετά αποδοχών, απόφαση της , Συλλογή σελ. Ι-4881). Βέβαια, η Μεγάλη Βρετανία και η Πολωνία εξαιρέθηκαν µε πρωτόκολλο από την πλήρη εφαρµογή του Χάρτη. Έτσι, αναφέρεται ότι «τίποτα στον τίτλο IV του Χάρτη, (που αναφέρεται στην «Αλληλεγγύη», δεν δηµιουργεί αγώγιµα δικαιώµατα εφαρµόσιµα στην Πολωνία ή στο Ηνωµένο Βασίλειο, εκτός κατά το µέτρο που οι δύο αυτές Χώρες έχουν προβλέψει τέτοια δικαιώµατα στην εθνική τους νοµοθεσία». (3. Άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου σχετικά µε την εφαρµογή του Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Πολωνία και στο Ηνωµένο Βασίλειο). Γενικά και συνοπτικά αξιολογώντας τη νέα κατάσταση που δηµιουργείται, η ΣυνΛ αναδοµεί το σύστηµα που θέσπισε η Συνθήκη του Μάαστριχτ, µε τα τρία βάθρα ενοποίησης, αναγορεύει το κοινοτικό πρότυπο συνεργασίας των κρατών µελών της Ένωσης σε κοινό πρότυπο, µετονοµάζοντας του σε ευρωπαϊκό ή της Ένωσης, διατηρώντας ταυτόχρονα εξαιρέσεις, οι οποίες οριοθετούνται σαφέστερα. Παράλληλα, επιφέρει ουσιώδεις αλλαγές στο σύστηµα οργάνων της Ένωσης, ιδίως µε 1

2 την ένταξη του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου σε αυτό, τη δηµιουργία νέων οργάνων, όπως του ύπατου εκπροσώπου της Ένωσης για θέµατα κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, και την απονοµή ευρωπαϊκού ρόλου στα εθνικά κοινοβούλια, µε προσδιορισµό ευρωπαϊκών αρµοδιοτήτων και εξουσιών. Το σύστηµα έκδοσης των πράξεως της Ένωσης απλοποιείται και συστηµατοποιείται σε νοµοθετικές και µη πράξεις, µε σαφή τη τάση διεύρυνσης των πρώτων, ενώ η ανάγκη αποτελεσµατικής εφαρµογής τους υπηρετείται µε καινοτοµικές ρυθµίσεις, όπως η θέσπιση των κατ εξουσιοδότηση πράξεων και η αποσαφήνιση των εκτελεστικών κανονισµών. Ταυτόχρονα, ο εκδηµοκρατισµός της διαδικασίας λήψης των πράξεων, σηµείο έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων, συνεχίζεται µε την καθιέρωση του κανόνα της διπλής πλεοψηφίας, χωρίς να θυσιάζεται εντελώς ο δηµιουργικός ρόλος της Επιτροπής, ως θεµατοφύλακας του γενικού ευρωπαϊκού συµφέροντος. Τέλος, η καθιέρωση ευρωπαϊκών αξιών, η υπαγωγή των σαφέστερα προσδιοριζόµενων στόχων και αρµοδιοτήτων στην εξυπηρέτησή αυτών των αξιών, της ειρήνης και της ευηµερίας, καθιστά τη διαδικασία ευρωπαϊκής συνεργασίας τόσο µοναδική όσο και αναντικατάστατη, κατά µείζονα λόγο που αναγορεύονται σε θεµελιώδεις αρχές της Ένωσης οι αρχές της ισότητας των κρατών µελών, της εθνικής ταυτότητας και των ουσιωδών λειτουργιών του κράτους. 2. Το σύστηµα οργάνωσης και λειτουργίας της Ένωσης Η δοµή σε τρία µέρη, τρεις πυλώνες, η οποία παράγει πολλά προβλήµατα στην αποτελεσµατική δράση της ΕΕ, αντικαθίσταται από µια νέα δοµή, η οποία αποτελείται από δύο συνθήκες, τη σηµερινή Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη «Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Η πρώτη Συνθήκη καλείται να λειτουργήσει ως γενικό πλαίσιο της Ένωσης, ενώ η δεύτερη που αντικαθιστά τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, καλείται να θέσει σε εφαρµογή τους στόχους, τις αρχές και τις βασικές κατευθύνσεις του γενικού πλαισίου της Ένωσης. Όπως ρητώς ορίζεται οι «δύο αυτές Συνθήκες έχουν το ίδιο νοµικό βάρος. Η Ένωση αντικαθιστά και διαδέχεται την Ευρωπαϊκή Κοινότητα». (4. Άρθρο 1 στοιχείο 2 ΣυνθΛ) Για να γίνει κατανοητή η νέα βασική δοµή που θεσµοθετεί η ΣυνθΛ, θα αναφερθούµε µε συντοµία στα χαρακτηριστικά της υπάρχουσας δοµής της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αφενός και αφετέρου στη δοµή που είχε υιοθετήσει η Συνταγµατική Συνθήκη της Ένωσης, γνωστότερη ως Ευρωπαϊκό Σύνταγµα. 2.1.Η τριµερής δοµή µε τα δύο συστήµατα οργάνωσης και δράσης 2

3 Η ισχύουσα δοµή της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελείται από τις τρεις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και τις µορφές συνεργασίας που θέσπισε η Συνθήκη του Μάαστριχτ, δηλαδή αφενός η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και η Πολιτική Ασφάλειας και αφετέρου η αστυνοµική και η δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις. (5. Άρθρο 1, παρ. 3 ΣυνθΕΕ). Η δοµή αυτή αντανακλούσε την επιθυµία των κρατών µελών να επιδιώξουν ευρύτερους στόχους εκείνων των Κοινοτήτων. Οι στόχοι της Ένωσης περιλαµβάνουν πράγµατι τρεις διαστάσεις, οι οποίες συνέχονται προς την οικονοµική ενοποίηση, την ισχυροποίηση της παρουσία της στη διεθνή σκηνή, µέσω µιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, και την ανάπτυξη της σε ένα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. (6. Άρθρο 2 ΣυνθΕΕ). εδοµένης ωστόσο της φύσεως των υπό ρύθµιση αντικειµένων δράσης, και της άνισης συµµετοχής τους στην έννοια της κυριαρχίας των κρατών µελών, το σύστηµα οργάνωσης και λειτουργίας της Ένωσης συντίθεται από περισσότερα του ενός οργανωτικά συστήµατα. Εκτός από το υπερεθνικό πρότυπο συνεργασίας των τριών Κοινοτήτων, η Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαµβάνει και το διακυβερνητικό. Στον λεγόµενο Κοινοτικό πυλώνα, τα όργανα και οι διαδικασίες λήψης των αποφάσεων αποσυνδέονται από τον παραλυτικό ρόλο του κράτους, ιδίως όσον αφορά τον ρόλο που αναγνωρίζεται στην Επιτροπή και στα δύο δικαστήρια, το ΕΚ και το ΠΕΚ, καθώς επίσης και στην πλειοψηφία ως αρχή λήψης των αποφάσεων. Ο διακυβερνητικός χαρακτήρας έγκειται κατ αντίθεση στη διακυβερνητική φύση των οργάνων που αποφασίζουν, δηλαδή στο Συµβούλιο, και στην αρχή της οµοφωνίας κατά τη λήψη των αποφάσεων, ενώ η απουσία του δικαστικού ελέγχου καθιστά µεταξύ άλλων αβέβαιη την αποτελεσµατική δράση της Ένωσης. Η σύνθεση της δοµής της Ένωσης από τρεις πυλώνες που θα λειτουργούσαν µε δύο διαφορετικά πολιτικά συστήµατα έθετε το θέµα της συνοχής, αφού η Ένωση έχει ως «αποστολή να οργανώσει συνεκτικά και αλληλέγγυα τις σχέσεις µεταξύ των κρατών µελών και των λαών τους» (7. Άρθρο 1, παρ. 3, εδάφιο 2 ΣυνθΕΕ). Για να εκπληρωθεί αυτός ο στόχος προβλέφθηκε ένα «ενιαίο θεσµικό πλαίσιο» προκειµένου να εξασφαλιστεί η συνέπεια και η συνέχεια των δράσεων που αναλαµβάνονται για την επίτευξη των στόχων της. Αυτό το ενιαίο θεσµικό πλαίσιο ενσαρκώνεται από το Συµβούλιο και την Επιτροπή που έχουν την ευθύνη να συνεργάζονται για να εξασφαλίσουν τη συνοχή ειδικότερα στα πλαίσια των πολιτικών στον τοµέα των εξωτερικών σχέσεων, της ασφάλειας, της οικονοµίας και της ανάπτυξης. (8. Άρθρο 3 ΣυνθΕΕ). Για πρόσθετη εξασφάλιση της συνεκτικής δράσης, η Συνθήκη του Μάαστριχτ ενέταξε το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στο όργανα της Ένωσης, 3

4 αφού ορίστηκε να «δίνει στην Ένωση την αναγκαία ώθηση για την ανάπτυξη της και να καθορίζει τους γενικούς προσανατολισµούς». (9. Άρθρο 4, παρ. 1 ΣυνθΕΕ). Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να υπογραµµιστεί ότι η συνοχή αυτή επιτυγχάνεται «ενώ παράλληλα τηρείται και αναπτύσσεται το κοινοτικό κεκτηµένο». (10. Άρθρο 3, παρ. 1, εδάφιο 2 ΣυνθΕΕ). Η κρισιµότητα τήρησης και ανάπτυξης του κοινοτικού κεκτηµένου τονίστηκε και σε επίπεδο στόχων. Μεταξύ των άλλων, η Ένωση θέτει ως στόχο «να διατηρήσει στο ακέραιο το κοινοτικό κεκτηµένο και να το αναπτύξει µε την προοπτική να µελητηθεί κατά πόσον οι πολιτικές και οι µορφές συνεργασίας που καθιερώνονται από την παρούσα Συνθήκη θα πρέπει να αναθεωρηθούν, προκειµένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσµατικότητα των µηχανισµών και των οργάνων της Κοινότητας». (11. Άρθρο 2, παρ. 1, εδάφιο 5 ΣυνθΕΕ». Ο στόχος αυτός οδήγησε στην υιοθέτηση τεσσάρων συνθηκών, της Συνθήκης του Άµστερνταµ, της Συνθήκης της Νίκαιας, της Συνταγµατικής Συνθήκης και της Συνθήκης της Λισσαβόνας. Με τις δύο τελευταίες Συνθήκες, αναθεωρήθηκαν οι µορφές συνεργασίας που καθιερώθηκαν από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, µε αποτέλεσµα να εξασφαλιστεί η αποτελεσµατικότητα των µηχανισµών και των οργάνων της Κοινότητας, έτσι ώστε να οδηγηθούµε στη θέσπιση ενός νέου και ενιαίου προτύπου δράσης, µε την κατάργηση των τριών πυλώνων και των δύο οργανωτικών προτύπων, του Ευρωπαϊκού προτύπου συνεργασίας Η δοµή της Συνταγµατικής Συνθήκης Για να κατανοηθεί η νέα δοµή της Ένωσης, θα αναφερθούµε συνοπτικά στη Συνταγµατική Συνθήκη η οποία είχε τρία µέρη. Το πρώτο µέρος, γενικής φύσεως, αφορούσε τους στόχους και τον ορισµό της Ένωσης, τα θεµελιώδη δικαιώµατα και την Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια, τις αρµοδιότητες της Ένωσης, τα όργανα της, τον προσδιορισµό των νοµικών µέσων δράσης, τις δηµοκρατικές αρχές, τα οικονοµικά της Ένωσης και την ιδιότητα µέλους της Ένωσης. Το δεύτερο µέρος αφορούσε το Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ένωσης και το τρίτο µέρος τις πολιτικές και τη λειτουργία της Ένωσης. Η Συνταγµατική Συνθήκη περιλάµβανε τη σηµερινή Συνθήκη του Μάαστριχτ για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, τις οποίες ενοποιούσε σε ένα ενιαίο κείµενο, προσέδινε σε αυτές περισσότερο συνταγµατικό χαρακτήρα, µε την αντίστοιχη επεξεργασία των δύο πρώτων µερών και υιοθετούσε ενιαίες αρχές και διαδικασίες στις πολιτικές και στον τρόπο λειτουργίας της Ένωσης. Οι πολιτικές της Ένωσης κατά βάση χωριζόταν σε δύο ενότητες. Στην πρώτη ενότητα µε τίτλο «εσωτερικές πολιτικές και δράση», περιλάµβανε 4

5 την εσωτερική αγορά, την οικονοµική και νοµισµατική πολιτική, πολιτικές σε άλλους τοµείς, (απασχόληση, συνοχή, κοινωνική πολιτική, γεωργία και αλιεία, περιβάλλον, προστασία καταναλωτή, µεταφορές, διευρωπαϊκά δίκτυα, έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και διάστηµα, ενέργεια), τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, και χώρους επικουρικής παρέµβασης της Ένωσης, (δηµόσια υγεία, βιοµηχανία, πολιτισµός, τουρισµός, παιδεία, νεολαία, και επαγγελµατική κατάρτιση, πολιτική άµυνα και διοικητική συνεργασία). Στη δεύτερη ενότητα µε τίτλο «εξωτερική δράση της Ένωσης», περιλαµβανόταν η κοινή εξωτερική πολιτική και η πολιτική ασφάλειας, η κοινή εµπορική πολιτική, η συνεργασία µε τρίτες χώρες και η ανθρωπιστική βοήθεια, τα περιοριστικά µέτρα, οι διεθνείς συνθήκες, οι σχέσεις µε διεθνείς οργανισµούς και η εφαρµογή της ρήτρας αλληλεγγύης. Εποµένως, στο πεδίο των πολιτικών, η Συνταγµατική Συνθήκη ενέτασσε τους δύο πρόσθετους πυλώνες της Συνθήκης του Μάαστριχτ σε ένα ενιαίο κείµενο πολιτικών της Ένωσης, µε προσπάθεια επίτευξης εσωτερικής συνοχής και οµοιογένειας. Οι αξίες και οι στόχοι της Ένωσης, τα όργανα της και οι σαφώς προσδιοριζόµενες αρµοδιότητες τους, καθώς και οι διαδικασίες διοργανικής συνεργασίας που προβλεπόταν στην Συνταγµατική Συνθήκη απέβλεπαν στην αποτελεσµατική, δηµοκρατική και διάφανη λειτουργία της. Παράλληλα, η νοµική δεσµευτικότητα του Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων συνέβαλε στην ανάπτυξη της Ένωσης ως µιας οντότητας αξιών, αρχών και γενικά προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Στο πλαίσιο αυτό αξίζει να εξαρθούν οι διατάξεις για την ανάδειξη της βούλησης των πολιτών και των κρατών της Ευρώπης, ως θεµέλιο του Συντάγµατος, (12. Άρθρο Ι-1), για την καθιέρωση για πρώτη φορά αξιών, (13.Άρθρο Ι-2), η υπεροχή της δικαίου της Ένωσης, (14. Άρθρο Ι-5), η απονοµή νοµικής προσωπικότητας, (15. Άρθρο Ι-7), η καθιέρωση συµβόλων της Ένωσης, (16. Άρθρο Ι-8, ύµνος, σηµαία, ως αρχή το «ενότητα στην πολυµορφία», το ευρώ), τον σαφή προσδιορισµό των αρµοδιοτήτων, την ένταξη του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου στα όργανα της Ένωσης, τη θέσπιση προέδρου του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου, τη καθιέρωση της διπλής πλειοψηφίας των κρατών και των λαών, τη µείωση του αριθµού των Επιτρόπων στα 2/3, τη θέσπιση του Υπουργού Εξωτερικών της Ένωσης, την απλοποίηση των νοµικών πράξεων της Ένωσης, τον σαφή προσδιορισµό των εξαιρετικών διατάξεων που είχαν σχέση 1)µε την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας, 2) την πολιτική κοινής ασφάλειας και άµυνας και 3)το χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, ιδίως όσον αφορά τα όργανα και τις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων, την διευκόλυνση της διαδικασίας ενισχυµένης συνεργασίας, τον προσδιορισµό των δηµοκρατικών αρχών 5

6 που διέπουν τη δράση της Ένωσης, τέλος την εθελούσια αποχώρηση κρατών µελών από την Ένωση. Συνολικά, η Ένωση εξερχόταν ενισχυµένη ως µια ενιαία οντότητα, µε νοµική προσωπικότητα, ίδια όργανα, ίδιες αξίες και στόχους, πολιτικές και δράσεις που θα υπηρετούσαν τους πολίτες και τα κράτη της, µε σαφή την πρόθεση της να επιβεβαιώσει την παρουσία της στη διεθνή σκηνή, προβάλλοντας και πείθοντας τον κόσµο για την αναγκαιότητα ύπαρξης και δράσης της. Ως προς τη νοµική φύση της, αφού αφαιρέθηκε κατ απαίτηση του Ηνωµένου Βασιλείου το επίθετο «οµοσπονδιακή» που αρχικά προτάθηκε, η Συνταγµατική Συνθήκη περιορίστηκε στο «Κοινοτική», επισηµαίνοντας ότι η Ένωση συντονίζει τις πολιτικές µέσω των οποίων τα κράτη µέλη επιδιώκουν να εκπληρώσουν τους στόχους της Ένωσης, και ασκεί σε µια «βάση Κοινότητας» τις αρµοδιότητες που της απονέµουν. (17. Άρθρο Ι-1, παρ. 1) Η νέα δοµή Η ΣυνθΛ επιδίωξε να διατηρήσει τα επιτεύγµατα της Συνταγµατικής Συνθήκης, εντάσσοντας τα στην σηµερινή δοµή της Ένωσης. Είδη ειπώθηκε ότι εφεξής υφίστανται δύο Συνθήκες, η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα παύει να υφίσταται, αφού την αντικαθιστά και την διαδέχεται η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η νέα δοµή της Ένωσης βασίζεται πλέον στη σχέση κανόνα-εξαίρεση. Ο κανόνας κατά βάση συνίσταται στην υιοθέτηση του κοινοτικού συστήµατος, ως συστήµατος της Ένωσης, έτσι όπως αντανακλάται ιδίως στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων(πλειοψηφικές), στα όργανα που παρεµβαίνουν(κλασικό θεσµικό τρίγωνο, Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Συµβούλιο), στον δικαστικό έλεγχο της δράσης των οργάνων της Ένωσης, στις θεµελιώδεις αρχές που διέπουν τις σχέσεις Ένωσης-κρατών µελών. Η εξαίρεση βασίζεται στις ειδικές διατάξεις που προβλέπονται για την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας και για την κοινή πολιτική ασφάλειας και άµυνας, καίτοι οι διατάξεις αυτές εντάσσονται στις «γενικές διατάξεις για την εξωτερική δράση της Ένωσης». (18. Το ερώτηµα που τίθεται είναι γιατί οι ως άνω ειδικές διατάξεις δεν εντάχθηκαν στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ένωσης, αφού πρέπει να συνυπάρξουν µε τις πρώην σχετικές πολιτικές της Κοινότητας, δηλαδή την κοινή εµπορική πολιτική, τη συνεργασία για την ανάπτυξη, τη συνεργασία µε τρίτες χώρες, την ανθρωπιστική βοήθεια, τα περιοριστικά µέτρα, τις διεθνείς συµφωνίες, και τις σχέσεις µε διεθνείς οργανισµούς, κατά µείζονα λόγο που η ρήτρα αλληλεγγύης εντάχθηκε µαζί µε τις πρώην Κοινοτικές πολιτικές). Αντίθετα, ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης 6

7 εντάχθηκε στις πολιτικές της πρώην Ευρωπαϊκής Κοινότητας, οι οποίες µετονοµάζονται σε «εσωτερικές πολιτικές και δράσεις», χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι δεν υφίστανται ειδικές διατάξεις, καίτοι περιορισµένης εµβέλειας, όπως θα φανεί στην ανάπτυξη του οικείου µέρους. Ως εκ τούτου, ορθά ο στόχος της Συνθήκης του Μάαστριχτ για διατήρηση και ανάπτυξη του κοινοτικού κεκτηµένου καταργήθηκε, αφού εκπλήρωσε επιτυχώς την αποστολή του. (19. Σύµφωνα µε το άρθρο 2, παρ. 1, εδάφιο 5, η Ένωση έχει ως στόχο «να διατηρήσει στο ακέραιο το κοινοτικό κεκτηµένο και να το αναπτύξει µε την προοπτική να µελετηθεί κατά πόσον οι πολιτικές και οι µορφές συνεργασίας που καθιερώνονται µε την παρούσα Συνθήκη θα πρέπει να αναθεωρηθούν, προκειµένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσµατικότητα των µηχανισµών και των οργάνων της Κοινότητας». Με όρους ΣυνθΛ, το κοινό δίκαιο της Ένωσης, συνταγµατικού περιεχοµένου, (20. Το ΕΚ έχει αναφερθεί στις ισχύουσες συνθήκες µε τους όρους «βασικός συνταγµατικός χάρτης». ΕΚ, απόφαση της , Les Verts/Parlement. 294/83, Συλλογή σελ. 1339, γνώµη 1/91, της , Συλλογή σε. Ι-6079, και απόφαση της , Επιτροπή κατά ΒΕΙ, υπόθεση C-15/00, Συλλογή σελ. Ι-7281, παραγρ. 75. Ωστόσο, πρέπει να επισηµανθεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ως µέλη κράτη που διατηρούν την δική τους διεθνή προσωπικότητα. Τόσο το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα όσο και η Συνθήκη της Λισσαβόνας, ως διεθνείς συνθήκες, διέπονται από το δηµόσιο διεθνές δίκαιο. Όπως θα δούµε δεν χωρεί τροποποίηση χωρίς την οµοφωνία όλων. Παρ όλα αυτά, ενίοτε θα χρησιµοποιείται ο όρος σύνταγµα για τις συνθήκες απλά για λειτουργικούς σκοπούς), συνίσταται στο θεσµικό πλαίσιο, στις ενιαίες διαδικασίες λήψης των αποφάσεων, στους ενιαίους στόχους, στην ύπαρξη νοµικής προσωπικότητας. Ευρύτερα, µιας που ο όρος δοµή επιδέχεται ανάδειξη όλων των παραµέτρων του νέου συνταγµατικού συστήµατος, η ΣυνθΕΕ περιλαµβάνει τις συνταγµατικές ρυθµίσεις του πρώτου µέρους της Συνταγµατικής Συνθήκης, µε ουσιώδεις παραλείψεις ως προς την υπεροχή του ικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα σύµβολα της Ένωσης και το διττό νοµιµοποιητικό θεµέλιο της Ένωσης. Όλες οι άλλες ρυθµίσεις περιλαµβάνονται κατ ουσία στη ΣυνθΕΕ, µε αποτέλεσµα να διατηρείται κατά βάση η δοµή της Συνταγµατικής Συνθήκης. Εποµένως, για την αποσαφήνιση της δοµής έχει σηµασία να τονιστούν, σε σχέση ιδίως µε την προηγούµενη «συνταγµατική» κατάσταση, η αναγνώριση νοµικής προσωπικότητας στην Ένωση και όχι µόνο στις Κοινότητες, η αναγνώριση ευρωπαϊκών αξιών, η ενοποίηση των στόχων για όλη την Ένωση, συµπεριλαµβανοµένων των κοινοτικών στόχων, ο προσδιορισµός των αρµοδιοτήτων της Ένωσης, ο προσδιορισµός των θεµελιωδών αρχών που διέπουν τις σχέσεις της Ένωσης και των κρατών 7

8 µελών, ιδίως η ρητή καθιέρωση της αρχής της εθνικής ταυτότητας, η αναγνώριση νοµικής ισχύος στο Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων, ο προσδιορισµός των δηµοκρατικών αρχών της Ένωσης, η καθιέρωση ενός θεσµικού πλαισίου, η ένταξη σε αυτό του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου, όπως και η αναθεώρηση του, η απλοποίηση των νοµικών µέσων και η εθελούσια αποχώρηση κράτους µέλους από την Ένωση. (21. Βλ γενικά τη νέα µορφή της ΣυνθΕΕ). Στο πλαίσιο αυτό της απαρίθµησης των στοιχείων που συνθέτουν τη νέα δοµή της Ένωσης, αξίζει να επισηµανθούν τα ακόλουθα. Κατ αρχάς, η ΣυνθΛ, ανώ απονέµει στην Ένωση νοµική προσωπικότητα(22. Άρθρο 46 Α ΣυνθΕΕ), η οποία Ένωση «αντικαθιστά και διαδέχεται την Ευρωπαϊκή Κοινότητα»(23. Άρθρο 1, εδάφιο 3 ΣυνθΛ), διατηρεί την ύπαρξη των τριών Κοινοτικών Συνθηκών καθώς και της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση του Μάαστριχτ. Η διατήρηση αυτή γίνεται µε όρους. Ως προς την Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, µετονοµάζεται σε Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνδέεται ένα αναπόσπαστο ενιαίο σύνολο µε τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για το λόγο αυτό, το άρθρο 2 ΣυνθΛ προβλέπει ότι «οι όροι «η Κοινότητα» ή η «Ευρωπαϊκή Κοινότητα» αντικαθίστανται από τους όρους «η Ένωση», οι όροι «των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων» ή το ακρωνύµιο «ΕΟΚ» αντικαθίστανται από τους όρους «της Ευρωπαϊκής Ένωσης» και το επίθετο «κοινοτικός» από τον όρο «της Ένωσης». Η ΣυνθΛ αναφέρεται αποκλειστικά στη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατοµικής Ενέργειας, την οποία τροποποιεί µε το πρωτόκολλο, αριθ. 2. Το πρωτόκολλο αυτό, θεωρώντας ότι «είναι σηµαντικό να εξακολουθήσουν οι διατάξεις της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατοµικής Ενέργειας να παράγουν πλήρως τα έννοµα αποτελέσµατα τους», αφήνει ως έχουν, µεταξύ άλλων, την ονοµασία Ευρωπαϊκή Κοινότητα και την απονοµή σε αυτή νοµικής προσωπικότητας. (24. Βλ. το άρθρο 184 της Συνθήκης, το οποίο µένει ανέπαφο). Αντίθετα, οι συντάκτες της ΣυνθΛ, «επιθυµώντας να προσαρµόσουν τη Συνθήκη αυτή στους νέους κανόνες που θεσπίζει η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως στον θεσµικό και τον δηµοσιονοµικό τοµέα», επέφεραν τις αντίστοιχες τροποποιήσεις. 25. Βλ., τη δεύτερη αιτιολογική σκέψη του προοιµίου του πρωτοκόλλου). Στο βαθµό που η ΣυνθΛ δεν αναφέρεται ρητά στην άλλη Κοινοτική Συνθήκη, στην Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, οι διατάξεις της µένουν ως έχουν, εποµένως, και η ονοµασία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και η ύπαρξη νοµικής προσωπικότητας. Εν συνεχεία, η ΣυνθΛ δεν διατήρησε τη θεµελιώδη διάταξη του άρθρου Ι- 1 του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος σύµφωνα µε την οποία «µε βάση τη βούληση των πολιτών και των κρατών της Ευρώπης να οικοδοµήσουν το 8

9 κοινό τους µέλλον, το παρόν Σύνταγµα ιδρύει την Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία τα κράτη µέλη αναθέτουν αρµοδιότητες για την επίτευξη των κοινών τους στόχων. Η Ένωση συντονίζει τις πολιτικές των κρατών µελών που στοχεύουν στην επίτευξη των στόχων αυτών και ασκεί σε κοινοτική βάση τις αρµοδιότητες που της µεταβιβάζουν». Πρέπει να επισηµανθεί ότι το αρχικά προτεινόµενο επίθετο «οµοσπονδιακός» για τον τρόπο άσκησης των αρµοδιοτήτων, αντικαταστάθηκε από την λέξη «κοινοτικός», κατόπιν επίµονης αντίδρασης του Ηνωµένου Βασιλείου, των Σκανδιναβικών κρατών και χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Είναι γεγονός ότι η νοµική φύση της Ένωσης αποτέλεσε αντικείµενο πολλών θεωρητικών αναζητήσεων. Κατάληξη όλων των σχετικών προσεγγίσεων είναι ότι η Ένωση δεν εντάσσεται ούτε στην κατηγορία των οµοσπονδιακών συστηµάτων, ούτε συνιστά ένα συνοµοσπονδιακό σύστηµα πολιτικής οργάνωσης. Όπως τόνισε ο Jean Monnet, οι Κοινότητες συνιστούν «µια νέα πολιτική µορφή». (26. Memoires, Paris, Fayard, 1976, 407). Ο όρος «οµοσπονδία των Κρατών εθνών» που χρησιµοποιήθηκε από τον J. Delors, αν και εγγενώς αντιφατικός φαίνεται ωστόσο να εκφράζει µια πραγµατικότητα, την οποία το άρθρο Ι-1 του Συντάγµατος υιοθέτησε µε διαφορετική φρασεολογία. Αναµφίβολα, το φαινόµενο των οµοσπονδιακών κρατών δεν επιδέχεται της ίδιας ανάγνωσης. Υπάρχουν οµοσπονδιακά κράτη µε έντονη την τάση συγκέντρωσης των αρµοδιοτήτων, όπως είναι το κράτος των ΗΠΑ, σε αντίθεση µε άλλα, όπου επικρατούν τάσης αποκέντρωσης, όπως στο γερµανικό και στο βελγικό κράτος. Σε κάθε περίπτωση, η Ένωση συγκεντρώνει στοιχεία και οµοσπονδιακού και συνοµοσπονδιακού χαρακτήρα, έτσι ώστε να παρέλκει ο γενικός χαρακτηρισµός ως οµοσπονδιακής οντότητας. Ωστόσο, αξίζει να υπογραµµιστεί ότι στη θεµελιώδη σύλληψή του το άρθρο αυτό αναδείκνυε τη διπλή νοµιµοποιητική βάση της Ένωσης, που είναι αφενός οι πολίτες της Ένωσης, αφετέρου τα κράτη που την συνθέτουν. Τέλος, ως προς το θεσµικό σύστηµα, πρέπει να σηµειωθεί ότι το «θεσµικό τρίγωνο» (Κοινοβούλιο, Συµβούλιο, Επιτροπή), διατηρήθηκε ως η οργανωτική βάση της Ένωσης. Γενικά, εφεξής προβλέπονται επτά θεσµικά όργανα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, το Συµβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Ελεγκτικό Συνέδριο. (27. Άρθρο 9 ΣυνθΕΕ, τροποποιηµένο). Κατά το άρθρο 9, παρ. 1, «η Ένωση διαθέτει θεσµικό πλαίσιο που αποσκοπεί στην προώθηση των αξιών της, στην επιδίωξη των στόχων της, στην εξυπηρέτηση των συµφερόντων της, των συµφερόντων των πολιτών της και των συµφερόντων των κρατών µελών, καθώς και στη διασφάλιση της συνοχής, της αποτελεσµατικότητας και της συνέχειας των πολιτικών και των δράσεων της». Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, όµως, αν και 9

10 θεσµικό όργανο της Ένωσης, έχει χωριστή νοµική προσωπικότητα. Όπως το προσδιορίζει η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης(ΣυνθΛΕΕ): «η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει νοµική προσωπικότητα. Έχει το αποκλειστικό δικαίωµα να επιτρέπει την έκδοση του ευρώ. Είναι ανεξάρτητη κατά την άσκηση των εξουσιών της και τη διαχείριση των οικονοµικών της. Τα θεσµικά και λοιπά όργανα και οργανισµοί της Ένωσης καθώς και οι κυβερνήσεις των κρατών µελών σέβονται την ανεξαρτησία αυτή». (28. Άρθρο 245 α, παρ. 3). Η διατήρηση χωριστής νοµικής προσωπικότητας αποβλέπει στην εξασφάλιση της ανεξαρτησίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία συνιστά αναγκαία προϋπόθεση αποτελεσµατικής διαχείρισης του κοινού νοµίσµατος, ασυµβίβαστη µε οποιαδήποτε πολιτική προσέγγιση. Καταληκτικά, η δοµή της Ένωσης δεν µπορεί να συγκριθεί ούτε µε εκείνη ενός οµοσπονδιακού κράτους, ούτε να προσδιοριστεί µε αντίστοιχους όρους. Οποιοσδήποτε ορισµός δεν µπορεί να επιχειρηθεί παρά στο τέλος της ανάλυσης, αφού εξεταστούν οι θεµελιώδεις αρχές που διέπουν το συνταγµατικό σύστηµα της Ένωσης. Κάθε γενίκευση και µάλιστα εκ των προτέρων υφίσταται τον κίνδυνο απαξίωσης, αφού το εν λόγω σύστηµα είναι ένα περίτεχνο κράµα οµοσπονδιακών, συνοµοσπονδιακών και διεθνολογικών στοιχείων. 3. Αρχές απονοµής και άσκησης των αρµοδιοτήτων Η αρχή της ανάθεσης των αρµοδιοτήτων πρέπει να διακριθεί εκείνων που αφορούν στην άσκηση τους, δηλαδή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας Η αρχή της ανάθεσης των αρµοδιοτήτων Κατά τη ΣυνθΛ «η Ένωση έχει σκοπό να προάγει την ειρήνη, τις αξίες της και την ευηµερία των λαών της». (29. Άρθρο 2, παρ. 1 ΣυνθΕΕ). Ειδικότερα, µεταξύ άλλων, παρέχει στους πολίτες της χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, εγκαθιδρύει εσωτερική αγορά, επιδιώκει την πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, προάγει τη συνοχή και την αλληλεγγύη µεταξύ των κρατών, προβάλλει και προωθεί τις αξίες και τα συµφέροντα της στον υπόλοιπο κόσµο. (30. Άρθρο 2, παρ. 3-5 ΣυνθΕΕ). Ωστόσο, δεδοµένης της καθολικότητας των στόχων αυτών, κρίθηκε αναγκαίο να επισηµανθεί ότι «η Ένωση επιδιώκει τους στόχους αυτούς µε πρόσφορα µέσα, ανάλογα µε τις αρµοδιότητες που της απονέµονται µε τις Συνθήκες». (31. Άρθρο 2, παρ. 5 ΣυνθΕΕ). Επιπρόσθετα, τα άρθρα 3 α και 3 β ΣυνθΕΕ αποσαφηνίζουν πλήρως τις αρχές που διέπουν τις αρµοδιότητες της Ένωσης. «Κάθε αρµοδιότητα η οποία δεν απονέµεται στην Ένωση µε τις Συνθήκες ανήκει στα κράτη µέλη». (32. Άρθρο 3 α, παρ. 1 ΣυνθΕΕ). «Η οριοθέτηση των 10

11 αρµοδιοτήτων της Ένωσης διέπεται από την αρχή της δοτής αρµοδιότητας». (33. Άρθρο 3 β, παρ. 1, εδάφιο α ΣυνθΕΕ. Το άρθρο Ι-11, παρ. 1 του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος χρησιµοποιούσε τους όρους αρχή ανάθεσης αρµοδιοτήτων, που φαίνονται εγκυρότεροι ιδίως αν αξιολογηθούν υπό το πρίσµα Ελληνικής πολιτικής ιστορίας για «δοτούς πρωθυπουργούς»). Η καθιέρωση της αρχής της ανάθεσης των αρµοδιοτήτων αποκλείει οποιαδήποτε συζήτηση για ανάθεση στην Ένωση της «αρµοδιότητας της αρµοδιότητας», δηλαδή της νοµικής ικανότητας δηµιουργίας νέων αρµοδιοτήτων, γνωστότερη στη Γερµανική Συνταγµατική Επιστήµη µε τους όρους «kompetenz-kompetenz. Προς την κατεύθυνση µιας τέτοιας συζήτησης, πέραν από τις διασταλτικού χαρακτήρα ερµηνευτικές µεθόδους του ικαστηρίου, θα µπορούσε να συµβάλλει και η διάταξη του άρθρου 6, παρ. 4 ΣυνθΕΕ, σύµφωνα µε την οποία «η Ένωση διαθέτει τα µέσα που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων της και για την επιτυχή εφαρµογή των πολιτικών της». Για να αποφευχθεί οποιαδήποτε παρερµηνεία, η ΣυνθΛ ερµηνεύει ως εξής την αρχή της δοτής αρµοδιότητας. «Σύµφωνα µε την αρχή της δοτής αρµοδιότητας, η Ένωση ενεργεί µόνον εντός των ορίων των αρµοδιοτήτων που της απονέµουν τα κράτη µέλη µε τις Συνθήκες για την επίτευξη των στόχων που οι Συνθήκες αυτές ορίζουν. Κάθε αρµοδιότητα η οποία δεν απονέµεται στην Ένωση µε τις Συνθήκες ανήκει στα κράτη µέλη». (34. Άρθρο 3 β, παρ. 2 ΣυνθΕΕ). Καθίσταται εµφανής η πρόθεση του συντακτικού νοµοθέτη να αποτρέψει, µε επαναληπτικές διατάξεις, νοµοτεχνικά περιττές, οποιαδήποτε σκέψη για µια άλλη προσέγγιση. Άλλωστε, η ΣυνθΛ κατά τα δεδοµένα της Συνταγµατικής Συνθήκης, δεν έµενε µόνο στον προσδιορισµό της αρχής. Προέβη σε συγκεκριµένη οριοθέτηση των αρµοδιοτήτων κατά κατηγορίες. (35. Τίτλος Ι, «κατηγορίες και τοµείς αρµοδιοτήτων της Ένωσης»). Η Ένωση διαθέτει αποκλειστικές αρµοδιότητες, συντρέχουσες αρµοδιότητες, αρµοδιότητες συντονισµού των οικονοµικών πολιτικών και των πολιτικών απασχόλησης των κρατών µελών, αρµοδιότητες καθορισµού και εφαρµογής της κοινής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας, αφενός και αρµοδιότητα προοδευτικού καθορισµού κοινής αµυντικής πολιτικής, τέλος αρµοδιότητες υποστήριξης, συντονισµού ή συµπλήρωσης της δράσης των κρατών µελών. (36. Άρθρο 2 Α ΣυνθΛΕΕ). Σχηµατικά, η Ένωση διαθέτει πέντε κατηγορίες αρµοδιοτήτων, οι τρεις γενικού χαρακτήρα, δηλαδή οι αποκλειστικές, οι συντρέχουσες και οι υποστηρικτικές, οι δύο ειδικού χαρακτήρα, δηλαδή οι αρµοδιότητες για το συντονισµό της οικονοµικής πολιτικής και της πολιτικής απασχόλησης και εκείνες που αφορούν στην εξωτερική πολιτική και στην άµυνα. 11

12 Οι αποκλειστικές αρµοδιότητες Οι αποκλειστικές αρµοδιότητες συνεπάγονται ότι «µόνο η Ένωση δύναται να νοµοθετεί και να εκδίδει νοµικά δεσµευτικές πράξεις, ενώ τα κράτη µέλη έχουν την εν λόγω δυνατότητα µόνο εάν εξουσιοδοτούνται προς τούτο από την Ένωση ή µόνο για να εφαρµόσουν τις πράξεις της Ένωσης». (37. Άρθρο 2 Α, παρ. 1 ΣυνΕΕ). Η Ένωση έχει αποκλειστική αρµοδιότητα στους ακόλουθους τοµείς: τελωνειακή ένωση, θέσπιση των κανόνων ανταγωνισµού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, νοµισµατική πολιτική για τα κράτη µέλη µε νόµισµα το ευρώ, διατήρηση των βιολογικών πόρων της θάλασσας στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής, κοινή εµπορική πολιτική. (38. Άρθρο 2 Β, παρ. 1 ΣυνθΛΕΕ). Στο ίδιο πλαίσιο, και καθιερώνοντας τη σχετική νοµολογία του ΕΚ για την αντιστοίχηση των εξωτερικών αρµοδιοτήτων µε τις εσωτερικές, η ΣυνθΛ ορίζει ότι «η Ένωση έχει επίσης αποκλειστική αρµοδιότητα για τη σύναψη διεθνούς συµφωνίας όταν η σύναψη αυτή προβλέπεται σε νοµοθετική πράξη της Ένωσης ή είναι απαραίτητη για να µπορέσει η Ένωση να ασκήσει την εσωτερική της αρµοδιότητα, ή κατά το µέτρο που ενδέχεται να επηρεάσει τους κοινούς κανόνες ή να µεταβάλει την εµβέλεια τους». (39. Άρθρο 2 Β, παρ. 2 ΣυνθΛΕΕ). Η σύγκριση των εν λόγω αρµοδιοτήτων µε εκείνες που ερµηνευτικά συνάγονται ότι εντάσσονται στην έννοια των αποκλειστικών αρµοδιοτήτων, οδηγεί στις ακόλουθες διαπιστώσεις. (40. Βλ. σχετικά Α. Πλιάκος, ίκαιο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ι. Περί θεσµών, εκδ. ΟΠΑ, 2006, σελ. 119). Πρώτον, η αρµοδιότητα για την τελωνειακή ένωση αντικαθιστά εκείνη της «κατάργησης των εµποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία». εύτερον, απουσιάζει από τη ΣυνθΛ η αναφορά στην αποκλειστική αρµοδιότητα της «κοινής οργάνωσης των γεωργικών αγορών». Εφεξής, η αρµοδιότητα για τη «γεωργία» εντάσσεται από τη ΣυνθΛ στις συντρέχουσες αρµοδιότητες, έννοιας σαφώς διαφορετικής εκείνης των αποκλειστικών αρµοδιοτήτων. Για να γίνει κατανοητός ο για πρώτη φορά νοµοθετικός προσδιορισµός των αποκλειστικών αρµοδιοτήτων επιβάλλεται να αξιολογηθούν οι επισηµάνσεις αυτές, όπως και ευρύτερα το θέµα, ιδίως όσον αφορά ορισµένους τοµείς, µέσα από ένα συστηµατικό πρίσµα. α) Η κατάργηση των εµποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία ως αποκλειστική αρµοδιότητα Ως προς την πρώτη, δεδοµένης της σηµασίας που έχει για την εγκαθίδρυση της εσωτερικής αγοράς η ελεύθερη κυκλοφορία των συντελεστών παραγωγής, η Συνταγµατική Συνθήκη είχε εξασφαλίσει περίοπτη θέση τόσο στις τέσσερις οικονοµικές ελευθερίες, δηλαδή των εµπορευµάτων, των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων, όσο 12

13 και στην αρχή της µη διάκρισης λόγω ιθαγένειας. (41. Άρθρο Ι-4, το οποίο βρισκόταν στον τίτλο Ι µε τίτλο «ορισµός και στόχοι της Ένωσης», εκεί δηλαδή όπου βρισκόταν οι θεµελιώδεις αρχές της συνταγµατικής τάξης της Ένωσης). Με τον τρόπο αυτό, τονιζόταν η θεµελιώδη σηµασία των αρχών της ελεύθερης κυκλοφορίας και της µη διάκρισης για την οικοδόµηση της εσωτερικής αγοράς και κατ επέκταση του κοινού νοµίσµατος. Υπό το πρίσµα αυτό δεν ήταν αναγκαίο να ενταχθεί η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας στις αποκλειστικές αρµοδιότητες της Ένωσης, αφού ένας τέτοιος χαρακτηρισµός προέκυπτε συστηµατικά και τελολογικά. Η µη ένταξη της αρχής αυτής στις αποκλειστικές αρµοδιότητες της Ένωσης, σε συνδυασµό µε το ότι η Ένωση διαθέτει συντρέχουσα αρµοδιότητα για την «εσωτερική αγορά» δεν σηµαίνει ότι οι τέσσερις οικονοµικές ελευθερίες υπάγονται στην κατηγορία της συντρέχουσας αρµοδιότητας. Μια διαφορετική προσέγγιση θα ερχόταν σε αντίθεση µε τη λογική που διέπει το οικονοµικό σύστηµα της Ένωσης και κατ επέκταση µε τους στόχους της, η επιδίωξη των οποίων υπαγορεύει αν όχι άµεσα τουλάχιστον έµµεσα τη µορφή της έννοµης τάξης της Ένωσης. Πράγµατι, η τελωνειακή ένωση, η κοινή αγορά και η νοµισµατική ένωση αποτελούν τρεις µορφές οικονοµικής ενοποίησης, εκ των οποίων η µια προϋποθέτει την άλλη για να εγκαθιδρυθεί. Εποµένως, δεν νοείται νοµισµατική ένωση, χωρίς κοινή αγορά, όπως και κοινή αγορά χωρίς τελωνειακή ένωση. (42.Για τις τέσσερις µορφές οικονοµικής ενοποίησης, ζώνη ελευθέρων συναλλαγών, τελωνειακή ένωση, κοινή αγορά και οικονοµική ένωση, βλ. Α. Πλιάκος, ίκαιο Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΙΙ. Περί ελευθεριών, εκδ. ΟΠΑ, 2006, σελ. 21). Εποµένως, επί των θεµάτων αυτών, η Ένωση πρέπει να έχει αποκλειστική αρµοδιότητα για να µπορέσει να αναπτυχθεί και εδραιωθεί ο συνεκτικός οικονοµικός ιστός της πορείας οικονοµικής ενοποίησης της, ο σκληρός πυρήνας της οικονοµικής ενοποίησης της Ένωσης. Έτσι, η τελωνειακή ένωση, η οποία διαφέρει της ζώνης ελευθέρων συναλλαγών λόγω της ύπαρξης κοινού εξωτερικού δασµολογίου, η κοινή αγορά και η νοµισµατική ένωση, η οποία για να εξελιχθεί σε οικονοµική ένωση απαιτείται µια κοινή φορολογική πολιτική της Ένωσης, (43. Α. Πλιάκος, ΙΙ, op.cit.) συγκροτούν τις πλέον αναγκαίες προϋποθέσεις για την οικονοµική επιτυχία της Ένωσης. Στα τρία αυτά θέµατα, προστίθεται φυσιολογικά και η κοινή εµπορική πολιτική, αναγκαία συνθήκη προστασίας της κοινής αγοράς. Η προσθήκη του ανταγωνισµού στις αποκλειστικές αρµοδιότητες της Ένωσης υπαγορεύεται από την ανάγκη εξασφάλισης της κατάργησης των εµποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των συντελεστών παραγωγής, εµπόδια τα οποία προέρχονται όχι µόνον από τις κρατικές αρχές, αλλά και από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. 13

14 Συνολικά, η τελωνειακή ένωση, η κοινή αγορά, ο ανταγωνισµός, η κοινή εµπορική πολιτική και η νοµισµατική ένωση, συνιστούν τοµείς που πρέπει να υπάγονται στις αποκλειστικές αρµοδιότητες της Ένωσης. ιαφορετικά, η Ένωση στερείται των αναγκαίων αρµοδιοτήτων για να εκπληρώσει την αποστολή της, µε αποτέλεσµα η αρχή της ανάθεσης των αρµοδιοτήτων στην Ένωση να ασκείται µε άναρχο, αναποτελεσµατικό και προπάντων ζηµιογόνο τρόπο για ορισµένα των κρατών µελών, τα συντάγµατα των οποίων επιτρέπουν την ανάθεση αρµοδιοτήτων στην Ένωση υπό τον όρο της αµοιβαίας εξυπηρέτησης σπουδαίου εθνικού συµφέροντος. (44. Βλ για παράδειγµα το άρθρο 28 του Ελληνικού Συντάγµατος). Βέβαια, ο χαρακτηρισµός µιας αρµοδιότητας ως αποκλειστικής δεν συνεπάγεται την νοµική ικανότητα συνολικής ρύθµισης ενός θέµατος. Οι αρµοδιότητες της Ένωσης αναπτύχθηκαν σταδιακά και συγκεκριµένα. Εποµένως, έχει σηµασία να προσδιοριστεί επακριβώς το περιεχόµενο των αρµοδιοτήτων που διαθέτει η Ένωση, η συνάρτηση των οποίων µε τους στόχους που επιδιώκονται τις οριοθετεί καλύτερα. ύο παραδείγµατα, φωτίζουν τις διαπιστώσεις αυτές. Το πρώτο αφορά στην κοινή εµπορική πολιτική, το δεύτερο τον ανταγωνισµό. β) Η κοινή εµπορική πολιτική ως αποκλειστική αρµοδιότητα Η κοινή εµπορική πολιτική ανήκει στις αποκλειστικές αρµοδιότητες της Ένωσης. Σύµφωνα µε το νέο άρθρο 188 Γ, παρ. 1 ΣυνθΛΕΕ, «η κοινή εµπορική πολιτική διαµορφώνεται βάσει ενιαίων αρχών, ιδίως όσον αφορά τις µεταβολές δασµολογικών συντελεστών, τη σύναψη δασµολογικών και εµπορικών συµφωνιών σχετικά µε τις ανταλλαγές εµπορευµάτων και υπηρεσιών, και τις εµπορικές πτυχές της διανοητικής ιδιοκτησίας, τις άµεσες ξένες επενδύσεις, την ενοποίηση των µέτρων ελευθέρωσης, την πολιτική των εξαγωγών και τα µέτρα εµπορικής άµυνας, στα οποία περιλαµβάνονται τα µέτρα που λαµβάνονται σε περιπτώσεις ντάµπινγκ και επιδοτήσεων. Η κοινή εµπορική πολιτική ασκείται στο πλαίσιο των αρχών και των στόχων της εξωτερικής δράσης της Ένωσης». Εν όψει αυτής της διάταξης, επιβάλλονται οι ακόλουθες επισηµάνσεις. Πρώτον, η κοινή εµπορική πολιτική εντάσσεται στο νέο πέµπτο µέρος της ΣυνθΛΕΕ µε τίτλο «η εξωτερική δράση της Ένωσης». Σύµφωνα µε το νέο άρθρο 188 Α ΣυνθΛΕΕ, «η δράση της Ένωσης στη διεθνή σκηνή, βάσει του παρόντος µέρους, έχει ως γνώµονα τις αρχές, προωθεί τους στόχους και διεξάγεται σύµφωνα µε τις γενικές διατάξεις που περιλαµβάνονται στο κεφάλαιο 1 του τίτλου V της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση». Ως προς την εµπορική διάσταση της εξωτερικής δράσης, το άρθρο 10 Α ΣυνθΕΕ αναφέρει ως αρχές την προώθηση, στις αναπτυσσόµενες χώρες, της αειφόρου ανάπτυξης από οικονοµική, 14

15 κοινωνική και περιβαλλοντική άποψη, µε πρωταρχικό στόχο την εξάλειψη της φτώχειας και την προώθηση της ενσωµάτωσης όλων των χωρών στην παγκόσµια οικονοµία, µεταξύ άλλων και µέσω της προοδευτικής κατάργησης των περιορισµών του διεθνούς εµπορίου. (45. Άρθρο 10 Α, παρ. 2, εδάφια δ και ε). Συναφώς, το άρθρο 2 ΣυνθΕΕ το οποίο αναφέρει τους στόχους της Ένωσης, κάνει λόγο για «ελεύθερο και δίκαιο εµπόριο». (46. Άρθρο 2, παρ. 5 ΣυνθΕΕ). Τώρα γίνεται περισσότερο αντιληπτό το ακροτελεύτιο εδάφιο του άρθρου 188 Γ περί ασκήσεως της κοινής εµπορικής πολιτικής σύµφωνα µε τις αρχές και τους στόχους της εξωτερικής δράσης της Ένωσης. εύτερον, ενώ οι στόχοι που επιδιώκει µια κοινή πολιτική οδηγούν µερικές φορές στην µη άσκηση µιας αρµοδιότητας, όταν για παράδειγµα, δεν προάγει το ελεύθερο και δίκαιο εµπόριο, η διεύρυνση µιας αρµοδιότητας καθιστά την πολιτική αυτή ισχυρότερη. Έτσι, η επέκταση του πεδίου εφαρµογής της κοινή εµπορικής πολιτικής στις «εµπορικές πτυχές της διανοητικής ιδιοκτησίας» και των «άµεσων ξένων επενδύσεων» χαιρετίστηκε ως θετική νοµοθέτηση. (47. Βλ. την έκθεση σχετικά µε τη Συνθήκη της Λισσαβόνας, της Επιτροπής των Συνταγµατικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, , Α6-0013/2008, σελ. 93). Η εξέλιξη είναι θετική, έστω και αν για τη διαπραγµάτευση και τη σύναψη συµφωνίας στους εν λόγω τοµείς απαιτείται οµοφωνία. (39. Άρθρο 188 Γ, παρ. 4, εδάφιο 2 ΣυνθΛΕΕ). Αυτό αφορά φυσικά και στις συµφωνίες που αφορούν στο εµπόριο των πολιτιστικών και οπτικοακουστικών υπηρεσιών, πολύ περισσότερο «όταν υπάρχει κίνδυνος οι συµφωνίες αυτές να θίξουν την πολιτιστική και γλωσσική πολυµορφία της Ένωσης». (48. Άρθρο 188 Γ, παρ. 4, εδάφιο 3, στοιχείο α. Η οµοφωνία επιβάλλεται κατά µείζονα λόγο που στους στόχους της Ένωσης περιλαµβάνεται και ο πλούτος της πολιτιστικής και γλωσσικής της πολυµορφίας, τον οποίο η Ένωση πρέπει να σέβεται. Άρθρο 2, παρ. 3, εδάφιο 4 ΣυνθΕΕ). Το ίδιο ισχύει και για τον τοµέα «του εµπορίου κοινωνικών, εκπαιδευτικών και υγειονοµικών υπηρεσιών, όταν υπάρχει κίνδυνος οι συµφωνίες αυτές να επιφέρουν σοβαρή διατάραξη της οργάνωσης των υπηρεσιών αυτών σε εθνικό επίπεδο και να θιγούν οι ευθύνες των κρατών µελών όσον αφορά την παροχή τους». (49. Άρθρο 188 Γ, παρ. 4, εδάφιο 3, στοιχείο β). Τρίτον, συνάγεται από τις προηγούµενες επισηµάνσεις ότι: «η άσκηση των αρµοδιοτήτων που απονέµει το παρόν άρθρο στον τοµέα της κοινής εµπορικής πολιτικής δεν επηρεάζει την οριοθέτηση των αρµοδιοτήτων µεταξύ της Ένωσης και των κρατών µελών, ούτε συνεπάγεται εναρµόνιση των νοµοθετικών ή κανονιστικών διατάξεων των κρατών µελών κατά το µέτρο που οι Συνθήκες αποκλείουν την εναρµόνιση αυτή». (50. Άρθρο 188 Γ, παρ. 6 ΣυνθΛΕΕ). Έτσι, η σύναψη συµφωνίας µεταξύ Ένωσης και ΗΠΑ για το εµπόριο εκπαιδευτικών υπηρεσιών, µε 15

16 αντικείµενο για παράδειγµα την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης, δεν θα µπορούσε να οδηγήσει στη µεταβίβαση αρµοδιοτήτων για τη παιδεία στην Ένωση, ούτε να επιβάλλει κοινή αντίληψη για τον τρόπο παροχής, δηµόσια ή ιδιωτικά, των υπηρεσιών εκπαίδευσης. (51. Σύµφωνα µε το άρθρο 2 Ε ΣυνθΛΕΕ η παιδεία υπάγεται στις υποστηρικτικές αρµοδιότητες της Ένωσης). Υπό το πρίσµα αυτό γίνεται σαφέστερη η αποκλειστική αρµοδιότητα της Ένωσης «για τη σύναψη διεθνούς συµφωνίας όταν η σύναψη αυτή προβλέπεται σε νοµοθετική πράξη της Ένωσης ή είναι απαραίτητη για να µπορέσει η Ένωση να ασκήσει την εσωτερική της αρµοδιότητα, ή κατά το µέτρο που ενδέχεται να επηρεάσει τους κοινούς κανόνες ή να µεταβάλει την εµβέλεια τους». (52. Άρθρο 2 Β, παρ. 2 ΣυνθΛΕΕ. Έτσι, είναι δυνατή µια συµφωνία για την αναγνώριση των επαγγελµατικών προσόντων κατά την έννοια της οδηγίας 2005/36/ΕΚ. Βλ σχετικά, Α. Πλιάκος, op.cit., II, σελ. 77 επ.). Καταληκτικά, η απονοµή αποκλειστικής αρµοδιότητας στην Ένωση που συνεπάγεται ότι µόνο αυτή µπορεί να νοµοθετεί και να εκδίδει νοµικά δεσµευτικές πράξεις, έχει ιδιαίτερη σηµασία επειδή µεταφέρει το βάρος της δράσης στα θεσµικά όργανα της Ένωσης, τα οποία οφείλουν να δράσουν, ακόµη και όταν προβλέπεται οµοφωνία στη λήψη των αποφάσεων. Για παράδειγµα, η Ένωση οφείλει να προβεί στην εκπόνηση µιας πολιτικής επενδύσεων, στο πλαίσιο των άµεσων ξένων επενδύσεων, τοµέας µε παράδοση στις διµερείς επενδυτικές συµβάσεις, λόγω διαφορετικών οικονοµικών, ιστορικών και γεωγραφικών σχέσεων. ιαφορετικά, µε επιφύλαξη του χαρακτηρισµού της αρνητικής στάσης ενός κράτους ως καταχρηστικής, η Ένωση οφείλει να εξουσιοδοτήσει τα κράτη να δράσουν ή να εφαρµόσουν µια πράξη-πλαίσιο της Ένωσης. (53. Άρθρο 2 Α, παρ. 1 ΣυνθΛΕΕ). γ) Η αρµοδιότητα ρύθµισης του ανταγωνισµού εντός της κοινής αγοράς Σύµφωνα µε το άρθρο 2 Β, παρ. 1, στοιχείο β, ΣυνθΛΕΕ, η Ένωση έχει αποκλειστική αρµοδιότητα στη «θέσπιση των κανόνων ανταγωνισµού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς». Η διατήρηση αυτής της αρµοδιότητας ως αποκλειστικής συνοδεύτηκε από την κατάργηση του άρθρου 3, παρ. 1, στοιχείο ζ ΣυνθΕΚ, σύµφωνα µε την οποία η δράση της Κοινότητας περιλαµβάνει «ένα καθεστώς που εξασφαλίζει ανόθευτο ανταγωνισµό µέσα στην εσωτερική αγορά». Σε πρωτόκολλο «σχετικά µε την εσωτερική αγορά και τον ανταγωνισµό» προβλέπεται ότι «η εσωτερική αγορά, όπως ορίζεται στο άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, περιλαµβάνει σύστηµα που εξασφαλίζει ότι δεν στρεβλώνεται ο ανταγωνισµός. Για το σκοπό αυτό, η Ένωση λαµβάνει µέτρα βάσει των διατάξεων των Συνθηκών, εφόσον συντρέχει περίπτωση, συµπεριλαµβανοµένου του άρθρου 308 της 16

17 Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Η εν λόγω τροποποίηση προκάλεσε την έντονη κριτική της θεωρίας, η οποία θεώρησε ότι η νέα κατάσταση πλήττει το στόχο του ανόθευτου ανταγωνισµού, στόχος που ερµηνευτικά οδήγησε σε διεύρυνση του πεδίου εφαρµογής των κανόνων του ανταγωνισµού, όπως και στον χαρακτηρισµό τους ως θεµελιώδους αρχής, µε απτές τις συνέπειες στην ισχυροποίηση της πολιτικής ανταγωνισµού έναντι άλλων πολιτικών. (54. Βλ, σχετικά, A. Riley, The EU Reform Treaty and the Competition Protocol: Undermining EC Competition Law, ECLR 2007, 703, Ν. Φαραντούρης, Μεταρρυθµιστική Συνθήκη και το «Τέλος» του ανόθευτου ανταγωνισµού, ΝοΒ 2008, 1733)). Είναι γεγονός ότι τα άρθρα 2 και 3 ΣυνθΕΚ καταργούνται και αντικαθίστανται από το άρθρο 2 ΣυνθΕΕ και 2 Β ΣυνθΛΕΕ. (55. Βλ. το άρθρο 2 αριθ. 11 ΣυνθΛ). Σύµφωνα µε το άρθρο 2 Β παρ. 1, β) ΣυνθΛΕΕ, η Ένωση έχει αποκλειστική αρµοδιότητα στη «θέσπιση των κανόνων ανταγωνισµού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς». Σχετική διάταξη είναι και εκείνη του άρθρου 2 παρ. 3, εδάφιο 1 ΣυνθΕΕ σύµφωνα µε την οποία: «Η Ένωση εγκαθιδρύει εσωτερική αγορά. Εργάζεται για την αειοφόρο ανάπτυξη της Ευρώπης µε γνώµονα την ισόρροπη οικονοµική ανάπτυξη και τη σταθερότητα των τιµών, την άκρως ανταγωνιστική κοινωνική οικονοµία της αγοράς, µε στόχο την πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, και το υψηλό επίπεδο προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος. Προάγει την επιστηµονική και τεχνολογική πρόοδο». Περισσότερο ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά στην «άκρως ανταγωνιστική κοινωνική οικονοµία της αγοράς», έκφραση γνωστή στο γερµανικό δίκαιο. Το ζήτηµα που τίθεται αφορά τη φύση του ανταγωνισµού ως αυτοσκοπού ή µέσου εξυπηρέτησης ευρύτερων στόχων, όπως ερµηνεύθηκε από τη νοµολογία. Η στενή λειτουργική σχέση των κανόνων του ανταγωνισµού µε την εγκαθίδρυση της εσωτερική αγοράς και ευρύτερα της αποστολής της Κοινότητας, εκφράστηκε ως εξής από το ΕΚ: «Το άρθρο 81 της Συνθήκης αποτελεί µια θεµελιώδη διάταξη η οποία είναι βασική για την εκπλήρωση των καθηκόντων που ανατέθηκαν στην Κοινότητα και, ιδιαίτερα, για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς». (56. Υπόθεση C-126/97, Eco Suisse China Time Ltd v. Benetton International NV, Συλλογή 1999, I-3055). Ο ρόλος αυτός επισηµάνθηκε από τον αρµόδιο Επίτροπο Karel van Miert ( ) ως εξής: «Let me make one thing clear straight away: the application of competition principles is not an end in itself. Competition policy is a tool which can be used to help achieve the fundamentals aims of the Community. The Commission s competition policy does not operate in a vacuum. It has to take account of its repercussions in other areas of Commission policy, such as industrial policy, regional policy, social policy and the environment». (57. K. VAN MIERT,, The 17

18 Competition Policy of the New Commission, Brussels, , http: // europa.eu.int/comm./competion). Εν όψει αυτής της κατάστασης, το όλο ζήτηµα παραπέµπεται στην µελλοντική εφαρµογή των κανόνων του ανταγωνισµού, ενδεχόµενη αλλαγή της οποίας θα σηµάνει µια νέα πολιτική ανταγωνισµού, πιο κοινωνική, εάν αυτό µπορεί να συµβαδίσει µε την εσωτερική λογική του ανταγωνισµού ως ξεχωριστού συστήµατος αρχών λειτουργίας που εκπορεύονται από την ίδια την έννοια του ανταγωνισµού. (58. Βλ A. Jones and B. Sufrin, EC Competition Law, Oxford University Press, 2008, 44, The role of EC Competition law as an instrument of single market integration is absolutely crucial to understand its nature. It differentiates EC Law from any system of domestic competition law, whether in the Member States, the USA, or elsewhere. The EC Competition law has been seen as serving two masters, the competition one and (even more demanding) the imperative of single market integration. This second goal has sometimes dictated the entire development of the law, particularly in respect of vertical restraints. (See the new block exemption Regulation on motor vehicle distribution in 2002, (1400/2000). Βλ επίσης Μ. Γλαράκη, Οι αλλαγές στις τοµεακές πολιτικές της ΕΕ και η κατανοµή αρµοδιοτήτων ΕΕ/κρατών µελών κατά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, αδηµοσίευτη µελέτη, σ. 11, όπου θεωρεί ότι η διατήρηση της απαγόρευσης των πρακτικών που µπορούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισµό, εγγυάται την προστασία του συστήµατος του ανόθευτου ανταγωνισµού) Οι συντρέχουσες αρµοδιότητες Σύµφωνα µε το άρθρο 2 Γ, παρ. 1, ΣυνθΛΕΕ «η Ένωση έχει συντρέχουσα αρµοδιότητα µε τα κράτη µέλη όταν οι Συνθήκες της απονέµουν αρµοδιότητα µη εµπίπτουσα στους τοµείς των άρθρων 2 Β και 2 Ε». Το άρθρο 2 Β αναφέρεται στις αποκλειστικές αρµοδιότητες, ενώ το άρθρο 2 Ε συνέχεται προς τις υποστηρικτικές αρµοδιότητες της Ένωσης. Η εν λόγω οριοθέτηση των συντρεχουσών αρµοδιοτήτων δεν µπορεί να οδηγήσει στη δηµιουργία νέων αρµοδιοτήτων, αφού όλες οι σχετικές αρµοδιότητες περιλαµβάνονται ήδη στις Συνθήκες. Για το λόγο αυτό άλλωστε η φαινοµενικά ενδεικτική απαρίθµηση των συντρεχουσών αρµοδιοτήτων από το άρθρο 2 Γ, παρ. 2, είναι χωρίς αποτέλεσµα όσον αφορά την απονοµή νέων αρµοδιοτήτων στην Ένωση. Το άρθρο 2 Γ, παρ., 2 προσδιορίζει του τοµείς δράσης που εµπίπτουν στην κατηγορία των συντρεχουσών αρµοδιοτήτων, ως εξής: «Οι συντρέχουσες αρµοδιότητες της Ένωσης και των κρατών µελών αφορούν τους εξής κύριους τοµείς: α) την εσωτερική αγορά, 18

19 β) την κοινωνική πολιτική, για τις πτυχές που καθορίζονται την παρούσα Συνθήκη, γ) την οικονοµική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, δ) την γεωργία και την αλιεία, µε την εξαίρεση της διατήρησης των βιολογικών πόρων της θάλασσας, ε) το περιβάλλον, στ) την προστασία των καταναλωτών, ζ) τις µεταφορές, η) τα διευρωπαϊκά δίκτυα, θ) την ενέργεια, ι) τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, ια) τις κοινές προκλήσεις για την ασφάλεια στον τοµέα της δηµόσιας υγείας, για τις πτυχές που καθορίζονται την παρούσα Συνθήκη. «Όταν οι Συνθήκες απονέµουν στην Ένωση συντρέχουσα αρµοδιότητα µε τα κράτη µέλη σε συγκεκριµένο τοµέα, η Ένωση και τα κράτη µέλη δύνανται να νοµοθετούν και να εκδίδουν νοµικά δεσµευτικές πράξεις στον τοµέα αυτό. Τα κράτη µέλη ασκούν τις αρµοδιότητες τους κατά το µέτρο που η Ένωση δεν έχει ασκήσει τη δική της. Τα κράτη µέλη ασκούν εκ νέου τις αρµοδιότητές τους κατά το µέτρο που η Ένωση αποφάσισε να παύσει να ασκεί τη δική της». (59. Άρθρο 2 Α, παρ. 2 ΣυνθΛΕΕ). Οι διατάξεις αυτές αποσαφηνίζουν την κατανοµή των αρµοδιοτήτων µεταξύ της Ένωσης και των κρατών µελών σε τοµείς που τόσο η Ένωση όσο και τα κράτη µέλη µπορούν να παρέµβουν ρυθµιστικά. Η αποσαφήνιση επιχειρείται µε τη συγκεκριµένη αναφορά στις εν λόγω αρµοδιότητες, όσο και ιδίως µε την αναγνώριση της εξουσίας πρώτης παρέµβασης στην Ένωση. εδοµένης της έκτασης των εν λόγω αρµοδιοτήτων, οι «κύριοι τοµείς» των οποίων αναφέρονται ονοµαστικά, η αναγνώριση νοµοθετικού προβαδίσµατος στην Ένωση ενισχύει την δυναµική ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως και τις στρατηγικές επιλογές της Ένωσης. Για παράδειγµα ο τοµέας των κοινών οργανώσεων γεωργικών αγορών που περνά στην κατηγορία των συντρεχουσών αρµοδιοτήτων από εκείνη των αποκλειστικών, σηµατοδοτεί τη στροφή της Ένωσης προς ολιγότερο αγροτικές δράσεις, αφήνοντας την πρωτοβουλία στα κράτη µέλη. Προϋποτίθεται βεβαίως η απόφαση της Ένωσης να παύσει να ασκεί τις σχετικές αρµοδιότητες που τις έχουν µεταβιβάσει οι Συνθήκες, απόφαση που δεν µπορεί να θεωρηθεί ότι έχει ληφθεί µε την παράλειψη υιοθέτησης της, δεδοµένων των συνεπειών που µια τέτοια στάση θα προκαλούσε. 19

20 Στο ίδιο πλαίσιο της νοµοθετικής υπεροχής της Ένωσης, αξίζει να υπογραµµιστούν δύο περιπτώσεις εξαιρετικού χαρακτήρα, τις οποίες θεσµοθετεί το άρθρο 2 Γ, παρ., 3 και 4 ΣυνθΛΕΕ. Κατά την τρίτη παράγραφο «στους τοµείς της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και του διαστήµατος, η Ένωση έχει αρµοδιότητα να αναλαµβάνει δράσεις, ιδίως όσον αφορά τον καθορισµό και την εφαρµογή των προγραµµάτων, χωρίς η άσκηση της αρµοδιότητας αυτής να έχει ως αποτέλεσµα να κωλύει την άσκηση των αρµοδιοτήτων των κρατών µελών». Κατά την τέταρτη παράγραφο «στους τοµείς της αναπτυξιακής συνεργασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας, η Ένωση έχει αρµοδιότητα να αναλαµβάνει δράσεις και να ασκεί κοινή πολιτική, χωρίς η άσκηση της αρµοδιότητας αυτής να έχει ως αποτέλεσµα να κωλύει την άσκηση των αρµοδιοτήτων των κρατών µελών». Η ειδική φύση των εν λόγω αρµοδιοτήτων, οι οποίες αφορούν πολυδιάστατες δράσεις, τόσο αναγκαίες όσο και απαιτητικές, έχει ως αποτέλεσµα να µην τίθεται ζήτηµα αποκλεισµού της µιας όταν ασκείται η άλλη, όλως αντιθέτως Οι υποστηρικτικές αρµοδιότητες Σύµφωνα µε τη ΣυνθΛΕΕ «η Ένωση έχει αρµοδιότητα να αναλαµβάνει δράσεις για να υποστηρίζει, να συντονίζει ή να συµπληρώνει τη δράση των κρατών µελών. Οι εν λόγω τοµείς δράσης είναι, στην ευρωπαϊκή τους διάσταση: α) η προστασία και η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, β) η βιοµηχανία, γ) ο τουρισµός, δ) ο πολιτισµός, ε) η παιδεία, η επαγγελµατική εκπαίδευση, η νεολαία και ο αθλητισµός, στ) η πολιτική προστασία, ζ) η διοικητική συνεργασία». Η εν λόγω κατηγορία αρµοδιοτήτων προσδιορίζεται εννοιολογικά ως εξής από τη Συνθήκη. «Σε ορισµένους τοµείς και υπό όρους που προβλέπουν οι Συνθήκες, η Ένωση έχει αρµοδιότητα να αναλαµβάνει δράσεις για την υποστήριξη, τον συντονισµό ή τη συµπλήρωση της 20