Ο Ι Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Ε Ι Σ Σ Τ Ο Κ Ρ Η Τ Ι Κ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α Τ Η Ν Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο & Ο Ι Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Δ Υ Ν Α Μ Ε Ι Σ

Transcript

1 Ο Ι Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Ε Ι Σ Σ Τ Ο Κ Ρ Η Τ Ι Κ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α Τ Η Ν Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο & Ο Ι Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Δ Υ Ν Α Μ Ε Ι Σ ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Ιλ χος Βα σί λειος Α να στα σό που λος, Ι στο ρικός Η νευ ραλ γι κή θέ ση της Κρή της στο μέ σο σχε δόν της κλει στής θά λασ σας της Με σογεί ου της προσ δί δει μί α τε ρά στια και ζω τική γε ω στρα τη γι κή α ξί α και ση μασί α. Α πο τε λεί το σταυ ρο δρό μι συ νά ντη σης τριών η πεί ρων, της Ευ ρώ πης, της Ασί ας και της Α φρι κής και το ση μεί ο συσ σώ ρευ σης λα ών και πο λι τι σμών α νά τους αιώ νες. Ως εν διά με σος σταθ μός των θα λάσ σιων ο δών της Με σο γεί ου, που οδη γούν προς τους ω κε α νούς, α πο τέ λε σε και α πο τε λεί το «μή λον της έ ρι δος» για τις ι σχυ ρές δυ νά μεις που εμ φα νί στη καν και ε πρό κει το να εμ φα νι στούν στο προ σκή νιο της ι στο ρί ας. 54 ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

2 Το 1669 η Κρή τη πέ ρα σε στην κατο χή της Ο θω μα νι κής Αυ το κρα τορί ας, ό που εν σωμα τώ νε ται ως Βι λα έ τι, ύ στε ρα α πό α γώ νες κα τά των Βε νε τών που δι ήρ κε σαν πά νω α πό εί κο σι χρό νια ( ). Ο έ λεγ χος της Κρή της α πό την πα ρακ μά ζου σα Οθω μα νι κή Αυ το κρατο ρί α α πο τε λού σε έ να πρό σκομ μα για τα α ποι κιο κρα τι κά και ε μπο ρι κά συμ φέ ρο ντα των ι σχυ ρών ευ ρω πα ϊ κών κρα τών. Α πό το 17ο αιώ να και με τά οι Με γά λες Δυ νά μεις άρ χι σαν να προ σβλέ πουν στις κτή σεις της κα ταρρέ ου σας Ο θω μα νι κής Αυ το κρατο ρί ας, προ κει μέ νου να ε πω φε λη θούν πο λι τι κά και οι κο νο μι κά, ε νώ η εί σο δος της τσα ρι κής Ρω σί ας στους κόλ πους της σύγ χρο νης Ευ ρώ πης έ δω σε νέ α μορ φή στο πα νάρ χαιο Α να το λι κό Ζή τη μα. Οι κα τά και ρούς α γώ νες των Ελ λή νων, με α πο κο ρύ φω μα την ε πα νά στα ση του 1821, για την α πό κτη ση της α νε ξαρ τη σίας τους προ σέλ κυ σαν το εν δια φέ ρον των Μεγά λων Δυ νά με ων, οι ο ποί ες έ κα ναν αι σθη τή την πα ρου σί α τους στα ελ λη νι κά πε λά γη. Η πα ρου σί α τους αυ τή δεν α ποσκο πού σε σε τί πο τε άλ λο ε κτός α πό την ε ξυ πη ρέ τη ση των συμ φε ρό ντων τους και τη δια τή ρη ση των ι σορ ρο πιών στην ανατο λι κή Με σό γειο, με τη συ ντή ρη ση και διαιώ νι ση του Α να το λι κού Ζη τή ματος. Σε αυ τό εν σω μα τώ θη κε και το Κρη τι κό Ζή τη μα που α φο ρού σε στην αυ το διάθεση και το σε βα σμό των δι καιω μά των του κρη τι κού λα ού. Με τα ξύ των ι σχυ ρών ευ ρω πα ϊ κών κρα τών δη μιουρ γή θη κε έ να πλέγ μα συμμαχιών και α ντα γω νι σμών που ο δη γού σαν σε συ γκρού σεις άλ λο τε στρα τιω τι κές και άλ λο τε πο λι τι κές, οι κο νο μι κές και δι πλωμα τι κές 1. Ι διαί τε ρα η Γαλ λί α, ως α ποι κια κή α ντα γω νί στρια της Βρε τανί ας, με τά το Συ νέδριο του Βε ρο λί νου (1878), πέ τυ χε την κατά κτη ση της Τυ νη σί ας και κι νή θη κε για τη δη μιουρ γί α ε νός α ποι κια κού κρά τους στην Κε ντρι κή και Δυ τι κή Α φρι κή. Πα ράλ λη λα, προ σπά θη σε να διεισ δύ σει στη Νό τια Κί να και την Ιν δο κί να. Το 1891 η αυ ξα νό με νη φι λί α της Γαλ λί ας προς τη Ρω σί α ε πι σφραγίσθη κε με τη σύ να ψη συν θή κης με τα ξύ των δύο χω ρών, η ο ποί α α να νε ώ θη κε με τη μορ φή πο λι τι κής συμ μα χί ας το Η γαλ λο ρω σι κή συμ μα χί α α πο τε λού σε το α ντίβα ρο της αυ στρο γερ μα νι κής. Ο ΕΥ ΡΩ ΠΑ Ϊ ΚΟΣ ΠΟ ΛΕ ΜΙ ΚΟΣ ΣΤΟ ΛΟΣ ΚΑΙ Ο ΕΛ ΛΗΝΙ ΚΟΣ ΣΤΡΑ ΤΟΣ Η με γά λη κρη τι κή ε πα νά στα ση 2 του 1866 ευαι σθη το ποί η σε τη διε θνή κοι νή γνώ μη και α νά γκα σε τη Βρε τα νί α, τη Γαλλί α και τη Ρω σί α, πα ρά την α δια φο ρί α τους για τα τε κταινό με να στην Κρή τη, να ε πι βάλ λουν στην Υ ψη λή Πύ λη πα ρα χωρή σεις και με ταρ ρυθμί σεις στη διοί κη ση του κρη τι κού λα ού, οι ο ποί ες το 1868 πήραν τη μορ φή του Οργα νι κού Νό μου 3. Ο γαλ λογερ μα νι κός πό λε μος του 1870 και η ρω σο τουρ κι κή σύρ ρα ξη του 1877 α πο τέλε σαν α νασταλ τι κούς πα ρά γο ντες για την ά με ση ε πέμ βα ση των Με γά λων Δυ νά με ων στα κρη τι κά ζη τή μα τα. Η Υ ψη λή Πύ λη ε λάχι στα σε βά στη κε τον Ορ γα νι κό Νό μο και σε συν δυα σμό με τις πο λε μι κές συ γκρούσεις που ξέ σπα σαν ο δή γη σαν σε μια ακό μη ε πα νά στα ση στην Κρή τη το 1878, η ο ποί α έ λη ξε με την υ πο γρα φή της Σύμ βα σης της 1 Για την ε ξω τε ρι κή πο λι τι κή των ευ ρω πα ϊκών δυ νά με ων στα τέ λη του 19 ου αιώ να, βλ. Bιrard, Κρη τι κές Υ πο θέσεις, σ Για την κρη τι κή ε πα νά στα ση του 1866, βλ. Χρη στά κη-πα τε ρά κη, Η Κρή τη, σ Για τον Ορ γανι κό Νό μο, βλ. ό.π., σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις 55

3 Η πεδινή πυροβολαρχία του ελληνικού σώματος ετοιμάζεται να επιβιβαστεί στο πλοίο που θα τη μεταφέρει στην Κρήτη Χα λέ πας 4. Το πά γιο αί τη μα του κρη τι κού λα ού για έ νω ση με την Ελ λά δα ο δή γη σε στην ε πα νά στα ση του 1889, η ο ποί α δεν υ πο στη ρί χθη κε α πό την ελ λη νι κή κυ βέρ νηση και τις ευ ρω πα ϊ κές δυ νά μεις πα ρά τις υ πο σχέ σεις τους για την υ πο στή ρι ξη των δί καιων αι τη μά των του κρη τι κού λα ού. Η α πο τυ χί α της ε πα νά στα σης έ δω σε την α φορ μή στους Τούρ κους να α να στεί λουν την ε φαρμο γή της Σύμ βα σης της Χα λέ πας. Η Κρή τη ε πα νήλ θε στα χρό νια προ του Ορ γα νικού Νό μου. Οι βιαιο πρα γί ες, οι διώ ξεις και οι δο λο φο νί ες εις βά ρος των χριστια νών Κρη τι κών πυ ρο δό τη σαν μί α α κό μη ε ξέ γερ ση το 1895 με σκο πό την α νά κτηση των χα μέ νων προ νο μί ων. Σταθ μό για την ε ξέ λι ξη του Κρη τι κού Ζη τή μα τος και α πο φα σι στι κή κα μπή για τα πο λι τι κά δρώ με να στην Κρή τη α πο τέλε σε η πο λιορ κί α, α πό τους ε ξε γερ μέ νους, της τουρ κι κής φρου ράς του Βά μου 5, που δι ήρ κε σε α πό τις 4 ως τις 18 Μα ΐ ου Πα ράλ λη λα, οι πρό ξε νοι των Με γά λων Δυ νά με ων ει δο ποί η σαν τις κυ βερ νήσεις τους να α πο στεί λουν πο λε μι κά πλοί α προκει μέ νου να προ στα τέ ψουν τους ξέ νους υ πη κό ους. Πράγ μα τι, το Μά ιο του 1896 κα τέ πλευ σαν στα Χα νιά πέ ντε πολε μι κά πλοί α (γαλ λι κό, ρω σι κό, βρε τα νι κό, ι τα λι κό και αυ στρια κό). Η γαλ λι κή κυ βέρ νη ση ε πι- 4 Δεν κη ρύ χθηκε η έ νω ση της Κρή της με τη μη τέ ρα Ελ λά δα ε ξαι τί ας των α ντι δρά σε ων της Βρε τα νί ας. 5 Η πο λιορ κί α του Βά μου συ νε τέ λε σε στην ε ξά πλω ση και ε δραίω ση του α γώ να, βλ. Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

4 σή μα νε στις άλ λες προ στά τι δες δυ νά μεις ό τι η ο ποια δή πο τε ε πέμ βα ση στις κρη τι κές υ πο θέ σεις δε θα έ πρε πε να θί γει το κύ ρος του Σουλτά νου. Η Γαλ λί α δεν α ντι λή φθηκε την πα ρελ κυ στι κή πο λι τι κή και στά ση του σουλ τά νου Α βδούλ Χα μίτ και αυ τό ο φει λό ταν κα τά έ να με γά λο πο σο στό στη γαλ λο τουρ κι κή φι λί α και την α δι καιο λό γητη αι σιο δο ξί α της γαλ λι κής κυβέρ νη σης για την κα λή θέ λη ση της Υ ψη λής Πύ λης 6. Η σύ στα ση της «Γε νι κής Ε πα ναστα τι κής των Κρη τών Συ νε λεύ σε ως», η ε πα να σύ σταση της «Κε ντρι κής των Κρητών Ε πι τρο πής» στην Α θή να, η σιω πη ρή υ πο στή ρι ξη του α γώ να α πό την ελ λη νική κυ βέρ νη ση, καθώς και η συ νε χι ζό με νη κά θο δος Ελ λή νων α ξιω μα τι κών στην Κρή τη α να ζω πύ ρω σαν το Κρη τι κό Ζή τη μα. Οι σφα γές και οι λε η- λα σί ες στα Χανιά και το Η ρά κλειο, το Μά ιο και τον Ιού νιο του ι δί ου έ τους, α φε νός προ κά λεσαν την α ντί δρα ση της ελ λη νι κής κυ βέρ νη σης, η ο ποί α α πο φά σι σε να στείλει πο λε μι κά πλοί α, χω ρίς αυ τό τε λι κά να υ λο ποι η θεί, και α φε τέ ρου θο ρύ βη σαν τις Με γά λες Δυ νά μεις 7, οι ο ποί ες, βλέ πο ντας τη δρα στηριο ποί η ση της διε θνούς κοι νής γνώ μης υ πέρ του χρι στια νι κού πλη θυ σμού της Κρή της, εμ φα νί στη καν ως εγ γυ ή τριες ε νός νέ ου πο λι τι κού ορ γα νι σμού, θέτο ντας προ σω ρι νά τέ λος στις ε χθρο πρα ξί ες. Η ε πα νά στα ση έ λα βε τέ λος τον Αύ γου στο του 1896 και χα ρα κτη ρίστη κε ως «Τυ χε ρή Ε πα νά στα ση». Ο νέ ος πο λι τι κός ορ γα νι σμός προ έ βλεπε, με τα ξύ άλ λων, το διο ρι σμό α πό τον σουλ τά νο ε νός χρι στια νού ως γε νι κού διοι κη τή με την έ γκρι ση των Με γά λων Δυ νά με ων και την α να διορ γά νω ση της χωρο φυ λα κής με τη συμ με το χή Ευ ρω παί ων α ξιω μα τι κών 8. Ό μως, οι Τούρ κοι δεν ή ταν δια τε θει μέ νοι να ε φαρ μό σουν ά με σα τις δια τά ξεις του νέ ου πο λι τεύ μα τος και ο τουρ κι κός ό χλος άρ χισε να α ντι δρά βί αια στην ε φαρ μο γή του. Στις 13 Ια νουα ρί ου 1897, Τούρ κοι βα σι βουζού κοι (ά τα κτοι) ε πι δό θη καν σε σφα γές χρι στια νών στο Η ρά κλειο, οι ο ποί ες ε πε κτά θη καν στο Ρέθυ μνο και αρ γό τε ρα στα Χα νιά. Στις 17 Ια νουα ρί ου, κα τέ πλευ σαν στο Η ρά κλειο έ να βρε τα νι κό, έ να ι τα λι κό και έ να γαλ λι κό πο λε μι κό πλοί ο ε ξαι τί ας της έ κρυθ μης κατά στα σης. Ι διαί τε ρα στα Χα νιά, στις 23 και 24 Ιανουα ρί ου, οι σφα γές, οι λε η λα σί ες και οι πυρ πο λή σεις χρι στια νι κών συ νοικιών εί χαν φτά σει στο α πο κο ρύ φω μα 9. Είναι α ξιο ση μεί ω το το γε γο νός ό τι τα πο λε μι κά πλοί α των ευ ρω πα ϊ κών δυ νά με ων δεν α πο βί βα σαν α γή μα τα για να ε μπο δί σουν τις τουρ κι κές θη ριω δί ες. Τα γε γο νό τα των Χα νί ων α νά γκα σαν την ελ λη νι κή κυ βέρ νη ση να α πο στεί λει στην Κρή τη στο διά στη μα α πό 25 έ ως 27 Ια νουα ρί ου πέ ντε πο λε μι κά πλοί α 10 υ πό το μοί ραρ χο Ρά ϊ νεκ 11 για την προ στα σί α του χρι στια νικού πλη θυ σμού και τη μετα φο ρά των προ σφύ γων χρι στια νών με 6 Bιrard, Κρη τικές Υ πο θέ σεις, σ Η πρό τα ση της Ρω σί ας και της Αυ στρί ας στις 25 Ιου λί ου 1896 για ει ρη νι κό α πο κλει σμό της Κρή της α πό τις Μεγά λες Δυ νά μεις σε συ νερ γα σί α με την Τουρ κί α α πορ ρί φθη κε α πό τη Βρε τα νί α και τη Γαλ λί α. βλ. ό.π., σ Τον Ια νουάριο του 1897 Αρ χη γός της Χω ρο φυ λα κής α νέ λα βε ο Βρε τα νός Συ νταγ μα τάρ χης Μπορ, βλ. Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ Ο πρό ξε νος της Γαλ λί ας α νέ φε ρε ό τι οι βιαιο πρα γί ες αυ τές α πο σκο πού σαν στο να ε μπο δί σουν την ε φαρ μο γή των με ταρ ρυθ μί σε ων που ε πιβλή θη καν α πό τις Με γά λες Δυ νά μεις, βλ. Bιrard, Κρη τι κές Υ πο θέ σεις, σ Πα ράλ λη λα α να κλή θη καν α πό τη Γαλ λί α που βρί σκο νταν για επι σκευ ή τα δυο θω ρη κτά «Σπέ τσαι» και «Ψαρά», βλ. Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ Αρ γό τε ρα α ντι κα τα στά θη κε α πό τον Σα χτού ρη λό γω της εν δοτι κό τη τας του στις α παι τή σεις των ξέ νων ναυάρ χων, βλ. ό.π., τ. ΙΔ, σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις

5 τη συν δρο μή των ευ ρω πα ϊ κών πλοί ων σε α σφα λή ελ λη νι κά λι μά νια. Στις 29 Ιανουα ρί ου, μί α μοί ρα τορ πι λο βό λων υ πό τον πρί γκιπα Γε ώρ γιο κα τέ πλευ σε στην Κρή τη με σκο πό να ε μπο δι στεί η α ποστο λή τουρ κι κών στρα τευ μά των, αλ λά και να το νι στεί στα ι σχυ ρά ευ ρω πα ϊ κά κρά τη η ε πιθυ μί α για έ νω ση της Κρή της με τη μη τέ ρα Ελ λά δα. Η α πο στο λή των ελ λη νι κών πο λε μικών πλοί ων δεν α ντι με τω πί στη κε με εύ νοια α πό τις Με γά λες Δυ νά μεις, μί α α πό φα ση που λή φθη κε χω ρίς τη συ γκατά θεσή τους και χω ρίς προ η γου μέ νως η ελ λη νι κή κυ βέρ νη ση να έ χει κα τα φέρει να πεί σει τις ευ ρω πα ϊ κές αυ λές για την α να γκαιό τη τα της ε πέμ βα σης. Η ε νερ γός α νά μει ξη της Ελ λά δας στις κρητι κές υ πο θέ σεις προ ϋ πέ θε τε την α φα νή υ ποστή ρι ξη κά ποιου ι σχυ ρού ευ ρω παϊ κού κρά τους, αλ λά ε κεί νη την ε πο χή τα συμ φέ ρο ντα της δεν ταυ τί ζο νταν με τις επι διώ ξεις και τα συμ φέ ρο ντα κα νενός α πό αυ τά. Οι Με γά λες Δυ νά μεις, οι ο ποίες δεν ή θε λαν να δια τα ρα χθεί το status quo στην ευ ρύ τε ρη πε ριο χή, εί χαν α να γο ρευ θεί αυ τό κλη τα σε προστά τι δες δυ νά μεις, λαμ βά νο ντας αυ το βού λως το δι καί ω μα να ε πεμ βαί νουν σε ε μπό λε μες πε ριο χές, στις ο ποί ες δια κυ βεύ ο νταν τα συμ φέ ρο ντα και η ε κεί πα ρου σί α τους. Και στην πε ρί πτω ση της Κρή της η ε νερ γη τι κή πα ρέμ βα ση τους ή ταν α να πό φευ κτη, αλλά έ πρε πε να προ η γη θούν οι φρι κα λε ό τητες των Τούρ κων για να α πο φα σί σουν να στεί λουν τους στό λους τους στο νη σί. Η ε νερ γός α νά μει ξη των ι σχυ ρών ευρω πα ϊ κών κρα τών στα κρη τι κά ζη τή μα τα δεν υ πα γο ρεύ θη κε α πό την ε πι θυ μί α τους να α πο κα τα στή σουν την τά ξη και να θέ σουν ο ρι στι κό τέ λος στις ε χθρο πρα ξί ες α νά με σα σε χρι στια νούς και μουσουλμά νους, λύ νο ντας το Κρη τι κό Ζή τη μα, αλ λά να προ λά βουν να ε μπο δί σουν την κα το χή του νη σιού α πό τις ελ λη νι κές στρα τιω τι κές δυ νά μεις και έ τσι να α ναγκα στούν να α πο δε χθούν την έ νω ση της Κρή της με την Ελ λά δα. Η δυ να μική, αλ λά ά στο χη δι πλω μα τι κά, α νά μει ξη της Ελ λά δας στο Κρη τι κό Ζή τη μα και η α δυ να μί α της Πύ λης να α ντι με τω πί σει τους ε πα να στα τη μέ νους και α τί θα σους Άγγλοι πεζοναύτες έξω από τα τείχη των Χανίων ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

6 Κρη τι κούς α νά γκα σαν τις Με γά λες Δυνά μεις να ε πέμ βουν στρα τιω τι κά με την κα τά λη ψη τριών ση μα ντι κών πό λε ων της Κρή της, τα Χα νιά, το Η ρά κλειο και το Ρέ θυ μνο. Η α πό βα ση των ευ ρω πα ϊ- κών στρα τευ μά των εί χε ο ρι στεί για τις 3 Φε βρουα ρί ου Ό μως η ελ λη νι κή κυ βέρ νη ση, θέ λο ντας να προ λά βει τη διε θνή κα το χή του νη σιού, α πέ στει λε 12 την 1η Φε βρουα ρί ου στρα τιω τι κό σώμα ε πιπέ δου συ ντάγ μα τος 13 με διοι κη τή το Συ νταγ μα τάρ χη Πε ζι κού Δη μο σθέ νη Στά ϊ κο, ε νώ αρ χη γός της α πο στο λής και εκ πρό σω πος του βα σι λιά ή ταν ο Συ νταγμα τάρ χης Πε ζι κού Τιμο λέ ων Βάσ σος 14, υ πα σπι στής του βα σι λιά. Α πο στο λή τού στρα τιω τι κού σώ μα τος ή ταν η ε πι βο λή της ει ρή νης και η α πο κα τά στα ση της τά ξης και πα ράλ λη λα η προ στα σί α των δι καιω μά των των κα τοί κων του νη σιού α νε ξάρ τη τα α πό τις θρη σκευ τι κές πε ποιθή σεις και την ε θνι κή τους προ έ λευ ση. Αυ τό ή ταν και το πε ριε χό με νο της προ κήρυ ξης 15 που δια νε μή θη κε α πό το Συ νταγμα τάρ χη Βάσσο στον κρη τι κό λα ό, με τά την α πό βα ση του σώ μα τος στο νη σί. Η ει ρη νι κή α ποστο λή του ελ λη νι κού στρατιω τι κού τμή μα τος κα τα δει κνύ ε ται και α πό τη μικρή α ριθ μη τι κή δύ να μη του που δεν προ σφε ρό ταν για τη διε ξα γω γή πο λεμι κών ε πι χει ρή σε ων ευ ρεί ας κλί μα κας. Η α ντί δρα ση των Με γά λων Δυ νάμε ων σε αυ τή την τολ μη ρή ε νέρ γεια της Ελ λάδας α πο κά λυ πτε τη δι χο γνω μί α και τις έ ρι δες με τα ξύ τους. Η Γερ μα νί α ε πι ζη τούσε τον ά με σο α πο κλει σμό του λι μα νιού του Πει ραιά, η Ρω σί α έ δι νε τρι ή με ρη προ θε σμί α στην Ελ λά δα για να α πο σύ ρει τα στρα τεύ μα τά της και συ μπο ρευό ταν με τη Γερ μα νί α, η Γαλ λί α θα α κο λου θούσε τη σύμ μα χό της, τη Ρω σί α. Α ντί θε τα, η Βρε τα νί α και η Ι τα λί α ή ταν αρ νη τι κές στην προ ο πτι κή του α πο κλει σμού της Ελλά δας, χω ρίς προ η γου μέ νως να μην έ χει δο θεί λύ ση στο Κρη τι κό Ζή τη μα 16. Οι πρεσβευ τές της Βρε τα νί ας και της Γαλ λί ας στην Κων στα ντι νού πο λη προ σπα θού σαν να πεί σουν το σουλ τά νο να πα ρα χω ρή σει αυ το νο μί α στο νη σί με ταυ τό χρο νη α ποχώ ρη ση των στρα τευμά των του, αλ λά ο σουλ τά νος α κο λου θού σε τις ο δη γί ες της Ρω σί ας και της Γερμα νί ας, α κο λου θώ ντας άλ λη κα τεύ θυν ση. Οι Τούρ κοι πα ρέ δωσαν την Κρή τη στις Με γά λες Δυ νά μεις α φε νός για τί δεν μπο ρού σαν να ε λέγξουν την κα τά στα ση και α φε τέ ρου έ τσι θα ε μπό δι ζαν ο ποια δή πο τε ε πέμ βα ση της Ελ λά δας στις κρη τι κές υ πο θέ σεις. Ο Α βδούλ Χα μίτ σκό πευε στην κα θυ πό τα ξη των ε ξε γερ μέ νων Κρη τι κών, γνω ρί ζο ντας ό τι δεν υ πήρ χε α πό λυ τη ο μό νοια και σύμπνοια με ταξύ των ι σχυ ρών. Στις 3 Φε βρουα ρί ου 1897, ο ευ ρωπα ϊ κός πο λε μι κός στό λος, με ε πι κε φαλής τους ναυάρ χους της Γαλ λί ας Ποτιέ (Ed. Pottier), της Ι τα λί ας Κα νε βά ρο (N. Canevaro), της Βρε τανί ας Χά ρις (R. Harris), της Γερ μα νί ας Κέλ νερ (Kellnerr), της Ρω σί ας Α ντρέ εφ (P. Andreeff) και της Αυ στρο ουγ γα ρί ας Χίν κε (Hinke), α πο βί- 12 Για τη δια τα γή κα το χής της Κρή της α πό το ελ λη νι κό στρα τιω τι κό σώ μα, βλ. Αρ χεί ο ΔΙΣ/ΓΕΣ, Φ.1800/Α/1, Έκ θε ση του Συ νταγ μα τάρ χου Τι μο λέ ο ντα Βάσ σου. 13 Το σύ νταγ μα α πο τε λούταν α πό δύ ο τάγ μα τα πε ζι κού, έ να τάγμα μη χα νι κού, έ να λό χο ευ ζώ νων και μί α ο ρει βα τι κή πυ ρο βο λαρ χί α, συ νο λι κής δύ να μης 1467 α ντρών, βλ. ό.π., σ Ο Συνταγ μα τάρ χης Βάσ σος Τι μο λέ ων γεν νή θη κε το 1836 και ή ταν γιος του Βάσ σου Μαυρο βού νιου, ο πλαρχη γού στην Εύ βοια κα τά την ε πα νά στα ση του 1821, βλ. Αρ χεί ο ΔΙΣ/ΓΕΣ, Βιο γρα φι κά Α ξιω μα τι κών. 15 Αρ χεί ο ΔΙΣ/ΓΕΣ, Φ. 1800/Α/1, Έκ θε ση του Συ νταγ μα τάρχου Τι μο λέ ο ντα Βάσ σου, σ Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις

7 βα σε στρα τιω τι κά α γή μα τα, τα οποί α κα τέ λα βαν τις πό λεις των Χα νί ων, του Ρε θύ μνου και του Η ρα κλεί ου, υ ψώνο ντας τις ση μαί ες τους, με τα ξύ των ο ποί ων ή ταν και η τουρ κι κή, στα φρού ρια. Η Βρε τα νί α συμ με τεί χε με εί κο σι πλοί α, α κο λου θού σε η Ι τα λί α με δε κα εν νιά, η Αυ στρί α με δε καπέ ντε, η Ρω σί α με δέ κα πλοί α, η Γαλ λί α με έ ξι ή ε πτά πλοί α συ νο δεί ας, τα πε ρισ σό τερα μέ σων δια στά σε ων, ε νώ η Γερ μα νί α Γάλ λοι τη Ση τεί α και τη Σπι να λό γκα, οι Αυ στρια κοί την Κίσ σα μο, οι Γερ μα νοί τη Σού δα και οι Ι τα λοί τα Χα νιά. Κά θε πό λη εί χε το δι κό της κα θε στώς και ο κά θε α νώτε ρος διοι κη τής α σκού σε κα τά βού λη ση την ε ξου σί α, λαμ βά νο ντας δια τα γές α πό το ναύ αρ χο και την κυ βέρ νη σή του. Στις πό λεις δεν υ φί στα ται μει κτή κα το χή, αλ λά κά θε χώ ρα εί χε τη δική της φρου ρά. Στις 5 Φε βρουα ρί ου 1897, ο Ι τα λός Αγγλικά στρατεύματα παραταγμένα σε πλατεία του Ηρακλείου 1898 διέ θε σε μό νο έ να πλοί ο συ νο δεί ας, το «Αυ το κρά τει ρα Αυ γού στα». Η διε θνής κατο χή του νησιού ε πε κτά θη κε τις ε πό με νες μέ ρες και σε άλ λες πα ρα λια κές πό λεις της Κρή της, ε νώ το νη σί κα τα νε μή θη κε σε το μείς κα το χής. Έ τσι, οι Ρώ σοι α νέ λα βαν το Ρέ θυ μνο, οι Άγ γλοι το Η ρά κλειο, οι α ντι ναύ αρ χος Κα νε βά ρο δια δέ χθη κε στην αρ χη γί α 17 του ευ ρω πα ϊ κού στό λου και στην προ ε δρία του συμ βου λί ου των ναυάρ χων το Γάλ λο α ντι ναύ αρ χο Πο τιέ. Ο μι κρός α ριθμός γαλ λι κών πο λε μι κών πλοί ων στην α πο στο λή προ ξέ νη σε τη δυ σα ρέ σκεια 18 των άλ λων ναυάρ χων, 17 Bιrard, Κρη τι κές Υ πο θέ σεις, σ Βλ. ό.π., σ ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

8 οι ο ποί οι ε πε σή μαι ναν το γε γο νός ό τι η Γαλ λί α, ως με σο γεια κή χώ ρα, εί χε τα πε ρισ σό τε ρα συμ φέ ρο ντα σε αυ τή την πε ριο χή της Με σο γεί ου. Ό σον α φο ρά στη συμ με το χή της κά θε ευ ρω πα ϊ κής δύ να μης σε στρα τεύ μα τα, η Γαλ λί α διακήρυτ τε τη μει κτή κα τά λη ψη του νη σιού α πό ι σά ριθ μες δυ νά μεις, έ τσι ώ στε να δια τη ρη θεί η συλ λο γι κό τη τα της α πο στολής. Ω στό σο, η άρ νη ση της Γερ μα νί ας να α πο στεί λει στρα τεύ μα τα στην Κρή τη για τί έ τσι ε ξυ πη ρε τού σε τα συμ φέρο ντά της, ο δή γη σε στην α πο στο λή ε νός νέ ου γαλ λι κού συ ντάγ μα τος. Με τά την α πό βα ση των ευ ρω πα ϊκών στρα τευ μά των στα Χα νιά και στις άλ λες πό λεις, δη μιουρ γή θη καν ου δέ τερες ζώνες, σε α πό στα ση έ ξι χι λιο μέ τρων, μέ σα στις ο ποί ες α πα γο ρευό ταν η διε ξα γωγή ο ποιασ δή πο τε σύ γκρου σης ή ε πι χείρη σης. Με τον τρό πο αυ τό οι Μεγά λες Δυ νά μεις θέ λη σαν να ε μπο δί σουν την προ έ λα ση του ελ λη νι κού στρα τιωτι κού σώ μα τος, α πα γο ρεύ ο ντάς του να κα ταλά βει την πό λη των Χα νί ων και έτσι να στε ρή σουν α πό την Ελ λά δα έ να ι σχυ ρό δια πραγ μα τευ τι κό χαρ τί για την ε πί λυ ση του Κρη τι κού Ζη τή μα τος. Αυ τό ό μως δεν ε μπό δι σε το ελ λη νι κό εκ στρα τευ τι κό σώ μα να διε ξά γει ε πι χει ρή σεις 19 με με γάλη ε πι τυ χί α. Πα ράλ λη λα με το τα κτι κό στρα τιω τι κό σώ μα, συ γκρο τή θη καν και σώ μα τα ε θε λο ντών, με κυ ριό τε ρο ε κεί νο του Λο χα γού Μη χα νι κού Κό ρα κα Α ρι στοτέ λη, το ο ποί ο διέ θε τε και πυ ρο βο λι κό. Η Τουρ κί α δια μαρ τυ ρή θη κε προς τις Με γά λες Δυ νά μεις και α παί τη σε α πό την Ελ λά δα την ά με ση α νά κλη ση του στό λου και του στρα τού της, αλ λά χω ρίς α πο τέλε σμα. Οι ε πι τυ χί ες του ελ λη νι κού σώ ματος θο ρύ βη σαν τις ευ ρω πα ϊ κές δυ νά μεις κατο χής, οι ο ποί ες στις 9 Φε βρουα ρί ου προ έ βη σαν στον α πο τρό παιο σφο δρό βομ βαρ δι σμό 20 του ελ ληνι κού στρα τοπέ δου στο Α κρω τή ρι της Σού δας. Στο βομ βαρ δι σμό συμ με τεί χαν και τουρ κι κά πλοί α που ναυ λο χού σαν στη Σού δα. Η πρά ξη αυ τή σχε διά σθη κε και προ κλή θηκε έ ντε χνα α πό τον Ι μπρα ήμ μπέ η και κα τα δεί κνυε τη φι λι κή στά ση των Με γάλων Δυ νά με ων α πέ να ντι στο σουλ τά νο και συ νά μα τις ε χθρι κές τους δια θέ σεις α πέ να ντι στους Έλ λη νες. Στη Ση τεί α, ο Γάλ λος α νώ τα τος διοι κη τής διέ τα ξε να κα τα στρα φούν με βομ βαρ δι σμό τα κατα φύ για των ε ξε γερ μέ νων, α φού πρώ τα εκ κε νω θούν, ε νώ στη γαλ λι κή βου λή ο Α νο τώ (Hanotaux) δή λω σε ό τι «ε πει δή έ νας λα ός έ χει πολ λές συ μπά θειες στην Ευ ρώ πη, αυ τό δε ση μαί νει ό τι έ χει το δι καί ω μα να δια τα ράσ σει την ει ρή νη και να πα ρα βαί νει τις διε θνείς του υ ποχρε ώ σεις» 21. Η του λά χι στον με ρο λη πτι κή στά ση των ι σχυ ρών της Ευ ρώ πης και των α ντιπρο σώ πων ναυάρ χων τους στην Κρήτη υ πέρ του μου σουλ μα νι κού στοι χεί ου και η α δια φο ρί α τους για τους ο μο θρή σκους τους α πο κα λύ πτε ται και α πό την α νταλλα γή τη λε γρα φη μά των 22 με τα ξύ του αρχη γού του ελ λη νι κού σώμα τος, Συ νταγμα τάρ χη Βάσ σου, και του αρ χη γού του ευ ρω πα ϊ κού στό λου Κα νεβά ρο. Τε λι κά, α πό τις 17 Φε βρουα ρί ου, α νε στά λη σαν 19 Στις 6 και 7 Φε βρουα ρί ου, διε ξή χθη σαν οι μά χες στις Βου κο λιές και τα Λει βά δια, ό που οι Τούρ κοι α να γκάστη καν να υ πο χω ρή σουν προς τα Χα νιά, βλ. Πα δου βάς, Κρή τη, σ Στο βομ βαρ δι σμό δεν συμ με τεί χαν τα ι τα λι κά και γαλ λι κά πλοί α λό γω της θέ σης τους, βλ. Πα δου βάς, Κρήτη, σ Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ Αρ χεί ο ΔΙΣ/ΓΕΣ, Φ.1800/Α/1, Έκ θε ση του Συ νταγ μα τάρ χου Τι μο λέ ο ντα Βάσ σου, σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις

9 οι ε πι θε τι κές ε πι χει ρή σεις του ελ λη νι κού σώ μα τος και α πο μα κρύν θη κε ο ελ λη νικός στό λος α πό τα κρητι κά ύ δα τα, ό που πα ρέ μει ναν μό νο δύο α τμο δρό μω νες. Μό νο οι ε πα να στά τες και οι ε θε λο ντές συ νέ χι σαν τον έ νο πλο α γώ να στην Κρήτη. Το ελ λη νι κό στρα τιω τι κό σώ μα εί χε κα τα φέ ρει, πα ρά το ε χθρι κό κλί μα των Ευ ρω παί ων, να πε ριορί σει και ου σια στικά να ε γκλω βί σει τους μου σουλ μά νους στις βό ρειες πα ραθα λάσ σιες πό λεις, α φήνο ντας το ε σω τε ρι κό του νη σιού στους ε πα να στά τες, οι ο ποί οι δρού σαν υ πό την ε πο πτεί α του. Οι ευ ρω πα ϊ κές δυ νά μεις στην Κρή τη προ σπα θού σαν να υ πο βαθ μί σουν το ρόλο του Βάσ σου και μά λι στα πολ λές φορές τον πα ρέ κα μπταν, ό πως συ νέ βη στην πε ρί πτω ση που ο Ρε νιέ (Renier), κυ βερνή της του γαλ λι κού πλοί ου «Rodne», ως ε πι κε φα λής των δυ νά με ων στην Πα λαιοχώ ρα α πευ θυ νό με νος στους αρ χη γούς των ε πα να στα τών στην πε ριο χή του Σε λίνου για να συμ βά λουν στη με τα φορά της φρου ράς και των κα τοί κων της Καν δάνου, ε κεί νοι α πά ντη σαν ό τι θα έ πρε πε να α πευ θυν θεί στον αρ χη γό του ελ λη νι κού σώ μα τος 23. Στις 25 Φε βρουα ρί ου, με τά α πό δύ ο η μέρες δια πραγ μα τεύ σε ων, με την πα ρέμ βα ση του Βάσ σου συμ φω νήθη κε με τα ξύ των ε πα να στα τών και των ευ ρω πα ϊ κών στρα τευ μά των η λύ ση της πο λιορ κί ας της Καν δά νου, η με τα φο ρά μου σουλ μά νων υ πό την προ στα σί α 500 α ντρών των ευ ρωπα ϊ κών ναυ τι κών α γη μά των (100 ά ντρες α πό κά θε χώ ρα ε κτός της Γερ μα νί ας) στο Κα στέ λι και ο α φο πλι σμός τους. Ω στό σο, οι Με γά λες Δυ νά μεις δεν τή ρη σαν τη συμ φω νί α, δεν α φό πλι σαν τους μου σουλ μά νους, τους 23 Βλ. ό.π., σ Αρ χεί ο ΔΙΣ/ΓΕΣ, Φ.1800/Β/1, Έκ θε ση του Λο χα γού Κό ρα κα Α ρι στο τέ λη. ε πι βί βα σαν στα πλοί α και βομ βάρ δι σαν τις θέ σεις των ε πα να στα τών. Η ΑΥ ΤΟ ΝΟ ΜΙ Α ΤΟΥ ΝΗ ΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΤΈ ΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡ ΚΙ ΚΗΣ ΚΑ ΤΟΧΗΣ Στις 18 Φε βρουα ρί ου, με τά α πό έντονο πο λι τι κό και δι πλω μα τι κό πα ρα σκή νιο, τα ι σχυ ρά ευ ρω πα ϊ κά κρά τη παρέ δω σαν δια κοί νω ση στην Ελ λά δα και την Τουρκί α, τα κύ ρια ση μεί α της ο ποίας ή ταν ό τι υ πό τις πα ρού σες συν θή κες δεν ή ταν ε φι κτή η έ νω ση της Κρή της με την Ελ λάδα και η μό νη λύ ση ή ταν η πα ρα χώ ρη ση αυ το νο μί ας υ πό την ψι λή ε πικυ ριαρ χί α του σουλ τά νου με ταυ τό χρο νη α πό συρση των ελ λη νι κών δυ νά με ων α πό το νη σί και τη στα δια κή μεί ω ση των τουρκι κών στρα τευ μά των, τα ο ποί α αρχι κά θα συ γκε ντρώ νο νταν στα φρού ρια. Η Ελ λά δα α πέρ ρι ψε τη δια κοί νω ση, προτεί νο ντας τη διε νέρ γεια δη μο ψη φί σματος α πό τον κρη τι κό λα ό προ κει μένου να α πο φα σί σει ο ί διος για τον τρό πο αυ το διά θε σής και διοί κη σής του, ενώ η Τουρ κί α ι κα νο ποι ή θη κε, για μί α α κό μη φο ρά, α πό το πε ριε χό με νο της διακοί νωσης. Α πό τη με ριά τους οι ε πα να στά τες ή ταν α πο φα σι σμέ νοι να συ νε χίσουν τον α γώ να, εκ φρά ζο ντας έ τσι την ε να ντί ω σή τους στα σχέ δια των Ευ ρω παί ων. Στις 28 Φε βρουα ρί ου, το σώ μα του Λο χα γού Κό ρα κα ε πι τέ θη κε κα τά του φρου ρί ου της Σπι να λό γκας, αλ λά α πό το λι μά νι της Ση τεί ας κα τέ πλευ σε το γαλ λι κό πο λε μι κό πλοί ο «Sughet» με α πο τέ λε σμα η ε πι χείρη ση 24 να α να στα λεί. Οι ναύ αρ χοι, με την έ γκρι ση των κυβερ νή σε ων τους, προ χώ ρη σαν στις 6 Μαρ τί ου στον α πο κλει σμό της Κρή της, 62 ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

10 ε νώ ε πι πλέ ον στάλ θη καν 600 άν δρες α πό κά θε Δύ να μη ε κτός α πό τη Γερ μα νί α και την Αυ στρί α. Οι Γάλ λοι και οι Ι τα λοί ε πέ δει ξαν τη φι λαν θρω πί α τους και παρείχαν τρό φι μα στους λι μο κτο νού ντες, κυ ρίως σε γυ ναί κες και παι διά, αμ βλύ νο ντας κα τά κά ποιο τρό πο τα α πο τε λέ σμα τα του α πο κλει σμού. Χα ρα κτη ρι στι κό εί ναι το πα ρά δειγ μα 25 του Γάλ λου ναυάρ χου Πο τιέ, ο ο ποί ος φρό ντι σε για τη με τα φορά στο γαλ λι κό νο σο κο μεί ο της Σμύρ νης δύο βα ριά τραυ μα τι σμέ νων ε πα να στατών που εί χαν ε γκα τα λει φθεί α πό τους Αυστρια κούς στο τουρ κι κό νο σο κο μεί ο της Σού δας. Αρ γό τε ρα, ο ναυ τι κός α ποκλει σμός πε ριο ρί σθη κε στα ό πλα και τα πυ ρο μα χι κά και έ γι νε χα λα ρό τε ρος για τα τρό φι μα. Οι μου σουλ μά νοι που εί χαν συ γκεντρω θεί στις πα ρα θα λάσ σιες πε ριο χές μέ σα στις ου δέ τε ρες ζώ νες που εί χαν δη μιουρ γή σει οι ευ ρω παϊ κές δυ νά μεις ε πι θυ μού σαν τη με τα φο ρά τους σε α σφαλείς πε ριο χές. Αυ τή ήταν και η πρό θε ση των ναυάρ χων, για τί εί χαν συ νει δη το ποι ή- σει ό τι η ε κού σια με τα φο ρά των μου σουλμά νων α πό το νη σί θα έ λυ νε πολ λά προβλή μα τα. Αλ λά ο Α βδούλ Χα μίτ Β 26 ή ταν α ντί θε τος σε μί α τέ τοια προ οπτι κή, για τί έ τσι θα έ χα νε τη δι καιο λο γί α να ε πεμ βαίνει στα κρη τι κά πράγμα τα. Σύμ μα χο σε αυ τή την αρ νη τι κή του στά ση βρή κε τη γαλ λι κή κυ βέρ νη ση 27. Οι μου σουλ μά νοι αυ τοί α πο τε λού σαν όρ γα νο στα σχέ δια του σουλ τά νου, α φού κα τά πε ριό δους με τα βάλ λο νταν σε ατά κτους, ε πι τί θε ντο στους ε ξε γερ μέ νους Κρη τι κούς και στη συ νέ χεια έ βρισκαν κα τα φύ γιο πί σω α πό τις τουρ κο ευ ρω πα ϊ κές δυ νά μεις. Πα ράλ λη λα με την α να κοί νω ση της αυ τονο μί ας και του α πο κλει σμού, οι ναύ αρ χοι κυ κλο φό ρη σαν την ί δια μέ ρα προ κήρυ ξη 28 που α πευ θυ νό ταν στους κατοί κους της Κρή της. Ω στό σο, οι ναύ αρ χοι δεν διέ θε ταν ού τε τις δυ νά μεις ού τε το χρό νο για να θε με λιώ σουν την α πό φα ση των ε ντο λο δό χων τους. Ως α ντα πά ντηση, οι Κρήτες ε πα να στά τες ε ξέ δω σαν τη δι κή τους δια κή ρυ ξη, στην ο ποί α ε ξέ φρα ζαν, για μί α α κό μη φο ρά, ό τι η μο να δι κή και δί και η λύ ση του Κρη τι κού Ζη τή μα τος ήταν η έ νω ση της Κρή της με την Ελ λά δα. Οι Με γά λες Δυ νά μεις ή ταν α να πο φά σιστες ως προς το χρό νο ε φαρμο γής της α νά κλη σης των τουρ κι κών στρα τευ μά των 29 α πό το νη σί. Η Γαλ λί α, ως σύμ μα χος της Ρω σί ας, υ πο στή ρι ξε 30 την προ σω ρι νή του λά χι στον πα ρου σί α των στρα τευ μά των αυ τών σε ο ρι σμέ νες πε ριο χές. Στις 5 Α πρι λί ου 1897 ξέ σπα σε ο ελλη νο τουρ κι κός πό λε μος 31, του ο ποί ου η ά σχη μη τρο πή για τα ελ λη νι κά ό πλα εί χε ά με σο α ντί κτυ πο στην ε ξέ λιξη του Κρη τι κού Ζη τή μα τος. Τα ι σχυ ρά ευ ρωπα ϊ κά κρά τη α πέ στει λαν ε νι σχύ σεις στην 25 Bιrard, Κρη τι κές Υ πο θέ σεις, σ Ο Α βδούλ Χαμίτ Β ή ταν σουλ τά νος την πε ρί ο δο και ε πί βα σι λεί ας του ση μειώ θη καν οι διωγ μοί των προ ο δευ τι κών ο μο θρή σκων του και οι σφα γές των χρι στια νών Αρ με νί ων ( ), βλ. Ι στο ρί α του Ελ ληνι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ Bιrard, Κρη τι κές Υ πο θέ σεις, σ Αρ χεί ο ΔΙΣ/ΓΕΣ, Φ.1800/Α/1, Έκ θε ση του Συ νταγ μα τάρ χου Τι μο λέ ο ντα Βάσ σου, σ Τα τουρ κι κά στρα τεύ μα τα βρίσκο νταν μέ σα στις πό λεις και τα φρού ρια που εί χαν τε θεί υ πό την προ στασία των ευ ρω πα ϊ κών δυ νά με ων, λαμ βά νο ντας ο δη γί ες α πό την Κων στα ντι νού πολη α κό μα και για να στρα φούν ε να ντί ον των Ευ ρω παί ων, βλ. Bιrard, Κρη τι κές Υ ποθέ σεις, σ Βλ. ό.π., σ Για τον ελ λη νο τουρ κι κό πό λε μο του 1897, γνωστού ως «α τυ χής πό λε μος», βλ. Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις

11 Κρή τη, φο βού με να τυ χόν ε πι θέ σεις του ελ λη νι κού εκ στρα τευ τι κού σώ μα τος σε πό λεις και φρού ρια που βρί σκο νταν υ πό τον έ λεγ χό τους, αλ λά και να ε μπο δί σουν τυ χόν ε θε λο ντές να με τα βούν στην Ελλά δα για να πο λε μή σουν στη Θεσ σα λί α. Έ τσι κα τέ φθα σαν, λί γες μέ ρες με τά την κή ρυ ξη του πο λέ μου, τρί α συ ντάγ μα τα (γαλ λι κό, ρω σι κό και ι τα λι κό), τρί α τάγμα τα (δυο βρε τα νι κά και έ να αυ στρια κό) και έ νας λό χος Γερ μα νών πε ζο ναυ τών. Ι τα λό πλοί αρ χο. Για τον υ πό λοι πο νο μό των Χα νί ων υ πεύ θυ νοι ή ταν οι Ι τα λοί. Οι Ρώ σοι α νέ λα βαν το νο μό Ρε θύ μνου, οι Βρετα νοί το νο μό Η ρα κλεί ου και οι Γάλ λοι το νο μό Λα σι θί ου. Η ά σχη μη τρο πή του ελ λη νο τουρ κικού πο λέ μου α νά γκα σε την ελ λη νι κή κυ βέρνη ση στις 21 Α πρι λί ου 1897 να α να κα λέ σει α πό την Κρή τη το συ νταγμα τάρ χη Βάσσο. Οι ελ λη νι κές δυ νά μεις α να χώ ρη σαν στα δια κά α πό τα δυ τι κά Με τα ξύ των ναυάρ χων συμ φω νή θη κε η ο λο κλη ρω τι κή κα τά λη ψη του νη σιού, αλ λά λί γο αρ γό τε ρα η Γερμα νί α και η Αυστρί α α να κά λε σαν τις δυ νά μεις τους α πό την Κρή τη λό γω διαφω νιών που εί χαν για την ε πι κεί με νη ε φαρ μο γή του νέ ου πο λιτεύ μα τος. Έ τσι, η πε ριο χή των Χα νί ων - Σού δας βρι σκό ταν υ πό διε θνή κα το χή, α πο τε λού σε έδρα ό λων των ναυάρ χων και στάθ μευαν στρα τιω τι κά τμή μα τα α πό τις τέσ σε ρις ε να πο μέ νου σες δυ νά μεις με α νώ τε ρο διοι κη τή έ ναν Γάλ λο συ νταγμα τάρ χη και διοι κη τή α στυ νο μί ας έ ναν πα ρά λια του νη σιού. Η α να χώ ρη ση του ελ λη νι κού σώ μα τος και τε λι κά η ήτ τα της Ελ λά δας στον πό λε μο του 1897 προκά λε σαν την α πο γο ή τευ ση του δο κι μαζό με νου κρη τι κού λα ού που έ βλε πε τις ελ πί δες του για έ νω ση να δια ψεύ δο νται. Οι Κρη τι κοί, κάτω α πό το πρί σμα των ε ξελί ξε ων, α να γκά στη καν να α πο δε χθούν τη μέ χρι πρόσφα τα α πορ ρι φθεί σα πρό τα ση των Με γά λων Δυ νά με ων για αυ το νο μί α, με τον ό ρο να α πο χω ρή σουν τα τουρ κικά στρα τεύ μα τα α πό το νη σί. Οι προ τάσεις 32 της Γαλ λί ας για τη θε με λί ω ση του 32 Πα δου βάς, Κρή τη, σ ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

12 κα θεστώ τος της αυ το νο μί ας δεν έ τυ χαν α πο δο χής α πό τις υ πό λοι πες προ στά τι δες δυ νά μεις. Στις 16 Ο κτω βρί ου 1897, με τά α πό τρεις συ νε λεύ σεις 33, α πο φα σί στη κε με την ε πί δο ση τριών ψη φι σμά των α πό το Ε κτε λεστι κό στους ναυάρ χους η αυ το νο μί α της Κρή της υπό την ψι λή ε πι κυ ριαρ χί α του που κα τα βαλ λό ταν α πό τους ναυάρ χους για την υ λο ποί η ση της α πο χώ ρη σης, ε νώ και ο Ρώ σος ναύ αρ χος δή λω νε ό τι οι Με γάλες Δυ νά μεις εί χαν α ντι λη φθεί ό τι για να λει τουρ γή σει το κα θε στώς της αυ το νο μί ας θα έ πρε πε πρώ τα να α πο χω ρή σει ο τουρκι κός στρα τός. Αλ λά οι ναύ αρ χοι ή ταν δέ σμιοι, ό πως ή ταν φυ σι κό, των ε ντο λών Πυρπολημένη χριστιανική συνοικία του Ηρακλείου Άγγλοι πεζοναύτες σε δρόμο των Χανίων σουλ τά νου, η α πο χώ ρη ση του τουρ κι κού στρα τού και ο διο ρι σμός ξέ νου κυ βερ νήτη α πό τις προ στά τι δες δυ νά μεις. Το νέ ο πο λί τευ μα υ πα γό ρευε τη σταδια κή με τα βί βα ση των ε ξου σιών α πό τις τουρ κι κές αρ χές στο Ε κτε λε στι κό 34, γε γονός που έ κρυ βε κιν δύ νους. Η πα ρα μο νή των τουρ κι κών στρα τευ μά των α πο τε λούσε αγκά θι στην προ σπά θεια ε φαρ μο γής του νέ ου κα θε στώ τος. Ο Γάλ λος ναύ αρ χος Πο τιέ δια βε βαί ω νε για την προ σπά θεια των κυ βερ νή σε ών τους. Οι Τούρ κοι δεν ή ταν δια τε θει μέ νοι να α πο δε χθούν τό σο εύ κο λα την πο λι τεια κή αλ λα γή και γι αυ τό ε πι δό θη καν σε ε νέργειες κω λυ σιερ γί ας ή α κό μα χει ρό τε ρα σε α κραί ες πρά ξεις, οι κεί ες σε αυ τούς. Η υ πο βό σκου σα α ναρ χί α στο Ηρά κλειο εκ δη λώ θη κε με τις σφα γές 35 της 25ης Αυ γού στου 1898, ό ταν οι μου σουλμά νοι α ντέ δρα σαν έ νο πλα στην ε πι κεί με νη ε γκα τά στα ση χρι στια νών στο τελω νεί ο 33 Βλ. ό.π., σ Το Ε κτε λε στι κό α πο τε λού σε την προ σω ρι νή διοί κη ση του νησιού υ πό την ε πί βλε ψη των ναυάρ χων, οι ο ποί οι α σκού σαν τη διοί κη ση στις περιο χές που κα τέ χο νταν α κό μα α πό τους Τούρ κους. 35 Για τα αι μα τη ρά γε γο νό τα του Η ρα κλεί ου, βλ. Πα δου βάς, Κρή τη, σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις

13 του Η ρα κλεί ου. Ε πι δό θη καν σε σφα γές και πυρ πο λή σεις οι κιών και κατα στημά των, ε νώ δε δί στα σαν να έλ θουν σε έ νο πλη α ντι πα ρά θε ση με τα βρετα νι κά στρα τεύ μα τα που εί χαν α να πτυ χθεί στο Η ρά κλειο. Α νά με σα στα θύ μα τα της τουρκι κής θη ριω δί ας ή ταν και ο πρό ξε νος της Βρε τα νί ας στην Κρή τη, Λυσί μα χος Κα λοκαι ρι νός, και φυ σι κά το γε γο νός αυ τό α πο τέ λε σε έ να πλήγ μα για το γό η τρο της κρα ταιά βρε τα νι κής αυ το κρα το ρί ας. Τα γε γο νό τα του Η ρα κλεί ου άλλα ξαν κυ ριο λε κτι κά τη στά ση των ευ ρω πα ϊ κών δυ νά με ων α πέ να ντι στις τουρκι κές αρ χές. Οι Βρε τα νοί, α φού τι μώ ρη σαν πα ρα δειγ ματι κά τους πρω ταί τιους και τους υ πο κι νη τές της σφα γής, α πέ στει λαν ι σχυ ρή μοί ρα του στό λου στην Κρή τη και προ ε τοί μα σαν την α πο στο λή νέ ων στρα τευ μά των 36. Πα ράλλη λα, ε στά λη τε λε σί γρα φο στο διοι κη τή του τουρ κι κού στρα τού του Η ρα κλεί ου Χα σάν Τα ξίν πα σά 37 να α πο χω ρή σει α πό το νη σί ε ντός δε κα πέ ντε η με ρών. Σε α νάλογες ε νέρ γειες προ έ βη σαν και οι άλ λες ευ ρω πα ϊ κές δυ νά μεις κα το χής, οι ο ποί ες ε πέ κτει ναν την κυ ριαρ χί α τους σε ό λο το εύ ρος του το μέ α για τον ο ποί ο ή ταν υ πεύ θυ νοι. Συ γκρο τή θη καν σώ μα τα χωρο φυ λα κής α πό εγ χώ ριους κα τοίκους, οι ο ποί οι υ πό την ε πί βλε ψη των Ευ ρω παί ων α ξιω μα τι κών λάμ βα ναν τα χύρυθ μη εκ παίδευ ση, διευ κο λύ νο ντας έ τσι την ά σκη ση της διοί κη σης α πό τις ευρω πα ϊ κές δυ νάμεις. Συ νέ πεια αυ τών των δρα στι κών και α πο τε λε σμα τι κών ενερ γειών των ναυάρχων ή ταν ό τι μέ χρι τις 3 Νο εμ βρί ου 1898 δεν υ πήρ χε Τούρ κος στρα τιώ της πά νω στο νη σί. Η α πο χώ ρη ση των τουρ κι κών στρα τευ μά των και η στρα τιω τι κή διοί κηση του νη σιού α πό τις τέσ σε ρις δυ νά μεις έ βγα λαν τον κρητι κό λα ό α πό το σκο τά δι της α ναρ χί ας και της πα ρα νο μί ας. Βέ βαια η εκ δί ω ξη των Τούρ κων α πό την Κρή τη δε θα πρέ πει να πι στω θεί μό νο στα ι σχυ ρά ευρωπα ϊ κά κρά τη, αλ λά και στον πο λύ πα θο κρη τι κό λα ό, που με τους μα κρο χρό νιους και αι μα τη ρούς α γώ νες του α νά γκα σε την α διά φο ρη και συ ντη ρη τι κή Ευ ρώ πη να υ ποκύ ψει στα δί καια αι τή μα τά του. Οι ναύ αρ χοι ε γκα θί δρυ σαν την έν νο μη τά ξη, τή ρη σαν ί σες α πο στά σεις α πό τους χρι στια νούς και τους μου σουλ μά νους και συ νέ βα λαν, στο μέ τρο του δυ νατού, στην προ σέγ γι ση των δυο στοι χεί ων. Ο κίν δυνος που ελ λό χευε α πό αυ τή την ε ξέ λι ξη ή ταν η επ α ό ρι στον ευ ρω πα ϊ κή κα το χή του νη σιού, γε γο νός που θα α πο τε λού σε τρο χο πέ δη για την υ λο ποί η ση των ε θνικών προ σα να το λι σμών του κρη τι κού λαού. Ω στό σο, η δυ σοί ω νη αυ τή προ ο πτι κή ε ξα λει φό ταν ή του λάχι στον μειω νό ταν η πι θα νό τη τα να υ λο ποι η θεί μέ σα στην ποικι λό τη τα των νόμων που ε φάρ μο σαν οι προ στά τι δες δυ νά μεις και στα α ντι κρουόμε να συμ φέρο ντά τους. Η ΠΡΩ ΤΗ ΠΕ ΡΙ Ο ΔΟΣ ΤΗΣ ΑΡ ΜΟ ΣΤΕΙ ΑΣ Η ε πι λο γή του προ σώ που που θα α να λάμ βα νε την ε φαρ μο γή του νέ ου καθε στώ τος έ γι νε α ντι κεί με νο έ ντο νων παρα σκη νια κών συ νεν νο ή σε ων και δι πλωμα τικών δια βου λεύ σε ων. Οι Ρώ σοι, για 36 Τα στρα τεύ μα τα αυ τά στάθ μευαν στην Α λε ξάν δρεια της Αι γύ πτου υ πό το Λόρ δο Κί τσε νερ. Α πε στά λη σαν δυο συ ντάγ μα τα, τα ο ποία ε νί σχυ σαν τα δύ ο τάγ μα τα του Η ρα κλεί ου, βλ. ό.π., σ Ο Χα σάν Τα ξίν πα σά ή ταν ο με τέ πει τα στρα τη γός που πα ρέ δω σε τη Θεσ σα λο νί κη στον ελ λη νι κό στρα τό στις 26 Ο κτω βρί ου 1912 κα τά τη διάρ κεια του Α Βαλ κα νι κού Πο λέ μου, βλ. Ι στο ρί α του Ελ ληνι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

14 Ο πρίγκιπας Γεώργιος αποβιβάζεται στο κρητικό έδαφος, ενώ τον υποδέχονται οι ναύαρχοι των Μεγάλων Δυνάμεων με τιμητικά αγήματα, στις 9 Δεκεμβρίου να ε μπο δί σουν την ε κλο γή ε νός ξέ νου η γε μόνα που δε θα ή ταν ορ θό δο ξος, πρό τει ναν τον πρί γκι πα Γε ώρ γιο της Ελλά δας, ο ο ποί ος τε λι κά ε πι λέ χθη κε ως ο πρώ τος ύ πα τος αρ μο στής της Κρή της. Στις 9 Δε κεμ βρί ου 1898, ο πρί γκιπας Γε ώρ γιος κα τέ πλευ σε στη Σού δα, ό που τον υ πο δέ χθη καν οι ναύ αρ χοι και ο ενθου σιώ δης κρη τι κός λα ός. Ε γκα τα στάθη κε στη Χα λέ πα Χα νί ων και α νέ λα βε τα κα θή κο ντά 38 του για τρί α χρό νια, προκει μέ νου να δια φυ λά ξει την ει ρή νη στο νη σί και να θε με λιώ σει το αυ τό νο μο κα θε στώς, α να γνω ρί ζο ντας την ψι λή ε πικυ ριαρ χί α του σουλ τά νου. Την 1η Μα ΐ ου 1898 οι ναύ αρ χοι παρέ δω σαν σε ε πί ση μη τε λε τή τη διοί κη ση του νησιού στον ύ πα το αρ μο στή, ε νώ χορη γή θη κε και δά νειο φρά γκων α πό τις προστά τι δες δυ νά μεις για την οι κο νο μι κή α νά καμ ψη της νε ο σύ στα της πο λι τείας. Σε αυ τά τα πρώ τα στά δια της ε φαρ μο γής του κα θε στώ τος της αυ το νομί ας οι ναύ αρ χοι δεν εί χαν ου σια στι κό ρό λο και γι αυ τό, λί γες ε βδο μά δες με τά την πα ρά δο ση της διοί κη σης στον πρί γκιπα Γε ώρ γιο, α να χώ ρη σαν α πό το νη σί με το με γα λύ τε ρο μέ ρος του στό λου τους. Πα ρέ μει ναν τμή μα τα του στρα τού και του στό λου, κα θώς και εκ παι δευ τι κές α πο στο λές για να συν δρά μουν στο έργο των ελ λη νι κών αρ χών. Ο κρη τι κός λα ός, 38 Για τους ό ρους της αρ μο στεί ας, βλ. Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις

15 για να δεί ξει την ευ γνω μο σύ νη του στους ναυάρ χους για τις προ σπά θειες που κα τέβα λαν για να ε πι βά λουν την ει ρή νη και την τά ξη στο νη σί, έ δω σε τα ο νό μα τά τους στους τέσ σε ρις με γα λύτε ρους δρόμους των Χα νί ων. Με τά την α νά λη ψη της διοί κη σης, ο ύ πα τος αρ μο στής συ γκρό τη σε μί α 16μελή επι τρο πή, η ο ποί α α νέ λα βε να εκ πο νή- Τε λι κά, στις 16 Α πρι λί ου, κα τό πιν έ γκρισης των προ στά τι δων δυ νά με ων και επι κύ ρω σης α πό τον ύ πα το αρ μο στή, δη μο σιεύ τη κε στην ε φη με ρί δα της κυβέρ νησης το «Σύ νταγ μα της Κρη τι κής Πο λι τεί ας» 39. Πα ράλ λη λα, ορ γα νώ θη κε σώ μα κρη τι κής χω ρο φυ λα κής δύ να μης α ντρών υ πό την ε πί βλε ψη Ι τα λών κα ρα μπι νιέ ρων με ε πι κε φα λής τον λο χα- Ο ύπατος αρμοστής καθώς διαβάζει το άγγελμά του σει το σχέ διο του κρη τι κού Συ ντάγ μα τος, σύμ φω να με τους νό μους και τις αρ χές των ευ ρω πα ϊ κών δυ νά με ων, αλ λά και με γνώ μο να τα στοι χεί α ορ γά νω σης του ελ λη νι κού κρά τους. Στις 9 Ια νουα ρί ου 1899 δη μο σιεύ τη κε το διά ταγ μα «Πε ρί συγκρο τή σε ως της Κρη τι κής Συ νε λεύ σε ως», στην ο ποί α συμ με τεί χαν 138 χρι στια νοί και 50 μου σουλ μά νοι, κα τό πιν ε κλο γών. γό Κρα βέ ρη. Στις 29 Α πρι λί ου, συ γκρο τή θη κε η πρώ τη κυ βέρ νη ση 40 της κρη τι κής πο λιτεί ας, στην ο ποί α συμ με τεί χε, με ταξύ των άλ λων, και ο Ε λευ θέ ριος Βε νι ζέ λος, ως υ πουρ γός Δι καιο σύ νης. Τα πρώ τα χρό νια της αρ μο στεί ας του πρί γκι πα Γε ώρ γιου χα ρα κτη ρί στη καν γόνι μα για την κρη τι κή πο λι τεί α. Η ορ γά νω- 39 Βλ. ό.π., τ. ΙΔ, σ Βλ. ό.π., τ. ΙΔ, σ ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

16 ση των διοι κη τι κών βαθ μί δων σε ό λους τους το μείς της κοι νω νι κής και πο λι τι κής ζω ής και η πα γί ω ση της δημό σιας τά ξης και α σφά λειας κα τα δεί κνυαν την ε σω τε ρική αυ το τέ λεια του νη σιού σε συν δυα σμό με την πλή ρη οι κο νο μι κή αυ το νο μί α. Η πρό ο δος που πα ρου σί α σε η Κρή τη, ως μί α νε ο σύ στα τη πο λι τεί α, προ κά λε σε το εν δια φέ ρον και το θαυ μα σμό των ξέ νων, οι ο ποί οι τής προ σέ δω σαν την ε πω νυ μί α «Ελ βε τί α της Α να το λής». Ό μως, πά ντα υ πήρ χε ο προ βλη μα τι σμός για την ε παύριον της λή ξης της τριε τούς θη τεί ας του πρώ του ύ πα του αρ μο στή. Το κα θε στώς της αυτο νο μί ας εί χε και τα τρω τά του ση μεί α και α πο δεί χθη κε στην ε φαρ μο γή του ό τι δεν μπορού σε να α πο τε λέ σει την πλατ φόρ μα για τ η ν α π ο τελε σμα τι κή και εύ ρυθ μη λει τουρ γί α του κρα τικού μη χα νισμού. Η συγκέ ντρω ση υ πε ρε ξουσιών στο πρό σωπο του ύ πα του αρ μο στή και η μη ύ παρ ξη σα φών δια χω ρι στι κών γραμ μών στις αρμο διό τη τες των ορ γάνων του κα θε στώ τος α πο τε λού σαν με ρικές α πό τις α δυνα μί ες της νέ ας πο λι τείας. Βέ βαια η μη ο μα λή ε ξέ λι ξη του νέ ου κα θε στώ τος ο φει λό ταν κα τά κύ ριο λό γο στο γε γο νός ό τι το Κρη τι κό Ζή τη μα εί χε ε γκλω βιστεί μέ σα στους α ντα γω νι σμούς και τις έ ρι δες που ε νέ κυ πταν με τα ξύ των Μεγά λων Δυ νά με ων για τον έ λεγ χο και την ε πι κρά τη ση τους στο με σο γεια κό χώρο. Η εμ μο νή των ι σχυ ρών ευ ρω πα ϊ- κών κρα τών να δια τη ρή σουν την αρ χή του status quo ως δι κλεί δα α σφα λεί ας για τα ά με σα συμ φέ ρο ντά τους ή ταν αυ τή που τρο φο δο τού σε την πα γιω μέ νη και συ νε χό με νη άρ νη σή τους να ι κα νοποι ή σουν το αί τη μα του κρη τι κού λα ού για έ νω ση με την Ελ λά δα. Η δια τή ρη ση της αρ χής της ι σορ ρο πί ας στην α να τολι κή Με σό γειο α πο τε λού σε το γνώ μο να για την πο ρεί α που α κο λου θού σαν τα ι σχυρά ευ ρω πα ϊ κά κρά τη και γι αυ τό κα νέ να α πό αυ τά δεν ε πρό κει το να α ναλά βει κά ποια μο νο με ρή πρω το βου λί α για τη σύ ντο μη λύ ση του Κρη τι κού Ζητή μα τος. Η ήτ τα της Ελ λά δας κα τά τον ελ λη νο τουρ κι κό πό λε μο του 1897 και η α με σό τε ρη ε μπλο κή των Με γά λων Δυ νά με ων στις ελ λη νι κές ε σω τε ρι κές υ πο θέ σεις εί χαν κα τα στή σει την ελ λη νική κυ βέρ νη ση α νί σχυ ρη και α νή μπο ρη να δια δρα ματί σει έ ναν ε νερ γό ρό λο στις ε ξε λί ξεις που λάμ βα ναν χώ ρα στον α νατο λι κό μεσο γεια κό χώ ρο. Ο πρί γκι πας Γε ώρ γιος, με τη σύμφωνη γνώ μη 41 της ελ λη νι κής και κρη τι κής κυ βέρνη σης, α νέ λα βε να προ ω θή σει την ι δέ α πε ρί έ νω σης στις ευ ρω πα ϊ κές αυ λές. Το Σε πτέμ βριο του 1900 ε πι σκέ φθη κε αρ χι κά τη Ρω σί α, έ πει τα τη Βρε τα νί α, τη Γαλλί α και τέ λος την Ι τα λί α, αλ λά ό πως α να με νό ταν ο ύ πα τος αρ μο στής δεν μπόρε σε να ε ξα σφα λί σει την πο λυ πό θητη ου σια στι κή συ μπα ρά στα ση. Τε λι κά, στις 25 Φε βρουα ρί ου 1901, με ε πί ση μη 41 Α ντί θε τος σε αυ τή την κί νη ση ή ταν ο Ε λευ θέ ριος Βε νι ζέ λος, ο ο ποί ος υ πο στή ρι ζε τη σταδια κή πο ρεί α προς την έ νω ση και γι αυ τό ήλ θε σε ρή ξη με τον πρί γκι πα Γε ώργιο. Τε λι κά, με διά ταγ μα στις 20 Μαρ τί ου 1901 α πολύ θη κε α πό το υ πουρ γι κό α ξί ωμα, βλ. Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις

17 δια κοί νω ση τους οι Με γά λες Δυ νά μεις α πέρ ριψαν κά θε πρό τα ση για πο λι τειακή αλ λα γή στην Κρή τη. Η α πόρ ρι ψη των προ τά σεων του πρί γκι πα Γε ωρ γί ου συ νοδεύ τη κε, κα τά την προ σφι λή τους τα κτι κή, από υ πο σχέ σεις συ μπα ρά στα σης και εκ δήλω σης εν δια φέ ρο ντος για τη βελ τί ωση της κα τά στα σης στη Με γα λό νη σο. Με τά την α πό λυ ση του Βε νι ζέ λου α πό το υ πουρ γι κό α ξί ω μα, ο πρί γκι πας Γεώργιος στα θε ρο ποί η σε τη θέ ση του στο διε θνές πε δί ο και ε πι βε βαί ω σε την επι βολή του στις ε σω τε ρι κές υ πο θέ σεις, ό πως α πο δεί χθη κε με τη νί κη των ο παδών του στις ε κλο γές του 1901, ο πό τε και α να νε ώ- θη κε για τρί α α κό μη χρό νια η περί ο δος της αρ μο στεί ας του. Το φθι νό πω ρο του 1904, ο ύ πα τος αρ μο στής πραγ μα τοποίη σε νέ ο δι πλω μα τι κό τα ξί δι στις ευ ρωπα ϊ κές πρω τεύ ου σες προ κει μέ νου να προ βά λει εν νέ ου το αί τη μα του κρη τι κού λα ού και κυ ρί ως να προ σπα θή σει να έλ θει σε ά με ση συ νεν νό η ση με τις προ στά τι δες δυ νά μεις για την αλ λαγή του πο λι τεια κού κα θε στώ τος. Η Βρε τα νί α, η Ρω σί α, η Γαλλί α και η Ι τα λί α, για να α πο φύ γουν τυ χόν σύ γκρου ση με την κρη τι κή κοι νή γνώ μη, που θα έ θε τε σε κίν δυ νο την πα ρου σί α τους στο νη σί, προ χώ ρη σαν στην ε ξαγ γελί α μέ τρων 42, τα ο ποί α βελ τί ω ναν μεν τους ό ρους λει τουρ γί ας της αυ το νομί ας, αλ λά δεν α πο τε λού σαν και νο τό μες λύ σεις. Το α διέ ξο δο στο ο ποί ο εί χε περιέλ θει το Κρη τι κό Ζή τη μα και η πα ρά τα ση του αρ μο στεια κού κα θε στώ τος σε συν δυα σμό με την α διάλ λα κτη στά ση του πρί γκι πα Γε ωρ γί ου α πέ να ντι στη συμβι βα στι κή διάθε ση του Βε νι ζέ λου ο δή γη σαν στην πο λι τική διά στα ση και κρί ση στο ε σω τε ρι κό της Κρή της και την ε νί σχυ ση των α ντίρ ρο πων πο λι τι κών στά σε ων. Α πο τέ λε σμα αυ τής της ά στα της πο λι τι κής κα τά στα σης ή ταν η κή ρυξη της ε πα νά στα σης του Θέ ρι σου α πό τον Ε λευ θέ ριο Βε νι ζέ λο στις 10 Μαρ τίου 1905, ο ο ποί ος ή ταν ο ε πι κε φα λής της α ντι πο λι τευ τι κής με ρί δας. Βα σι κό αί τημα των ε πα να στα τών ή ταν η προ ώ θη ση της ε νω τι κής ι δέ ας με δια φο ρε τι κό πρόγραμ μα και με θο δο λο γί α χει ρι σμών. Πα ράλ λη λα, προ βαλ λό ταν η α νά γκη για ριζι κή με τα βολή της ε σω τε ρι κής δια κυ βέρ νη σης του νησιού με ά με ση α ντι κα τάστα ση του ύ πα του αρ μο στή. Πα ρό λο που και οι δυο πλευ ρές πρό σβλε παν στον ίδιο στό χο, αλ λά με διαφο ρε τι κό τρό πο, εν τού τοις προ τί μη σαν την α ντι πα ράθε ση, δι χά ζο ντας τον κρη τι κό λα ό και συμ βάλ λο ντας στη συ ντή ρη ση του Κρη τι κού Ζη τή μα τος προς ό φε λος των ι σχυρών ευ ρω πα ϊ κών κρα τών. Η μι κρή δύ να μη των ευ ρω πα ϊ κών στρατευ μά των και του σώ μα τος της χω ρο φυ λακής δεν ε παρ κού σε για την α νάλη ψη στρατιω τι κών ε πι χει ρή σε ων ευ ρεί ας κλί μα κας κα τά των ε πα να στα τών. Οι Γάλ λοι και οι Ι τα λοί, στην α να το λι κή και δυ τι κή πε ριο χή του νη σιού, τήρη σαν πα θη τι κή στά ση, ό πως και οι Βρε τα νοί στο Η ρά κλειο. Α ντίθε τα οι Ρώ σοι υ πο στή ρι ξαν ε νερ γά τον ύ πα το αρ μο στή και α νέ λα βαν στρα τιω τική δρά ση κατά των ε πα να στα τών. Η κρη τική χω ρο φυ λα κή, πα ρό λο που διοι κού ταν α πό Ι ταλούς κα ρα μπι νιέ ρους και εί χε υ παχθεί στον α νώ τε ρο διοι κη τή των ευ ρω παϊκών στρα τευ μά των, Γάλ λο Συ νταγ μα τάρχη Λου μπάν σκι (Loubanski), ο ο ποί ος δεν ή ταν πρό θυ μος να συ νερ γαστεί με τον ύ πα το αρ μο στή, συ γκρού στη κε με τους ε πα να στά τες, χω ρίς αυ τό να ε μπο δί σει 42 Η πιο ση μα ντι κή πρό τα ση ή ταν της Βρε τα νί ας, σύμ φω να με την ο ποί α προ βλε πό ταν στα δια κή μεί ω ση των ξέ νων στρα τευ μά των με ταυ τό χρο νη ορ γά νω ση και ε νί σχυ ση της χω ρο φυ λα κής και της εγ χώ ριας στρα τιω τι κής δύ να μης, βλ. Ι στο ρί α του Ελ λη νι κού Έ θνους, τ. ΙΔ, σ ΙΟΥΛ. - ΑΥΓ. 2007

18 αρ κε τούς α πό τους χω ρο φύ λα κες να λι ποτα κτή σουν α πό το σώ μα και να ε ντα χθούν στο α ντί πα λο στρα τό πε δο. Η α δυ να μί α των Με γά λων Δυ νά με ων να α κο λου θή σουν μί α ε νιαί α τα κτι κή για την α ντι με τώ πι ση του ε πα να στα τι κού κινή μα τος ε πέ τρε ψε την ε δραί ω ση και τη στα θε ρο ποί η σή του. Οι προ στά τι δες δυνά μεις, βλέ πο ντας το λα ϊ κό έ ρει σμα του Βε νι ζέ λου, α πο δέ χθη καν, ως βά ση για τη συμ βι βα στική λύ ση του έ νο πλου α γώ να, την πρό τα ση της ε πα να στα τι κής συ νέ λευσης του Θέ ρι σου για την κά θο δο στην Κρή τη διε θνούς ε ξε τα στι κής ε πι τρο πής. Πράγ ματι, στις 15 Νο εμ βρί ου 1905, υ πογρά φη κε το πρω τό κολ λο τερ μα τι σμού της ε πα νά στασης με τους ό ρους του Βε νι ζέ λου να γί νο νται α πο δε κτοί. Η ΚΑ ΤΑΡ ΓΗ ΣΗ ΤΗΣ ΑΡ ΜΟ ΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ Η Α ΠΟ ΧΩ ΡΗ ΣΗ ΤΩΝ ΕΥ ΡΩ ΠΑ ΪΚΩΝ ΣΤΡΑ ΤΕΥ ΜΑ ΤΩΝ ΚΑ ΤΟ ΧΗΣ Η διε θνής ε ξε τα στι κή ε πι τροπή α πο τελού σε έ να όρ γα νο ε πι τή ρη σης και ε λέγχου των δρα στη ριο τή των του ύ πα του αρ μο στή, α φού α νέ λα βε τον έ λεγ χο της ε φαρ μο γής των με ταρ ρυθ μί σε ων και των δια κα νο νι σμών στο διοι κη τι κό και οι κονο μι κό μη χα νι σμό. Στις 30 Μαρ τί ου 1906 με έκ θε σή της, η ε ξε τα στι κή ε πι τρο πή κα τέ λη ξε σε δυο βα σι κά συ μπε ρά σμα τα: η μό νη βιώ σι μη λύ ση ή ταν η ε νω τι κή και η στά ση του πρί γκι πα Γε ωργί ου α πο τε λούσε ε μπό διο για την ο μα λή διευ θέ τη ση των ε σω τε ρι κών ζη τη μάτων του νη σιού. Στις 23 Ιου λί ου κοι νο ποι ή θη καν στον ύ πα το αρ μο στή οι α πο φάσεις των τεσ σά ρων ευ ρω πα ϊ κών κρα τών, οι ο ποί ες έ θε ταν σε μί α νέ α φά ση το Κρη τι κό Ζή τη μα. Με τα ξύ των α πο φά σε ων ή ταν και η πα ρα χώ ρη ση του δι καιώ μα τος στο βα σι λιά της Ελ λά δας να διο ρί ζει τον ύ πα το αρ μο στή με τά α πό έ γκριση των προ στά τι δων δυ νά με ων και η χο ρή γη ση νέ ου δα νεί ου ύ ψους γαλ λι κών φρά γκων. Στις 22 Σε πτεμ βρί ου, ο πρί γκι πας Γε ώρ γιος ε γκα τέ λει ψε 43 τη Με γαλό νη σο, συμ μορ φω μέ νος στις α πο φά σεις των Με γά λων Δυ νά με ων και τη θέ λη ση του πα τέ ρα του. Ο βα σι λιάς Γε ώρ γιος υ πέ δει ξε τον Α λέ ξαν δρο Ζα ΐ μη ως το νέ ο ύ πα το αρμο στή της Κρή της, ο ο ποί ος και α νέ λα βε τα κα θή κο ντά του στις 18 Σε πτεμ βρίου 1906 με πε ντα ε τή ε ντο λή. Η νέ α αρμο στεια κή κυ βέρ νη ση α σχο λή θη κε με την ορ γά νω ση της δη μό σιας διοί κη σης και των οι κο νο μι κών, ε νώ πα ράλ λη λα συ γκρό τη σε πολι το φυ λα κή 44, η οποί α προ ο ρι ζό ταν να α ντι κα τα στή σει τα ευρω πα ϊ κά στρα τεύ μα τα και ε νί σχυ σε την κρη τι κή χω ρο φυ λα κή με τη με τά κλη ση α ξιω μα τι κών και υ πα ξιω μα τικών α πό την Ελ λά δα, προ κει μέ νου να στε λε χώ σουν τα δύο σώ μα τα σύμ φω να με τα ελ λη νι κά πρό τυ πα. Τα ευ ρω πα ϊ κά στρα τεύ μα τα α πο σύρ θη καν στις πό λεις, αφή νο ντας τον έ λεγ χο της υ παί θρου στην πο λι το φυλα κή και τη χω ρο φυ λα κή. Η ο μα λο ποί η ση της ε σω τε ρι κής πο λιτι κής κα τά στα σης και οι εγ γυ ή σεις α σφάλειας και τά ξης, που πα ρεί χαν τα δύο σώ μα τα, ο δή γη σαν στις 24 Ιου λί ου 1908 στην α να χώ ρη ση ση μα ντι κού τμή ματος 43 Η α να χώ ρη ση του πρί γκι πα Γε ωργί ου συ νο δεύ τη κε α πό αι μα τη ρά ε πει σό δια που δη μιουρ γή θη καν α πό πι στούς ο πα δούς του, οι ο ποί οι προ σπά θη σαν να ε μπο δί σουν την α πο χώ ρη σή του και να α κυ ρώ σουν τις α ποφά σεις των Με γά λων Δυ νά με ων, βλ. Πα δου βάς, Κρή τη, σ Η πο λι το φυλα κή συ γκρο τή θη κε με διά ταγ μα που εκ δό θη κε στις 13 Ο κτω βρί ου Ορ γα νώ θη καν δύο τάγ μα τα, έ να στα Χα νιά και έ να στο Η ρά κλειο. Στις 28 Α πρι λί ου 1908, ο τό τε αρχη γός των ευ ρω πα ϊ κών στρα τευμά των, Γάλ λος Συ νταγ μα τάρ χης Dellarue, ε πι θε ώ ρη σε το Α Τάγ μα Χα νί ων, βλ. ό.π., σ Οι Εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα την Περίοδο και οι Μεγάλες Δυνάμεις