Αστική Ιατρική Ευθύνη. Προστασία ασθενούς. Νομολογία.

Transcript

1 Αστική Ιατρική Ευθύνη. Προστασία ασθενούς. Νομολογία. Τ. Ε.Ι. Καβάλας Τ μήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Πτυχιακή εργασία του φοιτητή Αγγελίδη Θεόδωρου, Α. Μ.: 95 Επιβλέπουσα καθηγήτρια : Καλαμπούκα Α. Θεσσαλονίκη 2008

2 2 Αγγελίδης Θεόδωρος

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Α. Το ιατρικό σφάλμα 1. Η γενική έννοια και η λειτουργία του ιατρικού σφάλματος Το ιατρικό σφάλμα ως πεδίο διαφωνίας μεταξύ γιατρών και νομικών Οι διακρίσεις και η ειδικότερη έννοια του ιατρικού σφάλματος Το πρότυπο επιμέλειας και τα ιατρικά standards Το συμφέρον του ασθενούς Β. Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς 1. Εισαγωγικά Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης Η σύμβαση ιατρικής αγωγής ως πηγή υποχρέωσης ενημέρωσης Η υποχρέωση ενημέρωσης ως γενική υποχρέωση Αστικές συνέπειες από την αθέτηση υποχρέωσης ενημέρωσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Α. Η σύμβαση ιατρικής αγωγής 1. Ορολογία Έννοια και χαρακτήρας της σύμβασης Η υπαγωγή της σχέσης γιατρού-ασθενούς στο δίκαιο των συμβάσεων Αγγελίδης Θεόδωρος

4 4. Τα συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης ιατρικής αγωγής. Ειδικές περιπτώσεις Η σύναψη της σύμβασης Οι υποχρεώσεις του γιατρού Β. Ο νέος Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας 1. Εισαγωγικά Η ενημέρωση και η συναίνεση του ασθενούς σύμφωνα με το νέο Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας Ιατρικό απόρρητο, ιατρικό αρχείο, προσωπικά δεδομένα υγείας...62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Α. Η γενική έννοια της αστικής ιατρικής ευθύνης 1. Εισαγωγικά Η αστική ευθύνη του γιατρού Η ιατρική ευθύνη ως επαγγελματική ευθύνη...67 Β. Η αρχή της υπαιτιότητας στην ιατρική ευθύνη 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η νομοθετική αποτύπωση της αρχής της υπαιτιότητας στη ιατρική ευθύνη Γ. Η κατανομή του βάρους αποδείξεως στις υποθέσεις αστικής ιατρικής ευθύνης 1. Η αστική ιατρική ευθύνη Η συμβατική, η αδικοπρακτική και η ευθύνη του γιατρού σύμφωνα με το αρθρ. 8 ν.2251/ Αγγελίδης Θεόδωρος

5 3. Το πρόβλημα της κατανομής του βάρους αποδείξεως στις υποθέσεις αστικής ιατρικής ευθύνης Η κατανομή του βάρους αποδείξεως στην ενδοσυμβατική ευθύνη Οι αποδεικτικές διευκολύνσεις στη δίκη αστικής ιατρικής ευθύνης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Α. Εισαγωγή Β. Νομολογία 1.Ελληνική νομολογία Ευρωπαική νομολογία ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγγελίδης Θεόδωρος

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις μέρες μας παρατηρείται μία αύξηση του αριθμού των αγωγών και μηνύσεων που στρέφονται κατά ιατρών για το λόγο ότι «έσφαλαν» κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Με αφορμή αυτό το γεγονός, επιλέξαμε στα πλαίσια αυτής της μελέτης να θίξουμε έστω και ακροθιγώς την ιατρική ευθύνη και ειδικότερα την αστική ιατρική ευθύνη. Αφού παραθέσουμε τα είδη ευθύνης που μπορεί να ανακύψουν για κάποιον ιατρό, θα προβούμε σε μία παρουσίαση των προϋποθέσεων, που θα πρέπει να συρρέουν, για να κριθεί κάποιος ιατρός «υπεύθυνος» για μία προκληθείσα σε ασθενή του βλάβη ή και τον θάνατό του. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας δεν θα αναφερθούμε σε ειδικότερες περιπτώσεις ευθύνης προκύπτουσες από ιδιαίτερα ζητήματα, όπως τη μη τήρηση των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των ασθενών, καθώς κι άλλα πιο συγκεκριμένα θέματα, όπως η ευθανασία. Αν θα μπορούσαμε να ορίσουμε το ιατρικό σφάλμα, θα λέγαμε ότι είναι η υπαίτια από το ιατρό παράβαση των κανόνων της ιατρικής επιστήμης και εμπειρίας ή έλλειψη καταβολής της απαιτούμενης επιμέλειας γενικά, που οφείλει ο μέσος συνετός εκπρόσωπος του κύκλου στον οποίο ανήκει ο ιατρός, που με ενέργεια ή παράλειψή του προκάλεσε ζημία στον ασθενή με αποτέλεσμα την δημιουργία σωματικής βλάβης στον ασθενή ή ακόμα και τον θάνατό του. Δυστυχώς, δεν υπάρχει κάποιο νομοθέτημα το οποίο να ρυθμίζει συγκεκριμένα τα ζητήματα που ανακύπτουν σχετικά με την ευθύνη των ιατρών. Η σχετική φιλολογία αναφορικά με το ιατρικό σφάλμα κυρίως στηρίζεται στη νομολογία και παρεμπιπτόντως σε κάποια νομοθετήματα. Ειδικότερα, με το Ν. 3418/2005 τέθηκε σε ισχύ ο Νέος Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας. Επικουρικά, ισχύουν και οι γενικές διατάξεις του Ν. 6 Αγγελίδης Θεόδωρος

7 2251/1994, όπου εντάσσεται γενικώς η ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες επαγγελματία, αλλά και οι διατάξεις του αρθρ. 914 ΑΚ περί αδικοπραξιών. Ο ιατρός με τον ασθενή έχει μία ιδιαίτερη σχέση. Τα δύο μέρη συμβάλλονται, γραπτά ή προφορικά, ρητά ή σιωπηρά, με μία ιδιότυπη σύμβαση και κατ αυτό το τρόπο δημιουργούνται και για τους δυο δικαιώματα και υποχρεώσεις. Εάν ο ιατρός παράσχει τις υπηρεσίες του και ο ασθενής αναρρώσει, τότε η σύμβαση λύεται ομαλά, καθόσον ο μεν ιατρός εκπλήρωσε το έργο του απέναντι στον ασθενή κι ο ασθενής είναι πλέον υποχρεωμένος να καταβάλλει στον ιατρό την αμοιβή του. Αντιθέτως, εάν ο ιατρός δεν παράσχει αποτελεσματικά τις υπηρεσίες του τότε είναι πολύ πιθανό ο ασθενής να υποστεί κάποια σωματική βλάβη ή ακόμα και να αποβιώσει, γεγονός το οποίο δύναται να συνεπάγεται μία πολυεπίπεδη μορφή ευθύνης για τον ιατρό. Η νομική ευθύνη των ιατρών κατά την θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών τους εμφανίζεται γενικότερα σε τρία επίπεδα: 1ο ως πειθαρχική ευθύνη του ιατρού απέναντι σε επαγγελματικά όργανα, όπως π.χ. οι ιατρικοί σύλλογοι της χώρας για παραβιάσεις των καθηκόντων και των υποχρεώσεων που επιβάλλονται από τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας. (Δεν θα υπεισέλθουμε στο σκέλος αυτό). 2ο ως αστική ευθύνη απέναντι στον ασθενή, όταν ο ιατρός προκαλεί σε αυτόν ζημιά κατά την άσκηση της δραστηριότητάς του, οπότε και γεννάται υποχρέωση αποζημίωσης και τέλος, 3ο ως ποινική ευθύνη, στη βάση της οποία η πολιτεία τιμωρεί τον ιατρό για προσβολή εννόμων αγαθών του ασθενή, όπως π.χ. για την πρόκληση σωματικής βλάβης ή θανάτου με ποινές, οι οποίες πέρα από τον κατασταλτικό τους χαρακτήρα συνεπάγονται και ένα ιδιαίτερο στιγματισμό του ιατρού στον κοινωνικό χώρο. Βέβαια, ο ασθενής ο 7 Αγγελίδης Θεόδωρος

8 οποίος θεωρεί ότι έχει υποστεί κάποια βλάβη λόγω ιατρικού σφάλματος συνήθως προσφεύγει τόσο στην αστική όσο και στη ποινική δικαιοσύνη, προκειμένου να ζητήσει αντίστοιχα εύλογη αποζημίωση και την ποινική καταδίκη του ιατρού. Σε όλες τις περιπτώσεις η ύπαρξη ευθύνης του ιατρού απέναντι στο ασθενή αναζητείται με βάση συγκεκριμένες προϋποθέσεις, τις οποίες ένα Δικαστήριο θα εξετάσει προκειμένου να διαπιστώσει έαν ένας ιατρός ευθύνεται ή όχι για κάποια βλάβη προκληθείσα σε κάποιον ασθενή. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης παρουσίασης δεν θα υπεισέλθουμε σε νομικούς χαρακτηρισμούς, αν και σε κάθε ένα από τα προαναφερθέντα επίπεδα ευθύνης οι χαρακτηρισμοί κρίνονται σημαντικοί για την ύπαρξη ευθύνης και συνεπακόλουθα την επιβολή ποινής ή/και αποζημίωσης. Πρώτη παράμετρος που θα εξεταστεί είναι το κατά πόσο ο ιατρός προέβη σε όλες τις αναγκαίες πράξεις κατά τη διάγνωση και τη θεραπεία ή την εγχείρηση ενός ασθενούς. Με άλλα λόγια εξετάζεται εάν ο ιατρός ενήργησε σύμφωνα με τους κανόνες της ιατρικής επιστήμης (lege artis). Ο ιατρός, κατά την άσκηση της ιατρικής, ενεργεί με πλήρη ελευθερία, στο πλαίσιο των γενικά αποδεκτών κανόνων και μεθόδων της ιατρικής επιστήμης, όπως αυτοί διαμορφώνονται με βάση τα αποτελέσματα της εφαρμοσμένης σύγχρονης επιστημονικής έρευνας. Έχει δικαίωμα για επιλογή μεθόδου θεραπείας, την οποία κρίνει ότι υπερτερεί σημαντικά έναντι άλλης, για τον συγκεκριμένο ασθενή, με βάση τους σύγχρονους κανόνες της ιατρικής επιστήμης, και παραλείπει τη χρήση μεθόδων που δεν έχουν επαρκή επιστημονική τεκμηρίωση. Οποιαδήποτε διαγνωστική ή θεραπευτική μέθοδος, η οποία δεν εφαρμόζεται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, χαρακτηρίζεται ως πειραματική και η εφαρμογή της επιτρέπεται μόνο σύμφωνα με το νομικό και δεοντολογικό πλαίσιο που διέπει τη διεξαγωγή της επιστημονικής έρευνας (N. 3418/2005, 8 Αγγελίδης Θεόδωρος

9 άρθρο 3). Επίσης, το μέτρο ευθύνης που θεσπίζεται για το ιατρό δεν είναι εκείνο του μέσου ανθρώπου αλλά του κάθε συνετού επιμελή ιατρού. Τώρα βέβαια το εάν λαμβάνεται υπόψη η ειδικότητα αποτελεί ζήτημα... Επίσης, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο ιατρός από τη στιγμή που μπορεί να κριθεί ως θεράπων, έχει δηλαδή τουλάχιστον αναλάβει από τις περιστάσεις τη φροντίδα του ασθενή, έχει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να προβεί σε όλες τις ενδεικνυόμενες ενέργειες που μπορούν να συμβάλλουν στην αποκατάσταση της υγείας του ή στη διατήρηση της ζωής τους. Δεύτερη παράμετρος αποτελεί το καθήκον αληθείας προς τον ασθενή. Ο ιατρός οφείλει να ενημερώνει πλήρως και κατανοητά τον ασθενή για την πραγματική κατάσταση της υγείας του, το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή επιπλοκές από την εκτέλεση της, τις εναλλακτικές προτάσεις, καθώς και για τον πιθανό χρόνο αποκατάστασης (Ν. 3418/2005, άρθρο 11). Ζήτημα έχει δημιουργήσει και η χρήση ιατρικών όρων από την πλευρά του ιατρού στα πλαίσια του καθήκοντος ενημέρωσης του ασθενούς. Τρίτη παράμετρος αποτελεί η καθαρή συναίνεση του ασθενούς. Η συναίνεση σχετίζεται άμεσα με την υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς, διότι εάν ο ιατρός έχει φερ ειπείν παραλείψει να αναφέρει κάποια πράγματα στον ασθενή, η συναίνεσή του θα είναι άκυρη ως προϊόν πλάνης. Τόσο με το θέμα της ενημέρωσης όσο και με το θέμα της συναίνεσης σχετίζεται το λεγόμενο «θεραπευτικό προνόμιο» του ιατρού. Σύμφωνα με αυτό ο ιατρός μπορεί να αποκρύψει την αλήθεια από τον ασθενή ή να περιορίσει την έκταση της ενημέρωσης που σύμφωνα με τα παραπάνω δικαιούται ο ασθενής, εάν ο ίδιος κρίνει ότι αυτό είναι προς 9 Αγγελίδης Θεόδωρος

10 όφελος του ασθενούς και ιατρικά ενδεδειγμένο. Βέβαια, το προνόμιο αυτό έχει προκαλέσει διάφορες συζητήσεις... Τέταρτον θα πρέπει οι ενέργειες ή παραλείψεις του ιατρού αναφορικά με τα προηγουμένως εκτεθέντα θα πρέπει να συνδέονται αιτιωδώς με την βλάβη ή το θάνατο του ασθενούς. Δηλαδή, θα πρέπει αυτές οι πράξεις ή παραλείψεις να οδήγησαν στο αποτέλεσμα και όχι κάποιος τρίτος παράγοντας, όπως μία λοίμωξη ή μία ζημία στο νοσοκομειακό εξοπλισμό, κοκ. Πέμπτον, θα πρέπει να διασαφηνιστεί πως η συμβατική ευθύνη του ιατρού δεν είναι ευθύνη εκ του αποτελέσματος, καθώς περιεχόμενο των υποχρεώσεών του είναι η προσπάθεια επίτευξης ενός θετικού αποτελέσματος και όχι τελικά η επίτευξή του. Δηλαδή, αυτό που θα κριθεί επίσης δεν είναι το εάν τελικά ο ασθενής ανάρρωσε από την όποια ασθένειά του, αλλά το εάν η εγχείρηση πέτυχε. Ακόμα κι αν ο ασθενής απεβίωσε. Συνοψίζοντας, ο ιατρός μπορεί να θεωρηθεί ότι υπέχει ευθύνη εάν λειτούργησε κατά παράβαση των ανωτέρω υποχρεώσεών του και το γεγονός αυτό οδήγησε στη σωματική βλάβη ή τον θάνατο του ασθενούς. Στο εξωτερικό, η αύξηση των αγωγών και μηνύσεων που στρέφονται κατά ιατρών έχει οδηγήσει σε μια ατελείωτη γραφειοκρατία γραπτών συμβάσεων και συμφωνητικών μεταξύ ιατρών, ασθενών, νοσοκομείων και ασφαλιστικών εταιριών, καθώς και σε μία σειρά προληπτικών εξετάσεων των ασθενών - χωρίς να είναι πάντα ανάγκη, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα ότι ο ιατρός δεν ενήργησε σύμφωνα με τους κανόνες της ιατρικής. Το ιατρικό σφάλμα και η ιατρική ευθύνη αναμφισβήτητα αποτελεί ένα θέμα με πολλές προεκτάσεις και πολλές πλευρές υπό συζήτηση τόσο μεταξύ ιατρών όσο και μεταξύ νομικών. 10 Αγγελίδης Θεόδωρος

11 Ξεχωριστή θέση σ' αυτή τη μελέτη κατέχει η παρουσίαση και έκθεση της νομολογίας που αφορά την αστική ιατρική ευθύνη, δηλαδή η έκθεση κάποιων αποφάσεων δικαστηρίων της χώρας μας αλλά και του εξωτερικού επί διαφόρων υποθέσεων ιατρικής ευθύνης, που θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε το μέγεθος του προβλήματος αλλά και να κατανοήσουμε την εφαρμογή των διατάξεων του νόμου στις εκάστοτε αντιδικίες. Άρα, μπορεί να έχει δίκαιο ο λαός όταν λέει «Μην μπλέξεις με γιατρούς και δικηγόρους...» 11 Αγγελίδης Θεόδωρος

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Α. Το ιατρικό σφάλμα. Β. Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. 12 Αγγελίδης Θεόδωρος

13 Το ιατρικό σφάλμα 1.Η γενική έννοια και η λειτουργία του ιατρικού σφάλματος. Ο όρος «ιατρικό σφάλμα»αποτελεί προσπάθεια απόδοσης στα ελληνικά ανάλογων όρων που έχουν επικρατήσει σε άλλα δίκαια ( Behandlungsfehler, faute medicale ). Ο επιθετικός προσδιορισμός «ιατρικό» προτιμάται αντί «θεραπευτικό» επειδή καλύπτει κάθε περίπτωση ενέργειας ή παράλειψης από γιατρό και δεν περιορίζεται με βάση την έννοια της θεραπείας, της ασθένειας κ.λ.π.. Εξάλλου, ο όρος «σφάλμα» μπορεί να χρησιμοποιείται εναλλακτικά με τον ταυτόσημο όρο «λάθος», ενώ συγχρόνως, με ανάλογο περιεχόμενο χρησιμοποιείται και ο όρος «ιατρική αμέλεια» (medical malpractice ). Στο σημείο αυτό είναι δυνατός, αλλά και αναγκαίος, ένας πρώτος, ενδεικτικός ορισμός. Ο ορισμός αυτός ανταποκρίνεται στην παγιωμένη όχι μόνο νομική, αλλά και γενικότερη κοινωνική αντίληψη για το ιατρικό σφάλμα. Ως τέτοιο χαρακτηρίζεται η συμπεριφορά του γιατρού που αξιολογείται ως υπολειπόμενη της επιβαλλόμενης στο επάγγελμά του και στη συγκεκριμένη περίπτωση επιμέλειας. Η προσέγγιση αυτή έχει κατά κανόνα δύο θεωρήσεις, μια στενότερη, κατά την οποία το ιατρικό σφάλμα υπάρχει, όταν ο γιατρός παραβαίνει τους κανόνες και τις αρχές της ιατρικής επιστήμης (δεν ενεργεί de lege artis ) και μια ευρύτερη, κατά την οποία ιατρικό σφάλμα συνιστά κάθε αμελής συμπεριφορά, δηλαδή και αυτή που μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι, χωρίς να είναι αναγκαία η αναγωγή στους κανόνες της ιατρικής επιστήμης. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, και ανεξάρτητα από τις δυσχέρειες διάκρισης Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σ άκ^υλα 1995., σελ.114 Βλ. Κότσιανoς Σ,.Η Ιατρική Ευθύνη - Αστική, Ποινική. Εκδόσεις Υιοί Τριανταφύλλου, 1956., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

14 μεταξύ των δύο αυτών προσεγγίσεων, το ιατρικό σφάλμα, ως παράβαση των κανόνων επιμέλειας που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του γιατρού, θεωρείται και υπαίτιο, δηλαδή περίπτωση που δικαιολογείται και η απόδοση προσωπικής μομφής κατά του δράστη. Αναμφίβολα, το ιατρικό σφάλμα αποτελεί την κεντρική έννοια του δικαίου της αστικής ευθύνης. Αρχικά, δικαιολογείται και επιβεβαιώνεται σε πρακτικό και στατιστικό επίπεδο, εφόσον το ιατρικό σφάλμα παραμένει η συχνότερα εμφανιζόμενη νομική βάση των αγωγών αποζημίωσης εναντίον γιατρών. Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου εμφανίζεται παράβαση άλλων υποχρεώσεων του γιατρού (συναίνεση, ενημέρωση του ασθενούς),ουσιαστικά αυτό που υποκρύπτεται είναι το ιατρικό σφάλμα ή η σχετική υποψία του ασθενούς και των οικείων του. Πρέπει εξάλλου να τονιστεί, πως παρατηρείται ότι, σε σχέση με το αρθρ. 8 ν. 2251/1994, παρά την επίρριψη στο γιατρό του βάρους ότι δεν διέπραξε σφάλμα, ο ασθενής θα επικαλείται το ιατρικό σφάλμα, όχι μόνο για τη θεμελίωση της αγωγής του, σύμφωνα με την παρ. 1 της διάταξης, αλλά και για να διευκολυνθεί στην απόδειξη της αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της ιατρικής πράξης και της ζημίας του (παρ. 3). 2. Το ιατρικό σφάλμα ως πεδίο διαφωνίας μεταξύ γιατρών και νομικών. Στην ιστορική πορεία της ιατρικής ευθύνης υποστηρίχθηκε ακόμη και η απαλλαγή των γιατρών από την ευθύνη για τα επιβλαβή αποτελέσματα των «ακούσιων» σφαλμάτων τους. Η άποψη αυτή εγκαταλείφθηκε, και η ευθύνη για το ιατρικό σφάλμα είναι αναμφισβήτητη αρχή σε όλες τις έννομες τάξεις. Βλ. Φουντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκκουλα 1995., σελ.114 Βλ. Κότσιανος Σ., Η Ιατρική Ευθύνη - Αστική, Ποινική. Εκδόσεις Υιοί Τριανταφύλλου, 1956., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

15 Η λειτουργία ωστόσο του ιατρικού σφάλματος ως κεντρικής έννοιας της ιατρικής ευθύνης συχνά συνδέεται με αμφισβητήσεις, παρανοήσεις και διαφωνίες Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι το ιατρικό σφάλμα είναι σε σημαντικό βαθμό για τη νομική επιστήμη ετεροκαθοριζόμενο, με την έννοια ότι η αποδοχή του σε συγκεκριμένη περίπτωση απαιτεί συχνά την αξιολόγηση του πραγματικού υλικού με βάση ειδική επιστημονική γνώση που είναι απροσπέλαστη για το δικαστή, δεν δικαιολογείται η αντίληψη ότι δεν είναι νομικό θέμα, αλλά αποκλειστική αρμοδιότητα των γιατρών. Τα ιατρικό σφάλμα αποτελεί η παράβαση των υποχρεώσεων επιμέλειας του γιατρού, δηλαδή μια συμπεριφορά που αποδοκιμάζεται από το δίκαιο, με την έννοια ότι ο γιατρός δεν ανταποκρίνεται στα πρότυπα που το δίκαιο θέτει για τη δραστηριότητά του. Επομένως, ο γιατρός είναι ελεύθερος να επιλέξει τη διαγνωστική εκδοχή, τη μέθοδο ή τη θεραπευτική αγωγή με βάση την επιστημονική του κρίση, αλλά η επιλογή αυτή δεν είναι ανεξέλεγκτη ή απεριόριστη. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ελευθερία επιλογής μεταξύ περισσότερων μη εσφαλμένων λύσεων, δηλαδή λύσεων που είναι δυνατόν να δικαιολογηθούν αντικειμενικά. 3. Οι διακρίσεις του ιατρικού σφάλματος και η ειδικότερη έννοιά του. α. «Τεχνικό» σφάλμα και «κοινή» αμέλεια. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, η απόπειρα ορισμού του ιατρικού σφάλματος Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκκουλα 1995., σελ.114,123 Βλ. Κότσιανος Σ., Η Ιατρική Ευθύνη - Αστική, Ρ ινικ ή. Εκδόσεις Υιοί Τριανταφύλλου, 1956., σελ. 98, Αγγελίδης Θεόδωρος

16 επιβάλλεται να ξεκινήσει από μια θεμελιώδη διάκριση των ιατρικών σφαλμάτων. Πρόκειται για τη διάκριση μεταξύ α) των καθαρά «ιατρικών» ή «τεχνικών» σφαλμάτων, δηλαδή αυτών που συνιστούν παράβαση των κανόνων της ιατρικής επιστήμης και εμπειρίας, και επομένως, μπορούν να αξιολογηθούν με αποκλειστικά ιατρικά κριτήρια, και β) της κοινής αμέλειας, δηλαδή των σφαλμάτων που δεν συνδέονται με την επιστημονική γνώση και εμπειρία του γιατρού, μόνο ευκαιριακά συνδέονται με τη διενέργεια της ιατρικής πράξης και μπορούν να αξιολογηθούν με βάση την κοινή πείρα και αντίληψη για τη συναλλακτική επιμέλεια. Η διάκριση εμφανίζεται ως περίπου αυτονόητη. Ο γιατρός μπορεί να παρουσιάζεται είτε ως αμελής επιστήμονας-επαγγελματίας είτε ως αμελής κοινωνός, όπως κάθε άλλος άνθρωπος. Ωστόσο, η διάκριση αυτή οδηγεί σε μια διφορούμενη προσέγγιση της έννοιας «τεχνικό» σφάλμα : αποτελεί υποκατηγορία μιας ενιαίας σύλληψης της ιατρικής αμέλειας ή είναι μια ξεχωριστή περίπτωση, με τα δικά της εννοιολογικά χαρακτηριστικά και κριτήρια αξιολόγησης ; Ουσιαστικά, το ζήτημα περιπλέκεται και αναπτύσσεται πάνω σε δύο άξονες. Κατά πρώτο λόγο, κατά πόσο είναι δυνατόν να γίνεται αποδεκτό ένα ευρύτερο περιθώριο νόμιμης δράσης του γιατρού, στα πλαίσια της επιστημονικής και επαγγελματικής ελευθερίας του, όταν πρόκειται για τεχνικό σφάλμα. Ερώτημα που οδηγεί στο συμπέρασμα πως η διαφύλαξη της ελεύθερης επιστημονικής εκτίμησης του γιατρού επιβάλλει μια συρρίκνωση της έννοιας του ιατρικού σφάλματος όσον αφορά τα τεχνικά σφάλματα. Το Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκκουλα 1995., σελ.124 Βλ. Κότσιανος Σ., Η Ιατρική Ευθύνη - Αστική, Ρ ινικ ή. Εκδόσεις Υιοί Τριανταφύλλου, 1956., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

17 δεύτερο σημείο είναι το τεχνικό σφάλμα είναι το σημείο όπου εκδηλώνεται ο ετεροκαθορισμός του δικαίου. Κάθε φορά που τίθεται ένα καθαρά ιατρικό ζήτημα, ουσιαστικά υπάρχει και μια εκχώρηση μέρους της δικαστικής κρίσης στην ιατρική επιστήμη, μέσω της πραγματογνωμοσύνης. Αυτή την εκ των πραγμάτων εκχώρηση σαφώς επιτείνει η ξεχωριστή αντιμετώπιση του τεχνικού σφάλματος από όλα τα υπόλοιπα. Συμπερασματικά, ορθότερη είναι η ενιαία σύλληψη του ιατρικού σφάλματος ως νομικής κατηγορίας. Ο νόμιμος λόγος ευθύνης του γιατρού είναι η από μέρους του παράβαση των υποχρεώσεων επιμέλειας που υπέχει. Σε κάθε περίπτωση ιατρικού σφάλματος, ο γιατρός δεν ανταποκρίνεται στα πρότυπα που το δίκαιο θέτει για τη δραστηριότητά του. Το πρότυπο επιμέλειας καθορίζεται κατά τρόπο ενιαίο, ανεξάρτητα από το χαρακτήρα του ζητήματος που τίθεται κάθε φορά ως καθαρά ιατρικού ή όχι. Οι κανόνες της ιατρικής επιστήμης και εμπειρίας αποτελούν ένα από τα κριτήρια με βάση τα οποία προκύπτει η αξιολόγηση της συμπεριφοράς του γιατρού και η υπαγωγή της στη νομική κατηγορία της αμέλειας ως μορφή παρανομίας. Απλώς, σε ορισμένες περιπτώσεις η αξιολόγηση αυτή δεν είναι δυνατή χωρίς τις ειδικές γνώσεις που προσφέρονται στον δικαστή μέσω της πραγματογνωμοσύνης. Το τεχνικό σφάλμα μπορεί, έτσι να παρουσιάσει ιδιαίτερες δυσχέρειες, αλλά δεν κρίνεται με διαφορετικά κριτήρια. Η γενική κατηγορία παραμένει το ιατρικό σφάλμα, που προσδιορίζεται εννοιολογικά με βάση τη λειτουργία του στο σύστημα της αστικής ευθύνης. Το ιατρικό σφάλμα είτε πρόκειται για τεχνικό Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκκουλα 1995., σελ.127,128 Βλ. Κότσιανος Σ., Η Ιατρική Ευθύνη - Αστική, Ρινική. Εκδόσεις Υιοί Τριανταφύλλου, 1956., σελ. 228 Βλ. Βαβούσκος Κ., Ιατρική ευθύνη από τη σκοπιά του αστικού δικαίου. Εκδόσεις Σάκκουλα 2001., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

18 σφάλμα, είτε για κοινή αμέλεια πρέπει να οδηγεί στην ορθή κατανομή του θεραπευτικού κινδύνου : ο γιατρός δεν πρέπει να επιβαρύνεται με μια δυσμενή εξέλιξη που οφείλεται σε τυχαίο και αναπόφευκτο γεγονός και, αντίστροφα, ο ασθενής πρέπει να φέρει μόνο τους κινδύνους εκείνους που δεν θα μπορούσαν να αποτραπούν ούτε με την άψογη ιατρική αγωγή. β. Οι διακρίσεις του ιατρικού σφάλματος. Γ ια το ιατρικό σφάλμα έχουν προταθεί ποίκιλες διακρίσεις. Εκτός από τη διάκριση σε τεχνικό και μη σφάλμα, οι υπόλοιπες διακρίσεις δεν έχουν κάποια δογματική ή ιδιαίτερη αξία, αλλά είτε συνδέονται με την πρώτη διάκριση είτε είναι περιγραφικές και εξυπηρετούν απλώς τη ανάγκη εποπτείας μιας αχανούς ύλης ειδικών περιπτώσεων. Ειδικότερα, προτείνεται η διάκριση της τυπολογίας του ιατρικού σφάλματος στις κατηγορίες του «πραγματικού τύπου» και του «νομικού τύπου». Η πρώτη κατηγορία αναφέρεται στο ειδικότερο πεδίο οπού εμφανίζεται μια εσφαλμένη ενέργεια (παράλειψη παροχής υπηρεσιών, τεχνικά λάθη, αποκλίνουσα θεραπεία), ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει περιπτώσεις «νομικής» αμέλειας, δηλαδή αμέλειας με βάση τα ειδικότερα κριτήρια που επικρατούν στο αστικό δίκαιο για την αντικειμενικοποιημένη αμέλεια(ευθύνη του γιατρού ανάλογα με την εξειδίκευση ή τα προσόντα του, σοβαρό ιατρικό σφάλμα). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάκριση σε σφάλματα «ενέργειας» ή Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκκουλα 1995., σελ.194 Βλ. Κότσιανος Σ., Η Ιατρική Ευθύνη - Αστική, Ρινική. Εκδόσεις Υιοί Τριανταφύλλου, 1956., σελ. 254 Βλ. Βαβούσκος Κ., Ιατρική ευθύνη από τη σκοπιά του αστικού δικαίου. Εκδόσεις Σάκκουλα 2001., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

19 «στοιχειώδη» σφάλματα και σε σφάλματα «εκτίμησης», και η παραπλήσια διάκριση σε «συνειδητή και μη συνειδητή απόκλιση από το πρότυπο της επιμέλειας». Στην πρώτη διάκριση το κριτήριο είναι αν το σφάλμα αφορά την εκτέλεση ορισμένης ιατρικής πράξης ή αγωγής, ή την επιλογή του γιατρού, κατά την ελεύθερη επιστημονική του εκτίμηση, μεταξύ περισσοτέρων εναλλακτικών λύσεων. Στη δεύτερη διατύπωση, αν και εμφανίζεται αρκετά παραπλανητική, το κρίσιμο στοιχείο για την διάκριση είναι αν ο γιατρός προβαίνει σε μια («συνειδητή») επιλογή, ή κάνει, χωρίς να το θέλει μια εσφαλμένη ενέργεια. Η σημασία της διάκρισης είναι ότι τα σφάλματα εκτίμησης ή «συνειδητά» σφάλματα είναι αυτά που παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες δυσχέρειες για τη δικαστική κρίση, η οποία εξάλλου αντιμετωπίζεται και ως «απειλητική» για την επιστημονική ελευθερία των γιατρών. Οι περισσότερες περιγραφικές διακρίσεις συνδέονται είτε με το είδος της ιατρικής πράξης είτε με τα στάδια της ιατρικής αγωγής. Η διάκριση ανάλογα με το είδος της ιατρικής πράξης αναφέρεται κυρίως στο ειδικότερο πεδίο της ιατρικής (ειδικότητα ή υπό-ειδικότητα) στο οποίο ανήκει η πράξη. Με βάση το δεύτερο κριτήριο, συνήθως διακρίνονται σε : ί) τα σφάλματα διάγνωσης, πρόγνωσης και επιλογής της θεραπευτικής μεθόδου, ίί) τα σφάλματα στην εκτέλεση των ιατρικών πράξεων που αποτελούν το θεραπευτικό πρόγραμμα (δηλαδή κυρίως την καθαυτή θεραπευτική αγωγή, τη θεραπευτική ενημέρωση του ασθενούς και τη φαρμακευτική του υποστήριξη) και ίίί) τα σφάλματα που αφορούν την παρακολούθηση του ασθενούς μετά την εκτέλεση των κυρίως ιατρικών πράξεων. Οι διακρίσεις αυτές μπορούν να συνδυαστούν και με την πρώτη διάκριση Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκκουλα 1995., σελ.195 Βλ. Κότσιανος Σ., Η Ιατρική Ευθύνη - Αστική, Ρ ινικ ή. Εκδόσεις Υιοί Τριανταφύλλου, 1956., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

20 (σε σφάλματα «νομικού» και «πραγματικού» τύπου), ώστε σε κάθε στάδιο της ιατρικής αγωγής να διακριθούν ορισμένα βασικά είδη σφαλμάτων. Συγκεκριμένα, στο στάδιο της διάγνωσης, εκτός από τη ίδια την εσφαλμένη διάγνωση, δηλαδή την εσφαλμένη εκτίμηση των ευρημάτων και των αποτελεσμάτων όλων των αναγκαίων διαγνωστικών εξετάσεων, υπάρχουν και οι περιπτώσεις της υπέρ-διάγνωσης, της παράλειψης διαγνωστικού μέσου ή εξέτασης και της παράλειψης ενημέρωσης σχετικά με το διαγνωστικό μέσο ή εξέταση Στο στάδιο της κυρίως ιατρικής αγωγής διακρίνονται, εκτός από την εσφαλμένη επιλογή μεθόδου και την εσφαλμένη ενέργεια, η παράλειψη ενέργειας και η παράλειψη και η παράλειψη λήψης προφυλακτικών μέτρων για την αποφυγή επιπλοκών, ενώ στο στάδιο της παρακολούθησης εμφανίζονται κυρίως οι ελλείψεις της σχετικής ενημέρωσης του ασθενούς και της δυνατότητας επαφής με το γιατρό. Υπάρχουν, όμως, και κατηγορίες σφαλμάτων που μπορούν να εμφανιστούν σε κάθε στάδιο, όπως είναι ιδίως το σφάλμα «ανάληψης», το οργανωτικό σφάλμα και το σοβαρό ιατρικό σφάλμα. Εξάλλου, ξεχωριστή κατηγορία σφαλμάτων αποτελούν όσα αναφέρονται στην άρνηση ή την παράλειψη της παροχής ιατρικών υπηρεσιών ή ορισμένης ιατρικής αγωγής. 4.Το πρότυπο επιμέλειας και τα ιατρικά standards. Οριοθέτηση ιατρικής ευθύνης. Στη σύγχρονη θεωρία της αστικής ιατρικής ευθύνης τείνει να επικρατήσει ως κριτήριο η αναγωγή στα standards του ιατρικού επαγγέλματος. Το standard αναφέρεται σε ένα ορισμένο επίπεδο ποιότητας. Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σ άκ^υλα 1995., σελ.195, 226 Βλ. Κότσιανoς Σ., Η Ιατρική Ευθύνη - Αστική, Ρινική. Εκδόσεις Υιοί Τριανταφύλλου, 1956., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

21 Έτσι, ως ιατρικό standard μπορεί να χαρακτηρισθεί το σύνολο των προδιαγραφών ποιότητας στις οποίες πρέπει να ανταποκρίνεται σε ορισμένη περίπτωση η παροχή των ιατρικών υπηρεσιών. Ειδικότερα, αυτές οι προδιαγραφές προσδιορίζονται από μια σειρά αναγνωρισμένων προτύπων ενέργειας και συμπεριφοράς Η καθιέρωση του επαγγελματικού προτύπου ως κριτήριο για να κριθεί η ύπαρξη ιατρικού σφάλματος και αξιολογηθεί η συμπεριφορά του γιατρού ως αμελής, συνδέεται με τη θεώρηση της ευθύνης του γιατρού ως επαγγελματικής ευθύνης. Αναφέρεται ότι ο γιατρός, όπως κάθε επαγγελματίας, οφείλει να παρέχει υπηρεσίες που αντιστοιχούν σε ένα ορισμένο επίπεδο ποιότητας, σύμφωνα με τα πρότυπα που γίνονται δεκτά στο επάγγελμά του. Αμέλεια, ως παράνομη συμπεριφορά, είναι η απόκλιση προς τα κάτω από το επιβαλλόμενο πρότυπο ποιότητας. Η ίδια συμπεριφορά χαρακτηρίζεται άνευ εταίρου και ως αμελής, με την έννοια της υπαιτιότητας : η αναγωγή στα standards εκμηδενίζει κάθε αναφορά στο υποκειμενικό πταίσμα. Ως βασικό πλεονέκτημα της θεώρησης αυτής τονίζεται ο δυναμικός και ευέλικτος χαρακτήρας της έννοιας του προτύπου ποιότητας, που ουσιαστικά αντανακλά την επιβαλλόμενη διαρκή προσαρμογή της παροχής των ιατρικών υπηρεσιών σε συνθήκες και κινδύνους. Το πρότυπο ποιότητας δεν αναφέρεται στο παγιωμένο, αλλά στο αναγνωριζόμενο ως ορθό, είναι επομένως ένα κριτήριο δεοντολογικό. Από την άλλη πλευρά το πρότυπο θεωρείται ότι εκφράζει καλύτερα τη δυναμική διάσταση της εξέλιξης της ιατρικής, από το παλιότερο κριτήριο του επιπέδου ή των δεδομένων της γνώσης και τεχνικής, για το λόγο ότι δεν έχει το χαρακτήρα μιας αναμφισβήτητης αυθεντίας και μπορεί να μεταλλάσσεται Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σ άκ^υλα 1995., σελ. 226, Αγγελίδης Θεόδωρος

22 συνεχώς. Εξάλλου, μπορεί να υποστηριχθεί ότι στην ιατρική είναι πρόσφορη η αναγωγή όχι σε γενικούς και αφηρημένους κανόνες, αλλά σε απλώς ενδεδειγμένους τρόπους συμπεριφοράς. Υπάρχουν δηλαδή, κάποιες παραδειγματικές τυποποιημένες καταστάσεις, μέσα από τις οποίες μπορεί να διαμορφωθεί η σύλληψη της ιατρικής επιμέλειας. Επειδή όμως μια τέτοια τυποποίηση δεν υπάρχει πάντοτε, η αναφορά στους κανόνες της ιατρικής επιστήμης και εμπειρίας εξακολουθεί να είναι απαραίτητη. Όπως αναφέρεται, το standard προκύπτει από το συνδυασμό της επιστημονικής αναγνώρισης, της ιατρικής εμπειρίας και της επαγγελματικής αποδοχής. Από την άλλη πλευρά, η έννοια του προτύπου ποιότητας θεωρείται, εκτός από δυναμική, και ευέλικτη επειδή ευκολότερα επιτρέπει τη συνεκτίμηση των (αντικειμενικών) συνθηκών παροχής της υγείας. Ενώ οι κανόνες της ιατρικής, αλλά και το επίπεδο της γνώσης και τεχνικής φαίνεται καταρχήν να έχουν γενική εφαρμογή, διαφορετικό είναι το επίπεδο ποιότητας που αναμένεται και επιβάλλεται σε ένα υπερσύγχρονο νοσοκομείο της πρωτεύουσας και σε ένα απομακρυσμένο κέντρο υγείας. Συνοπτικά μπορεί να ειπωθεί ότι το πρότυπο ποιότητας «περιγράφει» την ενδεδειγμένη για τη συγκεκριμένη περίπτωση συμπεριφορά του γιατρού και προσδιορίζεται από τις αντικειμενικές περιστάσεις, από τους κανόνες της επιστήμης και από τα πορίσματα της εμπειρίας κατά το χρόνο διενέργειας της πράξης. Ο κίνδυνος, ωστόσο, της τυποποιημένης ιατρικής, που ασχολείται περισσότερο με την τήρηση ενός απρόσωπου πρότυπου ποιότητας ή μιας προδιαγεγραμμένης διαδικασίας, και όχι με το συμφέρον του συγκεκριμένου ασθενούς είναι προφανής. Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σ άκ^υλα 1995., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

23 5. Το συμφέρον του ασθενούς. Η πρωταρχική σημασία του κριτηρίου του συμφέροντος του ασθενούς δεν αμφισβητείται. Η αρχή salus aegroti suprema lex («ο υπέρτατος νόμος είναι η σωτηρία του ασθενούς») είναι ο θεμελιώδης κανόνας της ιατρικής και λυδία λίθος κάθε προτύπου για την παροχή της ιατρικής υπηρεσίας. Το «ορθόν» στη συμπεριφορά του γιατρού καθορίζεται από την αναλογία κινδύνων - οφέλους που συνεπάγεται η επιλογή ή η ενέργειά του για τον ασθενή. Αντίστοιχα, ως ιατρικό σφάλμα αντιμετωπίζεται η ενέργεια η η παράλειψη του γιατρού, όταν η στάθμιση μεταξύ της εξ αυτής διακινδύνευσης του ασθενούς και του προσδοκώμενου οφέλους δεν αποβαίνει υπέρ του τελευταίου. Αυτή τη στάθμιση σε αφηρημένο επίπεδο αποτυπώνουν οι κανόνες της ιατρικής επιστήμης ή τα ιατρικά standards. Ο κανόνας ή το standard διαμορφώνεται έτσι, επειδή έχει διαπιστωθεί, πιθανολογείται ή επιστημονικά τεκμηριώνεται ότι σε ορισμένη περίπτωση, ορισμένη ιατρική πράξη, επιλογή, άποψη κ.λ.π. συνεπάγεται την αναλογική διακινδύνευση του ασθενούς με την έννοια που προαναφέρθηκε. Το στοιχείο που εισφέρουν οι απόψεις που επικεντρώνουν την περί του ιατρικού σφάλματος κρίση στο συγκεκριμένο ασθενή, είναι ότι μεταφέρουν την ίδια αφηρημένη στάθμιση που περιεχεται στη lex artis σε συγκεκριμένο - ατομικό επίπεδο. Με άλλες λέξεις, για να μην υπάρχει ιατρικό σφάλμα ο γιατρός οφείλει να μην παραμείνει στην αφηρημένη στάθμιση που διδάσκει η ιατρική θεωρία και εμπειρία, αλλά να εξετάσει την επαλήθευσή της για τον συγκεκριμένο ασθενή, και, σε περίπτωση σύγκρουσης των δύο, να επιλέξει την συγκεκριμένη στάθμιση. Το κριτήριο του συμφέροντος του ασθενούς εμφανίζεται ως Βλ. Φουντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκκουλα 1995., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

24 επικρατέστερο. Είναι τόσο αυτονόητο, αφού χωρίς αυτό δεν νοείται ουσιαστικά η ιατρική επιστήμη, όσο και παραγνωρισμένο, τουλάχιστον από σημειολογική άποψη. Η μετάθεση του κέντρου βέρους στο συμφέρον του ασθενούς μπορεί να μη συνιστά κανενός είδους «επανάσταση», είναι όμως σκόπιμη, γιατί τονίζει τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της ιατρικής επιστήμης και πράξης, καθώς και την ανάγκη προσήλωσης της στο σεβασμό της προσωπικότητας του ασθενούς, και βρίσκεται στον αντίποδα της απρόσωπης ή τυποποιημένης άσκησης της ιατρικής. Επιπρόσθετα, ως κριτήριο είναι πιο πρόσφορο για την ενιαία σύλληψη του ιατρικού σφάλματος. Ως κατακλείδα, πάντως, του θέματος που αναπτύχθηκε μπορεί να αξιοποιηθεί ο προσδιορισμός της έννοιας του ιατρικού σφάλματος από το γερμανικό Ακυρωτικό : «Το ερώτημα αν ο γιατρός υπέπεσε σε σφάλμα.,.μπορεί να απαντηθεί αποκλειστικά σε συνάρτηση με το αν ο γιατρός, εφαρμόζοντας την ιατρική γνώση και εμπειρία που μπορεί να απαιτηθεί από αυτόν, στη συγκεκριμένη περίπτωση έλαβε δικαιολογημένες αποφάσεις σχετικά με διαγνωστικά και θεραπευτικά μέτρα και εκτέλεσε τις αποφάσεις αυτές με επιμέλεια.». Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκ^υλα 1995., σελ. 210, Αγγελίδης Θεόδωρος

25 Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς 1.Εισαγωγικά Η ιατρική ευθύνη, όπως έχει διαμορφωθεί από τη νομολογία και τη θεωρία διακρίνεται : α) σε ευθύνη για αυθαίρετη ιατρική πράξη, όταν ο γιατρό προβεί σε ιατρικές ενέργειες χωρίς τη γνώση και τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς και β) σε ευθύνη για ιατρικό σφάλμα, όταν μια ιατρική ενέργεια είναι αντίθετη προς τους γενικά παραδεκτούς κανόνες και τα Standards της ιατρικής επιστήμης. Ενώ, όμως, η νομική προέλευση της αστικής ιατρικής ευθύνης ως προς το ιατρικό σφάλμα είναι θεωρητικά αδιαμφισβήτητη, ως προερχόμενη, είτε από αθέτηση της συμβατικής υποχρέωσης του γιατρού να προσπαθήσει να θεραπεύσει τον ασθενή κατά τους κανόνες της ιατρικής επιστήμης, είτε από αδικοπραξία, επειδή ο γιατρός δεν κατάβαλε την επιμέλεια που όφειλε κατά τους κανόνες της ιατρικής επιστήμης (επαγγελματική αμέλεια), στη θεωρία εμφανίζεται διχογνωμία ως προς τη δογματική και τη νομική προέλευση της υποχρέωσης του γιατρού να ενημερώσει τον ασθενή για την περίπτωση της ασθένειάς του, ώστε ο ασθενής να συναινέσει στην ακολουθητέα θεραπευτική αγωγή. Το κύριο πρόβλημα είναι αν, γιατί, και από ποια, ηθική, δεοντολογική και νομική αιτία, ο γιατρός υποχρεούται να ενημερώσει τον ασθενή και να έχει τη σύμφωνη γνώμη του για τις ιατρικές ενέργειες που θα ακολουθήσουν. Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 44 Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

26 Στο σύγχρονο ιατρικό δίκαιο η σχέση γιατρού και ασθενούς, στηρίζεται κυρίως στη συμβατική σχέση που τους συνδέει, από την οποία απορρέουν συγκεκριμένες παροχής του γιατρού, αλλά και παρεπόμενες υποχρεώσεις. Η συμβατική όμως σχέση γιατρού και ασθενούς δεν επαρκεί για να εξηγηθεί η προέλευση της υποχρέωσης του γιατρού να ενημερώσει τον ασθενή, διότι το κύριο βάρος στη σχέση γιατρού και ασθενούς δεν είναι η συμβατική σχέση ή η σύμβαση ιατρικής αγωγής, αλλά ο σύνδεσμος επαγγελματικής εμπιστοσύνης που γεννάται μεταξύ γιατρού και ασθενούς από τον οποίο απορρέουν και γενικές υποχρεώσεις. Αλλά, ούτε η ευθύνη από αδικοπραξία μπορεί να είναι μοναδική πηγή της υποχρέωσης ενημέρωσης, διότι η αθέτηση της υποχρέωσης ενημέρωσης δεν πληρεί πάντοτε τις προϋποθέσεις της αδικοπραξίας. Πολύ περισσότερο, το βάρος στο ζητούμενο πέφτει στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης του ασθενούς, δικαίωμα από την προσβολή του οποίου πηγάζουν αστικές αξιώσεις 2. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του ασθενούς. Το πρόβλημα της δεοντολογικής προέλευσης της υποχρέωσης για ενημέρωση του ασθενούς δημιουργείται εξαιτίας της ανθρώπινης υπόστασης του ασθενούς, ο οποίος, έξω και πέρα από τους κανόνες του δικαίου, έχει το δικαίωμα να αυτενεργεί, να αποφασίζει για τον εαυτό του και να μην εξαπατάται για ότι συμβαίνει στην υγεία του. Η ηθική επιταγή που προκύπτει από την ανθρώπινη υπόσταση του ασθενούς, επιβάλλει στον γιατρό την υποχρέωση να σέβεται την Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 44, 87 Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 28, Αγγελίδης Θεόδωρος

27 βούληση, την θέληση ή την γνώμη του ασθενούς, ακόμη κι όταν αυτή, από άποψη ιατρικής, είναι αδικαιολόγητη ή εσφαλμένη. Ο ασθενής άνθρωπος έχει το δικαίωμα να αποφασίσει άλλα από όσα νομίζει απαραίτητα ο γιατρός, να πράττει αντίθετα με ότι θεωρείται ιατρικά επιβεβλημένο, ακόμη και να αρνηθεί τη θεραπεία σε περίπτωση που αυτή είναι απαραίτητη για τη διατήρησή του στη ζωή. Ο ασθενής, αφενός έχει τι δικαίωμα και την αξίωση να μπορεί να εμπιστεύεται απόλυτα την κρίση του γιατρού του, από την άλλη μεριά όμως δεν επιτρέπεται στον γιατρό να προβαίνει σε ιατρικές ενέργειες χωρίς τη θέληση του ασθενούς. Βέβαια, υπάρχουν και περιπτώσεις όπως π.χ. αναγκαστικοί εμβολιασμοί, εξετάσεις για μεταδοτικές ασθένειες σε εποχές επιδημιών, όπου ο γιατρός οφείλει να ενεργήσει βάση του κανόνα «salus aegroti suprema lex est», στον οποίο οι γιατροί στηρίζουν το δικαίωμα τους να προβαίνουν σε ιατρικές πράξεις χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς, ο οποίος όμως έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την νομική υποχρέωση του γιατρού να σέβεται τη θέληση του ασθενούς («voluntas aegroti suprema lex»). Συμπερασματικά, με άξονα αυτή την αντιπαράθεση γνωμών και απόψεων σχετικά με τη δεοντολογική προέλευση της υποχρέωσης του γιατρού να ενημερώνει τον ασθενή για κάθε ιατρική ενέργεια που αφορά το σώμα του ή τη διάνοιά του μπορούμε να θεωρήσουμε πως ο γιατρός έχει την βασική υποχρέωση να ενημερώνει τον ασθενή για την ασθένεια και την θεραπεία. Έχει, επίσης, δεοντολογική υποχρέωση να ανιχνεύσει με προσοχή την αληθή θέληση του ασθενούς και κυρίως τα παραγωγικά της αίτια, και να προσπαθήσει να τον πείσει για την αναγκαιότητα της Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 87 Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 293, Αγγελίδης Θεόδωρος

28 θεραπείας. Παρολαυτά, αν ο ασθενής αδικαιολόγητα και ενάντια στις παραδεγμένες ηθικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές αντιλήψεις της εποχής μας αρνείται να υποβληθεί σε θεραπεία, ο γιατρός οφείλει να προβεί σε αυτήν χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς. 3. Η σύμβαση ιατρικής αγωγής ως πηγή της υποχρέωσης ενημέρωσης. α. Βασικές έννοιες. Επειδή η ιατρική επιστήμη γνωρίζει πράγματα, το οποία αγνοεί ο απλός άνθρωπος, ο ασθενής, ως αντισυμβαλλόμενος απέναντι στον γιατρό, βρίσκεται σε μειονεκτική θέση σχετικά με την ασθένεια του, την πορεία και τα μέσα της θεραπείας του, τις επιπλοκές κ.ο.κ.. Επειδή δε ο γιατρός με κάθε προσπάθεια θεραπευτικής αγωγής, θίγει αγαθά της προσωπικότητας του ασθενούς, στα πλαίσια της ιδιαιτερότητας της σύμβασης ιατρικής αγωγής γίνεται δεκτό, ότι αναλαμβάνει και την υποχρέωση να ενημερώσει τον ασθενή, για οτιδήποτε αφορά την κατάσταση της υγείας του και τη θεραπευτική του αγωγή. Η υποχρέωση αυτή πηγάζει βασικά από την εμπιστευτική φύση της σύμβασης ιατρικής αγωγής, η οποία εκφράζεται έντονα στην υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς Η συμβατική σχέση γιατρού και ασθενούς, ιδιαίτερα σχετικά με την ενημέρωση του ασθενούς είναι σχέση αμοιβαίων και όχι αντίθετων Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 87, 221 Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 294, 157 Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκ^υλα 1995., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

29 συμφερόντων. Ο γιατρός εργάζεται μεν ως επαγγελματίας, όταν όμως αντιμετωπίζει τον συγκεκριμένο ασθενή, οφείλει όχι μόνο να τον πληροφορήσει για την ασθένεια του, αλλά και να δημιουργήσει μέσω της ενημέρωσης την απαραίτητη προς αυτόν εμπιστοσύνη του ασθενούς, ώστε οι δύο συμβαλλόμενοι γιατρός και ασθενής να μεταβληθούν σε συνεργάτες. Ακόμη κι αν, κατά μεγάλο ποσοστό, οι γιατροί θεωρούν ότι το επάγγελμα τους βρίσκεται έξω από τα όρια της αστικής ευθύνης, δικαιούνται, όπως κάθε επαγγελματίας, να κινούνται μόνο μέσα στα όρια που του επιτρέπει το δίκαιο, το οποίο διέπει τη σχέση τους με τον ασθενή, ακόμα και όταν οι ενέργειες τους είχαν μοναδικό σκοπό το συμφέρον του ασθενούς. Η σημασία της ενημέρωσης για την ελεύθερη έκφραση του δικαιώματος του ασθενούς να αποφασίσει για τη πορεία των ιατρικών ενεργειών που ο γιατρός του προτείνει για την ασθένεια του, καθιστούν την υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς αναγκαστικό και αυτονόητο τμήμα της σύμβασης ιατρικής αγωγής. β. Η υποχρέωση ενημέρωσης ως προϋπόθεση συναίνεσης του ασθενούς. Η συναίνεση του ασθενούς είναι έγκυρη και ισχυρή μόνο όταν ο ασθενής πληροφορήθηκε πλήρως για το είδος, την πορεία, τη σημασία και τον τρόπο της θεραπείας του. Ο γιατρός οφείλει να πληροφορήσει τον ασθενή για την θεωρητική πορεία της ασθένειας και της θεραπείας, αλλά Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 221, 311 Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 157, 199 Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκ^υλα 1995., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

30 και για την πορεία της ασθένειας σύμφωνα με τις προσωπικές του συνθήκες. Ιδιαίτερα, οφείλει να πληροφορήσει τον ασθενή για τους κινδύνους της θεραπείας, τον κίνδυνο της αποτυχίας, τις παρενέργειες της θεραπείας και την πιθανή αλλαγή θεραπευτικής αγωγής. Οι υποχρεώσεις αυτές του γιατρού αποτελούν αφενός τμήμα των υποχρεώσεων παροχής που αναλαμβάνει με τη σύμβαση ιατρικής αγωγής, αλλά αποτελούν και προϋπόθεση για τη συγκατάθεση του ασθενούς στη θεραπευτική αγωγή του. Η ενημέρωση είναι τμήμα της σύμβασης ιατρικής αγωγής και προστάδιο της διάγνωσης ή της θεραπείας. Αν ο ασθενής αρνηθεί τη συγκεκριμένη διαγνωστική ή θεραπευτική αγωγή και κάθε αγωγή από το γιατρό αυτό, η σύμβαση τερματίζεται εκεί. Ακόμη, η ενημέρωση είναι συμβατική υποχρέωση και γεννά για το γιατρό αυτοτελώς ευθύνη για κακή ή πλημμελή πληροφόρηση, ανεξάρτητα από τη θεραπευτική αγωγή που θα ακολουθήσει ή δεν θα ακολουθήσει, δημιουργεί δε και για τον ασθενή υποχρέωση αμοιβής του γιατρού. Η συγκατάθεση του ασθενούς είναι το λογικά πρότερο για την έναρξη της διαγνωστικής ή θεραπευτικής αγωγής. Έτσι τα στάδια που ακολουθεί, κατά κανόνα, η σύμβαση ιατρικής αγωγής είναι: 1. Πρόταση του ασθενούς προς το γιατρό να αναλάβει την περίπτωσή του. Η πρόταση είναι πλήρης αφού εκτεθούν στο γιατρό τα συμπτώματα ανωμαλίας στη φυσική ή στην ψυχική κατάσταση του ασθενούς. 2. Αποδοχή της πρότασης του ασθενούς, που συντελείται όταν ο γιατρός, αφού ακούσει το ιστορικό, δηλώσει στον ασθενή ότι Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 199, Αγγελίδης Θεόδωρος

31 αναλαμβάνει την περίπτωσή του και προχωρεί στην αναγκαία διαγνωστική διαδικασία, ώστε να πληροφορήσει τον ασθενή για το είδος της ασθένειας του, τη θεραπεία κ.ο.κ. Μετά την σύμπτωση πρότασης και αποδοχής, ακολουθεί το στάδιο της ενημέρωσης και της συναίνεσης του ασθενούς. Η θεραπευτική αγωγή, ως παροχή του γιατρού, ούτε οφείλεται, ούτε επιτρέπεται να αρχίσει, αν δε δηλωθεί ή δεν συναχθεί η συγκατάθεση του ασθενούς. Αν η θεραπευτική αγωγή λάβει χώρα χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς αποτελεί αυθαίρετη ιατρική πράξη Η συγκατάθεση του ασθενούς σημαίνει δύο πράγματα: Πρώτον, ότι ο ασθενής με τη συναίνεσή του επιτρέπει επέμβαση στην υγεία του ή ακόμα και αλλοίωση του σώματός του, εφόσον αυτή έχει κριθεί απαραίτητη για την αντιμετώπιση της ασθένειάς του. Δεύτερον, με τη συγκατάθεσή του στη θεραπευτική αγωγή ο ασθενής παραιτείται και από την προστασία που του παρέχει το δίκαιο των αδικοπραξιών για τη σωματική του ακεραιότητα. Κατ αυτό τον τρόπο η συγκατάθεση του ασθενούς ενέχει και στοιχείο του " πράτειν ιδίω κινδύνω" γ. Συμπέρασμα Η σύμβαση ιατρικής αγωγής δεν είναι αμιγώς ούτε σύμβαση εργασίας ούτε σύμβαση έργου. Ακόμη και αν τη διέπει το δίκαιο, είναι ιδιόμορφη, sui generis σύμβαση παροχής ιατρικής βοήθειας στον ασθενή και περιλαμβάνει και την υποχρέωση ενημέρωσης του, ως υποχρέωση σεβασμού της προσωπικότητας του. Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

32 Ως συμβατική υποχρέωση, η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς ανήκει βασικά στο αναγκαστικό ή αυτονόητο περιεχόμενο της συμβατικής σχέσης ως υποχρέωση επιβαλλόμενη στο γιατρό από τη διαπροσωπική φύση της σύμβασης ιατρικής αγωγής. 4. Η υποχρέωση ενημέρωσης ως γενική υποχρέωση. α. Η αυθαίρετη ιατρική πράξη ως προσβολή της προσωπικότητας. Αθέτηση της υποχρέωσης ενημέρωσης του ασθενούς σημαίνει αυθαίρετη επέμβαση του γιατρού στα αγαθά της προσωπικότητας του ασθενούς. Η προσβολή είναι παράνομη ακόμη και όταν η χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς ιατρική πράξη είναι ιατρικά ενδεδειγμένη. Στο σημείο αυτό όμως γεννάται ένα ερώτημα: Ευθύνεται ο γιατρός για προσβολή της προσωπικότητας του ασθενούς, όταν παρά το γεγονός ότι ο γιατρός ενήργησε αυθαίρετα, δηλ. χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς, ο ασθενής θεραπεύτηκε εξ αιτίας της αυθαίρετης ιατρικής πράξης; Οι γιατροί υποστηρίζουν ότι στις περιπτώσεις αυτές η πράξη δεν είναι παράνομη, διότι υπερισχύει το «θεραπευτικό προνόμιο». Στο ελληνικό δίκαιο η προσωπικότητα, είτε ως ατομικό δικαίωμα, είτε ως απόλυτο αστικό δικαίωμα μη προσβολής προσωπικών αγαθών, προστατεύεται με ικανή ευρύτητα, ώστε να δικαιολογεί και αστικές αξιώσεις του ασθενούς από την αθέτηση της υποχρέωσης ενημέρωσης( άρθρα ΑΚ ). Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 288 Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

33 Κάθε ιατρική ενέργεια, που γίνεται χωρίς τη γνώση και τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς, εμπίπτει στο πεδίο της προστασίας της προσωπικότητας, προκαλώντας αντίφαση και αντίθεση στα ανθρώπινα δικαιώματα, στα οποία συγκαταλέγεται και το δικαίωμα του ανθρώπου να αυτοδιαθέτει και τη ζωή και την υγεία του. Πολύ περισσότερο στα ανθρώπινα δικαιώματα του κάθε ανθρώπου συμπεριλαμβάνεται και το δικαίωμα του ασθενούς να γνωρίζει για την κατάσταση της υγείας του. Παράλληλα, ιδιαίτερα το άρθρο 59 ΑΚ αποτελεί νόμιμη βάση για αστικές αξιώσεις του ασθενούς εξ αιτίας αυθαίρετης ιατρικής πράξης. Η διάταξη του άρθρου παρέχει τη δυνατότητα για ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, που προέρχεται από τον ψυχικό πόνο που προκαλεί η προσβολή της προσωπικότητας, χωρίς να απαιτείται υπαιτιότητα με την έννοια του πταίσματος. Το ζήτημα λοιπόν της έλλειψης συναίνεσης του ασθενούς που προκύπτει από την έλλειψη ενημέρωσης του ή από την κακή ενημέρωσή του είναι βασικά πρόβλημα προσβολής της προσωπικότητας και δευτερευόντως πρόβλημα αδικοπρακτικής ευθύνης. Βλ. Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη Ι., Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ. 288 Βλ. Καννελοπούλου-Μποτη Μ., Ιατρική ευθύνη για μη ενημέρωση ή πλημμελή ενημέρωση του ασθενούς στο ελληνικό και αγγλοσαξονικό δίκαιο. Εκδόσεις Σάκκουλα σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

34 β. Η ένταξη της αυθαίρετης ιατρικής πράξης σε κανόνες αστικής ευθύνης ( 914 ΑΚ ). Τέσσερις περιπτώσεις συνεπειών της αυθαίρετης ιατρικής πράξης μπορούν να διαχωριστούν χωρίς επικαλύψεις: i. Η αυθαίρετη ιατρική πράξη έγινε de lege artis και πέτυχε. ii. Η αυθαίρετη ιατρική πράξη έγινε de lege artis αλλά δεν πέτυχε. iii. Η αυθαίρετη ιατρική πράξη δεν έγινε de lege artis, αλλά πέτυχε. iv. Η αυθαίρετη ιατρική πράξη δεν έγινε de lege artis και δεν πέτυχε. Και στις τέσσερις περιπτώσεις η ιατρική πράξη είναι αυθαίρετη. Έγινε χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς και κατά συνέπεια είναι παράνομη. Είναι, όμως και πράξη υπαίτια, διότι ο γιατρός γνωρίζει ή υπαίτια αγνοεί, ότι δεν δικαιούται να προβεί σε ιατρική πράξη χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενούς Στην πρώτη και στην τρίτη περίπτωση υφίσταται μόνο προσβολή του δικαιώματος του ασθενούς να αποφασίσει μόνος του για τον εαυτό του. Στη δεύτερη και στην τέταρτη περίπτωση η αυθαίρετη ιατρική πράξη επέφερε και σωματική βλάβη. Σε όλες τις περιπτώσεις υφίσταται και αθέτηση των συμβατικών υποχρεώσεων του γιατρού, ο οποίος με τη σύμβαση εργασίας αναλαμβάνει την υποχρέωση να ενημερώσει τον ασθενή για τα της ασθένειάς του. Στην τέταρτη περίπτωση όμως, η πράξη είναι και παράνομη από την άποψη της προσβολής της προσωπικότητας και υπαίτια από την άποψη της αδικοπραξίας. Το ιατρικό σφάλμα συνυπάρχει με την αθέτηση Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σ άκ^υλα 1995., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

35 υποχρέωσης ενημέρωσης. Μπορούν να εγερθούν και αυτοτελείς αξιώσεις για τη συνέπεια της σωματικής βλάβης, σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες( 914, 932 ΑΚ ) και αξιώσεις από την ηθική βλάβη που υπέστη ο ασθενής εξ αιτίας της προσβολής της προσωπικότητάς του (59 ΑΚ). Στη αξιολόγηση όμως του πραγματικού της ιατρικής πράξης περιλαμβάνεται και η αθέτηση της υποχρέωσης ενημέρωσης και οι σωματικές βλάβες, με συνέπεια ότι ο ασθενής, ενάγων για την αποζημίωση(914 ΑΚ) για τη σωματική βλάβη που υπέστη, υποχρεούται να αποδείξει μόνο το αυθαίρετο της ιατρικής πράξης, τη ζημία και την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ προσβολής της προσωπικότητας και σωματικής βλάβης, όχι όμως και το ιατρικό σφάλμα. Στη δεύτερη και δυσκολότερη περίπτωση η αυθαίρετη ιατρική πράξη πρέπει να θεωρηθεί υπαίτια και παράνομη και ως προσβολή της προσωπικότητας και ως σωματική βλάβη, παρά το γεγονός ότι έγινε de lege artis, διότι ο γιατρός αναλαμβάνοντας τον κίνδυνο να ενεργήσει χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς, αναλαμβάνει και τον κίνδυνο της αποτυχίας. Όταν ο ασθενής με τη συναίνεσή του αναλαμβάνει τον κίνδυνο της αποτυχίας μιας ιατρικής πράξης, τον αναλαμβάνει, με την προϋπόθεση της έλλειψης ιατρικού σφάλματος, ιδίω κινδύνω. Ο κίνδυνος όμως μετατίθεται στο γιατρό, όταν αυτός, χωρίς να ενημερώσει τον ασθενή για τους γνωστούς στην ιατρική επιστήμη κινδύνους που διατρέχει από συγκεκριμένη ιατρική ενέργεια, προβεί στην ενέργεια αυτή και ο κίνδυνος επέλθει. Εδώ η σωματική βλάβη την οποία υπέστη ο ασθενής, συντελείται εξ αφορμής και εξ αιτίας της αυθαίρετης ιατρικής πράξης. Η αυθαίρετη Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σ άκ^ υλα 1995., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος

36 ιατρική πράξη είναι παράνομη και υπαίτια, διότι ο γιατρός γνωρίζει ότι δεν δικαιούται να προβεί σε ιατρική πράξη χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς. Η υπαιτιότητα δεν περιορίζεται στην προσβολή του δικαιώματος αυτοδιάθεσης του ασθενούς, αλλά συμπεριλαμβάνει και την ανάληψη του κινδύνου για τη σωματική βλάβη ως αναγκαία συνέπεια της αυθαίρετης ιατρικής πράξης. Έτσι, η αξίωση του ασθενούς για αποκατάσταση της βλάβης που υπέστη απορρέει από τις διατάξεις των άρθρων 914, ΑΚ για τις υλικές ζημιές και ΑΚ για την ηθική του βλάβη, χωρίς να χρειάζεται απόδειξη υπαιτιότητας για την ιατρική πράξη, διότι ο γιατρός ενήργησε κατά τους κανόνες της ιατρικής και δεν μπορεί να του καταλογιστεί ιατρικό σφάλμα. Αρκεί να αποδειχθεί ότι η ιατρική πράξη έγινε χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς. γ. Συμπέρασμα Το συμπέρασμα που προκύπτει από τη διερεύνηση της υποχρέωσης ενημέρωσης ως εξωδικαιοπρακτικής υποχρέωσης είναι ότι: i. Ο γιατρός ευθύνεται κατά τις διατάξεις για την προσβολή της προσωπικότητας όταν: α) Η ιατρική πράξη έγινε χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς, κατά τους κανόνες της ιατρικής (de lege artis) και δεν επέφερε σωματική βλάβη στον ασθενή. β) Η ιατρική πράξη έγινε χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς, παρά τους κανόνες της ιατρικής πράξης, αλλά δεν επέφερε σωματική βλάβη στον ασθενή. Βλ. Φoυντεδάκη Κ., Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σ άκ^ υλα 1995., σελ Αγγελίδης Θεόδωρος