ΓΛΩΣΣΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. Γ και Δ Δημοτικού

Transcript

1 ΓΛΩΣΣΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Γ και Δ Δημοτικού

2 .

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Ένα ακόμα σκαλί Ο Σεπτέμβρης Αναμνήσεις του καλοκαιριού Ένα ακόμα σκαλί Ξημερώνει μια νέα μέρα. Ώρα για σχολείο Αστραδενή Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Ρώτα το νερό τι τρέχει Το νερό συστήνεται Το ποτάμι τρέχει να συναντήσει τη θάλασσα Το νερό στη θρησκεία, στους μύθους και στις παραδόσεις Ο νερουλάς Το νερό ταξιδεύει Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Το σχολείο γιορτάζει την ελευθερία και τη δημοκρατία Οκτώβρης Ημερολόγιον από τον πόλεμον του Για γέλια και για κλάματα Αντίσταση Γενική έκκληση Τα κάγκελα ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Εμένα με νοιάζει Στάση βροχοσταλίδων Στάση βροχοσταλίδων (συνέχεια) Χρησιμοποίησέ το ξανά και ξανά και ξανά Σκουπίδια στη θάλασσα Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Ασφαλώς κυκλοφορώ Μάθημα Κυκλοφοριακής Αγωγής Στο δρόμο με το Σωτήρη Ένα αλλιώτικο Πάρκο! Ρόδα είναι και γυρίζει Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας

4 ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Ιστορίες παιδιών Κορίτσι Το μεγάλο μυστικό Ο αδελφός της Ασπασίας Ο εξάχρονος ήρωας της Ορλεάνης Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Η Ελιά ΓΛΩ ΣΣΑ H ελιά Ελαιόδεντρο Οι μύθοι και η ελιά Η ελιά στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο Μαγειρεύουμε με ελαιόλαδο Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Χριστός Γεννάται Η νύχτα της γεννήσεως Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα Κύπρου Ζωγραφίστε τις ευχές σας Η μπουγάδα του Αϊ-Βασίλη Η μοσχομυριστή βασιλόπιτα ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Η παράσταση αρχίζει... Μια περιπέτεια για το Ρωμαίο Ένας Αρλεκίνος από χαρτί Όρνιθες Πρώτη φορά στο θέατρο Ο Κεραμιδοτρέχαλος Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΕΝΟΤΗΤΑ 10: Λέξεις φτερουγίζουν πέρα, ταξιδεύουν στον αγέρα Παιχνίδια με τις λέξεις Γλωσσική αυτοβιογραφία Χορεύοντας με... ανήκουστους ήχους Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΕΝΟΤΗΤΑ 11: Γελάσαμε με την ψυχή μας Ο Μπελάς κι ο Ρουμποτύρης Ο Αργύρης και το πρόβλημα Φρουτοπία

5 Τρύπωνας ο φαφαγάλος Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΕΝΟΤΗΤΑ 12: Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Έτσι σώθηκε το έθνος Εμείς δεν προσκυνούμε Ο τρελός μπουρλοτιέρης Του Διάκου ΕΝΟΤΗΤΑ 13: Όλοι διαφορετικοί, όλοι ίδιοι Όλου του κόσμου τα παιδιά Το σχολείο του κόσμου Τα δικαιώματα των παιδιών Η 5η Βασική Αρχή των Δικαιωμάτων των Παιδιών Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Το ανθρώπινο θαύμα Ύμνος στον άνθρωπο Από το πρώτο τηλεφώνημα στο πρώτο ηλεκτρονικό μήνυμα Μια παράξενη παραγγελία Το διαδίκτυο Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας ΕΝΟΤΗΤΑ 15: Χριστός Ανέστη! Ανάσταση Πρωτότυπα πασχαλινά αυγά Πασχαλινά έθιμα ΕΝΟΤΗΤΑ 16: Ταξίδια στην Ελλάδα Το παραδεισένιο Πήλιο Η Ρόδος Ταξιδιωτικές εντυπώσεις Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα Λεξιλόγιο της ενότητας Το εργαστήρι της γλώσσας

6 .

7 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Ένα ακόμα σκαλί Ο Σεπτέμβρης Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Η συγγραφέας, Ρένα Καρθαίου, παρομοιάζει το Σεπτέμβρη με αγόρι που φορά ολόχρυσο καπέλο και χρυσό πανωφόρι, ενώ τα παπούτσια του είναι φύλλα που έχουν πέσει απ τα πλατάνια και τα μάγουλά του είναι στρογγυλά και κόκκινα σαν μήλα. Στα χέρια του κρατά μια σάκα από νερό και έχει μέσα τα βιβλία που είναι φτιαγμένα από σύννεφο κι αφρό. Τον ερχομό του Σεπτέμβρη τον αντιλαμβανόμαστε από το κιτρίνισμα και το πέσιμο των φύλλων των δέντρων, την εμφάνιση των σύννεφων στον ουρανό, το δυνάμωμα του ανέμου και από τις σταγόνες της βροχής που αφήνει στο πέρασμά του. Ο Σεπτέμβρης βιάζεται να φτάσει στο σχολείο για να χτυπήσει την καμπάνα, που σημαίνει ότι αρχίζει η νέα σχολική χρονιά, να την ακούσουν οι φίλοι του και οι συμμαθητές του και να ξανανταμώσουν πάλι στην αυλή του σχολείου. ΓΛΩΣΣΑ 2. Το ποίημα έχει οκτώ στροφές και κάθε στροφή έχει τρεις στίχους. Όλο το ποίημα έχει είκοσι τέσσερις στίχους. Οι στίχοι του ποιήματος δεν έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών. Άλλοι στίχοι έχουν 7, άλλοι 8, άλλοι 9 συλλαβές, ενώ ένας στίχος έχει 10 συλλαβές. δια-μα-ντά-κια θε να βρεις 7 συλλαβές Ο Σε-πτέμ-βρης εί-ναι α-γό-ρι 9 συλλαβές κι έ-χει ο-λό-χρυ-σο κα-πέ-λο 10 συλλαβές και χρυ-σό το πα-νω-φόρι 8 συλλαβές Στο ποίημα «Σεπτέμβρης» ομοιοκαταληξία υπάρχει στον πρώτο και τρίτο στίχο κάθε στροφής: 1η στροφή: αγόρι - πανωφόρι 5η στροφή: βρεις - βροχής 2η στροφή: φύλλα - μήλα 6η στροφή: αγόρι - όρη 3η στροφή: νερό - αφρό 7η στροφή: χτυπήσει - αρχινήσει 4η στροφή: ποδάρια - χνάρια 8η στροφή: δες - συμμαθητές Η ομοιοκαταληξία χρησιμοποιείται από τους ποιητές για να δημιουργήσει ξεχωριστή ηχητική εντύπωση, που ευχαριστεί τον αναγνώστη και δίνει στο ποίημα ρυθμό, γλαφυρότητα (παραστατικότητα και κομψότητα), αρμονία και ποιητικότητα. 3. Οι μαθητές ζωγραφίζουν εικόνες από το ποίημα: Ένα αγόρι, το Σεπτέμβρη, που φορά καπέλο και πανωφόρι, τα παπούτσια του είναι φύλλα και τα μάγουλα κοκκινωπά όπως τα μήλα. Ένα αγόρι που κρατά μια σάκα από νερό και έχει μέσα βιβλία από σύννεφα και αφρό. Ένα αγόρι που κατεβαίνει από τα δάση και από τα βουνά και χτυπά την καμπάνα για να ξεκινήσουν τα σχολεία. Ο Σεπτέμβρης στην αυλή του σχολείου να συζητά με τους φίλους και τους συμμαθητές του. Το φύσημα του ανέμου, που σκορπίζει τα φύλλα των δέντρων. 191

8 Κι έρχεται για να χτυπήσει μια πελώρια καμπάνα, το σχολειό για να αρχινήσει. ΓΛΩ ΣΣΑ 4. Ιανουάριος 1 Απρίλιος 4 Ιούλιος 7 Οκτώβριος 10 Φεβρουάριος 2 Μάιος 5 Αύγουστος 8 Νοέμβριος 11 Μάρτιος 3 Ιούνιος 6 Σεπτέμβριος 9 Δεκέμβριος Ο μήνας Οκτώβριος γράφεται χωρίς μ, ενώ με μ γράφονται οι μήνες: Σεπτέμβριος, Νοέμβριος και Δεκέμβριος. 12 Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. αγόρι, αφρό, βιβλία, βροχή, παιδάκια, πανωφόρι, συμμαθητές, σύννεφα, σχολείο, φίλος φύλλα, χνάρια. 2. Ιανουάριος ή Γενάρης Φεβρουάριος ή Φλεβάρης Μάρτιος ή Μάρτης Απρίλιος ή Απρίλης Μάιος ή Μάης Ιούνιος ή Ιούνης Ιούλιος ή Ιούλης Αύγουστος Σεπτέμβριος ή Σεπτέμβρης Οκτώβριος ή Οκτώβρης Νοέμβριος ή Νοέμβρης Δεκέμβριος ή Δεκέμβρης Ο μήνας που έχει μόνο ένα όνομα είναι ο Αύγουστος. 3. Αυγουστιάτικη νύχτα Τι όμορφη είν η νύχτα το καλοκαίρι να βλέπεις στον ουρανό να πέφτει ένα αστέρι. Στο κατάρτι του πλοίου κούρνιασε ο γλάρος κι από μακριά τρεμοσβήνει ο φάρος. Στην κοντινή την αμμουδιά παίζουν ακόμα τα παιδιά. Μετρούν δέκα δέκα ως το χίλια ψάχνοντας ποιο θα βρει περισσότερα κοχύλια. Έλα στην παρέα μας κι εσύ να χαρείς τις ομορφιές που έχει το νησί. 192

9 Αναμνήσεις του καλοκαιριού Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Ο Φώτης πέρασε τις καλοκαιρινές του διακοπές στην Κεφαλονιά, στον Καραβόμυλο, στο χωριό του παππού και της γιαγιάς του. Ο Φώτης έπαιζε διάφορα παιχνίδια με τους φίλους του. Έβαζαν στοιχήματα για το ποιος θα φτάσει πρώτος κολυμπώντας ως την κίτρινη σημαδούρα, έκαναν μακροβούτια για να πιάσουν κοχύλια και βότσαλα και έβαζαν τα κοχύλια στ αυτιά τους για να ακούσουν τη βοή των κυμάτων. Τα παιδιά βρήκαν έναν μικρό αστερία αλλά δεν τον κράτησαν πολλή ώρα έξω από το νερό. Αποφάσισαν να τον ξαναρίξουν στο νερό για να βρει την παρέα του. Το περασμένο καλοκαίρι ο Φώτης έμαθε να ψαρεύει με καλάμι, να βάζει δολώματα στην πετονιά, να ξεχωρίζει τα ψάρια από τον τρόπο που τσιμπούσαν το δόλωμα και να διακρίνει τους αέρηδες, να καταλαβαίνει, δηλαδή, την κατεύθυνση που φυσούν, πότε σηκώνουν κύματα αλλά και πόσο σημαντικοί είναι οι φίλοι του καλοκαιριού. Τα παιδιά την περίοδο των διακοπών κάνουν καινούριες γνωριμίες και φιλίες στον τόπο που παραθερίζουν. Αυτές οι φιλίες συνδέονται με ευχάριστες και αξέχαστες στιγμές που ζουν τα παιδιά, οι οποίες μένουν χαραγμένες για πάντα στη μνήμη τους και όταν επιστρέφουν από τις διακοπές τις διηγούνται με νοσταλγία στους άλλους. ΓΛΩΣΣΑ 2. Στις φετινές μου διακοπές πέρασα καταπληκτικά. Πήγα με τους γονείς μου στην Αλόννησο, ένα από τα όμορφα νησιά των Σποράδων. Μείναμε σ ένα ήσυχο παραλιακό χωριό, που είχε μια παραλία με άμμο και μικρά βότσαλα. Εκεί έζησα μερικές απ τις ωραιότερες στιγμές της ζωής μου. Γύρω γύρω βρίσκονταν κι άλλα σπίτια, στα οποία έμεναν κι άλλοι άνθρωποι. Από το πρωί η παραλία γέμιζε παιδικές φωνές. Κολυμπούσαμε με τις ώρες στα πεντακάθαρα νερά, κάναμε μακροβούτια, εξερευνούσαμε το βυθό, παίζαμε, φωνάζαμε και γελούσαμε. Εκείνο όμως που θα μου μείνει αξέχαστο είναι η βόλτα που κάναμε γύρω από το νησί με μια βάρκα. Ένα πρωινό, μια παρέα παιδιών μπήκαμε στη βάρκα του κυρ Αντρέα για να κάνουμε τον περίπλου του νησιού. Το τοπίο ήταν πραγματικά μαγευτικό. Βλέπαμε τα δαντελωτά ακρογιάλια και τις παρυφές των καταπράσινων λόφων που ήταν πνιγμένοι στο πεύκο, και τους απότομους γκρεμούς που δεν μπορούσε να τους δει κανείς από τη στεριά. Καθώς πλέαμε κοντά στις ακτές περνούσαμε από σπηλιές μέσα στις οποίες φώλιαζαν οι αιγαιόγλαροι, αυτό το σπάνιο είδος γλάρων, και αγριοπερίστερα. Ύστερα από διαδρομή περίπου μισής ώρας, ο κυρ Αντρέας πλεύρισε σε μια μεγάλη σπηλιά και έσβησε τη μηχανή της βάρκας. Κωπηλατώντας αργά οδήγησε τη βάρκα στην είσοδο της σπηλιάς. Παρόλο που το φως ήταν λιγοστό, ο βυθός ήταν καταγάλανος και καθαρός. Ξαφνικά μπροστά μας αντικρίσαμε ένα κήτος που καθόταν πάνω σ ένα βράχο και είχε σηκωμένο το μικρό κεφάλι του. Δεν είχε αυτιά, ενώ στο ρύγχος του είχε μακριά μουστάκια. Το κυλινδρικό σώμα του ζώου καλυπτόταν από κοντό απαλό τρίχωμα, καφέ ή μαύρο στη ράχη και γκριζωπό στην κοιλιά. Καταλάβαμε όλοι ότι το συμπαθητικό ζώο ήταν μια φώκια. Προλάβαμε να τραβήξουμε μερικές φωτογραφίες το θηλαστικό, που είχαμε την τύχη να δούμε από τόσο κοντά. Ο κυρ Αντρέας έβγαλε από τη σπηλιά τη βάρκα, γιατί όπως μας είπε δεν πρέπει να τρομάξουμε το ζώο το οποίο είναι και προστατευόμενο είδος. Η μεσογειακή φώκια προστατεύεται, γιατί ο πληθυσμός της έχει μειωθεί και έχουν απομείνει ελάχιστα άτομα. Το Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων έχει δημιουργηθεί για να διαφυλάξει τον πληθυσμό 193

10 της μεσογειακής φώκιας που κινδυνεύει από τον τουρισμό, από την υπερβολική αλιεία και τους ψαράδες που τη σκοτώνουν επειδή μπλέκεται στα δίχτυα τους και τα καταστρέφει, αλλά και από την υπερβολική ρύπανση. Σαν απομακρυνθήκαμε από τη σπηλιά, η εικόνα της ολοζώντανης φώκιας δεν μπορούσε να φύγει απ τη σκέψη μου. Αυτό το καταπληκτικό θέαμα θα μείνει για πάντα χαραγμένο στο μυαλό μου. ΓΛΩ ΣΣΑ 3. Γυρίζει γύρω γύρω από το δόλωμα σπάρος Τσιμπάει το αγκίστρι μαλακά τσιπούρα Ορμάει δυνατά κεφαλόπουλο Ο σπάρος γυρίζει γύρω γύρω από το δόλωμα. Η τσιπούρα τσιμπάει το αγκίστρι μαλακά. Το κεφαλόπουλο ορμάει δυνατά. 4. Η Σοφία λατρεύει το χειμώνα για τις χειμωνιάτικες νύχτες γύρω από το τζάκι. Ο Πέτρος λατρεύει το φθινόπωρο για τα φθινοπωρινά φρούτα. Η Μυρτώ λατρεύει την άνοιξη για τις ανοιξιάτικες βόλτες στην εξοχή. 5. Ουσιαστικά Ρήματα Επίθετα Άρθρα μέρα περνούσαμε γαλάζια τη Μοίρα Μαζεύαμε μεγάλα τις Δάφνη ζωγραφίζαμε άσπρα της θάλασσα ήταν όλες η κοχύλια καούν δυνατό οι βότσαλα τσιμπήσει αλμυρή Τον νερομπογιές έφευγαν Οι πλάκες το αυλής στο (σε + το) στενοχώρια στην (σε + την) ώμοι της ήλιο μέλισσα μέρες νερό γεύση Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Καλοκαιρινές αναμνήσεις Οι φετινές καλοκαιρινές μου διακοπές ήταν υπέροχες. Πήγα με τους γονείς μου σ ένα όμορφο κυκλαδίτικο νησί, στην Αμοργό. Το μέρος που μείναμε ήταν ένα ήσυχο χωριουδάκι κοντά στη θάλασσα. Από την πρώτη κιόλας μέρα γνωρίστηκα με το Θάνο, το Νίκο, την Ευγενία, τη Φιλιώ και άλλα συνομήλικα παιδιά, που έκαναν κι εκείνα διακοπές στο νησί. Περνούσαμε πολλές ώρες μαζί. Κολυμπούσαμε και κάναμε μακροβούτια στα πε- 194

11 ντακάθαρα νερά. Φορούσαμε τις μάσκες και κάναμε καταδύσεις στο βυθό μιμούμενοι τους δύτες και εξερευνούσαμε τις σπηλιές που υπήρχαν σε κοντινή απόσταση. Όταν βγαίναμε στην ακτή παίζαμε βόλεϊ ή ρακέτες στην αμμουδιά, φτιάχναμε αυτοσχέδια καραβάκια, με τα οποία κάναμε φανταστικά ταξίδια και τα φορτώναμε με τους μικρούς θησαυρούς από κοχύλια, πέτρες, αστερίες και αλογάκια της θάλασσας που είχαν βγάλει τα κύματα. Εκείνο όμως που με ενθουσίασε και μου έμεινε αλησμόνητο ήταν το ψάρεμα με την παλιά ξύλινη βάρκα του κυρ Σταμάτη. Είχε μαζί του πετονιές, αγκίστρια και δολώματα. Ανοιχτήκαμε αρκετά και όταν το έμπειρο βλέμμα του κυρ Σταμάτη έπεσε πάνω στα αρυτίδωτα γαλαζοπράσινα νερά, ρίξαμε τα αγκίστρια και περιμέναμε υπομονετικά να «τσιμπήσουν» τα ψάρια. Ήμουν τυχερός και όταν ένιωσα κάτι να τραβάει τ αγκίστρι, το τράβηξα απότομα και είδα να είναι πιασμένο ένα όμορφο ψάρι. Ήταν ένα μυλοκόπι, όπως μας είπε ο κυρ Σταμάτης. Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη. Συνεχίσαμε να ψαρεύουμε και ύστερα από κάμποση ώρα όλα τα παιδιά είχαμε πιάσει αρκετά ψάρια. Ο κυρ Σταμάτης είπε: «ώρα να επιστρέψουμε». Χτυπήσαμε τα κουπιά της βάρκας κι εκείνος άρχισε να μας διηγείται θαλασσινές ιστορίες για σπουδαίους ψαράδες και ριψοκίνδυνους ναυτικούς που έκαναν θαυμάσια πράγματα στη ζωή τους. Εμείς τον ακούγαμε με κομμένη την ανάσα και ζούσαμε με τη φαντασία μας τις περιπέτειες αυτών των γενναίων ανθρώπων. Όταν έπεφτε ο ήλιος συναντιόμαστε στην παραλία. Ξαπλώναμε στην αμμουδιά, απο λαμβάναμε την ηρεμία της θάλασσας και συζητούσαμε κάτω απ το λιγοστό φως του φεγγαριού. Δε θέλαμε ν αποχωριστούμε, αν ήταν δυνατόν θα θέλαμε να κοιμηθούμε εκεί. Ακούγαμε τις φωνές των γονιών μας που μας καλούσαν και δίναμε ραντεβού για την άλλη μέρα. Σαν έπεφτα στο κρεβάτι σκεπτόμουν πόσα πολλά αγαθά μάς χαρίζει η θάλασσα και η ψυχή μου πλημμύριζε από ευγνωμοσύνη. Αναρωτιόμουν όμως και τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι ψαράδες. Επίσης, προβληματιζόμουν καθώς θυμόμουν τα λόγια του κυρ Σταμάτη, που μας έλεγε πως η μόλυνση της θάλασσας και η υπεραλίευση έχουν μειώσει τον αριθμό των ψαριών και σε πολλές περιοχές οι ψαράδες παλεύουν να επιβιώσουν, ενώ οι αμοιβές τους δεν είναι ικανοποιητικές. Παρόλα αυτά οι ψαράδες εξακολουθούν να αγαπούν τη θάλασσα και δεν την αποχωρίζονται, γι αυτό και τους θαυμάζω. ΓΛΩΣΣΑ 2. Ο Πέτρος έχει ξανθά μαλλιά και καστανά μάτια. Ο Τζον έχει καστανά μάτια και σγουρά κόκκινα μαλλιά. Η Μυρτώ έχει ξανθά μαλλιά και μπλε μάτια. Η Σοφία έχει καστανά μάτια και καστανά μαλλιά. Καστανά μάτια έχουν ο Πέτρος, ο Τζον και η Σοφία. Ξανθά μαλλιά έχουν ο Πέτρος και η Μυρτώ. Ένα ακόμα σκαλί Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. α. Κυκλώνουμε: Σ) Ένας μαθητής και ο επιστάτης. β. Κυκλώνουμε: Κ) Στην Τετάρτη τάξη. γ. Κυκλώνουμε: 195

12 Α) Στο ισόγειο. δ. Κυκλώνουμε: Λ) Ήταν μαθητής των μικρών τάξεων. ε. Κυκλώνουμε: Ι) Είναι πια μαθητής των μεγάλων τάξεων. Λέξη: ΣΚΑΛΙ 2. Από τότε που πρωτοπήγα στο σχολείο, κρυφοκοιτάζω τη σκάλα με λαχτάρα. Μια φορά μάλιστα την ανέβηκα στα κρυφά. Σήμερα όμως μπορώ να την ανέβω φανερά. Πατώ καθένα σκαλοπάτι, σιγά σιγά, καμαρωτά. Για πάνω, του απαντώ και χτυπάει η καρδιά μου. Για πάνω, λέω ξανά, για να το ακούσει πιο καλά. Μα ξέρω πως το είπα δυνατά πιο πολύ για να το ακούσω εγώ ο ίδιος. ΓΛΩ ΣΣΑ 3. Γ) Σωστή. Η συμπεριφορά του επιστάτη ήταν σωστή. Έδινε οδηγίες στα μεγαλύτερα παιδιά για να ανεβαίνουν τις σκάλες προσεκτικά και χωρίς να τρέχουν, ενώ δεν επέτρεπε στα μικρότερα παιδιά να τις ανέβουν. Η στάση του δείχνει ότι ήταν υπεύθυνος και ενδιαφερόταν για την ασφάλειά τους, μιλώντας τους πάντα με το χαμόγελο στα χείλη, χωρίς εκνευρισμούς, φωνές και εντάσεις. 4. Ο μαθητής έγραψε λάθος τις λέξεις: δυώροφο, δύωρο και δισάρεστο, οι οποίες έπρεπε να γραφτούν ως εξής: διώροφο, δίωρο και δυσάρεστο. Στην Αφρική έγινε ένα μεγάλο αεροπορικό δυστύχημα. Η λέξη «γάτα» είναι δισύλλαβη. Το έτος 2004 ήταν δίσεκτο (το έτος που έχει 336 μέρες). Η δυσοσμία από τα σκουπίδια έφτανε ως τον τρίτο όροφο. Η τοπική εφημερίδα δημοσίευσε ένα δίστηλο άρθρο για τη σχολική μας παράσταση. Ο ξενοδόχος μάς είπε πως έχει ελεύθερο μόνο ένα δίκλινο δωμάτιο (το δωμάτιο που έχει δύο κρεβάτια). Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Τώρα που πηγαίνω στην Τετάρτη τάξη, νιώθω πολύ χαρούμενος! Έχουμε δύο καινούριους συμμαθητές στην τάξη μας. Τα θρανία που έχει η τάξη μας είναι καθαρά. Ακούμε προσεκτικά τον καινούριο δάσκαλό μας. Ρωτάμε το δάσκαλο για τις απορίες που έχουμε. Τα φυτά που υπάρχουν στις γλάστρες ομορφαίνουν την τάξη μας. Η τάξη μας έχει μεγάλα παράθυρα. Τα σκουπίδια τα πετάμε στο καλαθάκι. Ανοίγουμε τα παράθυρα για να αεριστεί η τάξη μας. Ξεφυλλίζουμε τα καινούρια μας βιβλία. Η βιβλιοθήκη έχει πολλά ράφια, στα οποία είναι τοποθετημένα βιβλία. 2. Στο κείμενο υπογραμμίζουμε τα: Ουσιαστικά: παιδιά, νηπιαγωγείου, κούνιες, τσουλήθρες, μύλο, φωνή, παιχνίδια, σχολειού, λαχτάρα, μάγουλα, μέση, αυλής, πεύκο, σκιά, μαθητές, πάγκους, μέρα, Οκτώβρη, ζέστη, καρδιά, καλοκαίρι, φθινόπωρο. 196

13 Ρήματα: ήτανε, γυρνούσε, αντηχούσε, Είχανε νοσταλγήσει, ξανάβρισκαν, ρόδιζε, ορθωνόταν, συζητούσαν, έκανε, δεν έκανε, να φύγει, ν αρχίσει. Επίθετα: μικρά, μεγάλο, πολλοί, όρθιοι, δυο (αριθμ. επίθ.), ξύλινους, Πρώτη (αριθμ. επίθ.), πολλή. Άρθρα: Τα, του τις, τις, το, Η, τα, του, μια, τα, Στη (σύνθετο άρθρο), της, ένα, Στη (σύνθ. άρθρ.), στους (σύνθ. άρθρ.), του, στο (σύνθ. άρθρ.), το. 3. Αριστερό «συννεφάκι»: Πόσο θα ήθελα να κάνω ταξίδια σ όλο τον κόσμο και να γνωρίσω από κοντά πολλά αξιοθέατα, όπως τις Πυραμίδες της Αιγύπτου, τον Πύργο του Άιφελ στο Παρίσι, το ρολόι του Μπιγκ Μπεν στο Λονδίνο, να ταξιδέψω με τη γόνδολα στα κανάλια της Βενετίας και να γνωρίσω τις συνήθειες άλλων λαών. Δεξιό «συννεφάκι»: Θα μου άρεσε πολύ να κάνω γυμναστική σε κρίκους και να αισθάνομαι ότι πετάω ελεύθερα όπως το πουλί στον αέρα. Στο διάλειμμα τα παιδιά σχεδίαζαν την ημερήσια εκδρομή τους. Πολύ συχνά ονειρεύομαι τις καλοκαιρινές μας διακοπές. Ο Σπίθας, το σκυλάκι μου, χαίρεται όταν με βλέπει να γυρίζω από το σχολείο. Ο τροχονόμος έλεγξε το σχολικό λεωφορείο. Το Σάββατο, πριν ανοίξουν τα σχολεία, πήγαμε στην αγορά για να ψωνίσουμε. ΓΛΩΣΣΑ Ξημερώνει μια νέα μέρα. Ώρα για σχολείο Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Τα παιδιά στα αρχαία χρόνια πήγαιναν σχολείο το απόγευμα. Λ Ο «παιδαγωγός» συνόδευε τα παιδιά στο σπίτι του «γραμματιστή». Τα παιδιά χρησιμοποιούσαν τη «γραφίδα» για να γράφουν και να σβήνουν. Στο μέλλον οι μαθητές θα χρησιμοποιούν, αντί για τσάντες, λεπτές οθόνες υπολογιστών. Στο σχολείο του μέλλοντος δεν θα υπάρχουν βιβλία. Ένας διάσημος ιστορικός είναι μέσα στην τάξη και παρακολουθεί το μάθημα της Ιστορίας. 2. Με το πρώτο φως του ήλιου τα παιδιά (όσα ήταν πάνω από 7 χρονών) είναι στο πόδι. Τρώνε ένα λιτό πρωινό, με σταρένιο ή κριθαρένιο ψωμί, και μετά γραμμή για το σχολείο. Παρέα με τον «παιδαγωγό» ένα δούλο που καθήκον του είναι να συνοδεύει παντού το παιδί πηγαίνουν στο σπίτι του «γραμματιστή». Γραμματιστής ονομάζεται ο δάσκαλος που μαθαίνει στα παιδιά γραφή, ανάγνωση και αριθμητική αργότερα, τα βάζει να μελετούν στίχους από τα έπη του Ομήρου. Τα παιδιά κάθονται σε σκαμνάκια, ακουμπούν στα γόνατά τους σκληρές πλάκες από κερί ή κομμάτια παπύρου, και πάνω τους χαράζουν με τη μυτερή άκρη ενός ειδικού εργαλείου, της «γραφίδας». Την άλλη άκρη της γραφίδας, που είναι πλατιά και στρογγυλεμένη, τη χρησιμοποιούν για να σβήνουν. Οι δάσκαλοι κάθονται στους «θρόνους», δηλαδή σε καρέκλες με πλάτη και κυρτωμένα πόδια. Όση ώρα διαρκεί το μάθημα, ο παιδαγωγός μένει στην αίθουσα διδασκαλίας. Θέλει δε θέλει, ακούει κι αυτός την παράδοση κι αργότερα στο σπίτι μπορεί να βοηθήσει το παιδί στα μαθήματά του. Σ Σ Σ Λ Σ 197

14 3. Η «ηλεκτρονική σχολική τσάντα του παιδιού» θα είναι ένας υπολογιστής, που θα περιέχει την ύλη των απαραίτητων βιβλίων, με κείμενο, βίντεο, ήχο και φωτογραφίες. Με ένα ηλεκτρονικό στιλό, ο μαθητής θα μπορεί να υπογραμμίζει και να κρατά σημειώσεις, ανοίγοντας ένα «παράθυρο» στην οθόνη της «τσάντας» που θα αναγνωρίζει φυσικά τον γραφικό χαρακτήρα του. Η «τσάντα» θα είναι άθραυστη και αδιάβροχη, θα αντέχει κάθε είδους κακομεταχείριση. ΓΛΩ ΣΣΑ 4. Στο αρχαίο σχολείο Στο σημερινό σχολείο Στο σχολείο του μέλλοντος Ο δάσκαλος μάθαινε στα Ο δάσκαλος μαθαίνει στα Ο δάσκαλος θα μαθαίνει παιδιά γραφή, ανάγνωση παιδιά γραφή, ανάγνωση στα παιδιά γραφή, ανάγνωση και αριθμητική. και αριθμητική. και αριθμητική. Οι μαθητές έσβηναν με το πίσω μέρος της γραφίδας. Οι μαθητές σβήνουν με τη γόμα. Οι μαθητές θα σβήνουν με την ηλεκτρονική γόμα. Ο μαθητής είχε σκληρές κέρινες Ο μαθητής έχει τετράδια Ο μαθητής θα έχει μια πλάκες και έγραφε πά- νω σ αυτές με γραφίδα. για να γράφει. ηλεκτρονική «οθόνη» για να γράφει. 5. α) Ο δάσκαλος έστειλε στον πατέρα του Κώστα ένα ηλεκτρονικό μήνυμα. β) Τα παιδιά στο αρχαίο σχολείο μάθαιναν αριθμητική, γραφή και ανάγνωση από τον «γραμματιστή». γ) Τα παιδιά έγραφαν πάνω στις κέρινες πλάκες με ένα ειδικό εργαλείο, που το έλεγαν γραφίδα. δ) Ο παιδαγωγός έμενε στην αίθουσα διδασκαλίας κατά τη διάρκεια του μαθήματος. ε) Το βιβλίο της Ιστορίας συνοδεύεται από ένα σιντιρόμ (CD-ROM). στ) Οι μαθητές ανοίγοντας την οθόνη της σχολικής τους τσάντας, βλέπουν τον Παρθενώνα. Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Ενεστώτας Παρατατικός Εξακολουθητικός Μέλλοντας διαβάζει διάβαζε θα διαβάζει τρέχουμε τρέχαμε θα τρέχουμε λύνετε λύνατε θα λύνετε συμπληρώνεις συμπλήρωνες θα συμπληρώνεις ανοίγουν άνοιγαν θα ανοίγουν ζωγραφίζω ζωγράφιζα θα ζωγραφίζω Η δημοσιογράφος έγραψε αυτό το άρθρο στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ για να τονίσει το μεγάλο αριθμό των σχολικών ειδών που προμηθεύονται οι μαθητές στην αρχή της σχολικής χρονιάς, ώστε τα παιδικά δωμάτια να μετατρέπονται σε χαρτοπωλεία, όπου μπορεί να δει κανείς πολλά είδη τετραδίων, φακέλους, ντοσιέ, κόλλες, στιλό, σετ οργάνων Γεωμετρίας, ξυλομπογιές, κηρομπογιές και μαρκαδόρους. Επίσης η δημοσιογράφος βλέποντας αυτά τα σχολικά είδη τα θαυμάζει, και συγχρόνως θυμάται τη δική της παιδική ηλικία, που οι γονείς της ξόδευαν πολύ λίγα χρήματα για να αγοράσουν μόνο τα απαραίτητα σχολικά είδη, ενώ οι σημερινοί γονείς δαπανούν για τον ίδιο λόγο περισσότερα χρήματα.

15 Το σκίτσο που συνοδεύει το άρθρο δείχνει ένα μικρό μαθητή που προσπαθεί να μεταφέρει στο σχολείο του μια πολύ βαριά σάκα, μεγαλύτερη απ το ανάστημά του και γεμάτη βιβλία, τετράδια και άλλα σχολικά είδη. Ο ιδρώτας κυλά στο μέτωπό του από την υπερπροσπάθεια που καταβάλλει να σηκώσει και να μεταφέρει την πελώρια, σχεδόν ασήκωτη από το βάρος, σάκα του. Το σκίτσο προκαλεί χιούμορ και ταυτόχρονα μας προβληματίζει για το πόσο απαραίτητα είναι όλα αυτά τα σχολικά είδη που καθημερινά είναι υποχρεωμένοι να μεταφέρουν οι μικροί μαθητές από το σπίτι τους στο σχολείο και αντίστροφα. Κάθε μαθητής ανοίγει την τσάντα του και βλέπει πόσα πράγματα απ αυτά που υπάρχουν σ αυτή χρησιμοποίησε. Από τη συζήτηση που θα γίνει, οι μαθητές αντιλαμβάνονται ότι κάθε μέρα πρέπει να βάζουν μέσα στην τσάντα τους μόνο τα απαραίτητα πράγματα, ώστε να μη μεταφέρουν σχολικά είδη που δεν τους χρειάζονται. Αστραδενή Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή ΓΛΩΣΣΑ 1. Η μητέρα βοήθησε την Αστραδενή να ετοιμαστεί για το σχολείο. 3 Αυτή η μέρα είναι σημαντική για την Αστραδενή, αφού θα πάει στο καινούριο της σχολείο στην Αθήνα. 1 Την πρώτη φορά, η Αστραδενή έπρεπε να πάει στο σχολείο με τον πατέρα 4 της και μια γειτόνισσα. Το σχολείο της Αστραδενής στη Σύμη μπορεί να ήταν μικρό, είχε όμως ένα 2 μεγάλο κήπο με λουλούδια. Η Μαρία είχε τις αποδείξεις ότι η Αστραδενή πραγματικά έπρεπε να πάει σ 5 αυτό το σχολείο κι όχι σε άλλο. 2. Ο πατέρας ψάχνει να βρει το χαρτί που έδωσε ο διευθυντής του σχολείου της Σύμης, που είναι απαραίτητο για τη μετεγγραφή της κόρης του στο καινούριο της σχολείο. Ένας μαθητής αλλάζει σχολείο: α) γιατί οι γονείς του έφτιαξαν το δικό τους σπίτι σε κάποια άλλη περιοχή και αποφάσισαν να μείνουν εκεί. β) γιατί οι γονείς του παίρνουν μετάθεση σε άλλους τόπους, επειδή είναι δημόσιοι υπάλληλοι. γ) γιατί κάποιο μέλος της οικογένειας αντιμετωπίζει σοβαρό χρόνιο πρόβλημα υγείας και πρέπει να ζήσει σε κάποιο αστικό κέντρο, όπου υπάρχει νοσοκομείο. δ) γιατί οι γονείς του είναι άνεργοι ή βρήκαν εργασία σε άλλο τόπο. 4. Η περιγραφή του σχολείου γίνεται στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του κειμένου. 2η παράγραφος: πέτρινος -η -ο, πελεκητός -ή -ό, κεραμιδένιος -α -ο, τρίγωνος -η -ο, στρογγυλός -ή -ό, σιδερένιος -α -ο, σκαλιστός -ή -ό, παλιός -ά -ό. 3η παράγραφος: πολύς -ή -ύ, μεγάλος -η -ο, ωραίος -α -ο, περίεργος -η -ο. 5. Υπογραμμίζουμε τα επίθετα: υπέροχος, γυάλινη, γεμάτη, φρέσκα, κίτρινα, μεγάλα, κόκκινα, ζουμερά. Στην κουζίνα μας κρεμόταν ένας πίνακας με μια φρουτιέρα, με λεμόνια και σταφύλια. Παραλείποντας τα επίθετα, παρατηρούμε ότι το κείμενο είναι απλό και η περιγραφή δεν έχει ποικιλία, ζωντάνια και παραστατικότητα, γιατί δεν υπάρχουν εκείνες οι 199

16 πληροφορίες που το «στολίζουν» και δίνουν την ακριβή εικόνα αυτών που περιγράφονται στο κείμενο. ΓΛΩ ΣΣΑ Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο ο υπέροχος η υπέροχη το υπέροχο το γυάλινο τη γυάλινη το γυάλινο τον γεμάτο τη γεμάτη το γεμάτο τους φρέσκους τις φρέσκες τα φρέσκα τους κίτρινους τις κίτρινες τα κίτρινα τους μεγάλους τις μεγάλες τα μεγάλα τους κόκκινους τις κόκκινες τα κόκκινα τους ζουμερούς τις ζουμερές τα ζουμερά 6. Στις καλοκαιρινές εκπτώσεις η Νίκη αγόρασε μια δερμάτινη τσάντα. Όλοι στο ορεινό χωριό περίμεναν με λαχτάρα τη φθινοπωρινή βροχή. Ο βραδινός επισκέπτης χτύπησε την ξύλινη πόρτα δυνατά. Η φωτεινή πινακίδα μάς προειδοποιούσε για την επικίνδυνη στροφή του δρόμου. Τοποθετήσαμε τα γυάλινα βαζάκια σε χάρτινες συσκευασίες. 7. Η Αστραδενή πριν φύγει για το σχολείο χτένισε τα μαλλιά της, φόρεσε την ποδιά της και πήρε την τσάντα και το κουλούρι της. Η γιαγιά τής έδωσε μια κόκκινη κορδέλα. Η φίλη της η Μαρία τής χάρισε ένα ασημένιο βραχιόλι. Ο συμμαθητής της ο Πάνος τής έδωσε ένα μουσικό κουτί. Η δασκάλα της της χάρισε ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Ο θειος της ο Αντώνης της αγόρασε μια δερμάτινη τσάντα. Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Πού βρίσκεται; Σε ένα νησί της Δωδεκανήσου, στη Σύμη. Πώς είναι εξωτερικά; Είναι παλιό ή καινούριο; Είναι πέτρινο, με κεραμιδένια στέγη και είναι πολύ παλιό, αφού, όπως μας πληροφορεί μια σκαλιστή πέτρα στη σιδερένια εξώπορτα, έχει κατασκευαστεί το Ποιο είναι το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της εμφάνισής του; Με τι υλικά είναι κατασκευασμένο; Πώς είναι ο εξωτερικός χώρος του σχολείου; Η σιδερένια εξώπορτα, που έχει μια σκαλιστή πέτρα, στην οποία αναγράφεται η ημερομηνία κατασκευής του σχολείου: «Αυγούστου 31, του 1876». Είναι κατασκευασμένο από πέτρες, άμμο, ασβέστη, κεραμίδια, ξύλο και σίδηρο. Η αυλή του είναι στρωμένη με βότσαλα που έχουν λιώσει και γύρω γύρω υπάρχουν παρτέρια, στα οποία είναι φυτεμένα λουλούδια. 200 Το σχολείο μου Ποιο είναι το όνομά του; Πού βρίσκεται; Πότε χτίστηκε; Ποια είναι η ιστορία του; Το σχολείο μου βρίσκεται στην πόλη της Μυρτιάς. Είναι το 45ο Δημοτικό σχολείο του δήμου και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το έτος Χτίστηκε ακριβώς στην ίδια θέση που βρισκόταν το παλιό πέτρινο κτίριο, το οποίο είχε ιστορία εκατόν είκοσι πέντε χρόνων.

17 Πώς είναι απ έξω; Πώς είναι από μέσα; Πώς νιώθετε όταν βρίσκεστε στο σχολείο σας; Ποιες αναμνήσεις σας συν δέουν με αυτό; Το σχολείο είναι διώροφο και έχει σχήμα ορθογώνιο. Είναι κατασκευασμένο από τσιμέντο, σίδερα, τούβλα, ασβέστη και ξύλα. Στο κέντρο του κτιρίου υπάρχει επιγραφή με την ονομασία του σχολείου, ενώ δίπλα της κυματίζει η γαλανόλευκη σημαία. Είναι φρεσκοβαμμένο και έχει μεγάλα παράθυρα. Το προαύλιο είναι μεγάλο, ενώ στη δυτική πλευρά υπάρχει ο κήπος, που είναι φυτεμένος με όμορφα λουλούδια και θάμνους. Στη νότια πλευρά του υπάρχουν γήπεδα μπάσκετ και βόλεϊ και στην απέναντι πλευρά οι βρύσες. Για να φτάσει κανείς στο ισόγειο ανεβαίνει 2-3 σκαλιά. Εκεί υπάρχουν οι αίθουσες της Α και Β τάξης, η αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου, το γυμναστήριο, αποθήκες, το κυλικείο και το γραφείο του Διευθυντή του σχολείου. Στον πρώτο όροφο φτάνεις ανεβαίνοντας τα μαρμάρινα σκαλιά, ενώ λειτουργεί και ανελκυστήρας. Εδώ υπάρχουν οι αίθουσες των μεγαλύτερων τάξεων, η βιβλιοθήκη, η αίθουσα φυσικής και χημείας, το γραφείο των δασκάλων και αποθήκες. Το σχολείο μου είναι όμορφο και μ αρέσει πολύ. Εκεί συναντώ τους φίλους μου και περνάμε ευχάριστες ώρες στους καθαρούς και φιλόξενους χώρους του. Οι δάσκαλοι είναι ευγενικοί και πρόθυμοι για ό,τι τους ζητήσουμε. Πάντα θυμάμαι την πρώτη μέρα, όταν πρωτοπήγα στην πρώτη τάξη. Έκλαιγα και δεν ήθελα να φύγει από κοντά μου η μητέρα μου. Η δασκάλα μου με πλησίασε, με χάιδεψε και κατάφερε με την καλοσύνη και την αγάπη της να με βάλει στην τάξη. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το σχολείο μου, τις χαρές, τα γέλια, τους τσακωμούς, τα παιχνίδια, τις φιλίες. Ήταν για όλους μας το δεύτερο σπίτι μας. ΓΛΩΣΣΑ 2. Η Σύμη βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του Αιγαίου πελάγους, βόρεια της Ρόδου και κοντά στα παράλια της Μικράς Ασίας. Για να φτάσει κανείς στη Σύμη μπορεί: να ταξιδέψει απευθείας με πλοίο από τον Πειραιά. να ταξιδέψει με πλοίο ή αεροπλάνο ως τη Ρόδο και από εκεί με πλοίο να φτάσει στη Σύμη. να ταξιδέψει με πλοίο από την Κρήτη, τις Κυκλάδες και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα (κατά τους καλοκαιρινούς μήνες). Ενδεικτικά: Έστω ένας μαθητής που θέλει να ταξιδέψει από τη Λάρισα στη Σύμη: Από τη Λάρισα μπορεί να ταξιδέψει ως την Αθήνα με αυτοκίνητο Ι.Χ., λεωφορείο, τρένο ή αεροπλάνο. Από εκεί είτε με το αυτοκίνητο ή κάποιο άλλο μέσο μεταφοράς (ταξί, προαστιακός) θα πάει στο αεροδρόμιο «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» και από εκεί με αεροπλάνο στη Ρόδο και από τη Ρόδο με πλοίο στη Σύμη. Μπορεί ακόμα με το αυτοκίνητο Ι.Χ. ή το τρένο να πάει στον Πειραιά (ή στην περίπτωση που χρησιμοποίησε το λεωφορείο από τη Λάρισα ως την Αθήνα, να πάει στον Πειραιά με ταξί ή κάποιο άλλο μέσο μαζικής μεταφοράς) και από εκεί με πλοίο απευθείας στη Σύμη. 201

18 3. σιδερένια αυλόπορτα, πολλές βρύσες, πανύψηλος πλάτανος, μεγάλοι κάδοι, πολύχρωμα παρτέρια, ξύλινο υπόστεγο Για να μπει κανείς στο προαύλιο του σχολείου περνά από μια σιδερένια αυλόπορτα. Στη μια πλευρά του προαυλίου υπάρχουν πολλές βρύσες, ενώ στην άλλη ένα ξύλινο υπόστεγο. Σε διάφορα σημεία στο προαύλιο είναι τοποθετημένοι μεγάλοι κάδοι σκουπιδιών και πολύχρωμα παρτέρια. Στη μέση ένας πανύψηλος πλάτανος χαρίζει τη σκιά του τις ζεστές μέρες. ΓΛΩ ΣΣΑ 4. Μυρτώ γιορτή Φώτης γατάκι Η Μυρτώ κοιτάζει τον αστερία. Υ Ο Φώτης φώναξε τη Μυρτώ. Α Οι γονείς παρακολούθησαν με συγκίνηση τη γιορτή του σχολείου. Α Η γιορτή του σχολείου είχε μεγάλη επιτυχία. Υ Τα ωραιότερα κοχύλια τα μάζεψε ο Φώτης. Υ Όλοι θαύμασαν το Φώτη για τη συλλογή του. Α Η Σοφία τάισε το πεινασμένο γατάκι ένα ψάρι. Α Όλο το ψάρι το έφαγε το πεινασμένο γατάκι. Υ 5. Για τη μετεγγραφή ενός μαθητή σε άλλο σχολείο πρέπει ο πατέρας ή η μητέρα, έχοντας μαζί τους την αστυνομική τους ταυτότητα, να πάνε στο Διευθυντή του Σχολείου, στο οποίο φοιτά ο μαθητής και να συμπληρώσουν και υπογράψουν μια αίτηση στην οποία θα αναφέρονται οι λόγοι μετεγγραφής στο καινούριο σχολείο. Π.χ. ΑΙΤΗΣΗ Του Μίνη Νικολάου κατοίκου Λιβαδειάς οδός Μυρτώς αριθμ. 25 «Μετεγγραφή» Ημερομηνία ΠΡΟΣ Τον κ. Διευθυντή του 96ου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης Παρακαλώ να επιτρέψετε τη μετεγγραφή της Μίνη Θεοδώρας, μαθήτριας της Τετάρτης (Δ ) τάξης του Σχολείου σας, στο 96ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, επειδή αλλάξαμε τόπο κατοικίας. Ο ΑΙΤΩΝ Λεξιλόγιο της ενότητας Ρήματα Επίθετα Ουσιαστικά κατεβαίνω ολόχρυσος -η -ο φύλλα χτυπώ χάρτινος -η -ο σάκα ανοίγω φωτεινός -ή -ό σύννεφο ψαρεύω διώροφος -η -ο Σεπτέμβρης κρυφοκοιτάζω καλοκαιρινός -ή -ό Οκτώβρης ανεβαίνω ορεινός -ή -ό ισόγειο 202

19 υπογραμμίζω ηλεκτρονικός -ή -ό σταγονίτσα σχολικός -ή -ό συμμαθητής μακροβούτι κοχύλι κύματα φωνή επιστάτης ανάγνωση αριθμητική μήνυμα Το εργαστήρι της γλώσσας Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών ΓΛΩΣΣΑ 1. Η λέξη που απαντά στην ερώτηση «τι; ποιον; ποια; ποιους; ποιες; ποια;» και είναι σε πτώση αιτιατική είναι το αντικείμενο του ρήματος της πρότασης. Η λέξη που απαντά στην ερώτηση «ποιος; ποια; ποιο; ποιοι; ποιες; ποια;» και είναι σε πτώση ονομαστική είναι το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης. Ο πατέρας φόρεσε βιαστικά το πουκάμισό του. Όλα τα πουλιά γεννούν αυγά. Η Ισμήνη και ο Νίκος ποτίζουν τις γλάστρες. Τις τριανταφυλλιές μας τις ποτίζει η γιαγιά κάθε πρωί. Ο ηλεκτρολόγος έφτιαξε τη βλάβη της παγωτομηχανής. 2. Ένα ρήμα που αναφέρεται σε κάτι που γίνεται τώρα (αυτή τη στιγμή που μιλάμε) λέμε ότι βρίσκεται σε χρόνο ενεστώτα. Ένα ρήμα που αναφέρεται σε κάτι που γινόταν στο παρελθόν και είχε κάποια διάρκεια λέμε ότι βρίσκεται σε χρόνο παρατατικό. Ένα ρήμα που αναφέρεται σε κάτι που θα γίνει στο μέλλον και θα έχει κάποια διάρκεια λέμε ότι βρίσκεται σε χρόνο εξακολουθητικό μέλλοντα. Ο Φώτης, η Μυρτώ και ο Πέτρος κάνουν διακοπές στο ίδιο νησί. Ο Πέτρος κάθε πρωί πηγαίνει στην άκρη του λιμανιού και ψαρεύει. Η Μυρτώ και ο Φώτης αγναντεύουν τις βάρκες που μπαίνουν και βγαίνουν από το λιμάνι. Ο Φώτης, η Μυρτώ και ο Πέτρος έκαναν διακοπές στο ίδιο νησί. Ο Πέτρος κάθε πρωί πήγαινε στην άκρη του λιμανιού και ψάρευε. Η Μυρτώ και ο Φώτης αγνάντευαν τις βάρκες που έμπαιναν και έβγαιναν από το λιμάνι. Ο Φώτης, η Μυρτώ και ο Πέτρος θα κάνουν διακοπές στο ίδιο νησί. Ο Πέτρος κάθε πρωί θα πηγαίνει στην άκρη του λιμανιού και θα ψαρεύει. Η Μυρτώ και ο Φώτης θα αγναντεύουν τις βάρκες που θα μπαίνουν και θα βγαίνουν από το λιμάνι. 3. Οι φετινές διακοπές μας στο νησί άρχισαν με μια περιπέτεια. Δυστυχώς χάσαμε το πρώτο πλοίο και έπρεπε να περιμένουμε πολλές ώρες για το επόμενο. Όταν φτάσαμε αργά το βράδυ στο φωτεινό διώροφο ξενοδοχείο, πληροφορηθήκαμε ότι υπήρχε μόνο ένα φτηνό δίκλινο δωμάτιο, αντί για δύο που είχαμε κλείσει. Η υπεύθυνη υπάλ- 203

20 ληλος του ξενοδοχείου μάς είπε ότι δεν έλαβε ποτέ το ηλεκτρονικό μας μήνυμα. Μας έδειξε όμως μια αίθουσα στο ισόγειο που θα τη χρησιμοποιούσαμε σαν υπνοδωμάτιο. Την επομένη μέρα το φως του ολόχρυσου ήλιου και η καταγάλανη θάλασσα μάς έκαναν να τα ξεχάσουμε όλα. Η Αριθμητική και η Ανάγνωση έπρεπε να περιμένουν μέχρι το Σεπτέμβρη. ΓΛΩ ΣΣΑ 4. Αρσενικά Θηλυκά Ουδέτερα οι φετινοί οι φετινές τα φετινά το φωτεινό τη φωτεινή το φωτεινό το φτηνό τη φτηνή το φτηνό ο υπεύθυνος η υπεύθυνη το υπεύθυνο τον ηλεκτρονικό την ηλεκτρονική το ηλεκτρονικό ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Ρώτα το νερό τι τρέχει Το νερό συστήνεται Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Οι παράγραφοι που έχουν σχέση με τον κύκλο του νερού είναι: η τρίτη και η τέταρτη. Στην τρίτη παράγραφο κυκλώνουμε τις λέξεις: Γεννιέμαι, κίνηση, ατμόσφαιρα, θάλασσα, λίμνες, ποτάμια, εξατμίζομαι, ατμός, θερμοκρασίας, σύννεφο. Στην τέταρτη παράγραφο κυκλώνουμε τις λέξεις: βροχή, χαλάζι, χιόνι, υπόγειο νερό, λίμνες, ποτάμια. Οι μικρές σταγόνες νερού των θαλασσών, λιμνών και ποταμών ζεσταίνονται από τον ήλιο και γίνονται ατμός. Με τη βοήθεια της θερμοκρασίας του αέρα και του ανέμου, ανεβαίνουν ψηλά και γίνονται σύννεφα. Τα σύννεφα μετακινούνται προς τα βουνά και το νερό πέφτει στη γη είτε ως βροχή είτε ως χαλάζι είτε ως χιόνι. Ένα μέρος του νερού το ρουφάει η γη και γίνεται υπόγειο νερό και το υπόλοιπο επιστρέφει στη θάλασσα, στις λίμνες και στα ποτάμια. 3. Οι κινήσεις της είναι αργές χελώνα Η ουρά του είναι φουντωτή σκίουρος Τα πίσω του πόδια είναι μακριά λαγός Το καβούκι της γίνεται σκληρό, όσο μεγαλώνει χελώνα Το τρίχωμά του είναι κοκκινωπό σκίουρος Η φωλιά του είναι κρυμμένη στο χώμα λαγός 204

21 4. ωφελώ ωφέλιμος = αυτός που είναι χρήσιμος ωφέλεια = η χρησιμότητα, το κέρδος ανώφελος = αυτός που δεν είναι χρήσιμος οφείλω οφειλέτης = αυτός που χρωστάει κάτι οφειλή = ό,τι χρωστάει κανείς όφελος = το κέρδος Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Είμαι το καταπράσινο δάσος που σας δροσίζει. Είμαι το δάσος που χαίρεστε όλες τις εποχές του χρόνου. Είμαι πνεύμονας ζωής. Αγαπώ όλα τα πλάσματα της φύσης, τα έντομα, τα πουλιά, τα ζώα και τους ανθρώπους. Τους δίνω οξυγόνο και αναπνέουν, τους εξασφαλίζω τροφή, στέγη και ξυλεία για να φτιάχνουν έπιπλα και άλλα ξύλινα αντικείμενα. Είμαι το δάσος που σας προστατεύει από τις πλημμύρες και τους ανέμους και κοντά μου ξεκουράζεστε και ηρεμείτε. Είμαι το ευλογημένο δάσος που καθαρίζει το μολυσμένο αέρα, είμαι το δάσος της αναψυχής. Είμαι η πόα, ο θάμνος, το δέντρο, είμαι το ΔΑΣΟΣ! ΓΛΩΣΣΑ Ο ωκεανός είναι απέραντος (Υ) (Ρ) (Κ) 2. Το νερό δροσίζει τους ανθρώπους. (Υ) (Ρ) (Α) 3. Οι σταγόνες έγιναν ένα κάτασπρο σύννεφο. (Υ) (Ρ) (Κ) 4. Ο δρόμος ήταν βρεγμένος. (Υ) (Ρ) (Κ) 5. Το ποτάμι δε φαίνεται τρομερό! (Υ) (Ρ) (Κ) 6. Ένα χιονάνθρωπο έφτιαξαν τα παιδιά. (Α) (Ρ) (Υ) Ο Ειρηνικός και ο Ατλαντικός είναι οι δύο μεγαλύτεροι ωκεανοί της γης. 2. Στην εποχή των παγετώνων μεγάλες εκτάσεις της γης καλύπτονταν από πάγο. 3. Οι πηγές του Αχελώου είναι στην Πίνδο. 4. Οι σταγόνες της βροχής χτυπούσαν στο τζάμι. 5. Οι παραλιακές πόλεις έχουν πολλή υγρασία. 6. Οι εξατμίσεις των αυτοκινήτων μολύνουν συνεχώς την ατμόσφαιρα. 7. Το χαλάζι κατάστρεψε τη φετινή σοδειά. 205

22 8. Τον προηγούμενο χειμώνα αποκλειστήκαμε δυο φορές από τα χιόνια. 9. Η δυτική Ελλάδα έχει πολλά ποτάμια. 10. Τα βατράχια προτιμούν τα ήρεμα νερά των λιμνών. ΓΛΩ ΣΣΑ Ω Δ Α Χ Ι Ο Ν Ι Γ Ο Ν Ε Π Π Ο Τ Α Μ Ι Ο Λ Ζ Ρ Ε Μ Ε Η Ε Ε Λ Η Μ Α Α Ε Κ Λ Ι Ξ Γ Ζ Τ Α Τ Μ Ο Σ Φ Α Ι Ρ Α Η Θ Ι Ζ Ν Α Τ Ε Ρ Ζ Μ Ο Τ Χ Α Ρ Ι Μ Ο Υ Ζ Α Μ Ν Σ Μ Ω Κ Ε Α Ν Ο Σ Ο Σ Υ Η Θ Ι Υ Γ Ρ Α Σ Ι Α Ε Ψ Α Ν Ι Σ Ν Α Ε Ζ Β Χ Σ Υ Β Ρ Ο Χ Η Υ Τ Ο Π Α Γ Ε Τ Ω Ν Ε Σ Δ Το ποτάμι τρέχει να συναντήσει τη θάλασσα Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Η αρχή (πηγές του ποταμού) βρίσκεται σε μιαν απάτητη βουνοκορφή και το τέλος (εκβολή) είναι μια γαλάζια θάλασσα. Οι πηγές του ποταμού βρίσκονται στις πλαγιές των βουνών. Στα νερά των πηγών προστίθενται τα νερά της βροχής που πέφτει και του χιονιού που λιώνει. Το νερό κυλά από τα ψηλότερα στα χαμηλότερα εδάφη άλλοτε ομαλά και άλλοτε με ορμή και ανυπομονεί να φτάσει στην ολάνοιχτη, πελώρια αγκαλιά της αγαπημένης του θάλασσας. Στο ποίημα επαναλαμβάνεται το ρήμα «κυλάω», γιατί η ποιήτρια (Μάρω Λοΐζου) θέλει να δώσει έμφαση, δηλαδή να τονίσει την κίνηση του νερού του ποταμού, η οποία ποτέ δε σταματά. 2. Συμπληρώνουμε τα συννεφάκια με τις λέξεις: βουνά, φαράγγια, κοιλάδες, πεδιάδες, δάση, πολιτείες και χωριά, παραπόταμους, πέτρες και χαλίκια, θάλασσα. 3. Το μακρύ κορμί του ποταμού άλλοτε μοιάζει με ίσια γραμμή, άλλοτε με περισπωμένη και άλλοτε με ατέλειωτο μαίανδρο. Η λέξη «σαν» είναι αυτή που δείχνει τη σύγκριση. Τρέχει γρήγορα σαν λαγός. (Τρέχει γρήγορα λες και είναι λαγός.) Τραγουδάει γλυκά σαν αηδόνι. (Τραγουδάει γλυκά λες και είναι αηδόνι.) Είναι ψηλός σαν κυπαρίσσι. (Είναι ψηλός λες και είναι κυπαρίσσι.) Κολυμπάει σαν ψάρι. (Κολυμπάει λες και είναι ψάρι.) Πεινάει σαν λύκος. (Πεινάει λες και είναι λύκος.) Είναι ελαφριά σαν πούπουλο. (Είναι ελαφριά λες και είναι πούπουλο.) 4. Ο ποταμός γλιστρά(ει) σε στρογγυλεμένα χαλίκια κι όταν κατρακυλά(ει) σε απότομους βράχους, κυλά(ει). Ο ποταμός στο ταξίδι του συνέχεια γλιστρούσε (γλίστραγε) σε στρογγυλεμένα χαλίκια κι όταν κατρακυλούσε (κατρακύλαγε) σε απότομους βράχους, κυλούσε (κύλαγε). 206

23 5. Υπογραμμίζουμε τα ρήματα: ξυπνάω, κοιτάω, να πετάνε, να κελαηδάνε, ξεχνάω, χτυπάει. 6. Το ποτάμι κυλά(ει) και δε σταματά(ει) πουθενά. Περνά(ει) μέσα από φαράγγια και γλιστρά(ει) ανάμεσα σε όμορφες κοιλάδες. Κατρακυλά(ει) από βράχους και χτυπά(ει) πάνω σε στρογγυλές πέτρες και χαλίκια. Ποτέ δε γυρνά(ει) πίσω, αλλά συνέχεια τραγουδά(ει) το ξεχωριστό του τραγούδι μέχρι να συναντήσει τη θάλασσα. Το ποτάμι κυλούσε (κύλαγε) και δε σταματούσε (σταμάταγε) πουθενά. Περνούσε (πέρναγε) μέσα από φαράγγια και γλιστρούσε (γλίστραγε) ανάμεσα σε όμορφες κοιλάδες. Κατρακυλούσε (κατρακύλαγε) από βράχους και χτυπούσε (χτύπαγε) πάνω σε στρογγυλές πέτρες και χαλίκια. Ποτέ δε γυρνούσε (γύρναγε) πίσω, αλλά συνέχεια τραγουδούσε (τραγούδαγε) το ξεχωριστό του τραγούδι μέχρι να συναντήσει τη θάλασσα. 7. Λέξεις με δύο όμοια σύμφωνα είναι: γραμμή, πλημμυρίζει, φαράγγια, στρογγυλεμένα, χείμαρρος, μέλισσα, αμμουδιά, εκκλησία, πολλά, Σάββατο, Υβόννη, ιππόδρομος, ήττα. Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών ΓΛΩΣΣΑ 1. Ο ποταμός Βοϊδομάτης Ποιο είναι το όνομά του; Πού βρίσκεται αυτό το μέρος; Τι ξέρετε για την ιστορία του; Πώς και πότε το επισκεφτήκατε; Τι είναι αυτό που εντυπωσιάζει με την πρώτη ματιά τον επισκέπτη; Περιγράψτε το τοπίο με λεπτομέρεια: τη ζωή μέσα σ αυτό το χώρο (ζώα, φυτά, τις αλλαγές που συμβαίνουν με τις εποχές ή με την ώρα). Ο ποταμός Βοϊδομάτης πηγάζει από το φαράγγι του Βίκου και συναντάει τον ποταμό Αώο στον κάμπο της Κόνιτσας. Βρίσκεται στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπείρου. Ο Βοϊδομάτης πήρε το όνομά του από τη σλαβική λέξη «βόδα» που σημαίνει νερό και τη λέξη «μάτι» που σημαίνει πηγή. Τα Ζαγοροχώρια στην Ήπειρο τα επισκεφτήκαμε το περσινό καλοκαίρι μαζί με τους γονείς μου. Τα πανέμορφα Ζαγοροχώρια είναι σκαρφαλωμένα στα βουνά και μαγεύουν τους επισκέπτες τόσο με τη μοναδική φυσική ομορφιά τους όσο και με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους. Γύρω τους απλώνονται καταπράσινες βουνοπλαγιές, τρεχούμενα νερά, επιβλητικά φαράγγια και μαγευτικές λίμνες. Ο ποταμός Βοϊδομάτης αποτελεί ένα από τα μαγευτικά τοπία της περιοχής. Φτάνοντας εκεί είδαμε τα πεντακάθαρα νερά να κυλούν στην κοίτη του άλλοτε ήρεμα και άλλοτε να πέφτουν από ψηλά, να αφρίζουν και να σχηματίζουν μικρούς καταρράχτες. Η θερμοκρασία τους είναι σταθερή 4 C όλο το χρόνο. Στα γαλανά νερά ζουν πέστροφες, χέλια, κέφαλοι, μαρίτσες. Τις όχθες του πνίγουν πανύψηλα πλατάνια, ιτιές, σκλήθρα. Τα πουλιά, τα μικρά ζώα και τα έντομα κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Περπατώντας στα μονοπάτια που υπάρχουν στις όχθες του συναντάς παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια. Το φθινόπωρο τα φύλλα των φυλλοβόλων φυτών κιτρινίζουν και το τοπίο αλλάζει όψη. Αφού περάσει ο σιωπηλός χειμώνας, την άνοιξη πάλι όλα πρασινίζουν και το τοπίο αποκτά και πάλι μια μοναδική ομορφιά. Καθώς περπατούσαμε ο ουρανός γέμισε μαύρα σύννεφα και οι πρώτες ψιχάλες άρχισαν να πέφτουν. Σταθήκαμε για λίγη ώρα κάτω από ένα πλατάνι και όταν ο ήλιος βγήκε πάλι συνεχίσαμε την πορεία μας. Πιο πάνω είδαμε ανθρώπους να κάνουν ράφτιγκ, κανόε, καγιάκ και να διασκεδάζουν με την ψυχή τους. 207

24 Γράψτε τα συναισθήματα και τις σκέψεις σας γι αυτόν τον τόπο. Σαν πήραμε το δρόμο της επιστροφής, μια μελαγχολία άρχισε να με κυριεύει που αποχωριζόμουν αυτό το όμορφο ποτάμι. Η ηρεμία και η γαλήνη που προσφέρει ο Βοϊδομάτης είναι μοναδική. Ένιωσα περισσότερο από ποτέ ότι βρέθηκα κοντά στη φύση και στην εξαίσια ομορφιά της. Έδωσα την υπόσχεση ότι και του χρόνου θα επισκεφθώ το ποτάμι για να απολαύσω μαγευτικές στιγμές. ΓΛΩ ΣΣΑ 2. Πνίγεται σε μια κουταλιά νερό. Αδυνατεί να αντιμετωπίσει και την παραμικρή δυσκολία, δεν μπορεί να αντεπεξέλθει και στις πιο ασήμαντες δυσχέρειες. Κάνω μια τρύπα στο νερό. Δεν καταφέρνω τίποτα, ματαιοπονώ. Μπήκε το νερό στο αυλάκι. Αρχίζει κάτι να λειτουργεί σωστά, να ακολουθεί τη σωστή πορεία. Άλλες εκφράσεις με το νερό α) σηκώνει νερό το λέμε για κάτι που είναι διφορούμενο, ασαφές, που επιδέχεται πολλές ερμηνείες β) είμαι έξω απ τα νερά μου αισθάνομαι αμηχανία λόγω αλλαγής περιβάλλοντος ή μεταβολής των συνθηκών στις οποίες έχω συνηθίσει να ζω και να κινούμαι, είμαι έξω απ το στοιχείο μου γ) πάω με τα νερά του συμμορφώνομαι με τις απόψεις κάποιου, ενεργώ σύμφωνα με τις επιθυμίες του δ) θολώνω τα νερά προκαλώ σκόπιμη ασάφεια σχετικά με κάτι, για να παραπλανήσω, να αποπροσανατολίσω ε) λέω το νερό νεράκι διψώ πολύ στ) όσα είπαμε νερό κι αλάτι τέλος οι παρεξηγήσεις και οι διαφορές μεταξύ μας ας γίνουμε ξανά φίλοι ζ) (μες) στο νερό σίγουρα, τουλάχιστον η) κουβαλάω νερό στο μύλο (κάποιου) συμβάλλω στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων κάποιου θ) είναι σαν τα κρύα τα νερά άτομα που είναι νέα, όμορφα και γεμάτα ζωντάνια ι) δε δίνει του αγγέλου του νερό είναι πολύ τσιγκούνης ια) μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό είναι ολόιδιοι ιβ) το αίμα νερό δε γίνεται οι συγγενείς στηρίζουν ο ένας τον άλλο και δεν ξεχνούν τους συγγενικούς τους δεσμούς ιγ) πίνω το αμίλητο νερό σταματάω να μιλάω ιδ) βάζω νερό στο κρασί μου συμβιβάζομαι, υποχωρώ σε κάτι 3. Η γιαγιά μου για να διαβάσει το λογαριασμό του νερού φορά(ει) τα γυαλιά της. Χθες το μεσημέρι ο υπουργός μιλούσε (μίλαγε) για δυο ώρες στους δημοσιογράφους για το καινούριο φράγμα. Επειδή γίνονται έργα στη γέφυρα, οι τροχονόμοι σταματούσαν (σταμάταγαν) την κυκλοφορία των αυτοκινήτων κάθε δύο ώρες. Όταν γυρνούσαμε (γυρνάγαμε) από την εκδρομή στη λίμνη Πλαστήρα, τραγουδούσαμε (τραγουδάγαμε) τα αγαπημένα μας τραγούδια. Τα περισσότερα παιδιά αγαπούν (αγαπάνε) το κολύμπι. Πόση ώρα περπατάτε για να φτάσετε από το σπίτι σας στη θάλασσα; 208

25 4. Το σύκο είναι γλυκό σαν μέλι. Το πρόσωπό του είναι κόκκινο σαν παπαρούνα. Περπατούσε αργά σαν χελώνα. Έτρεμε από το φόβο του σαν φύλλο. Τα μαλλιά του παππού είναι άσπρα σαν βαμβάκι. Το νερό στη θρησκεία, στους μύθους και στις παραδόσεις Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Η Εκκλησία χρησιμοποιεί το νερό: α) Στο Μυστήριο του Βαπτίσματος. Το νερό του Βαπτίσματος έχει καθαρτικές ιδιότητες (από τις αμαρτίες) και συμβολίζει τον τάφο. Ο πιστός εισέρχεται σε αυτό, γίνεται η ταφή του με μυστικό τρόπο και όταν βγαίνει απ αυτό δημιουργείται ένας νέος αναγεννημένος άνθρωπος. β) Στον αγιασμό των υδάτων στη γιορτή των Θεοφανίων. Στον μικρό και μεγάλο αγιασμό των υδάτων την παραμονή και ανήμερα των Θεοφανίων το νερό ευλογείται. Οι χριστιανοί παίρνουν το αγίασμα και είτε το πίνουν είτε νίβουν το πρόσωπο ή κάποιο άλλο σημείο του σώματος για την καλή υγεία του σώματος. Επίσης αγιασμό σκορπούν στα σπίτια, στα χωράφια κ.α. γ) Στους αγιασμούς που γίνονται στη θεμελίωση κατοικιών και εκκλησιών, στην έναρξη της σχολικής χρονιάς και στους αγιασμούς που γίνονται κάθε πρωτομηνιά κτλ. δ) Στο ζέον. Είναι το ζεστό νερό που ο ιερέας προσθέτει μαζί με το κρασί μέσα στο Άγιο Ποτήριο. Το κρασί συμβολίζει την ενότητα των πιστών, γιατί για να κάνεις κρασί παίρνεις πολλά και διαφορετικά σταφύλια, ενώ το νερό συμβολίζει τη ζέση (θέρμη) της πίστης που οφείλει να έχει ο πιστός όταν κοινωνά. Η λειτουργική αυτή πράξη γίνεται σε ανάμνηση του θερμού αίματος και ύδατος που ανάβλυζε από την πλευρά του Εσταυρωμένου. ε) Στο έθιμο της τελετής του Ιερού Νιπτήρα. Πρόκειται για την αναπαράσταση της πράξης του Ιησού να πλύνει με νερό τα πόδια των μαθητών του, θέλοντας να τους διδάξει να είναι ταπεινοί και να υπηρετούν τους συνανθρώπους του. Η τελετή γίνεται κάθε χρόνο το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης. στ) Στα καντήλια των εκκλησιών εκτός από το λάδι χρησιμοποιείται και νερό. ζ) Στη χειροτονία, στην τελετή κατά την οποία κάποιος γίνεται κληρικός, οι ιερείς πλένουν τα χέρια τους με νερό. ΓΛΩΣΣΑ Σε όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου, το νερό θεωρείται σύμβολο της Θείας Χάριτος. Κάθε μουσουλμάνος οφείλει να επισκεφτεί την ιερή πόλη της Μέκκας και να προσκυνήσει την Καάμπα, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Για τους μουσουλμάνους η Καάμπα είναι ο οίκος του Θεού. Αφού προσκυνήσουν, πρέπει να πιουν νερό από τη μοναδική πηγή που υπάρχει στην περιοχή. Επίσης, το νερό της πηγής μεταφέρεται ως δώρο στην οικογένεια και σε φίλους των προσκυνητών. Η προσευχή «Σαλάτ» για τους μουσουλμάνους είναι υποχρεωτική και επαναλαμβάνεται πέντε φορές την ημέρα. Πριν από το «Σαλάτ» οι πιστοί νίβουν με νερό το πρόσωπο, τα χέρια μέχρι τους αγκώνες και τα πόδια μέχρι τους αστραγάλους, ενώ όταν δεν υπάρχει νερό χρησιμοποιούν λεπτή άμμο. 209

26 ΓΛΩ ΣΣΑ Σε όλους τους ναούς οι ινδουιστές συνηθίζουν να γιορτάζουν τις ετήσιες γιορτές με φαντασμαγορικό και πολύπλοκο τρόπο. Τα είδωλα ή τα σύμβολα της θεότητας, σε πομπή πάνω σε άρματα διακοσμημένα, οδηγούνται σε γειτονικό ποταμό, όπου τα λούζουν με τρόπο πανηγυρικό. Η κατεξοχήν ιερή πόλη των Ινδών είναι το περίφημο Βαρανάσι, γνωστό και ως Μπενάρες, στις όχθες του Γάγγη. Εκεί κήρυξαν οι μεγάλοι σοφοί και προφήτες του Ινδουισμού. Θεωρείται το κέντρο του κόσμου και έχει χιλιάδες ναούς και βωμούς. Πλήθη προσκυνητών συρρέουν καθημερινά στις όχθες του ιερού ποταμού για να τελέσουν το τελετουργικό τους λουτρό. Οι Ινδοί πιστεύουν ακόμα ότι καθαρίζονται από τις αμαρτίες τους, όταν λουστούν στα νερά του ποταμού. Σύμφωνα με την ιουδαϊκή θρησκεία, η νύφη πριν από το γάμο πλένεται από ιερείς στο λουτρό της σε ειδικό εξαγιασμένο χώρο. Επίσης πριν από την ταφή γίνεται η πλύση των νεκρών. Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρεψαν τις πηγές, τα ποτάμια και τις λίμνες σαν θεότητες, γιατί αναγνώρισαν τη μεγάλη αξία του νερού για την ύπαρξη και τη ζωή του ανθρώπου, αλλά και επειδή ήταν δύσκολο να το δαμάσουν. Το νερό είναι το απαραίτητο στοιχείο για τη ζωή των φυτών και των ζώων. Χάρη σ αυτό επιβιώνουν οι υπόλοιποι οργανισμοί, γι αυτό και τιμήθηκε και θεοποιήθηκε τόσο πολύ από τους αρχαίους Έλληνες. Ποτάμια και λίμνες που έχουν αρχαίο όνομα: Ασωπός, Αλφειός, Ιλισός, Αχέροντας, Νέδα, Αχελώος, Μελισσάνη. Αλφειός Η Αρέθουσα, μια Νύμφη της Αχαΐας, γυρνούσε από τη Στυμφαλία, όπου είχε πάει για κυνήγι. Κουρασμένη όπως ήταν, αποφάσισε να λουστεί στα νερά του Αλφειού για να δροσιστεί. Μόλις την αντίκρισε ο Αλφειός, θαμπώθηκε από την ομορφιά της και την ερωτεύτηκε. Της φανέρωσε το αίσθημά του, όμως εκείνη δεν ανταποκρίθηκε και για να γλιτώσει αναγκάστηκε να το βάλει στα πόδια. Όταν έφτασαν τρέχοντας στην Ηλεία, η Αρέθουσα δεν άντεχε άλλο. Ο κίνδυνος να πέσει στα χέρια του μεγάλωνε από στιγμή σε στιγμή, και τότε απελπισμένη ζήτησε τη βοήθεια της Άρτεμης. Η θεά την τύλιξε σ ένα σύννεφο και την έφερε στο νησί Ορτυγία κοντά στις Συρακούσες της Σικελίας. Εκεί τη μεταμόρφωσε σε πηγή. Ο Αλφειός δε δίστασε να διασχίσει το πέλαγος για να φτάσει σιμά της. Στο δρόμο πρόσεχε να μην ανακατέψει τα νερά του με το αρμυρό νερό της θάλασσας, για να μπορέσει να τα ενώσει με τα καθαρά νερά της Αρέθουσας όταν θα έφτανε στον προορισμό του. Αχελώος Σύμφωνα με το μύθο, ο Ηρακλής συνάντησε το Μελέαγρο, τον αδερφό της Δηιάνειρας και γιο του βασιλιά Οινέα. Ο Μελέαγρος ζήτησε από τον Ηρακλή να παντρευτεί την αδερφή του. Ο Ηρακλής δέχτηκε την πρόταση και πήγε στην Καλυδώνα, όπου βασίλευε ο Οινέας. Όμως εκεί βρισκόταν ο Αχελώος που ζητούσε την κόρη του Οινέα παίρνοντας διάφορες μορφές. Οι δύο άντρες μονομάχησαν. Ο Αχελώος πήρε τη μορφή του ταύρου, αλλά ο Ηρακλής κατάφερε να του κόψει το δεξί του κέρατο και το έδωσε στον Οινέα ως γαμήλιο δώρο. Έτσι ο Ηρακλής νυμφεύτηκε τη Δηιάνειρα. 2. Οι λαλίτσες είναι πήλινες σφυρίχτρες που γεμίζονται με νερό, γνωστές από πολύ παλιά στην Ελλάδα. Τα παιδιά με αυτές μιμούνται ήχους πουλιών. Το σχήμα τους μοιάζει μερικές φορές με πουλί. Έχει ένα μακρύ στόμιο για φύσημα, σαν ράμφος, και ένα άκρο για να κρατιέται, σαν ουρά. 210

27 Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Ένα έθιμο που αναβιώνει ως σήμερα και έχει σχέση με το νερό είναι το «ΜΑΣΤΕΛΟ» στην Κέρκυρα. Στην «Pinia», το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης και κάτω από τη μεταλλική κουκουνάρα που κρέμεται ασάλευτη ακόμα στη διασταύρωση Νικηφόρου Θεοτόκη και Φιλαρμονικής, μαζεύονται οι Φακίνοι (έτσι ονομάζονταν παλιότερα οι αχθοφόροι της πόλης), οι οποίοι τοποθετούν στη μέση του πεζοδρομίου ένα ξύλινο βαρέλι. Το στολίζουν με μυρτιές και βέρντε, το γεμίζουν νερό και σκορπίζονται στο γύρω χώρο, και παρακαλούν τους περαστικούς, που εκείνη την ώρα είναι πάρα πολλοί, να ρίξουν νομίσματα για ευχές στο νερό. Όταν πλησιάζει η ώρα της πρώτης Ανάστασης, οι Φακίνοι σκορπισμένοι στην περιοχή της Πιάτσας κυνηγούν να βρουν κάποιον για να τον ρίξουν στο βαρέλι. Αυτός μουσκίδι βρέχει τον κόσμο γύρω του, ενώ η μπάντα περνά παίζοντας το «Μη φοβάστε Γραικοί». Στο τέλος βγαίνει ο βρεγμένος από το βαρέλι με γέλια και χαρές και παίρνει τα χρήματα που είναι μέσα στο βαρέλι. Συνέντευξη με κάποιον ηλικιωμένο για ένα έθιμο: Θυμάστε κάποιο έθιμο που είχατε παλιά στον τόπο σας; Και βέβαια, θυμάμαι πολλά. Θέλετε να μας μιλήσετε για ένα απ αυτά; Θα σας διηγηθώ το έθιμο του «αμίλητου νερού». Το έθιμο αυτό ήταν γνωστό σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Αναφερόταν κυρίως στο γάμο και στη μαντική. Τις μέρες του Κλήδονα, την παραμονή εορτασμού του Ιωάννη του Πρόδρομου, στις 24 Ιουνίου, μια νέα κοπέλα, που ζούσαν και οι δύο γονείς της, πήγαινε σε μια πηγή ή μια βρύση ή ένα πηγάδι. Από εκεί έπαιρνε νερό, το οποίο έπρεπε να το μεταφέρει σ ένα σπίτι του χωριού που είχε προσυμφωνηθεί. Το νερό αυτό έπρεπε να είναι αμίλητο, δηλαδή η νέα κοπέλα που θα το μετέφερε δεν έπρεπε να μιλήσει καθόλου κατά τη διάρκεια της μεταφοράς. Αν κατά λάθος έλεγε μια λέξη τι συνέβαινε; Τότε έχυνε το νερό, γυρνούσε πίσω και έπαιρνε άλλο νερό. Πώς μετέφερε το «αμίλητο νερό»; Το «αμίλητο νερό» το έβαζε μέσα σε ένα σταμνί, που είχε στενό στόμιο, στο οποίο έριχνε ένα ριζικάρι, δηλαδή ένα φρούτο ή ένα προσωπικό μικροαντικείμενο (δαχτυλίδι, σκουλαρίκι κτλ.), το οποίο είχε κάποιο χαρακτηριστικό σημάδι για να ξέρουν σε ποιον ανήκει. Την ώρα που τοποθετούσαν στο σταμνί το ριζικάρι, τραγουδούσαν το δίστιχο: «Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη / κι όποια χει καλό ριζικό, να δώσει να το πάρει». Πού πήγαινε η κοπέλα το σταμνί με το «αμίλητο νερό»; Το σταμνί με το ριζικάρι το τοποθετούσαν σκεπασμένο με κόκκινο πανί στον κήπο και έμενε εκεί όλη τη νύχτα, για να επιδράσουν πάνω του η μαγική δύναμη των αστεριών και οι ουράνιες δυνάμεις. Από τον κήπο, το έπαιρναν λίγο πριν από την ανατολή του ήλιου. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας τοποθετούσαν το σταμνί στη μέση ενός δωματίου και γύρω απ αυτό κάθονταν τα νέα κορίτσια που έπαιρναν μέρος στο έθιμο. Τα κορίτσια τραγουδούσαν και έκαναν προγνώσεις για την τύχη τους. Όταν ολοκληρωνόταν το έθιμο και το «αμίλητο νερό» είχε πια μιλήσει, τα κορίτσια έπλεναν το πρόσωπό τους με το νερό αυτό και έβγαιναν στο δρόμο. Ο πρώτος άντρας που θα συναντούσαν ήταν πιθανότατα ο μελλοντικός σύζυγός τους. ΓΛΩΣΣΑ 2. Αν διαβάσουμε τις προτάσεις παραλείποντας τις λέξεις που είναι χρωματισμένες, 211