Για παραπομπή : Θεόφοβος (Νasr)

Transcript

1 Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Ο Nasr/Θεόφοβος γεννήθηκε στα τέλη του 8ου αι. στην περιοχή του Ιράν. Έλαβε μέρος στο κίνημα των Χωρραμιτών εναντίον του χαλιφάτου της Βαγδάτης και υπήρξε υπαρχηγός του επαναστάτη Μπαμπάκ. Το 833 μαζί με συντρόφους του ζήτησε καταφύγιο στο Βυζάντιο. Είχε σημαντική παρουσία και δράση στα στρατιωτικά και πολιτικά πράγματα της αυτοκρατορίας. Εκτελέσθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 842. Τόπος και Χρόνος Γέννησης τέλη 8ου αι., Ιράν Τόπος και Χρόνος Θανάτου Ιανουάριος 842, Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα Αξιωματούχος 1. Ιστορικό πλαίσιο Η μορφή του Nasr/Θεόφοβου ταυτίζεται με την επαναστατική δραστηριότητα του κινήματος των Χωρραμιτών (Khurramian) στα εδάφη του χαλιφάτου των Αββασιδών 1, και ιδιαίτερα στις Β. Δ. επαρχίες του (σημ. Β. Ιράν, Μηδία (σημ. Β. Ιράκ), Αζερμπαϊτζάν) κατά το χρονικό διάστημα 815/6-833/4. Ο Nasr ήταν Ιρανός (Μήδος ή Πέρσης) και κατείχε σημαντικό αξίωμα στη διοίκηση του επαναστατικού κινήματος σε ό,τι αφορά το στρατιωτικό του σκέλος. Βρισκόταν υπό την εποπτεία του θρυλικού Babak, του αρχηγού του κινήματος, και θα πρέπει να ήταν ένας από τους υπαρχηγούς του. Οι Χωρραμίτες ήταν ένα πολιτικοθρησκευτικό "αιρετικό" κίνημα στις τάξεις του Ισλάμ και του Χαλιφάτου. Ο Babak, ο Nasr και οι πολυάριθμοι ( και πλέον) σύντροφοί τους ήταν κυρίως ιρανικής προέλευσης και ο αγώνας τους είχε διπλή διάσταση: Αφ ενός στρέφονταν εναντίον της θρησκευτικής-κοινωνικής (ανισότητα) κατάστασης του Dar al-islam (ο χώρος - κόσμος των μουσουλμάνων) εκείνη την περίοδο και για αυτόν τον λόγο διακήρυτταν την έλευση του Mahdi, του Τελικού Κριτή, σύμφωνα με την ισλαμική κοσμοαντίληψη και θεωρία 2. Αφ ετέρου η αμιγώς ιρανική τους προέλευση 3 καταδείκνυε μια "εθνική" διαφοροποίηση των Ιρανών υπηκόων σε σχέση με τον Άραβα κατακτητή και είχε τις πολιτικές της αφορμές στην μετακίνηση του κέντρου βάρους του Χαλιφάτου από την "αραβοκρατούμενη" Δαμασκό στην "ιρανική", από πληθυσμιακή και πολιτισμική άποψη, Βαγδάτη. Η επαναστατική δράση των Χωρραμιτών ξεκίνησε κατά την περίοδο του Χαλίφη Ma'amun ( ) και ολοκληρώθηκε ανεπιτυχώς επί του διαδόχου του, Mu'tasim ( ). Η δράση του Nasr και των συντρόφων τους έθετε υπό αμφισβήτηση την εδαφική ακεραιότητα του χαλιφάτου και για αυτό αντιμετωπίσθηκε από την Βαγδάτη με την απαιτούμενη προσοχή. Η εν λόγω κατάσταση εσωτερικής αποσταθεροποίησης του χαλιφάτου δεν πέρασε απαρατήρητη από τους Βυζαντινούς οι οποίοι επί αυτοκράτορα Θεοφίλου Α' ( ) αποφάσισαν να αναμιχθούν στην εν λόγω εσωτερική διένεξη του χαλιφάτου με την στήριξη της επαναστατικής δράσης του Babak και του Nasr. Απώτερος σκοπός των Βυζαντινών ήταν η αποδυνάμωση του ισχυρού αντιπάλου τους στην ανατολή. Για τους Χωρραμίτες η συμμαχία με το Βυζάντιο αποσκοπούσε στην αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας της Βαγδάτης και την μεταβολή του πολιτικούθρησκευτικού σκηνικού με την πτώση της αββασιδικής δυναστείας. Οι αρχικές επιτυχίες του Nasr και των συντρόφων στο πεδίο της μάχης διατήρησαν το κίνημα τους ζωντανό και το κατέστησαν ανθεκτικό επί Ma`amun. Επί Mu'tasim ωστόσο η κατάσταση μεταβλήθηκε, καθώς ο νέος χαλίφης πέτυχε μια ολοσχερή νίκη επί των Χωρραμιτών το Ο Nasr/Θεόφοβος στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία Η ήττα των Χωρραμιτών το 833 σήμανε την αρχή του τέλους της επαναστατικής τους δράσης και ανάγκασε τον Nasr και ίσως το μεγαλύτερο τμήμα τους να αναζητήσει καταφύγιο στα βυζαντινά εδάφη. Ο Θεόφιλος που έως τότε στήριζε τους Χωρραμίτες και την δράση τους στα εδάφη του Χαλιφάτου αποφάσισε να συνεχίσει την "φιλοχωρραμιτική" πολιτική του Δημιουργήθηκε στις 1/2/2017 Σελίδα 1/7

2 Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια προσφέροντας στήριξη στα υπολείμματα του στρατού τους υπό τον Babak 5. Παράλληλα απεδέχθη το αίτημα του Nasr για την εγκατάσταση των φυγάδων Χωρραμιτών στα βυζαντινά εδάφη. Ο Nasr γνώριζε ότι δεν υπήρχε άλλη διέξοδος σωτηρίας για αυτόν και τους συμμαχητές του αλλά και τις οικογένειες τους πιθανόν. Ο ίδιος αλλά και οι Ιράνιοι στρατιώτες του απεδέχθησαν την χριστιανική διδασκαλία, βαπτίσθηκαν και κατόπιν εντάχθηκαν στο ευρύτερο σώμα του βυζαντινού στρατού 6. Μάλιστα ο Nasr κατά την βάπτισή του έλαβε το χριστιανικό όνομα "Θεόφοβος". 3. Το περσικό τάγμα Το μεγαλύτερο τμήμα των στρατιωτών του Nasr διασκορπίστηκε στις επιμέρους θεματικές ενότητες της αυτοκρατορίας, αλλά ένα μεγάλο μέρος τους διατήρησε την φυλετική και στρατιωτική τους υπόσταση σχηματίζοντας ένα ιδιαίτερο στρατιωτικό σώμα, το λεγόμενο και "Περσικόν Τάγμα" 7. Ο σχηματισμός του εν λόγω στρατιωτικού σώματος υπό τον Θεόφοβο δεν ήταν τυχαίος και ασφαλώς δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί λανθασμένη ενέργεια του Θεοφίλου λόγω της μελλοντικής Στάσης τους εναντίον του ιδίου, όπως έχει υποστηριχθεί 8. Ο Θεόφοβος και οι συμμαχητές του ήταν εγνωσμένης αξίας και αρετής πολεμιστές. Προερχόμενοι από εδάφη με μακρόχρονη πολεμική παράδοση τόσο στον ίππο όσο και στο τόξο, οι Χωρραμίτες ήταν σε θέση να ενισχύσουν το βυζαντινό στρατό με εκείνο το έμψυχο δυναμικό που είχε ανάγκη. Συγκεκριμένα δημιουργήθηκε ένα ευέλικτο στρατιωτικό σώμα το οποίο βρισκόταν εγκατεστημένο στις παραμεθόριες περιοχές της Μ. Ασίας, πιθανόν παραχωρήθηκαν στους Πέρσες στρατιωτικές γαίες, και ήταν σε θέση ανά πάσα στιγμή να αντιμετωπίσει αραβικές εισβολές. Η ίδρυση του "Περσικού Τάγματος" υπό τον Θεόφοβο σε αυτήν την κατεύθυνση αποσκοπούσε. Από την πλούσια επιχειρησιακή του δράση για λογαριασμό του βυζαντινού στρατού, η σημαντικότερη στρατιωτική αποστολή του Θεόφοβου και των στρατιωτών του "Περσικού Τάγματος" έλαβε χώρα το 837, όταν, κατόπιν συνεννοήσεως του Θεοφίλου και του Babak, ο Θεόφοβος εισέβαλε στα νώτα των Αράβων, στην αραβοκρατούμενη Σωζόπετρα (Zapetra), για να την καταλάβει, αλλά κυρίως να παράσχει τον απαιτούμενο αντιπερισπασμό υπέρ του Babak, ο οποίος βρισκόταν σε δυσχερή θέση υπό την πίεση του στρατού του Mu'tasim στο Β. Ιράν. Η επιχείρηση του Θεόφοβου στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία, αλλά και υπερβολή: Οι Χωρραμίτες υπέταξαν την πατρογονική πόλη του χαλίφη, αλλά προέβησαν στην ενέργεια της σφαγής του άρρενος πληθυσμού της πόλης 9. Η ενέργεια τους αυτή προκάλεσε την αντίδραση του χαλίφη και οδήγησε αργότερα στα αντίποινα των Αράβων με την λεηλασία του Αμορίου (838), της πατρογονικής πόλης του Θεοφίλου και της δυναστείας του Η στάση και το τέλος του Θεόφοβου Η ένταξη του Nasr/Θεόφοβου και του "Περσικού Τάγματος" στις τάξεις του βυζαντινού στρατού αποτέλεσε μια καινοτομία για τα μέχρι τότε επιχειρησιακά δεδομένα των Βυζαντινών. Εκτός των άλλων είχαν εντυπωσιάσει με την στρατιωτική τους αρετή και δεξιότητα με αποτέλεσμα να χαίρουν της απόλυτης εκτίμησης των Βυζαντινών 11. Ιδιαίτερα ο Θεόφοβος ήταν αγαπητός στους αριστοκρατικούς κύκλους της Κωνσταντινούπολης λόγω του ήθους και του ακέραιου χαρακτήρα του, όπως τον περιγράφουν οι πηγές 12. Μετά τις αποτυχίες του Θεοφίλου στο αραβικό μέτωπο και την λεηλασία του Αμορίου διαμορφώθηκε ένα αρνητικό κλίμα για τον αυτοκράτορα. Τότε πρόβαλλε η μορφή του Θεόφοβου, ως η πλέον κατάλληλη για να αναλάβει τα ηνία της αυτοκρατορίας. Τουλάχιστον αυτό υποπτεύθηκε ο Θεόφιλος, όταν πληροφορήθηκε μέσω μηνύματος της μητέρας του, Θέκλας, στο μικρασιατικό έδαφος ότι μερικοί αριστοκράτες, προφανώς η εικονόφιλη μερίδα, στην Κωνσταντινούπολη διέδιδαν τη φήμη ότι ο ίδιος ήταν νεκρός. Δεν είναι βέβαιο εάν οι αριστοκράτες είχαν προτείνει τον Θεόφοβο ως διάδοχο του Θεόφιλου. Η εν λόγω ανάμιξη του ονόματος του Θεοφόβου στην πολιτική διένεξη της εποχής θα πρέπει να συσχετισθεί με την διαμάχη εικονοφίλων και εικονομάχων. Η εικονόφιλη πλευρά θα πρέπει να στήριξε τον Θεόφοβο για να προκαλέσει την ανατροπή του Θεοφίλου. Αναπόφευκτα, όπως συνέβη και με άλλους στρατηγούς (Μανουήλ και Αλέξιος), ο αρχηγός του Περσικού Τάγματος έπεσε σε δυσμένεια, παρά το γεγονός ότι είχε σώσει λίγο καιρό νωρίτερα (838) την ζωή του αυτοκράτορα στην μάχη της Ανζιτηνής (Anzen) 13. Όταν έλαβε το μήνυμα του Θεόφιλου με το οποίο ζητούσε την παραίτησή του από τα στρατιωτικά του καθήκοντα και την έλευσή του στην Κωνσταντινούπολη, ο αρχηγός του "Περσικού Τάγματος" πανικοβλήθηκε και αρνήθηκε να εκτελέσει τις διαταγές του αυτοκράτορα, προτιμώντας την εξορία παρά την θανατική ποινή. Μετακινήθηκε στην Άμαστρι παίρνοντας μαζί του μόνο τους στενούς του συνεργάτες και μέλη της οικογένειάς του και όχι το σύνολο του στρατού του προκειμένου να απομακρύνει κάθε υποψία περί προδοσίας και από τον Δημιουργήθηκε στις 1/2/2017 Σελίδα 2/7

3 Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια ίδιο αλλά και από τους στρατιώτες του. Σύντομα όμως τον ακολούθησαν και οι υπόλοιποι, όταν ο Θεόφιλος έστειλε έναν πανίσχυρο στόλο για να το συλλάβουν στην Άμαστρι 14. Τότε με το στρατό του πήγαν στην Σινώπη. Εκεί τα στρατεύματα του τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα 15. Σε εκείνη την δύσκολη στιγμή ο Θεόφοβος επικοινώνησε μυστικά με τον αυτοκράτορα και υποστήριξη την αθωότητά του αλλά και τους στρατιώτες του. Η αντίδραση του Θεόφιλου ήταν θετική και συμβιβαστική. Γνώριζε ότι, εάν ωθούσε τον Θεόφοβο στην φυγή προς την αραβική επικράτεια, θα έχανε ένα πολύτιμο τμήμα του στρατού του. Ταξίδεψε προσωπικά στην Παφλαγονία, συνάντησε τον Θεόφοβο και δέχθηκε τις εξηγήσεις του. Επήλθε η συμφωνία βάσει της οποίας το όνομα του Θεόφοβου αποκαθίστατο, όπως και η εμπιστοσύνη του αυτοκράτορα προς το πρόσωπό του. Πάντως αναφορικά με το ζήτημα του Τάγματος των Χωρραμιτών συμφωνήθηκε ο κατακερματισμός τους σε μικρότερες μονάδες των ατόμων και η διανομή τους σε διάφορα διοικητικά διαμερίσματα της αυτοκρατορίας (τόσο στα ευρωπαϊκά όσο και στα μικρασιατικά εδάφη). 16 Με αυτόν τον τρόπο ο Θεόφοβος κατόρθωσε να διασώσει το μέλλον των στρατιωτών του αλλά και την αποκατάσταση του ονόματός του. Όσο για την ζωή του, δεν συνέβη το ίδιο. Πιθανόν δολοφονήθηκε το 840 ή 842 στην Κωνσταντινούπολη από τον Πετρωνά μετά από εντολή του Θεόφιλου προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε νέα συνωμοσία στο μέλλον Το Χαλιφάτο των Αββασιδών ( ) με πρωτεύουσα την Βαγδάτη κατελάμβανε στους πρώτους αιώνες (8-9ος) τις περιοχές του σημερινού Ιράκ και Ιράν με κάποια επιπλέον εδάφη στον Καύκασο και την Κ. Ασία. 2. Michel Le Syrien, Chronicle de Michel le Syrien, v. I (-III), par J. B. Chabot, Paris 1899, σ. 50. Bar-Hebraeus, Chronography of Gregory Abu l Faraj, translated into English by E. A. Budge I (Oxford 1932), σσ Hitti, History of the Arabs (London 1974),.σ Tabari, (Muhammad Ibn Jarir), Ta'rikh-i 'l rusul wa 'l muluk (History of the Prophets and the Kings), tr & ed. C. E. Bosworth, (Bibliotheca Persica) New York 1999, σ Rosser, "Theophilus Khurramite Policy and its Finale: the Revolt of Theophobus Persian Troops in 838", Byzantina 6 (1974), σ The Logothete: Theodosius Melitenus, Chronographia, ed. G. Tafel (Munich 1954), σ Συνεχιστής του Γεωργίου Μοναχού: Georgius Monachus Continiuatus, Chronografia, (Bonn 1842), σ Μιχαήλ ο Σύρος, σ. 88. Bar Hebraeus, σ Γενέσιος, σ. 57. Συνεχιστής του Θεοφάνη, σ Rosser, ό.π., σ Μιχαήλ ο Σύρος σ. 96. Bar Hebraeus, σ Rosser, ό.π. 11. Γενέσιος: Genesius, Regna, (Bonn 1842), σ. 57. Συνεχιστής του Θεοφάνη, σ Theodosius Melitenus, σ Συνεχιστής του Γεωργίου Μοναχού, σ Συνεχιστής του Θεοφάνη, σ Γενέσιος, σ Rosser, ό.π., σ Η εν λόγω εξέλιξη έλαβε χώρα μάλλον παρά την θέλησή του και λόγω της ψυχολογική κατάστασης στην οποία βρισκόταν το Τάγμα του διαισθανόμενο το δυσοίωνο μέλλον του. Βλ. Γενέσιος, σ. 58. Δημιουργήθηκε στις 1/2/2017 Σελίδα 3/7

4 Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 16. Συνεχιστής του Θεοφάνη, σ. 125, Γενέσιος, σ Δεν μαρτυρείται υπό ποιες συνθήκες συνετέλεσθη η δολοφονία του Θεοφόβου. Πιθανόν ο ίδιος να ενεπλάκη σε νέα συνωμοτική προσπάθεια ή απλώς να έπεσε θύμα δυσφήμησης. Hallingsworth P. A., "Theophobus", The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. A. kazhdan, (Oxford 1991), τ. 3. σ Βιβλιογραφία : Chabot J.B., Chronique de Michel le Syrien, I-IV, J.B. Chabot, Paris Bury J.B., Α History of the Eastern Roman Empire from the Fall of Irene to the Accession of Basil I (A.D ), London 1912 Ζακυθηνός Δ., Βυζαντινή Ιστορία , Αθήνα 1972 Ostrogorsky G., Iστορία του βυζαντινού κράτους 2, Aθήνα 1979, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Vasiliev A.A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium ( ), Bruxelles 1968, Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Grégoire, H. Canard, M. (trans.) Rékaya M., "Mise au point sur Théophobe et l alliance de Babek avec Théophile (833/ /840)", Byzantion, 44, 1974, Rosser J., "Theophilus Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus Persian Troops in 838", Βυζαντινά, 6, 1974, Treadgold W.T., The Byzantine Revival , Stanford California 1988 Cheynet J.-C., "Théophile, Théophobe et les Perses", Λαμπάκης Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος- 12ος αι.), ΙΒΕ/EIE - Κέντρο για Μελέτη Ελληνισμού Σπύρος Βρυώνης, Αθήνα 1998, Διεθνή Συμπόσια 6, Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, Wahlgren, S. (ed.), Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44:1, Berlin New York 2006 Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Ιωσήφ Γενέσιος, Βασιλείαι, Lesmüller-Werner, Α. Thurn, Ι. (eds), Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 14, Berlin New York 1978 Συνεχιστής Γεωργίου Μοναχού, Βίοι των νέων βασιλέων, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Hitti Ph. K., The History of the Arabs, London 1974 Καραγιαννόπουλος Ι.Ε., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους 2, Θεσσαλονίκη 1993 Δημιουργήθηκε στις 1/2/2017 Σελίδα 4/7

5 Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Hollingsworth P.A., "Theophobus", A. Kazhdan (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 3, New York - Oxford 1991, 2068 Grégoire H., "Manuel et Théophobe ou la concurrence de deux monastères", Byzantion, 9, 1934, Bunijatov Z. M., "Babek i Vizantija", Doklady Akademii Nauk Azerbajdzanskoj SSR, 15, 1959, Al-Tabari, Ta'rikh al-rusul wa-l-muluk, Bosworth, C.E. (ed.), History of the Prophets and the Kings, New York 1999 Πηγές Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker I. (επιμ.), Theophanes Continuatus (Bonn 1838) σελ. 110, 5 112, 21, 135, , 23. Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, Wahlgren S. (επιμ.), Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44/1, Berlin New York 2006) σελ. 218, 39 44, 231, Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973) σελ. 74, 4 23, 76, Παραθέματα δηλώσει δὲ καὶ τὸν Θεόφοβον ὁ λόγος, ὅθεν τε καὶ ὅπως ἐκ Περσῶν καταγόμενος τῷ βασιλεῖ γέγονε γνώριμος καὶ τὴν ἀδελφὴν αὐτοῦ εἰς γάμον ἡρμόσατο. εἰς πρεσβείαν τίς ποτε τῶν ἐκ βασιλικῆς σειρᾶς Περσῶν ἀφικόμενος πρὸς τὴν Κωνσταντίνου, οὐκ ἐκ νομίμου συναφείας κρυφίου δὲ καὶ λαθραίας τοῦτον γεννηθῆναι ποιήσας ἐξαπεδήμησεν. ἐπεὶ δὲ νόμος τοῖς Πέρσαις ἀπαράβατος μή τινα τῆς παρ αὐτῶν ἀρχῆς ἐγκρατῆ γενέσθαι, εἰ μὴ τῆς βασιλικῆς μετέχῃ σειρᾶς, ἐξέλιπον δὲ ἐκ τῶν συνεχῶν πολέμων καὶ τῇδε κἀκεῖσε μετασκηνώσεων ὑπὸ τῶν Ἀγαρηνῶν ἐλαυνόμενοι οἱ τῆς βασιλικῆς φυλῆς, ἀλλὰ καὶ λόγος ἐφέρετο πολὺς περὶ αὐτοῦ παρὰ τῶν ἐν Περσίδι μενόντων, ὡς ᾖ τις κατὰ τὸ Βυζάντιον ὠνομασμένος Θεόφοβος (καὶ γὰρ ἦν δοθεὶς ὑπὸ τοῦ τηνικαῦτα σπείραντος τοῦτον πατρός), ἔδοξε τοῖς ἀρίστοις τῶν Περσῶν κρύφα τινὰς ἐκπέμψαι τοῦ ζητουμένου εἰς ἔρευναν. καὶ δὴ καταλαβόντες τὴν ἡμετέραν μόγις τοῦτόν ποτε τῇ μητρὶ συνόντα καὶ κατὰ τὴν Ὀξεῖαν ἐνδιαιτώμενον προσεφεύρισκον. ἐπεὶ γοῦν οὐκ ἔκ τινων μόνον ἰνδαλμάτων ἀλλὰ καὶ αὐτῶν τῆς ψυχῆς καὶ σώματος γνωρισμάτων ὁ ζητούμενος ἐδηλοῦτο τότε καὶ ἐγνωρίζετο, προσέτι μὴν καὶ τῶν ἐκ γειτόνων ἐμαρτύρει τις τὴν γενομένην τῇ γυναικὶ πρὸς τὸν Πέρσην συνάφειαν (οὐ γάρ τι κρυπτὸν ὃ τοῖς πολλοῖς οὐ γνωσθήσεται), δήλους ἑαυτοὺς οἱ ἀπεσταλμένοι ποιοῦσι τῷ βασιλεῖ καὶ τὰ τοῦ δράματος σαφηνίζουσιν, εἰρήνην καὶ σπονδὰς καὶ παντὸς τοῦ ἔθνους ὑποταγὴν καθυπισχνούμενοι, εἰ τοῦτον αὐτοῖς ἐπιδοῦναι οὐ παραιτήσεται. ἐγεγήθει γοῦν τοῖς ὑποσχεθεῖσιν ὁ βασιλεύς, καὶ ἐπείπερ οὕτως ἔχουσαν εὕρισκε τὴν ἀλήθειαν, ἐν βασιλείοις τοῦτον αὐλίζεσθαι καὶ κατασκηνοῦν ποιεῖ, μαθήμασί τε καὶ παιδείᾳ ἐπιμελούμενον. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker I. (επιμ.), Theophanes Continuatus (Bonn 1838) σελ. 110, 5 111, 9. Ἔστι δὲ καὶ ἄλλος λόγος περὶ τοῦ Θεοφόβου (καλὸν γὰρ ἀμφοτέρους εἰρῆσθαι), μικρὸν μὲν κατὰ τὴν ἀρχὴν διενηνοχέναι δοκῶν, τἆλλα δὲ ὅμοια σώζων τῶν γεγραμμένων καὶ πάρισα ἔστιν δὲ ὃς οὐκ ἀπὸ πρέσβεώς τινος τὴν νόθον σπορὰν δέξασθαι τοῦτόν φησιν, ἀλλὰ κατά τινα περιπέτειαν τῶν ἐν πολέμοις συμβαινόντων καὶ τὸν τούτου πατέρα, εἴτε βασιλεύοντα εἴτε καὶ βασιλέως ἐγγὺς ὄντα κατὰ συγγένειαν, φυγεῖν ἐκ Περσίδος καὶ πρὸς τὴν βασιλεύουσαν πένητα διαθλοῦντα βίον προσρυῆναι, κἀκεῖσε καπηλίδι τινὶ γυναικῶν δουλεύοντα ὀψέ ποτε τῷ ταύτης ἔρωτι καὶ νομίμῳ συναφείᾳ τοῦτον ἐναποτεκεῖν. ἀλλ ὁ μὲν ἐξ ἀνθρώπων ἐγένετο, ἀστρονομίᾳ δέ τινι καὶ μαντείᾳ (καὶ γάρ φασι ταύτας τὰς ἐπιστήμας ἀκμάζειν ἔτι παρὰ Πέρσαις) μαθεῖν περὶ τοῦ Θεοφόβου, ζητοῦσιν αὐτοῖς εἰ ἔστι πού τις ἐκ βασιλικῆς φυλῆς καταγόμενος, καὶ ἐπείπερ ἔμαθον, σπουδῇ ἐπὶ τὴν Κωνσταντίνου θεῖν εἰς τὴν τοῦ ζητουμένου ἔρευναν. γνωστὸν οὕτως γενέσθαι τῷ βασιλεῖ, καταληφθέντος αὐτοῦ. ἐπείπερ οὖν ἡ τούτου ἐμφάνεια καὶ κατὰ τὸν βίον παρουσία ἅπασιν ἐγνώσθη Δημιουργήθηκε στις 1/2/2017 Σελίδα 5/7

6 Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια τοῖς κατὰ τὴν Περσίδα διὰ τῶν ὑποστρεψάντων ἀποστόλων, ἡδὺ πᾶσιν ἐφάνη καὶ ἐφετὸν τοῦ ἀπόστασίν τινα ἐννοῆσαι ἀπὸ τῶν τῆς Ἄγαρ, τῇ δὲ τῶν Ρωμαίων ἀρχῇ προσχωρῆσαι, ὡς ἂν τοῦ κατὰ γένος ἀρχηγοῦ εὐμοιρήσειαν. ἔτυχε δὲ ἄλλως ὁ τῶν Περσῶν ἀρχηγὸς Βάβεκ ἤδη πενταετίαν ἔχων ἐξ ἀμεραμνουνῆ ἀποστὰς καὶ πτέρναν ἐπάρας κατ αὐτοῦ ἐν χιλιάσιν ἑπτά ὃς καὶ πόθῳ πρὸς τὸν Θεόφοβον καὶ φόβῳ τῷ ἐξ οὗ ἀπέστη Ἀγαρηνοῦ πρὸς τὴν Ρωμαϊκὴν ἐπικράτειαν κατὰ πόλιν Σινώπην ἔρχεται, καὶ τῷ βασιλεῖ ἑαυτόν τε καὶ τὸ ὅλον ἔθνος ὑπήκοον τέθεικεν. διά τοι τοῦτο τόν τε Θεόφοβον ὁ Θεόφιλος τιμῇ τῇ πατρικίων ἐναριθμεῖ, καὶ τῇ ἑαυτοῦ ἀδελφῇ πρὸς γάμον ἐκδίδωσι, συναρμόζεσθαί τε ἕκαστον τῶν Περσῶν νομοθετεῖ τοῖς Ρωμαίοις καὶ κατ ἐπιγαμίαν ἅπτεσθαί τε καὶ συνείρεσθαι, πολλοὺς τούτων τοῖς βασιλικοῖς ἐμπρέπειν ἀξιώμασι πεποιηκώς. ἀλλὰ καὶ κώδιξι στρατιωτικοῖς αὐτοὺς ἀναγράφεται, καὶ τάγμα οὕτως καλούμενον Περσικὸν ἐγκατέστησε, καὶ τοῖς κατὰ πόλεμον ἐξιοῦσι Ρωμαίοις κατὰ τῶν Ἀγαρηνῶν ἐναριθμεῖσθαι προσέταξε. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker I. (επιμ.), Theophanes Continuatus (Bonn 1838) σελ. 111, , 21. τούτῳ τῷ Θεοφίλῳ προσέφυγε Θεόφοβος ὁ Πέρσης ἅμα τῷ πατρὶ αὐτοῦ μετὰ Περσῶν χιλιάδων δεκατεσσάρων, οὓς διένειμεν οὗτος ἐν τοῖς θέμασιν κατασκηνώσας καὶ εἰς τούρμας ἀποκαταστήσας, αἱ μέχρι τοῦ νῦν λέγονται τοῦρμαι Περσῶν. αὐτὸν δὲ τὸν Θεόφοβον εἰς ἀδελφὴν Θεοδώρας αὐγούστης γαμβρον εἰσεποιήσατο. Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, Wahlgren S. (επιμ.), Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44/1, Berlin New York 2006) σελ. 218, καὶ ταῦτα διοικησάμενος ἐπάνεισιν ὁ Θεόφιλος πρὸς τὴν βασιλεύουσαν, τὸν Θεόφοβον κατόπιν λιπών, ἐφ ᾧ τε διαθέσθαι τὰ τοῦ στρατοῦ καλῶς καὶ διὰ ταχέων πρὸς αὐτὸν ἐπαναδραμεῖν. ἀλλ οἱ Πέρσαι, διὰ τὸ σφῶν σιτηρέσιον ὑστερῆσαν ὄντες περιαλγεῖς, ἐν Σινώπῃ συσχόντες αὐτὸν βασιλέα καὶ ἄκοντα ἀνεκήρυξαν, πολλὰ λιπαροῦντα καὶ ποτνιώμενον ἀποσχέσθαι τῆς τοιαύτης ὁρμῆς, καὶ ἀπειλοῦντα δεινὰ πείσεσθαι τούτους ὅσον οὔπω χάριν τοῦ τοιούτου τολμήματος. ὡς δ οὐ προσεῖχον αὐτῷ, ἀλλ ὅλῃ γνώμῃ καὶ προαιρέσει τοῦ ἐγχειρήματος εἴχοντο, λάθρᾳ τὰ τελεσθέντα γνωρίζει τῷ βασιλεῖ, καὶ ἐνόρκως πληροφορεῖ, ὡς οὐκ αὐτός, οἱ Πέρσαι δὲ τῶν τολμηθέντων αἴτιοι. τότε μὲν τὴν ἐκείνου προαίρεσιν ὁ βασιλεὺς ἀποδέχεται καὶ πρὸς τὰ βασίλεια αὐτὸν εἰσκαλεῖ, τὴν προτέραν εὐκληρίαν ἀποδιδούς, συγγνώμην τε ἅπασι τοῖς Πέρσαις δίδωσι καὶ κακῶν ἀμνηστίαν. οὓς καὶ πεισθέντας ταῖς ὑποσχέσεσι καὶ τῆς Σινώπης ἀποδημήσαντας ἔγνω δεῖν ὁ βασιλεὺς διαστῆσαι καὶ μὴ τοσοῦτον πλῆθος ὁμοῦ διάγειν. καὶ ἐπείπερ εἰς τρεῖς μυριάδας τὸ πᾶν ἐκορυφοῦτο τῶν Περσῶν πλῆθος, καλῶς σκεψάμενος ἑκάστῳ θέματι χιλιάδας ἐξαπέστειλε δύο, ὑπὸ χεῖρα τελεῖν προστάξας τοῖς ἐν αὐτοῖς στρατηγοῦσιν. αὕτη ἡ αἰτία ὑπόπτους τε τοὺς Πέρσας ἐποίησε καὶ μετ οὐ πολὺ τὸν Θεόφοβον ἐξήγαγε τῆς ζωῆς. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973) σελ. 74, ὁ μὲν οὖν Μανουὴλ ἅμα τῷ Θεοφόβῳ νυκτὸς ἐπιθέσθαι τούτοις παρῄνει, οἱ δ ἄλλοι τῶν στρατηγῶν ἡμέρας τὴν συμβολὴν γενέσθαι προέτρεπον, οἷς ἐπέπειστο καὶ ὁ βασιλεύς. ταύτης δὲ ἐπικρατεστέρας γενομένης τῆς γνώμης, ὡς ἤδη ἡ ἡμέρα ἐπέλαμπε, μάχη συρρήγνυται φοβερά. καὶ τῶν βασιλικῶν ταγμάτων ἐκθύμως ἀγωνισαμένων οἱ Ἰσμαηλῖται ἐνέκλιναν εἰς φυγήν. τῶν δὲ Τούρκων ἐπιμόνῳ χρωμένων τῇ τοξείᾳ, καὶ τὸ καταδιῶκον τῶν Ρωμαίων ἀνακεκρουκότων, παλίντροπον συνέβη γενέσθαι τὴν μάχην. μὴ δυνάμενοι γὰρ οἱ Ρωμαίοι τὰ Τούρκων φέρειν τοξεύματα τῷ βάλλεσθαι καρτερῶς νῶτα δόντες τὸν βασιλέα κατέλιπον. οὐ μὴν οἱ τῶν ταγμάτων ἔξαρχοι, οὐδ οἱ Πέρσαι τοῦτο δρᾶσαι ἠνέσχοντο, ἀλλὰ περιστάντες τὸν βασιλέα εὐρώστως σῴζειν ἠπείγοντο. καὶ κἂν ἀπώλοντο πανδημεί, εἰ μὴ νὺξ ἐπῆλθε καὶ βραχὺς ἐξ οὐρανοῦ κατενεχθεὶς ὑετὸς τὰς μὲν νευρὰς τῶν τόξων χαλαρὰς εἰργάσατο, τοῖς δὲ Ρωμαίοις ἄνεσιν τὴν ἐκ τῶν βελῶν περιεποίησε καὶ σωτηρίας ἐνέδωσεν ἀφορμάς. βαθείας δὲ νυκτὸς γενομένης, ὡς ἠσχόλητο περὶ τὰς φυλακὰς ὁ Μανουήλ, γλώττῃ πως ᾔσθετο τῇ Σαρακηνῶν τοὺς Πέρσας τοῖς Σαρακηνοῖς σπενδομένους καὶ τὸ στράτευμα τῶν Ρωμαίων προδοῦναι καὶ πρὸς τὴν ἐνεγκοῦσαν παλινδρομῆσαι. δῆλα γοῦν εὐθὺς ταῦτα ποιεῖ τῷ βασιλεῖ καὶ σῴζειν ἑαυτὸν μετὰ τῶν λογάδων ἠξίου, καὶ μὴ περιμένειν τὴν ἅλωσιν. τοῦ δὲ βασιλέως «καὶ πῶς τοῦτο ἔσεται» ἐπερωτήσαντος, «τῶν δι ἐμὲ προσμεινάντων ἀπολομένων;» ὑπολαβὼν ὁ Μανουὴλ «σοὶ μόνον ἔστω, βασιλεῦ;» ἔφη, «τὸ σῴζεσθαι ἐκ θεοῦ, οὗτοι δὲ ταχέως τὰ κατ αὐτοὺς διοικήσουσιν.» ὀψὲ γοῦν κατὰ τὸ περίορθρον τοῦ βασιλέως φυγῇ χρησαμένου καὶ πρὸς τὸ λεγόμενον Χιλιόκωμον διασωθέντος οἱ λειποτάκται ὑπήντων αὐτῷ καὶ ἀναξίους ἑαυτοὺς ἔφασκον τῆς ζωῆς, βασιλέα ἐν πολέμῳ καταπροέντες, καὶ ἅμα τοῖς ἑαυτῶν ἐγυμνοῦντο ξίφεσιν. ἀλλ ὁ Θεόφιλος τῷ θεάματι τρωθεὶς τὴν ψυχήν, «εἰ ἐγώ», φησί, «σέσῳσμαι ἐκ θεοῦ, σώθητε καὶ ὑμεῖς.» αὕτη ἡ τῶν Περσῶν πρὸς τοὺς ἐξ Ἄγαρ κοινολογία τοῖς Θεοφόβου ἐχθροῖς καὶ θάνατον αὐτοῦ ψηφιζομένοις δευτέρα τις γέγονεν αἰτία καὶ ἀφορμὴ εὔκαιρος εἰς διαβολήν. Δημιουργήθηκε στις 1/2/2017 Σελίδα 6/7

7 Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973) σελ. 76, Ὥρα δὲ καὶ τὰ τοῦ Θεοφόβου εἰς μέσον θεῖναι καὶ πᾶσι καταστῆσαι σαφῆ. ἔκ τε γὰρ τῆς εἰρημένης ἤδη κατὰ τῶν Ἀγαρηνῶν ἐν νυκτὶ τὸν πόλεμον συστήσεσθαι αἰτίας, ἀλλὰ καὶ τῆς κατὰ τὴν νύκτα γενομένης λαθραίας ὁμιλίας πρὸς τοὺς Σαρακηνούς, ὡς ἔφαμεν, καὶ ἄλλοθεν δέ ποθεν κατ αὐτοῦ λοιδορίαι καθοσιώσεως ἐπιφυεῖσαι καὶ αὐθηθεῖσαι μισητὸν εἰργάζοντο τὸν ἄνδρα καὶ φοβερόν. καὶ ἐπεὶ μὴ οἷός τε ἦν ἀντισχεῖν, εὐεξαπάτητον ὄντα εἰδὼς τὸν Θεόφιλον, φυγαδείᾳ χρησάμενος πρὸς τὴν Ἄμαστριν (πόλις δὲ αὐτὴ Ποντικὴ) μετὰ τέκνων ὁμοῦ χωρεῖ τε καὶ γυναικῶν καί τινων ἐκκρίτων ἀνδρῶν. ἀνήγετο οὖν στόλος εὐθὺς κατ αὐτοῦ, καὶ πόλεμος σφοδρὸς ἐξηρτύετο ὡς πρὸς ἐχθρὸν τοῦ βασιλέως κατάδηλον, καὶ τοῦ τοιούτου στόλου ἀρχηγὸς ὁ τῆς βίγλης δρουγγάριος οὕτως Ὠορύφας λεγόμενος. ἀλλ ὁ Θεόφοβος τὸν τοῦ θεοῦ φόβον ἐν ἑαυτῷ συλλαβὼν οὐκ ἔφησε δίκαιον εἶναι Χριστιανὸν ὄντα αἵμασιν ἀνθρώπων χαίρειν πιστῶν ὅθεν ὑπείκει τῷ βασιλεῖ ὅρκοις δελεασθείς, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐπανάγεται τοῖς ὅρκοις θαρρῶν. ἀλλ ὁ Θεόφιλος τούτους θέμενος εἰς οὐδὲν νῦν μὲν εἱρκτῇ τινὶ καὶ φρουρᾷ τῇ κατὰ τὸν Βουκολέοντα τοῦτον τίθησι, φρουρεῖσθαι προστάξας μιᾷ δέ τινι τῶν ἡμερῶν, ἐπεὶ ἔγνω ἑαυτὸν ἤδη ἀποβιοῦντα καὶ τὰ ἔσχατα πνέοντα, κελεύει ἐν νυκτὶ ἐξ αὐθεντίας ἀποτμηθῆναι οἷόν τι πικρὸν αὐτοῦ ἐντάφιον καὶ λυπηρόν, καὶ πρὸς ἑαυτὸν τὴν ἐκείνου ἀχθῆναι κεφαλήν. ἐπεὶ γοῦν ἤχθη κατὰ τὸ πρόσταγμα, τῇ ἑαυτοῦ χειρὶ τὴν ἐκείνου ῥῖνα λαβὼν «νῦν γε» ἔφησεν «οὐδὲ σὺ Θεόφοβος οὐδ ἐγὼ Θεόφιλος.» εἰσὶ δὲ οἳ τὸν θάνατον τοῦ Θεοφόβου τῷ Ὠορύφᾳ ἀλλ οὐ τῷ βασιλεῖ διδόασιν, φάσκοντες ὡς ἅμα τῷ πιστεῦσαι τούτω αὐτόν, τὴν κεφαλικὴν ἐπαγαγεῖν τιμωρίαν αὐτῷ λάθρα διὰ νυκτός. ἐκεῖθεν οὖν διαβεβόηται μέχρι τοῦδε παρὰ Πέρσαις μὴ ὄψεσθαι θάνατον τὸν Θεόφοβον ἀλλ ἐν ἀφθαρσίᾳ διαζῆν, τῷ κρύβδην ἀλλ οὐκ ἀναφαδὸν τὸν ἐκείνου θάνατον γενέσθαι ποτέ. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, Bekker I. (επιμ.), Theophanes Continuatus (Bonn 1838) σελ. 135, , 23. πρὸ δὲ τῆς αὐτοῦ τελευτῆς ὁ θεομισὴς οὗτος βασιλεὺς βουλὴν μυστικὴν ποιησάμενος μετὰ τῶν ὁμοφρόνων αὐτοῦ περὶ Θεοφόβου τοῦ Πέρσου, ὡς ὅτι πολλὴν ἀγάπην καὶ πίστιν ἔχουσιν εἰς αὐτὸν οἵ τε ὑπ αὐτὸν Πέρσαι καὶ ἐκ τῶν ἐν τέλει οὐκ ὀλίγοι καὶ μήπως ἐμοῦ τελευτήσαντος μελετήσωσι τυραννίδα κατά τε τοῦ ἐμοῦ παιδὸς νηπίου ὄντος καὶ τῆς γυναικός, ἀποστείλας ἀνήγαγε Θεόφοβον εἰς τὸ παλάτιον καὶ εἶχε μετ αὐτοῦ. βαρηθεὶς δὲ ἐκ τῆς νόσου καθεῖρξε Θεόφοβον ἐν ταῖς καμάραις τοῦ Βουκολέοντος. τῶν δὲ Περσῶν ἐπιζητούντων αὐτόν, τί ἆρα γέγονεν, ἀποστείλας τῇ νυκτὶ ὁ βασιλεὺς Πετρωνᾶν, τὸν τῆς αὐγούστης ἀδελφόν, σὺν τῷ λογοθέτῃ ἀπέτεμεν τὴν κεφαλὴν Θεοφόβου. ἔπεισαν δὲ οὗτοι τοὺς Πέρσας, ὡς μετὰ τοῦ βασιλέως ἐστὶν ἐν τῷ παλατίῳ. τοῦ δὲ βασιλέως δυσεντερίᾳ νόσῳ τὴν ψυχὴν κακῶς ἀπορρήξαντος ἀπεκομίσθη τὸ δύστηνον αὐτοῦ σῶμα εἰς τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους. τὸ δὲ σῶμα Θεοφόβου διὰ τοῦ Βουκολέοντος ἐξαγαγόντες λαθραίως διέσωσαν πλησίον τὰ Ναρσοῦ, ἐν τῇ νῦν λεγομένῃ μονῇ τῆς Θεοφοβίας, καὶ τοῦτο ἐκεῖσε κατέθηκαν. Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, Wahlgren S. (επιμ.), Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44/1, Berlin New York 2006) σελ. 231, Χρονολόγιο 813: Έναρξη της επαναστατικής δράσης του Nasr και των Χωρραμιτών εναντίον του χαλιφάτου της Βαγδάτης. 833: Ήττα των Χωρραμιτών από τα στρατεύματα του Χαλίφη Mutasim Φυγή του Nasr στα βυζαντινά εδάφη. Βάπτιση του ιδίου με το όνομα ʺΘεόφοβοςʺ αλλά και των συμμαχητών του. 837 Η μάχη στη Σωζόπετρα. Νίκη του Περσικού Τάγματος σε βάρος των Αράβων. 838 Η λεηλασία του Αμορίου από τους Άραβες. Η Στάση του Θεόφοβου. 840 / 842 Ο θάνατός του στην Κωνσταντινούπολη Δημιουργήθηκε στις 1/2/2017 Σελίδα 7/7