[Γραμματική. Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο

Transcript

1 ΤΟ ΑΡΘΡΟ Άρθρο είναι η μονοσύλλαβη κλιτή λέξη, η οποία χρησιμοποιείται πριν από ουσιαστικά και επίθετα (ή πριν από λέξεις που παίζουν το ρόλο ουσιαστικών και επιθέτων, όπως στη φράση: το λέγω είναι ρήμα). Κλίση του άρθρου Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο ὁ ἡ τό οἱ αἱ τά τοῦ τῆς τοῦ τῷ τῇ τῷ τοῖς ταῖς τοῖς τόν τήν τό τούς τάς τά ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το άρθρο δεν έχει κλητική. Συνήθως όμως εμπρός από την κλητική των ονομάτων χρησιμοποιείται το κλητικό επιφώνημα ὦ: ἐγώ σε, ὦ Φαλῖνε, ἄσμενος ἑόρακα. Η αρχαία ελληνική είχε μόνο το οριστικό άρθρο. Για πρόσωπα ή πράγματα αόριστα δεν υπήρχε αόριστο άρθρο (όπως στη νέα ελληνική το ένας, μία, ένα) σε τέτοια περίπτωση οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τα ονόματα χωρίς άρθρο (π.χ. ποταμός δέ ἦν κύκλῳ =ένας ποταμός ) Σελίδα 1

2 ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ Προσωπικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγου. α πρόσωπο (εκείνο που μιλά): ἐγώ β πρόσωπο (εκείνο που του μιλούμε): σύ Το γ πρόσωπο δεν το συναντάμε συχνά στα πεζά κείμενα και γι αυτό θα γίνει λόγος σε μεγαλύτερη τάξη. Ας δούμε παρακάτω την κλίση των προσωπικών αντωνυμιών α πρόσωπο α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε. ἐγώ εγώ, ἡμεῖς εμείς ἐμοῦ, μου εμένα, μου ἡμῶν εμάς, μας ἐμοί, μοι ἡμῖν ἐμέ, με εμένα, με ἡμᾶς εμάς, μας β πρόσωπο α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε. σύ εσύ ὑμεῖς εσάς, σας σοῦ, σου εσένα, σου ὑμῶν σοί, σοι ὑμῖν σέ, σε εσένα, σε ὑμᾶς εσάς, σας Οι αντωνυμίες δεν έχουν κλητική, με εξαίρεση τη δεικτική αντωνυμία: οὗτος, αὕτη, τοῦτο Σελίδα 2

3 Η ΕΙΚΤΙΚΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ οὗτος, αὕτη, τοῦτο εικτικές λέγονται οι αντωνυμίες που δηλώνουν δείξη (δηλ. δείξιμο, το να δείχνει κάποιος κάτι). Εδώ θα εξετἀσουμε την αντωνυμία "oὗτος αὕτη τοῦτο" (= αυτός αυτή αυτό ή τούτος τούτη τούτο ή ετούτος ετούτη ετούτο). αρσ. θηλ. ουδ. αρσ. θηλ. ουδ. οὗτος τούτου τούτῳ τοῦτον οὗτος αὕτη ταύτης ταύτῃ ταύτην αὕτη τοῦτο τούτου τούτῳ τοῦτο οὗτοι τούτων τούτοις τούτους αὗται ταῦτα τούτων τούτων ταύταις τούτοις ταύτας ταῦτα Καμιά άλλη αντωνυμία δεν έχει κλητική πτώση εκτός απ αυτή, που έχει κλητική μόνο στο αρσενικό (ὦ οὗτος) και στο θηλυκό (ὦ αὕτη) και μόνο στον ενικό αριθμό. Έχει τη γενική πληθυντικού όμοια και στα τρία γένη (τούτων). Και το αρσενικό και το ουδέτερο έχουν τις πλάγιες πτώσεις (γενική δοτική αιτιατική) του ενικού ίδιες (εκτός από την αιτιατική ενικού του ουδετέρου που σχηματίζεται χωρίς το ν τοῦτον (αρσ.) τοῦτο (ουδ.) Το θηλυκό στις πλάγιες πτώσεις (γενική δοτική αιτιατική) ενικού και πληθυντικού και το ουδέτερο στην ονομαστική και κλητική του πληθυντικού έχουν θέμα ταυτ (εκτός από τη γενική πληθυντικού που είπαμε ότι είναι "τούτων" και για τα τρία γένη). Το αρσενικό και το θηλυκό στην ονομαστική ενικού και πληθυντικού αριθμού έχουν θέμα οὗτ (αρσ.) και αὑτ (θηλ.). Σελίδα 3

4 4 ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Α ΚΛΙΣΗ Η αρχαία ελληνική γλώσσα έχει τρεις κλίσεις (α, β και γ κλίση) που διακρίνονται μεταξύ τους από τις καταλήξεις των ονομάτων. Η πρώτη κλίση περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά και θηλυκά (όχι ουδέτερα). Τα αρσενικά λήγουν σε ας ή σε ης (π.χ. ὁ ταμίας, ὁ στρατιώτης) και τα θηλυκά σε α ή σε η (π.χ. ἡ θάλασσα, ἡ τιμή). Οι καταλήξεις είναι οι παρακάτω: Eνικός αριθμός Αρσενικά ᾱς μσκρό ου ης ου Θηλυκά α η ας (ης) ης ᾳ ῃ ᾳ (ῃ) ῃ ᾱν ην ᾱ η (ᾰ) βραχύ αν ην α η ᾰι βραχύ ῶν μακρό ᾰις μακρό ᾱς μακρό ᾰι βραχύ (οι καταλήξεις θυμίζουν το θηλυκό άρθρο στον πληθυντικό αριθμό) ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το α της κατάληξης ας των πρωτόκλιτων ονομάτων είναι μακρό. Το α των θηλυκών στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού, όταν είναι καθαρό είναι μακρό, όταν είναι μη καθαρό είναι βραχύ (δες και παρατηρήσεις). Το αι, όταν βρίσκεται στο τέλος της λέξης και δεν ακολουθεί άλλο γράμμα, είναι βραχύ. Το α στην κλητική ενικού των αρσενικών σε ης είναι βραχύ (δες και παρατηρήσεις). Το αι της κατάληξης αις στη δοτική πληθυντικού είναι μακρό, γιατί ακολουθεί το ς. Τα μακρά φωνήεντα συμβολίζονται με: και τα βραχέα με: Σελίδα 4

5 1. Και τα αρσενικά (σε ας και ης) και τα θηλυκά (σε α και η) έχουν ίδιες καταλήξεις στον πληθυντικό αριθμό, αλλάζει μόνο το άρθρο: ὁ ταμίας, ὁ μαθητής, ἡ νίκη, ἡ χώρα (πληθ.) οἱ ταμίαι, οἱ μαθηταί, αἱ νίκαι, αἱ χῶραι κ.ο.κ. 2. Στη γενική πληθυντικού τονίζονται πάντοτε στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη, π.χ. αἱ θάλασσαι θαλασσῶν, οἱ στρατιῶται στρατιω. 3. Τα θηλυκά που τελειώνουν σε α, όταν πριν απ το α υπάρχει φωνήεν ή ρ, τότε το α λέγεται καθαρό, είναι μακρόχρονο και δε μεταβάλλεται. Όταν όμως πριν απ το α υπάρχει οποιοδήποτε σύμφωνο εκτός από το ρ, τότε το α λέγεται μη καθαρό, είναι βραχύχρονο και στη γενική και δοτική του ενικού τρέπεται σε η π.χ. ἡ χώρα καθαρό α (γιατί πριν απ αυτό υπάρχει ρ) γεν. τῆς χώρας, δοτ. τῇ χώρᾳ (δε μεταβάλλεται), ενώ: ἡ γλῶσσα μη καθαρό α (γιατί πριν απ αυτό υπάρχει το σ, δηλαδή σύμφωνο εκτός του ρ) γεν. τῆς γλώσσης, δοτ. τῇ γλώσσῃ (μεταβάλλεται το α σε η). Προσέξτε τον τόνο! Η λέξη «χώρα» παίρνει οξεία, γιατί το καθαρό α είναι μακρόχρονο (οπότε μακρό πριν από μακρό φωνήεν παίρνει οξεία), ενώ η "γλῶσσα" παίρνει περισπωμένη, γιατί το μη καθαρό α είναι βραχύχρονο (οπότε μακρό πριν από βραχύ φωνήεν παίρνει περισπωμένη). ΕΞΑΙΡΕΣΗ: Το καθαρό α είναι βραχύχρονο: α) στα ουσιαστικά γαῖα (= γη), γραῖα (= γριά), μαῖα (= τροφός, μαία), μοῖρα (= πεπρωμένο), μυῖα (= μύγα), πεῖρα, πρῷρα (= πρύμνη), σπεῖρα (= σκοινί), σφαῖρα, σφῦρα (= εργαλείο/ ένα από τα οστά του αυτιού), γι αυτό και παίρνουν περισπωμένη. β) στα προπαροξύτονα σε εια, οια, αια, π.χ. ἡ ἀλήθεια, ἡ εὔνοια, ἡ Πλάταια, κ.ά. 4. Από τα πρωτόκλιτα αρσενικά σε ης σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε α και όχι σε η: τα εθνικά: π.χ. ὁ Πέρσης Πέρσα τα σύνθετα σε άρχης, μέτρης, πώλης, τρίβης, ώνης: π.χ. ὁ γυμνασιάρχης γυμνασιάρχα. Το ᾰ αυτό είναι βραχύχρονο, π.χ. ὦ στρατιῶτα 5. Το α της κατάληξης ας (τη συναντάμε στην ονομαστική των αρσενικών, στη γενική των θηλυκών καθώς και στην αιτιατική του πληθυντικού (π.χ. ὁ ταμίας, τῆς χώρας, τάς γλώσσας) είναι μακρόχρονο. Προσοχή : αυτό ισχύει μόνο για τα ονόματα της α κλίσης, γιατί όπως θα δούμε αργότερα η κατάληξη ας της γ κλίσης είναι βραχύχρονη. Σελίδα 5

6 6. Στη γενική και δοτική οι καταλήξεις είναι μακρόχρονες και παίρνουν περισπωμένη, όταν τονίζονται στη λήγουσα, π.χ.τῆς τιμῆς, τῇ τιμῇ, τιμῶν, ταῖς τιμαῖς (το α είναι μακρό) 7. Τα θηλυκά ουσιαστικά σε εία έχουν το α της κατάληξης βραχύ, αν και προηγείται φωνήεν, γι αυτό και δεν κατεβάζουν τον τόνο πιο κάτω από την παραλήγουσα, π.χ. ἡ ἀλήθει ᾰ, ἡ βοήθειᾰ, κ.ά. 8. Το α των πρωτόκλιτων ουσιαστικών ό, τι είναι στην ονομαστική είναι και στην αιτιατική. Αν δηλαδή το α είναι μακρόχρονο στην ονομαστική, θα είναι και στην αιτιατική, π.χ. ἡ χώρα μακρό, τῆς χώρας μακρό, ὦ χώρα μακρό ἡ γλῶσσα βραχύ, τῆς γλῶσσας βραχύ, ὦ γλῶσσα βραχύ ὁ τοῦ τῷ τόν ἐργάτης ἐργάτου ἐργάτῃ ἐργάτην ἐργάτα Παραδείγματα Αρσενικά οἱ τοῖς τούς ἐργάται ἐργα ἐργάταις ἐργάτας ἐργάται ὁ τοῦ τῷ τόν μανδύας μανδύου μανδύᾳ μανδύαν μανδύα οἱ τοῖς τούς μανδύαι μανδυῶν μανδύαις μανδύας μανδύαι ἡ τῆς τῇ τήν βοήθεια* βοηθείας βοηθείᾳ βοήθειαν* βοήθεια* Θηλυκά αἱ ταῖς τάς βοήθειαι βοηθειῶν βοηθείαις βοηθείας βοήθειαι ΠΡΟΣΟΧΗ: Το α της κατάληξης είναι βραχύ, παρόλο που προηγείται σύμφωνο (ει), γιατί έχει κατάληξη εία, γι αυτό και δεν κατεβαίνει ο τόνος στην παραλήγουσα. ἡ τῆς τῇ τήν βασίλισσα βασιλίσσης βασιλίσσῃ* βασίλισσαν βασίλισσα αἱ ταῖς τάς βασίλισσαι βασιλισσῶν βασιλίσσαις βασιλίσσας βασίλισσαι * Το ι είναι μακρόχρονο, γιατί ακολουθούν δύο σύμφωνα (θέσει μακρόχρονη συλλαβή). Σελίδα 6