ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ακαδηµαϊκό Έτος Χειµερινό Εξάµηνο ιάλεξη 1 η Εισαγωγή σε βασικές έννοιες ιδάσκων: Κουνετάς Η. Κωνσταντίνος Λέκτορας ΤΟΕ 1

2 Οικονοµικά της Ενέργειας (Energy Economics) 1 η ιάλεξη: Εισαγωγή και βασικές έννοιες Η ενέργεια και οι διαφορετικές πηγές τις, αποτελούν ένα κρίσιµο παράγοντα για την οικονοµική ανάπτυξη. Το συγκεκριµένο µάθηµα εξετάζει τις βασικές πηγές ενέργειας όπως το πετρέλαιο, ο άνθρακας καθώς και το φυσικό αέριο και προσπαθεί να κατανοήσει τον ρόλο τους στην οικονοµία. Επίσης, παρουσιάζεται µε αναλυτικό τρόπο η σχέση µεταξύ των διαφορετικών πηγών ενέργειας και της οικονοµίας συσχετίζοντας τις µάλιστα µε την πλευρά του περιβάλλοντος αναλύοντας θέµατα όπως η ενεργειακή παραγωγή και κατανάλωση, η διάρθρωση των αγορών ενέργειας η τιµολόγηση και φορολόγηση των διαφορετικών πηγών καθώς και ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος από την χρήση τους. Τέλος, εξετάζονται ζητήµατα όπως η ενεργειακή αποτελεσµατικότητα και η ενεργειακή ασφάλεια ενώ µελετώνται πολιτικές που συνδέονται µε τα παραπάνω θέµατα ενώ γίνεται µια πρώτη εισαγωγή στα οικονοµικά της κλιµατικής αλλαγής. 2

3 Στόχοι του µαθήµατος Να αποκτήσουν µια ολοκληρωµένη εικόνα για τις διαφορετικές πηγές ενέργειας στους διαφορετικούς τοµείς της οικονοµίας και να µπορούν να περιγράψουν τις τάσεις σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Να µπορούν να εξηγήσουν τις βασικές οικονοµικές έννοιες για τις βασικές αγορές ηλεκτρισµού, υγρών καυσίµων, άνθρακα αλλά και των ΑΠΕ εστιάζοντας στην πλευρά του παραγωγού αλλά και του καταναλωτή. Να κατανοήσουν την λειτουργία της αγοράς ενέργειας και τους µηχανισµούς διαµόρφωσης των τιµών. Να κατανοήσουν έννοιες όπως η ενεργειακή διατήρηση καθώς και η ενεργειακή ασφάλεια και να αποκτήσουν µια εικόνα για τα οικονοµικά της κλιµατικής αλλαγής. 3

4 Περίγραµµα µαθήµατος Α.Α Εβδοµάδα Μαθήµατος Θεµατική Ενότητα Ανάθεση Εργασιών 1. Εισαγωγή στα Οικονοµικά της ενέργειας, χρήσιµοι ορισµοί και γιατί µας Επισκόπηση των ενεργειακών αγορών ενδιαφέρει η ενέργεια. Παρουσίαση βάσεων δεδοµένων και πηγών. 2. Ζήτηση για ενέργεια. 3. Προσφορά για ενέργεια. 4. Η αγορά της ενέργειας. 5. Μια συζήτηση για την τιµολόγηση και την φορολόγηση στις αγορές ενέργειας. Πρώτη Εργασία 6. Οικονοµικά των µη ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. 7. Η αγορά των ΑΠΕ. 8. Ο ρόλος των ρυθµίσεων και των απορυθµίσεων στην αγορά ενέργειας. 9. Ενεργειακή αποτελεσµατικότητα και διατήρηση 10. Ε&Α και καινοτοµία στις ενεργειακές αγορές 11. Ενεργειακή ασφάλεια & προσβασιµότητα. 12. Οικονοµικά της Κλιµατικής αλλαγής και ο ρόλος των αερίων εκποµπών CO2. Πολιτικές στην Ενέργεια Ζητήµατα στις Ενεργειακές αγορές Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις της ενέργειας εύτερη Εργασία 4

5 Με ποια µαθήµατα συνδέεται; Οικονοµετρία Οικονοµικά Περιβάλλοντος Βιοµηχανική οργάνωση Μικροοικονοµική Μακροοικονοµική Οικονοµικών πόρων 5

6 Θεµατικές Ενότητες Η κλιµατική αλλαγή και η πολιτική για το κλίµα Η ανάλυση των κινδύνων και της ασφάλειας του εφοδιασµού Αειφορία Ενέργεια αγορές και αγορές ηλεκτρικής ενέργειας - απελευθέρωση, (ανάλογα ή εκ νέου) κανονισµού Η ανταπόκριση στη ζήτηση Ενέργεια και οικονοµική ανάπτυξη Οικονοµικά της ενεργειακής υποδοµής Περιβαλλοντική πολιτική Η ενεργειακή πολιτική Παράγωγα Ενέργειας Η πρόβλεψη της ζήτησης ενέργειας Η ελαστικότητα της προσφοράς και της ζήτησης στην αγορά ενέργειας Ενέργεια ελαστικότητα 6

7 Energy Economics in other universities t/int_business_energy tudies_postgraduate_courses.htm?cepmlp_esee nomics.pdf

8 Τι είναι τα οικονοµικά της ενέργειας; Energy economics is a branch of applied economics where economic principles and tools are applied to ask the right questions (Stevens, 2000) and to analyze them logically and systematically to develop a well-informed understanding of the issues Η ανάπτυξη τους επήλθε το 1970 µετά το πρώτο πετρελαϊκό σοκ! 8

9 Πολυπλοκότητα (γιατί!) 1. Οι βιοµηχανίες που χρησιµοποιούν ενέργεια είναι µεταξύ τους ετερογενής µε διαφορετικό τεχνολογικό υπόβαθρο 2. Κάθε µια εξ αυτών χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και εµφανίζει συγκεκριµένες ιδιαιτερότητες. 3. Η ενέργεια είναι ένα από τα κύρια συστατικά της οικονοµικής δραστηριότητας συνεπώς η διαθεσιµότητα της αλλά και ο περιβαλλοντικός της αντίκτυπος επηρεάζει τον εκάστοτε βιοµηχανικό κλάδο. 4. Υπάρχουν σηµαντικές αλληλοεπιδράσεις 9

10 Αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα 1. Εµπόριο Ενέργειας 2. Επιρροές από διεθνείς οργανισµούς 3. Αλληλοεπιδράσεις Ρόλος των IMF,WB,UN 10

11 Ιστορική Αναδροµή Ι Η ίδια η συγκέντρωση ενέργειας αποτελεί το κύριο συστατικό για την ίδια την επιβίωση έτη πριν τα πρώτα σηµάδια αυξήσεως πληθυσµούς και εντατικοποίησης καλλιέργειας γης έτη πριν ο πληθυσµός κυµαίνεται από εκ. Η φωτιά (η µόνη πηγή ενέργειας) χρησιµοποιείται για µαγειρική χρήση. Τον 16 ο αιώνα αρχίζει δειλά και συστηµατικά η χρήση ζώων σε µεταφορές και απελευθερώνεται ο άνθρωπος από την καλλιέργεια. Η Ολλανδία παρείχε ένα την πρώτη έστω και µερική επιτυχία στο απεγκλωβισµού της οικονοµίας από τα όρια της γης δηµιουργώντας µια σύγχρονη πρότυπη «βιοµηχανική» οικονοµία. Προφανώς χρειάστηκαν ένα καύσιµο (τύρφη). Χρυσός Ολλανδικός αιώνας βασισµένος σε δύο ενεργειακές πηγές (τύρφη και άνεµο). 11

12 Ιστορική Αναδροµή ΙΙ Η µετάβαση στα ορυκτά καύσιµα στην Βρετανία (Warde 2007, Fouquet 2008) βασίστηκε σε µία κρίση στην παραγωγή και τιµολόγηση καυσόξυλου τον 16 ο αιώνα. Μάλιστα τον 15 ο αιώνα, η παραγωγή ήταν toe (τόνοι ισοδύναµου πετρελαίου,τιπ), και αυξήθηκε σε περίπου 1,5 εκατοµµύρια ΤΙΠ το Η Βρετανία ανακάλυψε σωρεία Ορυκτού καυσίµου, βελτίωσε τις οδικές αρτηρίες, µείωσε το κόστος θέρµανσης και µετατράπηκε σε βιοµηχανία. Τόσο απλά όχι! Συνοδεύτηκε και από τεχνολογικές καινοτοµίες (1709, Darby Iron Industry άνθρακας σε οπτάνθρακα 50 έτη). Η µετάβαση συντελείτο µε αργό ρυθµό!! (ερευνητές κατέληξαν ότι η µετάβαση για την Βρετανία ήταν σχεδόν 2 αιώνες ενώ για την Αµερική µόλις 60 έτη (Fouquet and Pearson 2003, p. 103)) 12

13 Ιστορική Αναδροµή ΙΙΙ Η εισαγωγή βεβαίως της ατµοµηχανής άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Η αυξανόµενη ζήτηση για άνθρακα στον δέκατο ένατο αιώνα, δηµιούργησαν νέες ανησυχίες σχετικά µε την έλλειψη του άνθρακα (Jevons, 1865) υπό την απειλή της ανόδου των τιµών. Την σειρά πήραν και άλλες χώρες οι οποίες ικανοποιώντας τις ίδιες προϋποθέσεις σε γη και ορυκτά µετέβησαν σε µια νέα ουσιαστικά οικονοµία. 13

14 Ιστορική Αναδροµή ΙV Οι πρώτες πετρελαιοπηγές που αξιοποιήθηκαν σε µεγάλη κλίµακα ήταν στην Πενσυλβάνια, στο βορειοανατολικό τµήµα των ΗΠΑ, στη δεκαετία του Μετά τον εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, η παγκόσµια παραγωγή και κατανάλωση πετρελαίου αυξήθηκε ραγδαία καθώς η ζήτηση για ιδιωτικές µεταφορές έφτασε στα ύψη και το πετρέλαιο άρχισε να χρησιµοποιείται για άλλες υπηρεσίες. Από τις αρχές του 1970, παρότι ο µεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στον κόσµο, η κατανάλωση των ΗΠΑ υπερέβη την προσφορά της για την πρώτη φορά. Η Σαουδική Αραβία ως βιοµηχανία πετρελαίου είχε αυτό το προνόµιο 14

15 Ιστορική Αναδροµή V Πρώτη πετρελαϊκή κρίση του Η κρίση αυτή, ακολουθήθηκε από άλλους φόβους για την προσφορά από τη Μέση Ανατολή το 1979 και το 1980, που προκλήθηκε από την Επανάσταση στο Ιράν και τον πόλεµο µε το Ιράκ, οδηγώντας τις τιµές όπως αυτές επιθυµούσαν (Yergin 1991). Τα µέσα της δεκαετίας του 1980 και του 1990 δηµιουργήθηκε ένα πλεόνασµα του πετρελαίου, καθώς πολλές χώρες παρήγαγαν αυξανόµενες ποσότητες. Η αρχή του 21ου αιώνα είδε την επιστροφή της αύξησης των τιµών του πετρελαίου, λόγω της αυξανόµενης παγκόσµιας ζήτησης και της πολιτικής αστάθειας στη Μέση Ανατολή. 15

16 Ιστορική Αναδροµή VΙ 16

17 Ιστορική Αναδροµή VΙΙ 17

18 Ιστορική Αναδροµή VΙΙΙ 18

19 Ιστορική Αναδροµή VΙΙIΙ 19

20 Ιστορική Αναδροµή Χ Πριν τη δεκαετία του 1960, το µεγαλύτερο µέρος της ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται από τον άνθρακα. Το πετρέλαιο αύξησε το µερίδιό του από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, µέχρι τις πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970 ενώ πολλές οικονοµίες προσπάθησαν να αξιοποιήσουν τα οφέλη της υδροηλεκτρικής ενέργειας. Μετά τον εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, η επιθυµία για φθηνή ηλεκτρική ενέργεια είχε οδηγήσει πολλές κυβερνήσεις κατά µήκος της διαδροµής της υποστήριξης µιας πολιτικής προγράµµατος πυρηνικής ενέργειας. Ενώ σε µερικές χώρες, που προσέφερε ένα σηµαντικό µερίδιο της ηλεκτρική ενέργεια τους, υψηλότερο αναµενόµενο κόστος και ανησυχίες για την ασφάλεια έχουν καχεκτική ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας. Το 2000, η υδροηλεκτρική και πυρηνική ενέργεια κάθε παρείχε περίπου το 6 τοις εκατό των παγκόσµιων κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας. 20

21 Σήµερα 21

22 Η ανάγκη για ενέργεια Ι Κατανάλωση (mtoe) Ρυθµός Αύξησης 1,1 2,6 1,17 4 1,8 2,5 22

23 Η ανάγκη για ενέργεια ΙΙ Με βάση τα παραπάνω, αξίζει να παρατηρηθεί µια αύξηση της κατά κεφαλήν χρήσης. Η κατά κεφαλή κατανάλωση ενέργειας έχει αυξηθεί σε δύο διακριτές φάσεις: πρώτα, αυξήθηκε από περίπου 1850 έως 1913 και, στη συνέχεια, µεταξύ 1939 και 1979 ενώ η τρέχουσα παγκόσµια κατανάλωση ενέργειας ανά άτοµο ελάχιστα έχει αλλάξει από τότε. Η ενεργειακή ένταση από την άλλη πλευρά δείχνει µια πιο πολύπλοκη διαδροµή. Έπεσε στο πρώτο µισό του δέκατου ένατου αιώνα και συσχετίζεται µε την υψηλή αξία που αποδίδεται σε βιοµηχανικά προϊόντα κατά τα πρώτα στάδια της εκβιοµηχάνισης. Στη συνέχεια, µεταξύ 1850 και 1913, οι δραστηριότητες εντάσεως θερµότητας για τις βαριές βιοµηχανίες οδήγησε µέχρι ενεργειακή ένταση. Έχει πτώση από τότε, ιδιαίτερα µετά το

24 24

25 Τι είναι ενέργεια; Η Ενέργεια συνήθως ορίζεται ως το µέσο ή η ικανότητα του να πραγµατοποιηθεί ένα έργο ή να παραχθεί θερµότητα (κανονικά θερµότητα θα µπορούσε να προέρχεται από την καύση ενός καυσίµου - δηλ. µια ουσία που περιέχει την εσωτερική ενέργεια η οποία κατά την καύση παράγει θερµότητα, ή µε άλλα µέσα - όπως µε συλλαµβάνοντας τις ακτίνες του ήλιου ή από τα βράχια κάτω από την επιφάνεια της γης (IEA 2004)). 25

26 Κατηγοριοποίηση Ι Πρωτοβάθµια: εν υποστεί µεταβολή ή µετατροπή, εκτός από το διαχωρισµό και καθαρισµό ( IEA 2004 ). Παραδείγµατα: ηλιακή ενέργεια αποθέµατα άνθρακα,αργό πετρέλαιο, φυσικό αέριο πυρηνική ενέργειας κ.λπ. ευτεροβάθµια χρησιµοποιεί µια διαδικασία µετασχηµατισµού ή µετατροπής (πετρελαίου προϊόντα ή ηλεκτρικής ενέργειας) 26

27 Κατηγοριοποίηση ΙΙ Μη ανανεώσιµη πηγή ενέργειας: η πρωτογενής ενέργεια προέρχεται από ένα πεπερασµένων απόθεµα πόρων (τον άνθρακα ή αργού πετρελαίου) Από την άλλη πλευρά, εάν υπάρχει πρωτογενής ενέργεια που λαµβάνεται από ένα συνεχώς διαθέσιµο ροή της ενέργειας, η ενέργεια είναι γνωστή ως ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Η ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια, είναι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας 27

28 Κατηγοριοποίηση ΙΙΙ Συµβατικές πηγές ενέργειας είναι εκείνες οι οποίες συνήθως λαµβάνονται µέσω γνωστών χρησιµοποιηθέντων τεχνολογιών. Μη - συµβατικές πηγές ενέργειας είναι εκείνες που λαµβάνονται µε τη χρήση νέων, καινοτόµων τεχνολογιών ή πηγών. 28

29 Κατηγοριοποίηση ΙV Εµπορικές πηγές ενέργειας είναι εκείνες που διαπραγµατεύονται εξ ολοκλήρου ή σχεδόν εξ ολοκλήρου στην αγορά και, ως εκ τούτου, θα αναλάµβαναν µια τιµή αγοράς (άνθρακας, πετρέλαιο, φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας). Mη-εµπορικών πηγών ενέργειας είναι εκείνες οι οποίες δεν περνούν µέσα από την αγορά και, κατά συνέπεια, δεν έχουν µια τιµή αγοράς. 29

30 Κατηγοριοποίηση Conventionality Renewability Renewable Non-renewable Commercial Large scale hydro Fossil fuels Geothermal Other nuclear Nuclear Traditional/noncommercial Animal residues Unsustainable fuelwood Crop residues Windmills and watermills Fuelwood (sustainable) New and novel Solar Oil from oil sands Mini and micro hydro Oil from coal or gas Tidal and wave Ocean thermal Source Codoni et al. (1985) and Siddayao (1986) 30

31 Πληροφοριακό σετ σχετιζόµενο µε την ενέργεια Σε γενικές γραµµές απαραίτητες είναι οι πληροφορίες σε σχέση µε : 1. Την χρήση ενέργειας από διάφορες οικονοµικές δραστηριότητες 2. Την παραγωγή ενέργειας, τη µετατροπή και την παράδοση σε διάφορους χρήστες, 3. Τις τεχνικές και λειτουργικές στατιστικές των εγκαταστάσεων και των βιοµηχανιών 4. Χρηµατοοικονοµικές πληροφορίες 5. Μακρο - οικονοµικές και άλλες κοινωνικές πληροφορίες. Αλλά και... Τιµές της ενέργειας Επενδύσεις στον τοµέα της ενέργειας Ανάπτυξη και έρευνα στον τοµέα της ενέργειας ιαχείριση του συστήµατος της ενέργειας Μακροπρόθεσµα αλλά και βραχυπρόθεσµα πλάνα 31

32 Βάσεις Ενεργειακών δεδοµένων subscriptions/database/ al/energy/data/database ergydevelopment/energyaccessdatabase/ ases.html 32

33 Βιβλιογραφία Ελληνική: Μέχρι στιγµής δεν υπάρχει ελληνικό εγχειρίδιο που καλύπτει το συγκεκριµενο µάθηµα. Ξένη: Bhattacharyya, Subhes C. (2011) Energy Economics: Concepts, Issues, Markets and Governance. Springer. Evans, Joanne and Lester Hunt,(2009), International Handbook on the Economics of Energy. Edward Elgar 33