VOLUNTEERING ACROSS EUROPE organizations, promotion, participation

Transcript

1 VOLUNTEERING ACROSS EUROPE organizations, promotion, participation Greece, Hungary, Austria, Denmark, Cyprus Edited by Spes-Centro di Servizio per il Volontariato del Lazio, 2009 ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΠΑΓΚΥΠΡΙΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ Ολίβια Πατσαλίδου Αλεξάνδρα Κυριάκου METAΦΡΑΣΗ Κλάδος Μεταφράσεων Γραφείο Τύπου & Πληροφοριών ΠΑΓΚΥΠΡΙΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ Ανδρέα Αβρααμίδη 9, 3 ος όροφος, Διαμ Λευκωσία Κύπρος Τ.Θ , 1302 Λευκωσία Κύπρος Τηλ Φαξ info@volunteerism-cc.org.cy Διαδικτυακή Πύλη Εθελοντισμού

2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Τα στοιχεία αφορούν το έτος 2007 Πληθυσμός Ο πληθυσμός της Κύπρου στην ελεγχόμενη από την Κυβέρνηση περιοχή υπολογίζεται στις στο τέλος του Κατά επαρχία ο πληθυσμός ήταν: (Λευκωσία), (Αμμόχωστος), (Λάρνακα), (Λεμεσός) και (Πάφος). Ποσοστό 69,9% διέμενε στις αστικές περιοχές και 30,1% στις αγροτικές περιοχές. Έκταση Η Κύπρος είναι το τρίτο σε μέγεθος νησί της Μεσογείου, με έκταση τετραγωνικά χιλιόμετρα. Πυκνότητα πληθυσμού 131,6 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (ο αριθμός αφορά την πυκνότητα πληθυσμού στην ελεγχόμενη από την κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας περιοχή). Πολιτικό Σύστημα Σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1960, η Κύπρος έχει προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης. Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από το Υπουργικό Συμβούλιο (που διορίζεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας), η νομοθετική εξουσία ασκείται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων και η δικαστική εξουσία από το ξεχωριστό και ανεξάρτητο δικαστικό σώμα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ποσοστό μετανάστευσης (καθαρή μετανάστευση) Ρυθμός ανάπτυξης Συνολικό ποσοστό γονιμότητας: 1,39% Ακαθάριστος συντελεστής θνησιμότητας: 6,8% Ποσοστό γεννητικότητας: 10, 9% Ποσοστό απασχόλησης ατόμων ηλικίας (συνολικό- άνδρες-γυναίκες) 73,9% - 82,9% - 65,4% ατόμων ηλικίας ετών (συνολικό- άνδρες γυναίκες) 67,4% - 82,9% - 52,8% ατόμων ηλικίας ετών (συνολικό άνδρες-γυναίκες) 45,6% - 64,7% - 27,7% Ποσοστό ανεργίας ατόμων ηλικίας ετών (συνολικό άνδρες γυναίκες) 4% - 3,5% - 4,6% Ευρω-εκλογές 6 Μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Κοινωνική ασφάλιση και σύστημα ευημερίας Το Σχέδιο Κοινωνικών Ασφαλίσεων καλύπτει υποχρεωτικά όλους τους μισθωτούς και αυτοτελώς εργαζομένους. Χρηματοδοτείται από εισφορές των εργοδοτών, των ασφαλιζομένων και το κράτος. Οι Υπηρεσίες Κοινωνικών Ασφαλίσεων του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων είναι υπεύθυνες μεταξύ άλλων για την εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής στον τομέα των κοινωνικών ασφαλίσεων. Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων έχουν την ευθύνη για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής, αλληλεγγύης και κοινωνικής προστασίας και για την αντιμετώπιση των νέων κοινωνικών προβλημάτων και προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Κυπριακή κοινωνία και γενικά για την ευημερία του πληθυσμού. Δημόσιο Σύστημα Υγείας Η δημόσια υγεία διασφαλίζεται από τις Δημόσιες Υπηρεσίες Υγείας και τον ιδιωτικό τομέα υγείας. Η οργάνωση και η προσφορά της δημόσιας ιατρικής φροντίδας αποτελεί ευθύνη της κυβέρνησης μέσω του Υπουργείου Υγείας. Το Υπουργείο έχει επίσης τη γενική ευθύνη της διαμόρφωσης της πολιτικής για την υγεία, για το συντονισμό του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα της υγείας, της ρύθμισης των επιπέδων υγείας και της θέσπισης της νομοθεσίας για την υγεία. Σύντομα ένα Γενικό Σχέδιο Υγείας θα αντικαταστήσει το υφιστάμενο σύστημα. Εκπαιδευτικό επίπεδο Ποσοστά ατόμων ηλικίας που έχουν συμπληρώσει τη μέση εκπαίδευση: 96,0% - Κατώτερη μέση εκπαίδευση 10,3% - Ανώτερη μέση εκπαίδευση 59,2% - Τριτοβάθμια εκπαίδευση 26,6% Ποσοστά ατόμων ηλικίας που έχουν συμπληρώσει τη μέση εκπαίδευση: 2,1% - Ανώτερη μέση εκπαίδευση 38,9% - Τριτοβάθμια εκπαίδευση 33,2% Μετάφραση κειμένου Σελ. 2 /36

3 Περιεχόμενα ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 1. Ορισμοί Εθελοντής Εθελοντική δραστηριότητα Εθελοντική οργάνωση Κέντρα υποστήριξης εθελοντών (Σώματα Εθελοντών) 5 2. Εθελοντές μιλούν για τον εθελοντισμό 5 (συνεντεύξεις) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 1. Ιστορικό, εξέλιξη και χαρακτηριστικά γνωρίσματα 6 2. Ρίζες πριν το Ο σύντομος αιώνας Πού βρισκόμαστε σήμερα Ο εθελοντισμός σήμερα 8 ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1. Επισκόπηση νόμων και κανονισμών Ιστορική επισκόπηση του νομικού πλαισίου Νόμοι, κανονισμοί και πρόνοιες αναφορικά με την υποστήριξη του εθελοντισμού και των εθελοντικών οργανώσεων Συμμετοχή στη χάραξη δημόσιας πολιτικής Δημοσιονομικές πολιτικές Κατάλογοι και μητρώα Κατάλογος νόμων και κανονισμών 12 ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ 1. Οργανωτικές μορφές Κανόνες και λειτουργία Σχέση με το δημόσιο τομέα Επισκόπηση Από τη σκοπιά μας 16 (συνεντεύξεις και ερωτηματολόγια) ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 1. Κύρια σημεία της έρευνας και των στατιστικών Οικονομικοί και κοινωνικοί δείκτες Τύποι και φάσμα μη κερδοσκοπικών Οργανώσεων Εθελοντές και οργανώσεις 19 (συνεντεύξεις) ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ 1. Επισκόπηση Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού 21 ΣΩΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ (ΣΩΜΑΤΑ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ) 1. Μέτρα υποστήριξης (ερωτηματολόγια) Κέντρα Υποστήριξης Εθελοντών 22 (ερωτηματολόγια) ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΣΗ ΣΤΑ ΣΩΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ (ΣΩΜΑΤΑ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ) (ερωτηματολόγια) Σώμα Εθελοντών Λευκωσίας 23 Σώμα Εθελοντών Λεμεσού 25 Σώμα Εθελοντών Λάρνακας 27 Σώμα Εθελοντών Πάφου 29 Σώμα Εθελοντών Αμμοχώστου 31 Μετάφραση κειμένου Σελ. 3 /36

4 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 1. Δημόσια κίνητρα (ερωτηματολόγια) 1.1 Δημόσιες πρωτοβουλίες και υποδομή εθελοντισμού: σύγχρονα προβλήματα και προοπτικές 1.2 Εβδομάδα εθελοντισμού 2. Η υποδομή του εθελοντισμού (συνεντεύξεις και ερωτηματολόγια) 2.1 Γνώμες και μέτρα και/η πρωτοβουλίες υποστήριξης του εθελοντισμού στην Κύπρο 2.2 Επιθυμητή υποστήριξη των εθελοντών 3. Η Ευρωπαϊκή προοπτική (συνεντεύξεις) ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΟΥ ΠΗΡΑΝ ΜΕΡΟΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Μετάφραση κειμένου Σελ. 4 /36

5 Γλωσσάριο 1. ΟΡΙΣΜΟΙ 1.1 ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ «Κάθε φυσικό πρόσωπο το οποίο προσφέρει, χωρίς οποιοδήποτε αντάλλαγμα, οικονομικό ή άλλο, υπηρεσίες ή μέσα σε άτομα ή ομάδες ατόμων ή στο κοινωνικό σύνολο για αντιμετώπιση κοινωνικών αναγκών». (Πηγή: Νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού) 1.2 ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Η εθελοντική δραστηριότητα καθορίζεται με τον όρο «μη κερδοσκοπικός σκοπός» στο Άρθρο 2 του Νόμου περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού. Μη κερδοσκοπικός σκοπός είναι σύμφωνα με το νόμο «κάθε εθελοντική ενέργεια ή πράξη που κατατείνει στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου, της ανθρώπινης ανέχειας ή ασθένειας ή ανάγκης και κάθε σωματικής, πνευματικής ή ψυχικής δυσλειτουργίας, κάθε ενέργεια που υπηρετεί την ευημερία ή προστασία των παιδιών, των εφήβων, των νέων, των ενηλίκων και των ηλικιωμένων, κάθε ενέργεια που συμβάλλει στην πρόληψη ή αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων, ή αναγκών και γενικά κάθε ενέργεια που συμβάλλει στην αναβάθμιση της ευημερίας των προσώπων που κατοικούν, μόνιμα ή προσωρινά, στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας. (Πηγή: Νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού). κλίμακα μέσα στις δομές του εθελοντικού/μη κυβερνητικού τομέα. 2. ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟ (ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ) Ο εθελοντισμός παραμένει ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία που διευκολύνουν την αποτελεσματική αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου προς το σκοπό επίτευξης κοινών σκοπών: την προαγωγή της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, την οικοδόμηση αειφόρων και υγιών κοινωνιών και την αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού για θέματα γενικού και δημόσιου ενδιαφέροντος. Στην Κύπρο ο εθελοντισμός είναι κτισμένος πάνω σε υγιείς βάσεις και έχει φθάσει σε πολύ καλά επίπεδα σε ότι αφορά την αποτελεσματικότητά του, την οργανωτική δομή του κλπ. Οι Κύπριοι είναι πολύ ευαίσθητοι και πρόθυμοι να αναλάβουν εθελοντική υπηρεσία σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης κοινωνικών ή άλλων ζητημάτων. Γενικά τα επίπεδα εθελοντισμού είναι υψηλά σε σχέση με τον αριθμό του πληθυσμού. 1.3 ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ «Κάθε οργάνωση η οποία συντίθεται από εθελοντές και της οποίας ο αποκλειστικός ή κύριος σκοπός είναι μη κερδοσκοπικός». (Πηγή : Νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού). 1.4 ΚΕΝΤΡΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ (ΣΩΜΑΤΑ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ) Ένας από τους σκοπούς του Παγκύπριου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού, όπως αναφέρεται στον Νόμο είναι η ίδρυση, λειτουργία και διοίκηση των Σωμάτων Εθελοντών. Το Σώμα Εθελοντών Κύπρου το οποίο ιδρύθηκε το 1991 είναι το κέντρο συντονισμού και υποστήριξης της προαγωγής του εθελοντισμού στην Κύπρο. Λειτουργεί κάτω από την ευθύνη των Επαρχιακών Συντονιστικών Συμβουλίων Εθελοντισμού. Τα Σώματα Εθελοντών που λειτουργούν σε όλες τις επαρχίες, συντονίζουν, προάγουν και διευκολύνουν την εθελοντική υπηρεσία, τα εθελοντικά προγράμματα και γενικά τον εθελοντισμό. Οι σκοποί του Σώματος Εθελοντών Κύπρου περιλαμβάνουν: τον εντοπισμό των κοινωνικών προβλημάτων και αναγκών, το συνταίριασμα των αναγκών και απαιτήσεων για εθελοντικές υπηρεσίες, την εγγραφή εθελοντών στα Επαρχιακά Μητρώα Εθελοντών, την κατάρτιση και υποστήριξη, την παρακολούθηση των τοποθετήσεων εθελοντών και την έναρξη/εφαρμογή εθελοντικών προγραμμάτων κλπ. Το έργο του Σώματος Εθελοντών Κύπρου συμπληρώνεται από άλλες δραστηριότητες στήριξης εθελοντών, που διεξάγονται σε μικρότερη Μετάφραση κειμένου Σελ. 5 /36

6 Ιστορική επισκόπηση 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ, ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ Όπως συμβαίνει σε όλες τις χώρες, διάφορες δυνάμεις έχουν διαμορφώσει τις ευρύτερες και συγκεκριμένες πολιτικές στην Κύπρο. Κοινωνικο-οικονομικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές, πολιτικές και άλλες συγκεκριμένες περιστάσεις έχουν διαμορφώσει την ιστορία της Κύπρου. Η συστηματική εναλλαγή διάφορων κατακτητών στην Κύπρο με εντελώς διαφορετικό κοινωνικο-οικονομικο, πολιτιστικό, πολιτικό καθεστώς κλπ καθιστά πιο δύσκολη τη σύνδεση μιας συγκεκριμένης μορφής ανάπτυξης του εθελοντικού τομέα με τις πολιτικές και στρατηγικές των αντίστοιχων κυβερνητών του νησιού. Ένα επίσημο κράτος πρόνοιας με τον τρόπο που δημιούργησαν άλλες χώρες εγκαθιδρύθηκε μόνο μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου. Οι απαρχές της κοινωνικής πρόνοιας και της πρώιμης φιλανθρωπίας (που σήμερα αποκαλείται «εθελοντική δραστηριότητα») μπορούν να αναχθούν στη θρησκεία, ιδιαίτερα με την εγκαθίδρυση της Εκκλησίας της Κύπρου και την πρώτη εγκατάσταση Ελλήνων στο νησί (που έφεραν την αλτρουϊστική και φιλανθρωπική πρακτική στην καθημερινή ζωή). Κάθε φιλανθρωπική/εθελοντική πρωτοβουλία αναπτυσσόταν προοδευτικά με τέτοιο τρόπο ώστε να αντιμετωπίζει τις ανάγκες του πληθυσμού κατά τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Όπως συνέβη και σε πολλές άλλες χώρες, ο εθελοντικός τομέας στην Κύπρο αναπτύχθηκε για να ικανοποιήσει και να αντιμετωπίσει τις ανάγκες ή τις άλλες ευρύτερες ανησυχίες και τα κοινωνικά ζητήματα που δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει το κράτος. Οι ακαδημαϊκές πηγές που μπορούν να καταγράφουν την ιστορική εξέλιξη της φιλανθρωπίας και των εθελοντικών οργανώσεων επικεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό στον τομέα της πρόνοιας. Όμως μια προσεκτική εξέταση του Μητρώου του Νόμου περί Σωματείων και Ιδρυμάτων και άλλων πηγών επιβεβαιώνει ότι η δραστηριότητα των εθελοντικών οργανώσεων επεκτείνεται πέραν της στενής έννοιας της πρόνοιας ήδη από την αρχή της δεκαετίας του ΡΙΖΕΣ: ΠΡΙΝ ΤΟ Ο εποικισμός της Κύπρου κατά την αρχαιότητα, παρά τα διαδοχικά κύματα κατακτητών, σηματοδοτεί και διαμορφώνει τον κοινωνικο-πολιτικό και εθνικό χαρακτήρα του νησιού. Η ιερή Ελληνική αρετή της 1 Σημείωση: Σε ολόκληρο το κεφάλαιο της ιστορικής επισκόπησης, σε όλες τις αναφορές στον τρίτο τομέα θα χρησιμοποιείται ο όρος «εθελοντικός τομέας», όχι μόνο γιατί αναγνωρίζουμε τη μακρά ιστορική του χρήση, αλλά και για να διασφαλίσουμε μια ισορροπία ανάμεσα στις υποδομές του παρελθόντος και τις κοινωνικό-πολιτιστικές νόρμες. Επίσης η ιστορική επισκόπηση εξαρτήθηκε σε μεγάλο βαθμό μόνο στην υφιστάμενη ακαδημαϊκή εργασία η οποία μπορούσε να καλύψει όλες τις ιστορικές περιόδους του εθελοντικού τομέα στην Κύπρο, ως συνόλου και όχι των συστατικών μερών του. Σε μεγάλο βαθμό, επομένως, αυτή η τροχιά καλύπτει τις «παραδοσιακές» εθελοντικές οργανώσεις στον τομέα της πρόνοιας. φιλοξενίας, του προσωπικού ενδιαφέροντος, της φιλανθρωπίας και των πράξεων φροντίδας όχι μόνο για τους συγγενείς, αλλά και για τους ενδεείς και στερημένους επηρεάζει τους Κυπρίους κατά την αρχαιότητα σε βαθμό που υιοθετούν τέτοιες πρακτικές στην καθημερινή τους ζωή. Η περίοδος του εκχριστιανισμού, που αρχίζει από το 45 μχ και μετά, περιλαμβάνει τις απαρχές της εγκαθίδρυσης της Χριστιανικής Εκκλησίας της Κύπρου και σηματοδοτεί την αρχή της έννοιας και της πρακτικής της φιλανθρωπίας. Η αρχαία περίοδος στην Κύπρο χαρακτηρίζεται από αλτρουϊστικές εκφράσεις καλοσύνης, στοργής και «αλληλοβοήθειας», ιδιαίτερα σε περιόδους δεινών, ένδειας και στέρησης. Κατά τη διάρκεια των ξένων εισβολών στο νησί, οι Κύπριοι επιδεικνύουν αυξανόμενη προθυμία να βοηθήσουν τους εαυτούς τους και άλλους και να στηρίζονται στην Εκκλησία για προστασία. Κατά τη διάρκεια των περιόδων αυτών η Εκκλησία αναλαμβάνει την ευθύνη να προσφέρει παρηγοριά και ανακούφιση στους Κυπρίους. Η πρώτη μορφή ιδιωτικών και κρατικών φιλανθρωπικών πράξεων που υιοθετήθηκε από τους Κυπρίους περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τους Ξενώνες, οι οποίοι προσφέρουν καταφύγιο και τροφή στους ξένους, οι αδελφότητες φιλοξενίας, που φροντίζουν για τις ανάγκες των ξένων, ενώ οι ιερείς φροντίζουν τους ασθενείς και προσφέρουν καταφύγιο στους αρρώστους. Τα τέλη του 4 ου αιώνα, η Κύπρος περιέρχεται στην κυριαρχία του Βυζαντίου και επηρεάζεται περαιτέρω από τον πολιτισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα από τη σκέψη και πρακτική της φιλανθρωπίας. Η φιλανθρωπία και η αγαθοεργία είναι πράξεις που ασκούνται από το άτομο, το Κράτος και την Εκκλησία. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, η φιλανθρωπική πρακτική περιλαμβάνει τη δημιουργία οίκων για τους ξένους, τους φτωχούς, τους ηλικιωμένους κλπ. Διαδοχικές επιδρομές και επιθέσεις στο νησί φέρουν την φτώχεια και την αποδιοργάνωση και «επιβραδύνουν» την ανάπτυξη της φιλανθρωπικής πρακτικής. Είναι τεκμηριωμένο ότι κατά τη Λατινοκρατία ( ) ασκείται φιλανθρωπία και από τα Λατινικά Μοναστικά Τάγματα, υπό τη μορφή των νοσοκομείων και Ξενώνων, που εξυπηρετούν κυρίως τους Λατίνους και τους ξένους που επισκέπτονται το νησί. Από αυτή την περίοδο και μετά, η έννοια της φιλανθρωπίας που εισήχθη κατά τη Χριστιανική περίοδο και αναπτύχθηκε κατά τη Βυζαντινή περίοδο στην Κύπρο, μειώνεται λόγω των επανειλημμένων επιδρομών και των αντιπαραθέσεων και αναβιώνει μόνο κατά τα τέλη της Οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Κύπρο ( ) επίσημα έγγραφα που εκδόθηκαν από το Σουλτάνο αποδεικνύουν περιπτώσεις φιλανθρωπικής δραστηριότητας (π.χ. οι Χριστιανοί είχαν το δικαίωμα να δίνουν και να δωρίζουν χρήματα ή αγαθά μετά το θάνατό τους στους φτωχούς ή στις εκκλησίες κλπ). Επί πλέον στην Εκκλησία της Κύπρου δόθηκαν κάποιες εξουσίες και προνόμια, τα οποία ενδυνάμωσαν το ρόλο της σε φιλανθρωπικές δραστηριότητες (π.χ. ανακούφιση των φτωχών κλπ). Επίσης ξεχωριστές προσωπικότητες της Κύπρου ασκούν ιδιωτική φιλανθρωπία. Μετάφραση κειμένου Σελ. 6 /36

7 3. Ο ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΑΙΩΝΑΣ : Μαρτυρίες για την εθελοντική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της Βρετανικής Αποικιακής Περιόδου ( ) αναφέρονται και τεκμηριώνονται σε αριθμό πηγών. Αν και το νησί δεν έχει οργανωμένη μορφή πρόνοιας κατά την έναρξη της αποικιακής περιόδου, η Βρετανική Διοίκηση δίνει στους δήμους την ευθύνη της προσφοράς ανακούφισης στους φτωχούς και ενδεείς και της διεύθυνσης Επιτροπών Ανακούφισης για να κατανέμουν χρηματικά επιδόματα. Η εθελοντική δραστηριότητα ενεργοποιείται στη συλλογή χρημάτων για υποστήριξη των σχολικών υποδομών. Η ελευθερία που παραχωρείται στους Κυπρίους για άσκηση της Ορθόδοξης θρησκείας, διευκολύνει την εγκαθίδρυση Φιλοπτώχων συνδέσμων. Επίσης κατά τη διάρκεια της αποικιακής περιόδου, θεσπίζεται σημαντική κοινωνική νομοθεσία (π.χ. ο νόμος περί Φιλανθρωπικών Ιδρυμάτων, που βασίστηκε στο Νόμο περί Φιλανθρωπικών Ιδρυμάτων της Αγγλίας και Ουαλλίας και ο Νόμος του 1930 περί Σωματείων (Εγγραφή) και γίνονται και άλλες σημαντικές βελτιώσεις προς την κατεύθυνση της ανάληψης και ανάπτυξης εθελοντικών πρωτοβουλιών και οργανώσεων που αντιμετωπίζουν διάφορες ανάγκες. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών εγκαθιδρύονται Κέντρα Πρόνοιας για την παροχή ημερήσιας φροντίδας και Σωματεία, Σύνδεσμοι, Ενώσεις, Φιλανθρωπικά Προγράμματα και ad hoc εθελοντικές πρωτοβουλίες που αντιμετώπιζαν γενικές κοινωνικές ανάγκες. Κατά την περίοδο των δεκαετιών από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά, αρχίζει μια νέα περίοδος εθελοντικής δραστηριότητας. Οι Φιλόπτωχοι Σύνδεσμοι επεκτείνονται σηματοδοτώντας την ανάπτυξη του Φιλόπτωχου Κινήματος. Εθελοντικές υπηρεσίες για ευάλωτες ομάδες αρχίζουν να εμφανίζονται στην Κυπριακή κοινωνία, με την πρωτοβουλία και υποστήριξη Επιτροπών στις οποίες προήδρευε η σύζυγος του Κυβερνήτη. Οι πιο σημαντικές εθελοντικές πρωτοβουλίες της περιόδου αυτής περιλαμβάνουν τη Σχολή Τυφλών, τον Κυπριακό Σύνδεσμο Τυφλών, τον Κυπριακό Σύνδεσμο Αυτοβοήθειας, τα Κέντρα Ευημερίας Νηπίων, Νηπιαγωγεία ημέρας, τον Αντιφυματικό Σύνδεσμο, το Τάγμα Αγίου Ιωάννου και οίκους εθελοντών που είχαν την φροντίδα και προστασία παιδιών. Επίσης οι κοινότητες των μειονοτήτων δημιουργούν τους δικούς τους φιλανθρωπικούς συνδέσμους για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες των δικών τους κοινοτήτων, ενώ με διεθνή επιρροή αναπτύσσονται τα Κινήματα των Ρόταρυ και Λάϊονς σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Άλλες θεσμικές διευθετήσεις περιλαμβάνουν την εγκαθίδρυση του Συμβουλευτικού Συμβουλίου Κοινωνικής Ευημερίας, που αργότερα αντικαταστάθηκε από τη Διυπηρεσιακή Επιτροπή Κοινωνικών Υπηρεσιών με αποστολή το συντονισμό των προγραμμάτων και πολιτικών των κυβερνητικών τμημάτων και την παροχή συμβουλών για τις χορηγίες που παραχωρούντο στις εθελοντικές οργανώσεις. Ο Νόμος για Οδικούς Εράνους και Εράνους από Πόρτα σε Πόρτα αρχίζει να ρυθμίζει το θέμα της συλλογής χρημάτων, ενώ κατά τη δεκαετία του 1960 οι Φιλανθρωπικές οργανώσεις διευρύνουν τη δραστηριότητά τους με τη στήριξη των κυβερνητικών υπηρεσιών. Η διευρυμένη δραστηριότητα των οργανώσεων περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, τον τομέα της ψυχικής υγιεινής, τα παιδιά με φυσικές αναπηρίες, τους αναπήρους, τα σχολεία ειδικής εκπαίδευσης, τον οικογενειακό προγραμματισμό, την πρόληψη του εγκλήματος και το χειρισμό των παραβατών, τη φροντίδα για τους ηλικιωμένους, γενικές κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υγείας κλπ. Το 1963 εγκαθιδρύθηκε το Κοινοτικό Συμβούλιο Ευημερίας της Επαρχίας Λευκωσίας με αποστολή να ενεργεί ως συντονιστικό όργανο για τους εθελοντές. Το 1968 η εισαγωγή του Σχεδίου Χορηγιών για τις φιλανθρωπικές/εθελοντικές οργανώσεις, που λειτουργεί από το Τμήμα Κοινωνικής Ευημερίας διευκολύνει την επέκταση της εισαγωγής προγραμμάτων που χειρίζονται οι εθελοντικές οργανώσεις. Όλα αυτά τα χρόνια υπήρχε επίσης επίσημη παραδοχή ότι η εμπλοκή ατόμων ως εθελοντών μπορούσε να προσφέρει όχι μόνο πρόσθετη αξία στην ανάπτυξη της κοινότητας, αλλά μπορούσε και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις ανάγκες των κοινοτήτων, να στηρίξει την κοινωνική ευημερία, να αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα των ευάλωτων ομάδων και να φέρει αλλαγές στις κυβερνητικές πολιτικές. Περαιτέρω αναγνώριση δίδεται με την αντιπροσώπευση των εθελοντικών οργανώσεων, που δραστηριοποιούνται στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, στο Συμβούλιο Κοινωνικής Ανάπτυξης 2, το οποίο εγκαθιδρύθηκε το Οι όροι εντολής του Συμβουλίου για συντονισμό των πολιτικών και πρωτοβουλιών κοινωνικής ευημερίας δίδουν ώθηση στην ανάπτυξη των εθελοντικών οργανώσεων και στο συντονισμό τους με κυβερνητικές δραστηριότητες. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας , η εθελοντική δραστηριότητα διευρύνεται σημαντικά στον τομέα των υπηρεσιών στήριξης της οικογένειας και της φροντίδας ατόμων με φυσικές και πνευματικές αναπηρίες. Σημαντική επέκταση στην κοινοτική ανάπτυξη σημειώνεται με την εγκαθίδρυση των Συμβουλίων Κοινοτικής Ευημερίας, που διευθύνονται από εθελοντές, με αποστολή την παροχή εθελοντικών υπηρεσιών και προγραμμάτων στα μέλη της κοινότητας. Το 1972, ο Νόμος περί Σωματείων και Ιδρυμάτων ρυθμίζει την εγκαθίδρυση και εγγραφή των σωματείων και ιδρυμάτων. Το 1973 εισάγεται μια νέα μορφή εθνικής κεντρικής οργάνωσης με τη εγκαθίδρυση του Παγκύπριου Συμβουλίου Ευημερίας. Από αυτό το σημείο και μετά σημειώνεται αύξηση των οργανώσεων νεολαίας, πολιτισμού, αθλητισμού, μειονοτήτων, εκπαίδευσης καθώς και των εθνικών και περιβαλλοντικών οργανώσεων. Επίσης την περίοδο αυτή εμφανίζονται ομάδες πίεσης, τυπικές και μη τυπικές εθελοντικές ομάδες που αποσκοπούν στην ανακούφιση από τις αρνητικές συνέπειες της Τουρκικής εισβολής του Το 1989 η θέσπιση του Νόμου 152/89 περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας προσδίδει στο Παγκύπριο Συμβούλιο Ευημερίας νομική υπόσταση και περισσότερες εξουσίες αναφορικά με την ανάπτυξη, το συντονισμό και την αντιπροσώπευση του εθελοντικού τομέα. 2 Του Συμβουλίου προεδρεύει ο Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και περιλαμβάνει εκπροσώπους από όλα τα Υπουργεία Μετάφραση κειμένου Σελ. 7 /36

8 ολοκληρωμένους μηχανισμούς χρηματοδότησης για τους μη κυβερνητικούς/ εθελοντικούς οργανισμούς. 4. ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΣΗΜΕΡΑ Κατά την περίοδο αυτή, σημειώνεται στην Κύπρο περαιτέρω επέκταση των προγραμμάτων και δραστηριοτήτων που διευθύνουν εθελοντικές οργανώσεις σε περισσότερους τομείς πολιτικής και πεδία δραστηριότητας. Οι δραστηριότητες των οργανώσεων κατά την περίοδο αυτή καλύπτουν τους τομείς της κοινωνικής ενσωμάτωσης και πρόνοιας, του περιβάλλοντος, της κουλτούρας, της ανθρωπιστικής βοήθειας, της οικοδόμησης ειρήνης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των ίσων ευκαιριών, της ανάπτυξης, του αθλητισμού, της εκπαίδευσης, της κοινοτικής ανάπτυξης, της ενδυνάμωσης του κοινωνικού κεφαλαίου, τους Στόχους της Χιλιετίας που έθεσαν τα Ηνωμένα Έθνη κλπ. Η ανεκτίμητη εμπειρογνωμοσύνη των οργανώσεων στον εντοπισμό των αναγκών και των προβλημάτων και στη συμβολή στο σχεδιασμό και εφαρμογή πολιτικών δεν εξυψώνει μόνο το προφίλ τους αλλά και ενισχύει τη συνεργασία τους με δημόσιες αρχές και την κυβέρνηση. Η δικτύωση και οι ευκαιρίες εταιρικής σχέσης κάνουν τις οργανώσεις να συνενώνουν τις δυνάμεις τους με δομές όχι μόνο του κράτους, αλλά και του ιδιωτικού τομέα και γενικά της κοινωνίας των πολιτών. Ο εθελοντισμός παραμένει ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία που διευκολύνουν την αποτελεσματική αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου προς το σκοπό επίτευξης κοινών σκοπών: της προαγωγής της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, της οικοδόμησης αειφόρων και υγιών κοινωνιών και της αύξησης της δημόσιας ευαισθητοποίησης πάνω σε θέματα κοινού και δημόσιου ενδιαφέροντος. Μέσω των κατά τόπους εθελοντών, εξυψώνεται η κοινοτική συμμετοχή και οι τοπικές δραστηριότητες και σχέδια. Τα Υπουργεία στην Κύπρο, αναγνωρίζοντας τη συμβολή των εθελοντικών οργανώσεων εμπλέκονται σε ένα διάλογο με τους πολίτες με ένα πιο συγκροτημένο τρόπο και οργανώνουν περισσότερο ολοκληρωμένα πλαίσια χρηματοδότησης για υποστήριξη του έργου των οργανώσεων. Σήμερα οι οργανώσεις σε συνεργασία με τα Υπουργεία καλούνται να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που έχει μπροστά της η Κυπριακή κοινωνία. Το 2006 ένα νέο νομικό πλαίσιο εκσυχρονίζει και διευρύνει τις αρμοδιότητες του Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού (πρώην Παγκύπριο Συμβούλιο Ευημερίας) και επιπρόσθετα δίδει στο Συμβούλιο τον τίτλο του ανώτατου συντονιστικού σώματος για τον εθελοντισμό. Περαιτέρω το νέο νομικό πλαίσιο δίδει για πρώτη φορά βασικούς ορισμούς, έννοιες και πρακτικές διευθετήσεις αναφορικά με τη δομή και τη διοίκηση των εθελοντικών οργανώσεων που είναι μέλη του Συμβουλίου. Επίσης το 2007 το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων εκσυχρονίζει το Σχέδιο Χορηγιών (ένα χρηματοδοτικό μηχανισμό που κατανέμει χρήματα στις εθελοντικές οργανώσεις). Κατά την περίοδο αυτή, και άλλα Υπουργεία και ημικρατικοί οργανισμοί και αρχές καθιερώνουν πιο 5. Ο ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός εθελοντικών οργανώσεων/μη κυβερνητικών οργανώσεων που συμπληρώνουν το ρόλο του κράτους σε διάφορους τομείς πολιτικής. Μερικές φορές οι εθελοντικές οργανώσεις εφαρμόζουν προγράμματα που προσφέρονται αποκλειστικά από τον εθελοντικό τομέα. Σήμερα ένας αυξανόμενος αριθμός προγραμμάτων που διευθύνονται από τις εθελοντικές οργανώσεις εξαρτώνται από την εμπλοκή εθελοντών. Επειδή η Κύπρος είναι ένα μικρό νησί/κοινότητα διατηρούνται στενοί δεσμοί μεταξύ των μελών και των κοινοτήτων. Εξακολουθεί να υπάρχει έντονη προθυμία μεταξύ των ατόμων να εργαστούν εθελοντικά και γενικά οι άνθρωποι λέγουν ότι τους γεμίζει χαρά και ικανοποίηση όταν προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε ανθρώπους που τις έχουν ανάγκη ή όταν αντιμετωπίζουν σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Οι κοινότητες λόγω του μικρού τους γεωγραφικού μεγέθους έχουν την ικανότητα να κινητοποιούν τα μέλη τους και ιδιαίτερα τους νεαρούς στον εθελοντισμό. Οι συνεντευξιαζόμενοι εισηγούνται ότι τα αυξανόμενα επίπεδα εθελοντισμού απαιτούν περισσότερα υποστηρικτικά μέτρα από την κυβέρνηση. Ο εθελοντισμός στην Κύπρο συνδέεται με την πρόνοια και την παροχή υπηρεσιών, την ενεργό συμμετοχή στα κοινά, τη δημοκρατία, την εταιρική κοινωνική ευθύνη, «τη φροντίδα», «την προσφορά» και τη «βοήθεια» κλπ. Η εθελοντική δραστηριότητα αξιοποιείται ως εργαλείο για ανακούφιση από τα κακά της κοινωνίας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικές ομάδες και οι κοινότητες. Ο εθελοντισμός αντικρίζεται ως εργαλείο μέτρησης για τα επίπεδα κουλτούρας, συνοχής, ηθικών αξιών κλπ και ως μέσο για αντιμετώπιση των αναγκών της κοινωνίας. Ο εθελοντισμός είναι ένα σημαντικό συστατικό στοιχείο κάθε κοινωνίας. Ο ρόλος του εθελοντισμού δεν πρέπει να διαδραματίζεται μόνο στον τομέα της παροχής πρόνοιας, αλλά και σε άλλους τομείς πολιτικής για αντιμετώπιση προβλημάτων, αναγκών και ζητημάτων που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν πλήρως από το κράτος. Ο εθελοντισμός πρέπει να συμβάλλει προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της ζωής όλων των κοινωνικών και ευάλωτων ομάδων, της επίτευξης των κοινωνικών στόχων που θέτει το κράτος, ή της ικανοποίησης των αναγκών της κοινωνίας γενικότερα. Οι εθελοντικές οργανώσεις πρέπει να αναγνωρίζονται ως στενοί συνεργάτες του κράτους σε όλους τους τομείς της πολιτικής, αλλά και διασφαλίζουν ότι ο ρόλος του εθελοντικού τομέα θα παραμείνει συμπληρωματικός του έργου των δημοσίων αρχών. Ο εθελοντισμός μπορεί να έχει ένα εκτεταμένο ρόλο στην κοινωνία, γιατί έχει τη γνώση, την εμπειρογνωμοσύνη και την ικανότητα να εντοπίζει και να αντιμετωπίζει τις σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις και μπορεί να επεκτείνει τη δράση του σε νέες δραστηριότητες/τομείς πολιτικής. Μετάφραση κειμένου Σελ. 8 /36

9 Νομικό Πλαίσιο 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ Όπως και σε πολλές άλλες χώρες, δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο που δίνει ορισμό του «τρίτου τομέα», αν και υπάρχει στην Κύπρο ένας ευδιάκριτος και ξεχωριστός τρίτος τομέας. Το ίδιο ισχύει και για άλλους πιο σύγχρονους όρους που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή γλώσσα ή σε ακαδημαϊκές συζητήσεις στην Ευρώπη, όπως «μη κερδοσκοπικός τομέας», «εθελοντικός τομέας», «κοινωνία των πολιτών», «τομέας των μη κυβερνητικών οργανώσεων». Νόμοι και κανονισμοί στην Κύπρο, όπως και σε άλλες χώρες, καθορίζουν και αναγνωρίζουν τις νομικές οργανωτικές μορφές των μη κυβερνητικών/μη κερδοσκοπικών οργανώσεων και συντονιστικών συμβουλίων όπως και τα διαφορετικά συστατικά στοιχεία του τομέα (που εξετάζονται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια πιο κάτω). Μερικές αναφορές στη νομοθεσία που παρέχουν χρήσιμους ορισμούς των συστατικών στοιχείων, χαρακτηριστικών και αντιλήψεων για τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις είναι: α) εθελοντική δραστηριότητα: όπως καθορίζεται στον ορισμό του «μη κερδοσκοπικού σκοπού» στο Άρθρο 2 του Νόμου περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού, β) ο μη κερδοσκοπικός σκοπός: ο οποίος σύμφωνα με το νόμο είναι ««κάθε εθελοντική ενέργεια ή πράξη που κατατείνει στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου, της ανθρώπινης ανέχειας ή ασθένειας ή ανάγκης και κάθε σωματικής, πνευματικής ή ψυχικής δυσλειτουργίας, κάθε ενέργεια που υπηρετεί την ευημερία η προστασία των παιδιών, των εφήβων, των νέων, των ενηλίκων και των ηλικιωμένων, κάθε ενέργεια που συμβάλλει στην πρόληψη ή αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων, ή αναγκών και γενικά κάθε ενέργεια που συμβάλλει στην αναβάθμιση της ευημερίας των προσώπων που κατοικούν, μόνιμα ή προσωρινά, στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας και γ) εθελοντική οργάνωση που ορίζεται ως κάθε οργάνωση η οποία συντίθεται από εθελοντές και της οποίας ο αποκλειστικός ή κύριος σκοπός είναι μη κερδοσκοπικός, δ) οργάνωση: που ορίζεται ως κάθε οργανωμένο σύνολο φυσικών ή νομικών προσώπων, περιλαμβανομένων συνδέσμων, ιδρυμάτων, επιτροπών και σωματείων, το οποίο διαθέτει διοικητική δομή και λειτουργική αυτοτέλεια (Πηγή: Νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού) 1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ Ιστορική πορεία της νομοθεσίας/κανονισμών 1925: Ο περί Αγαθοεργίας Νόμος- Κεφ. 41 (αποικιακός νόμος) 1930: Ο περί Λεσχών (Εγγραφή) Νόμος Κεφ. 112 (αποικιακός νόμος) 1948: Ο περί Οδικών Εράνων και Εράνων από Σπίτι σε Σπίτι Νόμος Κεφ. 95 (αποικιακός νόμος) 1951: Ο περί Εταιρειών Νόμος Κεφ. 113 νομικό πλαίσιο που προνοεί για την ίδρυση και εγγραφή μη κερδοσκοπικών εταιρειών άρθρο 20 (1) 1962: Ο περί Σωματείων Νόμος 3/ : Σχέδιο Χορηγιών για τις Εθελοντικές Οργανώσεις (μη διεπόμενο από νόμο που εισήχθη από το Τμήμα Κοινωνικής Ευημερίας) 1972: Ο περί Σωματείων και Ιδρυμάτων Νόμος 57/72 3 νομικό πλαίσιο με πρόνοιες για την ίδρυση και εγγραφή σωματείων και ιδρυμάτων υπό την ευθύνη του Υπουργείου Εσωτερικών. 1973: Οι περί Σωματείων και Ιδρυμάτων Κανονισμοί 118/ : Ο περί Φορολογίας Κεφαλαιουχικών Κερδών Νόμος 52/80 νόμος που αναφέρει ότι δεν επιβάλλεται φόρος κεφαλαιουχικών κερδών σε δωρεές που γίνονται για εκπαιδευτικούς, διδακτικούς ή άλλους φιλανθρωπικούς λόγους σε τοπική αρχή ή οποιοδήποτε φιλανθρωπικό ίδρυμα στη Δημοκρατία, υπό την ευθύνη του Υπουργείου Οικονομικών 1989: Ο περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας Νόμος 152/89- ένα νομικό πλαίσιο που ιδρύει και καθορίζει τις αρμοδιότητες του συντονιστικού συμβουλίου για τον εθελοντικό τομέα. 1993: Οι περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας Κανονισμοί 290/93 (κανονισμοί του Νόμου περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας 1952/89) 2000: Ο περί Φόρου Προστιθεμένης Αξίας Νόμος 246/90 ένας νόμος που εξαιρεί από την καταβολή ΦΠΑ την προμήθεια υπηρεσιών ή αγαθών από φιλανθρωπικές οργανώσεις στους τομείς της πρόνοιας, της κοινωνικής ασφάλισης, της προστασίας των παιδιών, των νέων και των ηλικιωμένων και της γυμναστικής και κουλτούρας, υπό την ευθύνη του Υπουργείου Οικονομικών. 2002: Ο περί Φορολογίας του Εισοδήματος Νόμος του 2002 (N. 118(I)/2002) ο νόμος δίδει δικαίωμα φορολογικών απαλλαγών σε 3 Στην πράξη, τα περισσότερα γραπτά κείμενα αναφέρονται σε συνδέσμους και ιδρύματα ως σωματεία και ιδρύματα αντίστοιχα. Στην ερευνητική αυτή μελέτη θα διατηρηθούν οι όροι Σωματεία και Ιδρύματα. Μετάφραση κειμένου Σελ. 9 /36

10 εθελοντικές οργανώσεις, υπό την ευθύνη του Υπουργείου Οικονομικών 2006: Ο περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού Νόμος 61 (1) 2006 ένα νέο νομικό πλαίσιο που τροποποιεί τον περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας Νόμο 152/ ΝΟΜΟΙ, ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ Υπάρχει ένας ικανοποιητικός αριθμός νομοθεσιών/κανονισμών που στηρίζουν τον εθελοντισμό και τις εθελοντικές οργανώσεις στην Κύπρο, αν και μπορούν να γίνουν περαιτέρω βελτιώσεις. Η υφιστάμενη νομοθεσία περιλαμβάνει πρόνοιες για την εγκαθίδρυση διαφόρων τύπων οργανωμένων μη κερδοσκοπικών οντοτήτων (π.χ. εθελοντικών οργανώσεων, συνδέσμων, ιδρυμάτων κλπ). Η νομική εγκαθίδρυση εθελοντικών οργανώσεων προσφέρει μια ευκαιρία για αυξημένη εμπλοκή εθελοντών στις οργανωμένες δομές του εθελοντικού τομέα, αν και καθημερινή και μη συστηματική εθελοντική προσφορά υπηρεσιών λαμβάνει χώρα και εκτός των καθιερωμένων μη κερδοσκοπικών δομών. Ο εθελοντισμός και οι εθελοντικές οργανώσεις στηρίζονται περαιτέρω από τον Νόμο περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού. Υπάρχει επίσης και άλλη νομοθεσία που στηρίζει τις εθελοντικές οργανώσεις, μέσω χρηματοδοτικών απαλλαγών. Πιο συγκεκριμένα, οι νόμοι που στηρίζουν τον εθελοντισμό και τις εθελοντικές οργανώσεις είναι: Νομοθεσία για την εγκαθίδρυση/εγγραφή/ρύθμιση εθελοντικών/ μη κερδοσκοπικών οργανώσεων. Διάφοροι νόμοι καθορίζουν τις νομικές οργανωτικές μορφές των μη κυβερνητικών/ εθελοντικών οργανώσεων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. (βλέπε ανάλυση κατωτέρω) Νομοθεσία που στηρίζει τον εθελοντισμό και τις εθελοντικές οργανώσεις. Διάφορα άρθρα του Νόμου περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού παρέχουν ειδικούς ρόλους και αρμοδιότητες στο Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού, που στηρίζουν τον εθελοντισμό και τις εθελοντικές οργανώσεις. Άρθρα του νόμου αυτού περιλαμβάνουν πρόνοιες για: Τη διοίκηση και τη δομή των οργανώσεων μελών του Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού. Το ρόλο του Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού στην εγκαθίδρυση, λειτουργία και διοίκηση των Σωμάτων Εθελοντισμού στην Κύπρο. Το ρόλο και τις αρμοδιότητες του Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού σε συγκεκριμένα και γενικά ζητήματα εθελοντισμού και ευημερίας όπως: - Η επισήμανση και ανάλυση κοινωνικών προβλημάτων ή αναγκών των εθελοντικών οργανώσεων. - Η ανάπτυξη του εθελοντισμού στη βάση βέλτιστων πρακτικών. - Η εγκαθίδρυση και διαχείριση του Μητρώου Εθελοντικών Οργανώσεων (μελών του ΠΣΣΕ). - Η χάραξη βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής στον τομέα του εθελοντισμού. - Ο συντονισμός της δραστηριότητας των οργανώσεων μελών για να διασφαλίζεται η αποτελεσματική εφαρμογή της πολιτικής για τον εθελοντικό τομέα. - Η παροχή τεχνικής και άλλης βοήθειας και συμβουλευτικών υπηρεσιών στις οργανώσεις- μέλη. - Η εμπλοκή σε πολιτικό διάλογο με την κυβέρνηση και δημόσιες αρχές για τη χάραξη και εφαρμογή πολιτικών στους τομείς του εθελοντισμού και της κοινωνικής ευημερίας. Νομοθετική και χρηματοδοτική υποστήριξη/ απαλλαγές - Ο περί Κεφαλαιουχικών Κερδών Νόμος/1980 (ένας νόμος που αναφέρει ότι δεν επιβάλλεται φόρος Κεφαλαιουχικών Κερδών πάνω σε δωρεές που γίνονται προς τοπική αρχή ή άλλο φιλανθρωπικό ίδρυμα στη Δημοκρατία για εκπαιδευτικούς, διδακτικούς ή άλλους αγαθοεργούς σκοπούς. - Ο περί ΦΠΑ Νόμος/ 2000 (ένας νόμος που απαλλάσσει από την καταβολή ΦΠΑ για την προμήθεια υπηρεσιών ή αγαθών από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς στους τομείς της ευημερίας, της κοινωνικής ασφάλειας, της προστασίας των παιδιών, των νέων ή ηλικιωμένων και τη σωματική αγωγή και τον πολιτισμό). - Ο περί Φορολογίας του Εισοδήματος Νόμος του 2002 (N. 118(I)/2002) (ο νόμος δίδει δικαίωμα για φορολογικές απαλλαγές σε Εθελοντικές Οργανώσεις). Άλλη οικονομική υποστήριξη - Το Σχέδιο Χορηγιών σε εθελοντικές οργανώσεις (που λειτουργεί από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων) με βάση απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου. - Το 2008, το Σχέδιο παραχώρησε χορηγίες σε 210 εθελοντικές οργανώσεις κοινωνικής ευημερίας για τη λειτουργία 292 προγραμμάτων κοινωνικής φροντίδας σε τοπικό επίπεδο. Το ποσό που διατέθηκε το 2008 ήταν 7,816,885 (τα στοιχεία καλύπτουν μέχρι τον Ιούλιο του 2008) 4. - Άλλα Υπουργεία/Αρχές/Ημικρατικοί Οργανισμοί λειτουργούσαν δικά τους Σχέδια Χορηγιών/Χρηματοδότησης. - Χρηματοδότηση από ιδιώτες δωρητές και ιδρύματα που δίδουν χορηγίες. 4 Πηγή Εκθέσεις Εθνικής Στρατηγικής για Κοινωνική Προστασία και Κοινωνική Ένταξη Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Μετάφραση κειμένου Σελ. 10 /36

11 - Δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο για τον καθορισμό ή τη διασφάλιση των ρόλων, δικαιωμάτων και καθηκόντων των εθελοντών, αν και βρίσκεται σε εξέλιξη μια τέτοια διαδικασία από το Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού. 2. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗ ΧΑΡΑΞΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Όπως και σε πολλά άλλα θέματα, η δημοκρατία διασφαλίζει τη συμμετοχή πολιτών στη χάραξη πολιτικής. Επιπρόσθετα εθνικοί νόμοι, συμφωνίες, Κώδικες, διεθνείς συμβάσεις διευκολύνουν επίσης και διασφαλίζουν τη συμμετοχή μη κερδοσκοπικών οργανώσεων στη χάραξη πολιτικής. Μια σημαντική νομοθεσία η οποία γενικά διασφαλίζει τη συμμετοχή εθελοντικών οργανώσεων στη διαμόρφωση, εφαρμογή και παρακολούθηση της κοινωνικής πολιτικής είναι ο Νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού του 2006 (που αποτελεί συνέχεια του περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας Νόμου 152/890. Το άρθρο 4 του Νόμου αναφέρει ότι το Συμβούλιο: - Είναι το αναγνωρισμένο ανώτατο συντονιστικό σώμα εθελοντικής προσφοράς. - Συμβάλλει ενεργώς στον προγραμματισμό και στη χάραξη της κοινωνικής πολιτικής. - Συντονίζει τις δραστηριότητες των οργανώσεωνμελών του σε συνεργασία με δημόσιες αρχές. - Χαράζει πολιτική για την επίτευξη των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στόχων στον τομέα του εθελοντισμού και της κοινωνικής ευημερίας σε στενή συνεργασία με τις δημόσιες αρχές. - Συμβουλεύει την κυβέρνηση, τις δημόσιες και άλλες αρχές αναφορικά με την κατανομή οικονομικής βοήθειας προς τις εθελοντικές οργανώσεις, κλπ. Άλλες πιο εξειδικευμένες νομοθεσίες, όπως για παράδειγμα, ο Νόμος αναφορικά με τη Διαδικασία Διαβούλευσης μεταξύ Κρατικών και άλλων Υπηρεσιών σχετικά με Πρόσωπα με Αναπηρίες (Ν143(1)2006) διασφαλίζει ότι κάθε Υπηρεσία που ασκεί δημόσια εξουσία επί οποιουδήποτε θέματος που αφορά πρόσωπα με αναπηρίες υποχρεώνεται να διαβουλεύεται με την Παγκύπρια Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (που αποτελεί τον επίσημο κοινωνικό εταίρο του κράτους σε θέματα αναπήρων) 5 Επίσης διεθνείς συμβάσεις προάγουν τη συμμετοχή συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων στον καταρτισμό πολιτικής. Επιπρόσθετα προς τις υφιστάμενες νομικές πρόνοιες, υπάρχει επίσης μια παράδοση στην Κύπρο αναφορικά με τη συμμετοχή των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων σε διαδικασίες διαβούλευσης ή για αντιπροσώπευσή τους σε διυπουργικές συμβουλευτικές επιτροπές/ επιτροπές χάραξης πολιτικής, σε Κοινοβουλευτικές Επιτροπές κλπ προς το σκοπό επηρεασμού της πολιτικής στον τομέα της εμπειρογνωμοσύνης, δραστηριότητας ή αρμοδιότητάς τους. Άλλα παραδείγματα τρόπων ή μέτρων με τα οποία μη κερδοσκοπικοί θεσμοί και σύνδεσμοι αντιπροσωπεύουν και προωθούν τα συμφέροντα των κοινωνικών τους ομάδων περιλαμβάνουν τη Βουλή των Γερόντων (που οργανώνεται από το Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού) και τη Βουλή των Παιδιών (που 5 Πηγή Εκθέσεις Εθνικής Στρατηγικής για Κοινωνική Προστασία και Κοινωνική Ένταξη Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. οργανώνεται από την Παγκύπρια Συντονιστικη Επιτροπή Προστασίας και Ευημερίας των Παιδιών) που λαμβάνουν χώρα μια φορά το χρόνο στη Βουλή των Αντιπροσώπων για συζήτηση θεμάτων που επηρεάζουν τις ομάδες αυτές και για επηρεασμό της σχετικής πολιτικής. 3. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Υπάρχουν διάφορες δημοσιονομικές πολιτικές για τις μη κερδοσκοπικές/ εθελοντικές οργανώσεις: Σχέδια Χορηγιών προς τις εθελοντικές/μη κυβερνητικές οργανώσεις. Ο περί Φορολογίας Κεφαλαιουχικών Κερδών Νόμος 52/80 - Νόμος που αναφέρει ότι δεν επιβάλλεται φόρος Κεφαλαιουχικών Κερδών πάνω σε δωρεές που γίνονται προς τοπική αρχή ή άλλο φιλανθρωπικό ίδρυμα στη Δημοκρατία για εκπαιδευτικούς, διδακτικούς ή άλλους αγαθοεργούς σκοπούς. Ο περί ΦΠΑ Νόμος που απαλλάσσει από την καταβολή ΦΠΑ για την προμήθεια υπηρεσιών ή αγαθών από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς στους τομείς της ευημερίας, της κοινωνικής ασφάλειας, της προστασίας των παιδιών, των νέων ή ηλικιωμένων και της σωματική αγωγής και του πολιτισμού. Ο περί Φορολογίας του Εισοδήματος Νόμος του 2002 (N. 118(I)/2002) - Νόμος που καθορίζει ότι το εισόδημα φιλανθρωπικών, θρησκευτικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων δημόσιας φύσης εξαιρείται από την φορολογία- Άρθρο 8 (13) και ότι δωρεές σε φιλανθρωπικές οργανώσεις που είναι εγκεκριμένες από το Υπουργείο Οικονομικών αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα ατόμων και εταιρειών Άρθρο (9)(στ). 4. ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΜΗΤΡΩΑ Κατάλογοι δημοσίων αρχών Δημόσια μητρώα/αρχεία εθελοντικών οργανώσεων τηρούνται από Δημόσιες Αρχές/Εφόρους που έχουν την ευθύνη να εγγράφουν τις μη κυβερνητικές οργανώσεις και τον τομέα των αρμοδιοτήτων τους, όπως καθορίζουν οι νόμοι. Άλλα Μητρώα/ Αρχεία Το Μητρώο που εγκαθιδρύεται από το Άρθρο 10(1) του Νόμου περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού εγγράφει τις οργανώσεις-μέλη του Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού, των Επαρχιακών Συντονιστικών Συμβουλίων Εθελοντισμού και τις οργανώσεις-μέλη τους. Η εγγραφή εθελοντικών οργανώσεων στο Μητρώο/ Αρχείο του ΠΣΣΕ προσδίδει την ιδιότητα μέλους και επιπρόσθετα προσδίδει νομική προσωπικότητα στα Επαρχιακά Συντονιστικά Συμβούλια Εθελοντισμού, στα Συμβούλια και τις Επιτροπές Κοινοτικού Εθελοντισμού. Το Μητρώο εγγράφει οργανώσεις-μέλη σύμφωνα με τη γεωγραφική περιοχή δραστηριότητάς τους: παγκύπριες, επαρχιακές και τοπικές. Ανεξάρτητα/εσωτερικά μητρώα Οι περισσότερες εθελοντικές οργανώσεις τηρούν εσωτερικό αρχείο ή ηλεκτρονική βάση δεδομένων των εθελοντών ή των μελών τους. Το Σώμα Εθελοντών Μετάφραση κειμένου Σελ. 11 /36

12 Κύπρου που λειτουργεί κάτω από την ευθύνη των Επαρχιακών Συντονιστικών Συμβουλίων Εθελοντών σε κάθε επαρχία τηρεί επίσης ηλεκτρονική βάση δεδομένων/αρχείο εθελοντών. 2002: Ο περί Φόρου Εισοδήματος Νόμος 118(1) : Ο περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού Νόμος 61 (1) ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ 1925: Ο περί Αγαθοεργών Οργανώσεων Νόμος- Κεφ : Ο περί Σωματείων (Εγγραφή) Νόμος Κεφ : Ο περί Οδικών Εράνων και Εράνων από Σπίτι σε Σπίτι Νόμος Κεφ : Ο περί Εταιρειών Νόμος Κεφ : Ο περί Σωματείων Νόμος 3/ : Ο περί Σωματείων και Ιδρυμάτων Νόμος 57/ : Οι περί Σωματείων και Ιδρυμάτων Κανονισμοί 118/ : Ο περί Κεφαλαιουχικών Κερδών Νόμος 52/ : Ο περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας Νόμος 152/ : Οι περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας Κανονισμοί 2000: Ο περί Φόρου Προστιθεμένης Αξίας Νόμος 246/90. Μετάφραση κειμένου Σελ. 12 /36

13 Εθελοντικές Οργανώσεις 1. ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ Οι νόμιμες οργανωτικές μορφές των μη κερδοσκοπικών/εθελοντικών οργανώσεων στην Κύπρο είναι: σωματεία, σύνδεσμοι/εταιρείες, ιδρύματα, εθελοντικές οργανώσεις και μη κερδοσκοπικές εταιρείες. Οι άλλες νόμιμες μορφές περιλαμβάνουν το Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού, τα Επαρχιακά Συντονιστικά Συμβούλια Εθελοντισμού, και τα Συμβούλια και τις Επιτροπές Κοινοτικού Εθελοντισμού καθώς και ένα μικρό αριθμό άλλων ξεχωριστών συνδέσμων και ομοσπονδιών. Παρά τις νομικές διαφορές, ο συμβατικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει όλες τις πιο πάνω οργανώσεις είναι «εθελοντικές οργανώσεις» και τελευταία ο όρος μη «κυβερνητικές οργανώσεις». Σύλλογοι Οι σύλλογοι ως οργανωτική μορφή εγγράφονται δυνάμει του περί Σωματείων (Εγγραφή) Νόμου, Κεφ 112. Ο νόμος ορίζει ως συλλόγους μια κοινωνία προσώπων που συνδέονται μεταξύ τους για κοινωνική δραστηριότητα ή σκοπούς αμοιβαίας ψυχαγωγίας, ή βοήθειας, ή για οποιονδήποτε άλλο σκοπό εφόσον δεν περιλαμβάνει την εξασφάλιση κέρδους. Όπως αναφέρει ο νόμος, οργανωτικές μορφές που είναι επίσημα, εκκλησιαστικά ή θρησκευτικά ιδρύματα δεν θεωρούνται σύλλογοι. Παραδείγματα σωματείων που εμπίπτουν στα άρθρα του νόμου αυτού είναι σύλλογοι νέων ή ενηλίκων, που έχουν ένα ευρύ σκοπό ή ενδιαφέρον όπως κοινοτικές και αθλητικές ομάδες. Σωματεία/εταιρείες Τα σωματεία/εταιρείες εγγράφονται και εγκαθιδρύονται σύμφωνα με τον περί Σωματείων και Ιδρυμάτων Νόμο του Ο νόμος ορίζει ως σωματείο/εταιρεία μια οργανωμένη ένωση που έχει ένα συγκεκριμένο μη κερδοσκοπικό σκοπό προς αμοιβαίο όφελος και που αποτελείται από τουλάχιστον είκοσι πρόσωπα. Ιδρύματα Τα ιδρύματα εγκαθιδρύονται επίσης και εγγράφονται σύμφωνα με τον περί Σωματείων και Ιδρυμάτων νόμο του Σύμφωνα με το νόμο, ίδρυμα είναι σύνολο περιουσίας ταγμένης στην εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού δημοσίας ωφελείας. Μη κερδοσκοπικές εταιρείες Οι μη κερδοσκοπικές εταιρείες εγκαθιδρύονται και εγγράφονται σύμφωνα με τον περί Εταιρειών Νόμο/Κεφ 113. Μη κερδοσκοπικές εταιρείες ορίζονται ως σωματεία που συγκροτούνται ως εταιρεία και που έχουν σκοπό την προαγωγή του εμπορίου, της τέχνης, της επιστήμης, της θρησκείας, της αγαθοεργίας. Οι μη κερδοσκοπικές εταιρείες χρησιμοποιούν τα κέρδη τους, εάν έχουν, ή το εισόδημά τους για την προαγωγή των σκοπών τους και δεν διανέμουν οποιαδήποτε πλεονάσματα στα μέλη τους. Εθελοντικές οργανώσεις Εθελοντικές οργανώσεις είναι μια ορολογία που περιγράφει συνήθως, στις περισσότερες περιπτώσεις, όλες τις οργανωτικές μορφές μη κερδοσκοπικών/ εθελοντικών οργανώσεων στην Κύπρο. Ορισμός της ορολογίας αυτής βρίσκεται στον περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού Νόμο του 2006 (που αποτελεί συνέχεια του περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας Νόμο 152/89), που ορίζει ως «εθελοντική οργάνωση» ως μια οργάνωση η οποία αποτελείται από εθελοντές και της οποίας ο κύριος ή αποκλειστικός σκοπός είναι μη κερδοσκοπικός. Το Άρθρο 22 του νόμου επιπρόσθετα καθορίζει ότι τίποτα στο νόμο επηρεάζει το καθεστώς, τις δραστηριότητες ή εξουσίες που έχουν παραχωρηθεί σε ιδρύματα, σωματεία κλπ δυνάμει άλλων νόμων. Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού Το Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού (ΠΣΣΕ) αποτελεί μια ξεχωριστή οργανωτική μορφή, της οποίας η νομική προσωπικότητα, η εγκαθίδρυση και λειτουργία δόθηκε από το Νόμο περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού του 2006 (που αποτελεί συνέχεια του Νόμου 152/89 περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας). Ο νόμος προσδίδει στο ΠΣΣΕ νομική προσωπικότητα και το αναγνωρίζει ως το ανώτατο σώμα εθελοντικής προσφοράς. Είναι ένα αυτόνομο σώμα που διοικείται από Διοικούσα Επιτροπή που απαρτίζεται από εθελοντές. Διάφορα άρθρα του νόμου καθορίζουν και ρυθμίζουν τους σκοπούς του ΠΣΣΕ, τις αρμοδιότητες και εξουσίες, τα θέματα της διοίκησης και δομής, την εγκαθίδρυση Μητρώου 6 Εθελοντικών Οργανώσεων (μόνο για τις οργανώσειςμέλη του ΠΣΣΕ και των ΕΣΣΕ) και άλλες εσωτερικές οργανωτικές υποθέσεις καθώς και θέματα που ρυθμίζουν τη συμμετοχή εθελοντικών οργανώσεων στο Συμβούλιο. Επαρχιακά Συντονιστικά Συμβούλια Εθελοντισμού Τα Επαρχιακά Συντονιστικά Συμβούλια Εθελοντισμού (ΕΣΣΕ) αποτελούν μια άλλη ξεχωριστή οργανωτική μορφή και εγκαθιδρύονται δυνάμει του νόμου περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού. Λειτουργούν και ενεργούν σύμφωνα με εσωτερικούς κανονισμούς, όπως ορίζεται στο νόμο, και εφαρμόζουν πολιτικές και προγράμματα που εγκρίνονται από τη Διοικούσα Επιτροπή του ΠΣΣΕ. Το ΠΣΣΕ έχει τη διοικητική και λειτουργική ευθύνη για όλα τα ΕΣΣΕ. Κάθε ΕΣΣΕ ενεργεί ως συντονιστικό σώμα των εθελοντικών οργανώσεων στην επαρχία της αρμοδιότητάς του και έχει ως μέλη επαρχιακές και τοπικές εθελοντικές οργανώσεις και τα Συμβούλια/Επιτροπές Κοινοτικού Εθελοντισμού. 6 Το Μητρώο που εγκαθιδρύεται δυνάμει του άρθρου 10 (1) του περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού Νόμου του 2006 (το οποίο αποτελεί συνέχεια του περί Παγκυπρίου Συμβουλίου Ευημερίας Νόμου 152/89) εγγράφει τις οργανώσειςμέλη του Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού και των Επαρχιακών Συντονιστικών Συμβουλίων Εθελοντισμού. Η εγγραφή των εθελοντικών οργανώσεων στο Μητρώο του ΠΣΣΕ προσδίδει στις οργανώσεις την ιδιότητα του μέλους και επιπλέον προδίδει νομικό καθεστώς στα Επαρχιακά Συντονιστικά Συμβούλια Εθελοντισμού και στα Συμβούλια/Επιτροπές Κοινοτικού Εθελοντισμού. Μετάφραση κειμένου Σελ. 13 /36

14 Διοικούνται από διοικητικά συμβούλια απαρτιζόμενα από εθελοντές. Συμβούλια και Επιτροπές Κοινοτικού Εθελοντισμού Τα Συμβούλια και οι Επιτροπές Κοινοτικού Εθελοντισμού αποτελούν τοπικές οργανωτικές μορφές που καθιδρύονται δυνάμει του Νόμου περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού. Λειτουργούν και ενεργούν σύμφωνα με τους εσωτερικούς κανονισμούς του νόμου και συντονίζονται και παρακολουθούνται από τα Επαρχιακά Συντονιστικά Συμβούλια Εθελοντισμού στα οποία είναι εγγεγραμμένα ως μέλη. Κάθε Συμβούλιο/Επιτροπή Κοινοτικού Εθελοντισμού διευθύνεται από διοικητικό συμβούλιο που απαρτίζεται από εθελοντές και λειτουργεί προγράμματα και υπηρεσίες για αντιμετώπιση των αναγκών συγκεκριμένης κοινότητας ή γεωγραφικής περιοχής. Το Σώμα Εθελοντών Όπως αναφέρεται στο Νόμο περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού, η εγκαθίδρυση, λειτουργία και διοίκηση Σώματος Εθελοντών αποτελεί ευθύνη του Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού. Αν και δεν αποτελεί αυτόνομη νομική οντότητα, το Σώμα Εθελοντών, λειτουργεί κάτω από την ευθύνη των Επαρχιακών Συντονιστικών Συμβουλίου Εθελοντισμού και έχει ως στόχο το συντονισμό, την προαγωγή, στήριξη και διευκόλυνση της εθελοντικής προσφοράς, των δραστηριοτήτων και του εθελοντισμού γενικά στην Κυπριακή Δημοκρατία. Σωματεία/Συνομοσπονδίες διεπόμενες από ειδικούς νόμους Σε ένα μικρό αριθμό άλλων οργανωτικών μορφών, που συνήθως αποτελούν παραρτήματα διεθνών οργανώσεων έχει παραχωρηθεί νομική προσωπικότητα δυνάμει ειδικών νόμων. Για παράδειγμα, μετά την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την ένταξή της Κύπρου στις Συμβάσεις της Γενεύης, ο Κυπριακός Ερυθρός Σταυρός εγγράφηκε ως νομικό πρόσωπο δυνάμει του Νόμου 39 του Επιπρόσθετα το Σώμα Προσκόπων Κύπρου διέπεται από το Νόμο περί Σώματος Προσκόπων Κύπρου Κεφ 34 και το Σώμα Κυπρίων Οδηγών διέπεται από Νόμο 81/1968 περί Κυπρίων Οδηγών. Οργανωτικές μορφές σχετιζόμενες με τη θρησκεία Οι Φιλόπτωχοι Σύνδεσμοι που αναπτύχθηκαν από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της Κύπρου εξακολουθούν να λειτουργούν, αν και σε πολύ μικρούς αριθμούς δυνάμει καταστατικής πράξης της Εκκλησίας της Κύπρου, αλλά δεν είναι πάντοτε εγγεγραμμένοι δυνάμει οποιουδήποτε άλλου νόμου. Διαφορές μεταξύ εθελοντικών οργανώσεων Η χαρτογράφηση των εθελοντικών οργανώσεων αποτελεί δύσκολο εγχείρημα, αν λάβει κανείς υπόψη την περιορισμένη ερευνητική δραστηριότητα που υπάρχει στον τομέα αυτό. Τα μοναδικά χαρακτηριστικά του νησιού της Κύπρου (δηλαδή ενός νησιού που καταλήφθηκε από πολλούς κατακτητές από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας του και μιας μετα-αποικιακής κοινωνίας στην οποία παραχωρήθηκε επίσημα ανεξαρτησία το 1960) επηρέασαν όχι μόνο τον εθελοντικό/μη κυβερνητικό τομέα γενικά, αλλά και την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη και το νομικό του πλαίσιο. Εξετάζοντας τα μοναδικά χαρακτηριστικά του νησιού, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το νομικό πλαίσιο αναπτύχθηκε σύμφωνα με τις συγκεκριμένες κοινωνικο-οικονομικές και πολιτικές περιστάσεις κάθε εποχής της ιστορίας της Κύπρου. Η σημερινή δραστηριότητα των εθελοντικών οργανώσεων παρουσιάζεται κατωτέρω: Σωματεία και ιδρύματα πρόνοιας Θρησκευτικά σωματεία /βασισμένα στην πίστη Πολιτιστικά/καλλιτεχνικά σωματεία Ομάδες συνηγορίας Αθλητικά σωματεία (δεν είναι όλα μη κερδοσκοπικά) Φοιτητικές οργανώσεις και οργανώσεις νεολαίας Οργανώσεις εθνικών μειονοτήτων Περιβαλλοντικές οργανώσεις Εκπαιδευτικές, επιμορφωτικές και ερευνητικές οργανώσεις/ιδρύματα Κοινωνικές και ψυχαγωγικές οργανώσεις Ιδρύματα παραχώρησης χορηγιών και συλλογής χρημάτων Γυναικεία σωματεία Εθνικά δίκτυα/ομοσπονδίες Σύνδεσμοι περιθωριοποιημένων ομάδων Κοινωνικά κινήματα Επαγγελματικές και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις Προσφυγικά σωματεία Στην πράξη δεν είναι όλες οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις που απασχολούν μεγάλο αριθμό εθελοντών. Λόγω της απουσίας σχετικής έρευνας, δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες για το συνολικό αριθμό εθελοντών που εμπλέκονται στις διάφορες οργανωτικές δομές των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων. Συνήθως οι «παραδοσιακές εθελοντικές οργανώσεις» έχουν μακρά ιστορία ως εθελοντικές οργανώσεις στις οποίες εμπλέκονται εθελοντές. Δομή των εθελοντικών οργανώσεων Οι εθελοντικές οργανώσεις είναι αυτόνομες και ανεξάρτητες, αν και μπορεί να ανήκουν σε μια ευρύτερη κεντρική οργάνωση ομπρέλα (συν)ομοσπονδία κλπ σε εθνικό, Ευρωπαϊκό ή διεθνές επίπεδο. Διοικούνται από συμβούλιο μελών (διοικητικά και εκτελεστικά συμβούλια απαρτιζόμενα από εθελοντές), διαθέτουν έμμισθο προσωπικό/επαγγελματίες, τα μέλη τους είναι φυσικά πρόσωπα ή οργανώσεις και εμπλέκουν εθελοντές. 2. ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Νομικές υποχρεώσεις των σωματείων/οργανώσεων Όλες οι οργανωτικές μορφές εθελοντικών/μη κερδοσκοπικών οργανώσεων που επιθυμούν να αποκτήσουν νομική προσωπικότητα πρέπει να εγγραφούν σε Μητρώο και να λειτουργούν σύμφωνα με τις πρόνοιες των υφιστάμενων νόμων. Για παράδειγμα ο Νόμος 172 περί Σωματείων και Οργανώσεων όχι μόνο απαιτεί από τους ιδρυτές σωματείων και οργανώσεων Μετάφραση κειμένου Σελ. 14 /36

15 να υποβάλλουν συγκεκριμένα έγγραφα (καταστατικό, συστατική πράξη κλπ), αλλά επίσης καθορίζει και τις ελάχιστες απαιτήσεις και το γενικό περιεχόμενο των πράξεων αυτών. Ο νόμος περαιτέρω καθορίζει τις ευθύνες των ιδρυτών και των μελών, τη βασική διοίκηση, τη λήψη αποφάσεων και τις διαδικασίες ελέγχου που πρέπει να υπάρχουν, όπως και τις αρμοδιότητες των δημοσίων ή ιδιωτικών αρχών. Επίσης ο νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού καθορίζει, σε διάφορα άρθρα του, τις ευθύνες των οργανώσεων-μελών, τη γενική διοίκηση και δομή κλπ. Νομικές υποχρεώσεις σχετικά με εράνους Οι έρανοι ρυθμίζονται από το νόμο περί Οδικών Εράνων και Εράνων από Σπίτι σε Σπίτι Κεφ 95, Ν.41/73. Ο νόμος καθορίζει όλες τις διαδικασίες και τα μέτρα για τη διεξαγωγή δραστηριοτήτων εράνων, περιλαμβανομένης της χορήγησης αδειών, διαδικασιών εφαρμογής, μέτρα επιβολής σε περιπτώσεις παρανόμων πράξεων, τις ευθύνες των οργανωτών, τις διαδικασίες για τους λογαριασμούς και την χορήγηση χρηματικών ποσών, τις αρμοδιότητες των δημόσιων ή ανεξάρτητων αρχών κλπ. Εξουσίες των διοικητικών οργάνων Η εξουσία για εγγραφή των εθελοντικών/μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, ανατίθεται σε δημόσιες αρχές/υπουργεία όπως καθορίζεται στην υφιστάμενη νομοθεσία. Άλλοι νόμοι, όπως ο Νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού, δίδει εξουσία στο ΠΣΣΕ πάνω σε θέματα εγγραφής των οργανώσεων-μελών του, όπως και σε θέματα δομής, διοίκησης και γενικής πολιτικής. Διοικητικά όργανα μη κερδοσκοπικών/εθελοντικών οργανώσεων Σε όλους τους οργανισμούς τα διοικητικά όργανα περιλαμβάνουν τη Γενική Συνέλευση και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου (διοικητικά ή διαχειριστικά συμβούλια). Οι διαδικασίες, ο ρόλος και οι υποχρεώσεις των διοικητικών αυτών οργάνων καθορίζονται και διέπονται από το καταστατικό τους. Διαδικασίες λήψης αποφάσεων Όπως συμβαίνει σε όλες τις χώρες, η διαδικασία λήψης αποφάσεων γίνεται σε διάφορα επίπεδα. Η λήψη αποφάσεων πάνω σε εσωτερικά ή συγκεκριμένα θέματα που αναφέρονται στο φάσμα αρμοδιοτήτων των εθελοντικών οργανώσεων γίνεται στο επίπεδο της οργάνωσης. Η λήψη αποφάσεων πάνω σε θέματα δημόσιας πολιτικής γίνεται συνήθως με τη διαδικασία της διαβούλευσης με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών (κυβερνητικών, μη κερδοσκοπικών κλπ). Μετάφραση κειμένου Σελ. 15 /36

16 3. ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ 3.1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Σχέση με κυβερνητικά/δημόσια θεσμικά όργανα Οι εθελοντικές οργανώσεις διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο σε όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνικής ή δημόσιας πολιτικής στην Κύπρο. Η Κυπριακή Κυβέρνηση έχει μια μακρά παράδοση συνεργασίας με τους κοινωνικούς εταίρους, με μη κυβερνητικές/εθελοντικές οργανώσεις, ή άλλους σημαντικούς φορείς, στην ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών και προγραμμάτων. Μέσω της συμμετοχής εκπροσώπων των οργανώσεων σε συμβουλευτικά σώματα/συμβούλια/επιτροπές, που εγκαθιδρύονται δυνάμει νομοθεσίας, ή απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου, η Κυβέρνηση και η Νομοθετική Εξουσία (Βουλή των Αντιπροσώπων) διαβουλεύεται με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη/εθελοντικές οργανώσεις/μη κυβερνητικές οργανώσεις σε όλους σχεδόν του τομείς πολιτικής. Αν και δεν υπάρχουν ελάχιστα επίπεδα για τη διαβούλευση, ένα γενικό πλαίσιο διαβούλευσης μεταξύ του κράτους και των εθελοντικών/μη κυβερνητικών οργανώσεων παρέχεται από διάφορους νόμους ή Κώδικες. Μεταξύ των σχετικών παραδειγμάτων αναφέρονται ο Νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού, ο Νόμος αναφορικά με τη Διαδικασία Διαβούλευσης μεταξύ Κράτους και άλλων Υπηρεσιών σε Θέματα που αφορούν Πρόσωπα με Αναπηρίες κλπ. Επίσης άλλες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις (που αντιπροσωπεύονται ή όχι από Ομοσπονδία κλπ) συμμετέχουν σε Διυπουργικές Συμβουλευτικές Επιτροπές, ή σε άλλα στάδια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Η ενεργός συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (διάλογος) συμπληρώνεται από άλλα μέτρα τα οποία ενισχύουν τη σχέση μεταξύ δημόσιου τομέα και εθελοντικών οργανώσεων. Για παράδειγμα Υπουργεία/δημόσιες αρχές, ημικρατικοί οργανισμοί ή άλλες αρχές που διαχειρίζονται χρηματοδοτικά σχέδια για εθελοντικές/μη κυβερνητικές οργανώσεις στην Κύπρο, όχι μόνο αναγνωρίζουν τη σημασία και τη συμβολή του εθελοντικού τομέα, αλλά και ενισχύουν την υφιστάμενη κουλτούρα για τις σχέσεις αυτές. Βεβαίως εξακολουθεί να είναι γεγονός ότι, όπως συμβαίνει και στις περισσότερες χώρες, η εξάρτηση μεγάλου αριθμού εθελοντικών οργανώσεων από την κρατική χρηματοδότηση καθιστά τις οργανώσεις περισσότερο ευάλωτες, «περιορίζει» σε κάποιο βαθμό την ανεξαρτησία και δραστηριότητά τους, και κάποτε επηρεάζει την κουλτούρα σχέσεων με το δημόσιο τομέα, ιδιαίτερα σε περιόδους όπου υπάρχουν μεγάλες μειώσεις στα δημόσια έσοδα. Σχέση με την Εκκλησία Η κοινωνική αποστολή της Εκκλησίας της Κύπρου και το ενδιαφέρον της για αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων είναι εκτενώς καταγεγραμμένα στην μακρά ιστορία της Εκκλησίας. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η φτώχεια, η ανεργία, η κατάχρηση ναρκωτικών και άλλα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζουν κοινωνικά ευάλωτες ομάδες της Κυπριακής κοινωνίας, παραμένουν υψηλή προτεραιότητα στην ατζέντα της Εκκλησίας της Κύπρου. Στην πράξη, η Εκκλησία και οι θρησκευτικοί θεσμοί διατηρούν στενή συνεργασία με τις παραδοσιακές εθελοντικές οργανώσεις κατά την επιδίωξη κοινωνικών σκοπών και για αντιμετώπιση σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων. Σχέση με τις τοπικές αρχές Οι περισσότερες οργανωτικές μορφές εθελοντικών οργανώσεων διατηρούν στενές σχέσεις και συνεργασία με τις τοπικές αρχές στην Κύπρο. Μεταξύ των άλλων ευθυνών που έχουν οι δήμοι, όπως καθορίζεται στον περί Δήμων Νόμο Αρ. 11 του 1985, περιλαμβάνονται, ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητες, η εμπλοκή σε ένα τεράστιο φάσμα δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων, περιλαμβανομένων των τεχνών, της εκπαίδευσης, του αθλητισμού και των κοινωνικών υπηρεσιών. Αυτό αναπτύσσει ένα ευνοϊκό δίκτυο συνεργασίας μεταξύ των τοπικών αρχών και των εθελοντικών οργανώσεων, για προώθηση της ευημερίας σε συνεργασία με τις κεντρικές αρχές. Σχέση με τον ιδιωτικό τομέα Η δραστηριότητα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Περιλαμβάνει χρηματοδότηση για δημιουργία κοινωνικών υπηρεσιών, πολιτιστικών ιδρυμάτων κλπ, και τη χρηματοδότηση φιλανθρωπικών, πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων, χρηματικές συνεισφορές για κάλυψη των λειτουργικών εξόδων οργανώσεων κλπ. 3.2 ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΜΑΣ (ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ) Στην Κύπρο υπάρχει μακρά παράδοση συνεργασίας μεταξύ κράτους και εθελοντικών οργανώσεων. Σε συνέντευξη τους αναφέρουν ότι, αν και το κράτος αναγνωρίζει τον εθελοντικό τομέα ως ένα αξιόπιστο συνεργάτη στην επίτευξη των στόχων και σκοπών του, δεν ανταποκρίνεται πάντοτε έγκαιρα ή αποτελεσματικά στις ανάγκες των εθελοντικών οργανώσεων. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι, αν και η σχέση μεταξύ εθελοντικών οργανώσεων και του δημόσιου τομέα είναι καλή, υπάρχουν πάντα περιθώρια βελτίωσης. Το κράτος πρέπει να προσφέρει περισσότερα μέτρα υποστήριξης, ιδιαίτερα χρηματοδοτικής υποστήριξης, στις εθελοντικές οργανώσεις, εφόσον οι οργανώσεις συμπληρώνουν το έργο των δημοσίων αρχών. Οι απαντήσεις στα ερωτηματολόγια περιγράφουν τη σχέση μεταξύ εθελοντικών οργανώσεων και του δημόσιου τομέα ως πολύ στενή, στο βαθμό που αναγνωρίζονται από το κράτος ως βασικοί συνεργάτες στην επίτευξη ευημερίας. «Οι εθελοντικές οργανώσεις συνεργάζονται στενά με όλες τις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα για προαγωγή της κοινωνικής πολιτικής. Οι οργανώσεις αναγνωρίζονται ως βασικός συνεταίρος του κράτους στην επίτευξη ευημερίας». Η σχέση ορίζεται από κάποιο που δίνει συνέντευξη ως εξαίρετη: H σχέση μεταξύ εθελοντικών οργανώσεων και δημόσιου τομέα είναι ικανοποιητική. Υπάρχει εξαιρετική συνεργασία σε θέματα που αφορούν την κοινωνική πολιτική. Όμως οι εθελοντικές οργανώσεις πρέπει να αυξήσουν το ρόλο τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων». Ο ρόλος του εθελοντικού τομέα στην Μετάφραση κειμένου Σελ. 16 /36

17 αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων κρίνεται ως υπέρτατης σημασίας και οι περισσότεροι ερωτώμενοι είναι ικανοποιημένοι από την υποστήριξη που τυγχάνουν και από τη χρηματοδότηση. «Αν και ο δημόσιος τομέας έχει την κύρια ευθύνη για αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων, μεγάλη ευθύνη έχει και ο εθελοντικός τομέας, εφόσον το ανθρώπινο δυναμικό του εθελοντικού τομέα έχουν άμεση πρόσβαση στα προβλήματα αυτά και πιο αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισής τους, προσφέροντας βοήθεια και στήριξη στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Οι εθελοντικές οργανώσεις και ο δημόσιος τομέας έχουν ένα κοινό ρόλο σε ότι αφορά την κοινωνική πολιτική και υπάρχει ανάγκη καλής επικοινωνίας και συνεργασίας. Ο δημόσιος τομέας υποστηρίζει τις εθελοντικές οργανώσεις με οικονομική βοήθεια.» Η συμμετοχή του εθελοντικού τομέα στον καθορισμό των δημοσίων πολιτικών αντικρίζεται από τους ερωτώμενους ως εξαιρετικά σημαντική λόγω του μεγάλου φάσματος δραστηριοτήτων, στις οποίες εμπλέκονται οι εθελοντικές οργανώσεις και της βαθιάς γνώσης που έχουν για τα προβλήματα και τις ανάγκες. «Οι εθελοντικές οργανώσεις διαδραματίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο σε κάθε τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Ο εθελοντικός τομέας αντιπροσωπεύει ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων των πολιτών και λειτουργεί κοινωνικά προγράμματα, προσφέρει υπηρεσίες σε ευάλωτες ομάδες και συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή. Προβλήματα όπως η προστασία και φροντίδα των παιδιών, η φροντίδα των ηλικιωμένων, η καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, η πρόληψη και καταστολή της νεανικής παραβατικότητας, η εξάλειψη της βίας και της φτώχειας, βρίσκουν λύσεις μέσω της αποφασιστικής δράσης των εθελοντικών οργανώσεων. «Η συμμετοχή του εθελοντικού τομέα στον καθορισμό της δημόσιας πολιτικής είναι αποφασιστικής και κρίσιμης σημασίας, αφού οι εθελοντές και οι εκπρόσωποι του εθελοντικού τομέα λόγω των εμπειριών τους είναι ενήμεροι των προβλημάτων και αναγκών του εθελοντικού τομέα. Οι σκέψεις και ιδέες των αντιπροσώπων του εθελοντικού τομέα είναι σημαντικές στον καθορισμό της δημόσιας πολιτικής. Ο Νόμος περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού δίδει την εξουσία στις εθελοντικές οργανώσεις να συμμετέχουν στη χάραξη πολιτικής.» Ο κρίσιμος ρόλος του Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού στην ενδυνάμωση των εθελοντικών οργανώσεων αναφέρεται από πολλούς από τους ερωτωμένους. «Δυνάμει του νόμου περί Παγκυπρίου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού, ο εθελοντικός τομέας διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη πολιτικής και στρατηγικής, για την επίτευξη των σκοπών του εθελοντικού τομέα κα την γενική κοινωνική ευημερία». Μετάφραση κειμένου Σελ. 17 /36

18 Επισκόπηση Δεδομένων 1. ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΏΝ Η απουσία μελετών και ερευνών για τις εθελοντικές οργανώσεις της Κύπρου δεν επιτρέπουν στους ερευνητές να δώσουν ολοκληρωμένα στοιχεία και πληροφορίες. Συνεπώς η έρευνα και τα στατιστικά στοιχεία που καταγράφονται στο τμήμα αυτό παρουσιάζουν δεδομένα τα οποία ήσαν διαθέσιμα πριν την ολοκλήρωση της μελέτης. Προσφορά βοήθειας για αγαθοεργούς σκοπούς Η συμπεριφορά προσφοράς και βοήθειας για αγαθοεργούς σκοπούς μεταξύ του πληθυσμού καταγράφει ότι δείγμα 87% έχει προσφέρει βοήθεια (δώρισε χρήματα ή αγαθά όπως ρούχα, παπούτσια, τρόφιμα κλπ) σε δραστηριότητες των εθελοντικών και γενικά των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων 7. Μέλη Τα 43% του πληθυσμού ήσαν μέλη τουλάχιστο μιας οργάνωσης της κοινωνίας των πολιτών. Τα σωματεία που σχετίζονται με την υγεία και την κοινωνική ευημερία έχουν καταγράψει το μεγαλύτερο αριθμό μελών. Τα μέλη των αθλητικών σωματείων ανέρχονται στα 18% 8 του συνόλου. Εθελοντισμός Γενική τάση εμπλοκής σε εθελοντισμό: 51% του πληθυσμού έχουν βοηθήσει (χωρίς πληρωμή) μια οργάνωση ή προσέφεραν βοήθεια σε μέλη μιας κοινότητας (πάνω σε ανεπίσημη βάση) κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δώδεκα μηνών της διεξαγωγής της έρευνας 9. Εμπλοκή εθελοντών κατά ομάδα ηλικιών 10 σε ποσοστά: Ομάδα ηλικίας % Ομάδα ηλικίας % Ομάδα ηλικίας % Ομάδα ηλικίας % Ομάδα ηλικίας % Ομάδα ηλικίας % Εθελοντισμός ως ποσοστό με βάση το κοινωνικόοικονομικό καθεστώς: o Υψηλό κοινωνικό-οικονομικό καθεστώς 75% o Χαμηλό κοινωνικό-οικονομικό καθεστώς 62% Μέγεθος οργανώσεων κατά κατηγορία Το μέγεθος της κατηγορίας/τομέα των οργανώσεων παρουσιάζεται στην ακόλουθη κατάταξη 11. Υγεία/Ευημερία Αθλητισμός Εκπαίδευση Κουλτούρα 7 «Civil Society Index Report for Cyprus Αυτόθι 9 Αυτόθι 10 Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού, Έρευνα για τον Εθελοντισμό, RAI Consultants, Αυτόθι Κεντρική οργάνωση των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία υπολογίζεται ότι υπάρχουν 137 ομοσπονδίες, κεντρικές οργανώσεις και δίκτυα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (107 από αυτές είναι εγγεγραμμένες δυνάμει του Νόμου περί Σωματείων και Ιδρυμάτων) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Η συμβολή του τομέα στο ΑΕΠ είναι 24 εκ. ευρώ (0.03%) 13 Προγράμματα του μη κερδοσκοπικού τομέα γενικά Υπάρχουν 241 οργανώσεις και 357 προγράμματα σε λειτουργία, μικρού κυρίως μεγέθους 14 Αριθμός προγραμμάτων στον τομέα της ευημερίας 15. Προγράμματα προσχολικής ηλικίας (προσφορά ημερήσιας φροντίδας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας). Το 2005 βρίσκονταν σε λειτουργία 55 κοινοτικά κέντρα ημερήσιας φροντίδας. Κέντρα για παιδιά σχολικής ηλικίας (προσφορά ημερήσιας φροντίδας μέσω κοινοτικών υπηρεσιών σε παιδιά σχολικής ηλικίας). Το 2005 λειτουργούσαν 75 κέντρα ημερήσιας φροντίδας). Προγράμματα για άτομα με ειδικές ανάγκες (προσφορά ημερήσιας φροντίδας, υπηρεσίες κατ οίκον φροντίδας, επανένταξης στην απασχόληση, ψυχολογικής υποστήριξης, θερινές κατασκηνώσεις και ψυχαγωγίας ατόμων με ειδικές ανάγκες. Το 2005 ήσαν εγγεγραμμένες 52 οργανώσεις που λειτουργούσαν τέτοια προγράμματα. Προγράμματα για ηλικιωμένους (προσφορά ημερήσιας φροντίδας, υπηρεσίες κατ οίκον φροντίδας, θερινές κατασκηνώσεις και ψυχαγωγία για τους ηλικιωμένους). Το 2005 υπήρχαν περίπου 115 οργανώσεις που λειτουργούσαν τέτοια προγράμματα. Προγράμματα για διάφορες κοινωνικές/ευπαθείς ομάδες. Το 2005 υπήρχαν περίπου 62 οργανώσεις που λειτούργησαν τέτοια προγράμματα. Χορηγίες σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις το (χορηγίες στον τομέα της ευημερίας) το (χορηγίες στον τομέα της ισότητας) Στοιχεία από άλλες δημόσιες υπηρεσίες δεν υπήρχαν διαθέσιμα πριν την ημέρα συμπλήρωσης της παρούσας έρευνας. 12 Αυτόθι 13 Austrian Institute for SME Research, Study on Practices and Policies in the Social Sector in Europe Country Fiche- Cyprus Vienna, Αυτόθι 15 Αυτόθι 16 Ετήσια Έκθεση Τμήματος Κοινωνικής Ευημερίας Ετήσια Έκθεση Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης Μετάφραση κειμένου Σελ. 18 /36

19 2.1 ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΦΑΣΜΑ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ Ποσοστό εγγεγραμμένων σωματείων ανάλογα με τον τομέα δραστηριότητάς τους (Τα στοιχεία παρουσιάζουν τον τομέα δραστηριότητας των σωματείων μόνο και δεν περιλαμβάνουν εγγεγραμμένα ιδρύματα, ομίλους και άλλες μορφές εγγεγραμμένων μη κερδοσκοπικών οργανώσεων κλπ) δεν περιλαμβάνουν ιδρύματα, λέσχες και άλλες μορφές εγγεγραμμένων μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, κλπ) 18 Σωματεία (σύνολο εγγεγραμμένων σωματείων): 3,227 o Ευημερίας και Υγείας: 33,69% * o Αθλητικά: 21,02% * o Επαγγελματικά: 12,17% * o Πολιτιστικά/Τεχνών/Ιστορίας: 8,5% * o Εθνικών μειονοτήτων/θεμάτων: 4,71% * o Ψυχαγωγικά/Άλλα: 4,47% * o Θρησκευτικές/οργανώσεις: 3,6% * o Εκπαιδευτικών/Φοιτητικών Θεμάτων: 2,8% * o Περιβαλλοντικά: 2,34% * o Δικτύωσης/Διεθνών Σχέσεων : 1,97% * o Ευημερίας Ζώων: 1,38% * o Νεολαίας: 1,30% * o Έρευνας/ Τεχνολογίας: 1,14% * * Υπολογιζόμενα ποσοστά Εγγεγραμμένοι σύνδεσμοι και ιδρύματα σύνδεσμοι την περίοδο και 289 ιδρύματα την περίοδο ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ (ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ) Κίνητρα και εμπόδια Αυτοί από τους οποίους πάρθηκε συνέντευξη αναφέρουν ότι, το κύριο κίνητρο για τον εθελοντισμό είναι ότι οι εθελοντές ταυτίζονται με τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη, ή με τις ανάγκες της κοινότητας και ότι αυτός είναι ο ισχυρότερος παράγοντας που τους κάνει εθελοντές και να θέλουν να κάμουν τη διαφορά στην κοινωνία/κοινότητά τους. Άλλα κίνητρα για τον εθελοντισμό περιλαμβάνουν: την ικανοποίηση, αυτόολοκλήρωση και τη χαρά που νιώθουν οι άνθρωποι όταν ασχολούνται με την εθελοντική υπηρεσία και η αντίληψη ότι η ποιότητα ζωής και η κοινωνία βελτιώνονται. Όλοι οι συνεντευξιαζόμενοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν σημαντικά εμπόδια στην εθελοντική δραστηριότητα. Βέβαια, όλοι τονίζουν ότι ο αυξανόμενος φόρτος εργασίας και οι ευθύνες, ή έλλειψη χρόνου, κλπ που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στις σύγχρονες κοινωνίες καθώς και οι περιορισμένες εκστρατείες ευαισθητοποίησης σε θέματα εθελοντισμού, μπορούν να θεωρηθούν ως εμπόδια στον εθελοντισμό. 18 Τα στοιχεία που παρουσιάζονται είναι αποτέλεσμα εσωτερικής έρευνας που έγινε από το Παγκύπριο Συντονιστικό Συμβούλιο Εθελοντισμού, βασισμένης στο Μητρώο Σωματείων και Ιδρυμάτων του Υπουργείου Εσωτερικών του Τα ποσοστά αποτελούν υπολογισμό. Ανάγκες και προκλήσεις Οι πιο σημαντικές μελλοντικές προκλήσεις για τον εθελοντισμό, όπως τις εντοπίζουν οι ερωτώμενοι είναι: Οι οργανώσεις αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αποτελεσματική παρακίνηση ανθρώπων να εμπλακούν στον εθελοντισμό, κυρίως λόγω περιορισμένης χρηματοδότησης. Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού οργανώσεων κάποτε έχει ως αποτέλεσμα την επικάλυψη ενεργειών, αφού μερικές οργανώσεις ασχολούνται σε κάποιο βαθμό με παρόμοιες δραστηριότητες. Η οικονομική κρίση, η οποία αποτελεί μια μελλοντική πρόκληση για όλους τους τομείς σε όλες τις χώρες, οπωσδήποτε αποτελεί μια πρόκληση για τον εθελοντισμό. Η έλλειψη οικονομικών πόρων στις εθελοντικές οργανώσεις. Η μικρή αύξηση των κρατικών χορηγιών που δίνονται στις εθελοντικές οργανώσεις. Οι ερωτώμενοι εισηγούνται διάφορους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αναπτυχθεί ο εθελοντισμός. Γι αυτούς οι πιο αποτελεσματικοί είναι: να εισαχθεί στα εκπαιδευτικά ιδρύματα μια ενότητα μαθημάτων για τον εθελοντισμό, να ενισχύονται και ανταμείβονται οι σπουδαστές που συμμετέχουν σε εθελοντικές οργανώσεις, να καθιερωθεί απαίτηση για συγκεκριμένο χρόνο εμπλοκής σε εθελοντική εργασία/εμπειρία πριν την είσοδο στην ανώτερη εκπαίδευση. Επίσης είναι σημαντικό να αυξηθεί η συχνότητα των δραστηριοτήτων ευαισθητοποίησης στον εθελοντισμό και να τονίζεται με ευφάνταστους τρόπους η σημασία και συμβολή του στην κοινωνία. Σημαντική επίσης είναι η εισαγωγή μέτρων από μέρους της πολιτείας για στήριξη των εθελοντικών οργανώσεων. Τα επίπεδα και η ποιότητα του εθελοντισμού σε κάθε χώρα αντανακλούν το πολιτιστικό επίπεδο, τις αξίες και τα ιδανικά της χώρας. Συνεπώς ο εθελοντισμός πρέπει να παραμείνει ψηλά στην πολιτική ατζέντα για να διασφαλιστεί ή περαιτέρω ανάπτυξή του στο μέλλον. Η πιο σημαντική ανάγκη των εθελοντικών οργανώσεων, όπως εντοπίζονται στις συνεντεύξεις, είναι κυρίως η έλλειψη επαρκών χρηματικών πόρων. Η περιορισμένη κρατική χρηματοδότηση δεν βοηθά τις εθελοντικές οργανώσεις να αναβαθμίσουν τις υφιστάμενες δραστηριότητές και τα προγράμματά τους ή να επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους σε νέους τομείς. Η πιο πιεστική ανάγκη των οργανώσεων είναι ότι δεν έχουν αρκετά χρήματα για να εργοδοτήσουν περισσότερους επαγγελματίες και/ή να πληρώσουν προσωπικό, ή να διευθύνουν δραστηριότητες που υποστηρίζουν το έργο των εθελοντών. Οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι εθελοντικές οργανώσεις είναι οικονομικές, λόγω της αργής ετήσιας αύξησης των ποσών που παραχωρεί το κράτος. Μια άλλη δυσκολία είναι η απουσία υποστατικών και γραφείων και γενικά η έλλειψη κατάλληλης υποδομής για την εκτέλεση των δραστηριοτήτων και προγραμμάτων τους. Μετάφραση κειμένου Σελ. 19 /36

20 Δικτύωση: η εμπειρία της συνεργασίας με άλλες οργανώσεις Οι περισσότερες εθελοντικές οργανώσεις συνεργάζονται με πολλούς και διάφορους τρόπους με άλλες οργανώσεις σε Εθνικό, Ευρωπαϊκό ή Διεθνές επίπεδο. Ένας αυξανόμενος αριθμός οργανώσεων είναι μέλη διεθνών και Ευρωπαϊκών εθελοντικών οργανώσεων και άλλων δικτύων. Η δικτύωση βοηθά μια οργάνωση να ανταλλάξει ιδέες και καλές πρακτικές και βοηθά επίσης στην δουλειά πάνω σε ένα κοινό πρόγραμμα και στρατηγικές για ενίσχυση των σκοπών των εθελοντικών οργανώσεων. Μετάφραση κειμένου Σελ. 20 /36