ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ. Ανδρέας Γουλής Πολιτικός Μηχανικός

Transcript

1 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Ανδρέας Γουλής Πολιτικός Μηχανικός H βιοτεχνία - βιομηχανία στην Κέρκυρα εμφανίζεται στις αρχές του 19 ου αιώνα την εποχή που το νησί ήταν ακόμα υπό ξένη κατοχή. Τα προάστια της πόλης (Μαντούκι, Γαρίτσα, Αβραμείου, Άγιος Ρόκκος) φυλοξενούν τις διάφορες βιοτεχνίες. Με το πέρασμα των χρόνων οι βιοτεχνικές αυτές ζώνες εξελίσσονται σε βιομηχανικές. Η περίοδος μέχρι τα μισά του 20 ου αιώνα χαρακτηρίζεται από βιομηχανική άνθηση. Η πρώτη βιομηχανία που ακμάζει είναι η σαπωνοποιεία, ξεχωριστή ανάπτυξη γνωρίζει η αλευροβιομηχανία το 1885 στο Μαντουκι ο Γ. Σοφιανόπουλος και Σια ιδρύει ένα από τους πρώτους αλευρόμυλους της πόλης ενώ το 1887 λειτουργεί ο κυλινδρόμυλος- μακαρονοποιείο Ζαφειρόπουλος και Σια. Η βιομηχανία παραγωγής νωπού βουτύρου και καζεΐνης του Μιλτιάδη Μαργαρίτη που παρουσιάζει στο εμπόριο το νωπό βούτυρο Κερκύρας και το γάλα εις φιάλας, ενώ βιομηχανία παραφίνης και πάγου του Δονάτου Δημουλιτσα ήταν το πρώτο παγοποιείο στην Ελλάδα. Την δεκαετία του η Κέρκυρα γνωρίζει νέα βιομηχανική ανάπτυξη λόγω των ιστορικών συνθηκών και της βελτίωσης του συγκοινωνιακού δικτύου. Μερικοί σημαντικοί βιομηχανικοί οργανισμοί της εποχής ήταν - Ο αλευρόμυλος Τσαλίκη - το σαπωνοποιείο του Απόστολου Πατούνη - το εργοστάσιο ομβρελών υιων Ηλία Φέρου - η ΑΕ Παλλάς Αθηνά με ειδικότητα στα πυρηνέλαια Η Κέρκυρα την εποχή αυτή είχε κατοίκους και παρουσίαζε την μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού από όλα τα διαμερίσματα της Ελλάδας η δε βιομηχανική παραγωγή της ήταν τόσο μεγάλη ώστε η τοπική κατανάλωση απορροφούσε μόλις το 5% των προϊόντων της. 1

2 Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος ήταν καθοριστικός για το μέλλον της κερκυραϊκής βιομηχανίας, πολλά εργοστάσια ισοπεδώθηκαν και αρκετά σταμάτησαν τη λειτουργία τους ενώ κάποια μετεφέρθηκαν στα αστικά κέντρα. Έτσι κλείνει μια περίοδος ιστορίας του νησιού και ο κερκυραϊκός λαός θα βρει νέους οικονομικούς πόρους στρεφόμενος προς τον τουρισμό. Σήμερα το ενδιαφέρον των βιομηχανικών κτιρίων έγκειται στο ότι αποτελούν αντιπροσωπευτική μαρτυρία για την ιστορία και την ανάπτυξη της νεότερης Κέρκυρας. Η αρχιτεκτονική τους όπως αποτυπώθηκε στα πλαίσια ενός καθαρά παραδοσιακού χώρου,(8) κινδυνεύει να χαθεί καθώς τα δεκάδες εργοστάσια που υπήρχαν είτε κατέρρευσαν με τους βομβαρδισμούς του 2 ου παγκοσμίου πολέμου είτε τις τελευταίες δεκαετίες κατεδαφίστηκαν για να δώσουν χώρο στην ανέγερση πολυκατοικιών. Δυστυχώς για τα περισσότερα εργοστάσια δεν έχουν σωθεί στοιχειά όπως αρχιτεκτονικά σχέδια ή φωτογραφίες που να τεκμηριώνουν τους τύπους ή τα υλικά τους, έτσι τα κατάλοιπα των βιομηχανικών συγκροτημάτων που απέμειναν (9) Κελύφη παλιά μηχανήματα, παλιές διαδικασίες παραγωγής είναι αναντικατάστατα πολιτιστικά αγαθά που πρέπει να καταγραφούν και να διασωθούν. Στη συνέχεια θα αναλυθούν τέσσερις κερκυραϊκές βιομηχανίες με τελείως διαφορετικά είδη παραγωγής. ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΧΑΡΤΟΠΟΙΕΙΑΣ ΠΑΙΓΝΙΟΧΑΡΤΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΟΝ ΑΣΠΙΩΤΗ Ε.Λ.Κ.Α. Το εργοστάσιο ιδρύθηκε το 1873, στην οικία Βαλέτα από τον Γεράσιμο Ασπιώτη, ο οποίος έφτιαχνε τα πρώτα ενετικού τύπου ελληνικά παιγνιόχαρτα (τράπουλες, σχεδιασμένα από τον πατέρα του, αγιογράφο και ζωγράφο. Διευρύνθηκε, αναδιοργανώθηκε και εγκαταστάθηκε σε νέο κτίριο. Στο παλιό αγγλικό σχολείο Bacher μετέπειτα Σκολαρχείο και μετά Ιόνιο Ακαδημία), όπου το Δημόσιο το παραχώρησε με ενοίκιο στον Γ. Ασπιώτη. Στις 27 Φεβρουαρίου 1901, ο Γερασιμος. Ασπιώτης πέθανε και κλήθηκε από το εξωτερικό, ο πρωτότοκος γιος του Κωνσταντίνος, να αναλάβει την επιχείρηση. 2

3 Δυο χρόνια μετά ξεκινάει η 2 η λαμπρή περίοδος (1903) στη ζωή του εργοστασίου και βέβαια η εξέλιξη της Λιθογραφίας, που ταυτίζεται στην Ελλάδα με το όνομα Ασπιώτη! Ο Κωσταντίνος Ασπιώτης, υπήρξε πρωτοπόρος στην οργάνωση του εργοστασίου του, που σκοπό είχε εκτός των άλλων να κάνει ευχάριστη και πολιτισμένη τη ζωή των εργατών και υπαλλήλων του. Προσφέρεται μεσημβρινό φαγητό σε όλους τους εργαζόμενους, δίνοντας τους διάλειμμα 35 λεπτών ημερησίως. Εκτός από αφίσες τυπώνονταν διαφημίσεις, μετοχές, ημεροδείκτες κλπ Το εργοστάσιο, λόγω των δραστηριοτήτων του, αντιμετώπιζε πλέον πρόβλημα χώρου, έτσι ο Κ. Ασπιώτης κάλεσε από το Λονδίνο τον αρχιτέκτονα Mawson και του ανέθεσε τα σχέδια ενός καινούργιου κτιρίου. Το εργοστάσιο χτίζεται στην περιοχή Αβράμειον και αρχίζει να λειτουργεί το Στην Κέρκυρα το εργοστάσιο λειτούργησε ως την 28 η Οκτωβρίου 1940 όπου κατέρρευσε από τους βομβαρδισμούς. Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία, σχέδια που να μας πληροφορούν για την εσωτερική του οργάνωση, εκτός από ελάχιστες φωτογραφίες Τυπολογικά άνηκε στον τύπο του «οδοντωτού κτιρίου». Διακρίνεται η δυναμικά απλωμένη οδοντωτή οροφή, που στεγάζει το χώρο παραγωγής, η ορθογωνική κάτοψη, η σαφήνεια του κτιριακού όγκου. Οι διοικητικές λειτουργίες, πρέπει να στεγάζονταν σε ανεξάρτητο χώρο από εκείνου της παραγωγής. Τις όψεις διέκοπταν κάθετες υδρορροές, που διαφοροποιούνταν από τα στοιχεία πλήρωσης. Τα κάθετα αυτά γραμμικά στοιχεία επαναλαμβάνονται με ρυθμικό τρόπο όπως και τα πλευρικά ανοίγματα. Ο φορέας ήταν κατασκευασμένος από σκυρόδεμα, τα στοιχεία πλήρωσης από τούβλο και τα ζευκτά της οροφής από χυτοσίδηρο, επ αυτών φέρονταν η στέγη με επικάλυψη από κεραμίδια. Με τους βομβαρδισμούς το εργοστάσιο καταστράφηκε και αργότερα ισοπεδώθηκε. Δεν έγινε καμία προσπάθεια ανέγερσης του και σήμερα δεν υπάρχει τίποτα που να θυμίζει το παρελθόν του. Η προσφορά του, τόσο για το νησί, όσο και για όλη την Ελλάδα είναι για τους νεότερους Κερκυραίους παντελώς άγνωστη! 3

4 ΚΥΛΙΝΔΡΟΜΥΛΟΣ ΜΑΚΑΡΟΝΟΠΟΙΕΙΟ Π.Β. ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το εργοστάσιο του Ζαφειρόπουλου ιδρυθηκε το 1887 στο μαντουκι και, είναι ίσως το μοναδικό για το οποίο δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία. Από «Οδηγό Κέρκυρας» του 1900 καταγράφεται στα εργοστάσια της Κέρκυρας ένας ατμόμυλος με την επωνυμία «Δαλιέτος & Ζαφειρόπουλος», διέθετε άλευρα και ζυμαρικά, απασχολούσε 35 εργάτες. Σε οδηγό Κέρκυρας του 1936 συναντάμε, μόνο το όνομα «Κυλινδρόμυλος Ι.Γ. Δαλλιέτος και Σια». Σε έγγραφα του Υπ. Πολιτισμού, τις η εταιρεία με την επωνυμία Π.Β. Ζαφειρόπουλος και Σια κήρυξε πτώχευση και διενήργησε εκούσιο πλειστηριασμό των κινητών πραγμάτων του εργοστασίου και του μηχανολογικού του εξοπλισμού. Το εργοστάσιο αυτό αλευροβιομηχανίας, αποτελείται από κτίρια που ανήκουν σε διαφορετικές χρονολογικές περιόδους. Ιδίως στο πολυώροφο κτίριο στο κέντρο του συγκροτήματος, έχει γίνει χρήση οπλισμένου σκυροδέματος και έχει αρχιτεκτονικά στοιχεία του ελληνικού μοντέρνου κινήματος. Φαίνεται ο απλός ορθογωνικός όγκος, τον οποίο διατρέχουν ζώνες ανοιγμάτων. Στο οικόπεδο παρατηρείται στενότητα γης και από τις πολλαπλές αλλαγές και προσθήκες που έχουν γίνει από το 1887, διακρίνεται δύσκολα ο χώρος παραγωγής και αποθήκευσης και οι χώροι των εργαζομένων. Οι όγκοι του συγκροτήματος είναι επιμήκεις μονώροφοι ή διώροφοι. Το κτίριο διοίκησης φιλοξενείται σε παραδοσιακό κερκυραϊκό σπίτι, παραπλεύρως της εισόδου του εργοστασίου. Η κύρια είσοδος είναι από την οδό Ξενοφώντος Στρατηγού. Εξάλλου μέχρι το 1967 το εργοστάσιο ήταν σε επαφή με την θάλασσα, εκεί που σήμερα είναι η παραλιακή οδός. Χαρακτηριστικοί είναι οι φεγγίτες στις στέγες, για τον καλύτερο αερισμό. Οι οροφές εδώ είναι με ξύλινα ζευκτά και κεραμίδια. Τα ανοίγματα είναι ορθογωνικά με ξύλινα ή μεταλλικά κουφώματα και υπακούουν σε εσωτερικές λειτουργίες. Τα υπόλοιπα κτίρια έχουν κατασκευή από πέτρα και τούβλο. Για το συγκεκριμένο βιομηχανικό συγκρότημα δεν πάρθηκε απόφαση διατήρησης των κτιρίων του με αποτέλεσμα τα περισσότερα να καταρρεύσουν και τελικά να ανεγερθεί νέα πενταόροφη πολυκατοικία πολυτελών διαμερισμάτων. 4

5 ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ (A.E.B.E.K.) Η «Ελαιουργία Κέρκυρας Α.Ε.» ιδρύθηκε το Ειδικότητα της ήταν, η αποχρωμάτωση και το ραφινάρισμα του ελαιόλαδου, η Παρασκευή πυρηνελαίων και η κατασκευή σαπουνιών. Ήταν από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά συγκροτήματα ελαίου. Η ελαιουργία αποτελούνταν από τέσσερα βασικά τμήματα: 1. Παραγωγής 2. ραφινερία 3. πυρηνελαιουργείου και 4. σαπουνωποιείο. Το 1985 η ελαιουργία περιήλθε στην ιδιοκτησία της Αγροτικής Τράπεζας με την επωνυμία Α.Ε.Β.Ε.Κ. και εκτός από το συγκρότημα επεξεργασίας προιόντων ελιάς, λειτουργούσε και τμήμα επεξεργασίας γάλακτος. Άγνωστες οι αιτίες που οδήγησαν την συγκεκριμένη βιομηχανία σε κλείσιμο, πάντως λειτουργούσε μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 80. Το εργοστάσιο βρίσκεται στο προάστιο Μαντούκι,, με πρόσοψη προς την παραλιακή Εθνικής Αντίστασης. Τα τμήματα παραγωγής της ελαιουργίας στεγάζονται σε 11 συνολικά κτίρια και μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο, συγκροτούν τις εγκαταστάσεις της ελαιουργίας. Το συγκρότημα θεωρείται από το Υπουργείο Πολιτισμού, ως αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό παράδειγμα που μαρτυρεί, τόσο τη βιομηχανική αρχιτεκτονική της Κέρκυρας, όσο και την βιομηχανική ανάπτυξη του νησιού. Τα κτίρια 2,3,4,10 χαρακτηρίζονται ως «ιστορικά διατηρητέα μνημεία» που είναι απαραίτητα για την μελέτη της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής.. Διατηρείται και η καμινάδα του συγκροτήματος, ως σύμβολο του εργοστασίου. Τα κτίρια του συγκροτήματος δεν ανήκουν στην ίδια χρονολογική περίοδο. Συγκεκριμένα δύο κτίρια η ραφινιέρα και το πυρηνελαιουργείο ήταν Βενετσιάνικες σιταποθήκες. Αυτό διαπιστώνεται από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά και την κατασκευή: Χρησιμοποιείται κερκυραϊκή σινιώτικη πέτρα, η οποία είναι σκληρή, ασβεστολιθική, χρώματος λευκού που τη χρησιμοποιούσαν κατά την Ενετική περίοδο. Τα ανοίγματα στις όψεις, είναι τοξωτά, πολύ απλά διαμορφωμένα, χωρίς άλλη διακόσμηση από τα πλαίσια τους, οι λίθοι των οποίων έχουν ριπιδωτή μορφή. 5

6 Στο εσωτερικό χρησιμοποιούνται πέτρες δευτέρας διαλογής. Τα δυο τελευταία κτήρια ανήκουν στον τύπο του «Παραδοσιακού κτιρίου». Οι φέροντες εξωτερικοί εσωτερικοί τοίχοι είναι λιθοδομές, για την κατασκευή των χαμηλότερων ορόφων. Οι μη φέροντες τοίχοι, καθώς και οι ανώτεροι τοίχοι γίνονται από τούβλο και το πάχος του φέροντος τοίχου μειώνεται, από την εσωτερική πλευρά. Από τούβλο γίνονται και τα ανακουφιστικά τόξα των ανοιγμάτων. Η πέτρα που χρησιμοποιείται είναι από τα λατομεία του χωριού Σινιές, ίσως όμως χρησιμοποιούνται και άλλων λατομείων. (π.χ. Πωρόλιθος Κανακάδων ). Στις λιθοδομές παρεμβάλλονται στρώσεις από τούβλα, ενώ οι γωνίες των κτιρίων είναι κατασκευασμένες με λαξευτούς γωνιόλιθους. Οι στέγες είναι σχεδόν όλες ξύλινες, με επικάλυψη από κεραμίδια. Είναι συνήθως δίριχτες και αποτελούνται από τριγωνικά ζευκτά, σανίδωμα και κεραμίδια. Η κλίση τους είναι μεγάλη λόγω συχνών βροχών. Οι φεγγίτες στις στέγες ή στον τοίχο χρησιμοποιούνται για να αερίζουν και φωτίζουν τον χώρο. Εξάλλου ο φεγγίτης είναι χαρακτηριστικό των βιομηχανικών κτιρίων και ιδιαίτερα των ελαιοτριβείων. Οι ελκυστήρες των ζευκτών, αγκιρώνονται στην τοιχοποιία, έτσι ώστε να ενισχύεται η σύνδεση των απέναντι τοίχων και να αυξάνει η αντοχή και η αντισεισμικότητα της κατασκευής. Η επιστέγαση γίνεται με κεραμίδια βυζαντινού τύπου. Υπάρχει σε ορισμένα και σιδερένια στέγη με επικάλυψη, από φύλλα αυλακωτής λαμαρίνας, για λόγους πυροπροστασίας. Τα ζευκτά διαμορφώνονται από σιδηρογωνίες και οριζόντιες δοκίδες, διαμορφωμένες από σιδερένιες λάμες. To εργοστασιο μέχρι και σημερα δεν έχει αξιοποιηθει. ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΑΝΑΒΕΩΣ ΙΟΥΤΗΣ ΚΑΙ ΛΙΝΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΕΣΥΛΛΑ Το εργοστάσιο ιδρύθηκε από τον Αλέξανδρο Δεσυλλα το 1871 πρόκειται για την πρώτη μεγάλη και σύγχρονη βιομηχανία στο είδος της στην Ελλάδα. Τα προϊόντα του εργοστασίου ήταν σπάγγοι, σχοινιά πάσης φύσεως νήματα σάκοι και καναβάτσα. Το εργοστάσιο αποτελείται από 14 κτίρια και θα το κατατασαμε στον τύπο οδοντωτού κτιρίου σε συνδυασμό κτιρίων παραδοσιακού τύπου. 6

7 Το εργοστάσιο χαρακτηρίζεται από το τμήμα μνημείων του υπουργείου πολιτισμού ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο διότι αποτελεί μοναδικό συγκρότημα βιομηχανικής εγκατάστασης. Το υλικό που κυριαρχεί είναι οι κόκκινοι οπτόπλινθοι τους οποίους είναι κατασκευασμένες οι εξωτερικές όψεις των κτιρίων και ταυτόχρονα αποτελούν τους περιμετρικούς φορείς της κατασκευής στο εσωτερικό των κτισμάτων όπου είναι απαραίτητη εχουν τοποθετηθεί είτε σιδιρα υποστυλώματα ελιτε στύλοι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Πάνω σε αυτά έχουν τοποθετηθεί οι ξυλοκατασκευές των ζευκτών προκειμένου να δημιουργηθούν οι μακροσκελείς διρριχτες στέγες. Η κάλυψη των στεγών γίνεται με γαλλικού τύπου κεραμίδια. Το συγκεκριμένο εργοστάσιο παραμένει επίσης αναξιοποίητο. Να ευχαριστήσω την αρχ. Τανια γουλη για την παραχώρηση της διαλεξής της και του αρχειακού της υλικου 7