Η Πρόταση Κανονισμού για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Τμήμα Νομικής ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ με θέμα: Η Πρόταση Κανονισμού για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ Επιβλέπων Καθηγητής: Λάμπρος Μαργαρίτης Εισηγήτρια: Ελπίδα Καπαταγίδου Θεσσαλονίκη Ιούνιος

2 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠ Άρειος Πάγος Βλ. Βλέπε ΔΕΕ Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εδ. εδάφιο επ. επόμενα επιμ. επιμέλεια ΕΔΔΑ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΚΠΔ Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ν. νόμος Ολομ. Ολομέλεια ό.α.π. όπως αμέσως παραπάνω ό.π. όπου παραπάνω παρ. παράγραφος ΠΚ Ποινικός Κώδικας ΠΛογ Ποινικός Λόγος ΠοινΔικ Ποινική Δικαιοσύνη Πρβλ Παράβαλε ΠΧρ Ποινικά Χρονικά σελ. σελίδα Σ Σύνταγμα ΣΕΕ Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση ΣΛΕΕ Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υπερ Υπεράσπιση υποσημ. Υποσημείωση ΧΘΔ Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτω 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντομογραφίες 1 1. Εισαγωγή Η νέα πρόταση της Επιτροπής για τον Κανονισμό του Συμβουλίου σχετικά με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας Εισαγωγικά Η ευρωπαϊκή εισαγγελική Αρχή Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις Κριτική Θεώρηση Οι βασικές αρχές που διέπουν τη δραστηριότητα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις Κριτική Θεώρηση Οι αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας Προτεινόμενες Ρυθμίσεις Κριτική Θεώρηση Διαδικαστικοί κανόνες που διέπουν τις έρευνες, τις διώξεις και τις δικαστικές διαδικασίες Το στάδιο πριν την κίνηση της ποινικής δίωξης Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις. 33 i. Οι πηγές πληροφόρησης.. 33 ii. Κίνηση και διεξαγωγή της έρευνας.. 33 iii. Μέτρα έρευνας Κριτική θεώρηση Άσκηση της ποινικής δίωξης και παραπομπή της υπόθεσης ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων Η προτεινόμενη ρύθμιση Κριτική Θεώρηση Απόρριψη της υπόθεσης Η προτεινόμενη ρύθμιση Κριτική Θεώρηση. 51 2

4 Συμβιβασμός Η προτεινόμενη ρύθμιση Κριτική Θεώρηση Το παραδεκτό των αποδείξεων Η προτεινόμενη ρύθμιση Κριτική Θεώρηση Διαδικαστικές εγγυήσεις Η προτεινόμενη ρύθμιση Κριτική Θεώρηση Δικαστικός Έλεγχος Η προτεινόμενη ρύθμιση Κριτική Θεώρηση Καταληκτικές Σκέψεις. 69 Αρθρογραφία-Βιβλιογραφία 71 3

5 1. Εισαγωγή Η σκέψη για την ίδρυση μιας Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής δεν είναι νέα. Αφετηρία της μπορεί να θεωρηθεί η δημόσια έκκληση, τον Οκτώβρη του 1996, μιας ομάδας ευρωπαίων δικαστών για τη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού δικαστικού χώρου, στο πλαίσιο του οποίου οι δικαστές θα μπορούσαν, χωρίς τα τότε κωλύματα της διπλωματικής οδού, να ερευνούν και να ανταλλάσουν πληροφορίες για τις ανακρίσεις που διενεργούν. Το κάλεσμα αυτό είναι ευρύτερα γνωστό ως «Η έκκληση της Γενεύης» 1. Παράλληλα, είναι γεγονός ότι στους κόλπους των ευρωπαϊκών οργάνων από παλιά δεσπόζει η θέση ότι τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ χρήζουν της μέγιστης και αποτελεσματικότερης προστασίας ενώ εξίσου διάχυτη είναι και η σκέψη ότι δεν νοείται τα ευρωπαϊκά σύνορα να είναι ανοικτά στους εγκληματίες και κλειστά στα όργανα της δίωξης. Εφάμιλλη των προηγούμενων ήταν και η ιδέα για δημιουργία ενός αμιγώς κοινοτικού κατασταλτικού φορέα που θα φροντίζει για την αποτελεσματική ποινική καταστολή των πράξεων που προσέβαλλαν τα ευρωπαϊκά οικονομικά συμφέροντα. Η λογική ότι εάν δεν προστατέψει η ΕΕ τον προϋπολογισμό της, δεν θα το κάνει κανείς άλλος για εκείνην, διαπνέει διαχρονικά κάθε εγχείρημα της Επιτροπής προς αυτήν την κατεύθυνση. 2 Μέχρι όμως και την ίδρυση της Συνθήκης της Λισαβόνας 3, οι απόπειρες σύστασης μιας Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής δεν είχαν έρεισμα στο γράμμα των Συνθηκών. Τούτο δυνάμωνε ακόμη περισσότερο τις φωνές των διαφωνούντων και καθιστούσε σχεδόν μη ρεαλιστικό σενάριο μια επικείμενη ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Παρόλα αυτά, το πάγιο αίτημα της Επιτροπής για τη δημιουργία της, βρήκε έκφραση και αποτύπωση αρκετές φορές στο παρελθόν. Από αυτές ξεχωρίζουν η πρόβλεψη για την ίδρυση της Αρχής στο Corpus Juris 4 το 2000 όσο και στην 1 Βλ. συνέντευξη της Hon. Christine Van Den Wyngaert, Δικαστού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στο Eurojust News 2013, Τεύχος 8, σελ. 3 2 Βλ. συνέντευξη της αρμόδιας Επιτρόπου σε θέματα Δικαιοσύνης Viviane Reding στο Eurojust News 2013, Τεύχος 8, σελ. 5 3 Η Συνθήκη της Λισαβόνας υπογράφηκε την 13 η Δεκεμβρίου 2007 και τέθηκε σε ισχύ την 1 η Δεκεμβρίου Στην Ελλάδα κυρώθηκε με το ν. 3671/ Το Corpus Juris υπήρξε το σχέδιο ενός ενιαίου κειμένου ποινικών διατάξεων, με ρυθμίσεις, τόσο ουσιαστικού όσο και δικονομικού δικαίου, άμεσα εφαρμοστέου στα κράτη-μέλη με σκοπό την αποκλειστική προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ. Αναμφίβολα, τούτο αποτέλεσε σταθμό στο πεδίο της νομοθετικής δραστηριότητας της ΕΕ, αφού καταγράφηκε ως ένα ποιοτικά διαφορετικό βήμα της ΕΕ για την προάσπιση των οικονομικών της συμφερόντων, ορίζοντας η ίδια, 4

6 Πράσινη Βίβλο σχετικά με την ποινική προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Κοινότητας και τη δημιουργία ευρωπαϊκής εισαγγελικής αρχής 5. Παρά την μη εφαρμογή των τελευταίων 6, η επιμονή της Επιτροπής για τη δημιουργία της κατέστη σαφής με την ένταξη νομικής βάσης για την ίδρυση της Αρχής στο ΕυρωΣύνταγμα. Παρότι ούτε αυτό προχώρησε, ήταν πια σχεδόν βέβαιο ότι το ίδιο θα επαναλαμβανόταν στην Συνθήκη της Λισαβόνας, που ψηφίσθηκε από τα κράτη μέλη το 2009, με το άρθρο 86 ΣΛΕΕ να αποτελεί τελικά τη νομική βάση για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Ακολούθησε το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης (2010), το οποίο χάραξε την ευρωπαϊκή ποινική πολιτική για την πενταετία , όπου επίσης περιελήφθη πρόβλεψη για τη σύσταση της Αρχής. Και έτσι φτάνουμε στο σήμερα, στην πρόταση Κανονισμού του Συμβουλίου για την ίδρυση Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής που εκπόνησε η Επιτροπή. Οι λόγοι ενασχόλησης με τη θεματική της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, που αποτυπώνεται και φέρεται προς εφαρμογή με την νέα πρόταση Κανονισμού συνοψίζονται στους εξής: πρώτον, το εν λόγω εγχείρημα, σε περίπτωση που τόσο την αξιόποινη πράξη όσο και την απειλούμενη ποινή και μεριμνώντας η ποινική δίωξη να ασκείται από δικό της κατασταλτικό φορέα. Ιδιαίτερα εύστοχη κρίνεται, για το λόγο αυτό, η παρατήρηση του Χρ. Αργυρόπουλου, (Οι δικονομικές ρυθμίσεις απέναντι στην εθνική έννομη τάξη, Υπερ 1999, 1116 ) για «ρύθμιση-πιλότο» 4. Είναι γεγονός ότι το εν λόγω σχέδιο αποτέλεσε αντικείμενο δριμείας κριτικής από μέρους της ποινικής επιστήμης (βλ. Χρ. Αργυρόπουλου, ό.π. σελ επ., W. Hassemer, «Corpus Juris». Προς ένα ευρωπαϊκό ποινικό δίκαιο; Υπερ 1999, 595 επ., Μ. Καϊάφα- Γκμπάντι, Corpus Juris και τυποποίηση του ποινικού φαινομένου στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Υπερ 1999, 621 επ., Ι. Μανωλεδάκη, Προβληματισμοί για τη συγκρότηση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού ποινικού δικαστικού χώρου, Υπερ 1999, 1091 επ,. Λ. Μαργαρίτη, Corpus Juris και ελληνική ποινική δικονομική τάξη, Εμβάθυνση Ποινικής Δικονομίας, σελ. 49 επ., Ν. Παρασκευόπουλου, Το Corpus Juris στα πλαίσια της Διεθνούς Αντεγκληματικής Πολιτικής στη στροφή του 2000, Υπερ 1999, 605 επ.). Η θέση ότι το σχέδιο παρέκαμψε θεμελιώδεις αρχές του ποινικού δικαίου, μόνο και μόνο για την αυξημένη προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ, αποτελώντας ένα κάκιστο παράδειγμα για τη συνέχεια του ευρωπαϊκού ποινικού δικαίου και επιφυλάσσοντας μια διακρίνουσα μεταχείριση της ΕΕ σε σχέση με άλλους φορείς εννόμων αγαθών, βρέθηκε στο επίκεντρο αυτής της κριτικής. Από την άλλη, ως αντίλογος προβλήθηκε το επιχείρημα ότι τούτο επιχείρησε να συμβιβάσει διαφορετικές νομικές παραδόσεις και να προβεί σε μια σύνθεση των επιμέρους νομικών συστημάτων (βλ. Δ. Σπιννέλη, Το Corpus Juris για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Υπερ 1999, 10). Για μια αναλυτική κριτική προσέγγιση των δικονομικών προβλέψεων του σχεδίου με σημεία αναφοράς τις αντίστοιχες εθνικές ρυθμίσεις του ποινικού δικονομικού δικαίου βλ. Λ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 49 επ. 5 COM/2001/0715 τελικό. Βλ. κριτική αυτής σε Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Η πρόταση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για τη δημιουργία Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής και το σχεδιασμό των εγκλημάτων κατά των οικονομικών συμφερόντων της Κοινότητας στα πλαίσια του Α Πυλώνα Διάλογος με την Πράσινη Βίβλο, ΠοινΔικ 2002, 565. Πρβλ Ε. Παπαθανασόπουλου, Πρωτοβουλίες υπό εξέλιξη στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικά θέματα - Ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας, ΠοινΔικ 2003, 1131 επ., Β. Φλωρίδη, Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελική Αρχή (Μέρος Α )- Συμβολή στην συζήτηση για την καθιέρωση του θεσμού, ΠοινΔικ 2005, 613 επ., του ίδιου, Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελική Αρχή - Συμβολή στην συζήτηση για την καθιέρωση του θεσμού, ΠοινΔικ 2005 (Μέρος Β ), ΠοινΔικ 2005, 756 επ. 6 Για τους λόγους που οδήγησαν στην μη υλοποίηση του Corpus Juris βλ. Στ. Παπαγεωργίου-Γονατά, Jus Criminale Internationale : Ρεαλιστικός στόχος; ΠοινΔικ 2011,

7 υλοποιηθεί, δεν θα έχει άλλο προηγούμενο σε επίπεδο ευρωπαϊκής ποινικής πολιτικής. Τούτο και μόνο είναι αρκετό για να προκαλέσει τον μελετητή του ευρωπαϊκού ποινικού δικαίου για να το ερευνήσει και να το αποτιμήσει, δεύτερον, διαγράφεται ένα σαφές ποιοτικά άλμα στο πεδίο της ποινικής αρμοδιότητας της Ένωσης αφού ένα άθικτο κομμάτι του σκληρού πυρήνα της κρατικής εξουσίας, εκείνο της ποινικής καταστολής 7, παραχωρείται εν μέρει στην ΕΕ, τρίτον, η σύσταση ενός αμιγώς ευρωπαϊκού κατασταλτικού φορέα με στοιχεία δικαιοδοτικού μηχανισμού πιστεύεται πως θα ασκήσει ισχυρή επιρροή στις εθνικές έννομες τάξεις, με σαφείς συνέπειες στην μορφή και την φυσιογνωμία, όπως την γνωρίζουμε, του εθνικού ποινικού δικονομικού δικαίου. Η σχεδιαζόμενη σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας αποτελεί ένα από τα πιο επίκαιρα νομικά ζητήματα αυτήν την στιγμή στην Ευρώπη 8, με τους υποστηρικτές όσο και τους επικριτές της να διεξάγουν έναν γόνιμο επιστημονικό διάλογο, που ίσως και να κρίνει το μέλλον της. Το γεγονός ότι στην ελληνική βιβλιογραφία και αρθρογραφία δεν υπάρχει, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, οποιαδήποτε αναφορά στην νέα πρόταση της Επιτροπής αποτέλεσε τον τέταρτο λόγο ενασχόλησης μας με την εν λόγω προβληματική. Για όλους τους προαναφερθέντες λόγους, το κέντρο βάρους της παρούσας τίθεται εύλογα στην παρουσίαση των κρισιμότερων διατάξεων της νέας πρότασης της Επιτροπής και κυρίως στην κριτική τους αποτίμηση. Η επίτευξη της ελάχιστης συμβολής προς την κατεύθυνση αυτή θα έχει δικαιώσει απόλυτα την ανάληψη αυτού του εγχειρήματος από μέρους της γράφουσας. 7 Βλ. Ι. Μανωλεδάκη, Το έννομο αγαθό ως βασική έννοια του ποινικού δικαίου, εκδ. Σάκκουλα, 1998, σελ Βλ. L. Hamran/E. Szabova, European Public Prosecutor s Office, Cui Bono? New Journal of European Criminal Law, Vol. 4, Issue 1 2, 2013, σελ. 40 6

8 2. Η νέα πρόταση της Επιτροπής για τον Κανονισμό του Συμβουλίου σχετικά με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας Εισαγωγικά Στις 17 Ιουλίου 2013 η Επιτροπή δημοσίευσε και έθεσε προς περαιτέρω διαβούλευση την πρόταση της για τον Κανονισμό του Συμβουλίου σχετικά με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής. Το κείμενο της πρότασης συνοδεύεται από Αιτιολογική Έκθεση ενώ στο προοίμιο της παρατίθενται ορισμένες διευκρινιστικές σκέψεις. Ειδικότερα, στην Αιτιολογική Έκθεση εκτίθενται οι λόγοι που επιτάσσουν την σύσταση της νέας Αρχής. Τούτοι συνδέονται με την αδυναμία των κρατών-μελών να εξασφαλίσουν ισοδύναμη και αποτελεσματική προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ λόγω των προβλημάτων και των περιορισμών που καταγράφονται σε επίπεδο συντονισμού, συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών, εξαιτίας του κατακερματισμού των αρμοδιοτήτων μεταξύ αρχών που ανήκουν σε διαφορετικές εδαφικές και λειτουργικές δικαιοδοσίες. Επιπρόσθετα, αναφορά γίνεται στη νομική βάση της πρότασης, ήτοι στο άρθρο 86 ΣΛΕΕ, ενώ δεν παραλείπεται η μνεία στις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, με τις οποίες θεωρείται ότι συμμορφώνεται απόλυτα η οικεία πρόταση 10. Παραπέρα, ιδιαίτερα 9 COM(2013) 534 τελικό 10 Πρβλ ωστόσο τις αιτιολογημένες απόψεις 14 εθνικών κοινοβουλίων που κατ εφαρμογή της διάταξης του άρθρου του 2 ου Πρωτοκόλλου της Συνθήκης της Λισαβόνας έκριναν ότι η παρούσα πρόταση δεν συνάδει με την αρχή της επικουρικότητας, ενεργοποιώντας τη σχετική διαδικασία (yellow card). Η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση, με την οποία απέρριψε τις ενστάσεις που ήγειραν τα εθνικά κοινοβούλια και υπερασπίστηκε τόσο την ίδια την πρόταση όσο την σύμπλευση της με την αρχή της επικουρικότητας. Προτού επιχειρήσουμε μια συνοπτική καταγραφή των κύριων επιχειρημάτων των κρατών μελών που θέτουν ζήτημα συμβατότητας της πρότασης με την εν λόγω αρχή, αξίζει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας ( άρθρο 5 παρ. 2 ΣΕΕ), η ΕΕ παρεμβαίνει: α) μόνο εφόσον και κατά τον βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη-μέλη, β) μπορούν όμως λόγω της κλίμακας ή των αποτελεσμάτων της να επιτευχθούν καλύτερα στο επίπεδο της ΕΕ (βλ. European Criminal Policy Initiative, A Manifesto on European Criminal Procedure Law, ZIS 11/2013, σελ. 433 και 444, διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση Οι ανωτέρω παράμετροι είναι κρίσιμες για την αξιολόγηση ενός μέτρου ως σύμφωνου με την αρχής της επικουρικότητας, χωρίς να αρκεί η απλή επιβεβαίωση αυτών. Επανερχόμενοι στα επιχειρήματα των εθνικών κοινοβουλίων που αντιτίθενται στην υλοποίηση της πρότασης, τούτα συμπυκνώνονται στα εξής παρακάτω: α) ένα τέτοιο εγχείρημα, σε επίπεδο ΕΕ είναι υπερβολικό, δεν είναι αναγκαίο και δικαιολογείται ανεπαρκώς από την επιτροπή. Η εφαρμογή του προτεινόμενου κανονισμού θα οδηγήσει σε αποδόμηση των εθνικών δικαστικών συστημάτων των κρατών μελών. Αντίθετα, ο στόχος της καταπολέμησης της αδικημάτων κατά των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ μπορεί να επιτευχθεί 7

9 διαφωτιστικοί για την κατεύθυνση που δίνει η Επιτροπή στο νέο αυτό εγχείρημα, τυγχάνουν οι στόχοι που καλείται, σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση, να εκπληρώσει η οικεία πρόταση. Το γεγονός ότι η αύξηση του αριθμού των διώξεων και κατ επέκταση του αριθμού των καταδικαστικών αποφάσεων και του επιπέδου ανάκτησης δολίως αποκτηθέντων κονδυλίων της ΕΕ ανάγεται σε κεντρικό στόχο της νέας πρότασης δεν μπορεί παρά να μας προβληματίζει καθώς ρητά πια αναγνωρίζεται η πρωτοκαθεδρία της ποινικής καταστολής και της προστασίας των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ έναντι της ελευθερίας και των δικαιωμάτων των ευρωπαίων πολιτών 11. Εν αντιθέσει με την Αιτιολογική Έκθεση που έχει πιο γενικό περιεχόμενο, οι αιτιολογικές σκέψεις στο προοίμιο της πρότασης είναι πιο ειδικές καθώς συνδέονται με συγκεκριμένες διατάξεις της πρότασης, αποτελούν δε χρήσιμα εργαλεία για την καλύτερα μέσω δράσεων των κρατών μελών εντός του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου της ΕΕ, με συντονισμό και συνεργασία των εθνικών αρχών των κρατών μελών και την συνδρομή των ήδη υπαρχουσών οργάνων της ΕΕ, για τα οποία, εξάλλου, στο άμεσο μέλλον θα τεθούν σε εφαρμογή νέα εργαλεία που αναμφίβολα θα δώσουν νέα δυναμική στο υφιστάμενο πλαίσιο (βλ. ενδεικτικά την νέα πρόταση Κανονισμού για τη EUROJUST, COM2013, 535 τελικό). Θα πρέπει να δοθεί ευκαιρία σε αυτά τα μέτρα να λειτουργήσουν, δεδομένης και μια τάσης μείωσης της απάτης σε ευρωπαϊκό επίπεδο που παρατηρείται τα τελευταία έτη (βλ. την ετήσια έκθεση της επιτροπής για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ καταπολέμηση της απάτης, κεφ. 1 COM 2012, 548, όπου αναφέρεται ότι ο αριθμός των αδικημάτων που αναφέρθηκαν από τα κράτη μέλη και τα ποσά που αυτά αφορούσαν ήταν μικρότερα το 2011 και 2012 από το 2010), β) προκύπτει θέμα συμμόρφωσης προς την αρχή της επικουρικότητας ως προς κράτη μέλη στα οποία η ποινική καταστολή των αδικημάτων που θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ ήδη λειτουργεί, γ) ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της απάτης είναι να την εμποδίσεις να γίνει από την αρχή. Η επιτροπή εστίασε στην ποινική καταστολή και δεν εξέτασε άλλους εναλλακτικούς τρόπους, όπως η απλοποίηση των κανόνων που διέπουν τους διαφορετικούς τομείς του κοινοτικού προϋπολογισμού που θα δυσχέραναν την τέλεση της απάτης ή να βελτιώσει την επίβλεψη της στο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό ή να ζητήσει από τα κράτη μέλη να βελτιώσουν τη διαχείριση ή τον έλεγχο, δ) δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι τα κράτη μέλη που έχουν το πρόβλημα θα συμμετέχουν σε αυτή, ε) ήδη η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν θα συμμετέχουν, οπότε και πάλι δεν θα λυθεί το πρόβλημα του κατακερματισμού των εθνικών διωκτικών αρχών. Κοντολογίς, η υλοποίηση της πρότασης θα επιφέρει έναν άλλου είδους κατακερματισμό ανάμεσα στα διαφορετικά συστήματα των κρατών μελών που θα συμμετέχουν στην πρόταση και σε εκείνα που δεν θα συμμετέχουν (βλ. σχετικά House of Lords, Subsidiarity Assessment: The European Public Prosecutor s Office, , σελ. 5 επ., διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: 11 Η προνομιακή ποινική προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ, συνοδευόμενη παράλληλα από κατάλυση θεμελιωδών αρχών του ποινικού δικαίου προς όφελος της ασφάλειας, αποτελεί σταθερή επιλογή της ΕΕ, που δικαίως επικρίθηκε από τη θεωρία μας στο παρελθόν βλ. Ι. Μανωλεδάκη, Οικονομικός Παγκόσμιος ολοκληρωτισμός και υποβάθμιση του νομικού μας πολιτισμού και του ίδιου, Η νέα διεθνοποίηση του ποινικού δικαίου και ο κίνδυνος υποβάθμισης του νομικού μας πολιτισμού, σε του ίδιου, Παγκόσμια εξουσία και νομικός πολιτισμός, εκδ. Σάκκουλα, 2005, σελ. 7 επ. και 49 επ., όπου κάνει λόγο για Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ και κρατών μελών: Προβάδισμα ενωσιακού δικαίου ή εθνικής νομοθεσίας; σε Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών, Ποινικό Δίκαιο σήμερα: Μέσο προστασίας ή μέτρο ελευθερίας, Νομική Βιβλιοθήκη, 2010, σελ. 66 8

10 αποσαφήνιση του νοήματος των επιμέρους ρυθμίσεων της πρότασης ή ακριβέστερα του νοήματος που αποδίδει η Επιτροπή σε αυτές. Στο σημείο αυτό, μπορεί να σημειωθεί ότι η υπό εξέταση πρόταση κανονισμού διαρθρώνεται σε 10 επιμέρους κεφάλαια. Πιο συγκεκριμένα, στο 1 ο κεφάλαιο (Αντικείμενο και Ορισμοί) 12 καθορίζεται το αντικείμενο του κανονισμού, ήτοι η σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (άρθρο 1) και παρέχονται οι ορισμοί διαφόρων όρων (άρθρο 2). Το 2 ο κεφάλαιο (Γενικοί Κανόνες 13 ) δομείται σε τέσσερα (4) επιμέρους τμήματα. Στο 1 ο τμήμα (άρθρα 3-7) παρατίθενται κανόνες σχετικά με το καθεστώς, την οργάνωση και τη δομή της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, στο 2 ο τμήμα (άρθρα 8-10) εντοπίζουμε ρυθμίσεις που άπτονται του διορισμού και της παύσης του Ευρωπαίου Εισαγγελέα, των Αναπληρωτών του και των Εντεταλμένων Ευρωπαίων Εισαγγελέων, στο 3 ο τμήμα (άρθρο 11) καθορίζονται οι βασικές αρχές που διέπουν τη δραστηριότητα της ενώ το 4 ο τμήμα (άρθρα 12-14) αφορά την αρμοδιότητα της νέας Αρχής. Παρακάτω, το 3 ο κεφάλαιο (Διαδικαστικοί κανόνες που διέπουν τις έρευνες, τις διώξεις και τις δικαστικές διαδικασίες 14 ) αποτελείται από έξι (6) επιμέρους τμήματα. Στο 1 ο τμήμα (άρθρα 15-19) αναφέρονται γενικοί κανόνες που ρυθμίζουν τη διεξαγωγή ερευνών από μέρους της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, όπως, μεταξύ άλλων, οι πηγές πληροφόρησης και ο τρόπος έναρξης και διεξαγωγής των ερευνών, στο 2 ο τμήμα (άρθρα 20-24) περιέχονται ρυθμίσεις σχετικά με την συλλογή και την επεξεργασία πληροφοριών, στο 3 ο τμήμα (άρθρα 25-26) παρατίθενται οι κατηγορίες των μέτρων έρευνας που θα μπορεί να λαμβάνει η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και οι προϋποθέσεις λήψης αυτών, το 4 ο τμήμα (άρθρα 27-29) περιλαμβάνει διατάξεις σχετικά με την περάτωση της έρευνας, την άσκηση δίωξης ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, την απόρριψη της υπόθεσης και την ποινική συνδιαλλαγή, το 5 ο τμήμα (άρθρο 30) αφορά το παραδεκτό των αποδείξεων και στο 6 ο τμήμα (άρθρο 31) προσδιορίζεται ο τρόπος διάθεσης των περιουσιακών στοιχείων που θα κατάσχονται από τα εθνικά δικαστήρια. 12 Άρθρα Άρθρα Άρθρα

11 Στο 4 ο κεφάλαιο (Διαδικαστικές εγγυήσεις) 15 θεσπίζονται δικονομικές εγγυήσεις για όσους είναι εμπλεκόμενοι, ύποπτοι ή κατηγορούμενοι για αδικήματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Στο 5 ο κεφάλαιο (Δικαστικός Έλεγχος) 16 προβλέπεται η ανάθεση του δικαστικού ελέγχου των πράξεων έρευνας και δίωξης της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας κατά των οποίων δύναται να ασκηθεί ένδικο μέσο στα εθνικά δικαστήρια και η θεώρηση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας ως εθνικής αρχής για τον σκοπό του δικαστικού ελέγχου, αποκλειόμενης οποιαδήποτε αρμοδιότητας στο πεδίο αυτό του Δικαστηρίου της ΕΕ (ΔΕΕ). Στο 6 ο κεφάλαιο (Προστασία των προσωπικών δεδομένων) 17 προβλέπονται διατάξεις σχετικά με την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων και το καθεστώς προστασίας τους. Στο 7 ο κεφάλαιο (Δημοσιονομικές διατάξεις και διατάξεις σχετικά με το προσωπικό) καθορίζεται ο τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία θα διαχειρίζεται τον προϋπολογισμό και το προσωπικό της. Στο 8 ο κεφάλαιο (Διατάξεις που διέπουν τις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας με του εταίρους της) 18 διαγράφονται οι σχέσεις της Αρχής με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ 19, την OLAF και την Europol αλλά και με τρίτους φορείς, όπως τρίτες Χώρες και διεθνείς οργανισμοί, ενώ ειδικοί κανόνες διέπουν τις σχέσεις της με τη Eurojust. Στο 9 ο κεφάλαιο (Γενικές διατάξεις) 20 περιλαμβάνονται ρυθμίσεις που άπτονται ειδικότερων ζητημάτων σχετικά με το νομικό καθεστώς 21 και τις προϋποθέσεις λειτουργίας του νέου αυτού Οργανισμού της ΕΕ. Τέλος, στο 10 ο κεφάλαιο (Τελικές διατάξεις) 22 παρατίθενται, μεταξύ άλλων, μεταβατικές διατάξεις καθώς και η διάταξη για την έναρξη ισχύος του Κανονισμού, 15 Άρθρα Άρθρο Άρθρα Άρθρα Σύμφωνα με το άρθρο 13 της Συνθήκης για την ΕΕ (ΣΕΕ) τα θεσμικά όργανα της ΕΕ είναι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (άρθρο 14 ΣΕΕ), το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (επίπεδο Αρχηγών Κρατών, άρθρο 15 ΣΕΕ), το Συμβούλιο (επίπεδο Υπουργών, άρθρο 16 ΣΕΕ), την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (άρθρο 17 ΣΕΕ), το Δικαστήριο της ΕΕ (ΔΕΕ, άρθρο 19 ΣΕΕ), η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Ελεγκτικό Συνέδριο. 20 Άρθρα Βλ. άρθρο 62 παρ Άρθρα

12 που θα ισχύσει άμεσα στα κράτη-μέλη που θα συμμετέχουν στη διαδικασία σύστασης της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας και θα είναι δεσμευτικός ως προς όλα τα μέρη του 23. Από την ως άνω εξαιρετικά σύντομη παρουσίαση των επιμέρους κεφαλαίων της υπό διερεύνηση πρότασης καθίσταται σαφές ότι η εξέταση και κριτική προσέγγιση όλων των διατάξεων της υπερβαίνει το σκοπό και την έκταση της παρούσας. Η επιλογή των ρυθμίσεων που θα παρουσιασθούν κατωτέρω έγινε με γνώμονα την προσοχή και την κριτική που συγκέντρωσαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο από τον επιστημονικό κόσμο και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ 24, αλλά και την σημασία τους για τη μορφή της ποινικής δίκης εν γένει. Η κριτική αποτίμηση αυτών θα έχει ως σημεία αναφοράς αφενός τις δικονομικές εγγυήσεις και τα υπερασπιστικά δικαιώματα αφετέρου τις αντίστοιχες ρυθμίσεις της εθνικής ποινικής δικονομικής τάξης Η ευρωπαϊκή εισαγγελική Αρχή Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις Σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελική Αρχή αποτελεί οργανισμό της ΕΕ με νομική προσωπικότητα 25 και αποκεντρωμένη δομή (άρθρο 3). Συνεργάζεται με την Eurojust και βασίζεται στη διοικητική της υποστήριξη (άρθρο 3 παρ. 3) 26. Αποστολή της είναι η καταπολέμηση των ποινικών αδικημάτων που θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ (άρθρο 4 παρ. 1). Είναι αρμόδια για τη διερεύνηση, τη δίωξη και την παραπομπή ενώπιον της δικαιοσύνης των δραστών των προαναφερθέντων ποινικών αδικημάτων, καθώς και των συνεργών τους. Στο πλαίσιο αυτό, διευθύνει και εποπτεύει έρευνες και ασκεί διώξεις, συμπεριλαμβανομένης της απόρριψης της εκάστοτε υπόθεσης (άρθρο 4 παρ. 2). Επιπλέον, ασκεί καθήκοντα εισαγγελέα στα αρμόδια δικαστήρια των κρατών μελών, 23 Βλ. άρθρο 288 εδ. β ΣΛΕΕ 24 Σημειώνεται πως αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη οι διαβουλεύσεις, υπό την ελληνική προεδρία, του Συμβουλίου της ΕΕ σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής. 25 Βλ. άρθρο 62 (Νομικό καθεστώς και προϋποθέσεις λειτουργίας), όπου ορίζεται ότι σε όλα τα κράτημέλη η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έχει την ευρύτερη νομική ικανότητα που αναγνωρίζεται σε νομικά πρόσωπα από την εθνική νομοθεσία και ειδικότερα δύναται να αποκτά και να διαθέτει κινητή και ακίνητη περιουσία και να παρίσταται ενώπιον δικαστηρίου. 26 Βλ. επίσης άρθρο 86 παρ. 1 ΣΛΕΕ όπου ορίζεται η δυνατότητα του Συμβουλίου να συστήσει Ευρωπαϊκή Εισαγγελία εκ της Eurojust. 11

13 συμπεριλαμβανομένης της υποβολής κατηγορητηρίου και ενδεχόμενων προσφυγών μέχρι την τελική διευθέτηση της υπόθεσης (άρθρο 4 παρ. 3). Παραπέρα, η δομή της (άρθρο 6) έχει ως εξής: η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία συνίσταται από τον Ευρωπαίο Εισαγγελέα, τους αναπληρωτές του, το προσωπικό που τους συνδράμει κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους και τους Εντεταλμένους Ευρωπαίους Εισαγγελείς που έχουν την έδρα τους στα κράτη-μέλη. Επικεφαλής της είναι ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας, ο οποίος διευθύνει τις δραστηριότητες της και οργανώνει τις εργασίες της. Τέσσερις Αναπληρωτές τον συνδράμουν κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του και τον αντικαθιστούν σε περίπτωση κωλύματος ή απουσίας. Αντίθετα, οι Εντεταλμένοι Ευρωπαίοι Εισαγγελείς είναι αρμόδιοι για την πραγματοποίηση των ερευνών και των διώξεων της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας υπό τη διεύθυνση και εποπτεία 27 του Ευρωπαίου Εισαγγελέα. Ωστόσο, όπου κρίνεται αναγκαίο προς όφελος της έρευνας ή της δίωξης, ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας μπορεί να ασκεί απευθείας τις εξουσίες του σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 18 παρ. 5 (άρθρο 6 παρ. 4). Υπάρχει τουλάχιστον ένας Εντεταλμένος Ευρωπαίος Εισαγγελέας σε κάθε κράτος μέλος, ο οποίος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Τούτοι υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Ευρωπαίου Εισαγγελέα και ακολουθούν τις οδηγίες, τις κατευθυντήριες γραμμές και τις αποφάσεις του κατά τη διεκπεραίωση των ερευνών και των διώξεων που τους ανατίθενται (άρθρο 6 παρ. 5). Παρακάτω, ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας διορίζεται από το Συμβούλιο με την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (άρθρο 8). Η θητεία του είναι οκταετής και μη ανανεώσιμη. Επιλέγεται μεταξύ προσωπικοτήτων που παρέχουν πλήρη εγγύηση ανεξαρτησίας, συγκεντρώνουν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για το διορισμό σε ανώτατο δικαστικό αξίωμα και διαθέτουν εμπειρία σε θέματα δίωξης. Ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας δύναται να παύσει από το αξίωμα του με απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ, αιτήσει του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου ή της Επιτροπής, εάν δεν πληροί πια τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την εκτέλεση των καθηκόντων του 27 Για τη διάκριση μεταξύ εποπτείας και ιεραρχικής εξάρτησης βλ. Κ. Σταμάτη, Ο εισαγγελικός θεσμός, η διαμόρφωση του και η λειτουργική του αρμοδιότητα, ΠΧρ Λ, σελ. 623 υποσημ. 74 όπου σημειώνεται ότι ενώ η εποπτεία γίνεται μόνο με την έκδοση γενικών οδηγιών, που δεν αναφέρονται σε μεμονωμένη περίπτωση, στην ιεραρχική εξάρτηση η δεσμευτική οδηγία μπορεί να αφορά και συγκεκριμένη περίπτωση, καταλήγοντας ωστόσο στη θέση ότι πολλές φορές τα όρια μεταξύ τους είναι δυσδιάκριτα. Βέβαια, όπως προκύπτει παρακάτω (άρθρο 8 παρ. 4 εδ. β και 5), η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία διέπεται και από την αρχή της ιεραρχικής εξάρτησης. 12

14 ή αν διαπράξει βαρύ παράπτωμα. Αντίστοιχη με την προαναφερθείσα είναι και η διαδικασία διορισμού και παύσης των αναπληρωτών του Ευρωπαίου Εισαγγελέα (άρθρο 9), με τη διαφορά όμως ότι η παύση τους γίνεται κατόπιν πρωτοβουλίας του Ευρωπαίου Εισαγγελέα. Αντίθετα, αρκετά διαφορετική είναι η διαδικασία διορισμού και παύσης των Εντεταλμένων Ευρωπαίων Εισαγγελέων (άρθρο 10). Τούτοι επιλέγονται μεν μεταξύ προσωπικοτήτων που παρέχουν πλήρη εγγύηση ανεξαρτησίας, συγκεντρώνουν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για το διορισμό σε ανώτατο δικαστικό αξίωμα και διαθέτουν εμπειρία σε θέματα δίωξης, εντούτοις διορίζονται και παύονται από τον Ευρωπαίο Εισαγγελέα. Ο διορισμός τους γίνεται βάσει καταλόγου τριών τουλάχιστον υποψηφίων που υποβάλλεται από τα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη ενώ η θητεία τους είναι πενταετής και ανανεώσιμη. Μάλιστα, προβλέπεται υποχρέωση για τα κράτη μέλη να διορίσουν τον Εντεταλμένο Ευρωπαίο Εισαγγελέα σε θέση Εισαγγελέα δυνάμει της εθνικής νομοθεσίας, εφόσον δεν διαθέτει ήδη την συγκεκριμένη επαγγελματική ιδιότητα. Η δυνατότητα παύσης τους από τον Ευρωπαίο Εισαγγελέα ενεργοποιείται, εφόσον αυτοί δεν παρέχουν πλέον εχέγγυα ανεξαρτησίας ή δεν πληρούν τα κριτήρια που διέπουν την εκτέλεση των καθηκόντων τους ή διαπράξουν βαρύ παράπτωμα. Από την άλλη, οι αρμόδιες εθνικές αρχές δεν δύνανται να απαλλάξουν τους Εντεταλμένους Ευρωπαίους Εισαγγελείς από τα καθήκοντα του εθνικού εισαγγελέα χωρίς την έγκριση του Ευρωπαίου Εισαγγελέα, καθ όλη τη χρονική περίοδο που εκτελούν τα καθήκοντα τους εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Περαιτέρω, στο άρθρο 5 διακηρύσσεται η ανεξαρτησία της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Ειδικότερα, ορίζεται ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, ήτοι ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας, οι Αναπληρωτές και το προσωπικό του καθώς και οι Εντεταλμένοι Ευρωπαίοι Εισαγγελείς και το προσωπικό που αυτοί απασχολούν στα κράτη μέλη, δεν επιζητεί ούτε και λαμβάνει, κατά την εκτέλεση των καθηκόντων της οδηγίες από κανένα πρόσωπο, κράτος-μέλος, θεσμικό ή άλλο όργανο ή οργανισμό της ΕΕ. Τα τελευταία σέβονται την ανεξαρτησία της Αρχής και δεν επιζητούν να την επηρεάσουν κατά την εκτέλεση των καθηκόντων της (άρθρο 5 παρ. 2). Στην επόμενη ωστόσο παράγραφο του ίδιου ως άνω άρθρου (άρθρο 5 παρ. 3), εισάγεται υποχρέωση λογοδοσίας της Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή καθώς προβλέπεται ότι ο 13

15 Ευρωπαίος Εισαγγελέας είναι υπόλογος στα ανωτέρω θεσμικά όργανα της ΕΕ για τις γενικές δραστηριότητες της Αρχής, προς τα οποία μάλιστα υποχρεούται να υποβάλλει ετήσιες εκθέσεις, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο Κριτική θεώρηση Από την προηγηθείσα σύντομη παρουσίαση των ρυθμίσεων σχετικά με τη δομή, την οργάνωση και το καθεστώς της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, καθίσταται αντιληπτό ότι: πρώτον, ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας διορίζεται από το Συμβούλιο και επιλέγεται από κατάλογο που καταρτίζει η Επιτροπή 28, το ίδιο δε, ισχύει και για τους αναπληρωτές του, ενώ οι Ευρωπαίοι Εντεταλμένοι Εισαγγελείς διορίζονται και παύονται από τον ίδιο τον Ευρωπαίο Εισαγγελέα βάσει καταλόγου που υποβάλλουν τα κράτη μέλη. Δεύτερον, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελική Αρχή θεωρείται ως αδιαίρετη ενότητα 29, όπως φανερώνει η ρύθμιση του άρθρου 6 παρ. 7 σύμφωνα με την οποία, όλες οι ενέργειες στις οποίες προβαίνουν, κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, τα μέλη της, αποδίδονται σε αυτήν. Τρίτον, τα μέλη της συνδέει σχέση ιεραρχικής εξάρτησης. Τούτο εναργώς προκύπτει τόσο από τη διάταξη του άρθρου 6 παρ. 5 όπου ορίζεται ότι οι Ευρωπαίοι Εντεταλμένοι Εισαγγελείς υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Ευρωπαίου Εισαγγελέα και ακολουθούν τις οδηγίες, τις κατευθυντήριες γραμμές και τις αποφάσεις του 30 κατά τη διεκπεραίωση των ερευνών και των διώξεων που τους ανατίθενται όσο και από τον συνδυασμό των διατάξεων του άρθρων 6 παρ. 4 και 18 παρ. 5, όπου προβλέπεται η δυνατότητα του Ευρωπαίου Εισαγγελέα να απαλλάξει 28 Για τον καίριο ρόλο που έχει επιφυλάξει στη διαδικασία διορισμού του Ευρωπαίου Εισαγγελέα η Επιτροπή για την ίδια βλ. Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) στην πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, σελ. 7, διαθέσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση: 29 Βλ. σκέψη 14 προοιμίου. 30 Πρβλ άρθρο 24 παρ. 4 και 5 Κώδικα Δικαστηρίων (ν. 1756/1988) καθώς και Δ. Σπινέλλη, Προβλήματα του εισαγγελικού θεσμού ΝοΒ 1978, σελ. 875 σύμφωνα με τον οποίο αν και ο νόμος χρησιμοποιεί τρεις διαφορετικές εκφράσεις: δίνει και λαμβάνει «οδηγίες», «διαταγές» και «παραγγελίες» εννοεί στην ουσία το ίδιο πράγμα: δήλωση βούλησης του ιεραρχικώς ανωτέρου προς τον ιεραρχικώς κατώτερο που έχει την έννοια ότι ο κατώτερος πρέπει να πράξει ή να παραλείψει κάτι. 14

16 κάποιον Εντεταλμένο Ευρωπαίο Εισαγγελέα από μια έρευνα και να αναθέσει τη διεξαγωγή της σε άλλον ή να ηγηθεί ο ίδιος της έρευνας 31. Τέταρτον, καθιερώνεται η λειτουργική ανεξαρτησία της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (: έναντι των θεσμικών οργάνων και λοιπών Οργανισμών της ΕΕ, των κρατών μελών και παντός τρίτου προσώπου). Πέμπτον, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία υποχρεούται κάθε έτος μέσω του Ευρωπαίου Εισαγγελέα να λογοδοτεί για τις γενικές της δραστηριότητες στα θεσμικά όργανα της ΕΕ 32. Έκτον, η Αρχή έχει παράλληλα κεντρική και αποκεντρωμένη δομή. Όπως σημειώνεται στις σκέψεις 12 και 13 του προοιμίου της πρότασης, το μοντέλο της κεντρικής δομής επιλέχθηκε με γνώμονα τη διασφάλιση της συνοχής της δράσης της και συνίσταται ακριβώς στον συντονισμό, τη διεύθυνση και τη λήψη όλων των αποφάσεων από τον Ευρωπαίο Εισαγγελέα. Από την άλλη, η αρχής της αποκέντρωσης κρίθηκε απαραίτητη από την σκοπιά της μεγιστοποίησης της αποδοτικότητάς της Αρχής και της ελαχιστοποίησης του κόστους και συνεπάγεται τη διεκπεραίωση των ερευνών και των διώξεων κατά κανόνα από τους Εντεταλμένους Ευρωπαίους Εισαγγελείς που εδρεύουν στα κράτη μέλη. Η παράθεση των ανωτέρω διαπιστώσεων ήταν καθόλα σκόπιμη καθώς συμπυκνώνουν τα ζητήματα που θα αποτελέσουν πεδίο διερεύνησης στη συνέχεια. Στο σημείο αυτό μένει μόνο να γίνει μια επισήμανση. Η δομή και η οργάνωση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής εμφανίζεται να διέπεται από τις ίδιες θεμελιώδεις αρχές (: αρχή του ενιαίου και αδιαίρετου, της ανεξαρτησίας και της ιεραρχικής εξάρτησης) πάνω στις οποίες δομείται και η εισαγγελική αρχή στη χώρα μας 33. Αν πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα, θα επιχειρήσουμε, μεταξύ άλλων, να εξετάσουμε αμέσως παρακάτω. Ας ξεκινήσουμε όμως με τη δομή που προτείνεται να έχει η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία. Τούτη, όπως προελέχθη, θα είναι ταυτόχρονα κεντρική και 31 Πρόκειται για τα γνωστά σε εμάς ως δικαίωμα «προσωπικής ανάθεσης» και δικαίωμα «αντικατάστασης», φορέας των οποίων στην εθνική δικονομική τάξη είναι ο προϊστάμενος της εισαγγελίας. Βλ. σχετικά Ν. Ανδρουλάκη, Το «νόμω αστήρικτον» της μηνυτήριας αναφοράς (άρθρο 43 παρ. 1 ΚΠΔ) και το «νόμω αβάσιμον» της εγκλήσεως (άρθρο 47 παρ. 1 ΚΠΔ) ΠΧρ Κ σελ. 5 υποσημ. 15 και Δ. Σπινέλλη, Προβλήματα του εισαγγελικού θεσμού ΝοΒ 1978, σελ. 875 υποσημ Βλ. επίσης σκέψεις 10 και 11 του προοιμίου 33 Βλ. Α. Παπαδαμάκη, Ποινική Δικονομία, Η δομή της ποινικής δίκης, εκδ. Σάκκουλα, 2012, σελ.125, Ε. Παπαϊωάννου, ο Εισαγγελεύς, Αθήνα, 1980, 46, Ε. Φυτράκη, Ο εισαγγελέας και το κράτος δικαίου, ΤοΣ 2008,

17 αποκεντρωμένη. Οι λόγοι που έγινε αυτή η επιλογή έχουν ήδη ειπωθεί. Δεν μπορεί ωστόσο να παροράται ότι στην κορυφή της πυραμιδωτής δομής της Αρχής βρίσκεται ένα πρόσωπο με υπερ-εξουσίες τόσο σε επίπεδο οργανωτικό όσο και επιχειρησιακό, που έχει τον πρώτο λόγο σε όλα. Επιπλέον, δεν αναμένεται τα κράτη μέλη να δεχτούν τόσο εύκολα τη δομή που προτείνεται από την Επιτροπή στο μέτρο που δεν προκύπτει ούτε η προέλευση ούτε η αντιπροσωπευτικότητα προς αυτά των μελών του κεντρικού γραφείου (: Ευρωπαίος Εισαγγελέας και αναπληρωτές) της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας 34. Παρακάτω, ο διορισμός του επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής από το Συμβούλιο, ένα όργανο της εκτελεστικής εξουσίας 35, αποτελεί εστία προβληματισμού δοθέντος ότι στην εθνική έννομη τάξη, ο Εισαγγελέας αποτελεί, κατά κοινή παραδοχή, κρατικό δικαστικό όργανο 36. Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 27 παρ. 1 ΚΠΔ «την ποινική δίωξη την ασκεί στο όνομα της πολιτείας ο εισαγγελέας των πλημμελειοδικών». Στο σημείο αυτό αξίζει να αφιερωθούν ορισμένες γραμμές στη διαμόρφωση του εισαγγελικού θεσμού στην Ελλάδα και στη νομική θέση που κατέχει σήμερα ο έλληνας εισαγγελικός λειτουργός. 34 Βλ. χαρακτηριστικά το από έγγραφο του Συμβουλίου (ST 18120/13, σελ. 4) από όπου προκύπτει ότι το ζήτημα αυτό πρωταγωνιστεί στις διαβουλεύσεις που διεξάγονται γύρω από την πρόταση Κανονισμού για την ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής, με σημαντικό αριθμό εκπροσώπων των κρατών μελών να εγείρουν σοβαρές ενστάσεις απέναντι στην προτεινόμενη δομή της Αρχής, αντιπροτείνοντας τη σύσταση σε κεντρικό επίπεδο ενός «κολλεγίου», ενός συλλογικού οργάνου δηλαδή όπου θα συμμετέχουν Εισαγγελείς από κάθε κράτος μέλος. Πρβλ επίσης σχετικές επιφυλάξεις της Michele Coninsx, ό.π., σελ. 6, ως προς τη δομή της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Η πρόεδρος της Eurojust τίθεται εξίσου υπέρ της οργάνωσης της δομής της Αρχής με κολλεγιακό τρόπο, όπως έγινε στην περίπτωση της Eurojust. 35 Βλ. Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Κοινές Δικονομικές Αρχές ως βάση μιας διακρατικής ποινικής καταστολής, ΠΧρ 2007, 674. Για κριτική παρόμοιας ρύθμισης στην Πράσινη Βίβλο για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Κοινότητας (COM 2001, 715 τελικό, της βλ. Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ και κρατών μελών: Προβάδισμα ενωσιακού δικαίου ή εθνικής νομοθεσίας; σε Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών, Ποινικό Δίκαιο σήμερα: Μέσο προστασίας ή μέτρο ελευθερίας, Νομική Βιβλιοθήκη, 2010, σελ Βλ. βλ. Ν. Ανδρουλάκη, Το «νόμω αστήρικτον» της μηνυτήριας αναφοράς (άρθρο 43 παρ. 1 ΚΠΔ) και το «νόμω αβάσιμον» της εγκλήσεως (άρθρο 47 παρ. 1 ΚΠΔ) ΠΧρ Κ σελ. 2, Π. Δημόπουλου, Η ανεξαρτησία των εισαγγελέων σε σχέση με την εκτελεστική εξουσία, τα δικαστήρια και την αστυνομία, ΠΧρ ΜΘ (1999), σελ. 92 ο οποίος τονίζει ότι ο εισαγγελέας ασκεί την ποινική δίωξη όχι στο όνομα της κυβέρνησης αλλά της πολιτείας, Α. Καρρά, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, 4 η έκδοση (2011), σελ. 171, Φ. Μακρή, Συμμετοχή της διοικήσεως και άλλων αρχών στην άσκηση της ποινικής δίωξης, ΠΛογ 2004, 2491 όπου σημειώνεται ότι ο εισαγγελέας αποτελεί τμήμα της κρατικής εξουσίας, Σ. Μπάγια, Ποινική δίωξη: Νομικές και κοινωνικές συνέπειες από την άσκηση της Ποιος και πότε (πρέπει να) την ασκεί, ΠοινΔικ 2002, 75, Α. Παπαδαμάκη, Ποινική Δικονομία, Η δομή της ποινικής δίκης, εκδ. Σάκκουλα, 2012, σελ. 121, Στ. Παύλου, Η σύγχρονη ελληνική ποινική νομοθεσία και η διαφαινόμενη σταδιακή μεταβολή του ρόλου του Εισαγγελέα, ΠοινΔικ 2009, 69, Κ. Σταμάτη, Ο εισαγγελικός θεσμός, η διαμόρφωση του και η λειτουργική του αρμοδιότητα, ΠΧρ Λ, σελ. 619,. Πρβλ Ε. Φυτράκη, ό.π., σελ. 366, όπου υποστηρίζεται ο υβριδικός χαρακτήρας του εισαγγελικού θεσμού. 16

18 Ακριβές, από άποψη διαπίστωσης, είναι ότι ο εισαγγελικός θεσμός έλκει την καταγωγή του από το γαλλικό ποινικό δίκαιο από πού και εισήχθη στην ελληνική ποινική δικονομία του 1834 και τον Οργανισμό των Δικαστηρίων του ίδιου έτους 37. Συνδέεται 38 αναπόσπαστα με την αρχή της κρατικής δίωξης των εγκλημάτων και το κατηγορητικό σύστημα 39 που επίσης διαμορφώθηκε στη Γαλλία υπό την επίδραση των ιδεών του διαφωτισμού και θεωρείται δικαιοκρατική αρχή έναντι εκείνου της εξεταστικής δίκης, όπου το ίδιο πρόσωπο ήταν δικαστής, ανακριτής και εισαγγελέας 40. Η καθιέρωση του εισαγγελικού θεσμού θεωρείται ότι συνέβαλλε στην διαμόρφωση μιας ποινικής δίκης φιλελεύθερης, που αναγνωρίζει τον κατηγορούμενο ως υποκείμενο αυτής, απονέμοντας του θεμελιώδη υπερασπιστικά δικαιώματα 41. Η συζήτηση για την εξάρτηση της εισαγγελικής αρχής από την εκτελεστική εξουσία 42 και το νομικό status των μελών της, που επανέρχεται στο προσκήνιο με αφορμή την παρούσα πρόταση Κανονισμού, δεν είναι ούτε άγνωστη ούτε νέα στη χώρα μας 43. Τούτο διότι πριν από το Σύνταγμα του 1975, υπό το καθεστώς δηλαδή 37 Βλ. Δ. Σπινέλλη, Προβλήματα του εισαγγελικού θεσμού ΝοΒ 1978, σελ. 868, Π. Δημόπουλου, Η ανεξαρτησία των εισαγγελέων σε σχέση με την εκτελεστική εξουσία, τα δικαστήρια και την αστυνομία, ΠΧρ ΜΘ (1999), σελ. 91, Θ. Δαλακούρα, Η λειτουργική αρμοδιότητα του Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών υπό το φως των ρυθμίσεων του ν. 3160/2003 (Άσκηση ποινικής δίωξης-αποχή από ποινική δίωξη-αρχειοθέτηση της υπόθεσης) ΠΧρ 2004, 585, Ε. Φυτράκη, Ο εισαγγελέας και το κράτος δικαίου, ΤοΣ 2008, 353 Ε. Παπαϊωάννου, ο Εισαγγελεύς, Αθήνα, 1980, σελ. 25, Βλ. Ν. Ανδρουλάκη, Το «νόμω αστήρικτον» της μηνυτήριας αναφοράς (άρθρο 43 παρ. 1 ΚΠΔ) και το «νόμω αβάσιμον» της εγκλήσεως (άρθρο 47 παρ. 1 ΚΠΔ) ΠΧρ Κ σελ. 1, Δ. Σπινέλλη, Προβλήματα του εισαγγελικού θεσμού ΝοΒ 1978, σελ Βασικό γνώρισμα του κατηγορητικού συστήματος αποτελεί ο διαχωρισμός των ποινικών λειτουργιών, ήτοι η ανάθεση της ποινικής δίωξης αποκλειστικά σε μια κρατική αρχή, την εισαγγελική, τη διεξαγωγή της ανάκρισης σε έναν δικαστή, τον ανακριτή και την εκδίκαση της υπόθεσης στο ποινικό δικαστήριο. Για τα πλεονεκτήματα του κατηγορητικού συστήματος βλ. Ν. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, Δίκαιο και Οικονομία, Π.Ν. Σάκκουλας, 4 η έκδοση, 2012, σελ. 58, Δ. Συμεωνίδη, Η θέση και ο ρόλος του σύγχρονου εισαγγελέα υπό το πρίσμα συγκριτικών δεδομένων και συναφείς προβληματισμοί μετά τη θέση σε ισχύ του Ν. 3160/2003, ΠΛογ 2005, 7 40 Βλ. Χ. Αργυρόπουλου, Η συνταγματική θέση του Εισαγγελέα, ΤοΣ 2008, 83, Ν. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, Δίκαιο και Οικονομία, Π.Ν. Σάκκουλας, 4 η έκδοση, 2012, σελ , Σ. Μπάγια, Ποινική δίωξη: Νομικές και κοινωνικές συνέπειες από την άσκηση της Ποιος και πότε (πρέπει να) την ασκεί, ΠοινΔικ 2002, 75, όπου αναφέρεται ότι το εξεταστικό σύστημα έχει τις ρίζες του στο απολυταρχικό κράτος του μεσαίωνα και επικρίθηκε από το σύνολο των θεωρητικών της νεώτερης νομικής επιστήμης ως ασυμβίβαστο με την έννοια της δίκαιης δίκη. 41 Βλ. Ν. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, ό.π. σελ. 61, Θ. Δαλακούρα, Η λειτουργική αρμοδιότητα του Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών υπό το φως των ρυθμίσεων του ν. 3160/2003 (Άσκηση ποινικής δίωξης-αποχή από ποινική δίωξη-αρχειοθέτηση της υπόθεσης) ΠΧρ 2004, Για μια συγκριτική επισκόπηση του ζητήματος της εξάρτησης της εισαγγελίας από την εκτελεστική εξουσία σε άλλες ευρωπαϊκές έννομες τάξεις βλ. Δ. Συμεωνίδη, Η θέση και ο ρόλος του σύγχρονου εισαγγελέα υπό το πρίσμα συγκριτικών δεδομένων και συναφείς προβληματισμοί μετά τη θέση σε ισχύ του Ν. 3160/2003, ΠΛογ 2005, Για την παλαιότερη συζήτηση αναφορικά με τη νομική φύση του εισαγγελέα και ειδικότερα αν τούτος ανήκει στην εκτελεστική ή τη δικαστική εξουσία καθώς και τους εκφραστές και τα επιχειρήματα των δυο αντίθετων ρευμάτων βλ. Δ. Σπινέλλη, Προβλήματα του εισαγγελικού θεσμού 17

19 του Οργανισμού των Δικαστηρίων και των Συμβολαιογράφων του 1834, ο εισαγγελέας ήταν κομμάτι της εκτελεστικής εξουσίας, πλήρως εξαρτημένος από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, από τον οποίο διοριζόταν και παυόταν χωρίς κανένα κριτήριο 44. Δεν θεωρείτο δικαστικός λειτουργός παρά διοικητικός υπάλληλος, εκπρόσωπος της Κυβέρνησης, «το όργανο διά του οποίου η εκάστοτε κυβέρνηση επόπτευε και έλεγχε την απονομή της δικαιοσύνης από τα δικαστήρια» 45. Στη συνέχεια όμως το Σύνταγμα του εξίσωσε τους δικαστές και τους εισαγγελείς, κάνοντας λόγο στα άρθρα 87 παρ. 3, 88 παρ. 5 και 6, 90 παρ. 1, 2, 5 και 91 παρ. 1 Σ για «δικαστικούς λειτουργούς» 47. Τούτη δε η εξομοίωση δεν ήταν μόνο κατ όνομα αλλά και από την άποψη των εγγυήσεων προσωπικής ανεξαρτησίας, δηλαδή την ισοβιότητα, τις αποδοχές, την εξέλιξη, τις μεταθέσεις του κλπ 48. Επιπρόσθετα, στο νέο Κώδικα Δικαστηρίων (ν. 1756/1988) 49 ορίσθηκε ρητά πως η εισαγγελία είναι δικαστική αρχή ανεξάρτητη από τα δικαστήρια και την εκτελεστική εξουσία και πως έχει ως αποστολή της την τήρηση της νομιμότητας, την προστασία του πολίτη και τη διαφύλαξη των κανόνων της δημόσιας τάξης ενώ στο ΝοΒ 1978, σελ , Ν. Ανδρουλάκη, Το «νόμω αστήρικτον» της μηνυτήριας αναφοράς (άρθρο 43 παρ. 1 ΚΠΔ) και το «νόμω αβάσιμον» της εγκλήσεως (άρθρο 47 παρ. 1 ΚΠΔ) ΠΧρ Κ σελ Ε. Παπαϊωάννου, ο Εισαγγελεύς, Αθήνα, 1980, σελ Βλ. Χ. Αργυρόπουλου, Η συνταγματική θέση του Εισαγγελέα, ΤοΣ 2008, Βλ. Χ. Αργυρόπουλου, ό.α.π. 46 Για την καθοριστική συμβολή του Συντάγματος του 1975 στην κατοχύρωση του ρόλου του εισαγγελέα βλ. Χ. Αργυρόπουλου, ό.π., 77. Δ. Συμεωνίδη, ό.π. σελ. 11, όπου υπογραμμίζεται ότι τούτη η συνταγματικής περιωπής κατοχύρωση της θέσης του εισαγγελέα δεν αποτελεί τον κανόνα σε διεθνές επίπεδο, παρέχοντας συγκριτικά με άλλες έννομες τάξεις, αυξημένες εγγυήσεις στους εισαγγελικούς λειτουργούς. Πρβλ Ε. Φυτράκη, ό.π. σελ. 362, όπου υποστηρίζεται ότι οι σχετικές συνταγματικές διατάξεις που κατοχυρώνουν την λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία των δικαστών δεν καλύπτει και τους εισαγγελείς. 47 Βλ. ενδεικτικά από ελληνική νομολογία ΑΠ 87/2009 ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 555/2005 ΠοινΔικ 2005, 420 επ., όπου αναφέρεται πως «από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 87 παρ. 3, 88 παρ. 5 και 6, 90 παρ. 1, 2, 5 και 91 παρ. 1 του Συντάγματος του 1975 συνάγεται ότι οι εισαγγελείς συγκαταλέγονται μεταξύ των δικαστικών λειτουργών ως μη δικαιοδοτούντα, σε αντίθεση με τους τακτικούς δικαστές, όργανα της Πολιτείας». 48 Σύμφωνα με τον Χ. Αργυρόπουλο, ό.π. 86, η αναγνώριση προσωπικής ανεξαρτησίας του εισαγγελέα συμπίπτει με τις συνταγματικές εγγυήσεις του υπηρεσιακού καθεστώτος αφού στη θέση του μονοδιάστατου και υπόλογου διώκτη αναδύθηκε ένας ισόβιος, υπηρεσιακά κατασφαλισμένος και εξοπλισμένος με ελευθερία γνώμης παράγοντας της απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Βλ. επίσης Π. Δημόπουλου, ό.π., σελ. 91, Π. Ζαβολέα, Η διεύρυνση της δικαιοδοσίας του εισαγγελέα στο στάδιο της ποινικής δίωξης, ΠΛογ 2002, 1252, Ε. Παπαϊωάννου, ό.π. σελ. 40, Στ. Παύλου, ό.π. σελ. 67 Δ. Σπινέλλη, Προβλήματα του εισαγγελικού θεσμού ΝοΒ 1978, σελ. 872 και Κ. Σταμάτη, Ο εισαγγελικός θεσμός, η διαμόρφωση του και η λειτουργική του αρμοδιότητα, ΠΧρ Λ, σελ. 617 και το υπ αρ. 1/1979 πρακτικό της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΤοΣ Δ, σελ. 693 όπου έγινε δεκτό ότι «Τοιαύτα όργανα ρητώς υπό του Συντάγματος περιλαμβανόμενα εις την κατηγορία των δικαστικών λειτουργών είναι οι εισαγγελικοί λειτουργοί». Πρβλ Ε. Φυτράκη, ό.π. σελ Βλ. άρθρο 24 παρ. 1 και 2 18

20 άρθρο 28 ΚΠΔ 50 αποτυπώνεται νομοθετικά η συνταγματικά κατοχυρωμένη ανεξαρτησία των εισαγγελικών λειτουργών 51. Επιπλέον, η διαδικασία διορισμού και παύσης των εισαγγελικών λειτουργών ρυθμίζεται συνταγματικά στο άρθρο 88 Σ. Τούτο δε, το αναφέρουμε καθώς οι ρυθμίσεις για το διορισμό και την παύση των Εντεταλμένων Ευρωπαίων Εισαγγελέων 52 από τον Ευρωπαίο Εισαγγελέα έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με όσα σαφώς ορίζονται στην ως άνω συνταγματική διάταξη 53. Εξάλλου, το γεγονός ότι μέχρι σήμερα ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, ορίζεται, κατ άρθρο 90 παρ. 5 εδ. β Σ, από το Υπουργικό Συμβούλιο, μετά από πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης 54 έχει επιτρέψει και στη χώρα μας την υποστήριξη απόψεων περί σταθερής σχέσης εξάρτησης ολόκληρου του εισαγγελικού θεσμού, στην κορυφή της πυραμίδας του οποίου βρίσκεται ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, από τον Υπουργό της Δικαιοσύνης και κατ επέκταση από την εκτελεστική εξουσία, με συνέπεια την έντονη αμφισβήτηση ακόμη και της ίδιας της λειτουργικής ανεξαρτησίας των εισαγγελικών λειτουργών 55. Εντούτοις, οι απόψεις αυτές 50 «Τα πρόσωπα που ασκούν την ποινική δίωξη είναι, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και με επιφύλαξη των σχετικών διατάξεων του οργανισμού των δικαστηρίων και των άρθρων 333, 334 και 335 του Κώδικα, ανεξάρτητα από κάθε άλλη αρχή, καθώς και από τα δικαστήρια όπου υπηρετούν» 51 Βλ. Θ. Δαλακούρα, ό.π. ΠΧρ 2004, Βλ. ιδίως άρθρο 10 παρ. 2 εδ. γ και 10 παρ. 3 εδ. β 53 Για τη διαδικασία διορισμού αλλά και τους όρους παύσης των δικαστικών λειτουργών βλ. Π. Δημόπουλου, ό.π. σελ Σημειωτέον ότι μετά την τροποποίηση του άρθρου 49 παρ. 3 του Κώδικα Δικαστηρίων με το ν. 3841/2010, οι προαγωγές στις θέσεις του Προέδρου και των Αντιπροέδρων των Ανώτατων Δικαστηρίων και του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ενεργούνται ύστερα από γνώμη της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής, που διατυπώνεται μετά από ακρόαση των υποψηφίων, μη δεσμευτικής για τον Υπουργό Δικαιοσύνης, ο οποίος στη συνέχεια υποβάλλει την εισήγηση του στο Υπουργικό Συμβούλιο. Σύμφωνα με την άποψη του Κ. Χρυσόγονου, Δικαιοσύνη και Ακεραιότητα, ΠοινΔικ 2011, 601, πρόκειται για ρύθμιση συμβολικού χαρακτήρα, στο βαθμό που η εν λόγω μεταρρύθμιση δεν αλλάζει τελικά το γεγονός ότι η επιλογή της ηγεσίας των Ανώτατων Δικαστηρίων γίνεται τελικά από την κυβέρνηση -επισημαίνοντας ότι δεν θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά, αφού δεν μπορεί να τροποποιηθεί συνταγματική διάταξη με κοινό νόμο- αλλά ούτε καθιερώνει έναν ουσιαστικό μηχανισμό ελέγχου και αξιολόγησης των προσόντων των υποψήφιων. 55 Βλ. Ε. Φυτράκη, Ο εισαγγελέας και το κράτος δικαίου, ΤοΣ 2008, 364, αν και από τον συγγραφέα μάλλον υποβαθμίζεται το γεγονός ότι και οι Πρόεδροι και Αντιπρόεδροι του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Ελεγκτικού Συνεδρίου και του Αρείου Πάγου ορίζονται με τον ίδιο τρόπο και μολονότι η επιλογή της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας από την κυβέρνηση βρίσκεται παραδοσιακά στο επίκεντρο της συζήτησης αναφορικά με την πραγματική διασφάλιση της εξωτερικής ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης στη χώρα μας. Έτσι, ο Κ. Χρυσόγονος, ό.π., ΠοινΔικ 2011, 601, ο οποίος, αντίθετα, θεωρεί ότι η ρύθμιση του άρθρου 90 παρ. 5 Σ έχει περιορισμένο πραγματικό αντίκρισμα όσον αφορά τον Πρόεδρο και τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, ιδίως μετά την αναθεώρηση του 2001, οπότε προστέθηκε η πρόβλεψη της κατ ανώτατο όριο τετραετούς θητείας στις θέσεις αυτές, εντοπίζοντας ουσιαστικότερο πρόβλημα στον πολλαπλασιασμό των Αντιπροέδρων των Ανωτάτων Δικαστηρίων, καθώς θεωρεί ότι τα μέλη ιδίως του Αρείου Πάγου ασκούν, λόγω των διατάξεων του άρθρου 90 παρ. 1-4 Σ υπέρμετρη επιρροή στους υπόλοιπους λειτουργούς της πολιτικής 19

21 εκφράζονται από μια ισχνή μειοψηφία και δεν αντανακλούν τη κρατούσα άποψη για τη θέση και το ρόλο του εισαγγελέα στην Ελλάδα 56. Η αναγνώριση όμως του εισαγγελέα ως δικαστικού και όχι διοικητικού οργάνου θεμελιώνεται επιπλέον πάνω στον καίριο ρόλο που διατελεί η ποινική δίωξη για την ποινική δίκη και το ίδιο το κράτος δικαίου. Η σημασία της ποινικής δίωξης στην ποινική δίκη αναδεικνύεται εναργέστερα αν ληφθεί υπόψη ότι χωρίς ποινική δίωξη, δεν υπάρχει δημόσια κατηγορία 57 και χωρίς δημόσια κατηγορία δεν νοείται να υπάρξει δίκη (: nemo judex sine actore), αξίωμα που απορρέει από την έννοια της «κατηγορικής δίκης» και εδράζεται, πέρα από τις συνταγματικές διατάξεις των άρθρων 7 παρ. 1 και 96 παρ. 1 Σ, στα άρθρα 27, 32 παρ. 1 και 2, 138 παρ. 1 και 2 και 171 παρ. 1 β ΚΠΔ, αφού η τιμώρηση των αδικημάτων από τα δικαστήρια έχει ως βασική δικονομική προϋπόθεση την προηγούμενη άσκηση ποινικής δίωξης από τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών 58. Ακολούθως, όμως, αν δεν υπάρχει δίκη, δεν επιτρέπεται να υπάρχει και ποινή (: nulla poena sine processu) καθώς διαφορετικά, παραβιάζεται στον πυρήνα της η θεμελιώδης αρχή «nullum crimen, nulla poena sine lege sine processu» που κατοχυρώνεται συνταγματικά στα άρθρα 7 παρ. 1 και 96 παρ. 1 Σ και η αρχή του κράτους δικαίου 59. Όλα τα ανωτέρω συνηγορούν υπέρ της θέσης ότι στην ποινική δικαστική λειτουργία δεν ανήκει μόνο η stricto sensu δικαιοδοτική λειτουργία αλλά και η άσκηση ποινικής δίωξης, που έχει ανατεθεί μονοπωλιακώς στους εισαγγελείς 60. Όσα εκτέθηκαν ανωτέρω μας επιτρέπουν να προβούμε στις ακόλουθες επισημάνσεις: στην εθνική έννομη τάξη ο εισαγγελέας δεν είναι διάδικος ούτε και ποινικής δικαιοσύνης με αποτέλεσμα η κυβερνητική επιρροή να διαχέεται εν δυνάμει στο σύνολο του δικαστικού σώματος. 56 Βλ. επίσης Δ. Συμεωνίδη, Η θέση και ο ρόλος του σύγχρονου εισαγγελέα υπό το πρίσμα συγκριτικών δεδομένων και συναφείς προβληματισμοί μετά τη θέση σε ισχύ του Ν. 3160/2003, ΠΛογ 2005, όπου τονίζεται ότι συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές έννομες τάξεις ο έλληνας εισαγγελέας απολαμβάνει αυξημένων εγγυήσεων ενώ ο ρόλος του σκιαγραφείται γενικά από ρυθμίσεις φιλελεύθερου και εγγυητικού χαρακτήρα. 57 Για την άρρηκτη σχέση ποινικής δίωξης και δημόσιας κατηγορίας βλ. Θ. Δαλακούρα, ό.π. σελ Βλ. Λ. Μαργαρίτη σε Λ. Μαργαρίτη/Ν. Παρασκευόπουλου, Ποινολογία, εκδ. Σάκκουλα, 2005, σελ. 409, Κ. Σταμάτη, Η προκαταρκτική εξέταση στην Ποινική Διαδικασία και οι Αρχές της νομιμότητας και της σκοπιμότητας, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1984, σελ. 4, 59 Βλ. Λ. Μαργαρίτη σε Λ. Μαργαρίτη/Ν. Παρασκευόπουλου, Ποινολογία, εκδ. Σάκκουλα, 2005, σελ. 408, Κ. Σταμάτη, Ο εισαγγελικός θεσμός, η διαμόρφωση του και η λειτουργική του αρμοδιότητα, ΠΧρ Λ, σελ. 610 Θ. Δαλακούρα, ό.π. σελ. 585 Κ. Παπαδόπουλου, Η ποινική δίωξη πριν και μετά τον Ν 4055/2012, ΠοινΔικ 2012, σελ Βλ. Δ. Σπινέλλη, Προβλήματα του εισαγγελικού θεσμού ΝοΒ 1978, σελ