Συνέντευξη της Ρίτας και της Μαίρης Καλούμενου, κόρες του Νίκου Καλούμενου

Transcript

1 Published on 902.gr ( Αρχική > Οι παράνομοι (VIDEO) Οι παράνομοι (VIDEO) Συνέντευξη της Ρίτας και της Μαίρης Καλούμενου, κόρες του Νίκου Καλούμενου ΙΣΤΟΡΙΑ 08/02/ :04 Το βράδυ της 13ης και τα ξημερώματα της 14ης Νοέμβρη του 1951 η Ασφάλεια έκανε έφοδο σε δυο σπίτια, το ένα στη Γλυφάδα και το άλλο στην Καλλιθέα. Κι ενώ στη Γλυφάδα έχει στο στόχαστρό της ένα συγκεκριμένο σπίτι -τη βίλα «Αύρα», όπως ονομαζόταν- στην Καλλιθέα περικυκλώνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο και κάνει έρευνες σε όλα τα σπίτια των οδών Λυκούργου, Δημητρακοπούλου, Μενελάου και Κρέμου. Η Ασφάλεια μαζί με δυνάμεις του Στρατού ψάχνουν για δυο ασύρματους που αξιοποιούσε ο παράνομος μηχανισμός του ΚΚΕ προκειμένου να επικοινωνεί με την έδρα της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου που βρισκόταν στις σοσιαλιστικές χώρες. Οι ασύρματοι αυτοί είχαν εγκατασταθεί και λειτουργούσαν από το τέλος του 1946: Στη βίλα Αύρα, στην οδό Αρτέμιδος 43, όπου έμενε ο Ηλίας Αργυριάδης με την Κατερίνα Δάλλα και τα δυο τους παιδιά, καθώς και με τα αδέλφια Ρούλα και Τάκη (Φιλάρετο) Λαζαρίδη. Στην Καλλιθέα, στην οδό Λυκούργου 39 (σ.σ. σήμερα είναι το νούμερο 41), όπου έμενε ο Νίκος Καλούμενος με τη γυναίκα του, Ουρανία και τα τρία τους παιδιά, τη Ρίτα, τη Μαίρη και τον Πέτρο. Ούτε τα σπίτια ούτε οι άνθρωποι που αποτελούσαν το «κάλυμμα» για τη φιλοξενία των ασυρμάτων επιλέχθηκαν τυχαία. Ο Νίκος Καλούμενος, μέλος της Κομμουνιστικής Διεθνούς με το ξέσπασμα σχεδόν της Οχτωβριανής Επανάστασης και μέλος της Κομματικής Επιτροπής Κωνσταντινούπολης το 1920, όπου ζούσε μέχρι το Εκεί γνωρίστηκε και με τον νεαρό τότε Νίκο Ζαχαριάδη, για τον οποίο συνήθιζε να λέει πως τον γνώρισε «σχεδόν παιδί, με κοντά παντελονάκια...». Ο Ηλίας Αργυριάδης παλιός αγωνιστής, κομμουνιστής από τα πρώτα χρόνια της νιότης του και Ακροναυπλιώτης, ήταν έμπιστο πρόσωπο του Νίκου Ζαχαριάδη, από τους πιο κοντινούς συνεργάτες του την περίοδο που έμενε στα γραφεία του Κόμματος στην οδό Πειραιώς (από την απελευθέρωση μέχρι και τη συνθήκη της Βάρκιζας). Και οι δυο ήταν, εκτός από έμπιστοι σύντροφοι και δοκιμασμένοι αγωνιστές, εξαιρετικοί τεχνίτες. Ο Νίκος Καλούμενος ήταν επιπλοποιός με καταγωγή από την Τήνο, ενώ το παρατσούκλι που είχαν δώσει στον Ηλία Αργυριάδη οι συγκρατούμενοί του στην Ακροναυπλία ήταν «ο Χρυσοχέρης». Υπεύθυνος για τον παράνομο μηχανισμό και ιδιαίτερα για τη λειτουργία των ασυρμάτων ορίστηκε ο Νίκος Βαβούδης ή «Κώστας» όπως συστήθηκε σε όλους ή «Κουφός», όπως αναφέρεται το ψευδώνυμό του στα τηλεγραφήματα που στέλνονταν από τους ασυρμάτους. Ο Νίκος Βαβούδης γεννήθηκε το 1906 (ή το 1903 σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή) στη Ρωσία. Εκεί είχε εγκατασταθεί ο πατέρας του από το Μανταμάδο της Λέσβου και η μάνα του ήταν Ρωσίδα. Ο Νίκος Βαβούδης ήρθε στο Μανταμάδο σε μικρή ηλικία και το 1927 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Έδρασε στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα του Πειραιά, όπου το 1932 εκλέχτηκε γενικός γραμματέας του τοπικού Εργατικού Κέντρου. Συλλαμβάνεται από τις διωκτικές Αρχές και φυλακίζεται στην Αίγινα. Το

2 1934 δραπέτευσε και διέφυγε στη Σοβιετική Ένωση, όπου έγινε αξιωματικός του Κόκκινου Στρατού. Πήρε μέρος στον ισπανικό εμφύλιο στο πλευρό του Δημοκρατικού Στρατού Ισπανίας μέσα από τις Διεθνείς Ταξιαρχίες ως αξιωματικός του Βαλκανικού Τάγματος «Γκεόργκι Ντιμιτρόφ», στο οποίο ήταν ενταγμένος και ο ελληνικός λόχος «Νίκος Ζαχαριάδης». Έπειτα επέστρεψε στη Σοβιετική Ένωση και στη διάρκεια του Β' παγκόσμιου πολέμου δούλεψε στο μηχανισμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Το 1944 ήρθε στην Ελλάδα ως μέλος της σοβιετικής αποστολής με επικεφαλής τον Γκριγκόρι Ποπόφ. Παρέμεινε στην Ελλάδα παράνομος στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου και μετά από τη λήξη του, αναλαμβάνοντας κομματικές αποστολές. Το φθινόπωρο του '46 ο Νίκος Βαβούδης εμφανίζεται πρώτη φορά στα σπίτια της Καλλιθέας και της Γλυφάδας, φέρνοντας τους ασυρμάτους. Στη βίλα «Αύρα» ο Ηλίας Αργυριάδης μαζί με τον Τάκη Λαζαρίδη είχαν ήδη σκάψει κάτω από την κουζίνα στο υπόγειο του σπιτιού και είχαν φτιάξει ένα μικρό δωμάτιο, μια κρύπτη. Την περισσότερη από αυτή τη δουλειά την έκανε ο Αργυριάδης και ήταν αριστοτεχνική. Η πόρτα της κρύπτης ήταν από πλακάκια και για να μη διακρίνεται διαφορά πλακόστρωσαν ως τη μέση όλους τους τοίχους του υπογείου. Ήταν σαν μια κορνίζα από τσιμέντο, έτσι όμως διαμορφωμένη και κατασκευασμένη που εφάρμοζε ακριβώς στον ασβεστωμένο τοίχο. Είχε πολύ καλή εφαρμογή, ήταν κατασκευασμένη με τέτοια ακρίβεια, ώστε με μια ελαφριά κλίση το σκέπασμα αυτό «κούμπωνε» στον τοίχο. Με ένα σπρώξιμο απαλό κυλούσε προς τα πίσω και έμπαινες μέσα. Με τον ίδιο τρόπο έβγαινες. Η κρύπτη στην Καλλιθέα έγινε αργότερα, το καλοκαίρι του Η είσοδος της κρύπτης μέσα από ένα σκαλοπάτι του πλυσταριού που άνοιγε όταν το πατούσες απ' έξω σε ένα συγκεκριμένο σημείο, ήταν έμπνευση του Βαβούδη, που επίσης ήταν «πολυμήχανος». Ο Βαβούδης προσπάθησε να εκπαιδεύσει αρκετούς στον ασύρματο (τον Αργυριάδη, τον Τάκη, τη μεσαία κόρη του Καλούμενου, τη Μαίρη, την κόρη του Αργυριάδη, την Εφη κ.ά). Τελικά μόνο ο ίδιος και η Ρούλα Λαζαρίδου - που εξελίχθηκε γρήγορα σε άριστη ασυρματίστρια - έστελναν και έπαιρναν τηλεγραφήματα. Παράλληλα ο Νίκος Βαβούδης είχε πρωταγωνιστικό ρόλο και στην πολιτική καθοδήγηση του παράνομου μηχανισμού και ήταν υπεύθυνος να ενημερώνει την ηγεσία του ΚΚΕ για ό,τι συνέβαινε στην Ελλάδα: Να συλλέγει πληροφορίες από την πολιτική, το κίνημα, τα χτυπήματα που δέχονταν οι παράνομες οργανώσεις, να τις φιλτράρει, να βγάζει συμπεράσματα και να τα δίνει. Πρακτικά ζούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μέσα στις κρύπτες, κάτω από αντίξοες συνθήκες. Την ίδια ώρα έπρεπε να φροντίζει να τηρούνται τα πιο αυστηρά συνωμοτικά μέτρα ώστε να μην αποκαλυφθεί η ύπαρξη των ασυρμάτων, δουλειά εξαιρετικά δύσκολη γιατί είχε να κάνει με ολόκληρες οικογένειες, παιδιά κι ανθρώπους άπειρους από τους ταξικούς αγώνες και την παράνομη δουλειά, που έτρεμαν από το φόβο τους μη και βρεθούν μπλεγμένοι. Στο μεταξύ, ο εχθρός παραφύλαγε με έναν τεράστιο και έμπειρο μηχανισμό χαφιέδων, ασφαλιτών, στρατού, τεχνικών μέσων. Όσοι τον γνώρισαν κάνουν λόγο για έναν άνθρωπο αυστηρό κι αποφασιστικό, αφοσιωμένο στην αποστολή του και απόλυτα δοσμένο στην υπόθεση του επαναστατικού κινήματος. Ιδιαίτερα έξυπνος, με πολλές ικανότητες, δεξιότητες και γνώσεις όχι ανθρώπου σπουδαγμένου, αλλά ανθρώπου με οξυδέρκεια και πολλές εμπειρίες. Συνδύαζε αυτό το μείγμα του ανθρώπου που νιώθεις οικεία κοντά του - δεν σε κοιτάει αφ' υψηλού - αλλά την ίδια ώρα κατάφερνε να σε κρατά σε απόσταση. Ήταν πολύ επιφυλακτικός και σχολαστικός με τα μέτρα της συνωμοτικότητας και δεν δίσταζε να επιπλήξει ανελέητα όποιον λοξοδρομούσε έστω και λίγο από αυτά. Κατά τα άλλα φρόντιζε να κουβεντιάζει για τα πάντα με όσους ανθρώπους είχε στον μηχανισμό του, να τους εξηγεί με κάθε ευκαιρία τη μεγάλη σημασία της αποστολής τους και του άρεσε να μαθαίνει στα μικρότερα παιδιά των οικογενειών των σπιτιών διάφορα τεχνικά θέματα.

3 Οι συλλήψεις και η δίκη των ασυρμάτων Η ανακάλυψη των ασυρμάτων έδωσε όλα τα αναγκαία προσχήματα, ώστε δεκάδες κομμουνιστές να δικαστούν με την κατηγορία της κατασκοπίας. Ημέρα Παρασκευή, 15 Φλεβάρη 1952 στις 9.40 το πρωί αρχίζει η συνεδρίαση με τη διαπίστωση της ταυτότητας των κατηγορουμένων: 1. Ηλίας Αργυριάδης 2. Βασίλης Αργυριάδης 3. Τάκης Λαζαρίδης 4. Βασίλης Πητύρας 5. Δημήτρης Προδρομίδης 6. Σάββας Λαζόπουλος 7. Νίκος Καλούμενος 8. Μαργαρίτα Καλουμένου 9. Ουρανία Καλουμένου 10. Μαρία Καλουμένου 11. Νίκος Μπελογιάννης 12. Γιώργος Κελαϊδίτης 13. Κώστας Τριανταφυλλίδης 14. Κατερίνα Τριανταφυλλίδου 15. Δημήτρης Καλοφωληάς 16. Στ. Γραμμένος 17. Θανάσης Κανελλόπουλος 18. Θεοδώρα Γεωργιάδου 19. Δημήτρης Μπάτσης 20. Θανάσης Φουστάνος 21. Στ. Μιχάκης 22. Γεράσιμος Βουτσινάς 23. Θεόδωρος Οικονόμου 24. Μαρία Καλλέργη 25. Χαράλαμπος Τουλιάτος 26. Γ. Χούσης 27. Έλλη Ιωαννίδου 28. Δήμητρα Κατριβάνου 29. Μιλτιάδης Μπισμπιάνος. Όλοι τους κατηγορούνται για παράβαση του νόμου 375/1936 και 1275/1938, καθώς και του άρθρου 45 του Ποινικού Κώδικα, δικάζονται με τη νομοθεσία «περί κατασκοπείας» που προβλέπει σαν ποινή το «τουφέκι». Είχε προηγηθεί (Οκτώβρης - Νοέμβρης 1951) η πρώτη δίκη του Νίκου Μπελογιάννη και 93 ακόμη κομμουνιστών και ανθρώπων που βοηθούσαν τους κομμουνιστές, χωρίς ωστόσο να γίνει δυνατόν να στοιχειοθετηθεί κατηγορία ικανή να στείλει κάμποσους στο εκτελεστικό απόσπασμα. Παρότι η κυβέρνηση Πλαστήρα είχε εκλεγεί πριν από λίγους μήνες με την υπόσχεση για «αμνηστία», «μέτρα ειρήνευσης» και «παύση των στρατοδικείων», στόχος της αστικής τάξης, των κυβερνήσεων, του κράτους και των μηχανισμών του ήταν να τσακιστούν οι κομμουνιστές και το λαϊκό κίνημα. Να ξεπέσει το ΚΚΕ στη συνείδηση του λαού ως ο μπροστάρης, ο οργανωτής, ο αιμοδότης του αγώνα για απελευθέρωση και καλύτερη ζωή του λαού. Να τρομοκρατηθούν μέλη και φίλοι του ΚΚΕ, προοδευτικοί άνθρωποι, εργαζόμενοι και νέοι, που ακόμη και στις συνθήκες της παρανομίας δεν έπαψαν να το στηρίζουν με όποιο τρόπο μπορούσε καθένας. Η ανακάλυψη των ασυρμάτων επομένως και η αντίστοιχη δίκη αξιοποιήθηκε στο έπακρο από την κυβέρνηση, την Ασφάλεια, τον Τύπο ώστε να καταδείξουν: «Ορίστε, οι κομμουνιστές! Έχουν ασύρματους για να δίνουν πληροφορίες στο εξωτερικό». Έτσι, η αστική προπαγάνδα αποκόμιζε πολλαπλά οφέλη. Καταρχήν, ο κόσμος φοβόταν κι έχανε την πίστη του στο ΚΚΕ, αφού πλέον στιγματιζόταν σαν «κόμμα κατασκόπων». Έπειτα, έμπαινε σε αμφισβήτηση η ίδια η αναγκαιότητα ύπαρξης παράνομων αυτοτελών οργανώσεων του Κόμματος, αφού πλέον αυτές εμφανίζονταν να υπάρχουν και να δρουν «στην υπηρεσία ξένων συμφερόντων». Το πόσο προσχηματική ήταν η ανακάλυψη των ασυρμάτων, η κατηγορία «περί κατασκοπείας» στην καταδίκη και την εκτέλεση των κομμουνιστών και όσων τους στήριζαν αποδεικνύεται από το γεγονός πως αρκούσε μια δήλωση μετάνοιας, μια δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού, για να κριθείς αθώος. Αποδεικνύεται και από την ίδια τη δίκη των ασυρμάτων, από τις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας που όλοι τους είχαν από χρόνια «διδακτορικά» στη δίωξη του κομμουνισμού στην Ελλάδα:

4 «Το ότι οι κομμουνιστές χρησιμοποιούσαν αυτά τα μέσα δεν μας εξέπληξε. Υπήρχαν αποδείξεις, ότι το κομμουνιστικό κόμμα δεν ήταν δυνατόν να αποτάξει την μπολσεβίκικη τακτική». «Βασιλικός Επίτροπος: Τι έχει επιχειρήσει να κάνει το κομμουνιστικό κόμμα εναντίον της Ελλάδας; Δύο φορές να καταλάβει την εξουσία: Το 1944 και το Αλλά και μετά τη συντριβή του κομμουνισμού το ΚΚΕ δεν έμεινε ανενεργό». «Όλοι είναι κατάσκοποι, διότι γνωρίζουν ότι το ΚΚ δεν γίνεται να υπάρξει δίχως παράνομο μηχανισμό. Διάβρωση της κρατικής μηχανής, επανάσταση, δικτατορία του προλεταριάτου, αυτός είναι ο σκοπός τους». Επομένως, οι κομμουνιστές δικάζονταν και εκτελούνταν επειδή δεν αποκήρυσσαν την επαναστατική δράση, την πάλη για εργατική εξουσία και αξιοποιούσαν όλα τα μέσα γι' αυτό το σκοπό, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, είτε νομιμότητας, είτε παρανομίας. Η ανάγκη ύπαρξης των ασυρμάτων Η ύπαρξη και λειτουργία ασυρμάτων ήταν συνυφασμένη με την ύπαρξη και δράση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων. Οι παράνομες Κομματικές Οργανώσεις αποτέλεσαν τον πυρήνα της αντίστασης και της οργάνωσης του λαού στις δύσκολες ώρες που ο Αμερικάνικος ιμπεριαλισμός και η Ελληνική αστική τάξη προσπαθούσαν με όλα τα μέσα να μετατρέψουν τη νίκη τους στα πεδία των μαχών σε συντριβή και εξόντωση του εργατικού και γενικότερα του λαϊκού κινήματος. Τα μέλη των Κομματικών Οργανώσεων δρούσαν μέσα στο εργατικό, στο συνδικαλιστικό, στο μαζικό λαϊκό κίνημα γίνονταν προσπάθειες να τροφοδοτούν τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, να εκδίδεται ο «Ριζοσπάστης» και άλλα έντυπα (προκηρύξεις, τρικ κλπ.), συνέβαλαν στην οργάνωση των κρατουμένων και εξόριστων, όπως και στον αγώνα για απελευθέρωσή τους. Η παρανομία απαιτούσε τον επιτυχή συνδυασμό της νόμιμης και παράνομης μορφής δράσης, μέσα στις πολύ μεγάλες δυσκολίες και την πολυπλοκότητα των συνθηκών της εποχής. Παράλληλα οι κομμουνιστές συμμετείχαν στην ΕΔΑ, πάλευαν να επιβάλουν τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, παρενέβαιναν στο κίνημα ώστε να δοθεί αμνηστία στους κρατούμενους, να σταματήσουν τα στρατοδικεία, οι εκτελέσεις, να κλείσουν τα ξερονήσια. Συμμετείχαν στις εκλογές μέσα από την ΕΔΑ και έρχονταν σε επαφή με μέλη της, έκαναν διαπραγματεύσεις για τους υποψήφιους, για τη χάραξη κοινής πολιτικής και τακτικής σε μια σειρά ζητήματα. Το μεγαλύτερο κομμάτι της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος βρισκόταν στις σοσιαλιστικές χώρες και μέλη της στέλνονταν στην Ελλάδα ώστε να καθοδηγείται ο παράνομος μηχανισμός. Ανάμεσα σε δεκάδες μέλη του ΠΓ και της ΚΕ του ΚΚΕ που στάλθηκαν παράνομα στην Ελλάδα ήταν ο Γιώργης Βοντίσιος (Γούσιας), ο Κώστας Κολιγιάννης, ο Γιώργης Ερυθριάδης, η Αύρα Παρτσαλίδου, ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο Κώστας Λουλές, η Ρούλα Κουκούλου, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης, ο Βασίλης Ζάχος, η Καπέτα Αλέγκρα, ο Μήτσος Δάλλας, ο Νίκος Μπελογιάννης. Η ΚΕ του ΚΚΕ δεν είχε άλλο τρόπο ενημέρωσης για τα πράγματα στην Ελλάδα και επαφής με τις Κομματικές Οργανώσεις πέρα από τον ασύρματο. Από τον ασύρματο στέλνονταν όλες οι πληροφορίες για τις πολιτικές εξελίξεις, για τις διαπραγματεύσεις με την ΕΔΑ, για την δράση των Οργανώσεων, για το κίνημα, η αποδελτίωση των σημαντικότερων ειδήσεων στον Τύπο κ.ά. Παρόλα αυτά έχει διατυπωθεί κατά καιρούς η άποψη ότι το ΚΚΕ δεν έπρεπε να έχει σχέση με ασυρμάτους και μάλιστα συνήθως αυτή η άποψη συνοδεύεται κι από την κριτική ότι η ηγεσία του Κόμματος ήταν ξεκομμένη από τις Οργανώσεις στην Ελλάδα!

5 Στην πραγματικότητα η άποψη αυτή αμφισβητεί την ίδια την αναγκαιότητα της παράνομης οργάνωσης και δράσης, αναπόσπαστο μέρος της οποίας ήταν και η λειτουργία των ασυρμάτων. Σε συνθήκες ανελέητου πολέμου κατά του ΚΚΕ και του λαϊκού κινήματος, οι κομμουνιστές δεν έπρεπε και δεν «κάθισαν στα αυγά τους», δεν αποκήρυξαν τις μαρξιστικές - λενινιστικές ιδέες, δεν δέχτηκαν την παρανομία του Κόμματος με σταυρωμένα τα χέρια, αντίθετα την αντιπάλεψαν με όλα τα μέσα που είχαν στα χέρια τους. Και μάλιστα σε συνθήκες μεγάλης ήττας. Ο ηρωισμός χιλιάδων απλών ανθρώπων -μελών και υποστηρικτών του ΚΚΕ- χιλιάδων αγωνιστών, αναδεικνύει και σήμερα την αστείρευτη και ανατρεπτική δύναμη του λαού που συνειδητοποιεί και κάνει πράξη το δίκιο του. Μπροστά σε αυτή τη δύναμη η Ιστορία έχει υποκλιθεί πολλές φορές και είναι βέβαιο πως θα το ξανακάνει. Σύνδεσμοι [1] [2]