ΙΟΝΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΥΔΑΤΟΣ - ΥΔΡΟΛΥΣΗ. ΕΡΗ ΜΠΙΖΑΝΗ 4 ΟΣ ΟΡΟΦΟΣ, ΓΡΑΦΕΙΟ

Transcript

1 ΙΟΝΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΥΔΑΤΟΣ - ΥΔΡΟΛΥΣΗ ΕΡΗ ΜΠΙΖΑΝΗ 4 ΟΣ ΟΡΟΦΟΣ, ΓΡΑΦΕΙΟ 2 eribizani@chem.uoa.gr

2 ΤΟ ΝΕΡΟ ΩΣ ΟΞΥ ΚΑΙ ΩΣ ΒΑΣΗ Το νερό δρα άλλοτε ως οξύ και άλλοτε ως βάση Από τις αντιδράσεις του νερού οι κυριότερες είναι οι αντιδράσεις με: 1.Μοριακά οξέα 2.Κατιονικά οξέα 3.Μεταλλοϊόντα 4.Μοριακές βάσεις 5.Ανιονικές βάσεις 6.Νερό. Στις αντιδράσεις 1,2 και3 το νερό δρα ως βάση. Στις αντιδράσεις 4 και 5 ως οξύ και στην 6 και ως οξύ και ως βάση. Οι πρωτολυτικές αντιδράσεις 2, 3 και 5 είναι γνωστές ως αντιδράσεις υδρόλυσης. 2

3 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (1) Η 2 Ο ¾Η + + ΟΗ -, [Η + ][ΟΗ - ] = Κ w = 1,00 x (25 o C) To K W μεταβάλλεται με τη θερμοκρασία σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι άλλες σταθερές ιονισμού: 0,111 x στους 0 o C 1,00 x στους 25 o C 9,61 x στους 60 o C To K w αυξάνεται με την ιονική ισχύ διαλύματος λόγω διιοντικών έλξεων Σε προβλήματα που περιλαμβάνουν το K w, αυτό θεωρείται ίσο με 1,00 x

4 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (2) Υπολογισμός συγκεντρώσεων Η + και ΟΗ - : Νερό: [Η + ] = [ΟΗ - ] = 1,00 x 10-7 M ΔιάλυμαHCl 0,200 M: [Η + ] = 0,200 Μ και [ΟΗ - ] = 1,00 x / 0,200 = 5,00 x M ΔιάλυμαNaOH 0,500 M: [ΟΗ - ] = 0,500 Μ και [Η + ] = 1,00 x / 0,500 = 2,00 x M Εξ ορισμού διάλυμα : [Η + ] = 1,00 x 10-7 M (25 o C) Ουδέτερο Η + ] > 1,00 x 10-7 M, [H + ] > [OH - ] Όξινο [Η + ] < 1,00 x 10-7 M, [H + ] < [OH - ] Βασικό 4

5 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (3) Συγκέντρωση Η + κυμαίνεται ευρέως από 1 Μ εώς Μ Για έκφραση οξύτητας ή αλκαλικότητας εισήχθη (Sorensen) o όρος ph (potentia hydrogenii) ph = -log[h + ] = log 1/[H + ] Γεωμετρική πρόοδος πολύ μικρών αριθμών, 10-3, 10-4, 10-5, 10-6,... Μετατρέπεται σε αριθμητική πρόοδο μικρών αριθμών, 3, 4, 5, 6,... Συγκεντρώσεις ιόντων Η + εκκφράζονται με απλούς ακέραιους (ή δεκαδικούς αριθμούς από 0 ως 14. Μετά την εισαγωγή της ενεργότητας εξακολουθεί να ισχύει η κλίμακαph, αλλά πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ότι: ph = -log α Η+ 5

6 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (4) 6

7 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (5) ΤοpH παρέχει την ενεργό οξύτητα ενός διαλύματος και όχι την ολική οξύτητα και αποτελεί μέτρο της ισχύος ενός οξέος Δύο ισομοριακά διαλύματα μονοπρωτικών οξέων διαφορετικής ισχύος (π.χ. HCl, CH 3 COOH) Διαφέρουνως προς το ph (το διάλυμα του ισχυρότερου οξέος έχει το μικρότερο ph) Έχουν ίδια ολική οξύτητα (καταναλώνουν ίση ποσότητα βάσης για την εξουδετέρωσή τους) Με ανάλογο τρόπο: poh = -logα ΟΗ- -log[oh - ] και pk = -logk (-log[h + ]) + (-log[oh - ]) = -log(10-14 ) και ph + poh = 14 7

8 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (6) 8

9 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (7) Θεωρητικά είναι δυνατόν να έχουμε και ph αρνητικό (π.χ διάλυμα HCl 10 M θα έχει ph = -1), καθώς και ph > 14 (π.χ διάλυμα NaOH 10 M θα έχει ph = 15) Σε πυκνά διαλύματα όμως η επίδραση των διιονικών έλξεων είναι μεγάλη και οι πειραματικές τιμές του ph διαφέρουν κατά πολύ από τις θεωρητικές. 9

10 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (8) Παράδειγμα 2 10

11 ΟΞΥΤΗΤΑ, ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΚΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ (9) Παράδειγµα 3 11

12 ΥΔΡΟΛΥΣΗ(1) Κατά την προσθήκη αλάτων στο νερό, πολλές φορές πραγματοποιούνται αντιδράσεις. Π.χ.: TοSbCl 3 αντιδρά με το νερό παρέχοντας ίζημα SbOCl ΔιάλυμαNH 4 Cl και AlCl 3 έχουν όξινη αντίδραση λόγω αντίδρασης των ιόντων NH 4 + και Al 3+ με το νερό ΔιάλυμαNa 2 CO 3 έχει αλκαλική αντίδραση λόγω αντίδρασης τωνco 3 2- με το νερό Αντιδράσεις μεταξύ ενός ή περισσότερων από τα ιόντα ενός άλατος και του νερού είναι γνωστές ως αντιδράσεις υδρόλυσης 12

13 ΥΔΡΟΛΥΣΗ (2) Οι αντιδράσεις υδρόλυσης είναι ουσιαστικά αντιδράσεις οξέων βάσεων. Εάν στο νερό προστεθεί ουσία που αντιδρά με αυτό δεσμεύοντας ένα από τα ιόντα του (Η + ή ΟΗ), - μετατοπίζεται η ισορροπία ιονισμού του νερού και η συγκέντρωση του άλλου ιόντος αυξάνεται. Τελικά αποκαθίσταται ισορροπία, ώστε να ικανοποιούνται οι σταθερές ισορροπίας των παραγόμενων ασθενών ηλεκτρολυτών και το γινόμενο ιόντων του νερού. 13

14 ΥΔΡΟΛΥΣΗ (3) Π.χ. Κατιόντα NH 4 +αντιδρούν με το νερό, δεσμεύουν ΟΗ -, για αυτό και το διάλυμα NH 4 Cl έχει όξινη αντίδραση Με ανάλογο τρόπο, ανιόντα CO 2-3 αντιδρρούν με το νερό, δεσμεύουν Η +, για αυτό και το διάλυμα Na 2 CO 3 έχει αλκαλική αντίδραση. Άλατα ισχυρών οξέων και ισχυρών βάσεων (π.χ. NaCl) δεν υδρολύονται, για αυτό και τα διαλύματά τους έχουν ουδέτερη αντίδραση 14

15 ΥΔΡΟΛΥΣΗ (4) Στις αντιδράσεις υδρόλυσης υπάρχει ισορροπία μεταξύ της ουσίας που δεν υδρολύεται και των προϊόντων της υδρόλυσης. Η σταθερά ισορροπίας καλείται σταθερά υδρόλυσης, K h Σχετίζεται με την K w και την Κ α ή Κ b του ασθενούς ηλεκτρολύτη που σχηματίζεται κατά την υδρόλυση. Έχουμε επίσης το βαθμο υδρόλυσης α (κλάσμα ιόντων ή μορίων ηλεκτρολύτη που υδρολύεται). 15

16 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Μονοσθενών Ανιόντων Διάλυμα ΜΑ, μονοπρωτικού οξέος ΗΑ, συγκεντρώσεως C (1) A - +H 2 O ¾HA + OH -, K h =[HA][OH ]/[A ] (1) Ισοστάθμιση μάζας: C = [A - ] + [HA] = [M + ](2) από την οποία: [Α-] = C [HA](2a) Ηλεκτρική ουδετερότητα [Μ+] + [Η+] = [Α-] + [ΟΗ-] (3) Με συνδυασμό των εξισώσεων (1), (2), (3)και του γινομένου ιόντων νερού, έχουμε: 16

17 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Μονοσθενών Ανιόντων Διάλυμα ΜΑ, μονοπρωτικού οξέος ΗΑ, συγκεντρώσεως C (2) [ΟΗ - ] 3 + K h [OH - ] 2 (CK h + K w )[OH - ] K w K h = 0 Για συνήθεις συγκεντρώσεις [Η + ] << [ΟΗ - ] και K h [OH ] 2 /(C [OH - ]) Εάν ο βαθμός υδρόλυσης άλατος είναι μικρός, τότε: [ΟΗ - ] << C και K h [OH-] 2 / C ή [ΟΗ - ] (CK h ) Επειδή K h = K w /K α ισχύει ότι [OH ] (CK w /K α ) 17

18 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Μονοσθενών Ανιόντων Διάλυμα ΜΑ, μονοπρωτικού οξέος ΗΑ, συγκεντρώσεως C (3) Βαθμός Υδρόλυσης α= [ΗΑ] / C = [OH - ] /C K h =α 2 C/ (1 α) Όταν α< 0,1, έχουμε K h α 2 C Ο βαθμός υδρόλυσης είναι τόσο μεγαλύτερος, όσο αραιότερο είναι το διάλυμα και όσο ασθενέστερο είναι το οξύ ΗΑ. 18

19 Παράδειγμα 1: ΥΔΡΟΛΥΣΗ Μονοσθενών Ανιόντων Διάλυμα ΜΑ, μονοπρωτικού οξέος ΗΑ, συγκεντρώσεως C (4) 19

20 ΥΔΡΟΛΥΣΗ με εφυδατωμένων κατιόντων παράδειγμα NH 4 Cl συγκέντρωσης C(1) ΝΗ 4+ + Η 2 Ο NH 3 + H 3 Ο + K h =[NH 3 ][H 3 O + ]/[NH 4 +] = [NH 3 ][H + ]/[NH 4 +] = K ΝΗ4+ Με πολλαπλασιασµό των όρων του κλάσµατος της εξίσωσης (1) επί [ΟΗ - ], έχουµε: K h =[NH 3 ][H + ][OH ]/([NH 4 +][OH ] = K w /K b 20

21 ΥΔΡΟΛΥΣΗ με εφυδατωμένων κατιόντων παράδειγμα NH 4 Cl συγκέντρωσης C (2) Σε πολύ αραιά διαλύατα έχουμε [ΝΗ 3 ] [Η + ] και [ΝΗ 4 +] = C [ΝΗ 3 ] C [H + ] K h =K w /K b [H + ] 2 /C [H + ] Όταν [Η + ]<<CK b [H + ] 2 /C=K w /K b =K h ή [H + ] (CK h ) (CK w /K b ) Η Κ h μπορεί να υπολογιστεί με απλή μέτρηση του ph διαλύματος άλατος γνωστής C Σε πολύ αραιά διαλύματα πρέπει να χρησιμοποιείται η εξίσωση: [Η + ] 3 + K h [H + ] 2 (CK h + K w )[H + ] K w K h = 0 21

22 ΥΔΡΟΛΥΣΗ ΜΕΤΑΛΛΟΪΟΝΤΩΝ (1) Τα εφυδατωμέναμεταλλοϊόντατου τύπου [M(H 2 O) x ] y+, δρουν ως οξέα κατά Brönsted(δότες πρωτονίων) και υδρολύονται(ιοντίζονται) [Μ(Η 2 Ο) x ] y+ + H 2 O [M(H 2 O) x-1 OH] (y-1)+ + H 3 O + 2 x 2 2 x-1 3 Ισχύει η σχέση: K h = [M(H 2 O) x 1 (OH) (y-1)+ ][H 3 O + ]/[M(H 2 O) x y+ ] = = K a = K w /K b 22

23 ΥΔΡΟΛΥΣΗ ΜΕΤΑΛΛΟΪΟΝΤΩΝ (2) H ισχύς των εφυδατωμένων ματαλλοϊόντων ως οξέων αυξάνεται, όταν αυξάνεται το φορτίο του μεταλλοϊόντος και ελαττώνεται η ακτίνα του. Το ιόν [Fe(H 2 O) 6 ] 3+ έχει Κ a = 8,9x a Είναι δυνατή η υδρόλυση (ιοντισμός) σε περισσότερα από ένα στάδια Πολλές φορές σχηματίζονται και ιζήματα Bi 3+ + H 2 O + Cl - BiOCl+ 2H + Sn 2+ + H 2 O + Cl - Sn(OH)Cl+ H + 23

24 Παράδειγμα 1: ΥΔΡΟΛΥΣΗ ΜΕΤΑΛΛΟΪΟΝΤΩΝ (3) 24

25 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Αλάτων Ασθενών Μονοπρωτικών Οξέων και Ασθενών Μονοπρωτικών Βάσεων Διάλυμα άλατος ΒΗΑ, ασθενούς οξέος ΗΑ και ασθενούς βάσεως Β, συγκέντρωσης C(1) BH + + A - + 2H 2 O ¾B + HA + H 3 O + + OH - ή ΒΗ + + Α - ¾ Β + ΗΑ K h = [B][HA]/[BH + ][A - ] Με πολλαπλασιασμό των όρων του κλάσματος επί το γινόμενο [Η + ][ΟΗ - ], έχουμε: K h = [B][HA][H + ][OH ] /[BH + ][A - ][H + ][OH ] = = K w /K a K b 25

26 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Αλάτων Ασθενών Μονοπρωτικών Οξέων και Ασθενών Μονοπρωτικών Βάσεων Διάλυμα άλατος ΒΗΑ, ασθενούς οξέος ΗΑ και ασθενούς βάσεως Β, συγκέντρωσης C (2) Εάν οι σταθερές ιοντισμού Κ a και Κ b είναι της ίδιας περίπου τάξης μεγέθους και εάν το άλας ιοντίζεται πλήρως, μπορούμε να υποθέσουμε: [ΗΑ] [Β] και [Α - ] [ΒΗ + ], οπότεα= [ΗΑ]/C = [B]/C ή [HA] = [B] = αc [A - ] = [BH + ] = C-αC = C(1-α) και με συνδυασμό των εξισώσεων: K h = [αc/c(1 α)]x[αc/c(1 α)] = α 2 /(1 α) 2 26

27 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Αλάτων Ασθενών Μονοπρωτικών Οξέων και Ασθενών Μονοπρωτικών Βάσεων Διάλυμα άλατος ΒΗΑ, ασθενούς οξέος ΗΑ και ασθενούς βάσεως Β, συγκέντρωσης C (3) Η[Η + ] σε διάλυμα οξέος ΒΗΑ υπολογίζεται όπως παρακάτω: και K a = [H + ][A ]/[HA] ή [H + ]=K a [HA]/[A - ] [Η + ] = Κ a αc/(c(1-α)) = K a α/(1-α) [H + ] = K a K h = K a (K w /Κ a Κ b )= (K a K w /K b ) 27

28 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Αλάτων Ασθενών Μονοπρωτικών Οξέων και Ασθενών Μονοπρωτικών Βάσεων Διάλυμα άλατος ΒΗΑ, ασθενούς οξέος ΗΑ και ασθενούς βάσεως Β, συγκέντρωσης C (4) Συμπεράσματα: Το ph του διαλύματος είναι ανεξάρτητο από τη συγκέντρωση τουάλατος,ότανk a =Κ b Εάν το οξύ ΒΗ + και η βάση Α - διαφέρουν ως προς την ισχύ θα αντιδράσουν με το νερό σε διαφορετικό βαθμό Τα λάθη που προκύπτουν όταν K a Κ b δεν είναι σημαντικά, εκτός αν Κ a και Κ b διαφέρουν μεταξύ τους κατά αρκετές δυνάμεις του 10 28

29 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Αλάτων Ασθενών Μονοπρωτικών Οξέων και Ασθενών Μονοπρωτικών Βάσεων Διάλυμα άλατος ΒΗΑ, ασθενούς οξέος ΗΑ και ασθενούς βάσεως Β, συγκέντρωσης C (5) Συμπεράσματα: Εάν Κ a = Κ b, [H + ] = K w = 1,0x 10-7 M και ph=7,00 Παράδειγμα το διάλυμα CH 3 COONH 4 έχειph = 7,00 γιατί Κ a = Κ b = 1,8 x 10-5 ΕάνΚ a > Κ b, [H + ] > 1,0x10-7 a b Παράδειγμα διάλυμαhcoonh 4 έχειph = 6,47 γιατί Κ a = 2,1x10-4 και K b = 1,8x10-5 -Εάν Κ a < Κ b, [H + ] < 1,0x10-7 Παράδειγμα διάλυμα NH 4 ΒΟ 2 έχειph= 9,24 γιατί Κ a = 6,0x10 10 και K b = 1,8x Σε πολύ αραιά διαλύματα απαιτείται χρήση πολύπλοκης εξίσωσης. 29

30 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Αλάτων Ασθενών Μονοπρωτικών Οξέων και Ασθενών Μονοπρωτικών Βάσεων Διάλυμα άλατος ΒΗΑ, ασθενούς οξέος ΗΑ και ασθενούς βάσεως Β, συγκέντρωσης C (6) Παράδειγμα 1: 30

31 S 2- + H 2 O ¾HS - + OH - ΥΔΡΟΛΥΣΗ Πολυσθενών ανιόντων Π.χ. CO 3 2-, S -2 (1) K h1 = [HS ][OH ]/[S 2 ] = K w /K a2 = 1x10 14 /1x10 14 =1 HS - + H 2 O ¾H 2 S + OH K h2 = [H 2 S][OH ]/[HS ] = K w /K a1 = 1,00x10 14 /1,0x10 7 = 1,0x10 7 Επειδή Κ h1 >> K h2, λαμβάνεται υπόψη μόνο η K h1 και [ΟΗ ]= (K w C/K a2 ) 31

32 Παράδειγμα 1: ΥΔΡΟΛΥΣΗ Πολυσθενών ανιόντων Π.χ. CO 3 2-, S 2- (2) 32

33 Υ ΡΟΛΥΣΗ Όξινων Αλάτων Ασθενών Οξέων ιάλυµα NaHA συγκέντρωσης C (1) Το ανιόν του άλατος είναι αμφολύτης, δρα δηλαδή και ως οξύ και ως βάση ΗΑ - + Η 2 Ο ¾ Η 2 Α+ ΟΗ - (1), ΗΑ - + Η 2 Ο ¾ Α 2- + Η 3 Ο + (2) Για την (1) K h = [H 2 A][OH - ]= K w /K a1 Και για τη (2) K a2 = [H + ][A 2 ]/[HA ] ΕάνK h > K a2 το διάλυμα είναι αλκαλικό ΕάνK h < K a2 το διάλυμα είναι όξινο 33

34 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Όξινων Αλάτων Ασθενών Οξέων Διάλυμα NaHA συγκέντρωσης C (2) Αποδεικνύεται ότι: Η + = Εάν οι αντιδράσεις υδρόλυσης προχωρούν σε µικρό βαθµό, [ΗΑ - ] C, οπότε η σχέση γίνεται: K a1 << C και K a1 K w << Κ a1 K a2 C, τότε [H + ] (Ka 1 Ka 2 ) 34

35 ΥΔΡΟΛΥΣΗ Όξινων Αλάτων Ασθενών Οξέων Διάλυμα NaHA συγκέντρωσης C (3) Η [Η + ] είναι ανεξάρτητη από τη συγκέντρωση του άλατος NaHA σε ευρεία περιοχή συγκεντρώσεων Οι εξισώσεις για το διάλυμα άλατος NaHA ισχύουν και για διαλύματα άλλων αμφολυτών ΓιαδιάλυμαNa 2 HPO 4 :[H + ] (K a2 K a3 ) ΓιαδιάλυμαNaH 2 PO 4 :[H + ] (K a1 K a2 ) 35

36 Παράδειγµα 1: ΥΔΡΟΛΥΣΗ Όξινων Αλάτων Ασθενών Οξέων Διάλυμα NaHA συγκέντρωσης C (4) 36

37 ΥΔΡΟΛΥΣΗ άλατος ασθενούς βάσης και ασθενους διπρωτικού οξέος πχ. (ΝΗ 4 ) 2 C 2 O 4, (NH 4 ) 2 S, (NH 4 ) 2 CO 3 Ισχύει η προσεγγιστική σχέση: [Η + ] 2 Κ ΒΗ+ [Η + ] 2Κ ΒΗ+ Κ a2 0 37

38 Τυπολόγιουπολογισμού [Η + ] και [ΟΗ - ] σε διαλύματα οξέων βάσεων και αλάτων Απλοποιημένες εξισώσεις(1) Para 38

39 Τυπολόγιουπολογισμού [Η + ] και [ΟΗ - ] σε διαλύματα οξέων βάσεων και αλάτων Απλοποιημένες εξισώσεις (2) Para 39