H προστασία της ακοής από την πλευρά του ηχολήπτη

Transcript

1 H προστασία της ακοής από την πλευρά του ηχολήπτη Δημήτρης Δημητριάδης -Ηχολήπτης O ηχολήπτης εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και ασχολείται με την εγγραφή, εκπομπή και την ενίσχυση του ήχου.(εικ 1) Ουσιαστικά, η ηχοληψία άρχισε με την εφαρμογή του ηλεκτρισμού στις τηλεπικοινωνίες Εικ.1 Ηχολήπτης-Δραστηριότητες-Ορισμός Οι ηχολήπτες διαχωρίζονται σε 2 μεγάλες κατηγορίες όπως φαίνεται στην εικόνα 2. Εικ.2 Ηχολήπτης-Τομείς ενασχόλησης

2 H μουσική και η ηχοληψία ακολουθούν την εξέλιξη της τεχνολογίας Επιγραματικά... Εμφάνιση νέων οργάνων στον 20ο αιώνα - Αρχές 20ου:εμφανιση ηλεκτρικών οργάνων πχ ηλεκτρική κιθάρα -Μέσα 20ου:ηλεκτρονικά όργανα πχ synthesizer -Τέλη 20ου:εικονικά όργανα (virtual instruments) πχ virtual synthesizers -21ος αιώνας: Εμφάνιση mobile music πχ μουσικές εφαρμογές στα tablet και smart phone πχ Thumb Jam, Bloom Η εξέλιξη στα synthesizer φαίνεται στην Εικ 3 και η εξέλιξη των ακουστικών οργάνων στην Εικ 4 Εικ 3:Απο το modular synthesizer στο virtual (εικονικό) Εικ 4:Η εξέλιξη των ακουστικών οργάνων

3 Δισκογραφία...Η μουσική βιομηχανία στα μέσα του 20ου αι. έφτασε να μετράει τα κέρδη της σε δις $.Αυτή η συνειδητοποίηση ώθησε στη δημιουργία αναγκών για περισσότερη μουσική, η οποία άνοιξε νέους ορίζοντες, α) Στο χώρο των καλλιτεχνών και των συνεργατών τους (δισκογραφικές εταιρίες, μάνατζερ κλπ). β) Στη βιομηχανία του ήχου, (περισσότερα studios,με συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες για αναβάθμιση του εξοπλισμού τους). γ) Στη βιομηχανία των μέσων αναπαραγωγής της μουσικής, που είναι το επίκεντρο των κερδών..! (Γραμμόφωνα, ραδιόφωνα, μπομπινόφωνα, juke box,στερεοφωνικά συγκροτήματα, ηχοσυστήματα αυτοκινήτων,walk man, disc man, computers, media players,κινητά τηλέφωνα...) Mπορεί μια εταιρία να παράγει καλλιτέχνες, μικρόφωνα (και άλλα είδη επαγγελματικού ήχου),τα CD κλπ media των καλλιτεχνών, αλλά και τα μέσα αναπαραγωγής (πχ CD player,media player..)!!! Δυστυχώς η μουσική έγινε προιόν... Και σαν προιόν έπρεπε να βρεθούν νέες ανάγκες για τη χρήση της. Αυτές εξυπηρετούν όλα τα προαναφερθέντα μέσα. Mπορεί να ακούει κάποιος συνέχεια μουσική: όταν ξυπνάει, στο ασανσέρ, στις μετακινήσεις του, στη δουλειά του, στο φαγητό,στα super market (βλ.muzak )στα καφέ, στα μπαρ,στο σπίτι του για να χαλαρώσει πριν κοιμηθεί...! Μάλλον η μουσική έγινε μια background τέχνη... Ο λόγος που μιλάει για αυτά ένας ηχολήπτης είναι γιατί όλες αυτές είναι μερικές από τις αιτίες που τον αναγκάζουν να διαμορφώνει,(τα τελευταία 20 περίπου χρόνια) τον ήχο των μουσικών ηχογραφημάτων, με τρόπο που αφενός στερείται μουσικότητας και αφετέρου να φτάνει σε σημείο να είναι επικίνδυνος για την υγεία...δηλαδή κίνδυνος βλάβης ή απώλειας της ακοής, δημιουργίας εμβοών και λοιπών προβλημάτων. Ο σύγχρονος ηχολήπτης πρέπει να φτιάξει ένα μουσικό κομμάτι, το

4 οποίο να ακούγεται καλά σε ένα οικειακό στερεοφωνικό, στα ηχεία ενός lap top,στο ηχοσύστημα ενός αυτοκινήτου, σε ένα club... Το μέρος στην επεξεργασία του ήχου που μπορεί λύσει τα προαναφερθέντα προβλήματα, αλλά και να βοηθήσει στην ομογενοποίηση του ακουστικού αποτελέσματος, είναι η υπερβολική συμπίεση της δυναμικής περιοχής του ήχου (dynamic range compression). Η δυναμική περιοχή σε έναν ήχο είναι η απόσταση από τη μικρότερη ως τη δυνατότερη έντασή του. Άρα συμπιέζοντάς τον, ουσιαστικά η μέγιστη ένταση (peak level),διατηρείται σταθερή και ανεβαίνει η στάθμη της μικρότερης έντασης. Ένα από τα αποτελέσματα που υπάρχουν με αυτή τη διαδικασία, είναι η αύξηση της μέσης έντασης (RMS level). Από τα μέσα της δεκαετίας του 90,με την εμφάνιση των digital limiters,μπορούμε να πετύχουμε πολύ μεγάλη συμπίεση στον ήχο χωρίς να υπάρχει η αντίστοιχη παραμόρφωση. Έτσι εδώ και λιγότερο από μια δεκαετία μιλάμε για το φαινόμενο Loudness War που το συναντάμε από τη μουσική μέχρι απλά ραδιοφωνικά σποτ. Τα παρακάτω link είναι αρκετά διαφωτιστικά...: Η συμπίεση της δυναμικής περιοχής του ήχου δεν τον κάνει απαραίτητα και επικίνδυνο,ο συνδυασμός όμως της υπερβολικής δόσης της μουσικής με μεγάλες εντάσεις δίνει τα ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Tα τελευταία χρόνια η δημιουργία του mp3 μας οδήγησε σε άλλη μια συμπίεση, αυτή τη φορά σε επίπεδο data (περίπου κατά 80% μικρότερο του wav-cd quality!) η οποία εκτός από την πτώση της ποιότητας που προκάλεσε στο audio, κάνει σαν μέσο την ανάγκη για συμπίεση δυναμικής περιοχής, πιο επιτακτική...

5 Ο συνδιασμός mp3 και Internet είναι κάτι που πρέπει να αναλυθεί ξεχωριστά. Aπλά ακούστε τα δυο ακουστικά παραδείγματα για ήχο από CD και YouTube,της 5ης Συμφωνίας του Μπετόβεν και βγάλτε τα συμπεράσματά σας...(βλ.symphony No.5InCMinorOp.67 YouTube.wav) Η ηχογραφημένη μουσική έδωσε την ευκαιρία να ακούγεται απουσία των δημιουργών της, δηλαδή δημιούργησε μια νέα εποχή στην ψυχαγωγία με την εμφάνιση αρχικά των juke box,αργότερα των DJs και σήμερα των playlists.τα νέα μέσα δημιούργησαν και νέους χώρους ψυχαγωγίας ή αναδιαμόρφωσαν αυτούς που υπήρχαν (ταβέρνες, καφενεία κλπ) Οπότε πριν προχωρήσουμε στο δεύτερο σκέλος με τη live μουσική, βασικό μέρος του προβλήματος της ακρόασης σε δυνατές εντάσεις,(άρα κίνδυνος),είναι σε χώρους που η μουσική κανονικά δε θα έπρεπε να υπάρχει (προσωπική μου άποψη..) ή θα έπρεπε να υπάρχει σε χαμηλές εντάσεις γιατί θα έπρεπε να είναι background... Π.χ. σε ένα καφέ το πρωί, ο κόσμος δεν πάει για να χορέψει, αλλά για να επικοινωνήσει για προσωπικούς ή επαγγελματικούς λόγους, άρα μουσική στα 95dB SPL(!!!) είναι επιεικώς απαράδεκτο να υπάρχει... Συναυλίες Στο χώρο των συναυλιών (live),έχουμε επίσης ακουστικά φαινόμενα επικίνδυνα για την υγεία των ακροατών, αλλά και των μουσικών αυτή τη φορά, καθώς και παράπλευρες απώλειες, όπως είναι τεχνικοί άλλων ειδικοτήτων(πχ φωτιστές) ή άσχετοι με το ηχητικό και μουσικό κομμάτι όπως barmen,σερβιτόροι κλπ. Οι λόγοι είναι απλοί, η ζωντανή μουσική είναι επίσης μια επικερδής δραστηριότητα, η οποία χρειάζεται και τις ανάλογες συνθήκες για να γίνει σωστά και χωρίς συνέπειες στην υγεία των συμμετεχόντων. α) Πρέπει ο χώρος που θα γίνει η μουσική παράσταση να έχει την κατάλληλη ακουστική υποδομή. Σήμερα παρατηρούνται αμέτρητες

6 περιπτώσεις δημιουργίας μουσικών σκηνών στους πλέον ακατάλληλους χώρους. Αρκεί απλά να βαφτιστεί ένας χώρος μουσική σκηνή και έγινε!!! Εδώ συμβάλλει και η ανοχή των μουσικών και των ηχοληπτών που προκειμένου να μη χάσουν τη δουλειά τους,σιωπούν. Ακουστικά ακατάλληλος είναι (συνοπτικά) ένας χώρος που παρουσιάζει μεγάλη ανακλαστική συμπεριφορά (πχ είναι γεμάτος καθρέφτες, τζάμια κλπ),έχει στάσιμα κύματα με αποτέλεσμα να εξαφανίζονται ή να υπερτονίζονται διάφορες συχνότητες και επίσης από αρχιτεκτονικής πλευράς να μην έχει την ομοιογένεια που χρειάζεται έτσι ώστε να ακούν όλοι όπως πρέπει...αντίθετα ακατάλληλοι είναι και τέλειοι ακουστικά χώροι με λάθος χρήση... Πχ αίθουσα φτιαγμένη αποκλειστικά για ακουστικά σύνολα (χωρίς ενίσχυση),να φιλοξενεί σχήματα λαϊκής ή και τζαζ ακόμα μουσικής με drums (!) και πλήρως ενισχυμένο ήχο... Το κοινό σε όλα τα παραπάνω λάθη" είναι ότι οι ηχολήπτες καταφεύγουν στη λύση ανάγκης που είναι η ένταση...η ένταση όμως δημιουργεί και distortion (παραμόρφωση) καθώς και πιο επιθετικό ήχο,(τονισμένα μεσαία 1kHz-4kHz)που είναι η πιο ενοχλητική, αλλά και επιζήμια συχνοτική περιοχή.. Σε αυτό το κομμάτι το βάρος πέφτει στον ηχολήπτη ο οποίος θα πρέπει να δώσει σοβαρή λύση. Δηλαδή ή να καταφέρει να ανταπεξέλθει στις αντίξοες συνθήκες, διατηρώντας το ηχητικό αποτέλεσμα μουσικό και σε ακίνδυνα επίπεδα για την υγεία των παρεβρισκομένων ή να προσπαθήσει να μη διεξαχθεί το live...! (Το δεύτερο σκέλος της παραπάνω λύσης στην Ελλάδα μόνο αστείο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, γιατί όλοι μπορούν να φανταστούν τις συνέπειες μιας τέτοιας κίνησης...!) Δυστυχώς, όμως,όπως αυτή η λύση φαίνεται ανέφικτη τις περισσότερες φορές είναι ανέφικτη και η πρώτη. Πολλοί ηχολήπτες δεν έχουν την δυνατότητα να ανταπεξέλθουν σε δύσκολες ακουστικά συνθήκες λόγω έλλειψης ικανότητας ή εμπειρίας. β) Άλλο μείζον πρόβλημα είναι (λόγω συνθηκών) η έλλειψη σωστής προετοιμασίας ενός live.για λόγους κακής οργάνωσης (πολλές φορές και οικονομικούς) ο χρόνος προετοιμασίας μιας παράστασης μειώνεται επικίνδυνα στο ελάχιστο, έτσι ώστε ο ηχολήπτης να μην είναι σωστά προετοιμασμένος ούτε για το κομμάτι που αφορά τον ήχο της σκηνής, (Εικ 5) ούτε για το κομμάτι που αφορά τους ακροατές (Eικ 6).

7 γ) Τα τελευταία χρόνια λόγω οικονομικής κρίσης χρησιμοποιείται κακής ποιότητας και κακοσυντηρημένος ηχητικός εξοπλισμός, πράγμα που κάνει το έργο του ηχολήπτη πολύ δύσκολο, με αποδέκτες και μουσικούς και κοινό. δ) Πολλές φορές στο έργο του ηχολήπτη παρεμβαίνουν συντελεστές οι οποίοι δεν είναι ούτε σχετικοί ούτε αρμόδιοι... Πχ ιδιοκτήτες χώρων ή διοργανωτές αναγκάζουν τους ηχολήπτες να ρυθμίζουν την ένταση εκεί που θέλουν (συνήθως σε παράλογα επίπεδα). Μάνατζερ λοιποί συνεργάτες, συγγενείς ή φίλοι των καλλιτεχνών, έχουν άποψη για την ένταση ή και τη μίξη του ήχου, καθώς και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες που μπορούν από τη θέση τους στη σκηνή να έχουν εικόνα για τον ήχο που ακούει το κοινό! (ελληνικό φαινόμενο..!) ε) Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό κομμάτι είναι ότι στην Ελληνική νομοθεσία φαίνεται να υπάρχει κάποιο κενό όσον αφορά τις επιτρεπόμενες στάθμες έντασης του ήχου μέσα σε χώρους συνεστίασης, συναυλιών και ψυχαγωγίας. Αναλυτικότερα υπάρχει νομοθεσία για τον περιβάλλοντα χώρο, που καλώς μεριμνα για τον ύπνο και την ησυχία των γειτόνων, αλλά όχι για την υγεία των παρευρισκομένων θεατών και εργαζομένων σε ένα μουσικό χώρο... Mετά από όλα αυτά σε ότι αφορά το κομμάτι μουσικόςηχολήπτης,είναι προφανές ότι πρέπει να χτιστεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ τους για το καλύτερο δυνατό μουσικό αποτέλεσμα αλλά κυρίως για την προστασία της ακοής τους. Η ουσιαστική λύση για όλα αυτά είναι ο επαναπροσδιορισμός της τέχνης και κυρίως της μουσικής στις μέρες μας που φαίνεται να έχει χάσει τον πραγματικό λόγο ύπαρξής της. Πρέπει να βρούμε τα πραγματικά κίνητρα για τα οποία κάνουμε ή ακούμε μουσική και το μέσο για να επιτευχθούν αυτά είναι η παιδεία

8 Εικ 5:Ο "επι σκηνης ηχολήπτης" κατά τη διαρκεια της συναυλίας (Stage sound engineer) Εικ 6:Ο " ηχολήπτης για το κοινό" κατά τη διαρκεια της συναυλίας (Front of house sound engineer, (FOH))

9 Προτεινόμενες πηγές: Tom Dowd & the Language of Music-Movie Προτεινόμενη βιβλιογραφία : Mastering audio (the art and the science) Bob Katz Ocean of sound David Toop Μουσική Κοινωνία Εκπαίδευση Κρίστοφερ Σμωλ Μουσική Ποιητική Ιγκόρ Στραβίνσκυ Η έκφραση της ανθρώπινης μουσικότητας Τζων Μπλάνινγκ Θόρυβοι Ζακ Ατταλί