ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Transcript

1 1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ , ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΘΕΜΑ: Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟ 1975 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΟΝΟΜΑ: ΣΑΜΑΡΤΖΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ ΑΜ: ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α.ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

2 2 Περιεχόμενα I.Εισαγωγικά Ορισμός...3 Ιστορική Αναδρομή...3 II. Ο Θεσμός της Διάλυσης της Βουλής Είδη και Μορφές...4 Κοινοβουλευτική Διάλυση...5 Δημοψηφισματική Διάλυση...7 III. Πρώτη Περίοδος Το Σύνταγμα του Η Διάλυση της 22ας Οκτωβρίου Η Διάλυση της 19ης Σεπτεμβρίου Η Διάλυση της 7ης Μαΐου IV. Δεύτερη Περίοδος 1986 έως σήμερα Η αναθεώρηση του Η Διάλυση της 11ης Μαΐου Η Διάλυση της 12ης Οκτωβρίου Η Διάλυση της 12ης Μαρτίου Η Διάλυση της 10ης Σεπτεμβρίου Η Διάλυση της 24ης Αυγούστου Η Διάλυση της 14ης Μαρτίου Η Διάλυση της 11ης Φεβρουαρίου Η Διάλυση της 17ης Αυγούστου Η Διάλυση της 7ης Σεπτεμβρίου Η Διάλυση της 11ης Απριλίου Η Διάλυση της 19ης Μαΐου V. Συμπεράσματα Περίληψη...16 VI. Βιβλιογραφία...17

3 3 I. Εισαγωγικά Ορισμός Ως διάλυση της Βουλής καλείται ο βεβαιούμενος με προεδρικό διάταγμα τερματισμός της θητείας των βουλευτών, ο οποίος λαμβάνει χώρα είτε με τη λήξη της βουλευτικής περιόδου, είτε σε προηγούμενο χρονικό σημείο κατά τη διαδικασία και τους λόγους που ορίζει το Σύνταγμα και πάντα με την ταυτόχρονη προκήρυξη εκλογών, προκειμένου να επέλθει ανανέωση της σύνθεσης του Κοινοβουλίου. Ο όρος διάλυση αν και χρησιμοποιείται ανακριβώς, έχει επικρατήσει ως terminus technicus και αναφέρεται στη λήξη της θητείας των φορέων του οργάνου Βουλή, των συγκεκριμένων βουλευτών. Ιστορική Αναδρομή Η διάλυση της Βουλής αποτελεί θεσμό που απαντά τις ρίζες του στην πράξη του δημόσιου βίου της Αγγλίας του 17ου αιώνα. Εκείνη την εποχή η διάλυση δεν θεωρείται βέβαια θεσμός όπως στο σύγχρονο κόσμο, αλλά δικαίωμα του απόλυτου μονάρχη, ο οποίος το χρησιμοποιεί κατά το δοκούν. Αποκλειστικό προνόμιο του Στέμματος, προβάλλει ως ένα ισχυρότατο νομικό όπλο κατά της αντιπολιτευόμενης τον μονάρχη βουλής, οδηγώντας στην αποτελεσματική εφαρμογή της πολιτικής που εκείνος επιθυμεί. Είναι γενικά χαρακτηριστικό ότι κατά την απαρχή της εφαρμογής της, η διάλυση χρησιμοποιείται ως μέσο για να απαλλαγεί το Στέμμα από την παρουσία της Βουλής, είτε επειδή δεν εγκρίνεται ο προϋπολογισμός, είτε επειδή η τελευταία αρνείται να μετατραπεί σε υποχείρια των βασιλικών επιθυμιών. Στην Αγγλία, όπου κυριαρχεί το σύστημα των δύο Βουλών Λόρδων και Κοινοτήτων αξίζει να σημειωθεί ότι ζήτημα πρόωρης διάλυσης δεν υπάρχει, αλλά αυτή διατάζεται από το μονάρχη ως αναγκαία πράξη για τον τερματισμό του βίου των αντιπροσωπευτικών αυτών σωμάτων, εφόσον τέλειωνε η συγκεκριμένη αποστολή τους. Έως και τις αρχές του 18ου αιώνα, είναι άστοχο να κάνουμε λόγο ακόμα για μεταμόρφωση του προνομίου της διάλυσης σε τεχνικό στοιχείο της συνεργασίας ανάμεσα στα κύρια όργανα των διαφόρων πολιτειακών λειτουργιών. Η διάλυση λαμβάνει τελικά τον χαρακτήρα αυτόν από τη στιγμή που η Κυβέρνηση υποκαθιστά το βασιλέα στην ουσιαστική άσκηση των εξουσιών, καθιερώνοντας υπουργική ευθύνη για κάθε πράξη των μελών της. Ο έντονος αντικοινοβουλευτικός χαρακτήρας της διάλυσης της βουλής και η στενότατη σύνδεσή της με τη μοναρχία, δικαιολογούν την απουσία του δικαιώματος αυτού στα δημοκρατικά συντάγματα έως και τις αρχές του 19ου αιώνα. Συγκεκριμένα, τα γαλλικά

4 συντάγματα του 1791 και 1848 περιέχουν ρητή απαγόρευση διάλυσης των αντιπροσωπευτικών σωμάτων. Σταδιακά, υπό το φως των ποικίλλων συνταγματικών και πολιτικών εξελίξεων, η διάλυση της βουλής αποβάλλει την υποκειμενικότητά της και λαμβάνει έναν πρωτίστως αντικειμενικό χαρακτήρα καθώς πλέον επιβάλλεται δια συγκεκριμένους λόγους. Μεταβάλλεται σιγά σιγά σε κοινοβουλευτικό θεσμό, προσαρμοζόμενο στις αλλαγές του πολιτεύματος, αποφεύγοντας έτσι την κατάργησή του. Τελικώς από δικαίωμα αντιδημοκρατικό με αναιτιώδη χαρακτήρα, εξελίσσεται σε θεσμό δημοκρατικό, αντικειμενικό με αιτιώδη χαρακτήρα. Στην Ελλάδα, το δικαίωμα για διάλυση της Βουλής, κατοχυρώνεται για πρώτη φορά με το Σύνταγμα του II. Ο Θεσμός της Διάλυσης της Βουλής Είδη και Μορφές Στη ισχύουσα συνταγματική θεωρία και πρακτική, συναντούμε δύο βασικές μορφές διάλυσης οι οποίες δεν πρέπει να συγχέονται με τα είδη διάλυσης. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τα τελευταία, η διάλυση της βουλής διακρίνεται σε: τακτική, όταν αυτή συντελείται με τη λήξη της βουλευτικής περιόδου και αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση του δημοκρατικού πολιτεύματος και έκτακτη ή αλλιώς πρόωρη, στην περίπτωση πραγματοποίησής της προ της λήξεως της βουλευτικής περιόδου και σε αυτήν γίνεται κυρίως αναφορά με τη χρήση του σχετικού όρου. Κατά κανόνα, στην Ελληνική συνταγματική ιστορία κυριαρχεί η προσφυγή στις εθνικές εκλογές πριν τη λήξη της βουλευτικής περιόδου, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως αυτή της περιόδου κατά την οποία η Βουλή κατάφερε να ολοκληρώσει τη θητεία της. Με κύρια κριτήρια την αιτία και τον επιδιωκόμενο σκοπό, το ισχύον Σύνταγμα ορίζει δύο βασικές μορφές διάλυσης: Κοινοβουλευτική, η οποία επιβάλλεται από το κοινοβουλευτικό σύστημα για την εξυπηρέτηση της λειτουργίας του με αίτια είτε την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, είτε την κυβερνητική αστάθεια. Προβλέπεται στα άρθρα 37, 38 και 41 του Συντάγματος.

5 Δημοψηφισματική, με την οποία το εκλογικό σώμα καλείται να εκφράσει τη βούλησή του για συγκεκριμένο ζήτημα υψίστης σημασίας διαμέσου της εκλογικής διαδικασίας. Ρυθμίζεται στο άρθρο 41 παράγραφοι 2, 3 και 4 του Συντάγματος. 5 Πέραν των προαναφερόμενων βασικών μορφών διάλυσης, το Σύνταγμα στα άρθρα 41 παρ.5 και 32 παρ.4, προβλέπει μία τρίτη, ειδική περίπτωση, την αποκαλούμενη Προεδρική διάλυση. Συγκεκριμένα η ειδικότερη αυτή μορφή συνδέεται με την αδυναμία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, εφόσον δεν επιτευχθεί στην τρίτη ψηφοφορία η αυξημένη πλειοψηφία των 3/5. Με την υποχρεωτική διάλυση της Βουλής έπειτα από αποτυχία ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας, καταδεικνύεται η σπουδαιότητα της ευρείας αποδοχής του προσώπου του. Καθιερώθηκε με το Σύνταγμα του 1975 και διατηρήθηκε με την αναθεώρηση του 1986, ενώ όπως χαρακτηριστικά λέγεται τελείται για χάριν του Προέδρου χωρίς να ανακύπτουν προβλήματα ερμηνείας σχετικά με το ποια Κυβέρνηση διενεργεί τις εκλογές. Η Κοινοβουλευτική διάλυση Η Κοινοβουλευτική διάλυση λαμβάνει χώρα σε περιόδους βαθιάς κυβερνητικής κρίσης και θεωρείται από τον Συντακτικό νομοθέτη ως ultimum refugium, μια έσχατη λύση δηλαδή εφόσον δεν καθίσταται δυνατός ο σχηματισμός σταθερής κυβέρνησης. Η εμπιστοσύνη της Βουλής στην Κυβέρνηση είναι μείζον θέμα του κοινοβουλευτισμού, άρρηκτα συνδεδεμένο μαζί του και η διάλυση του κοινοβουλευτικού σώματος επέρχεται μόνο εφόσον οι όποιες προσπάθειες υπέρβασης των δυσκολιών λάβουν χώρα, αποδειχθούν ατελέσφορες. Διενεργείται πάντα από κυβέρνηση υπηρεσιακή ή οικουμενική, όχι από πλειοψηφίας. Η διαδικασία ακολουθεί τρία στάδια: πτώση της Κυβέρνησης έπειτα από παραίτηση ή καταψήφιση (Σ38 παρ.1) διευρευνητική διαδικασία (Σ37 παρ.2 & 3) διάλυση του κοινοβουλίου είτε λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης είτε κυβερνητικής αστάθειας

6 6 Α. Αδυναμία σχηματισμού Κυβέρνησης: Σύμφωνα με το Δημητρόπουλο, η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης ορίζεται ως η συνταγματικοπολιτική εκείνη κατάσταση, κατά την οποία μετά το τέλος της προβλεπόμενης εκ του Συντάγματος, διευρευνητικής διαδικασίας διαπιστώνεται η αδυναμία συγκέντρωσης του απαιτούμενου αριθμού βουλευτών. Συνέπεια αυτής της καταστάσεως αποτελεί η υποχρεωτική διάλυση της Βουλής. Πρόκειται για την βαρύτερη περίπτωση αδυναμίας λειτουργίας του κοινοβουλευτικού συστήματος και πηγάζει από την έλλειψη της δεδηλωμένης, καθώς απουσιάζει είτε το οντολογικό στοιχείο της πλειοψηφίας, είτε η βούληση σχηματισμού κυβέρνησης (βουλητικό στοιχείο). Ως λόγος διάλυσης παρουσιάζει αναγκαστικό και αντικειμενικό χαρακτήρα ενώ εφαρμόζεται οποτεδήποτε εφόσον πληρούνται οι αναγκαίες προϋποθέσεις. Β.Κυβερνητική Αστάθεια: Προβλέπεται από το Σύνταγμα στο άρθρο 41 παρ.1 και σκοπεύει στη διαφύλαξη της παρούσας κατάστασης, ενώ δεν αναφέρεται σε προηγούμενες, ασταθείς Κυβερνήσεις. Συγκεκριμένα, πρόκειται για την μετά από εναλλαγή δύο κυβερνήσεων πλειοψηφίας, μέσα στην ίδια βουλευτική περίοδο, από τη σύνθεση της Βουλής, προκαλούμενη και απειλούμενη στο μέλλον, εναλλαγή βραχύβιων κυβερνήσεων και η εντεύθεν αδυναμία εφαρμογής κυβερνητικού προγράμματος. Αποτελεί δυνητικό λόγο διάλυσης και έπεται της εφαρμογής του άρθρου 37 παρ.3 εδ.γ (περί αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης), με άλλα λόγια στην περίπτωση της αστάθειας υπάρχει δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης καθώς εφαρμόζεται μετά την παραίτηση ή την καταψήφιση δύο κυβερνήσεων. Για το λόγο αυτό, η διάλυση της βουλής εξαιτίας κυβερνητικής αστάθειας, εν αντιθέσει με την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, αποτελεί εξαίρεση από την αρχή της δεδηλωμένης, δεν διαπιστώνεται δηλαδή έλλειψη της, καθώς το κοινοβουλευτικό σύστημα λειτουργεί, αντιμετωπίζοντας όμως σοβαρότατα προβλήματα. Οι διατάξεις του ισχύοντος Συντάγματος παρέχουν στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας διακριτική ευχέρεια να αρνηθεί το διορισμό τρίτης κυβέρνησης χωρίς όμως να του δίνεται συνάμα και η εξουσία να διακόψει ή να συντομεύσει τη θητεία της κυβέρνησης διαλύοντας της Βουλή. Βασική προϋπόθεση είναι να έχει προηγηθεί παραίτηση της κυβέρνησης (Σ41 παρ.1 ). Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν νομιμοποιείται να διαλύσει τη Βουλή εφόσον υπάρχει κυβέρνηση πλειοψηφίας, έστω και αν αυτή υποβάλλει σχετική πρόταση.

7 7 Η Δημοψηφισματική Διάλυση Ως λόγος διάλυσης της Βουλής, η δημοψηφισματική διάλυση εμφανίζεται επί της απουσίας λόγου κοινοβουλευτικής διάλυσης, με άλλα λόγια όταν υπάρχει πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο όμως η κοινωνία και το πολιτικό σκηνικό διανύουν μια περίοδο έντονης κρίσης. Πραγματοποιείται προκειμένου να εκφράσουν οι εκλογείς τη βούλησή τους για συγκεκριμένο, κρίσιμο ζήτημα εθνικής εμβέλειας, διαμέσου της εκλογικής διαδικασίας. Στο ελληνικό σύνταγμα προβλέπεται μόνο η ανανέωση της λαϊκής εντολής ως λόγος που οδηγεί στη διάλυση, και όχι άλλοι λόγοι που ιστορικά διαμορφώθηκαν ή ισχύουν σε άλλα Συντάγματα, όπως η δυσαρμονία προς το λαϊκό αίσθημα ή η ειδική περίπτωση της αναθεώρησης του Συντάγματος. Ρυθμίζεται στις διατάξεις 2,3 και 4 του άρθρου Σ41. Παρά την απόκλισή της από το κοινοβουλευτικό αντιπροσωπευτικό σύστημα, η πρακτική της διάλυσης αυτής δεν αντιβαίνει στην ουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Έχει δυνητικό και όχι υποχρεωτικό χαρακτήρα, δηλαδή το Σύνταγμα δεν επιβάλλει τη διάλυση της Βουλής όταν συντρέχουν οι λόγοι που την προβλέπουν, ενώ πρόκειται για αιτιώδης διάλυση. Στην παράγραφο 2 του άρθρου 41 καθιερώνεται η διάλυση έπειτα από πρόταση της κυβέρνησης που διαθέτει την εμπιστοσύνη της Βουλής, δηλαδή κυβέρνηση πλειοψηφίας. Κυβερνήσεις μειοψηφίας δεν δύνανται να προκύψουν εξ αρχής λόγω της τέλειας αρχής της δεδηλωμένης, γίνεται δεκτό όμως ότι πρόταση για διάλυση της Βουλής μπορεί να καταθέσει και η Κυβέρνηση επιγενόμενης μειοψηφίας. Πρόκειται για την περίπτωση κυβερνήσεως η οποία ανήλθε κατέχοντας την πλειοψηφία, στην πορεία όμως την απώλεσε, χωρίς ακόμα να έχει μεσολαβήσει καταψήφιση. Γενικά, μέσω της δημοψηφισματικής διάλυσης, επιχειρείται πολιτικός αιφνιδιασμός ενώ η κυβέρνηση διατηρεί το πλεονέκτημα επιλογής της κατάλληλης χρονικής στιγμής για τη διεξαγωγή των εκλογών.

8 8 III. Πρώτη Περίοδος 1975 έως 1985 Το Σύνταγμα του 1975 Με την έξοδο από την δικτατορική εφταετία και ακολουθώντας πολυσήμαντες πολιτικές εξελίξεις και ανακατατάξεις, η θέσπιση των διατάξεων του Συντάγματος του 1975 εν γένει, αλλά και ειδικότερα του θεσμού της διάλυσης της Βουλής, δεν θα μπορούσε παρά να αποτελέσει σύνολο ρυθμίσεων κομβικής σημασίας. Για πρώτη φορά στον Καταστατικό Χάρτη της Ελλάδος ενσωματώνονται ρητώς ειδικοί λόγοι οι οποίοι οδηγούν στη διάλυση της Βουλής. Γίνεται λόγος πλέον για ένα 'σύστημα διάλυσης' ενώ καθιερώνεται επίσης για πρώτη φορά η γνωστή διάκριση της διάλυσης σε δύο μορφές, την κοινοβουλευτική και τη δημοψηφισματική. Κατοχυρώνονται δύο λόγοι δημοψηφισματικής διάλυσης: 1) η προφανής δυσαρμονία προς το λαϊκό αίσθημα (Σ παρ. 1 εδ.α), οπότε η διάλυση γίνεται με πρωτοβουλία του προέδρου της ημοκρατίας και 2) η ανανέωση της λαϊκή εντολής, έπειτα από πρόταση της Κυβέρνησης, η οποία έχει δυνητικό χαρακτήρα, με στόχο την αντιμετώπιση κρίσιμου ζητήματος εθνικής σημασίας (Σ παρ.2 και 4). Επίσης έχουμε πρόβλεψη της κονοβουλευτικής διάλυσης όταν δεν εξασφαλίζεται κυβερνητική σταθερότητα ( Σ παρ. 1 εδ.β) είτε σε περίπτωση αποτυχίας της πρώτης διερευνητικής εντολής, είτε μετά από παραίτηση ή καταψήφιση της κυβέρνησης. Σε αυτήν την περίπτωση, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δικαιούται να δώσει εντολή σχηματισμού είτε υπηρεσιακής (προεκλογικής) κυβέρνησης, είτε τακτικής κυβέρνησης. Συν τοις άλλοις, προβλέπεται και η λεγόμενη προεδρική διάλυση, ενώ οι πολιτικές αντιπαραθέσεις οξύνθηκαν με αφορμή το άρθρο 39 του Σ 1975, σύμφωνα με το οποίο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διατηρούσε τη δυνατότητα να να συγκαλεί υπό την προεδρία του το επονομαζόμενο Συμβούλιο της Δημοκρατίας, ένα όργανο με γνωμοδοτικό χαρακτήρα. Ειδική περίπτωση υποχρεωτικής διάλυσης η οποία συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας, ρυθμίζεται στα άρθρα 32 παρ.4 και 41 παρ.5, όταν η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας αποτυγχάνει με την αυξημένη πλειοψηφία κατά την τρίτη ψηφοφορία. Τέλος, με το Σύνταγμα του 1975 απαγορεύεται (argumentum a contrario) η αυτοδιάλυση της Βουλής, η οποία συναντάται στο Σύνταγμα του Γενικότερα, βάσει των ρυθμίσεων που εισάγει, το Σύνταγμα του 1975, υπερτονίζει τον ρόλο του Προέδρου της Δημοκρατίας, οπλίζοντάς τον με

9 σημαντικές αρμοδιότητες και την διακριτική ευχέρεια να ρυθμίζει πλειάδα ζητημάτων, ιδίως όσον αφορά τη διάλυση του κοινοβουλευτικού σώματος. Ο συντακτικός νομοθέτης της εποχής φαίνεται να ευνοεί το προεδρικό σύστημα έναντι του κοινοβουλευτικού, γεγονός που οδήγησε σε ουκ ολίγες αντιδράσεις ιδίως κατά τις προπαρασκευαστικές εργασίες ψήφισης του Σ Για παράδειγμα, έντονες αντιρρήσεις εκφράσθηκαν για την παράγραφο 1 του άρθρου 41, κατά την οποία η πρωτοβουλία για διάλυση της Βουλής ανήκε στη διακριτική ευχέρεια του Προέδρου της Δημοκρατίας, στις περιπτώσεις δυσαρμονίας προς το λαϊκό αίσθημα ή κυβερνητικής αστάθειας, χωρίς την προσυπογραφή της Κυβέρνησης ( Σ35 παρ.2 εδ.ε ), με την απλή γνώμη του Συμβουλίου Δημοκρατίας ( Σ39). Ο υποκειμενικός χαρακτήρας των κριτηρίων αυτών είναι προφανής και τελικά εναποτίθετο στην κρίση του Προέδρου της Δημοκρατίας η ανάγκη διάλυσης ή όχι της Βουλής, με τον κίνδυνο αυτή η κρίση να αποδειχθεί ανεξέλεγκτη. Ένα δεύτερο παράδειγμα αποτελεί η παράγραφος 2 του ίδιου άρθρου σχετικά με τη δημοψηφισματική διάλυση της βουλής, με βάση την οποία ( εξαιτίας της χρήσεως του ρήματος δύναται ) η απόφαση για τον αν ένα θέμα χαρακτηρίζεται υψίστης εθνικής σημασίας ή όχι, εμμέσως εξαρτάται και από την άποψη του Προέδρου, από τη στιγμή που τυπικά του δίνεται η δυνατότητα να μην κάνει δεκτή τη σχετική πρόταση της Κυβέρνησης. Αξίζει να σημειωθεί ότι και το Σ παρ.4, αποτέλεσε αντικείμενο διχογνωμιών. Μολαταύτα, και παρά τη συγκέντωση εξουσιών και αρμοδιοτήτων στο πρόσωπο του ΠτΔ, ο κίνδυνος αυθαιρεσιών δεν απείλησε ποτέ την κοινοβουλευτική πραγματικότητα και ισορροπία στην πράξη μέχρι την αναθεώρηση του 1986, παραμένοντας αντικείμενο θεωρητικών συζητήσεων και διαφωνιών. Η Διάλυση της 22ας Οκτωβρίου 1977 Πρόκειται για την διάλυση της 1ης μεταδικτατορικής Βουλής, η οποία έγινε βάσει του άρθρου 41 παρ.2 του Σ 1975, και είχε τη μορφή της δημοψηφισματικής διάλυσης. Αν και η τετραετής θητεία έληγε το Νοέμβριο του 1978, εντούτοις στις 19 Σεπτεμβρίου 1977, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ενημερώνει διαδοχικά τους δύο εκπροσώπους των μεγάλων κομμάτων της αντιπολίτευσης Γ. Μαύρο της ΕΔΗΚ και Α.Παπανδρέου του ΠΑ.ΣΟ.Κ για την πρόθεση της Κυβέρνησης να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες ώστε να οδηγηθούν σε πρόωρη διάλυση της Βουλής και μετέπειτα σε εκλογές. Ως σημαντικοί λόγοι εθνικής σημασίας που επέβαλλαν την διάλυση, εκτέθηκαν το Κυπριακό ζήτημα, η διένεξη με την Τουρκία και η ένταξη της Ελλάδος στην Ε.Ο.Κ. Η κίνηση αυτή του Κ.Καραμανλή επικρίθηκε έντονα από την αντιπολίτευση και μερίδα των νομικών της εποχής ως μεθόδευση αντίθετη με 9

10 το πνεύμα του Συντάγματος, καθώς η πρόωρη προσφυγή στις κάλπες δεν δικαιολογείτο επαρκώς ένεκα των παρουσιαζόμενων ως λόγων, καθώς τα συγκεκριμένα προβλήματα προϋπήρχαν και δεν απασχολούσαν την κοινωνία και το Κοινοβούλιο για πρώτη φορά, ενώ το κυβερνόν κόμμα δεν είχε υποστεί σημαντικές διαρροές που να δικαιολογούσαν τις πρόωρες εκλογές βάσει του Σ41 παρ.2. Τελικά, οι εκλογές έλαβαν χώρα στις 20 Νοεμβρίου του 1977, υπό προεδρίας Κωνσταντίνου Τσάτσου, ενώ νικητής αναδείχτηκε το νέο κόμμα Νέα Δημοκρατία του οποίου ηγείτο ο Κ.Καραμανλής. Η Διάλυση της 19ης Σεπτεμβρίου 1981 Η διάλυση της Β' Βουλής πραγματοποιείται το Σεπτέμβριο του 1981 βάσει του άρθρου 38 παρ. 1 εδ.β του Σ Πρόκειται περί κοινοβουλευτικής διαλύσεως. Παρά το πέρασμα των χρόνων, η κατάσταση στο πολιτικό προσκήνιο παρέμενε τεταμένη. Πρωθυπουργός είναι ο Γεώργιος Ράλλης αλλά βασικό αντιπολιτευόμενο κόμμα, είναι το Π.Α.ΣΟ.Κ. με αρχηγό τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η διάλυση της Βουλής έγινε με βάση κυρίως τη συστηματική ερμηνεία του άρθρου 38 1 εδ.β που αφορούσε άμεση διάλυση της βουλής και προσφυγή στις κάλπες μετά από παραίτηση της Κυβέρνησης και με ταυτόχρονο διορισμό υπηρεσιακής, καθώς η διάλυση βάσει του άρθρου 41 παρ.1 και 2 του Σ 1975 δεν μπορούσε να υποστηριχθεί. Εκδόθηκε το προεδρικό διάταγμα 1119/81 για την διάλυση και τελικα οι εκλογές έλαβαν χώρα στις 18 Οκτωβρίου 1981 υπό την προεδρία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Από τις εκλογές προέκυψε αυτοδύναμη πλειοψηφία του ΠΑ.ΣΟ.Κ με ηγέτη τον Ανδρεά Παπανδρέου, ο οποίος και αμέσως σχημάτισε κυβέρνηση. Η Διάλυση της 7ης Μαΐου 1985 Η διάλυση της Γ' Βουλής αποτελεί και την τελευταία που έλαβε χώρα υπό το καθεστώς του Συντάγματος του Λαμβάνει χώρα τον Μάιο του 1985, στηριζόμενη στο άρθρο 41 παρ. 2 του Σ 1975 και αποτελεί δημοψηφισματική διάλυση. Τον Απρίλιο είχαν ήδη ξεκινήσει οι συζητήσεις για την επικείμενη αναθεώρηση του Συντάγματος, επομένως η διάλυση δρομολογήθηκε πρόωρα με σπουδαίο λόγο εθνικής σημασίας την ανάδειξη της ΣΤ' Αναθεωρητικής Βουλής. Υπό την προεδρία του Χρήστου Σαρτζετάκη, εκδίδεται το π.δ 216/85 που ορίζει τη διάλυση της Βουλής, και τελικώς η χώρα οδηγείται σε εκλογές στις 2 Ιουνίου Για δεύτερη συνεχή φορά το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου ΠΑ.ΣΟ.Κ λαμβάνει την απόλυτη πλειοψηφία και σχηματίζει κυβέρνηση, ενώ αναδεικνύεται και το κοινοβουλευτικό σώμα που θα προχωρήσει στην αναθεώρηση του Ελληνικού Συντάγματος. 10

11 11 IV. Δεύτερη Περίοδος 1986 έως σήμερα Η αναθεώρηση του 1986 Στις 6 Μαρτίου 1986 η Βουλή ψηφίζει την αναθεώρηση 11 άρθρων του Συντάγματος. Το νέο Σύνταγμα 1975/1986 τίθεται σε ισχύ στις 14 Μαρτίου Αν και δεν αποτέλεσε εκτεταμένη αναθεώρηση του Συντάγματος, εντούτοις όσον αφορά το θεσμό της διάλυσης της Βουλή κρίνεται ιδιαίτερης σημασίας, καθώς εισήχθησαν ριζικές τροποποιήσεις που διαμόρφωσαν τελικά τη σημερινή μορφή του θεσμού επί αντικειμενικών βάσεων, μέσω ενός αντικειμενικού συστήματος διάλυσης. Με το προϊσχύσαν Σύνταγμα του 1975 αναγνωρίζονταν μια σειρά από σημαντικές αρμοδιότητες του ΠτΔ οι οποίες είχαν οδηγήσει πολλάκις σε θεωρητικές και πολιτικές συγκρούσεις. Η ευρεία - και υποθετικά ανεξέλεγκτη - διακριτική ευχέρεια του, καίτοι παρέμεινε θεωρητικής φύσεως κατά τη διάρκεια εκείνης της δεκαετίας, χωρίς ποτέ να αμφισβητηθεί η πρωτοκαθεδρία της Κυβέρνησης, έπρεπε να περιοριστεί καθώς η ανάγκη συνταγματικής μεταβολής για την πλήρη, τυπική κάλυψη ήταν επιτακτική. Με την αναθεώρηση του 1986: Καθορίστηκαν περιοριστικά συγκεκριμένοι λόγοι διάλυσης της βουλής, συγκεκριμένα: 1) η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης ( Σ 37 παρ.3 και Σ 38 παρ. 1 εδ.α), 2) η κυβερνητική αστάθεια ( Σ 41 παρ.1 ), 3) η ανανέωση της λαϊκής εντολής για την αντιμετώπιση θέματος εθνικής σημασίας ( Σ 41 παρ.2) και 4) η αδυναμία εκλογής ΠτΔ ( Σ32 παρ.4) Καταργήθηκε η αμφιλεγόμενη δυνατότητα του ΠτΔ να διαλύει τη βουλή λόγω προφανούς δυσαρμονίας προς το λαϊκόν αίσθημα με την αναθεώρηση του άρθρου 41, ενώ οριοθετήθηκε η μη εξασφάλιση κυβερνητικής σταθερότητας στην παράγραφο 1 μέσω της θέσπισης του κριτηρίου της παραίτησης ή καταψήφισης δύο τουλάχιστον Κυβερνήσεων στα πλαίσια της αυτής βουλευτικής περιόδου. Όσο δεν για την παράγραφο 2 του ίδιου άρθρου, αφαιρέθηκε η επίμαχη λέξη δύναται και πλέον ο ΠτΔ δεν μπορεί παρά υποχρεωτικά να αποδεχθεί την πρόταση της Κυβερνήσεως για διάλυση της Βουλής προκειμένου να αντιμετωπιστεί εξαιρετικό ζήτημα εθνικής σημασίας.

12 Αναθεωρήθηκαν όλες οι παράγραφοι των άρθρων 37 (πλην της πρώτης) και 38, αλλά και οι ερμηνευτικές δήλωσεις. Οριοθετήθηκαν και τυποποιήθηκαν κατά αυτό τον τρόπο οι ρυθμιστικές ευχέρειες του ΠτΔ. Καταργήθηκε ουσιαστικά η πολιτική ευχέρεια του ΠτΔ να επιλέξει πρωθυπουργό κατασκευάζοντας κοινοβουλευτική πλειοψηφία μέσω της διαδικασίας των διερευνητικών εντολών, στις περιπτώσεις που δεν προκύπτει στη Βουλή μονοκομματική ή πολυκομματική απόλυτη πλειοψηφία έπειτα από εκλογές ή κατά τη βουλευτική περίοδο. Καταργήθηκε επίσης η πλέον αντικοινοβουλευτική αρμοδιότητα του ΠτΔ να παύει την Κυβέρνηση βάσει άρθρου 38 παρ.2 του Σ Καταργήθηκε το άρθρο 39 και επομένως η ύπαρξη επικουρικού, γνωμοδοτικού οργάνου με το όνομα Συμβούλιο της Δημοκρατίας, καθώς επρόκειτο για θεσμό που είχε αδρανοποιηθεί. Θεσμοθετήθηκε η ειδική εκλογική κυβέρνηση, υπό υπηρεσιακή ή οικουμενική μορφή και καθιερώθηκαν δύο είδη δημοψηφίσματος, το Νομοθετικό και το Συμβουλευτικό. Γενικά, με τις αλλαγές που επέφερε το αναθεωρημένο Σύνταγμα του 1986, τόσο αυτές που αναλύονται στα πλαίσια του θεσμού της διάλυσης της Βουλής, όσο και τις υπόλοιπες, προέκυψε ένας καταστατικός χάρτης πιο δημοκρατικός και φιλελεύθερος, αλλά και συνάμα πιο αυστηρός και συνεπής στις συνταγματικές και πολιτικές εξελίξεις της σύγχρονης Ελλάδος. Η Διάλυση της 12ης Μαϊου 1989 Πρόκειται ουσιαστικά για την μόνη περίπτωση λήξης της θητείας της Βουλής στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, η οποία δεν έλαβε χώρα πρόωρα, αλλά μετά από την πάροδο των τεσσάρων ετών, γνωστή και ως τακτική διάλυση. Στο π.δ. 253/89 αναφέρονται άρθρα 53 παρ.1 σε συνδιασμό με 40 παρ.1 του Συντάγματος, στα οποία και στηρίχθηκε. Υπό προεδρίας Χρήστου Σαρτζετάκη, η χώρα οδηγείται σε εκλογές στις 18 Ιουνίου του Η κάλπη αυτή τη φορά όμως δεν αναδεικνύει κανένα κόμμα μεγάλο νικητή, καθώς δεν προέκυψε αυτοδύναμη πλειοψηφία. Τη σχετική πλειοψηφία των εδρών της Βουλής καταλαμβάνει η Νέα Δημοκρατία, στο τιμόνι της οποίας βρίσκεται ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Κατά το πρώτο στάδιο της διερευνητικής διαδικασίας, οι διερευνητικές εντολές, αποβαίνουν άκαρπες. Αξίζει να σημειωθεί πως η Κυβέρνηση αυτή συγκροτήθηκε, όχι με την προοπτική της διακυβέρνησης, αλλά ως κυβέρνηση ォπεριορισμένης διάρκειας サ και κυρίως 12

13 συγκεκριμένης αποστολής, προκειμένου να μην επέλθει παραγραφή αδικημάτων για τα οποία είχαν τότε κατηγορηθεί ο πρόεδρος του Π.Α.ΣΟ.Κ. Α. Παπανδρέου καθώς και υπουργοί της Κυβέρνησής του. Τελικώς, επετεύχθη σχηματισμός κυβέρνησης, με Πρωθυπουργό τον Τζ. Τζαννετάκη και τη σύμπραξη του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου. Η νεοσύστατη αυτή Βουλή θα αποδειχθεί, ωστόσο, βραχύβια και θα οδηγηθεί σύντομα σε νέα διάλυση. Η Διάλυση της 12ης Οκτωβρίου 1989 Όπως προελέχθη, η κυβέρνηση συνεργασίας ανάμεσα στη Νέα Δημοκρατία και τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, υπήρξε εφήμερη. Μόλις μερικούς μήνες μετά τη σύμπραξη των δύο κομμάτων, η κυβέρνηση παραιτείται. Ξεκινά η οριζόμενη εκ Συντάγματος διερευνητική διαδικασία για την διακρίβωση ύπαρξης δεδηλωμένης κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης, η οποία όμως και εξαντλείται χωρίς το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Τελικά με το π.δ. 557/89 διαλύεται η Βουλή βάσει των άρθρων 35 παρ. 2 εδάφη. γ 37 παρ. 3 εδάφη. τελ. και 41 παρ. 1 εδάφη τελ. του Συντάγματος. Πρόκειται περί κοινοβουλευτικής διάλυσης ένεκα αδυναμίας σχηματισμού Κυβέρνησης. Οι εκλογές διεξήχθησαν στις 5 Νοεμβρίου 1989 υπό της υπηρεσιακής κυβερνήσεως του Ι.Γρίβα και προεδρίας του Χρήστου Σαρτζετάκη. Η Νέα Δημοκρατία συγκέντρωσε και πάλι τη σχετική μόνο πλειοψηφία των εδρών. Τελικώς, ο Ξενοφών Ζολώτας σχημάτισε οικουμενική τακτική κυβέρνηση με την υποστήριξη του ΠΑ.ΣΟ.Κ, της Νέας Δημοκρατίας και του Συνασπισμού της Αριστεράς. Η Διάλυση της 12ης Μαρτίου 1990 Η οικουμενική κυβέρνηση αποδείχθηκε επίσης βραχύβια. Η αδυναμία των κομμάτων να σημφωνήσουν στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας, έπειτα από τη λήξη της πενταετούς θητείας του Χρήστου Σαρτζετάκη, οδήγησε σε νέα διάλυση της Βουλής, σύμφωνα με το άρθρο 32 παρ. 4 του Συντάγματος που μνημονεύεται και στο σχετικό π.δ. 63/90. Οι εκλογές στις 8 Απριλίου του 1990 ανέδειξαν πρώτο κόμμα τη Νέα Δημοκρατία, χωρίς όμως αυτοδυναμία, και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σχημάτισε κυβέρνηση με τη συμβολή του Θ.Κατσίκη, βουλευτού της Δημοκρατικής Ανανέωσης. 13

14 14 Η Διάλυση της 10ης Σεπτεμβριου 1993 Πρόκειται για τυπικά δημοψηφισματική διάλυση της Βουλής βάσει του άρθρου 41 παρ.2 του Σ. Η Νέα Δημοκρατία δεν κατόρθωσε να διατηρήσει την δεδηλωμένη ένεκα της οριακής της πλειοψηφίας, η οποία και επλήγη με την ανεξαρτητοποίηση δύο βουλευτών της. Μολαταύτα, παρά την απουσία της δεδηλωμένης, η κυβέρνηση ζήτησε διεξαγωγή εκλογών βάσει του Σ41 παρ.2 καθώς δεν είχε προηγηθεί ψήφος εμπιστοσύνης στην Κυβέρνηση στην δεδομένη χρονική στιγμή, ώστε να καταδειχθεί και τυπικά η απώλεια της δεδηλωμένης. Με το π.δ. 352/93 διαλύεται η Βουλή και στις 10 Οκτωβρίου 1993 διενεργούνται εκλογές υπό την προεδρία του Κ.Καραμανλή, με νικητή το ΠΑ.ΣΟ.Κ του Ανδρεά Παπανδρέου. Η Διάλυση της 24ης Αυγούστου 1996 Η διάλυση της Η' Βουλής αποτελεί δημοψηφισματική διάλυση, στηριζόμενη στο Σ 41 παρ.2. Συγκεκριμένα, έπειτα από μακρόχρονη παραμονή του σε νοσοκομείο και ένεκα της κρισιμότητας της κατάστασης της υγείας του, ο Ανδρέας Παπανδρέου παραιτείται, και τη θέση του στα ηνία του ΠΑ.ΣΟ.Κ αναλαμβάνει το Κωνσταντίνος Σημίτης, ο οποίος προτείνεται και διορίζεται πρωθυπουργός κατ'εφαρμογήν του Σ 38 παρ.2. Με στόχο την ανανέωση της λαϊκής εντολής στο πρόσωπο του νέου ηγέτη του ΠΑ.ΣΟ.Κ, η κυβέρνηση ζητά εκλογές το καλοκαίρι του 1996, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος αποδέχεται την πρόταση και διαλύει την Βουλή με το π.δ. 286/96. Στις 22 Σεπτεμβρίου 1996 διεξάγονται εκλογές των οποίων τα αποτελέσματα αναδεικνύουν πρώτο το ΠΑ.ΣΟ.Κ με αυτοδύναμη πλειοψηφία και πρωθυπουργό της νέας κυβέρνησης τον Κωνσταντίνο Σημίτη. Η Διάλυση της 14ης Μαρτίου 2000 Λίγο πριν την τακτική της διάλυση, η Θ' Βουλή οδηγείται σε πρόωρη διάλυση, η οποία παρουσιάζει δημοψηφισματική μορφή βάσει του Σ 41 παρ.2. Σκοπός της Κυβέρνησης ήταν να ανανεωθεί η λαϊκή εντολή και να αναδειχθεί αναθεωρητική Βουλή, πριν τη δρομολογημένη αναθεώρηση του Συντάγματος του Με το π.δ. 97/2000 η Βουλή διαλύεται και στις 9 Απριλίου διεξάγονται εκλογές υπό προεδρίας Κωστή Στεφανόπουλου. Έπειτα από μια τεταμένη και αμφίρροπη εκλογική αναμέτρηση, την πρώτη θέση καταλαμβάνει το ΠΑ.ΣΟ.Κ με αυτοδύναμη πλεοψηφία και ο Κ.Σημίτης σχηματίζει κυβέρνηση.

15 15 Η Διάλυση της 11ης Φεβρουαρίου 2004 Δημοψηφισματική διάλυση της Βουλής, η οποία κηρύχθηκε με το π.δ. 48/2004 και στηρίχθηκε στο άρθρο 41 παρ.2 του Συντάγματος. Η χώρα οδηγήθηκε σε εκλογές στις 7 Μαρτίου του 2004 υπό προεδρίας Κωστή Στεφανόπουλου, ενώ την νίκη κατέκτησε η Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Α. Καραμανλή, ο οποίος και σχημάτισε αυτοδύναμη Κυβέρνηση. Η Διάλυση της 17ης Αυγούστου 2007 Πρόκειται περί μίας ακόμα πρόωρης και δημοψηφισματικής διάλυσης της Βουλής - όπως εξάλλου και οι περισσότερες εκ των μεταπολιτευτικών διαλύσεων - βάσει του άρθρου 41 παρ.2 του Σ. Ο πρωθυπουργός ζητά στις 17 Αυγούστου 2007 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια, τη διάλυση της Βουλής και τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών, επικαλούμενος ως εθνικό θέμα τις μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία και την Οικονομία και την κατάρτιση του προϋπολογισμού του Η διάλυση επέρχεται με το π.δ. 154/2007 και, τελικώς, εκλογές διεξάγονται στις 16 Σεπτεμβρίου 2007, με νίκη της Νέας Δημοκρατίας, ενώ Πρωθυπουργός ορκίζεται για δεύτερη φορά ο Κωνστανίνος Α. Καραμανλής. Η Διάλυση της 7ης Σεπτεμβρίου 2009 Η διάλυση της ΙΒ' Βουλής συντελείται μόλις δύο χρόνια κατόπιν της προηγούμενης, αποτελεί τυπικά δημοψηφισματική διάλυση με στόχο την ανανέωση της λαϊκής εντολής και προβλέπεται στο άρθρο 41 παρ.2 του Σ. Οι πολιτικές τριβές και τα κοινωνικά προβλήματα είχαν οδηγήσει την Κυβέρνηση στην αναζήτηση εκ νέου της λαϊκής εντολής. Οι εκλογές λαμβάνουν χώρα στις 4 Οκτωβρίου 2009, υπό προεδρίας Καρολου Παπούλια και σηματοδοτούν την επιστροφή του ΠΑ.ΣΟ.Κ στην Κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Γεώργιο Α. Παπανδρέου. Η Διάλυση της 11ης Απριλίου 2012 Διαμέσου μιας εξαιρετικά δύσκολης για τη χώρα περιόδου εξαιτίας της βαρύτατης οικονομικής κρίσης και των καταιγιστικών μεταρρυθμίσεων, η Βουλή διαλύεται εκ νέου βάσει του άρθρου 41 παρ.2 και 3 του Σ (δημοψηφισματική διάλυση) προκειμένου να διεξαχθούν οι πιο κρίσιμες εκλογές των τελευταίων χρόνων. Με πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Κάρολο Παπούλια, το π.δ. 40/2012 διαλύει την Βουλή και στις εκλογές που

16 ακολουθούν στις 6 Μαΐου 2012, παρατηρείται πανωλεθρία του δικομματισμού. Κανένα κόμμα δεν εξασφαλίζει την απόλυτη πλειοψηφία κι έτσι από τις 7 Μαΐου ξεκινά η προσπάθεια του Προέδρου της Δημοκρατίας Καρόλου Παπούλια για τη δημιουργία βιώσιμου κυβερνητικού σχήματος, σύμφωνα με τις συνταγματικές επιταγές. Η Διάλυση της 19ης Μαΐου 2012 Οι πρωτοβουλίες του προέδρου της Δημοκρατίας, Καρόλου Παπούλια, για σχηματισμό κυβέρνησης δεν αποδίδουν. Οι εκλογές αποτελούν πλέον μονόδρομο. Ορίζεται υπηρεσιακός πρωθυπουργός ο Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας Παναγίωτης Πικραμμένος, ο οποίος ορκίζεται στις 16 Μαΐου Η διάλυση της ΙΔ' Βουλής κηρύσσεται με το π.δ. 72/2012, βασίζεται στα άρθρα 35 παρ.2 περίπτ.γ και 37 παρ.3 εδ.γ του Συντάγματος και είναι κοινοβουλευτική, ένεκα αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης. Οι εκλογές διεξάγονται στις 17 Ιουνίου του 2012 με ισχνή νίκη της Νέας Δημοκρατίας. Τελικά σχηματίζεται κυβέρνηση συνεργασίας με τη σύμπραξη Νέας Δημοκρατίας, ΠΑ.ΣΟ.Κ και Δημοκρατικής Αριστεράς, ενώ Πρωθυπουργός ορκίζεται ο Αντώνης Σαμαράς. 16 V. Συμπεράσματα, Περίληψη Ο θεσμός της Διάλυσης της Βουλής αποτελεί μία από τις κύριες εκφάνσεις του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Έχοντας τις ρίζες του στη μοναρχική Αγγλία και ξεκινώντας ως ένα βαθιά αντιδημοκρατικό δικαίωμα-όπλο στα χέρια του εκάστοτε Ηγεμόνα, προσαρμόστηκε στις διαδοχικές αλλαγές των πολιτευμάτων και μετεξελίχθηκε σε έναν θεσμό της σύγχρονης εποχής, με αντικειμενικό χαρακτήρα και πρωτεύοντα ρόλο στην κοινοβουλευτική πραγματικότητα κάθε φορά που επικλήθηκε. Σύμφωνα με το ισχύον ελληνικό Σύνταγμα, η διάλυση της Βουλής διακρίνεται σε κοινοβουλευτική, η οποία εμφανίζεται για λόγους αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης ή κυβερνητικής αστάθειας, και σε δημοψηφισματική, κατά την οποία ζητείται η ανανέωση της λαϊκής εντολής για σπουδαίο λόγο εθνικής σημασίας. Ειδική περίπτωση αποτελεί η Προεδρική Διάλυση, κατά την αδυναμία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, από το 1975 έως σήμερα, έχουν λάβει χώρα 14 διαλύσεις, στην πλειοψηφία του δημοψηφισματικές. Συμπερασματικά, ο θεσμός της διάλυσης επέδειξε ιδιαίτερη προσαρμοστικότητα και συνδέθηκε άρρηκτα με την ικανότητα στήριξης της εκάστοτε κυβέρνησης.

17 17 VΙΙ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1975 ΕΩΣ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ 1986 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1986 ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΡΕΑΣ Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ ΑΘΗΝΑ-ΚΟΜΟΤΗΝΗ 1992 ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΤΟΜΟΣ Β', Ι'ΕΚΔΟΣΗ ΑΘΗΝΑ 2004 ΚΩΣΤΑΣ Γ.ΜΑΥΡΙΑΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΤ.Ν.ΣΑΚΚΟΥΛΑ ΑΘΗΝΑ ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2004 ΜΑΝΕΣΗΣ ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ, ΔΙΚΑΙΟ,ΣΥΝΤΑΓΜΑ,ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ,ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΡΘΡΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΚΡΟΒΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ,1981 ΜΑΝΙΤΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑΘΗΝΑ ΚΟΜΟΤΗΝΗ,1996 ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΜΕΤΑΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΗΣ ΒΟΥΛΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ ΑΘΗΝΑ 1978 ΡΩΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ-ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ,ΑΘΗΝΑ-ΚΟΜΟΤΗΝΗ,1980 ΤΣΑΤΣΟΣ Δ., ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΜΟΣ Β ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑΘΗΝΑ- ΚΟΜΟΤΗΝΗ 1992

18 18