ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΟΠΟΡΟΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ 1821»

Transcript

1 ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΠΛΟΙΑΡΧΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΟΠΟΡΟΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ 1821» Όνομα Σπουδαστή: Αναστασάκης Εμμανουήλ Επιβλέπων Καθηγητής: Παπαδομιχελάκης Χαράλαμπος Ημερομηνία Παράδοσης:

2 ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΠΛΟΙΑΡΧΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΟΠΟΡΟΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ 1821» Όνομα Σπουδαστή: Αναστασάκης Εμμανουήλ Επιβλέπων Καθηγητής: Παπαδομιχελάκης Χαράλαμπος Ημερομηνία Παράδοσης: Περίληψη Προχωρώντας οι εποχές και αλλάζοντας οι καιροί, οι άνθρωποι ξεχνάνε από πού προέρχονται και με πόσους αγώνες κατακτήθηκαν, προστατεύθηκαν όλα όσα απολαμβάνουν σήμερα. Η παρούσα πτυχιακή εργασία αναφέρεται στους Έλληνες πατριώτες και θαλασσοπόρους που πολέμησαν τον τούρκικο ζυγό κατά την περίοδο του Οι σημαντικότεροι από εκείνους είναι ο Μιαούλης, ο Κανάρης, ο Κουντουριώτης Λ., ο Κουντουριώτης Γ., ο Οικονόμου, η Μπουμπουλίνα, η Μαυρογένους. Όλοι αυτοί που ο καθένας έλαβε μέρος με τον δικό του τρόπο στις μάχες και ναυμαχίες θα αναφερθούν λεπτομερώς, τόσο η προσωπική τους ζωή, η πολιτική τους δράση καθώς και η συμμετοχή τους στην Επανάσταση. Μέσα από την παρούσα εργασία, επιδιώκεται η διατήρησης της μνήμης αυτών των ανθρώπων που πολέμησαν για την πατρίδα τους. 2

3 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1ο: Σπουδαίοι Έλληνες Ναυμάχοι και Πυρπολητές... 6 Κεφάλαιο 2ο: Ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης Γενικά Στοιχεία και Προσωπική Ζωή Προπολεμικά Γεγονότα και Πρώιμα Χρόνια Συμμετοχή στην Επανάσταση Πολιτική Δράση Τελευταία χρόνια της ζωής του και ο θάνατος του Οικογενειακή κατάσταση Κεφάλαιο 3ο: Κωνσταντίνος Κανάρης Γενικά Στοιχεία και Προσωπική Ζωή Πρώιμα χρόνια της ζωής του Πυρπολικό Σκάφος ή Μπουρλότο Συμμετοχή στην Επανάσταση Πολιτική Δράση Κεφάλαιο 4ο: Οικογένεια Κουντουριώτη Ο Λάζαρος Κουντουριώτης Γεώργιος Κουντουριώτης Έργο και Πολιτική Συμμετοχή τους στην Επανάσταση Τελευταία Χρόνια της Ζωής τους Κεφάλαιο 5ο: Αντώνης Οικονόμου Πρώιμα Χρόνια της Ζωής του Έργο και Συμμετοχή στην Επανάσταση Τελευταία Χρόνια της Ζωής του η Καταδίωξη του και ο Θάνατός του Κεφάλαιο 6 ο : Αποστόλης Νικολής Πρώιμα Χρόνια Έργο και Συμμετοχή του στην Επανάσταση Τελευταία Χρόνια της Ζωής του Κεφάλαιο 7ο: Σαχτούρης Γεώργιος Πρώιμα Χρόνια της ζωής του Έργο και Συμμετοχή στην Επανάσταση Τελευταία Χρόνια της Ζωής του και ο Θάνατος του Κεφάλαιο 8ο: Μαντώ Μαυρογένους Πρώιμα Χρόνια της Ζωής της

4 8.2 Έργο και Συμμετοχή στην Επανάσταση Μεταεπαναστατικά Χρόνια και Προσωπική Ζωή Κεφάλαιο 9ο: Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα Νεανικά χρόνια Προεπαναστατικά Χρόνια και η Δημιουργία του πλοίου Αγαμέμνων Συμμετοχή στην Επανάσταση Μετεπαναστατικά χρόνια Επίλογος Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία Ηλεκτρονικές πηγές

5 Εισαγωγή Η Επανάσταση του 1821 ήταν η ένοπλη εξέγερση των Ελλήνων ενάντια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας και τη δημιουργία ανεξάρτητου εθνικού κράτους. Ηρωϊκές ήταν οι μάχες των Ελλήνων στη στεριά αλλά εξίσου σημαντική ήταν η συμβολή των Ελλήνων θαλασσοπόρων. Σημαντική ήταν και η συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή με την οποία κατοχυρώθηκε νομικά το δικαίωμα της χρήσης της ρωσικής σημαίας από Έλληνες πλοιοκτήτες και δυνατότητα να ναυπηγήσουν πλοία μεγάλου εκτοπίσματος. Χρησιμοποιώντας τη ρωσική σημαία και τη χορήγηση αδείας επιτηδεύματος, σε όσους ύψωναν τη ρωσική σημαία συνέβαλαν ώστε ο εμπορικός στόλος των Ελλήνων πλοιοκτητών να αναπτυχθεί θεαματικά. Πολλοί ήταν οι παράγoντες που συνέβαλαν ώστε οι Έλληνες να υπερτερούν στη θάλασσα. Ένας από αυτούς ήταν ότι οι Έλληνες επαναστάτες αν και δε διέθεταν πολεμικό στόλο, ωστόσο κατάφεραν να μετασκευάσουν σε πολεμικά τα πολλά εμπορικά τους καράβια, τα οποία ήδη ήταν οπλισμένα για την καταπολέμηση των πειρατών. Ιδιαίτερα αποτελεσματικά ήταν επίσης τα πυρπολικά που κατασκεύασαν, τα οποία αποτέλεσαν τεράστια απειλή για τα βαριά και δυσκίνητα Οθωμανικά καράβια σε σχέση με τα ελαφρότερα ελληνικά. Ένας ακόμη σημαντικός λόγος για τον οποίο οι Έλληνες υπερτερούσαν στη θάλασσα ήταν το γεγονός πως τα ελληνικά πληρώματα ήταν έμπειρα λόγω προηγούμενης προϋπηρεσίας τους για λογαριασμό των ίδιων των Τούρκων ή των Άγγλων και των Ρώσων. Στον αντίποδα, τα τουρκικά σκάφη δεν διέθεταν ανάλογης ποιότητας πληρώματα. Κυρίαρχο ρόλο όμως στη ναυτική επανάσταση έπαιξαν τρία κυρίως νησιά, η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά, τα οποία από τον 18 αιώνα είχαν αναπτυχθεί σε υπολογίσιμα ναυτικά κέντρα. Οι τότε συνθήκες ναυσιπλοΐας είχαν κάνει τους Έλληνες ναυτικούς όχι μόνο άφοβους θαλλασομάχους, αλλά και έμπειρους πολεμιστές. Έτσι κατά τις παραμονές της Επαναστάσεως η ναυτική δύναμη των Ελλήνων, μολονότι δεν συγκρινόταν με εκείνη του εχθρού, ήταν ωστόσο σε θέση να προβάλλει αξιόλογη αντίσταση στους Τούρκους. 5

6 Κεφάλαιο 1ο: Σπουδαίοι Έλληνες Ναυμάχοι και Πυρπολητές Πολλοί ήταν οι Έλληνες ναυμάχοι που κυριάρχησαν στην επανάσταση με τον ηρωικό αγώνα τους. Εξέχουσες προσωπικότητες ήταν οι εξής : Βρατσάνος Δημήτριος : Δημογέροντας των Ψαρών από παλιά ιστορική οικογένεια. Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τα Ψαρά (Ιούλιος 1824) κλείστηκε μαζί με το γιο του σε ένα μικρό φρούριο στο Παλαιόκαστρο, έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και ανατινάχτηκε μαζί με τους συμπολεμιστές του και 2000 περίπου Τούρκους. Γκιώνης Γκίκας : Φιλικός, γιος του Υδραίου προκρίτου Γεωργίου Γκίκα. Έφορος της Φιλικής Εταιρείας στην Ύδρα. Φρόντισε με τον πατέρα του για τον εξοπλισμό του στόλου της Ύδρας, για τον οποίο διέθεσαν ολόκληρη σχεδόν την περιουσία τους. Διαμαντής Νικολάου: Αγωνιστής του 1821, γνωστός με το προσωνύμιο Καπετάν Διαμαντής ή Ολυμπίτης. Εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Σκιάθο, όπου αντιμετώπισε με επιτυχία τους Τούρκους. Στις 09/10/1823 συμμετέχει στη νικηφόρα μάχη της Σκιάθου κατά του Ναυάρχου του Σουλτάνου Μωχαμέτ Χουσρέτ Πασά (ο λεγόμενος Τοπάλ). Κριεζής Αντώνιος : Αγωνιστής του 1821, ναυτικός και πολιτικός από την Ύδρα. Μετά το ξέσπασμα την Επανάστασης του 1821 πήρε μέρος στις ναυτικές επιχειρήσεις στη Σάμο και στη ναυμαχία των Σπετσών. Συμμετείχε το 1825 μαζί με τον Κανάρη στο εγχείρημα για την πυρπόληση του αιγυπτιακού στόλου μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Το 1828 ο Καποδίστριας τον διόρισε μοίραρχο του στόλου. Επί Όθωνος προβιβάστηκε σε αντιναύαρχο (ο πρώτος του ελληνικού ναυτικού με αυτό τον βαθμό) και ονομάστηκε αυλάρχης. Το 1836 έγινε υπουργός των Ναυτικών στην Κυβέρνηση Άρμανσπεργκ. Στις 12 Δεκεμβρίου 1849 διαδέχτηκε τον Κανάρη στην πρωθυπουργία ως τις 16 Μαΐου 1854, σχηματίζοντας την Κυβέρνηση Κριεζή του Επί βασιλιά Γεωργίου Α ονομάστηκε επίτιμος υπασπιστή, σύμβουλος επί Ναυτικών Θεμάτων και υποναύαρχος (ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα που έφτασε μέχρι αυτόν το βαθμό. Πέθανε στην Αθήνα την 1η Απριλίου Ήταν παντρεμένος με την Κυριακούλα Βούλγαρη, κόρη του Γεωργίου Βούλγαρη. Ματρόζος Ιωάννης: Πυρπολητής από την Ύδρα, Ο Ιωάννης είναι άγνωστο πότε γεννήθηκε και οπωσδήποτε δεν ανήκε σε μία από τις γνωστές μεγάλες υδραϊκές οικογένειες πλοιοκτητών, αφού το επίθετό του δεν αναφέρεται προεπαναστατικά. Έκανε την εμφάνισή του, σαν πυρπολητής, το καλοκαίρι του 1824 στην εκστρατεία για τη διάσωση της Σάμου και στη σειρά των ναυμαχιών στο ανατολικό Αιγαίο που την ακολούθησαν του Γέροντα, της Άνδρου, της Σάμου, του Μεσολογγίου κ.λπ. Ματρόζος Λέκκας: Ο Αλέξανδρος ή Λέκκας, όπως είναι ευρύτατα γνωστός, ήταν ένας από τους πλέον διακεκριμένους Σπετσιώτες ναυμάχους και πυρπολητές. 6

7 Γεννήθηκε περί το 1795 και πέθανε πριν το Σε σωζόμενα έγγραφα της εποχής, πάντως, αναφέρεται ως Λέκκας Ματρόζη Στις , με διαταγή του Όθωνα, του απονεμήθηκε ο Αργυρούς Σταυρός του Ελληνικού Βασιλείου. Ήταν παντρεμένος με την Παναγιώτα Ντούβρα, με την οποία είχε αποκτήσει τέσσερα παιδιά. Τον Αναστάσιο, τον Γεώργιο, την Ευγενία και την Κυριακή. Το Πολεμικό Ναυτικό, τιμώντας τους δύο ομώνυμους ήρωες, έδωσε το όνομα «Ματρόζος» σε ένα υποβρύχιό του που έδρασε στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και σε ένα δεύτερο τα νεότερα χρόνια Μπαρμπάτσης Κοσμάς: Σπετσιώτης πυρπολητής. Διακρίθηκε στο ναυτικό Αγώνα του Ακολούθησε από μικρός το ναυτικό επάγγελμα και κατά την διάρκεια της Επανάστασης έλαβε μέρος σε πολλές ναυμαχίες (Γέροντα, Καφηρέα, Ναυπάκτου, Πρεβέζης και Πατρών). Το γεγονός που τον ανάδειξε θριαμβευτή ήταν η επίθεσή του στην τουρκική ναυαρχίδα κατά την Ναυμαχία των Σπετσών το Η παράτολμη αυτή πράξη ανάγκασε τους Τούρκους να υποχωρήσουν και έτσι έκρινε στην πραγματικότητα την έκβαση της μάχης. Μετά το τέλος του Αγώνα ο Μπαρμπάτσης έζησε στο νησί ως τα βαθιά γηρατειά τιμούμενος από όλους τους Σπετσιώτες για την φιλοπατρία και τον ηρωισμό του. Νικόδημος Κωνσταντίνος: Ψαριανός πυρπολητής του 1821 και μετά ναύαρχος. Κατά το πρώτο έτος της Επανάστασης έλαβε μέρος σε δευτερεύουσας σημασίας ναυτικές επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα ασχολείτο με τη μετασκευή σκαφών σε πυρπολικά Μετά το τέλος της Επανάστασης και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους,εξελέγη κατά επανάληψη βουλευτής Νέων Ψαρών και το 1869 χρημάτισε Πρόεδρος της Βουλής. Εκτός από πυρπολητής και ναυμάχος, ο Νικόδημος αναδείχθηκε και σε σπουδαίο συγγραφέα και άφησε βιβλία που αναφέρονται όλα σε ναυτικά θέματα. Παπανικολής, Δημήτριος: Διάσημος πυρπολητής και ναυτικός, αγωνιστής του 1821 από τα Ψαρά. Σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών, κατά τη διάρκεια μίας τρικυμίας, είχε καταφέρει μόνος του ανάμεσα στούς υπόλοιπους ναύτες, να ανέβει στο πιο ψηλό κατάρτι και να δέσει το πανί που είχε λυθεί σώζοντας το καράβι του πατέρα του από πιθανό ναυάγιο. Σε ηλικία δεκαεννέα ετών ήταν ήδη πλοίαρχος, ενώ υπάρχουν πολλές μαρτυρίες της εποχής, κατέκαψε το τουρκικό δίκροτο το οποίο βούλιαξε, παρασύροντας μαζί του στον υπόγειο τάφο χίλιους μουσουλμάνους Πιπίνος Ανδρέα : Υδραίος πυρπολητής, ένας από τους πιο γενναίους ναυτικούς αγωνιστές του Το έτος 1822 κατόρθωσε μαζί με τον Κωνσταντίνο Κανάρη να μπει νύχτα στο στενό μεταξύ Χίου και Τσεσμέ όπου ήταν αγκυροβολημένος ο εχθρικός στόλος και κατόρθωσαν ο μεν Κανάρης να πυρπολήσει το πρώτο δίκροτο, ο δε Πιπίνος να προσκολλήσει το πυρπολικό του σε ένα δεύτερο πλοίο. Το εχθρικό πλοίο αποσπάστηκε από τον στόλο, καταστράφηκε όμως και έχασε όλο του το πλήρωμα. Διορίστηκε από το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος αρχηγός της ανατολικής μοίρας, και αποστρατεύτηκε το Ιάκωβος Γιακουμάκης Τομπάζης : Γιος του Νικολάου. Φιλικός και ναύαρχος κατά την Επανάσταση του Ήταν από αυτούς που κυνήγησαν τον Αντώνη 7

8 Οικονόμου και τον εξανάγκασαν να φύγει απο την Ύδρα για να επανέλθει η εξουσία στα χέρια των παραδοσιακών νοικοκυραίων του νησιού. Ο Ιάκωβος είχε την τιμή να οριστεί πρώτος αυτός ναύαρχος του ενωμένου ελληνικού στόλου στον οποίον εκτός της Ύδρας συμμετείχαν οι Σπέτσες και τα Ψαρά Τσαμαδός Αναστάσιος : Γενναίος ναυτικός, αγωνιστής του 1821 από την Ύδρα. απετάνιος του ξακουσμένου του καραβιού «ο Άρης» και αρχηγός μοίρας υπό τον Μιαούλη. Πρώτος αυτός όρμησε στη Χίο και επιτέθηκε στο ντελίνι του Καπητάμπασα. Ναυμάχησε επίσης στην ναυμαχία των Πατρών. Έπεσε στην Ναυμαχία της Σφακτηρίας το 1825, αψηφώντας τον θάνατο. Οι σημαντικότεροι όμως από αυτούς είναι: Μιαούλης Ανδρέας, Κωνσταντίνος Κανάρης, Κουντουριώτης Λάζαρος, Κουντουριώτης Γεώργιος, Οικονόμου Αντώνης, Αποστόλης Νικολής, Σταχτόυρης Γεώργιος, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, Μαντώ Μαυρογένους, για τους οποίους θα αναφερθούμε περισσότερο στο έργο τους και τον αγώνα των συγκεκριμένων για να απελευθερωθεί η Ελλάδα από τον Τούρκικο ζυγό. 8

9 Κεφάλαιο 2ο: Ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης 2.1 Γενικά Στοιχεία και Προσωπική Ζωή Ο Ανδρέας "Μιαούλης" - Βώκος (Ύδρα 20 Μαΐου 1769 Πειραιάς 11 Ιουνίου 1835) ήταν Έλληνας καραβοκύρης, δηλαδή πλοιοκτήτης, ο οποίος διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην επανάσταση του 1821, ως διοικητής ναύαρχος του ελληνικού στόλου, αλλά και στη μετέπειτα πολιτική ζωή του τόπου, με αποκορύφωμα την ανταρσία της Ύδρας κατά του Καποδίστρια, που είχε ως αποτέλεσμα την πυρπόληση του εθνικού στόλου στον Πόρο. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τιμήθηκε πλείστες φορές από το οθωνικό καθεστώς, ενώ συμπεριλήφθηκε και στην τριμελή επιτροπή που προσέφερε το στέμμα στον νεαρό τότε Όθωνα. Υπήρξε ο γενάρχης της οικογένειας των Μιαούληδων και γιος του ήταν ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας,Αθανάσιος Μιαούλης. 2.2 Προπολεμικά Γεγονότα και Πρώιμα Χρόνια Ο Μιαούλης γεννήθηκε στις 20 Μαΐου 1769 στην Ύδρα και το πραγματικό του επώνυμο ήταν Βώκος. Ήταν το δεύτερο παιδί του Υδραίου πλοιοκτήτη και προεστού Δημήτριου Βώκου, γόνου αρχοντικής Υδραίκης οικογένειας, η οποία προερχόταν από τα Φύλλα, κοντά στη Χαλκίδα και ήταν εγκαταστημένη στην Ύδρα από το Οι Βώκοι εξαιτίας διαμάχης με τον Τούρκο Γκεζαΐρ Πασά, γνωστό και ως Χαζναντράραγα, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να καταφύγουν αρχικά στη Δοκό και στη συνέχεια στην ημιαυτόνομη Ύδρα. Η μητέρα του λεγόταν Ανδριανή και ήταν χήρα του Ανδρέα Βόχα ή Βοχαΐτου. Ο πατέρας του προσπάθησε ανεπιτυχώς να του μάθει γράμματα, όμως ο νεαρός τότε Ανδρέας στράφηκε στη ναυτιλία, στην οποία είχε δείξει ιδιαίτερη κλίση από τα εφηβικά του χρόνια. Σε ηλικία μόλις 16 ετών και παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του έγινε πλοίαρχος στο οικογενειακό πλοίο. Έπειτα πούλησε το πλοίο της οικογένειας και αγόρασε από έναν Οθωμανό της Χίου το εμπορικό πλοίο Μιαούλ. Από τότε εμφανίζεται με το επώνυμο Μιαούλης. Στη συνέχεια, και αφού η περιουσία του συνεχώς αυξανόταν, ανέθεσε στον Υδραίο ναυπηγό Μαστρογεώργη την κατασκευή ενός νέου μεγάλου εμπορικού πλοίου. Η χωρητικότητα του νέου αυτού πλοίου ήταν 498 τόνοι, ήταν εφοδιασμένο με 22 κανόνια ενώ το πλήρωμα υπερέβαινε τα 100 άτομα. Με το ξέσπασμα του 9

10 Αγγλογαλλικού πολέμου ο Ανδρέας Μιαούλης απέκτησε τεράστια περιουσία διασπώντας τους αγγλικούς αποκλεισμούς. Σε ένα ταξίδι όμως, περίπου το 1802, κοντά στο Κάδιξ συνελήφθη το πλοίο του από περιπολικό και ρυμουλκήθηκε στη ναυαρχίδα του Άγγλου ναύαρχου Νέλσωνα. Ο Ναύαρχος, ύστερα από την ειλικρινή ομολογία του και θαυμάζοντας τη τόλμη του τον άφησε ελεύθερο. Είχε όμως την ατυχία λίγους μήνες αργότερα το πλοίο του να χτυπήσει σε ύφαλο κοντά στο Γιβραλτάρ και να βουλιάξει. Ύστερα από αυτό αναγκάστηκε να καταφύγει στη Γένοβα και να ναυπηγήσει νέο πλοίο, χωρητικότητας 400 τόνων και αξίας πιάστρων, ποσό που του στέρησε την πρωτιά μεταξύ των Υδραίων πλοιοκτητών. Ο Μιαούλης λόγω της γενναιότητας του αλλά και της ισχυρογνωμοσύνης του είχε εμπλακεί σε πολλές διαμάχες. Η πιο διάσημη ήταν αυτή με ένα γαλλικό πλοίο λίγο έξω από τις ακτές της Ιταλίας. Η ναυμαχία διήρκεσε τρεις ολόκληρες μέρες και τελικά είχε ως αποτέλεσμα την υποχώρηση του γαλλικού πλοίου. Την περίοδο αυτή ο ρωσικός στόλος υπό τον ναύαρχο Σινιάβιν προσορμίστηκε κοντά στην Ύδρα και κάλεσε τους Υδραίους σε εξέγερση. Μια ρωσόφιλη μερίδα με επικεφαλής τον Λάζαρο Κουντουριώτη, υποδέχτηκε τους Ρώσους πανηγυρικά με κανονιοβολισμούς και ύψωσε τη ρωσική σημαία στην καγκελλαρία. Ο Γεώργιος Βούλγαρης, διοικητής του νησιού, κατέφυγε στην Αθήνα. Ο ρωσικός στόλος αποχώρησε και τότε οι επαναστήσαντες, φοβούμενοι τα αντίποινα για τον άκαιρο ξεσηκωμό τους ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν το νησί. Ο Βούλγαρης, αντιλαμβανόμενος ότι η αποχώρηση των πλουσιότερων νοικοκυραίων θα ήταν καταστροφική για την Ύδρα, έστειλε τον Μιαούλη στην Ύδρα ο οποίος κατάφερε να εμποδίσει τη φυγή των πλοίων και επανέφερε στη διοίκηση το Βούλγαρη. Μετά την πτώση του Ναπολέοντα ο Μιαούλης από το 1816 έπαψε να ταξιδεύει και αποσύρθηκε στην Ύδρα όπου και ασχολήθηκε με το εμπόριο παραδίδοντας ουσιαστικά τη ναυτιλιακή επιχείρηση στο γιό του, Δημήτριο. Παράλληλα τα πλοία του ταξίδευαν στις Ευρωπαϊκές ακτές. 2.3 Συμμετοχή στην Επανάσταση Ο Ανδρέας Μιαούλης ήταν αντίθετος με την εθνική εξέγερση γιατί πίστευε ότι οι Έλληνες δεν ήταν ακόμα επαρκώς προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουν τον τουρκικό στρατό. Ήταν απολύτως λογικό να φοβάται λοιπόν μια επικείμενη επανάσταση αφού μια ενδεχόμενη αποτυχία θα έπληττε τα συμφέροντα της Ύδρας, η οποία ήταν ημιαυτόνομη, πλην όμως είδε με ευχαρίστηση την εκλογή του γιου του στη θέση του μοίραρχου - αρχηγού των υδραίικων πλοίων. Σημασία έχει ότι στις 27 Μαρτίου του 1821 ο Αντώνιος Οικονόμου ξεσήκωσε τους Υδραίους, κήρυξε την επανάσταση στο νησί και ουσιαστικά ανάγκασε κάτω από την πίεση του λαού τουςπροεστούς, μεταξύ αυτών και τον Μιαούλη, να συμμετάσχουν στον απελευθερωτικό αγώνα. Την επόμενη 10

11 μέρα ο Μιαούλης προσέφερε υπέρ της ανεξαρτησίας σπανικά τάλιρα ενώ στις 31 Μαρτίου υπέγραψε ως Αντώνη Βοκού την εκλογή του Οικονόμου ως διοικητή του νησιού. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη αποσύρθηκε στην οικία του και απλά παρακολουθούσε τα γεγονότα. Σύμφωνα με τους ιστορικούς δε φαίνεται να ενεπλάκη καθόλου στη δολοφονία του Οικονόμου ενώ τον πρώτο χρόνο δεν πήρε μέρος σε καμία ναυμαχία σε αντίθεση με τον γιο του, Δημήτριο Μιαούλη( ), ο οποίος ήταν πλοίαρχος και συμμετείχε σε πολλές ναυμαχίες στον Κορινθιακό κόλπο, στις Σπέτσες. Εν τούτοις στις 20 Ιουλίου του 1821 ο Μιαούλης μαζί με τους Φραγκίσκο Βούλγαρη, Μανώλη Τομπάζη και Γεώργιο Κιβώτο έθεσαν με έγγραφο τους τα πλοία τους και τους εαυτούς τους στη διάθεση της πατρίδας. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου ο Μιαούλης απλώς προστάτευε τα ευρωπαϊκά πλοία και παρατηρούσε τις κινήσεις των τουρκικών. Στις 19 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε επικεφαλής 21 Υδραϊκών πλοίων να συναντηθεί με 9 Σπετσιώτικα για να κατευθυνθούν όλα μαζί στην Πύλο. Πράγματι στις 28 Σεπτεμβρίου έφτασαν και δύο μέρες αργότερα συγκρούστηκαν με τον τουρκικό στόλο. Όμως ο ελληνικός στόλος αναγκάστηκε να υποχωρήσει αφού τα τουρκικά πλοία ήταν καλύτερα ενώ παράλληλα είχαν την υποστήριξη της Αγγλίας, η οποία τα τροφοδοτούσε από τα Ιόνια νησιά. Μετά από αυτή τη ναυμαχία επέστρεψε στις 10 Οκτωβρίου στην Ύδρα. Τον Ιανουάριο του 1822 εκλέχθηκε, μετά την παραίτηση του Ιάκωβου Τομπάζη, ναύαρχος του στόλου της Ύδρας. Στις 8 Φεβρουαρίου, ως ναύαρχος πια, ξεκίνησε για τη Ζάκυνθο. Εκεί συναντήθηκε με τα Ψαριανά και τα Σπετσιώτικα και στις 20 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η ναυμαχία των Πατρών, όπου ο τουρκικός στόλος ηττήθηκε και αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Η ιδέα της ναυμαχίας ανήκε στον Μιαούλη και σύμφωνα με τον ιστορικό Διονύσιο Κόκκινο η νίκη ήταν δικό του επίτευγμα. Σημειώνει επίσης ότι από τότε αναγνωρίστηκε από όλους ως αρχηγός του ελληνικού στόλου. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, και αφού είχε λάβει μέρος σε μερικές αψιμαχίες στη Χίο, βρέθηκε στο Ναύπλιο. Εκεί αντιμετώπισε με επιτυχία το στόλο του Καπιτάν πασά που αριθμούσε πάνω από 80 πλοία, σε αντίθεση με τον ελληνικό που είχε μόλις 60. Ο Μιαούλης σε συνεργασία και με τους άλλους πλοιάρχους, και κυρίως με τον Υδραίο Αντώνη Κριεζή, κατάφερε να τρέψει σε φυγή τον τουρκικό στόλο και να εμποδίσει τον ανεφοδιασμό του τουρκικού φρουρίου του Ναυπλίου, το οποίο πολιορκούνταν από τους Έλληνες. Στις30 Σεπτεμβρίου ο Στάικος Σταϊκόπουλος κατέλαβε το κάστρο του Ναυπλίου και ο Μιαούλης παρέλαβε τον τουρκικό πληθυσμό για να τον μεταφέρει στη Μικρά Ασία, απ' όπου επέστρεψε τον Ιανουάριο του Στις 11 Ιανουαρίου ανακηρύχτηκε αρχηγός των Υδραίων με τη σύμφωνη γνώμη προκρίτων και λαού. Στη συνέχεια απέπλευσε για τησαμοθράκη, όπου απλώς παρακολουθούσε τις κινήσεις του τουρκικού στόλου. Επιστρέφοντας, τα πλοία του δέχθηκαν επίθεση στο Άγιο Όρος, ενώ στις 20 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε ναυμαχία στη Σκιάθο. Εκεί ο ελληνικός στόλος αναγκάστηκε να τραπεί σε φυγή προκαλώντας όμως στον εχθρικό στόλο μεγάλες ζημιές. Στις 4 Ιουλίου του 1824 ο Μιαούλης έσπευσε καθυστερημένα στα Ψαρά, όπου βρήκε μια μικρή μοίρα του τούρκικου στόλου, την οποία και κατέστρεψε. Στις 24 Αυγούστου του 1824 ενεπλάκη με τον ενωμένο Τουρκοαιγυπτιακό στόλο, τον οποίο παρέσυρε στον κόλπο του Γέροντα. Στις 29 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε η Ναυμαχία του Γέροντα, στην οποία ο εχθρικός στόλος έχασε 27 πολεμικά πλοία. Ο Μιαούλης επιτέθηκε στον 11

12 τουρκοαιγυπτιακό στόλο, ο οποίος αριθμούσε 101 πλοία και ναύτες, και τον ανάγκασε να υποχωρήσει, αποτρέποντας έτσι τους Τούρκους από το να αποβιβαστούν στη Σάμο. Επί 20 ημέρες ο ελληνικός στόλος παρενοχλούσε τον εχθρικό με αποτέλεσμα ο τουρκικός να αποχωρήσει για τον Ελλήσποντο και ο Αιγυπτιακός να καθυστερήσει να αποβιβάσει στρατιωτικά σώματα στην Πελοπόννησο. Τους επόμενους μήνες πραγματοποιήθηκαν διάφορες ναυμαχίες ίσης σημασίας κοντά στη Χίο, στην Ικαρία κ.α. Την 1η Νοεμβρίου του1824 ο ελληνικός στόλος επιτέθηκε στον Αιγυπτιακό κοντά στην Κρήτη. Η σφοδρότητα της μάχης ήταν μεγάλη και ο Αιγυπτιακός στόλος αναγκάστηκε να υποχωρήσει έχοντας τεράστιες απώλειες. Τους πρώτους μήνες του 1825 ο Μιαούλης βρισκόταν μεταξύ Πελοποννήσου και Κρήτης ανήμπορος να εμποδίσει την απόβαση στρατιωτικών σωμάτων από τον Αιγυπτιακό στόλο. Στις 2 Απριλίου βρέθηκε στο Ναυαρίνο ενώ λίγες μέρες αργότερα ο ελληνικός στρατός κατατροπώθηκε στη Σφακτηρία εξαιτίας της αδυναμίας του ελληνικού στόλου να τον ενισχύσει. Τις επόμενες μέρες όμως ο ελληνικός στόλος υπό τον Μιαούλη αιφνιδίασε τον Αιγυπτιακό στη Μεθώνη. Οι καταστροφές που προκάλεσε ήταν μεγάλες και καθυστέρησαν αρκετά τον Ιμπραήμ. Η σημασία της νίκης ήταν τεράστια για τους Έλληνες αφού ανυψώθηκε το ηθικό τους και παράλληλα κέρδισαν χρόνο για να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ. Στη συνέχεια στις 31 Μαΐου συγκρούστηκε με τον τουρκικό στόλο στη Σούδα και στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς την Ύδρα. Στις 14 και 25 Νοεμβρίου συναντήθηκε με τον τουρκικό στόλο στη Γλαρέντζα και στο Μεσολόγγι αντίστοιχα, στον οποίο προκάλεσε μεγάλες καταστροφές. Στην πρώτη σύγκρουση φονεύθηκε και ο καπετάνιος Θεόδωρος Βώκος. Σημαντική ήταν επίσης και η προσφορά του στην ενίσχυση της άμυνας του Μεσολογγίου. Ο Μιαούλης κατά την πρώτη πολιορκία κατάφερνε συνεχώς να διασπά τον ναυτικό αποκλεισμό. Τον Ιανουάριο του 1826 βρέθηκε στην πόλη την οποία και ανεφοδίασε. Η εντύπωση τότε που σχημάτισε ήταν θλιβερή. Σε γράμμα προς την κυβέρνηση ανέφερε ότι το Μεσολόγγι δεν θα μπορούσε να αντέξει για πολύ καιρό ακόμα. Λόγω έλλειψης τροφίμων αναγκάστηκε να φύγει αλλά επανήλθε στις 25 Μαρτίου του ίδιου χρόνου. Στις 5 Απριλίου σε γράμμα του προς τους προκρίτους της Ύδρας αναφέρει: «Λογαριάσετε ως χαμένον το Μεσολόγγι». Πράγματι τα λόγια του επαληθεύθηκαν πέντε μέρες αργότερα οπότε και πραγματοποιήθηκε η ηρωική έξοδος. Μετά την καταστροφή του Μεσολογγίου ο Μιαούλης αναχώρησε για το Αιγαίο, όπου στις Αυγούστου, κοντά στη Μυτιλήνη συγκρούστηκε με τον τουρκικό στόλο. Στη συγκεκριμένη ναυμαχία και οι δύο πλευρές είχαν μεγάλες απώλειες. 2.4 Πολιτική Δράση Από πολιτικής πλευράς ο Μιούλης υποστήριζε ανοιχτά από το 1825 την Αγγλία. Ήταν ο πρώτος, μαζί με τον Κολοκοτρώνη, που υπέγραψε την αίτηση αγγλικής προστασίας, την οποία στη συνέχεια υπέγραψαν όλοι οι Έλληνες ηγέτες. Σύμφωνα με τον Γενναίο Κολοκοτρώνη ο Μιαούλης αναφερόταν μέσα στο έγγραφο «ως πρόεδρος της θαλάσσης». Η αγγλική επιρροή, συγκεκριμένα αυτή του Μαυροκορδάτου, θα ενισχύσει τους Υδραίους στην αντιπολίτευσή τους κατά του Καποδίστρια και θα οδηγήσει στην ανταρσία της Ύδρας. Ενδεικτικό της σχέσης του με το αγγλικό κόμμα είναι ότι την επιστολή της κυβέρνησης προς τον Άγγλο υπουργό 12

13 εξωτερικών ανέλαβε να την παραδώσει ο Δημήτριος Μιαούλης. Σε τοπικό επίπεδο ο Μιαούλης είχε εναντιωθεί στην οικογένεια Κουντουριώτη. Η κόντρα μεταξύ των δύο οικογενειών ανάγκασε τον πρώτο στις 22 Νοεμβρίου του 1826 να εγκαταλείψει την Ύδρα ενώ παράλληλα το σπίτι του δεχόταν επίθεση από τον λαό, ο οποίος είχε υποκινηθεί από τους Κουντουριώτηδες. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης όμως, διαδραματίζονταν σε παρασκηνιακό επίπεδο διπλωματικά παιχνίδια σε βάρος της Ελλάδας αλλά και σε βάρος διάφορων αγωνιστών. Ένα από αυτά είχε σχέση και με το διορισμό του Κόχραν στη θέση του αντιναυάρχου του ελληνικού στόλου. Η Αγγλία εκβιάζοντας την ελληνική κυβέρνηση για το θέμα του δανείου, την ανάγκασε να διορίσει τον Κόχραν αντιναύαρχο του ελληνικού στόλου, διορισμός που επικυρώθηκε στις 16 Μαρτίου του 1827 από την Γ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας. Ο Κόχραν ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε φθάσει στην Ελλάδα ως αρχηγός του στόλου με αποτέλεσμα ο Μιαούλης, προβλέποντας την απομάκρυνση του, να υποβάλλει την παραίτησή του χωρίς όμως να αφήσει τον παραμικρό υπαινιγμό για την πράξη της κυβέρνησης. Μετά την παραίτηση του περιορίστηκε στη διοίκηση του πολεμικού πλοίου «Ελλάς». Με τον ερχομό του Καποδίστρια, ο Μιαούλης αντικατέστησε τον Κόχραν, ο οποίος είχε φύγει κρυφά για το Λονδίνο. Η κύρια αποστολή που του ανατέθηκε ήταν η πάταξη της πειρατείας, η οποία βασάνιζε την ελληνική κυβέρνηση αφού η Ελλάδα γι' αυτό το θέμα γινόταν συχνά στόχος των εφημερίδων στο εξωτερικό. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες κατάφερε να καταστήσει ασφαλή τα ελληνικά χωρικά ύδατα πατάσσοντας την πειρατεία. Αρχικά ο Μιαούλης κατάφερε να πείσει τους οπλαρχηγούς του Ολύμπου να σταματήσουν την πειρατεία και να υπακούσουν στην ανώτατη αρχή. Στη συνέχεια, αφού συνέλαβε μερικά πειρατικά, αναχώρησε για τη Χίο με σκοπό να βοηθήσει στην υπεράσπισή της. Τον Ιανουάριο του 1828 φτάνει στη Χίο όπου η κατάσταση είναι τραγική. Οι στρατιώτες λιποτακτούν ενώ ο τουρκικός στρατός ενισχύεται ακόμα περισσότερο. Λόγω του περιορισμένου αριθμού πολεμικών που είχε υπό τη διοίκηση του δεν είχε τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει τον τουρκικό στόλο. Τελικά στις 5 Μαρτίου ο Φαβιέρος και οι στρατιώτες του επιβιβάστηκαν στο πλοίο του Μιαούλη και μεταφέρθηκαν στα Ψαρά και στη Σύρο. Στα τέλη Μαΐου ο ελληνικός στόλος υπό τον Μιαούλη συγκρούστηκε στη Μυτιλήνη με τον τουρκικό. Ο τουρκικός στόλος νικήθηκε και τράπηκε σε φυγή αφήνοντας αφύλαχτα μερικά τουρκικά εμπορικά πλοία, τα οποία και μεταφέρθηκαν στην Αίγινα. Η νίκη όμως αυτή ήταν σημαντική γιατί έτσι αποτράπηκε η απόβαση Τούρκων στρατιωτών στη Σάμο. Ύστερα και από αυτή τη νίκη ο Καποδίστριας για να τον τιμήσει όρισε να του δοθούν γρόσια για να καλύψει τις τυχόν ανάγκες του. Τον Ιανουάριο του 1829 συνάντησε τον Γάλλο στρατηγό Μαιζόν για να του επιδώσει ευχαριστήρια επιστολή. Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου απέπλευσε για τη Ναύπακτο και το Μεσολόγγι αποκλείοντάς τα. Μετά από λίγες μέρες και τα δύο φρούρια παραδόθηκαν με συνθήκη. Ο Μιαούλης φρόντισε να τηρηθεί η συνθήκη και όλοι οι Τούρκοι να φτάσουν ασφαλείς στις Τουρκικές ακτές. Στις 14 Αυγούστου εκλέχθηκε γερουσιαστής πρώτου τμήματος, θέση όμως από την οποία παραιτήθηκε στις 18 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου. Από τότε ουσιαστικά ξεκινάει η κόντρα μεταξύ των δύο ανδρών αφού ο Μιαούλης περνάει στην αντιπολίτευση διαμαρτυρόμενος για την πολιτική του κυβερνήτη απέναντι στους Υδραίους πλοιοκτήτες. Στις 18 Μαρτίου του 1830 παραχωρήθηκε στο Δημήτριο 13

14 Μιαούλη, ύστερα από απαίτηση του Ανδρέα και παρέμβαση του Καποδίστρια, εθνική γη στη Γλυκεία του Ναυπλίου. 2.5 Τελευταία χρόνια της ζωής του και ο θάνατος του Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια ο Μιαούλης εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο. Τον Μάϊο του 1832 αρνήθηκε τη θέση του στολάρχου του ελληνικού στόλου, χωρίς ουσιαστικά να δικαιολογεί πειστικά την απόφαση του. Μερικοί ιστορικοί θεωρούν ότι η άρνηση του να αναλάβει στόλαρχος ήταν συνέπεια των τύψεων που τον βασάνιζαν για την πυρπόληση του στόλου και ότι δεν οφειλόταν στο αίσθημα της μετριοφροσύνης. Τον Οκτώβριο του 1832, επιλέχθηκε από τη Βαυαρική αυλή ως ένας από τους τρεις Έλληνες που θα παρέδιδαν το στέμμα και το σχετικό ψήφισμα στον νεαρό τότε Όθωνα. Η τριμελής επιτροπή αποτελείτο από τους Δημήτριο Πλαπούτα, Κωνσταντίνο Μπότσαρη και Ανδρέα Μιαούλη. Το 1833 με βασιλικό διάταγμα διορίστηκε αρχηγός του ναυτικού διευθυντηρίου και πρόεδρος της επιτροπής απόδοσης τιμών σε ήρωες του ναυτικού της επανάστασης, του παραχωρήθηκε τιμητική σύνταξη και εθνική γή, περιλήφθηκε στους ναυτικούς ανωτέρας τάξης, τιμήθηκε με βασιλικό παράσημο και τέλος δόθηκε το όνομα του σε πολεμικό πλοίο. Με νέο βασιλικό διάταγμα του 1835 διορίστηκε γενικός επιθεωρητής του στόλου και σύμβουλος επικρατείας ενώ προβιβάσθηκε και σε αντιναύαρχο. Ο θάνατος δεν άργησε να έρθει. Απεβίωσε, λόγω της φυματίωσης που τον ταλαιπωρούσε μέρες, το απόγευμα της Κυριακής της 11ης Ιουνίου του 1835 στην οδό Αιόλου 9, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης στον Πειραιά. Λίγες μέρες πριν πεθάνει, ο Όθωνας τον είχε επισκεφθεί δύο φορές και μάλιστα την πρώτη του είχε επιδώσει τον Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος. Η νεκρώσιμος ακολουθία πραγματοποιήθηκε στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης παρουσία της Ιεράς Συνόδου, της κυβέρνησης, αρκετών ξένων διπλωματούχων και πλήθους λαού. Την πομπή προς την τελευταία του κατοικία συνόδευε ιππικό και πεζικό ενώ προπορευόντουσαν και έξι κανόνια. Τον επικήδειο λόγο εκφώνησε ο πολιτικός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Περικλής Αργυρόπουλος. Ενταφιάστηκε σε ακτή του Πειραιά, η οποία από τότε ονομάστηκε Ακτή Μιαούλη. Ο τόπος ταφής δεν ήταν τυχαίος αφού σύμφωνα με την παράδοση εκεί βρισκόταν και ο τάφος του Θεμιστοκλή. Το 1952 τα οστά του μεταφέρθηκαν στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και το 1986 στην Ύδρα. Η καρδιά του τοποθετήθηκε σε ασημένιαλήκυθο και φυλάσσεται στο Μουσείο Ύδρας, ενώ προς τιμήν του κόπηκαν αναμνηστικά μετάλλια που δόθηκαν τιμητικά σε αγωνιστές του Οικογενειακή κατάσταση Ήταν παντρεμένος από το 1792 με την Ειρήνη Μπίκου, κόρη του ιερέα Ιωάννη. Παντρεύτηκε δεύτερη φορά την Ευαγγελίδου και το 1823, σε τρίτο γάμο, τη χήρα του Κωνσταντίνου Γκιούστου. Παιδιά του από τον πρώτο γάμο ήταν: Δημήτριος Μιαούλης ( ), αγωνιστής του 1821 και πλοίαρχος Αντώνιος Μιαούλης( ), υπασπιστής του Όθωνα Ιωάννης Μιαούλης ( ), αγωνιστής του 1821, απεβίωσε στην Αθήνα από τύφο 14

15 Αθανάσιος Μιαούλης ( ), πρωθυπουργός της Ελλάδας και ναύαρχος Εμμανουήλ Μιαούλης( ), αξιωματικός του βασιλικού ναυτικού, γιος του οποίου ήταν ο ζωγράφος Νικόλαος Βώκος Νικόλαος Μιαούλης ( ), αξιωματικός του βασιλικού ναυτικόυ και υπασπιστής του Όθωνα η Μαρία, σύζυγος του Θεόδωρου Γκίκα και μετέπειτα του Λαζάρου Πινότση 15

16 Κεφάλαιο 3ο: Κωνσταντίνος Κανάρης 3.1 Γενικά Στοιχεία και Προσωπική Ζωή Θρυλικός Ψαριανός πυρπολητής του οθωμανικού στόλου και πρωθυπουργός. Γιος του Μιχάλη (Μικέ) Κανάρη και της Μαρίας Μπουρέκα. Από μικρός εργαζόταν σε πλοία της οικογένειάς του και διακρινόταν για τη γενναιότητα και τη φιλοπατρία του. Παντρεύτηκε το 1817 την Ψαριανή Δέσποινα Μανιάτη, με την οποία απέκτησαν εφτά παιδιά. Στα 1817 παντρεύτηκε από σφοδρό έρωτα τη Δέσποινα Μανιάτη (κόρη του Ψαριανού πλοιοκτήτη και κατοπινού ένθερμου αγωνιστή της Επανάστασης Ανδρέα Μανιάτη), με την οποία απέκτησε επτά παιδιά, κατά σειρά τους: Νικόλαο, Θεμιστοκλή, Θρασύβουλο, Μιλτιάδη, Λυκούργο, Μαρία και Αριστείδη. Λάτρης της αρχαιότητας και των προγόνων ο Κανάρης, έδωσε ονόματα κατά το πλείστον αρχαιοελληνικά στα παιδιά του σύμφωνα με το ήθος της εποχής, ένα φαινόμενο έντονα διελληνικό. Πήρε από την πρώτη στιγμή μέρος στην Επανάσταση και ειδικεύτηκε στα πυρπολικά. Στις 7 Ιουνίου του 1822 πυρπόλησε τη ναυαρχίδα του πασά Καρά Αλή, που ήταν αγκυροβολημένη στη Χίο, με αποτέλεσμα να χαθούν μαζί της ναύτες και ο ίδιος ο Καρά Αλής. Το γεγονός αυτό έδωσε κουράγιο στο αγωνιζόμενο έθνος και ταυτόχρονα έκανε μεγάλη εντύπωση στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, της οποίας ο θαυμασμός για το κατόρθωμα του Κανάρη εξελίχθηκε σε ενεργό φιλελληνισμό. Έτσι, τα κατορθώματα του Κανάρη σκόρπισαν πανικό στους Οθωμανούς και επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία του Αγώνα. Το 1824 ο Κανάρης βύθισε τουρκική φρεγάτα κοντά στη Σάμο, ενώ σχεδίασε και την πυρπόληση του αιγυπτιακού στόλου μέσα στην Αλεξάνδρεια. Ο Κανάρης ενέπνευσε μεγάλους Ευρωπαίους καλλιτέχνες και συγγραφείς, όπως ο Ουγκό, ο Μπερανζέ, ο Φον Χες. Ο σώφρων και σεμνός αγωνιστής ανήλθε στα ανώτατα αξιώματα της πολιτείας, διετέλεσε ναύαρχος, γερουσιαστής, υπουργός και πρωθυπουργός (1848, , 1877) και έγινε σύμβολο φιλοπατρίας και γενναιότητας. 3.2 Πρώιμα χρόνια της ζωής του Ο Κανάρης γύρω στα 1800 και από την τρυφερή ηλικία περίπου των δέκα χρόνων υπηρετούσε σαν τζόβενο (μούτσος) στο εμπορικό σκαρί του θείου του Δημήτρη Μπουρέκα, το οποίο κληρονόμησε μετά το θάνατό του, αναλαμβάνοντας την πλοιαρχία του και συνεχίζοντας μακρινά εμπορικά ταξίδια. Κατά τη διάρκειά τους, ο λιγόλογος, σοβαρός και μοναχικός νεαρός από τα Ψαρά, καθόλου δε φαινόταν τον μετέπειτα μεγάλο ναυμάχο, το φημισμένο μπουρλοτιέρη της περιόδου του Αγώνα και τη στιβαρή πολιτική φυσιογνωμία της συνέχειας. Τα ταξίδια του Κωνσταντίνου Κανάρη και τα προσποριζόμενα από αυτά κέρδη συνεχίστηκαν με αμείωτο ρυθμό σε όλους τους μεγάλους εμπορικούς σταθμούς της εποχής, από Μάλτα και Μασσαλία μέχρι τα μέρη του Βοσπόρου και της Μαύρης θά λασσας, ως και αυτή την Οδησσό της Ρωσίας, όπου κυβερνήτης ιδιόκτητου μικρού εμπορικού σκαριού έφθασε για πρώτη φορά στα

17 3.3 Πυρπολικό Σκάφος ή Μπουρλότο Ο Κανάρης αναδείχτηκε ένας από τους μεγαλύτερους μπουρλοτιέρηδες. Οι μπουρλοτιέρηδες ήταν μια ομάδα από άτομα που επέβαιναν πάνω στα πυρπολικά και με περίσσιο θάρρος και τόλμη προσπαθούσαν να ανατινάξουν τα άλλα καράβια. Η τακτική των πυρπολητών ήταν απλή. Είτε έκαναν νυχτερινές αιφνιδιαστικές επιθέσεις σε μεγάλα αγκυροβολημένα πολεμικά πλοία των Οθωμανών είτε στις ναυμαχίες, με τόλμη και δεξιοτεχνία, έφερναν σε ευνοϊκή θέση σε σχέση με τον εχθρικό στόλο το πυρπολικό τους και στη συνέχεια επέλεγαν το στόχο τους μεταξύ των μεγαλύτερων πολεμικών πλοίων του εχθρού. Με κατάλληλους χειρισμούς και ουριοδρομία προσπαθούσαν να αποφύγουν τα πυρά των αντιπάλων τους και να αγκιστρώσουν γερά το «μπουρλότο» τους πάνω στο πλοίο-θήραμα. Οι Οθωμανοί ναύτες προσπαθούσαν να τους απωθήσουν με καταιγισμό βλημάτων κάθε είδους πυροβόλων όπλων ή με βάρκες που έστελναν εναντίον τους και οι οποίες με γάντζους που έριχναν στο πυρπολικό προσπαθούσαν να το σύρουν με σκοινιά μακριά από το στόχο τους. Οι ναύτες των πυρπολικών, συνήθως με εξαιρετική ψυχραιμία, αντιμετώπιζαν πάνω στην πλωτή βόμβα τους που μερικές φορές ονόμαζαν «ηφαίστειο» αυτές τις επικίνδυνες καταστάσεις και προσπαθούσαν να εξουδετερώσουν τους αντιπάλους τους και ν απομακρύνουν τις εχθρικές βάρκες με άφθονες βολές. Όταν τελικά στερέωναν γερά το πυρπολικό τους πάνω στο εχθρικό πλοίο και το πυροδοτούσαν, τα πληρώματα έφευγαν με τη σκαμπαβία που είχαν δεμένη στα πλευρά του πυρπολικού τους, ακολουθούμενα μερικές φορές από εχθρικές βάρκες. Συχνά σ αυτές τις περιπτώσεις οι πυρπολητές, μέχρι να μπουν κάτω από την προστασία του πλοίου συνοδείας, έδιναν πραγματικές μάχες με τα πληρώματα των εχθρικών πλοιαρίων που τους ακλουθούσαν. Για το λόγο αυτό, οι σκαμπαβίες όχι σπάνια ήταν εξοπλισμένες και με ένα κανόνι. Όταν οι πυρπολητές πετύχαιναν την αποστολή τους, οι φλόγες από το «μπουρλότο» τύλιγαν το εχθρικό πλοίο, ενώ τα εμπρηστικά βλήματα έπεφταν σαν πύρινη βροχή πάνω στα ξάρτια και το κατάστρωμα του. Οι φλόγες τύλιγαν το ξύλινο σώμα του πλοίου και οι καπνοί από τα καιγόμενα ξύλα και κάθε είδους αντικείμενα έκοβαν την ανάσα και τύφλωναν τα πληρώματα, τους πεζοναύτες και τους στρατιώτες που επέβαιναν στο πυρπολούμενο πλοίο. Οι εκρήξεις από το «μπουρλότο» αλλά και από τα πυρομαχικά του πλοίου-θηράματος προκαλούσαν τρόμο και στη συνέχεια μέχρι παραφροσύνης πανικό σε όλους τους επιβάτες του. Όταν τελικά οι φλόγες έφταναν στην αποθήκη πυρομαχικών του, ακλουθούσε μια ισχυρότατη έκρηξη και τα πάντα, κατακερματισμένα, τινάζονταν στον αέρα. Τους πλοιάρχους των πυρπολικών τους επέλεγαν οι κοινότητες των Ψαρών, των Σπετσών και της Ύδρας. Αυτοί, δε, συγκροτούσαν τα πληρώματά τους από τους ικανότερους και τολμηρότερους Έλληνες ναυτικούς. Ήταν όλοι τους εθελοντές σ αυτήν την εξαιρετικά επικίνδυνη υπηρεσία. Συνολικά οι τολμηροί αυτοί ναυτικοί ήταν λιγότεροι από 500. Όπως μας πληροφορεί ο ναύαρχος Νικόδημος, πυρπολητής και ο ίδιος, στα πυρπολικά υπήρχε εκούσια πειθαρχία, αλλά και ευταξία και 17

18 αλληλοσεβασμός. Αποτέλεσμα αυτού του αλληλοσεβασμού ήταν οι πλοίαρχοι να αποκαλούν και να θεωρούν τους άνδρες των πληρωμάτων τους «συντρόφους». Τα πυρπολικά, κατά τις επιθέσεις τους εναντίον εχθρικών πλοίων, ακολουθούσαν πάντα πλοία συνοδείας για τη διάσωση των πληρωμάτων. Υπήρχε όμως τρόπος διαφυγής του πληρώματος κατά τη διάρκεια της πυρπόλησης του ποίου. Μέσο διαφυγής του πληρώματος του πυρπολικού αποτελούσε η σκαμπαβία του, την οποία σε περίπτωση επίθεσης εξαρτούσαν από ένα σκοινί που ήταν στερεωμένο σε όλο το μήκος της μη βαλλόμενης πλευράς του πυρπολικού. Όταν κατάφερναν οι πυρπολητές να προσδέσουν γερά το πυρπολικό τους σ ένα από τα εχθρικά πολεμικά πλοία, τότε έφερναν τη σκαμπαβία στην πρύμνη του πυρπολικού τους και έμπαιναν όλοι μέσα σ αυτή. Τελευταίος έμπαινε ο πλοίαρχος, ο οποίος με τον πυρσό (μίτζα) ή τη χουλιάρα με τα αναμμένα κάρβουνα πυροδοτούσε την πυρίτιδα που βρισκόταν μέσα στα λούκια. Στη συνέχεια και ενώ το πυρπολικό και ο στόχος του τυλίγονταν στις φλόγες και συγκλονίζονταν από τις εκρήξεις, οι πυρπολητές με δυνατή κωπηλασία απομακρύνονταν με κατεύθυνση προς το πλοίο υποστήριξης του πυρπολικού τους, ναυμαχώντας πολλές φορές με τις εχθρικές βάρκες που με μανία τους καταδίωκαν μέχρι να πλησιάσουν προς το πλοίο προστασίας που τις υποδεχόταν με άφθονες κανονιές. 3.4 Συμμετοχή στην Επανάσταση Πρέπει να σημειωθεί ότι ουδεμία σχέση μεταξύ Κανάρη και Φιλικής Εταιρείας δεν αποδείχθηκε ποτέ και το πιθανότερο είναι ότι ο μεγάλος αγωνιστής να μην εντάχθηκε ποτέ στους κόλπους της, παρά το γεγονός ότι η δράση της Φιλικής είχε ήδη δημιουργήσει στην καρδιά πολλών Ψαριανών επαναστατικές εστίες, αφού και ο αρχηγός της, Δημήτριος Υψηλάντης, είχε διορίσει από το 1818 εφόρους της στο νησί τους Νικολή Αποστόλη και Δημήτρη Μαμούνη και όπου στη διάρκεια του 1821 ο Φιλικός Δημήτρης Θέμελης είχε κατηχήσει ήδη πολλούς Ψαριανούς. Η ημέρα του Πάσχα, 20 Απριλίου 1821, βρήκε την Ψαριανή επαναστατική σημαία να ανεμίζει κατάκορφα στο νησί και το στόλο των Ψαρών, υπό την αρχηγία του Νικολή Αποστόλη, ενωμένο με τον υδραϊκό και το σπετσιώτικο, σε μια κοινή προσπάθεια δημιουργίας της πρώτης μάχιμης θαλασσινής δύναμης του Αγώνα. Το ξέσπασμα της Επανάστασης και η δημιουργία του πρώτου αυτού ψαριανού στόλου προσείλκυσαν το νου και την καρδιά του Κανάρη, που, φλογισμένος από τον πόθο της ελευθερίας, δεν δίστασε να ενταχθεί σ αυτόν ως απλός, αρχικά, ναύτης. Το τολμηρό και ριψοκίνδυνο του χαρακτήρα του σύντομα τον οδήγησαν σε έντονη επαναστατική δράση, αν και η πρώτη του μαχητική παρουσία είχε σημειωθεί αρκετά νωρίτερα, ήδη από το 1807, στην περιοχή της Λευκάδας, όπου την περίοδο εκείνη κατέφευγαν Έλληνες της Στερεάς κυνηγημένοι από τον Αλή πασά των Ιωαννίνων και όπου όταν ο Αλή πασάς επιχείρησε να καταλάβει την Λευκάδα, ο Κωνσταντήνος Κανάρης ο Ψαριανός ήταν ο κυβερνήτης του πλοίου το οποίο από την Πάργα προς την Λευκάδα μετέφερε στρατεύματα Σουλιωτών και άλλων Ηπειρωτών για να καταπολεμήσουν τον Αλή. Ο εξοπλισμός του ελληνικού στόλου άρχισε στις 27 Απριλίου 1821, έπειτα από πολλές διαπραγματεύσεις που αφορούσαν κυρίως το δυσεπίλυτο οικονομικό πρόβλημα εξοπλισμού και συντήρησης του νεοσύστατου ελληνικού στόλου, οι τρεις ενωμένες ναυτικές μοίρες συγκεντρώθηκαν τελικά στα Ψαρά, όπου, κατά τον Νικόδημο, όπλιζε τότε ο κάθε πλοίαρχος το πλοίο του για να είναι ετοιμοπόλεμο και πρόβλεπε κάθε Ψαριανός τα αναγκαία για τον εξοπλισμό του. 18

19 Εκτός των άλλων, μεταξύ των πέντε πυρπολικών που συνόδευαν το στόλο συμμετείχε και εκείνο του Κωνσταντίνου Κανάρη. Στη μεγάλη καταστροφή της Χίου το Μάρτιο του 1822, κατά την οποία Χιώτες σκοτώθηκαν ή σύρθηκαν στην αιχμαλωσία από το στόλο του Καρά Αλή Πασά, ο Κανάρης στάλθηκε με απόφαση της Βουλής των Ψαρών μαζί με τον Κωνσταντίνο Νικόδημο, ως μέλη πληρώματος του πλοίου του Αναγνώστη Παπά, με σκοπό τη διάσωση των επιζώντων Χιωτών και Σαμίων του Λυκούργου Λογοθέτη. Τον Ιούνιο του 1822, αφού ο ελληνικός στόλος δεν κατάφερε να σώσει τη Χίο από την τουρκική σφαγή, ο Κανάρης ανέλαβε να βάλει μπουρλότο στη ναυαρχίδα του Καρά Αλή, του επικεφαλής του στρατού που έσφαξε τους κατοίκους και έκαψε το νησί. Την επιχείρηση θα εκτελούσαν τα πυρπολικά του Κανάρη και του Ανδρέα Πιπίνου. Στο εγχείρημα βοήθησαν δύο παράγοντες: αφενός ότι η νύχτα ήταν πολύ σκοτεινή καθώς δεν είχε φεγγάρι και αφετέρου ότι στο κατάφωτο κατάστρωμα της ναυαρχίδας οι περίπου Τούρκοι γιόρταζαν το Μπαϊράμι κι έτσι τα μέτρα φρούρησης ήταν ελλιπή. Η φωτιά απ' το μπουρλότο μεταδόθηκε ταχύτατα στο καράβι. Πριν προλάβουν να απομακρυνθούν απ' αυτό οι πρώτες σωστικές λέμβοι, η φωτιά έφτασε στην πυριτιδαποθήκη, η οποία ανατινάχθηκε. Ως αποτέλεσμα τα θύματα ήταν πάρα πολλά. Μεταξύ αυτών ο ναύαρχος Καρά Αλής, αξιωματικοί του και πολλοί ναύτες. Το πυρπολικό του Πιπίνου προσέγγισε την υποναυαρχίδα αλλά δεν κατάφερε να την καταστρέψει. Της προκάλεσε όμως αρκετές ζημιές. Η ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας υπήρξε ένα από τα χαρακτηριστικότερα γεγονότα του κατά θάλασσαν αγώνα, έκανε δε πολύ μεγάλη εντύπωση στην Ευρώπη. Χρησιμοποιώντας σημερινή ορολογία, θα λέγαμε ότι βοήθησε επικοινωνιακά πολύ την Επανάσταση. Τόσο μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων όσο και μεταξύ των Ευρωπαίων, ο Κανάρης πλέον ήταν ήρωας. Η δράση του βεβαίως συνεχίσθηκε καθώς συνέχισε με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τον αγώνα. Ο Κακλαμάν Πασάς Μεχμέτ τοποθετήθηκε νέος ναύαρχος στη θέση του Καρά Αλή. Τον Οκτώβριο του 1822 βγήκε με το στόλο του στο Αιγαίο για να ανεφοδιάσει τα τουρκικά φρούρια στην Πελοπόννησο και να καταστείλει την Επανάσταση στα νησιά. Αγκυροβόλησε στην Τένεδο. Αλλά στις 29 Οκτωβρίου 1822, ο Κανάρης, συνοδευόμενος από το Δημήτριο Βρατσάνο, πέρασε ανάμεσα από τον τουρκικό στόλο και μην μπορώντας να προσεγγίσει το πλοίο του ναυάρχου, την καπουδάνα, κόλλησε το πυρπολικό του στην αντιναυαρχίδα "Ρίαλα- Γεμισί" και την τίναξε στον αέρα. Έχασαν τη ζωή τους 800 μέλη του πληρώματος, Τούρκοι αλλά και Χριστιανοί ναύτες που υπηρετούσαν στον οθωμανικό στόλο. Ο Κακλαμάν Πασάς Μεχμέτ σήκωσε άγκυρα και κατέφυγε με τη βοήθεια ούριου ανέμου στο Τσανάκ-Καλεσί, στον Ελλήσποντο. Στα 1824 οι Ψαριανοί όμως πληροφορούνται ότι η τουρκική αρμάδα πρόκειται να επιτεθεί στο νησί τους, που ως προχωρημένη ναυτική βάση στο Αιγαίο ήταν για τους Οθωμανούς λίαν ελκυστική πε ρίπτωση κτήσης. Η απόφασή τους να αφαιρέσουν τα πηδάλια από τα πλοία τους και να αμυνθούν στην ξηρά, καθώς και η αδυναμία της κυβέρνησης Κουντουριώτη που τότε, στις κρισιμότερες για τον Αγώνα στιγμές, ήταν απασχολημένη με τον εμφύλιο πόλεμο να ενισχύσει την άμυνα του νησιού, επιφέρουν πραγματικό όλεθρο. Η φοβερή καταστροφή των Ψαρών από τους Τούρκους του Χοσρέφ πασά, τον Ιούνιο του ίδιου έτους, γεννά στην ψυχή του Κανάρη, που τότε απουσίαζε στη Σύρο, συναισθήματα μίσους και αιώνιας εκδίκησης. Οι προσπάθειές του εναντίον του εχθρικού στόλου συνεχίζονται, με άνεση πλέον του επαγγελματίαπολεμιστή, με την απόπειρα πυρπόλησης εχθρικής φρεγάτας στις 4 Αυγούστου 1824, κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας της Σάμου, γεγονός που, παρά την ανεπιτυχή έκβασή 19

20 του, στάθηκε καθοριστικό για τις μετέπειτα πολεμικές εξελίξεις και πέτυχε να ματαιώσει την έφοδο του τουρκικού στόλου εναντίον της Σάμου. Την ίδια χρονιά ο Κανάρης πυρπολεί με επιτυχία μια μεγάλη φρεγάτα του Χοσρέφ στη Σάμο και μια κορβέττα στη Μυτιλήνη. Η έλλειψη πόρων, ωστόσο, αποσυντόνισε το ναυτικό των Ελλήνων. Οι ναύτες έπαιρναν τα πλοία, σήκωναν όποια σημαία ήθελαν και επιδίδονταν στην πειρατεία. O Κανάρης κατάφερνε να επιβάλλει την πειθαρχία στα δικά του πληρώματα. Αλλά κι αυτός μέσα σ' αυτό το καθεστώς αναρχίας παραλίγο να σκοτωθεί το 1825 στην Αίγινα, την εποχή που η Μπουμπουλίνα έχανε τη ζωή της στις Σπέτσες κατά τη διάρκεια μιας οικογενειακής διαμάχης. Στη συνέχεια, το καλοκαίρι του 1825 ο Λάζαρος Κουντουριώτης συνέλαβε ένα παράτολμο εγχείρημα, το οποίο, κατόπιν έγκρισης της ελληνικής επαναστατικής διοίκησης, ανέλαβε να φέρει σε πέρας ο Κανάρης. Ο Μωχάμετ Άλη είχε συγκεντρώσει στην Αλεξάνδρεια περίπου 60 μεγάλα πολεμικά και τριπλάσια φορτηγά πλοία. Μ' αυτά προετοίμαζε το καλοκαίρι του 1825 να στείλει στρατό στην επαναστατημένη Ελλάδα, ο οποίος στρατός χρησιμοποιήθηκε αργότερα στην άλωση του Μεσολογγίου. Το σχέδιο του Κανάρη προέβλεπε να πάνε κάποια ελληνικά πλοία στην Αλεξάνδρεια και να κάψουν τον αιγυπτιακό στόλο. Έτσι θα σταματούσε και το λαθρεμπόριο που έκαναν Γάλλοι, φίλοι του Μωχάμετ Άλη, σε βάρος του ελληνικού αγώνα. Το σχέδιο εγκρίθηκε και η αρχηγία του ελληνικού στόλου ανατέθηκε στον πλοίαρχο Μανόλη Τομπάζη. Στις 10 Αυγούστου 1825, ο Τομπάζης και ο Αντώνιος Κριεζής, μαζί με τα πυρπολικά του Αντώνιος Βώκος, του Μανώλη Μπούτη και του Κανάρη, έφθασαν έξω από την Αλεξάνδρεια. Την έκτη εσπερινή ώρα που έφθασαν προ της Αλεξάνδρειας, έπλεε μεν ούριος άνεμος αλλά για να μπουν μέσα στο λιμάνι χρειάζονταν κάποιον πιλότο επειδή υπήρχαν πολλοί ύφαλοι. Ο Κανάρης όμως θεώρησε ότι έπρεπε να επιτεθεί άμεσα γιατί ήταν τέτοια η διάταξη των αιγυπτιακών πλοίων που με τον άνεμο ο οποίος φυσούσε, θα υφίσταντο πανωλεθρία σε μια επίθεση με πυρπολικά. Εξαπατώντας τον πιλότο, ύψωσε ρωσική σημαία και μπήκε μόνος του στο λιμάνι. Προσπάθησε να πλησιάσει τον εχθρικό στόλο αλλά ο άνεμος έπεσε ξαφνικά, οπότε άρχισε να κόβει βόλτες μέσα στο λιμάνι, προσπαθώντας να φθάσει στον στόλο. Όταν βρέθηκε δίπλα στο γαλλικό πολεμικό "Μέλισσα", κατάλαβε ότι είχε γίνει αντιληπτός. Έβαλε λοιπόν φωτιά στο πυρπολικό, μπήκε με τους ναύτες του στη βάρκα διαφυγής και προσπάθησε να βγει απ' το λιμάνι. Το πλήρωμα της "Μέλισσας" άρχισε να πυροβολεί και το πυρπολικό και τη βάρκα του Κανάρη. Ο άνεμος δυνάμωσε και το πυρπολικό, καιόμενο, πλησίασε τον αιγυπτιακό στόλο απειλητικά. Ο πλοίαρχος Αργκύς, κυβερνήτης της "Μέλισσας" έγραψε στην έκθεσή του: "Εάν το πλοίον αυτό προσκολλούσε κατά κακή μοίρα στην φρεγάτα του η σύγχυση θα γέμιζε ολο τον στόλο, τα άλλα δύο πυρπολικά ήθελαν να κολήσουν πανω σε άλλα πλοια. Η καταστροφή θα ήταν τρομερή, ολοκληρωτική νίκη των Ελλήνων. Αλλά η Μέλισσα κατά κάποιον τρόπο τους παρεμπόδισε". Ο Κανάρης, ενώ έβαλλαν εναντίον του και από τα πλοία και από παράκτια πυροβολεία, κατάφερε να διαφύγει και να φθάσει στον ελληνικό στόλο, ο οποίος είχε ήδη υψώσει ελληνική σημαία. Ο Μωχάμετ Άλη πήρε μερικά πλοία και κυνήγησε τους Έλληνες μέχρι τις ακτές της Καραμανίας χωρίς αποτέλεσμα. Το ότι ο στόχος δεν επετεύχθη δεν οφείλεται σε λάθος του Κανάρη και ούτε μειώνει το μεγαλείο του εγχειρήματος. Οι επαναστατημένοι Έλληνες θεώρησαν την πράξη του Κανάρη πλήρη τόλμης και πατριωτισμού αλλά κάποιοι Ευρωπαίοι δυσαρεστήθηκαν και την είδαν ως αχαρακτήριστη πειρατική πράξη λόγω της χρήσης 20

21 ξένης σημαίας υπό επισήμου καταδρομέως. Η αγγλόφιλη "Εφημερίς της Ύδρας", σε μια εποχή που υπήρχαν διαμάχες για το ζήτημα της βασιλικής υποψηφιότητας (κάθε μεγάλη δύναμη ήθελε ο νέος βασιλιάς των Ελλλήνων να προέρχεται από τον δικό της βασιλικό οίκο) κατηγόρησε τους Γάλλους επειδή ο φιλοτουρκισμός τους έγινε αιτία να ματαιωθεί ένα μεγάλο απελευθερωτικό εγχείρημα. 3.5 Πολιτική Δράση Σημαντική ήταν όμως και η δράση του και στον πολιτικό τομέα. Το 1826 τοποθετήθηκε ως κυβερνήτη του ημιδικρότου «Ελλάς», αμέσως μετά τον κατάπλου του πλοίου στην Ελλάδα, ενώ την ίδια χρονιά εξελέγη αντιπρόσωπος των Ψαρών στην Εθνοσυνέλευση του Άργους και αργότερα και της Τροιζήνας. Το 1828 διορίζεται φρούραρχος στη Μονεμβασία και στα 1831 με την κατάρτιση του Ναυτικού Μητρώου των αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού του απονέμεται ο βαθμός του πλοιάρχου Α τάξεως. Τη συστηματικά αποτελεσματική του δράση συνέχισε ο Κωνσταντίνος Κανάρης και τα επόμενα χρόνια σε διάφορους, εκτός των ναυτικών αγώνων, τομείς. Ο Κυβερνήτης I. Καποδίστριας, της ανορθωτικής πολιτικής του οποίου υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής ο Κανάρης, του ανέθεσε την αρχηγία στολίσκου πυρπολικών, υπό τις εντολές του Α. Μιαούλη, με σκοπό την εξάλειψη της πειρατείας από το Αιγαίο. Στον τομέα αυτό συνετέλεσε τα μέγιστα ο Κανάρης με τη συντονισμένη του δράση ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Στα 1831 καθοριστική στάθηκε η ενεργός φιλοκυβερνητική συμμετοχή του στα θλιβερά γεγονότα της ανταρσίας που ξέσπασε στον Πόρο εναντίον του Καποδίστρια με επίκεντρο την Ύδρα. Παρά τις σύντομες προσπάθειές του, ως αρχηγός των επιχειρήσεων του εθνικού στόλου, δεν κατόρθωσε να ματαιώσει την καταστροφή του στόλου στης 31ης Ιουνίου 1831, στην οποία ατυχώς πρωτοστάτησε ο Α. Μιαούλης. Τον ίδιο χρόνο, αμέσως μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη, ο Κανάρης παραιτείται από το Ναυτικό και καταφεύγει για να ιδιωτεύσει στην Ερμούπολη της Σύρου, τόπο εγκατάστασης πολλών Ψαριανών μετά την καταστροφή του νησιού τους στα Στο προσκήνιο του δημόσιου βίου δεν θα εμφανιστεί παρά αρκετά χρόνια αργότερα, στα 1843, με τη συμμετοχή του στο κίνημα του Ρωσικού κόμματος. Ήταν η περίοδος κατά την οποία τα συγκρουόμενα συμφέροντα, οι κομματικές αντιπαραθέσεις, οι αλληλοσυγκρουόμενες φιλοτιμίες των Ελλήνων αγωνιστών είχαν δημιουργήσει πραγματικό αδιέξοδο στη διοίκηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Την ίδια χρονιά, μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και την παραχώρηση Συντάγματος από τον Όθωνα, έγινε υπουργός των Ναυτικών στη νέα κυβέρνηση υπό τον Ανδρέα Μεταξά και αργότερα όταν ο τελευταίος παραιτήθηκε και προσωρινός πρόεδρός της μέχρι τις 30 Μαρτίου Έκτοτε και μέχρι το τέλος της ζωής του αναμιγνύεται ενεργά στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Επί κυβερνήσεως I. Κωλέττη ανέλαβε το υπουργείο των Ναυτικών, ενώ το 1848 γίνεται πρωθυπουργός και υπουργός των Ναυτικών μέχρι το Δεκέμβριο του Το 1854, στη διάρκεια της αγγλογαλλικής κατοχής της Αθήνας και του Πειραιά, τον συναντάμε και πάλι υπουργό των Ναυτικών στην κυβέρνηση Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Αργότερα στα 1858 θα αποσύρει την υποστήριξή του από το Ρωσικό κόμμα, στο οποίο ήταν ενταγμένος ήδη από την εποχή Καποδίστρια, ενώ στα 1861 η πολιτεία θα του απονείμει το βαθμό του αντιναυάρχου και την αντίστοιχη σύνταξη « δρχ.», πράγματα τα οποία θα αρνηθεί για λόγους αρχών. 21

22 Το 1862 ο Όθωνας του αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης την οποία ο Κανάρης δεν θα σχηματίσει ποτέ, με κύρια αιτία την άρνηση του Όθωνα να αποδεχθεί τον κατάλογο των υπουργών που ο ίδιος του πρότεινε. Λίγο αργότερα, εξαιτίας της αντιπαράθεσης αυτής, θα ενταχθεί στην αντιοθωνική τριανδρία (Δημητρίου Βούλγαρη-Κωνσταντίνου Κανάρη-Μπενιζέλου Ρούφου) και θα εξελιχθεί σε σφοδρό πολέμιο της πολιτικής του Όθωνα, την οποία ήδη θεωρούσε ιδιαίτερα αυταρχική και επιβλαβή για τα ελληνικά πράγματα. Οι εν γένει κινήσεις του μάλιστα συνέβαλαν ουσιαστικά στην έξωση του τελευταίου στα 1862, αμέσως μετά την οποία ο Κανάρης ανέλαβε προσωρινά την Αντιβασιλεία. Την ίδια χρονιά, ως Έλληνας εκπρόσωπος, μετέβη στην Κοπεγχάγη όπου και πρόσφερε το στέμμα του ελληνικού θρόνου στο δευτερότοκο γιο του Δανού βασιλέα Χριστιανού Α, τον Γεώργιο Α. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης που ψήφισε το Σύνταγμα του 1864, ανέλαβε την ηγεσία της προοδευτικής παράταξης των Ορεινών, μαζί με τον Δημήτριο Γρίβα. Τον ίδιο χρόνο, στις 5 Μαρτίου, γίνεται πρωθυπουργός, αναγκάζεται όμως να παραιτηθεί σε διάστημα λίγων εβδομάδων. Οι αλλεπάλληλοι θάνατοι ήδη πέντε εκ των παιδιών του έχουν συγκλονίσει το μεγαλόκαρδο μπουρλοτιέρη, ο ίδιος ωστόσο εξακο λουθεί να δίνει το παρών όπου και όποτε η ανάγκη της πατρίδας το επιβάλλει. Στο πλαίσιο αυτό θα αναλάβει ακόμη δύο φορές την πρωθυπουργία σε καταστάσεις κρίσιμες για τα ελληνικά πράγματα, αρχικά από Ιούλιο-Μάρτιο 1865, απ όπου όμως θα παραιτηθεί δυσαρεστημένος με την εκλογή του Επαμεινώνδα Δεληγιώργη ως προέδρου της Εθνοσυνέλευσης και θα ιδιωτεύσει για πολύ καιρό στο σπίτι του στην περιοχή της Κυψέλης. Δώδεκα χρόνια αργότερα όμως, ευθύς μετά το ξέσπασμα του Ρωσοτουρκικού πολέμου, στη διάρκεια της Βαλκανικής κρίσης την οποία είχε προκαλέσει ο πόλεμος αυτός, αναλαμβάνει στις 26 Μαΐου 1877, έπειτα από πανελλήνια απαίτηση την πρωθυπουργία της Οικουμενικής Κυβέρνησης που σχηματίστηκε. Την κυβέρνηση αυτή, η οποία έδρασε καίρια και ποικιλότροπα, στήριξαν ως υπουργοί οι Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, Θρασύβουλος Ζαΐμης, Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, Χαρίλαος Τρικούπης, Θεόδωρος Δηλιγιάννης κ.ά. Η πρωθυπουργία του ωστόσο ήταν βραχύτατης διάρκειας, αφού στις 2 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, χτυπημένος από ημιπληγία, πεθαίνει από ανακοπή καρδιάς στο σπίτι του στην Κυψέλη. Ο ένδοξος ναύαρχος και Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κανάρης προσβληθείς απο ημιπληγία απεβίωσε ανήγγειλαν οι εφημερίδες της εποχής και στο πρόσωπο της Οικουμενικής Κυβέρνησης η Ελλάδα ολόκληρη κήδευσε, με δημοσία δαπάνη στο Α Νεκροταφείο, τον μπουρλοτιέρη, τον ήρωα, τον πρωθυπουργό της. 22

23 Κεφάλαιο 4ο: Οικογένεια Κουντουριώτη 4.1 Ο Λάζαρος Κουντουριώτης Ο Λάζαρος Κουντουριώτης ( ) υπήρξε σημαντική πολιτική φυσιογνωμία τόσο στα προεπαναστατικά χρόνια όσο και κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Η προσφορά του με τον πλούτο του, τις πολιτικές του ικανότητες και την επιβολή του στους Έλληνες πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες ήταν τεράστια. Πατέρας του ήταν ο Ανδρέας - Αναγνώστης Κουντουριώτης, ο οποίος νυμφεύτηκε τη Μαρία, θυγατέρα του εύπορου Λάζαρου Κοκκίνη, με την οποία απέκτησε δύο αγόρια, το Λάζαρο και το δεκατρία έτη νεότερο αδελφό του, Γεώργιο. Η καταγωγή της οικογένειας είναι από το Κρανίδι Πελοποννήσου και είναι αρβανίτικη. Το αρχικό επώνυμο ήταν Ζέρβας, άλλαξε όμως όταν ο Χατζή Γεώργιος Ζέρβας, παππούς του Λάζαρου και του Γεώργιου Κουντουριώτη, ταξίδεψε στα Κούντουρα. Επιστρέφοντας φορούσε την παραδοσιακή στολή των Κουντουριωτών με αποτέλεσμα να του μείνει το παρατσούκλι "Κουντουριώτης". Η ακμή της οικογένειας ξεκίνησε όταν ο Ανδρέας - Αναγνώστης Κουντουριώτης, έμπορος που είχε αποκτήσει σημαντική περιουσία, εξελέγη κοτζαμπάσης της Ύδρας. Λόγω της εγκατάστασης του πατέρα του στη Γένοβα για εμπορικούς λόγους ο Λάζαρος, ως πρωτότοκος γιος, σε ηλικία μόλις δεκατεσσάρων ετών αναμείχθηκε στις εμπορικές υποθέσεις του πατέρα του, αντιπροσωπεύοντάς τον στην Ύδρα. Αργότερα, έλαβε τα ηνία του εμπορικού οίκου του πατέρα του, ο οποίος δολοφονήθηκε κατά τις παραμονές της Πρωτοχρονιάς του Μετά το θάνατο του πατέρα του έγινε διαχειριστής της οικογενειακής περιουσίας. Αύξησε κατά πολύ την περιουσία που κληρονόμησε και αναδείχτηκε μια από τις ισχυρότερες προσωπικότητες του τόπου του. Το 1803 παντρεύτηκε τη Σταματίνα Ευαγγελίδη και απέκτησε μαζί της δεκατρία παιδιά. 4.2 Γεώργιος Κουντουριώτης Γεώργιος Κουντουριώτης ( ). Γεννήθηκε στην Ύδρα το 1782 και ήταν γιος του έμπορου Ανδρέα Κουντουριώτη και της Μαρίας Κοκκίνη. Υδραίος καραβοκύρης και πολιτικός κατά την Επανάσταση του 1821 και κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα. Διετέλεσε Πρόεδρος του Εκτελεστικού (πρωθυπουργός) από τις 6 Ιανουαρίου 1824 έως τις 12 Απριλίου 1826 και Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου (πρωθυπουργός) από τις 8 Μαρτίου έως τις 15 Οκτωβρίου Συνεισέφερε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για τις ανάγκες του Αγώνα, αλλά διέπραξε σημαντικά πολιτικά σφάλματα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Μετά τη δολοφονία του πατέρα του το 1802, ο Γεώργιος Κουντουριώτης, μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό του Λάζαρο, ασχολήθηκε με το εμπόριο και τον εφοπλισμό. 23

24 Κατά τις παραμονές της Επανάστασης του 1821 η οικογένειά τους διέθετε τα μισά από τα εμπορικά πλοία της Ύδρας και ο ίδιος εθεωρείτο ο πιο πλούσιος Έλληνας της εποχής του. 4.3 Έργο και Πολιτική Συμμετοχή τους στην Επανάσταση Αν και δεν ήταν από τους υποκινητές της Επανάστασης τη θεωρούσαν πρόωρη και παρακινδυνευμένη, όταν ο πλοίαρχος Αντώνης Οικονόμου κατέλαβε βίαια την εξουσία και ξεσήκωσε το νησί, υποχρεώθηκαν να προσχωρήσουν και μάλιστα μετά την πτώση του Οικονόμου, ρίχτηκαν στον αγώνα αναγκαστικά. Ενστερνίσθηκαν την επανάσταση μετά το ξέσπασμά της, την υποστήριξαν και προσέφεραν πολλά στον αγώνα. Η συμβολή τους στην απελευθέρωση της πατρίδας θεωρείται τεράστια, αφού διέθεταν πολύ μεγάλο στόλο όπως επίσης βοήθησαν και χρηματικά με τον πλούτο τους. Η περιουσία της οικογένειας Κουντουριώτη εκείνα τα χρόνια υπολογίζεται σε τουλάχιστον δίστηλα και δαπανήθηκε κατά τα τρία τέταρτά της υπέρ της Επανάστασης, διαχειριζόμενη από το Λάζαρο, ως αρχηγό της οικογένειας. Οι ιστορικοί εκτιμούν πως το θαύμα του 1821 δε θα είχε αίσιο τέλος χωρίς τη συμμετοχή του ναυτικού. Ο Γεώργιος Κουντουριώτης, όμως αν και υστερούσε σε ηγετικά προσόντα έναντι του αδελφού του Λάζαρου, διακρίθηκε εντούτοις στην πολιτική εμφανίστηκε στο πολιτικό προσκήνιο στα τέλη του 1823, όταν είχαν ξεσπάσει οι εμφύλιες συγκρούσεις ανάμεσα στους επαναστατημένους Έλληνες. Με προτροπή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου έγινε μέλος του νέου Εκτελεστικού (κυβέρνησης) στις 19 Δεκεμβρίου και στις 6 Ιανουαρίου 1824 ανέλαβε επίσημα την προεδρία του σώματος. Χρησιμοποιώντας τα χρήματά του, καθώς και την πρώτη δόση των αγγλικών δανείων, απέκτησε ουσιαστική υπεροχή έναντι των αντιπάλων του. Στις 12 Ιουνίου 1824 και αφού είχαν προηγηθεί αιματηρές αδελφοκτόνες συγκρούσεις, η κυβέρνησή του εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο. Μεγάλο μέρος των χρημάτων από τα δάνεια κατασπαταλήθηκαν στις εμφύλιες συγκρούσεις, στην ικανοποίηση απαιτήσεων των πολιτικών του φίλων, καθώς και μελών της οικογένειάς του. Κατά το διάστημα της προεδρίας του έδωσε εντολή και συνέλαβαν τον Κολοκοτρώνη και τον φυλάκισαν στην Ύδρα. Την ίδια περίοδο ελάχιστα μέτρα πάρθηκαν για την ενίσχυση των επαναστατημένων περιοχών. Ενώ το 1824 εξουδετερώθηκε η επανάσταση στην Κρήτη από τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα και τον ίδιο χρόνο καταστράφηκαν η Κάσος και τα Ψαρά. Μετά την απόβαση του Ιμπραήμ στη Μεθώνη (26 Φεβρουαρίου 1825), αντί να διορίσει έναν έμπειρο στρατιωτικό (Καραϊσκάκης, Κολοκοτρώνης), ονόμασε κάποιον θαλασσινό συμπατριώτη του, τον πλοίαρχο Κυριάκο Σκούρτη, επικεφαλής του στρατού που στάλθηκε κατά των Αιγυπτίων. Έπειτα αμέσως μετα την καταστροφική ήττα των Ελλήνων από τον Ιμπραήμ στο Κρεμμύδι (7 Απριλίου 1825), ο Κουντουριώτης επέστρεψε στο Ναύπλιο άδοξα και κάτω από τη γενική κατακραυγή. Μετά την αυτοθυσία του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (20 Μαΐου 1825) αναγκάστηκε να αποφυλακίσει τον Κολοκοτρώνη, που ήταν ο μόνος σε θέση να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ. Ιδιαίτερα καθοριστική κρίνεται η απραξία της κυβέρνησης Κουντουριώτη κατά την τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου και η αδυναμία της να εφοδιάσει έστω και στοιχειωδώς την ηρωική φρουρά της πόλης. Μετά την Έξοδο, όμως, η έκδηλη χρεωκοπία της υποχρέωσε τον Κουντουριώτη να παραιτηθεί στις 12 Απριλίου 1826 και να αποσυρθεί δυσαρεστημένος στην Ύδρα. 24

25 Κατά τη διάρκεια της Γ Εθνοσυνέλευσης στην Τροιζήνα (19 Μαρτίου - 5 Μαΐου 1827) εναντιώθηκε στην εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια, όπως και οι περισσότεροι πολιτικοί που, όπως κι εκείνος, ανήκαν στη «φιλογαλλική» μερίδα. Ωστόσο, μετά την άφιξη του Κυβερνήτη στην Ελλάδα, διορίστηκε στις 23 Ιανουαρίου 1828 πρόβουλος της Οικονομίας του Πανελληνίου (γνωμοδοτικό σώμα), θέση όμως που δεν διατήρησε για πολύ, επειδή σύντομα εντάχθηκε στην αντιπολίτευση. Στη συνέχεια αρνήθηκε να ανταποκριθεί στην έκκληση του Καποδίστρια να συνεισφέρει οικονομικά στην ανόρθωση της χώρας, ενώ επανειλημμένα προέβαλλε απαιτήσεις για αποζημίωση, με τον ισχυρισμό ότι δαπάνησε σημαντικά ποσά για τις ανάγκες του Αγώνα. 4.4 Τελευταία Χρόνια της Ζωής τους Ο Λάζαρος Κουντουριώτης αν και δεν πολιτεύτηκε ποτέ, παρά τις προτάσεις που του έγιναν, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις του Αγώνα και απολάμβανε την εκτίμηση των συμπατριωτών του και όλων των Ελλήνων. Κατά την Καποδιστριακή περίοδο ( ) ο Ιωάννης Καποδίστριας τον διόρισε προσωρινό διοικητή της Ύδρας ως πρώτο των προκρίτων. Το 1844 ο Όθων τον διόρισε γερουσιαστή, αξίωμα που διατήρησε μέχρι το θάνατό του. Διατελώντας γερουσιαστής και τιμώμενος από τους πάντες ως ο πρώτος πολίτης της Ελλάδος, απεβίωσε την 6 Ιουνίου 1852, το θάνατό του δε ακολούθησε πενθήμερο εθνικό πένθος. Ο Γεώργιος Κουντουριώτης στα χρόνια του Όθωνα διορίστηκε αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας και ακολούθησε μετριοπαθέστερη πολιτική. Κατά τη συνταγματική εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ήταν μέλος της Επιτροπής του Συμβουλίου της Επικρατείας, στην οποία είχαν ανατεθεί οι επαφές με τον βασιλιά. Στη συνέχεια έγινε γερουσιαστής και από τις 26 Σεπτεμβρίου 1844 έως τις 8 Απριλίου 1847 διετέλεσε πρόεδρος του σώματος. Στις 8 Μαρτίου 1848 διορίστηκε από τον Όθωνα πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου (πρωθυπουργός) και ανέλαβε και το Υπουργείο των Ναυτικών. Η κυβέρνησή του, που αποτελούσε ουσιαστικά συνασπισμό του Γαλλικού και του Ρωσικού Κόμματος, είχε να αντιμετωπίσει μία σειρά από εσωτερικές εξεγέρσεις, καθώς και όξυνση των σχέσεων με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Διατηρήθηκε στην εξουσία έως τις 15 Οκτωβρίου 1848, όταν ο Κουντουριώτης παραιτήθηκε, κατηγορώντας το αυλικό περιβάλλον για παρεμβάσεις στο έργο του. Πικραμένος, αποσύρθηκε στην Ύδρα, όπου πέθανε στις 13 Μαρτίου 1858, σε ηλικία 76 ετών. Ο Γεώργιος Κουντουριώτης ανήκε στους πολιτικούς άνδρες που είχαν μπει στον επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων πλούσιοι και βγήκαν φτωχότεροι. Μετά τον θάνατό του χρειάστηκε να δοθεί τιμητική σύνταξη στην άπορη οικογένειά του. Μέλη επίσης της οικογένειας Κουντουριώτη διακρίθηκαν κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, στην Επανάσταση του 1821 και κατά την περίοδο του ελεύθερου ελληνικού κράτους ως τα πρόσφατα χρόνια ακολούθησαν σταδιοδρομία στην πολιτική, το Πολεμικό Ναυτικό και την διπλωματία ενώ άλλοι διακρίθηκαν στις τέχνες. Σημαντικότερα μέλη ήταν οι Ανδρέας Κουντουριώτης, ο οποίος αρνήθηκε σε μια περίπτωση να σχηματίσει κυβέρνηση αν και είχε κληθεί από τον Βασιλιά Γεώργιο Α, και ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, πρώτος πρόεδρος της Δημοκρατίας. Η οικογένεια συνδέθηκε με επιγαμίες με σημαντικές οικογένειες όπως είναι η οικογένεια Νεγρεπόντη, Βούλγαρη, Ρούφου, Πατρινού, Μιαούλη, Πετροκόκκινου. 25

26 Στην Ύδρα υπάρχουν ακόμα οι οικίες του Λάζαρου και Γεώργιου Κουντουριώτου, που έχει μετατραπεί σε μουσείο η οικία του Λαζάρου. 26

27 Κεφάλαιο 5ο: Αντώνης Οικονόμου 5.1 Πρώιμα Χρόνια της Ζωής του Ο Αντώνης Οικονόμου ( Δεκεμβρίου 1821) ήταν Έλληνας πλοίαρχος και αγωνιστής του 1821 που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέγερση των Υδραίων παραμερίζοντας τους πρόκριτους και προύχοντες του νησιού. Γεννήθηκε και έδρασε στην Ύδρα στο τέλος του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Την εποχή αυτή η Ύδρα, που πριν από 150 περίπου χρόνια ήταν ένα χωριό δυστυχισμένων προσφύγων της Αττικής, της Μεγαρίδας, της Αργολίδας και της Εύβοιας, που ζούσαν πρωτόγονη ζωή σε άθλια καλύβια πάνω στο άγονο νησί, είχε γίνει η πλουσιότερη πόλη της Ελλάδας χάρη στη ναυτιλία της. Ενώ ως τις αρχές του 18ου αιώνα δεν είχαν παρά λίγα πλοιάρια, με τα οποία έκαναν κοντινές μεταφορές ή πειρατεία, από τα μέσα του ίδιου αιώνα σχημάτισαν μαζί με τα άλλα Ελληνικά νησιά (Σπέτσες, Ψαρά κλπ) το μεγάλο Ελληνικό εμπορικό στόλο, που κυριάρχησε στις μεταφορές του ανατολικομεσογειακού χώρου. Ο Αντώνης Οικονόμου, πλοίαρχος δηλαδή προερχόταν από τη μεσαία τάξη του νησιού, ξεχώριζε ανάμεσα στους μικρούς καραβοκύρηδες, που διατηρούσαν γερούς δεσμούς με τα λαϊκά στρώματα, τους ναύτες και τους τεχνίτες. Φημιζόταν για την ευφυΐα του, τον ευθύ χαρακτήρα του και την παλικαριά του. Αψηφούσε τις μεγάλες φουρτούνες, γι αυτό και το τσούρμο τον αναγνώριζε ως σωστό θαλασσόλυκο. Είχε κατορθώσει να αποκτήσει και δικό του πλοίο. Λίγους μήνες πριν από την έκρηξη της επανάστασης ταξιδεύοντας στη Μεσόγειο βρήκε μεγάλη φουρτούνα και έχασε το καράβι του, που αποτελούσε και όλη την περιουσία του, σε ναυάγιο κοντά στα Γάδειρα έξω από το Γιβραλτάρ. Παλεύοντας ώρες με τα κύματα κατόρθωσε να γλιτώσει και γύρισε στην πατρίδα του. Χρήματα δεν είχε και πήγε στην Κωνσταντινούπολη, για να βρει πιστώσεις και να αποκτήσει νέο πλοίο, αντί να μείνει στην Ύδρα με τη μοίρα του καραβοτσακισμένου. Στην Κωνσταντινούπολη τότε έβραζαν τα πράγματα της Φιλικής Εταιρείας. Ο Οικονόμου από τις πρώτες μέρες που έφτασε εκεί γνώρισε τον Παπαφλέσσα. Νέος, πατριώτης και με θερμή ιδιοσυγκρασία καθώς ήταν, παραδόθηκε στο κήρυγμα του κινητήριου νου της προεπαναστατικής προετοιμασίας: «Ήρθε ο καιρός να φύγει ο Τούρκος. Η πατρίδα θα ξεσηκωθεί σε λίγο με όλες τις δυνάμεις της. Όλοι οι αρχηγοί της Πελοποννήσου, της Στερεάς, της Μολδοβλαχίας, των Σπετσών, οι Έλληνες του Εξωτερικού έχουν μυηθεί στο κίνημα». Και στο τέλος η γνωστή επωδός της προεπαναστατικής σειρήνας: Η ενίσχυση της Ρωσίας. Ο Παπαφλέσσας ήξερε τι έκανε. Ο Οικονόμου δεν ήταν οποιοσδήποτε. Ήταν Υδραίος. Και η Ύδρα δεν ήταν μέχρι τότε θερμή για τους μυητές της Φιλικής Εταιρείας. Αρκετοί υδραίοι πλοίαρχοι, που περνούσαν από το Βόσπορο, είχαν μυηθεί, αλλά οι πρόκριτοι του νησιού ήταν δύσκολοι. Ζητούσαν εγγυήσεις για τη σοβαρότητα του κινήματος. Όταν ο Αναγνωσταράς πήγε στην Ύδρα, επικοινώνησε με το Λάζαρο Κουντουριώτη, τον κορυφαίο πρόκριτο του νησιού, αλλά δεν κατάφερε τίποτα. Ο Κουντουριώτης άκουσε τον Αναγνωσταρά με συγκίνηση, αλλά στο τέλος ζήτησε από το Μωραΐτη οπλαρχηγό 27

28 έγγραφο του Καποδίστρια ή μια έγκυρη βεβαίωση ότι ο Καποδίστριας ήταν αρχηγός της Επαναστατικής Εταιρείας. Ο Αναγνωσταράς, που αγνοούσε και ο ίδιος την Αρχήν της Εταιρείας, δεν ήταν σε θέση να δώσει στον Κουντουριώτη τέτοια πληροφορία και έφυγε από την Ύδρα άπρακτος. Τότε, οι ηγέτες της Φιλικής Εταιρείας έστειλαν στην Ύδρα τον Περραιβό, για να βολιδοσκοπήσει τους Κουντουριωταίους, αλλά ούτε αυτός μπόρεσε να αλλάξει τα φρονήματά τους. Κανένας όμως δεν έφερε αποτέλεσμα. Οι Κουντουριωταίοι και οι άλλοι προύχοντες σκέφτονταν πιο πολύ το πετσί τους και τις κάσες τους με τα τάληρά τους. Οι προεστοί δεν ήθελαν την αλλαγή, γιατί θα ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν δαπάνες για τη μετατροπή των πλοίων τους σε πολεμικά, και μάλιστα για μια επιχείρηση επικίνδυνη και που δεν επρόκειτο να τους αποφέρει κέρδη. Η έμφυτη ορμή του λαού όμως ζητούσε άμεση εξέγερση. Στους πεινασμένους και δυσαρεστημένους κάθε μεταβολή ήταν επιθυμητή, γι αυτό στο τέλος η δημοκρατική ανυπομονησία τσάκισε την απερισκεψία της αριστοκρατίας. Μέσα σε τέτοιο κλίμα βρέθηκε ο Αντώνης Οικονόμου, όταν επέστρεψε από την Κωνσταντινούπολη στην Ύδρα φλεγόμενος από την ιδέα της επανάστασης και βρήκε πρόθυμα για προσηλυτισμό τα πνεύματα των πλοιάρχων και των ναυτών. 5.2 Έργο και Συμμετοχή στην Επανάσταση Ο Αντώνης Οικονόμου έδωσε τον επαναστατικό παλμό στην καρδιά του λαού της Ύδρας και οδήγησε την Ύδρα πάνοπλη στον Αγώνα. Η δράση του είναι μια σημαντική σελίδα στην ιστορία του αγώνα. Ελληνική επανάσταση χωρίς τη συμβολή του πανίσχυρου υδραίικου ναυτικού ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Ο μεγάλος υδραίικος στόλος δεν έσωσε μόνο τον ξεσηκωμένο Μοριά, αλλά έγινε βασικό στήριγμα του ναυτικού και του γενικού επαναστατικού αγώνα. Χωρίς την Ύδρα το Αιγαίο δε θα γινόταν Ελληνική λίμνη. Η τουρκική αρμάδα θα έκανε στενό αποκλεισμό και σε μικρό χρονικό διάστημα η επανάσταση στο Μοριά θα έσβηνε. Αυτά φαίνεται σκεπτόταν ο Καπετάν Αντώνης, όταν κυκλοφόρησαν οι πρώτες ειδήσεις για την επανάσταση στην Πελοπόννησο, και άρχισε να στρατολογεί άνδρες κοινολογώντας ότι θα πάει μαζί τους στην Πελοπόννησο για να πάρει μέρος στον αγώνα. Οι πρόκριτοι της Ύδρας τον πίστεψαν και με τη σκέψη, ότι με αυτό τον τρόπο θα απαλλαγούν και από τον Οικονόμου και από τους ενοχλητικούς άνεργους ναύτες, δεν έφεραν δυσκολίες στη στρατολόγηση. Έτσι ο Οικονόμου κατόρθωσε να εξοπλίσει σώμα από 500 άνδρες. Στο μεταξύ οι πρόκριτοι όχι μόνο δεν είχαν σκοπό να συμπράξουν στον αγώνα, αλλά για να εμφανίσουν την Ύδρα αμέτοχη στην επανάσταση και να την απαλλάξουν από τον κίνδυνο αποβίβασης τουρκικού στρατού, έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη τους ναύτες, που υποχρεώνονταν να δίνουν κάθε χρόνο στον τούρκικο στόλο. Τους ναύτες αυτούς τους περίμενε η σφαγή και ο πνιγμός στην Κωνσταντινούπολη, αλλά, ευτυχώς, όταν έφτασαν στα Δαρδανέλια, πληροφορήθηκαν τις σφαγές που έκαναν οι Τούρκοι στην Πόλη και πρόλαβαν να γυρίσουν πίσω και να σωθούν. Τα επαναστατικά μηνύματα, λοιπόν, έφταναν στην Ύδρα το ένα μετά το άλλο. Μετά την Πελοπόννησο οι Σπέτσες και τα Ψαρά ρίχτηκαν στον αγώνα. Κάθε μέρα έφταναν 28

29 στην Ύδρα απεσταλμένοι από διάφορα μέρη της Πελοποννήσου και ζητούσαν να βγει και η Ύδρα στον αγώνα. Οι πρόκριτοι όμως εξακολουθούσαν να συνεδριάζουν καθημερινά στην Καγκελαρία περιμένοντας να πεισθούν για τη σοβαρότητα του κινήματος και μετά να αποφασίσουν για τη συμμετοχή τους στον Αγώνα. Ο Οικονόμου ανυπομονούσε. Δεν του έφτανε όμως ο λαός, που ήταν ήδη μαζί του. Είχε ανάγκη από όλα τα πλοία και από χρήματα, για να τα κινήσει. Και τα πλοία και τα χρήματα βρίσκονταν στα χέρια των προκρίτων. Όταν είδε ότι δεν υπήρχε πια καιρός για συσκέψεις και εγγυήσεις, αποφασισμένος να τελειώσει το γρηγορότερο έκανε το πραξικόπημα. Αφού συμφώνησε με τους πιο πολλούς καπεταναίους και με τους απεσταλμένους από το Μοριά Πέτρο Μαρκέζη και Γεώργιο Αγαλόπουλο, προχώρησε σε λαϊκό κίνημα. Τη νύχτα της 28ης Μαρτίου 1821 η μεγάλη καμπάνα της εκκλησίας κτύπησε δαιμονισμένα: Ήταν το επαναστατικό σύνθημα. Αμέσως η αγορά πλημμύρισε από τους ένοπλους, που είχε οργανώσει ο Οικονόμου για τη δήθεν εκστρατεία στην Πελοπόννησο. Ο λαός της Ύδρας ήταν ώριμος για την επανάσταση. Όταν μάλιστα είδαν μαζί με τον Οικονόμου και το γιο του τρανού προύχοντα Γκίκα, ενθουσιάστηκαν και σήκωσαν στα χέρια το αρχοντόπουλο. Το συγκεντρωμένο πλήθος διευθυνόμενο από ανθρώπους του Οικονόμου έτρεξε στην παραλία, όπου υπήρχαν σωροί καυσόξυλα για φόρτωση. Οι οργανωμένοι ένοπλοι του Οικονόμου όρμησαν στα αγκυροβολημένα πλοία, που ήταν άδεια από ναύτες την ώρα της εφόδου, και τα κατέλαβαν. Η νύχτα πέρασε με ταραχή, χωρίς όμως να χυθεί ούτε μια σταγόνα αίμα. Ανάμεσα στο λαό δεν υπήρχαν αντιφρονούντες. Οι πρόκριτοι, που την ώρα της εφόδου βρίσκονταν στην Καγκελαρία, κλείστηκαν έντρομοι στα σπίτια τους, αλλά κανείς δε σκέφτηκε να τους θίξει. Την άλλη μέρα το πρωί τα πλοία είχαν καταληφθεί. Στους δρόμους κυκλοφορούσαν οπλοφόροι. Το μεσημέρι ο Οικονόμου όρμησε στην Καγκελαρία, καθαίρεσε δια βοής του λαού το διοικητή Νικόλαο Κοκοβίλα που ήταν διορισμένος από την Πύλη και ανέλαβε ο ίδιος την πολιτική, στρατιωτική και ναυτική διοίκηση του νησιού με την έγκριση του λαού. Ο λαοπρόβλητος πλέον ηγέτης έβγαλε αμέσως διαταγή να σχηματισθούν ένοπλες περιπολίες και απαγόρεψε τις αντεκδικήσεις και βιαιοπραγίες. Άρχισαν επίσης αμέσως να συντάσσονται κατάλογοι για τη στρατιωτική κατάταξη. Άλλοι κατατάσσονταν στο σώμα για δράση στη στεριά και άλλοι εγγράφονταν ναύτες. Αλλά για να κινηθούν τα πλοία χρειάζονταν χρήματα. Οι εθελοντές στρατιώτες και ναύτες έπρεπε να πάρουν μισθοτροφοδοσία και μια που θα έφευγαν έπρεπε να δοθεί και κάποιο επίδομα στις οικογένειές τους. Χρήματα όμως δεν υπήρχαν. Στο ταμείο της Καγκελαρίας βρέθηκε ένα μικρό ποσό, που δεν έφτανε. Δημόσιο ταμείο δεν υπήρχε. Τα λεφτά βρίσκονταν στις στέρνες των προκρίτων. Ο Οικονόμου τότε έστειλε τετραμελή επιτροπή στους πρόκριτους, που άλλοι βρίσκονταν στον πύργο του Λάζαρου Κουντουριώτη και άλλοι στο μοναστήρι, μέσα στο Κάστρο, και ζήτησε να ανοίξουν τις κάσες τους και να καταβάλουν τα έξοδα της επιστράτευσης. Οι πρόκριτοι, που δεν είχαν αντιληφθεί ακόμα την έκταση του κινήματος και σκέπτονταν πώς θα αντιμετωπίσουν τις ταραχώδεις σκηνές της νύχτας και ποια απόφαση θα πάρουν τελικά για την επανάσταση, μόλις πληροφορήθηκαν την καθαίρεση του Κοκοβίλα και την ανάληψη της εξουσίας από τον επαναστάτη πλοίαρχο, βεβαιώθηκαν πως τα πλοία τους επιτάχτηκαν από το λαό και είδαν ότι είναι περικυκλωμένοι από ένοπλους, έστειλαν αναγκαστικά τάληρα και έσπευσαν αμέσως να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Μα το ποσό αυτό ήταν λιγο. Μετά από 29

30 απειλές έδωσαν και άλλα. Στις 31 του Μάρτη, μέσα σε τρεις μέρες δηλαδή, οι πλούσιοι καραβοκυραίοι άνοιξαν τις κάσες τους και συγκέντρωσαν τάληρα. Το ποσό αυτό ήταν αρκετό για τις άμεσες ανάγκες του στόλου. Εξοπλίστηκαν αμέσως 92 μεγάλα πλοία και δόθηκαν σε κάθε ναύτη 8 τάληρα και από 50 τάληρα σε κάθε μια από τις οικογένειές τους. Μετά από αυτό τα πράγματα ηρέμησαν. Οι πρόκριτοι δε φάνηκαν διατεθειμένοι να αντιδράσουν κατά του Οικονόμου, ούτε κι εκείνος έδειξε εχθρική διάθεση εναντίον τους. Ζήτησε μάλιστα και τη σύμπραξη του Λάζαρου Κουντουριὡτη στη διοίκηση, αλλά ο υπερήφανος Υδραίος πρόκριτος με πληγωμένο τον εγωισμό του από το κίνημα αρνήθηκε. Δέχτηκε όμως να νομιμοποιήσει το νέο επαναστατικό καθεστώς και το αναγνώρισε. Ο Οικονόμου υπήρξε τότε ο μόνος αρχηγός στην Ελλάδα που διέθετε ολόκληρη τη δύναμη του τόπου του. Κύριος της Ύδρας, του στόλου και του πλούτου της, μπορούσε, στην αρχή τουλάχιστον του αγώνα, να γίνει και κύριος της κατάστασης σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ενώ όλοι αγωνιούσαν για την έξοδο της Ύδρας στον αγώνα, χωρίς την οποία ήταν χαμένοι, δεν είχε παρά να ζητήσει έναν αντιπρόσωπο από κάθε μεγάλη επαρχία και να σχηματίσει προσωρινή ελληνική κυβέρνηση υπό την εξουσία του. Δεν θα ήταν αναγκασμένος να καταλύσει άλλη ελληνική αρχή, αφού τέτοια δεν υπήρχε. Και ολόκληρη η Ελλάδα θα υπάκουε, γιατί είχε ανάγκη το στόλο. Αλλά ο Οικονόμου δε σκέφτηκε κάτι τέτοιο, γιατί δεν είχε ούτε τις φιλοδοξίες, ούτε την ιδιοσυγκρασία δικτάτορα. Ήταν ένας αγνός ιδεολόγος και τολμηρός πατριώτης. Οι πρόκριτοι αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας επιχείρησαν να φύγουν κρυφά στη Ζάκυνθο, γιατί δεν ανέχονταν να μένουν υπό τον Οικονόμου, έναν απλό πλοίαρχο. Και εκείνος, αντί να τους αφήσει να φύγουν και να απαλλαγεί απ αυτούς, τους εμπόδισε. Αναγνώριζε ότι ο αγώνας είχε ανάγκη απ όλες τις δυνάμεις του Γένους και δεν αρνιόταν στους πρόκριτους τον πατριωτισμό, παρόλο που περίμενε την αντίδρασή τους και γνώριζε ότι δεν ήταν φίλοι του. Το κατάλαβε όταν ο Λάζαρος Κουντουριώτης αρνήθηκε να μετάσχει στη διοίκηση. Για να εξασφαλίσει την εξουσία του ο Οικονόμου επιχείρησε να αντικαταστήσει τους πλοιάρχους των πλοίων, που ήταν αφοσιωμένοι στους πρόκριτους, με ανθρώπους της προσωπικής του εμπιστοσύνης. Συνάντησε όμως την αντίδραση των πλοιοκτητών και των πλοιάρχων. Τότε, αντί να επιβάλει τη θέλησή του με τη βία σε ανθρώπους, που η εχθρότητά τους δε θα μειωνόταν, όσο φιλικά και αν τους φερόταν, αναγνώρισε το δίκιο τους και άφησε στους πλοιοκτήτες το δικαίωμα να έχουν στα πλοία τους δικούς τους ανθρώπους, αντί να κηρύξει το στόλο εθνικό και κτήμα του Αγώνα. Αν εγκαθιστούσε δικούς του πλοιάρχους, η εξουσία του θα ήταν στερεωμένη. Μπορούσε να φύγει σε εκστρατεία και να είναι βέβαιος ότι οι πρόκριτοι δε θα είχαν τη δύναμη να κάνουν το παραμικρό εναντίον του. Γιατί δύναμη της Ύδρας ήταν τα πλοία της. Και οι εχθροί του θα ήταν αφοπλισμένοι. Αλλά ο Οικονόμου δε σκεπτόταν τίποτα άλλο, παρά μόνο πώς θα υπηρετήσει την πατρίδα. Στη συνέχεια άρχισαν οι ετοιμασίες για την έξοδο της Ύδρας στον Αγώνα. Αλλά η δοξολογία για την επίσημη πια συμμετοχή της Ύδρας στην επανάσταση έγινε στις 15 Απριλίου, δηλαδή με μεγάλη καθυστέρηση κι αφού πια είχαν επαναστατήσει τα άλλα δύο ναυτικά νησιά, οι Σπέτσες και τα Ψαρά, τα οποία ανέλαβαν αμέσως δράση. Η σημαντικότερη επιχείρηση που έγινε μετά τις 15 Απριλίου, ήταν η εκστρατεία για την απελευθέρωση της Χίου, με την ελπίδα πως η πλούσια Χίος θα επωμιζόταν στη συνέχεια μέρος από τα οικονομικά βάρη, που μέχρι τότε σήκωναν οι πλούσιοι 30

31 πρόκριτοι της Ύδρας. Η εκστρατεία απέτυχε, διότι οι Χιώτες δε θέλησαν να επαναστατήσουν. Την ημέρα αυτή ο Αντώνης Οικονόμου είχε πραγματοποιήσει το μεγάλο του σκοπό. Έδωσε την Ύδρα στον Αγώνα. Αλλά και οι πρόκριτοι εξετέλεσαν το καθήκον τους, έστω και αναγκαστικά. Στην προσπάθειά τους να υπερκεράσουν τώρα τον Οικονόμου πρόσφεραν πρόθυμα την ημέρα που κηρύχτηκε η επανάσταση νέα ποσά για την κίνηση του στόλου και έτσι η δημοτικότητά τους άρχισε να αποκαθίσταται. Και βέβαια ούτε ώρα δεν έπαψαν να συνωμοτούν. Από την ημέρα εκείνη ο Οικονόμου δεν είχε παρά δυο δρόμους, αν ήθελε να τελειώσει την αποστολή του: Ή έπρεπε να παραιτηθεί από τη διοίκηση και να αρκεστεί στη δόξα ότι έβγαλε την Ύδρα στον αγώνα, ή όφειλε να πάρει ριζικά μέτρα για να στερεώσει την κυριαρχία του στην Ύδρα, να μεταβληθεί δηλ. σε πραγματικό δικτάτορα, αδυσώπητο και σκληρό προς τους αντιπάλους του. Αλλά δεν έκανε ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην υπηρεσία της επανάστασης και ασχολείτο συνεχώς με τις ανάγκες του στόλου. Και οι πρόκριτοι, που ο εγωισμός τους δεν μπορούσε να ανεχθεί έναν δημαγωγό, όπως τον αποκαλούσαν, με συστηματικές ενέργειες κατόρθωσαν να κλονίσουν τη θέση του. Αυτός όμως, στις 18 Απρίλη απηύθυνε προκήρυξη στα νησιά του Αιγαίου και καλούσε τους άλλους νησιώτες να επαναστατήσουν. Παρόμοια προκήρυξη απηύθυνε στους καθολικούς κατοίκους των Κυκλάδων, που αντιδρούσαν. Την επόμενη μέρα, 19 Απρίλη, σαν υπεύθυνος ευρωπαίος ναυτικός αρχηγός όριζε με διαταγή στους Έλληνες πλοιάρχους να σέβονται τις ουδέτερες σημαίες, να μην προκαλούν δυσαρέσκεια στους ευρωπαίους πλοιάρχους, να μην ενεργούν αδικαιολόγητες νηοψίες με τη βία, και γενικά να σέβονται τους όρους του διεθνούς δικαίου. Με το μέτρο αυτό ήθελε να περιορίσει τις πειρατικές διαθέσεις των Ελλήνων και να εμφανίσει νομιμόφρονα την ελληνική επανάσταση απέναντι στα ευρωπαϊκά κράτη. Η ενέργεια αυτή του Οικονόμου δυσαρέστησε τους έλληνες ναύτες οπαδούς του. Με τόσους αιώνες αναρχία στη θάλασσα είχαν αποκτήσει πειρατικές συνήθειες, που δεν μπορούσαν να κοπούν με ένα διάταγμα. Οι πρόκριτοι για να κερδίσουν τη συμπάθεια των ναυτών και να απομονώσουν τον Οικονόμου προπαγάνδιζαν ότι οι Τούρκοι πρέπει να περνούν από μαχαίρι χωρίς έλεος και ότι οι ναύτες που θαλασσοπνίγονται πρέπει να μοιράζονται τη λεία από τα τουρκικά πλοία. Έτσι μετά από λίγες μέρες δυο υδραίικα καράβια κυρίευσαν ένα τούρκικο πλοίο, που μετέφερε τον πατριάρχη των Μουσουλμάνων και άλλους Τούρκους στη Μέκκα για προσκύνημα, τους έσφαξαν όλους με άγριο τρόπο πάνω στο κατάστρωμα και επιστρέφοντας στην Ύδρα ήθελαν να οικειοποιηθούν και τα λάφυρα, που πήραν παραβιάζοντας όχι μόνο τη διαταγή του Οικονόμου, αλλά και τον παλαιότερο κανονισμό περί διανομής της λείας. Οι πρόκριτοι ζήτησαν από τον Οικονόμου να εφαρμόσει τον κανονισμό, αλλά όταν εκείνος ζήτησε να παραδοθεί η λεία για διανομή, οι ναύτες δεν υπάκουσαν, τον έβρισαν και τον απείλησαν. Έθιγε άγραφα δικαιώματα εκείνων που πριν από λίγο τον είχαν αποθεώσει. Οι πρόκριτοι πήραν το μέρος των ναυτών, για να τους αποσπάσουν από το κόμμα του Οικονόμου και έτσι έγιναν δημοφιλείς και απέκτησαν και πάλι δύναμη. 5.3 Τελευταία Χρόνια της Ζωής του η Καταδίωξη του και ο Θάνατός του Ο Οικονόμου, λοιπόν, βρέθηκε απογυμνωμένος από το λαό. Δεν απέμειναν παρά ελάχιστοι πιστοί κοντά του. Η ώρα του τέλους έφτανε. Οι πρόκριτοι έφερναν εμπόδια σε κάθε πράξη του και εκείνος, όταν κατάλαβε ότι δεν υπήρχε ελπίδα συμβιβασμό 31

32 μαζί τους, άρχισε να φέρεται προκλητικά και απότομα. Κρατούσε μάλιστα κοντά του και τον Καλοδήμα, που την ημέρα του γάμου του Λάζαρου Κουντουριώτη είχε φονεύσει τον πατέρα του μέσα στην εκκλησία. Οι συνωμοτικές ενέργειες των προκρίτων προχωρούσαν και, όταν παρουσιάστηκε η κατάλληλη ευκαιρία, γκρέμισαν τον Οικονόμου από την εξουσία. Στις 12 Μάη 1821, όταν έλειπε από το λιμάνι ο στόλος με τους πιο πολλούς από τους οπαδούς του Οικονόμου, οι πρόκριτοι οργάνωσαν επιχείρηση για τη θανάτωσή του. Την εκτέλεση ανέλαβαν οι πλοίαρχοι Λάζαρος Παναγιώτας και Θεόφιλος Δρένιας μαζί με τον Αντώνη Κριεζή και δέκα ένοπλους, που όρμησαν στο Διοικητήριο, όπου βρισκόταν ο Οικονόμου με το γιο του, τον Καλοδήμα και δώδεκα σωματοφύλακες. Ο Οικονόμου, που κατάλαβε το σκοπό τους, πυροβόλησε πρώτος το Δρένια, αλλά αστόχησε. Τον πέτυχε όμως ο γιος του Οικονόμου και τον έριξε νεκρό. Ο Παναγιώτας τραυμάτισε τον Καλοδήμα, αλλά τραυματίστηκε κι αυτός από τους σωματοφύλακες του Οικονόμου. Στο μεταξύ έφτασαν και άλλοι άνθρωποι του Κριεζή και ο Οικονόμου απομονωμένος κλείστηκε στο Διοικητήριο και άρχισε να καλεί σε βοήθεια από το παράθυρο. Έτρεξαν μερικοί να τον υπερασπίσουν και η συμπλοκή γενικεύτηκε. Οι επιτιθέμενοι άρχισαν να πυροβολούν προς το διοικητήριο από τα διπλανά σπίτια του Βούλγαρη, του Μανώλη Τομπάζη, του Αναστάση Κριεζή και από τον ταρσανά, ενώ ο Γεώργιος Σαχτούρης και οι πλοίαρχοι άρχισαν να κανονιοβολούν το διοικητήριο από τα πλοία τους. Ο Οικονόμου βλέποντας τον κίνδυνο κατόρθωσε να διαφύγει από την πίσω πόρτα του διοικητηρίου και έτρεξε προς την ακτή καταδιωκόμενος από τον Κριεζή και τους ανθρώπους του. Έφτασε στη θέση Καμίνι, πήρε μια ψαρόβαρκα με λίγους δικούς του, ανέβηκε στη γολέττα του Τομπάζη, που βρισκόταν εκεί χωρίς ναύτες, και απέπλευσε για να διαφύγει. Τον καταδίωξαν όμως με άλλο πλοίο και κινδυνεύοντας αποβιβάστηκε στον Γιαλαμιδά, στα δυτικά του νησιού, και έτρεξε στα υψώματα, αλλά κυκλώθηκε από τους αντιπάλους του και αναγκάστηκε να παραδοθεί. Τον επιβίβασαν αμέσως σε μια βάρκα με 10 ναύτες, για να τον μεταφέρουν στην απέναντι ακτή της Πελοποννήσου και να τον θανατώσουν. Μεταξύ όμως των 10 ναυτών έτυχαν μερικοί συγγενείς του Οικονόμου, που απαίτησαν από τους άλλους να τον αφήσουν ελεύθερο. Έτσι ο Αντώνης Οικονόμου σώθηκε και κατέφυγε στο Κρανίδι μαινόμενος κατά των συμπατριωτών του και φοβερίζοντας ότι θα επιστρέψει στην Ύδρα για να εκδικηθεί. Οι Κρανιδιώτες τον φιλοξένησαν, γιατί τον σέβονταν και τον θαύμαζαν. Τότε όμως έφτασε στην Ύδρα ο Σωτήρης Θεοχαρόπουλος από την Πάτρα και ο Ναθαναήλ, ηγούμενος στο Μοναστήρι του Φονιά, για να ζητήσουν ναυτική υποστήριξη από τους Υδραίους για τον αποκλεισμό της Πάτρα. Οι πρόκριτοι τότε δε δίστασαν να εκβιάσουν την κατάσταση. Απάντησαν ότι όσο ο Οικονόμου βρίσκεται στην απέναντι ακτή της Πελοποννήσου δεν εγκρίνουν να απομακρυνθούν τα πλοία τους από το νησί, γιατί κινδυνεύουν. Ζήτησαν μάλιστα από το Θεοχαρόπουλο να συλλάβει και να φυλακίσει τον Οικονόμου, για να ησυχάσει το νησί, και τότε θα βοηθήσουν την επανάσταση. Οι Κρανιδιώτες, που είχαν αρνηθεί να απομακρύνουν τον Οικονόμου ή να τον παραδώσουν στους Πρόκριτους, πείστηκαν να τον παραδώσουν στο Θεοχαρόπουλο, ο οποίος τον μετέφερε και τον φυλάκισε στον μοναστήρι της Άγιας Βαρβάρας, όπου έμεινε απομονωμένος με λίγους συντρόφους του, υπό την προσωπική ευθύνη του Θεοχαρόπουλου υπενάντιο στους Υδραίους πρόκριτους. Τότε οι παλιοί συνεργάτες του Οικονόμου διέφυγαν από την Ύδρα και με 300 οπαδούς τους, πήγαν στο στρατόπεδο των Τρικόρφων, όπου έγιναν δεκτοί από τον Κολοκοτρώνη και πήραν μέρος στην πολιορκία της Τριπολιτσάς.Άλλοι οπαδοί του 32

33 Οικονόμου αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ύδρα και διασκορπίστηκαν σε διάφορα σώματα, που δρούσαν στην Ανατολική Πελοπόννησο. Ο Γκίκας Θ. Γκίκας μάλιστα έστελνε από τα Τρίκορφα γράμματα στους Πρόκριτους της Ύδρας, τους αποκαλούσε, δούλους του χρήματος και τους απειλούσε ότι θα εκστρατεύσει εναντίον τους με τον Κολοκοτρώνη και άνδρες, αν δεν του στείλουν πολεμοφόδια που ζητούσε. Τη συνένωση και εκδίκηση όλων αυτών των ένοπλων Υδραίων υπό τον Οικονόμου φοβούνταν πάντα οι Πρόκριτοι του νησιού. Στο μεταξύ ο Οικονόμου δεν άντεξε την απομόνωση στην Αγία Βαρβάρα. Έφυγε με τους κρατούμενους εκεί συντρόφους του και πήγε στο μοναστήρι του Φονιά, στο Φενεό, όπου ήταν ηγούμενος ο Ναθαναήλ, προς τον οποίο είχε κάποια εμπιστοσύνη. Όταν έμαθε τη δραπέτευσή του ο Θεοχαρόπουλος, που είχε δώσει το λόγο του στους Υδραίους πρόκριτους για την ασφαλή κράτησή του, έσπευσε με σώμα ενόπλων αποφασισμένος να τον επαναφέρει στην Αγία Βαρβάρα ή να τον σκοτώσει. Αλλά ο Οικονόμου έκλεισε την πύλη του μοναστηριού, τοποθέτησε τους άνδρες του στα τείχη της μονής και απείλησε ότι θα πυρπολήσει το μοναστήρι. Επενέβησαν τότε οι μοναχοί και έπεισαν το Θεοχαρόπουλο να αποχωρήσει με την υπόσχεση ότι αναλαμβάνουν αυτοί την προσωπική ευθύνη για την κράτηση του Οικονόμου, ο οποίος τους έδωσε το λόγο της τιμής του, ότι δε θα φύγει από το μοναστήρι μέχρι την άλωση της Τριπολιτσάς. Έτσι ο Οικονόμου παρέμεινε στο μοναστήρι του Φονιά, από όπου επικοινωνούσε και αλληλογραφούσε με τους φίλους του. Ο μεγαλύτερος γιος του, που έμενε μαζί του τον περισσότερο καιρό και συχνά πήγαινε στην Τριπολιτσά, και οι συγγενείς του, που πηγαινοέρχονταν και τον έβλεπαν, τον πληροφορούσαν για τα διαδραματιζόμενα στην Ύδρα και τις επιτυχίες της επανάστασης. Όλες αυτές οι πληροφορίες ηλέκτριζαν τον ατίθασο Υδραίο, που δεν ήταν δυνατόν να ησυχάσει. Μετά την άλωση της Τριπολιτσάς κινήθηκαν από όλες τις πλευρές οι διαδικασίες για τη συγκρότηση της Α Εθνοσυνέλευσης. Οι αντιπρόσωποι όλων των επαρχιών συγκεντρώθηκαν στο Άργος, όπου μάλιστα στις 14 Δεκεμβρίου 1821 έγινε η έναρξη των εργασιών της Συνέλευσης με ένα είδος τελετής στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη. Ο Ν. Βάμβας εκφώνησε τον εναρκτήριο λόγο και οι πληρεξούσιοι ορκίστηκαν κατόπιν πίστη στην πατρίδα. Ο Οικονόμου αποφάσισε τότε να πάει στο Άργος με σκοπό να καταγγείλει τους Κουντουριωταίους και τους άλλους πρόκριτους της Ύδρας ότι καταλάβανε πραξικοπηματικά την εξουσία και ότι αυτός ήταν ο πραγματικός ηγέτης της πλειοψηφίας του λαού της Ύδρας. Κατόρθωσε να εξοπλίσει Υδραίους συντρόφους του που ήταν μαζί του, έστειλε με το γιο του γράμμα στον Κολοκοτρώνη, με το οποίο τον ειδοποιούσε ότι έρχεται στο Άργος, έφυγε έφιππος με τους άνδρες του φέροντας και σημαία, που είχε φτιάξει στο μοναστήρι, και έφτασε στον Άγιο Γεώργιο Κορινθίας, μετόχι της μονής του Φονιά, όπου στάθμευσε. Τη φυγή του Οικονόμου, όμως, πληροφορήθηκαν και οι πληρεξούσιοι των προκρίτων που βρίσκονταν στο Άργος. Ο εκτελών χρέη ηγουμένου στο μοναστήρι του Φονιά, Σαμουήλ, έστειλε αμέσως με έφιππο επιστολή στον ηγούμενο Ναθαναήλ, που βρισκόταν στο Άργος για τη συνέλευση, και του ανάγγειλε ότι ο κρατούμενος Υδραίος αρχηγός έφυγε με ένοπλο σώμα χωρίς να μπορέσουν να τον εμποδίσουν οι μοναχοί. Ο Ναθαναήλ, που είχε εγγυηθεί προσωπικά για την κράτηση του Οικονόμου στο μοναστήρι του Φονιά, έδειξε έντρομος την επιστολή στους πληρεξούσιους των προκρίτων της Πελοποννήσου και της Ύδρας, που καταταράχτηκαν. Δεν ήξεραν με πόση δύναμη ερχόταν ο Οικονόμου και οι ημέρες ήταν πονηρές, λόγω των αντιθέσεων των προκρίτων με τους στρατιωτικούς και της συμπάθειας των στρατιωτικών προς τον Οικονόμου. 33

34 Τότε οι πρόκριτοι μετά από σύσκεψη αποφάσισαν να στείλουν το Ναθαναήλ να συναντήσει τον Οικονόμου και να τον πείσει να επιστρέψει στο μοναστήρι του Φονιά ή τουλάχιστον να παραμείνει στον Άγιο Γεώργιο. Πράγματι ο Ναθαναήλ πήγε και συνάντησε τον Οικονόμου, αλλά μάταια προσπάθησε με παρακλήσεις, υποσχέσεις και υποδείξεις να τον μεταπείσει. Ο Οικονόμου δεν κρατιόταν πια. Ο Ναθαναήλ ειδοποίησε αμέσως τους πρόκριτους ότι δεν κατόρθωσε τίποτα και ότι ο Οικονόμου εντός ολίγου φεύγει κατευθυνόμενος προς το Άργος. Οι Πελοποννήσιοι και Υδραίοι πρόκριτοι θορυβημένοι έκαναν συμβούλιο και αποφάσισαν να εξοντώσουν τον Οικονόμου πριν φθάσει στο Άργος. Αλλά, για να δοθεί επίσημος χαρακτήρας στην αποστολή εναντίον του Οικονόμου, χρειαζόταν και η υπογραφή του Δημήτρη Υψηλάντη, που έφερε ακόμα τον τίτλο του αρχιστράτηγου και μαζί με τη Γερουσία της Πελοποννήσου αποτελούσε την υπέρτατη αρχή. Για να πείσουν τον Υψηλάντη να υπογράψει τη διαταγή χρησιμοποίησαν το Νεόφυτο Βάμβα. Ο Βάμβας ήταν στην Ύδρα, όταν ο Οικονόμου έκανε το κίνημα και έλαβε την εξουσία, και γνώριζε τον ορμητικό χαρακτήρα και την αποφασιστικότητα του Οικονόμου. Έτσι οι πληρεξούσιοι της Ύδρας εύκολα τον έπεισαν ότι οι πρόκριτοι του νησιού διέτρεχαν κίνδυνο και δημιουργούνταν περιπέτειες σε βάρος του αγώνα, αν άρχιζαν νέες ταραχές και εσωτερικές ανωμαλίες στην Ύδρα. Τους φόβους του αυτούς ο Βάμβας μετάδωσέ στον Υψηλάντη και τον έπεισε να υπογράψει έγγραφο σύμφωνα με το οποίο στρατιωτικό σώμα θα πήγαινε να συλλάβει τον Οικονόμου και να τον φυλακίσει στο Μεγάλο Σπήλαιο. Δινόταν μάλιστα η δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν όπλα εναντίον του Οικονόμου, αν δεν υπάκουε και αντιστεκόταν. Ο Υψηλάντης υπέγραψε το έγγραφο, που δε διέφερε από θανατική καταδίκη, πιστεύοντας ότι μ αυτό τον τρόπο υπηρετεί τα συμφέροντα της πατρίδας. Σχηματίστηκε αμέσως σώμα από ένοπλους άνδρες του μεγαλοκοτζάμπαση της Βοστίτσας (Αιγίου) Ανδρέα Λόντου με μισθοφόρους. Η δύναμη του σώματος ήταν 70 άνδρες και κινήθηκαν προς ανεύρεση του Οικονόμου. Στο μεταξύ ο Κολοκοτρώνης, που πολιορκούσε τότε το φρούριο του Ναυπλίου, πήρε την επιστολή του Οικονόμου, πρόβλεψε τα δυσάρεστα και θέλησε να τα αποτρέψει. Παρήγγειλε λοιπόν στον Δημήτρη Τσώκρη, το στρατιωτικό διοικητή του Άργους, να σπεύσει να προφθάσει τον Οικονόμου, πριν μπει στο Αργος και να τον πείσει να περιμένει μέχρι που να μπορέσει να πάει ο ίδιος να τον συναντήσει. Ο Κολοκοτρώνης σκόπευε, αφού κρατούσε ο Τσώκρης τον Οικονόμου έξω από την πόλη, να επέμβει και να τον συμφιλιώσει με τους Υδραίους πρόκριτους. Ο Τσώκρης αναχώρησε αμέσως έφιππος, για να εκτελέσει τη διαταγή του Κολοκοτρώνη. Πρόλαβαν όμως οι δολοφόνοι των προκρίτων. Οι ένοπλοι του Λόντου και του Χαραλάμπη συνάντησαν τη μικρή ομάδα του Οικονόμοι μεταξύ Άργους και Κουτσοποδίου, στην περιοχή Κατσικάνι. Ο Οικονόμου είδε τους ένοπλους, αλλά δεν φαντάστηκε ότι έρχονταν εναντίον του, αλλιώς θα έσπευδε να φθάσει στον τοίχο και να οχυρωθεί. Μόλις έφθασαν κοντά στον Οικονόμου του φώναξαν να διπλώσει τη σημαία του και να ρίξει κάτω τα όπλα του. Εκείνος δεν υπάκουσε και έτρεξε προς τον τοίχο, για να οχυρωθεί και να αμυνθεί. Ήταν αργά όμως. Τον πυροβόλησαν αμέσως άνανδρα και τον έριξαν νεκρό από το άλογό του. Οι σύντροφοί του διασκορπίστηκαν αμέσως και ταυτόχρονα έσπευσαν να φύγουν και εκείνοι που τον κτύπησαν εγκαταλείποντας τον Οικονόμου νεκρό. Εκεί τον βρήκε νεκρό ο Δημήτρης Τσώκρης και φρόντισε για την ταφή του και επέστρεψε στο Άργος οργισμένος με τους Υδραίους. Η σύζυγός του πέθανε μετά από μια βδομάδα και η υπόλοιπη οικογένειά του μετακόμισε στις Σπέτσες, και οι υπόλοιποι οπαδοί του Οικονόμου αναγκάστηκαν να φύγουν από την Ύδρα μετά την οριστική επικράτηση των Προκρίτων. Ο Γκίκας Θ. Γκίκας πέθανε την ίδια εποχή από λοιμική νόσο, που αναπτύχθηκε κατά την άλωση της Τριπολιτσάς. 34

35 Έτσι, με το αίμα του Οικονόμου οι Υδραίοι συμβιβάστηκαν με τους Μοραΐτες, το μέτωπο των ολιγαρχικών βγήκε σοβαρότατα ενισχυμένο και η ήττα των φιλικών ήταν οριστική. Ο Υψηλάντης με τον Κολοκοτρώνη απογοητευμένοι φεύγουν για την Ακροκόρινθο, ενώ οι αγωνιστές απογοητέυονται για την εγκατάλειψή τους από τους ηγέτες τους. Οι ακατάπαυστες εξεγέρσεις έδειξαν τη ζωντάνια του, όταν οι Κωλέττηδες και οι Μαυροκορδάτοι ξεπουλούσαν τη χώρα. Αν ζούσε και αναπτυσσόταν πολιτικά ο Ανδρούτσος και ο Οικονόμου, το λαϊκό στρατιωτικό επαναστατικό μέτωπο θα δημιουργούσε την πολιτική βάση του. Ο Υψηλάντης θα εξελισσόταν δυναμικά σε ηγέτη. Ο Παπαφλέσσας θα έβρισκε το αγωνιστικό κλίμα του, οι πολιτικές του ικανότητες θα διοχετεύονταν στη λαϊκή αντίσταση ενάντια σε ξένους και ντόπιους. Μα είχαν όλοι τους άσχημο τέλος και ανάμεσα τους ο Αντώνης Οικονόμου, ο άνθρωπος που κινητοποίησε την Ύδρα. Ένας πραγματικός ήρωας, πατριώτης και αγνός άνθρωπος, μια μεγάλη φυσιογνωμία του 21. Η επίσημη ιστοριογραφία για πολλά χρόνια αγνόησε τον Αντώνη Οικονόμου, επιστρέφει όμως στην επικαιρότητα και καταλαμβάνει δικαιωματικά τη θέση που του αξίζει στις σελίδες της Ιστορίας. Οι άνθρωποι στάθηκαν διστακτικοί και άργησαν να τον αναγνωρίσουν. Σήμερα όμως, που η πάροδος του χρόνου επιτρέπει την ήρεμη και δίκαιη κρίση, αποκαθίσταται η ιστορική του δικαίωση και αναγνωρίζεται ο αγώνας του. 35

36 Κεφάλαιο 6 ο : Αποστόλης Νικολής 6.1 Πρώιμα Χρόνια Ο Νικολής Αποστόλης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1770 και καταγόταν από παλιά ναυτική οικογένεια του νησιού. Όπως όλοι οι γόνοι των ναυτικών νη σιών, από νεαρή ηλικία στράφηκε στη θάλασσα και εργάστηκε σε εμπορικά πλοία, όπου απέκτησε ναυτικές γνώσεις χρήσιμες για τη μετέπειτα εθνική δράση του κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας. Ο πόθος για την απελευθέρωση της πατρίδας του τον ώθησε δέκα επτά μόλις χρονών να καταταχθεί εθελοντής μαζί με πολλούς άλλους ψαριανούς νέους στο καταδρομικό στόλο του περίφημου ναυμάχου και καταδρομέα Λάμπρου Κατσώνη που τότε κατέβηκε στο Αιγαίο και έκαμε ορμητήριο του την νήσο Κέα. Στη ναυμαχία του Καφηρέα το 1787, πολέμησε γενναία. Το πλοίο όμως που επέβαινε ήταν τόσο παλιό και σάπιο αφού ήταν δεμένο με σχοινιά που κατά την διάρκεια της ναυμαχίας αυτής άνοιξε με αποτέλεσμα να κατακλυσθεί από νερά και να κινδυνεύσει να πιαστεί αιχμάλωτο το πλήρωμα του τόσο που αναγκάστηκαν να τα ρίξουν στις ακτές της Άνδρου. Οι Τούρκοι τους αναζήτησαν από τους Ανδριώτες και μερικούς από τους Λαμπρινούς όπως έλεγαν τους στρατιώτες του Κατσώνη τους συνέλαβαν ανάμεσα τους και δέκα Ψαριανούς τους οποίους οδήγησαν σιδηροδέσμιους στην Κωνσταντινούπολη όπου και τους απαγχόνισαν. Πολλοί Ψαριανοί εθελοντές σκοτώθηκαν και μόνο πέντε μεταξύ των οποίων και ο μετέπειτα ναύαρχος των Ψαρών Αποστόλης διασώθηκαν, οι οποίοι έπειτα από δραματικές περιπέτειες επτά μηνών, επέστρεψαν στα ηρωικά Ψαρά. Μετά την ήττα του Κατσώνη, έφυγε για την Χίο, όπου προσλήφθηκε από Χιώτες εμπόρους σαν συνοδός εμπορευμάτων, τα οποία έστελναν στην δυτική Ευρώπη. Τότε του δόθηκε και η ευκαιρία να μάθει ξένες γλώσσες : αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, ιταλικά και να επιδοθεί μετά τριετία, στο ναυτικό εμπόριο μαζί με τον μεγαλύτερο αδερφό του Γεώργιο. Το 1793 ήταν Πλοίαρχος και ιδιοκτήτης ενός μεγάλου εμπορικού πλοίου και με τα ταξίδια, που πραγματοποιούσε στη Μαύρη θάλασσα, στην Μεσόγειο και στον Βόρειο θάλασσα, μέχρι την Ολλανδία, αποκόμιζε τεράστια κέρδη. Το 1806 βρέθηκε κάτοχος κολοσσιαίας περιουσίας. Τότε ήταν η χρυσή ευκαιρία για το ελληνικό εμπορικό ναυτικό των προεπαναστατικών χρόνων, που έδωσε την ευκαιρία στους ριψοκίνδυνους Έλληνες ναυτικούς να πλουτίσουν, να δημιουργήσουν ένα στόλο εμπορικών πλοίων και παράλληλα να αποκτήσουν πολύτιμη ναυτική εμπειρία, που θα αξιοποιηθεί μετέπειτα στη διάρκεια της Επανάστασης. Το 1818 ο Νικολής Αποστόλης επιστρέφει στην πατρίδα του και αφιερώνει πλέον όλο το δυναμικό του σ αυτήν. Το ίδιο έτος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και μαζί με το συμπατριώτη του Δημήτριο Ν. Μαμούνη έγινε έφορός της και αφοσιώθηκε στην 36

37 προετοιμασία της Επανάστασης. Στις 10 Απριλίου 1821 με την ιδιότητα του εφόρου των Ψαρών ανήγγειλε στους εφόρους των Σπετσών Παναγιώτη Μπόταση και Γ. Πάνου την απόφαση του νησιού του να συμμετάσχει με τα πλοία του στον Αγώνα και τους καλούσε να ενώσουν τους στόλους των δύο νησιών για την από κοινού αντιμετώπιση της εξόδου του εχθρικού στόλου στο Αιγαίο, επισημαίνοντας πολύ έγκαιρα την αποτελεσματικότητα της ένωσης των ναυτικών δυνάμεων. 6.2 Έργο και Συμμετοχή του στην Επανάσταση Ο Αποστόλης Νικολής στις 18 Απριλίου 1821 διορίστηκε ναύαρχος του ψαριανού στόλου από την βουλή των Ψαριανών. Βαριές και μεγάλες ευθύνες αναλαμβάνει. Κατόρθωσε όμως, χάρη στη μεγάλη πείρα και το κύρος, που διέθετε, μαζί με σύνεση που τον διέκρινε σε όλες του τις ενέργειες, να φανεί αντάξιος των προσδοκιών των συμπολιτών του. Τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ήταν πολλά και δύσκολα. Αφού μετέτρεψε τα πλοία σε πολεμικά και επάνδρωσε με πεπειραμένους Κυβερνήτες και πληρώματα, κατάστρωσε τα αρχικά σχέδια των περιπολιών των «μίστικων» από του Ελλήσποντου μέχρι Δωδεκανήσου αρχικά και κατόπιν από ακτές της Παλαιστίνης μέχρι την Εύβοια με πλήρης δίκτυο κατασκοπείας από Συρία,Κύπρο, Ρόδο, Τένεδο, Θάσο, Κασσάνδρα μέχρι το Τρικέρι και σε αυτήν την Κωνσταντινούπολη, για να παρακολουθεί άγρυπνα τις κινήσεις του τουρκικού στόλου, ακόμα και μέσα στο ναύσταθμο του. Τον απασχολούσε συνεχώς το ζήτημα της καλύτερης οχύρωσης του νησιού γιατί ήταν μηδενική σχεδόν σε φρούρια, πυροβολεία και κανόνια και διέτρεχαν τότε τον άμεσο κίνδυνο εχθρικών προσβολών κατά το διάστημα, που η ψαριανή μοίρα εκτελούσε ναυτικές πολεμικές επιχειρήσεις. Ένα τολμηρό εγχείρημα στο Μελανικό κόλπο είχε σαν αποτέλεσμα να αποσπάσουν από το τούρκικο φρούριο Ίμπριζε 14 κανόνια, πυρίτιδα, φυσίγγια και όλες τις αποσκευές της τουρκικής φρουράς κατόπιν σκληρής και φονικής μάχης. Η αιχμαλωσία ενός εχθρικού πλοίου ανατολικά των Ψαρών που έπλεε από την Σμύρνη και κατευθυνόταν στην Πελοπόννησο με 450 οπλοφόρους Οθωμανούς, με άφθονο πολεμικό υλικό και με πολύτιμες πληροφορίες που συνέλεξαν από τους αιχμαλώτους για την συγκέντρωση, μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων στην παραλία της Ιωνίας, τον υποχρέωσαν να εντείνει τις πολεμικές αποστολές της Ψαριανής μοίρας για να ματαιωθεί κάθε απόπειρα μεταφοράς τουρκικών στρατευμάτων στην Ηπειρωτική Ελλάδα και παράλληλα να ενημερώσει με ταχύπλοα ψαριανά πλοία την Κεντρική Διοίκηση καθώς και τους ναυάρχους της Ύδρας και των Σπετσών. Η πυρπόληση όμως του τουρκικού δίκροτου στην Ερεσό της Μυτιλήνης την 27 Μαΐου 1821 από τον γενναίο ψαριανό Παπανικολή, που ήταν το πρώτο κατά θάλασσα τρόπαιο των Ελλήνων αναπτέρωσε το ηθικό των Ψαριανών και αύξησε το πολεμικό τους μένος, ενώ αντίθετα οι Τούρκοι έπαιρναν το πρώτο οδυνηρό μάθημα από τους Ψαριανούς. Δεν παρέλειπε ακόμη να δίνει αυστηρές συστάσεις στους Κυβερνήτες των πλοίων να συμπεριφέρονται καλώς προς τους αιχμαλώτους, να αποφύγουν προσβολές σε ξένα πλοία, ακόμη και αν το φορτίο είναι τούρκικο, διότι η σημαία προστατεύει το εμπόρευμα. Ίσως η μακρά παραμονή του στην Ευρώπη τον κατέστησε πιο προσεκτικό στην τήρηση των διεθνών κανόνων πολεμικής συμπεριφοράς. Η υπεροχή των Ελλήνων στην θάλασσα τόσο κατά το πρώτο έτος της Επαναστάσεως όσο και κατά τα επόμενα, μέχρι την ανάμειξη του Αιγυπτιακού στόλου, ήταν αδιαφιλονίκητη. Ο αποκλεισμός της Ευρωπαϊκής και Ασιατικής παραλίας από το 37

38 Τυνήσιο στόλο, κατέστησε πολύ επισφαλή τη θέση των Τούρκων, που πολέμησαν στην Πελοπόννησο. Το μεγαλύτερο όμως βάρος του ενδιαφέροντος του στράφηκε στην κατασκευή πολλών πυρπολικών. Από τον Πατατούκο ο οποίος υπηρετούσε ως αξιωματικός στο πλοίο του ναυάρχου συνδέεται στενά με το δευτερότοκο γιο του ναυάρχου, τον Αποστόλη, όπως και με τον ίδιο τον ναύαρχο. Μια προσπάθεια του από κοινού με τον Τομπάζη να επαναστατήσουν την Χίο στέλνοντας προκηρύξεις στους κατοίκους των χωριών, δεν βρήκε ανταπόκριση και κατόπιν αυτού διέλυσαν τον αποκλεισμό της Χίου. Η Δημογεροντία ήταν υποχρεωμένη να μένει πίσω στο νησί και να το φυλάσσει, ενώ οι νέοι Ψαριανοί επιβιβάζονταν στα πλοία και εκτελούσαν επιδρομές κατά μήκος των ακτών της Μ. Ασίας. Αργότερα με την εγκατάσταση των προσφύγων από τις Κυδωνιές και τα Μοσχονήσια και μετά την καταστροφή της Χίου στρατολογούσαν πρόσφυγες επί πληρωμή που είχαν φθάσει τους χίλιους. Ο πληθυσμός του νησιού με τους πρόσφυγες αυξανόταν διαρκώς, τόσο από τους φυγάδες χριστιανούς από τα μικρασιάτικα παράλια για να αποφύγουν τα αντίποινα των Τούρκων, όσο και από τους πρόσφυγες των Κυδωνιών και Μοσχονησιών που είχαν μεταφερθεί στο νησί με ψαριανά πλοία. Για να αποφύγουν διάφορες επιδημίες, που συχνά παρουσιάζονταν τότε, ιδίως η πανώλη, παρά την ύπαρξη λοιμοκαθαρτηρίου, που σώζεται μέχρι σήμερα, η βουλή αποφάσισε με δικά της έξοδα και ξένα πλοία, τα οποία ναύλωσε να μεταφέρει πολλές οικογένειες προσφύγων στις Κυκλάδες όσες δέχονταν καθώς και στην Πελοπόννησο. Κατά την άτυχη επανάσταση της Χίου, τον Απρίλιο του 1822,ο Αποστόλης απέκλεισε την Χίο με μοίρα του Ψαριανού στόλου. Μετά την αποτυχία της μετέφερε πολλές χιλιάδες από το δυτικό μέρος στα Ψαρά στους οποίους η Κοινότητα χορήγησε ενδύματα, τροφές, και άδεια σπίτια της πόλεως και τα εξοχικά. Ιδιαίτερα περιποιήθηκαν τους ασθενείς. Άφησαν επίσης στην διάθεση των Χίων προσφύγων τα αμπέλια και τα καρπικά δέντρα. Δημιουργήθηκε πάλι νέο προσφυγικό πρόβλημα με κίνδυνο επιδημιών και η κοινότης αναγκάσθηκε με Ψαριανά και άλλα πλοία να μεταφέρει τις προσφυγικές οικογένειες των Χίων στην Σύρο, Αίγινα και Πελοπόννησο, εκτός των νέων τους οποίους στρατολόγησε και υπηρετούσαν σαν ναύτες ή πεζοναύτες. Τον Ιούνιο όμως του 1823 πραγματοποίησαν οι ψαριανοί την μεγαλύτερη αποβατική καθ όλη την διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα στο Τσαταρλή της Μ. Ασίας με 142 πλοία εκ των οποίων τα 28 ήταν μεγάλα πολεμικά πλοία τα υπόλοιπα γολέτες και μίστικα με 600 πεζοναύτες και εκείνους τους οποίους είχαν για άμυνα των Ψαρών. Οι Τούρκοι αντιστάθηκαν γενναία όμως υπερίσχυσαν οι Ψαριανοί, οι οποίοι πήραν δεκατρία ορειχάλκινα πυροβόλα, μεγάλες ποσότητες πυρίτιδας και φυσιγγίων και πολλούς τούρκους αιχμαλώτους, συνεχίζοντες τις καταδρομές, κυρίεψαν πέντε ακόμη κανόνια από τις Κυδωνιές. Συνάντησαν όμως μεγάλη αντίσταση από τους Τούρκους και αναγκάσθηκαν τα λάφυρα και τους Χριστιανούς που τους ακολούθησαν να αποβιβάσουν στα Ψαρά τους αιχμαλώτους τους επιβίβασαν σε πέντε μεγάλα πλοία τους και τους μετέφεραν προς πώληση στη Μυτιλήνη. Η σοβαρή αυτή καταδρομική επιχείρηση του Τσαταρλή και των Κυδωνιών τους στοίχισε πέντε νεκρούς Ψαριανούς, δέκα Χιώτες, ένδεκα λιάπιδες και εβδομήντα τραυματίες. Οι απώλειες των Τούρκων ήταν ασυγκρίτως ανώτερες. Κατά τον Ιούλιο του ίδιου έτους, αν και οι Ψαριανοί ήταν βεβαρημένοι με υπέρογκες δαπάνες, από την συνεχή κίνηση των πλοίων τους, έστειλαν πλοία στον Θερμαϊκό κόλπο, αλλά ναυτική δύναμη στην Εύβοια, στην Σκιάθο και στην Σάμο τον Αύγουστο και όπου η ανάγκη το καλούσε. 38

39 Μετά την καταστροφή των Ψαρών όμως ο ναύαρχος Αποστόλης όταν αντιλήφθηκε το μέγεθος της καταστροφής του νησιού του από τους Τούρκους, κατόρθωσε να επιβιβασθεί του πλοίου του και να διασχίσει με κατάλληλους ελιγμούς την εχθρική παράταξη και βαλλόμενος από παντού, να γλυτώσει από το θανάσιμο εναγκαλισμό του τουρκικού στόλου χωρίς καμία βλάβη. Με τα δεκαέξι διασωθέντα ψαριανά πλοία και τα επτά πυρπολικά συνέχισαν οι Ψαριανοί στον αγώνα, χωρίς πατρίδα, ειδικά ο ναύαρχος Αποστόλης συνετέλεσε αποφασιστικά στην επιτυχία της ναυμαχίας του Γέροντα (Αύγουστος 1824) που υπήρξε η μεγαλύτερη ναυμαχία του απελευθερωτικού μας αγώνα. 6.3 Τελευταία Χρόνια της Ζωής του Κατά την περίφημη ναυμαχία του Καφηρέα το 1825 αρρώστησε ο ναύαρχος και την θέση του ανέλαβε ο γιος του Αποστόλης, που επίδειξε μέγιστη γενναιότητα, θαυμαστή, ψυχραιμία και συνετέλεσε στην νίκη. Το Μάρτιο το 1826 μετέφερε τα στρατιωτικά σώματα του Φαβιέρου μαζί με τις αποσκευές τους και τα εφόδια τους από την Κάρυστο στο Πόρτο Ράφτη Αττικής. Τον Απρίλιο το 1827 ο λόρδος Κόχραν τον κάλεσε να σπεύσει προς βοήθεια της Αθήνας από την Αίγινα όπου βρισκόταν. Αν και άρρωστος ξεκίνησε από την Αίγινα και πριν φθάσει στον Πειραιά η πνευμονία εκδηλώθηκε και το πλοίο απέπλευσε στην Αίγινα, όπου και πέθανε την 19 η Απριλίου 1827, πάμπτωχος σχεδόν, χωρίς να προφθάσει να δει και να χαρεί τους καρπούς των πολυετών κόπων του για τον απελευθερωτικό αγώνα Προς τιμήν του δόθηκε το όνομα του σε κορβέττα του Πολεμικού Ναυτικού που παραχώρησε το βρετανικό ναυαρχείο στην διάρκεια του Β Παγκόσμιου Πολέμου,, για να ενισχυθεί το μαχόμενο ναυτικό. Τα παιδία του Κωνσταντίνος (1791) Αποστόλης (1794), Ιωάννης (1804), Δημήτριος (1805) και Ανδρέας, τίμησαν λαμπρώς τη μνήμη του, η πατρίδα αναγνώρισε ηθικά τη διάθεση της μεγάλης περιουσίας του στο βωμό της πατρίδας. Το ιδιόκτητο του πλοίο «Λεωνίδας» εκτιμήθηκε από την Επιτροπή Αποζημιώσεων, το 1856, με το σεβαστό ποσό των χρυσών δραχμών που δόθηκε στην οικογένεια του. 39

40 Κεφάλαιο 7ο: Σαχτούρης Γεώργιος 7.1 Πρώιμα Χρόνια της ζωής του Διακεκριμένος ναυμάχος του Αγώνα του 1821, ο Γεώργιος Σαχτούρης γεννήθηκε στην Ύδρα στις 13 Μαΐου 1783, γιος του Δημητρίου Πολύγκαιρου και της Μαρίας Νικολάου Γκίτζα. Η περιπετειώδης νεανική του ηλικία συμπίπτει με την περίοδο της θεαματικής εξέλιξης του νησιού του στον τομέα της ναυτιλίας και του εμπορίου και με τα τεράστια κέρδη που, λόγω του γεγονότος αυτού, συσσωρεύτηκαν στα χέρια των Υδραίων ναυτεμπόρων. Ο πατέρας του, Δημήτρης, εξαίρετος καραβομαραγκός της εποχής, λέγεται ότι έλαβε το προσωνύμιο Σαχτούρης, το οποίο επικράτησε τελικά και ως οικογενειακό επίθετο, από ένα μεγάλο δίστηλο σκαρί 8 τόνων που κατασκεύασε πρώτος στην Ύδρα, μιμούμενος παρόμοια ιστιοφόρα που χρησιμοποιούσαν οι Ιταλοί και που ονόμαζαν σαχτούρια..ο Γεώργιος Σαχτούρης από μικρή ηλικία υπηρέτησε ως τζόβενο (νεαρός μούτσος) στο πλοίο του θείου του Αντώνη Ηλία, στο λατινάδικο του Κανάκη, όπου του συνέβη ένα ατυχές περιστατικό: ο ναύκληρος του πλοίου τον έριξε στη θάλασσα και διασώθηκε μετά από πολύωρη πάλη με τα κύματα, όταν τον περισυνέλεξε ένα διερχόμενο πλοίο. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως ναύτης σε διάφορα υδραίικα πλοία που ανήκαν στο θείο του Γεώργιο Βούλγαρη μέχρι το 1804, όταν ο καπετάν Φραγκίσκος Βούλγαρης (αδελφός του θείου του) αγόρασε ένα σπετσιώτικο πλοίο και τον πήρε για ναύκληρο. Το 1815 ο Γεώργιος Σαχτούρης ήταν ναύκληρος και πολύ γρήγορα αυτεξούσιος πλοίαρχος ενός καινούργιου τρίστηλου βρικίου που είχε κατασκευάσει ο Βούλγαρης στην Ύδρα. Το 1819 έγινε πλοίαρχος και συνιδιοκτήτης του βριγαντίνου «Αθηνά» που ναυπηγήθηκε μέσα σε 32 ημέρες στο Μανδράκι της Ύδρας Πολύ νέος παντρεύτηκε την επίσης Υδραία Πανούργια Δημ. Γκιώνη, με την οποία απέκτησε εφτά παιδιά: Μαρία, Δημήτριο, Σταμάτιο, Νικόλαο, Μιλτιάδη, Κωνσταντίνο και Θεμιστοκλή. 7.2 Έργο και Συμμετοχή στην Επανάσταση Λίγες μόνο ημέρες μετά την κήρυξη της Επανάστασης στην Ύδρα, στις 22 Απριλίου 1821, ο Σαχτούρης ως πλοίαρχος του Αθηνά πήρε μέρος στην υδραίικη μοίρα με αρχηγό τον Γιακουμάκη Τομπάζη, που με τη σπετσιώτικη και ψαριανή μοίρα εξέπλευσαν στις 22 Απριλίου του 1821 για να απελευθερώσουν τη Χίο και τη Σάμο. Η ατυχούς έκβασης ελληνική αυτή αποστολή αμαυρώθηκε από το τραγικό γεγονός της σύλληψης και λαφυραγωγίας από τα πλοία των Υδραίων Γ. Σαχτούρη και Λ. 40

41 Πινότση διερχόμενου τουρκικού βρικιού, γεμάτου προσκυνητές και Τούρκους αξιωματούχους, οι οποίοι κατεσφάγησαν με εντολή των δύο πλοιάρχων. Αργότερα η βέβηλη αυτή, διεθνώς κατακριτέα, πράξη θα αποδοθεί από τους υπευθύνους σε κίνηση αντεκδίκησης για τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε και τη σφαγή των Ελλήνων ναυτών του οθωμανικού στόλου στο Μούρτο, οι περισσότεροι από τους οποίους ήσαν Υδραίοι. Τον Φεβρουάριο του 1822 πήρε μέρος στη ναυμαχία της Πάτρας, όπου ο ελληνικός στόλος ανασυγκροτημένος υπό την αρχηγία του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη έδωσε πεντάωρη μάχη με τον τουρκικό και τον ανάγκασε να τραπεί σε φυγή. Την ίδια χρονιά με τους πλοιάρχους Μαστραντώνη, Κριεζή και Μπρούσκο και αρχηγό τον Δ.Παναγιώτου ανάγκασαν την τουρκική μοίρα που απέκλειε το Μεσολόγγι να καταφύγει στα Δαρδανέλλια. Το 1823 η μοίρα του Σαχτούρη έκανε διάφορες καταστρεπτικές για τον εχθρό αποβάσεις. Το 1824 είναι η χρονιά που ξεκινά το ημερολόγιο του πολεμικού βριγαντίνου Αθηνά, όπου καταγράφονται λεπτομερώς και σχολιάζονται τα ναυτικά γεγονότα, οι καιρικές συνθήκες, οι ναυμαχίες και τα πρόσωπα. Σύμφωνα με το ημερολόγιο ο Σαχτούρης έλαβε μέρος στην εκστρατεία της Κάσου (Ιούνιος 1824) ), των Ψαρών -ως αντεκδίκηση για την καταστροφή τους από τους Τούρκους- (Ιούνιος- Ιούλιος 1824), και πήρε μέρος στην αναποτελεσματική επιχείρηση για την ανακατάληψη τους. Αποφασιστική υπήρξε επίσης και η συμβολή του στη ναυμαχία της Μυκάλης (5 Αυγούστου 1824), ενώ οι πολεμικές του ικανότητες α ναδείχθηκαν ιδιαίτερα στην περίφημη ναυμαχία του Γέροντα (29 Αυγούστου 1824). Ο Σαχτούρης μαζί με τους Ν. Αποστόλη και Γ. Ανδρούτσο καταναυμαχεί στις 23 Μαΐου 1825 τον τουρκικό στόλο στη ναυμαχία του Καφηρέα και αργότερα συμμετέχει στην εκστρατεία υπέρ του Μεσολογγίου. Η νικηφόρα δράση του συνεχίζεται το 1826 με τη συμμετοχή του στη ναυμαχία της Σάμου και της Μυτιλήνης, καθώς και στις άκαρπες προσπάθειες ανεφοδιασμού των αποκλεισμένων του Μεσολογγίου. Το 1827 συμμετέχει στην τολμηρή επιχείρηση των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων υπό τον Κόχραν στην Αλεξάνδρεια για την πυρπόληση του αιγυπτιακού στόλου, ενώ στη συνέχεια δρα, και πάλι υπό τον Κόχραν, στις επιχειρήσεις του Βασιλαδίου, έξω από το Μεσολόγγι. Η νικηφόρα ολοκλήρωση του ελληνικού ναυτικού Αγώνα και η έλευση του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια σήμαναν τη διοικητική αναδιοργάνωση του ναυτικού. Παράλληλα ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος καταστράφηκε στο Ναυαρίνο, από τις ευρωπαϊκές ναυτικές δυνάμεις της Γαλλίας, Αγγλίας και της Ρωσσίας. Έπειτα στις αρχές του 1828, ο Γεώργιος Σαχτούρης διορίστηκε από την κυβέρνηση, με τη σύσταση του αρχηγού των ναυτικών ευρωπαϊκών δυνάμεων λόρδου Κόδρινγκτον, αρχηγός πολεμικής ναυτικής μοίρας, με στόχο τον αποκλεισμό των δυτικών παραλίων της Πελοποννήσου και την παρεμπόδιση κάθε εχθρικού πλοίου που θα ανεφοδίαζε με τροφές και πολεμοφόδια τα στρατεύματα του Ιμπραήμ πασά, που είχαν καταλάβει τα φρούρια της Μεθώνης, Κορώνης και Νεοκάστρου στην Πελοπόννησο, ούτως ώστε να τον εξαναγκάσουν να εγκαταλείψει την Ελλάδα και να επιστρέψει στην Αίγυπτο. 41

42 7.3 Τελευταία Χρόνια της Ζωής του και ο Θάνατος του Πιστός θεματοφύλακας της πολιτικής Καποδίστρια, ο Σαχτούρης συγκρούστηκε επανειλημμένα με τους αντιπάλους του Κυβερνήτη. Παρόλα αυτά, αναγκασμένος εκ των πραγμάτων, έλαβε μέρος υπό τις εντολές του Α. Μιαούλη στην καταστροφή του ελληνικού στόλου στον Πόρο, τον Ιούλιο του Επιπλέον ο Γ. Σαχτούρης διετέλεσε μέλος της Ναυτικής Υπηρεσίας (1830) και της Επιτροπής Ναυτικών Καταλόγων (1833), μαζί με τους Γ. Ανδρούτσο και Α. Ν. Αποστόλη. Στα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα, ενταγμένος στο βασιλικό ναυτικό πήρε το βαθμό του αντιναυάρχου, τοποθετήθηκε ως διευθυντής του Ναυστάθμου στον Πόρο, όπου υπηρέτησε μέχρι το θάνατό του. Ο Γεώργιος Σαχτούρης πέθανε στην Ύδρα στις 30 Ιανουαρίου 1841 και ενταφιάστηκε στο ναό της Υπαπαντής. 42

43 Κεφάλαιο 8ο: Μαντώ Μαυρογένους 8.1 Πρώιμα Χρόνια της Ζωής της Ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης του Γυναίκα με εύθραυστη ομορφιά, λεπτή και λυγερή κορμοστασιά, μεγαλωμένη με ευρωπαϊκή ανατροφή και παιδεία. Ανιψιά του Νικολάου Μαυρογένη, επί πολλά έτη δραγουμάνου του στόλου ( ) και στη συνέχεια ηγεμόνα της Βλαχίας ( ). Εξέχουσα μορφή της Ελληνικής Επανάστασης, μία από τις ελάχιστες γυναίκες που διακρίθηκαν στον Αγώνα. Οι πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση της αντλούνται κυρίως από ξένους συγγραφείς, τους οποίους φαίνεται ότι είχε σαγηνεύσει με την προσωπικότητα και την ομορφιά της και όχι από τους συγχρόνούς της Έλληνες ιστορικούς και απομνηματογράφους, που αποσιώπησαν ή υποτίμησαν την προσφορά της στον Αγώνα. Η Μαντώ (Μαγδαληνή το βαπτιστικό της όνομα) Μαυρογένους γεννήθηκε το 1796 ή το 1797 στην Τεργέστη, όπου ο πατέρας της Νικόλαος Μαυρογένης, γόνος της ονομαστής φαναριώτικης οικογένειας των Μαυρογένηδων με καταγωγή από τις Κυκλάδες, ασχολείτο με το εμπόριο επίσης ο πατέρας της ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας, στην οποία μυήθηκε και η Μαντώ Μαυρογένους το Η μητέρα της Ζαχαράτη Χατζή Μπατή, γεννημένη στη Μύκονο, αλλά με καταγωγή από τη Σπάρτη, ήταν πολύγλωσση και κρατούσε τα κατάστιχα των εμπορικών δραστηριοτήτων του άνδρα της. Σύμφωνα με το Γάλλο φιλέλληνα στρατιωτικό και συγγραφέα Μαξίμ Ρεμπό ( ), η Μαντώ γνώριζε γαλλικά και ιταλικά. Ήταν προικισμένη μ ένα γλυκύτατο χαρακτήρα, αλλά «όταν μιλάει για την ελευθερία της πατρίδας της, φλογίζεται, η συζήτηση ζωντανεύει και τα λόγια της κυλάνε με μια φυσική ευγλωττία που σου κρατούν την ανάσα». 8.2 Έργο και Συμμετοχή στην Επανάσταση Στις παραμονές του αγώνα, η Μαντώ Μαυρογένους βρισκόταν στην Τήνο όπου διέμενε μετά το θάνατο του πατέρα της το Εκεί, ο θείος της Φιλικός παπα- Μαύρος ο οποίος την μύησε στον αγώνα και μαζί του πήγε στη Μύκονο, πατρίδα της μητέρας της αμέσως μετά την έκρηξη της Επανάστασης. Έκτοτε η νεαρή Μαντώ διέθεσε όλη την πατρική περιουσία στον απελευθερωτικό αγώνα, πρωτοστάτησε στην εξέγερση των κατοίκων του νησιού. Ενώ παράλληλα έλαβε μέρος και η ίδια σε πολλές επιχειρήσεις. Με πλοία που εξόπλισε με δικά της έξοδα, καταδίωξε τους πειρατές που λήστευαν τις Κυκλάδες. Συγκρότησε σώμα πεζών, που ανέλαβε την αρχηγία του και υπεράσπιζε τη Μύκονο. Εξόπλισε στόλο από έξι πλοία και τον ένωσε με τις ναυτικές δυνάμεις του Τομπάζη. Αργότερα συγκρότησε στρατό, που αποτελούνταν από 16 λόχους των 50 ανδρών, και πήρε μέρος στην εκστρατεία της 43

44 Καρυστίας. Πολέμησε στο πλευρό του Γρηγορίου Σάλα στο Πήλιο, στη Φθιώτιδα και στη Λιβαδειά. Όταν επέστρεψε στη Μύκονο, ασχολήθηκε με την τροφοδοσία του ναυτικού. Η φήμη της γρήγορα ξεπέρασε τα σύνορα του Ελληνικού χώρου και από τη θέση αυτή η νεαρή Ελληνίδα απηύθυνε έκκληση βοήθειας στους Ευρωπαίους φιλέλληνες και κυρίως στις Αγγλίδες και Γαλλίδες. Στις 11 Οκτωβρίου 1822 ηγήθηκε του αγώνα των κατοίκων της Μυκόνου για την απόκρουση της απόβασης των αλγερινών πειρατών στο νησί. Την 11η Οκτωβρίου, ημέρα Τρίτη, μοίρα του τουρκικού στόλου εμφανίστηκε μεταξύ Νάξου και Μυκόνου και ορισμένα σκάφη της πλησίασαν περισσότερο τις ακτές της Μυκόνου. Οι κάτοικοι του νησιού ανησύχησαν. Η ανησυχία τους μεγάλωσε όταν δια τηλεσκοπίου ένας καπετάνιος είδε την αλγερινή σημαία επ' αυτών. Οι Μυκονιάτες, όπως και οι άλλοι Κυκλαδίτες, είχαν σκληρή πείρα από τις επιδρομές των αλγερίνων πειρατών και δραματικές αναμνήσεις από το παρελθόν. Οι Μυκονιάτες είχαν πολεμήσει τους Τούρκους, τόσο στη θάλασσα, όσο και στη στεριά. Έτσι, δε θα άφηναν την πατρίδα τους να πατηθεί από τους απίστους άνευ αντιστάσεως. Αμέσως, σήμανε συναγερμός και όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στο λιμάνι του νησιού. Μετ' ολίγον, τα εχθρικά πλοία άρχισαν να ρίχνουν λέμβους στη θάλασσα και 100 αλγερίνοι αποβιβάστηκαν στη Μύκονο. Είχαν έλθει για διαρπαγή ζωοτροφών ή προς τιμωρία των Μυκονιατών, κατ' εντολή των Τούρκων. Οι αμυνόμενοι, που γρήγορα πέρασαν στην αντεπίθεση, επικεφαλής τους ήταν η κοσμοπολίτισσα Μαντώ Μαυρογένους, με καταγωγή από ευγενή οικογένεια του νησιού. Οι γενναίοι Μυκονιάτες όρμησαν αμέσως κατά των Αλγερινών και τους απώθησαν σχετικά εύκολα προς τις λέμβους τους. Τα τουρκικά πλοία άρχισαν να κανονιοβολούν το λιμάνι χωρίς επιτυχία. Ο Καπουδάν Πασάς έκρινε ότι δεν άξιζε τον κόπο να χάσει καιρό για να επιχειρήσει νέα απόβαση στο νησί και να τιμωρήσει τους Μυκονιάτες. Αφού κράτησε τα πλοία του μέχρι τις 14 Οκτωβρίου στην περιοχή μεταξύ Νάξου και Μυκόνου, έδωσε το σήμα απόπλου του στόλου προς βορρά. Από τις ελληνικές πηγές προκύπτει ότι το 1823 το Βουλευτικό αναγνώρισε με απόφασή του τις ως τότε υπηρεσίες της και της απένειμε το βαθμό του αντιστρατήγου. Τον Μάιο του 1825 η Μαντώ προσέφερε στην κυβέρνηση ομολογίες γροσίων και ζήτησε να διατεθούν για να λάβει μέρος η ίδια, με όσους στρατιώτες θα τής διέθετε η διοίκηση, σε επιχειρήσεις εναντίον των Τουρκοαιγυπτίων. Η οικονομική ενίσχυση του Αγώνα από τη Μαντώ Μαυρογένους και γενικότερα η δράση της, όπως οι επιστολές της προς τις φιλελληνίδες τής Γαλλίας και της Αγγλίας, κατέστησαν θρυλικό το όνομά της στους ευρωπαϊκούς φιλελληνικούς κύκλους και η προσωπογραφία της τυπώθηκε και κυκλοφόρησε το 1827 σε όλη την Ευρώπη. 8.3 Μεταεπαναστατικά Χρόνια και Προσωπική Ζωή Το 1825 ζούσε στο Ναύπλιο σ ένα μισοερειπωμένο σπίτι. Οι πόροι της είχαν εξαντληθεί και αναγκαζόταν να εκποιεί ακίνητα της οικογένειάς της που είχε στα νησιά των Κυκλάδων. Ο έρωτάς της για τον στρατηγό Δημήτριο Υψηλάντη ( ) προκάλεσε την αντίδραση τού περιβάλλοντός του και πολλά κουτσομπολιά στο Ναύπλιο. Ο Υψηλάντης φαίνεται να της είχε υποσχεθεί γάμο, αλλά πήρε τον λόγο του πίσω. Η αθέτηση της υπόσχεσης του Δημητρίου Υψηλάντη ότι θα τη νυμφευόταν, η ένδεια στην οποία είχε περιέλθει και η βίαιη απομάκρυνσή της από το 44

45 Ναύπλιο το 1826 με εντολή του Ιωάννη Κωλέττη, υπήρξαν βαρύτατα πλήγματα για την ηρωίδα. Ενεργώντας απερίσκεπτα υπέβαλε στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας (1827), ένα υπόμνημα - κατηγορητήριο κατά του Υψηλάντη, ζητώντας από τους πληρεξουσίους να δικαιώσουν την ίδια και να καταδικάσουν τον στρατηγό. Όπως μας πληροφορεί ο πολιτικός και συγγραφέας Νικόλαος Δραγούμης ( ) στις «Ιστορικές Αναμνήσεις του: «Και εκ των ακροατών μία μόνη γυνή, η αντιστράτηγος Μαντώ Μαυρογένους, ήτις πωλήσασα τα εν Μυκόνω υπάρχοντα αυτής ώρμησεν εις το πεδίον τού Αγώνος, φορούσα μέλαιναν εσθήτα χρυσοπάρυφον και πίλον ευρωπαϊκόν, ουχί βεβαίως του τελευταίου των Παρισίων συρμού, και διά νευμάτων αιτουμένη την ανάγνωσιν τής ουδέποτε αναγνωσθείσης κατά τού Υψηλάντου αναφοράς». Το υπόμνημα της Μαυτογένους δεν αναγνώστηκε ποτέ, ούτε καν αναφέρεται στα πρακτικά της Συνέλευσης. Νέα σχετική αναφορά υπέβαλε λίγες μέρες μετά την άφιξη στην Ελλάδα του Ιωάννη Καποδίστρια (1η Φεβρουαρίου 1828). Ο πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αναγνώρισε τα ανδραγαθήματα και τις θυσίες της προς το έθνος και τις απένειμε τον τιμητικό βαθμό του αντιστρατήγου και μικρή σύνταξη. Παράλληλα, τις ανέθεσε την εποπτεία του Ορφανοτροφείου του Ναυπλίου. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) αναγκάστηκε, ύστερα από τον άτυχο έρωτά της με τον Δημήτριο Υψηλάντη, το θάνατό του ένα χρόνο μετά από τον Κυβερνήτη, και την καταδίωξη του Κωλέττη, να επιστρέψει στη Μύκονο. Τα προβλήματα επιβίωσης οξύνθηκαν για την ηρωίδα, ενώ επιδεινώθηκαν και οι σχέσεις με την οικογένειά της. Η μητέρα της, αλλά και ο σύζυγος της αδελφής της την κατηγορούν ότι κατασπατάλησε τη μεγάλη οικογενειακή περιουσία. Αναγκάζεται τότε να απευθύνει επιστολή προς τον βασιλιά Όθωνα και να του διεκτραγωδήσει την κατάστασή της. Δεν λαμβάνει καμία απάντηση. Φτωχή, έχοντας δωρίσει την τεράστια περιουσία της στον Αγώνα, κατέφυγε κοντά σε συγγενείς της στην Πάρο και εγκαθίσταται εκεί, αλλά για κακή της τύχη προσβλήθηκε από τυφοειδή πυρετό όπου και πέθανε. Ενταφιάστηκε, με δημόσια δαπάνη, στο προαύλιο του ναού της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής. σε ηλικία 44 ετών. 45

46 Κεφάλαιο 9ο: Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα 9.1 Νεανικά χρόνια Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα υπήρξε η μεγάλη ηρωίδα του 21. Ήταν από τις λίγες γυναίκες που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στον Απελευθερωτικό Αγώνα. Ήταν κόρη του Υδραίου πλοίαρχου Σταυριανού Πινότση και της Σκεύως (Παρασκευής) Κοκκίνη. Γεννήθηκε στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης, στις 11 Μαϊου Ο πατέρας της, συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση της Πελοποννήσου, το , κατά την περίοδο των Ορλοφικών. Μετά το άδοξο τέλος της επανάστασης, ο πλοίαρχος Πινότσης κρύφτηκε, για να αποφύγει τη σύλληψη. Αφού πέρασε ο καιρός, και οι Τούρκοι έπαψαν να τον αναζητούν, αλλά δεν πείραξαν και την οικογένεια του, άρχισε ξανά τις εμπορικές του δραστηριότητες και τα ταξίδια. Υπάρχει πίνακας του 1827 από τον Άνταμ Φρίντελ (Adam de Friedel), όπου απεικονίζεται η Μπουμπουλίνα, ο οποίος βρέθηκε την άνοιξη του 1771 στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, οι Τούρκοι τον συνέλαβαν και τον έριξαν στις φυλακές. Τον βασάνισαν επανειλημμένα, για να ομολογήσει την συμμετοχή του στην ανταρσία και από τα φρικτά βασανιστήρια, έπεσε βαριά άρρωστος. Η γυναίκα του Σκεύω, ετοιμόγεννη, αποφάσισε να πάει στην Κωνσταντινούπολη να ελευθερώσει τον άντρα της, αφού πρώτα πούλησε μέρος της περιουσίας της. Κατόρθωσε να εξασφαλίσει την άδεια να τον επισκέπτεται και να μένει κοντά του. Με καταγωγή από την Ύδρα, η Λασκαρίνα Πινότση, όπως ήταν το όνοµά της,μετά τον θάνατο του πατέρα της, επέστρεψε µαζί µε τη χήρα µητέρα της στην Ύδρα όπου έζησαν για τέσσερα χρόνια. Ύστερα µετακόµισαν στις Σπέτσες, όταν η µητέρα της παντρεύτηκε τον καπετάνιο ηµήτριο Λαζάρου-Ορλώφ από τις Σπέτσες. Από την παιδική της ηλικία η Λασκαρίνα είχε πάθος µε την θάλασσα και µε τις ιστορίες ναυτικών, καθώς και µε τον Θούριο του Ρήγα Φεραίου για την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους που ήταν υπό τουρκικό ζυγό για 400 περίπου χρόνια. Ήταν μελαχρινή, µε ατίθασο χαρακτήρα και αρχοντικό ανάστηµα, θάρρος και αποφασιστικότητα, αρχηγός ανάµεσα στα οκτώ ετεροθαλή αδέρφια της. Στα 17 της παντρεύτηκε τον σπετσιώτη πλοίαρχο Δημήτριο Γιάννουζα, από τον οποίο ονομάζετο και Δημητράκαινα. Το 1797ο σύζυγός της σκοτώθηκε σε συμπλοκή με αλγερινούς πειρατές και η Λασκαρίνα σε ηλικία 26 ετών μένει χήρα με τρία παιδιά, τον Ιωάννη, το Γεώργιο και τη Μαρία. Το 1801 παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο τον Σπετσιώτη πάμπλουτο εφοπλιστή Δημήτριο Μπούμπουλη, από τον οποίο έλαβε το όνομα Μπουμπουλίνα, με το οποίο έγινε γνωστή. Και ο δεύτερος σύζυγός της σκοτώθηκε σε σύγκρουση με αλγερινούς πειρατές το 1811, μεταξύ Μάλτας και Ισπανίας. Μαζί του απέκτησε τρία παιδιά, την Ελένη, την Σκεύω και τον Νικόλαο. 46