ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Transcript

1 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε τα αποσπάσματα: «Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν καὶ ἡ κοινωνία ἡ πολιτική» και «Νῦν γὰρ ἀμφισβητοῦσιν πολιτῶν τι πλῆθός ἐστιν». «Επειδή βλέπουμε ότι κάθε πόλη είναι ένα είδος κοινότητας και ότι κάθε κοινωνία έχει συσταθεί για την επίτευξη κάποιου αγαθού(γιατί όλοι οι άνθρωποι κάνουν τα πάντα για χάρη αυτού που θεωρούν ότι είναι καλό), είναι φανερό ότι όλες βέβαια (οι κοινωνίες) επιδιώκουν κάποιο αγαθό, και μάλιστα (επιδιώκει) το ανώτερο απ όλα (τα αγαθά) αυτή που είναι ανώτερη από όλες (τις κοινωνίες) και η οποία κλείνει μέσα της όλες τις άλλες. Αυτή λοιπόν είναι η λεγόμενη πόλη ή κοινωνία πολιτική». «Γιατί σήμερα υπάρχουν διαφορετικές γνώμες πάνω σ αυτό το θέμα, καθώς άλλοι λένε ότι η πόλη έκανε την τάδε συγκεκριμένη πράξη, ενώ άλλοι (λένε) ότι δεν (την έκανε) η πόλη αλλά η συγκεκριμένη ολιγαρχική κυβέρνηση ή ο τάδε συγκεκριμένος τύραννος του πολιτικού όμως και του νομοθέτη βλέπουμε ολόκληρη τη δραστηριότητα να συσχετίζεται με την πόλη, ενώ το πολίτευμα είναι ένας τρόπος οργάνωσης αυτών που κατοικούν στην πόλη. Επειδή όμως η πόλη ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων πραγμάτων, όπως όλα εκείνα τα πράγματα που το καθένα τους είναι ένα όλον αποτελούμενο όμως από πολλά μέρη, προφανώς πρέπει πρώτα να ψάξουμε να βρούμε τι είναι ο πολίτης γιατί η πόλη είναι ένα σύνολο πολιτών». Β1. Στην αρχή των «Πολιτικῶν» του ο Αριστοτέλης αποτιμώντας την αξία της πόλεως στη ζωή των ανθρώπων διατυπώνει μία από τις θεμελιώδεις θέσεις της πολιτικής φιλοσοφίας του. Αφού την καταγράψετε και αναλύσετε τη συλλογιστική πορεία του φιλοσόφου, να βρείτε τα σημεία του κειμένου που παρουσιάζεται η τελεολογική αντίληψή του. Στην αρχή της πραγματείας του ο Αριστοτέλης διατυπώνει την άποψη ότι η πόλις, η πολιτικά συγκροτημένη κοινωνία, αποσκοπεί με τη συγκρότησή της στην πραγμάτωση του ανώτατου ανθρώπινου αγαθού, την ευδαιμονία. Για να φτάσει σ αυτή τη διαπίστωση, η σκέψη του φιλοσόφου ακολουθεί την εξής συλλογιστική πορεία : α. κάθε «πόλις» αποτελεί μια μορφή κοινωνικής συμβίωσης β. κάθε μορφή κοινωνικής συμβίωσης έχει συγκροτηθεί για την πραγμάτωση κάποιου αγαθού, που έχει είτε πραγματική είτε φαινομενική αξία 1 ο ενδιάμεσο συμπέρασμα Σελίδα 5 από 13

2 Όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες, επομένως και η «πόλις», αποσκοπούν στην πραγμάτωση κάποιου αγαθού. γ. η «πόλις» είναι η αξιολογικά ανώτερη / τελειότερη μορφή κοινωνικής συμβίωσης, η οποία μάλιστα εμπεριέχει όλες τις άλλες, άρα : δ. το αγαθό το οποίο επιδιώκει να πραγματώσει με τη σύστασή της η εδαφικά εκτενέστερη και τελειότερη από όλες τις συμβιωτικές κοινότητες είναι το ύψιστο / ανώτατο αγαθό Τελικό συμπέρασμα: Η πόλις αποσκοπεί στην πραγμάτωση της ευδαιμονίας. Ο Αριστοτέλης θεμελιώνει το συλλογισμό του κυρίως στη λογική. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα προσεγγίζει το θέμα μέσω ενός παραγωγικού συλλογισμού. Σύμφωνα μ αυτή τη μέθοδο η σκέψη ξεκινά από τα συνολικά και γενικά και προχωρά στα μερικά και ειδικά. Αρχίζει από γενικές διαπιστώσεις, κρίσεις και καταλήγει σε συμπεράσματα για το μερικό. Συγκεκριμένα εδώ διαπλέκει τρεις έννοιες: (α) την κοινωνία (β) την πολιτεία (γ) το αγαθόν. Ο Αριστοτέλης προβάλλει την άποψη ότι κάθε κοινωνία συγκροτείται για την επίτευξη ενός σκοπού. Σκοπός ύπαρξης της πόλης είναι το αγαθό, για το οποίο πάντα πράττουσι πάντες. Έτσι ήδη από το σημείο αυτό συνδέει ο φιλόσοφος τον άνθρωπο / πολίτη (πάντες) με την πόλη, δηλαδή την επιδίωξη του αγαθού ως σκοπού όλων των ανθρώπων με την επιδίωξη του αγαθού ως σκοπού της πόλης». Εδώ λοιπόν εξετάζει τελεολογικά την έννοια «πόλις» καθώς και τις άλλες μορφές κοινωνικής συνύπαρξης, θέλοντας να επισημάνει τον σκοπό για τον οποίο υπάρχουν και τον οποίο προσπαθούν να επιτύχουν. Σύμφωνα με την τελεολογική αντίληψη του φιλόσοφου καθετί έχει δημιουργηθεί για να επιτελέσει έναν συγκεκριμένο σκοπό («τέλος») και να φτάσει στην τελείωση, την ολοκλήρωσή του. Έτσι και η πολιτική κοινωνία, όπως και κάθε κοινωνική ομάδα, συστάθηκε και υπάρχει για να επιτύχει έναν στόχο. Ο στόχος μάλιστα της πολιτικής κοινωνίας είναι ο ανώτερος, η ευδαιμονία όλων των πολιτών της. Συνδέει στο σημείο αυτό ο Αριστοτέλης τον άνθρωπο-πολίτη («πάντες») με την πόλη, δηλαδή την επιδίωξη του αγαθού ως σκοπού όλων των ανθρώπων με την επιδίωξη του αγαθού ως σκοπού της πόλης. Συγκεκριμένα, σ αυτό το κείμενο το «τελικό αίτιο» υποδηλώνεται με τις εξής φράσεις: «πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν» και «πᾶσαι μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται», δηλαδή όλες οι κοινωνικές οντότητες, φυσικές ή συμβατικές, συγκροτούνται θεμελιωμένες σε μια κοινή επιδίωξη που ενώνει όλα τα μέλη τους, για την επίτευξη ενός σκοπού, του αγαθού. «τοῦ γὰρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράττουσι πάντες», δηλαδή όλοι κάνουν τα πάντα για έναν σκοπό, το αγαθό. Κάθε πολίτης (μέρος), που αποτελεί το συστατικό στοιχείο της πόλης (όλον) συνεργάζεται από κοινού με άλλους πολίτες αποδεχόμενος κοινούς νόμους και κανόνες για μια κοινή επιδίωξη. Σελίδα 6 από 13

3 «μάλιστα δὲ καὶ τοῦ κυριωτάτου πάντων ἡ πασῶν κυριωτάτη»: η πόλη ως ανώτερη συμβιωτική κοινωνία έχει συγκροτηθεί για την επίτευξη του ανώτερου αγαθού, δηλαδή, την ευδαιμονία. Μόνο λοιπόν μέσα στα πλαίσια της πόλης, του ανώτατου κοινωνικού μορφώματος, ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει το στόχο του και να ολοκληρωθεί τόσο σε προσωπικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Β2. Να αναφέρετε τους τρεις λόγους για τους οποίους ο Αριστοτέλης κρίνει απαραίτητο να διερευνηθεί αρχικά η έννοια «πόλις» προκειμένου να καταστεί δυνατή η επισκόπηση «περὶ πολιτείας». Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι για να καθοριστεί η ουσία και για να επισημανθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της «πολιτείας», είναι απαραίτητο να αποσαφηνιστεί πρώτα το περιεχόμενο της έννοιας «πόλις», να δοθεί δηλαδή ένας σαφής και ακριβής ορισμός της. Οι λόγοι που κατά την άποψή του επιβάλλουν κάτι τέτοιο, είναι οι ακόλουθοι: Οι διαφοροποιήσεις οι οποίες παρατηρούνται στα πρόσωπα που η πόλις αντιπροσωπεύει, όταν μέσω των συντεταγμένων οργάνων της λαμβάνει συγκεκριμένες πολιτικές αποφάσεις. Πολλές φορές δηλαδή διατυπώνονται διαφορετικές και αντικρουόμενες απόψεις για το ποιος έχει την ευθύνη για τη λήψη και την τέλεση μιας πολιτικής πράξης, ιδιαίτερα σε μη δημοκρατικά πολιτεύματα, στα οποία οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται από το σύνολο των πολιτών ή την πλειοψηφία. Έτσι, άλλοι υποστηρίζουν ότι την ευθύνη την έχουν όλοι οι πολίτες, ενώ άλλοι ότι υπεύθυνοι για τις αποφάσεις αυτές είναι οι εκάστοτε φορείς εξουσίας, οι ολιγαρχικές κυβερνήσεις ή ένας τύραννος. Στην πρώτη περίπτωση, ως δρων πολιτικό υποκείμενο, ως φορέας άσκησης των εξουσιών ορίζονται οι πολίτες (οἱ μὲν φάσκοντες τὴν πόλιν πεπραχέναι τὴν πρᾶξιν), οπότε οι αποφάσεις τους δεσμεύουν νομικά, πολιτικά και ηθικά όλους. Στη δεύτερη περίπτωση οι εκάστοτε κρατούντες φέρουν την ευθύνη για την τέλεση κάθε πολιτικής πράξης είναι (οἱ δ οὐ τὴν πόλιν ἀλλὰ τὴν ὀλιγαρχίαν ἢ τὸν τύραννον), κατά συνέπεια οι αποφάσεις τους δεν έχουν δεσμευτική ισχύ για τους πολίτες. Η «αμφισβήτηση» αυτή του όρου «πολιτεία» γίνεται πιο φανερή και πιο απτή, όταν κάποια στιγμή αλλάζει σε έναν τόπο το καθεστώς. Σε τέτοιες περιστάσεις δεν είναι καθόλου σπάνιο το νέο καθεστώς να μην αναγνωρίζει τις συμφωνίες που είχε συνάψει το προηγούμενο καθεστώς. Η δικαιολογία - εξήγηση που προβάλλεται τότε είναι ότι «τις συμφωνίες δεν τις έκανε η πόλις αλλά ο συγκεκριμένος, κατά τη συγκεκριμένη εκείνη εποχή, φορέας της εξουσίας». Ο Αριστοτέλης εκφράζοντας αυτές τις απόψεις φαίνεται να έχει υπόψη του το ιστορικό παράδειγμα της διένεξης των Πλαταιέων και των Θηβαίων που καταγράφεται στο τρίτο βιβλίο (ΙΙΙ 62) των Ιστοριών του Θουκυδίδη. Εκεί αναφέρεται ότι οι Πλαταιείς κατηγόρησαν τους Θηβαίους για τον «μηδισμό» της πόλης τους κατά τους Περσικούς πολέμους και ότι οι Θηβαίοι απάντησαν στη βαριά αυτή κατηγορία με Σελίδα 7 από 13

4 την εξής φράση: «δεν ήταν η ξύμπασα πόλις που έπραξε τούτο, αλλά η δυναστεία ὀλίγων ἀνδρῶν που τότε εἶχε τὰ πράγματα», που τότε είχε, δηλαδή, την εξουσία στην πόλη. Με τα παραπάνω προβάλλεται η διαχρονική νοοτροπία των πολιτών να επιρρίπτουν ευθύνες σ αυτούς που κατέχουν ή κατείχαν προηγουμένως την εξουσία για πράξεις για τις οποίες και οι ίδιοι οι πολίτες ευθύνονται. Πρόκειται, φυσικά, για μια νοοτροπία που δεν προωθεί, αλλά αντίθετα εμποδίζει τη διευθέτηση των προβλημάτων και προξενεί συγκρούσεις. Ανάλογες περιπτώσεις με αυτές των Θηβαίων έχουν υπάρξει πολλές στην ιστορία. Όταν, για παράδειγμα, η ηττημένη Γερμανία του Β Παγκοσμίου πολέμου έπρεπε να πληρώσει μεγάλες πολεμικές αποζημιώσεις, αλλά ήταν υποχρεωμένη να φέρει και το βάρος των εγκληματικών ενεργειών, κάποιοι υποστήριζαν ότι υπεύθυνη δεν ήταν η Γερμανία και ολόκληρος ο γερμανικός λαός, αλλά ο Χίτλερ και οι συνεργάτες του. Στην αρχαία Αθήνα, επίσης, οι τριάκοντα τύραννοι, που εγκαθίδρυσαν τυραννικό καθεστώς στην πόλη, δανείστηκαν χρηματικά ποσά από τη Σπάρτη. Όταν αποκαταστάθηκε η δημοκρατία, οι Αθηναίοι δεν ήθελαν, αρχικά, να επιστρέψουν τα χρήματα αυτά στους Σπαρτιάτες, καθώς υποστήριζαν ότι δεν ήταν η πόλη που τα είχε δανειστεί, αλλά η ηγετική παράταξη των τριάκοντα τυράννων. Εδώ καταγράφεται μια πρακτική αμφισβήτησης των κρατών και των πολιτευμάτων: δεν είναι καθόλου σπάνιο, ένα νέο καθεστώς να μην εγκρίνει και συνεπώς να μην εφαρμόζει συμφωνίες, αποφάσεις ή δεσμεύσεις του προηγούμενου. Με αυτόν τον τρόπο ακολουθεί εντελώς δική του πολιτική πορεία. Η δικαιολογία που προβάλλεται τότε είναι ότι τις συμφωνίες δεν τις έκανε η πόλις αλλά ο συγκεκριμένος για εκείνη την περίοδο φορέας εξουσίας, ο άρχοντας δηλαδή που αυτονομήθηκε από τα συλλογικά όργανα της εξουσίας και ακολούθησε εντελώς δική του πολιτική. Σήμερα, σύμφωνα με το δίκαιο που επικρατεί οι νόμοι αναγνωρίζουν την αρχή ότι η συνέχεια του κράτους δε διακόπτεται ακόμη και σε περιπτώσεις πολιτειακής εκτροπής. Αυτές είναι οι αρχές του ενιαίου κράτους και της ασφαλείας του δικαίου. Σύμφωνα με αυτές τις αρχές οι πράξεις ενός κράτους είναι έγκυρες ανεξάρτητα από το εκάστοτε καθεστώς και την πολιτική εκπροσώπηση. Επομένως διαπιστώνουμε ότι υπάρχει συνέχεια στις ενέργειες ενός κράτους, αλλά η κάθε κυβέρνηση δεν αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεων της προηγούμενης εξουσίας. Μπορεί να καταδικάζει κάθε επιζήμια πράξη, αλλά νομικά οφείλει να διαχειριστεί τις υποχρεώσεις που προκύπτουν απ αυτήν. Επομένως η αμφισβήτηση για την ευθύνη μέσα σε μια κοινωνία γίνεται ιδιαίτερα αισθητή όταν αλλάζουν τα καθεστώτα. Στη συνέχεια ο Αριστοτέλης παραθέτει τον δεύτερο λόγο, με βάση τον οποίο πρέπει να προσδιοριστεί πρώτα η "φύσις" της πόλεως, προκειμένου να οριστεί η έννοια του πολιτεύματος. Το γεγονός δηλαδή ότι η δραστηριότητα τόσο των πολιτικών όσο και των νομοθετών αφορά στο σύνολό της την «πόλιν», καθιστώντας έτσι αναγκαία τη διερεύνηση της ουσίας της προκειμένου να κατανοηθούν πλήρως ο ρόλος και η δράση εκείνων («τοῦ δὲ πολιτικοῦ... οὖσαν περὶ πόλιν»). Λογικά από την αριστοτελική διατύπωση συνάγεται ότι το έργο και η δραστηριότητα του πολιτικού και του Σελίδα 8 από 13

5 νομοθέτη μέσα στην ευρύτερη οργάνωση της πόλης και στον καταμερισμό της εργασίας έχουν την ιδιαιτερότητα ότι περιστρέφονται γύρω από την πόλη. Έτσι αν κάθε χειρώνακτας και επαγγελματίας ασχολείται με τον ειδικό τομέα της εργασίας του, ο πολιτικός και ο νομοθέτης ασχολούνται με την πόλη, δηλαδή με τη συλλογική οντότητα και τα ζητήματα που την αφορούν. Αφού, λοιπόν, η πόλη αποτελεί το επίκεντρο κάθε λειτουργίας του πολιτικού και του νομοθέτη, δεν είναι δυνατό να κατανοηθούν πλήρως ο ρόλος και το έργο τους σχετικά με το πολίτευμα αν δεν αποσαφηνιστεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της οντότητας (πόλις) στην οποία εκείνοι ενεργοποιούνται. Ολοκληρώνοντας την αιτιολόγηση της αρχικής του τοποθέτησης ο φιλόσοφος υπογραμμίζει ότι το πολίτευμα είναι ένα σύστημα οργάνωσης που διέπει τις σχέσεις όσων διαβιούν σε μια «πόλιν» και που, κατά συνέπεια, για να καθοριστεί η ουσία του, θα πρέπει πρώτα να αποσαφηνιστούν η ουσία και το περιεχόμενο εκείνης («ἡ δὲ πολιτεία τῶν τὴν πόλιν οἰκούντων ἐστὶ τάξις τις»). Άλλωστε σε μια πρώτη προσέγγιση στον απλό αυτόν ορισμό του πολιτεύματος φαίνεται η βασική διαφορά της πόλης από το πολίτευμα, αλλά και η οργανική τους σχέση. Η πόλη αφορά το γεγονός της συνύπαρξης των ανθρώπων με σκοπό την αυτάρκεια και την ευδαιμονία, ενώ το πολίτευμα αφορά την οργάνωση, το πολιτικό καθεστώς, τη μορφή που καθιστά το τυχαίο σύνολο πόλη. Ακόμη ο Αριστοτέλης συνδέει τη δραστηριότητα του πολιτικού και του νομοθέτη με το πολίτευμα, αφού το πολίτευμα ανάλογα με τη μορφή που έχει υπαγορεύει και το περιεχόμενο της δραστηριότητάς τους. Βέβαια η σχέση μπορεί να εννοηθεί και αντίστροφα ως ένα σημείο, δηλαδή η δραστηριότητα του πολιτικού και του νομοθέτη να είναι ρυθμιστικός παράγοντας του πολιτεύματος. Είναι φανερό ότι το επιχείρημα αυτό λέγεται κυρίως σε σχέση με την κατανομή της πολιτικής δύναμης. Η πόλις (κράτος) βρίσκεται σε άμεση σύνδεση με το πολιτικό καθεστώς που ισχύει κάθε φορά, το πολίτευμα. Ο Αριστοτέλης ορίζει ως πολίτευμα τη μορφή της ρυθμιστικής τάξης των διαφόρων εξουσιών μιας πόλης και ιδίως αυτής που κυριαρχεί περισσότερο ανάμεσα στις άλλες. Απ' αυτό προκύπτει ότι η κυβέρνηση αποτελεί μία επιμέρους περίπτωση μεταξύ πολλών άλλων ασκούμενων εξουσιών στην πόλη και ότι ένα καθεστώς δεν είναι πολίτευμα, αν όλοι δε βρίσκονται σε σχέσεις εξουσίας, την οποία ο καθένας θα ασκεί έναντι των άλλων. Η λέξη τάξις φανερώνει την έννοια της διάταξης των πολιτών στα πλαίσια της πόλης και συσχετίζεται άμεσα με την κατανομή της πολιτικής εξουσίας. Για να έχουμε λοιπόν ολόπλευρη θεώρηση του πολιτεύματος χρειάζεται μελέτη της γενικότερης φιλοσοφίας που το διαπνέει και την ιδεολογία που το χαρακτηρίζει. Η πόλη δηλαδή αφορά το γεγονός της συνύπαρξης των ανθρώπων με σκοπό την αυτάρκεια και την ευδαιμονία, ενώ το πολίτευμα αφορά την οργάνωση, το πολιτικό καθεστώς, τη μορφή που καθιστά το τυχαίο σύνολο πόλη. Β3. Ποια νέα στοιχεία για την «πόλιν» προσκομίζει ο Αριστοτέλης στο μεταφρασμένο απόσπασμα που ακολουθεί και πώς αυτά συνδέονται με τον Σελίδα 9 από 13

6 τελικό σκοπό συγκρότησής της, όπως αποτυπώνεται στην αρχή της πραγματείας του; Στην 11η ενότητα ο Αριστοτέλης επιδιώκει να ορίσει την πόλη παρουσιάζοντας το προσεχές γένος της -«κοινωνίαν», δηλαδή μια συγκροτημένη ομάδα ανθρώπων που εργάζονται συλλογικά για την εξασφάλιση της συνολικής ευδαιμονίας. Είναι ανώτερη από όλες τις κοινωνίες, αφού εμπεριέχει όλες τις άλλες. Η διαφορά της πόλης όμως σε σχέση με τις κοινωνίες που εμπεριέχει είναι και αξιολογική, ποιοτική σε σχέση με την ανώτερη αξία του αγαθού στο οποίο στοχεύει η πολιτική κοινωνία, την συλλογική ευδαιμονία. Ωστόσο η ειδοποιός διαφορά μεταξύ πόλης και επιμέρους κοινωνιών δεν είναι τόσο φανερή, αλλά αποσαφηνίζεται στην 12η ενότητα. Η πολιτική κοινωνία αποτελεί την έσχατη μορφή ανθρώπινης κοινωνίας καθώς χαρακτηρίζεται τέλεια, είναι το τέλος της εξελικτικής πορείας της ανθρώπινης κοινωνίας. Με τη λέξη τέλεια δηλώνεται η ολοκλήρωση του εξελικτικού κύκλου, το τέλος της εξέλιξης, η οποία όμως δεν οδηγεί σε μια τελική φθορά, αλλά σε μια τελική ολοκλήρωση. Η πόλη δηλαδή είναι μια κοινωνική οντότητα τέλεια, γιατί αποτελεί εξέλιξη και ολοκλήρωση της οικογένειας και του χωριού, αποτελεί το τέλος της συνένωσης των φυσικών κοινωνιών, γι αυτό και η ίδια είναι φυσική οντότητα και όχι μια σύμβαση όπως υποστήριζαν οι σοφιστές. Ο στόχος που πραγματώνεται στην πολιτική κοινότητα είναι η αυτάρκεια των πολιτών που αποτελεί προϋπόθεση της ευδαιμονίας. Η λέξη «αυτάρκεια» παράγεται από το επίθετο «αὐτάρκης», το οποίο είναι σύνθετο από την αντωνυμία «αὐτὸς» και το ρήμα «ἀρκέω -ῶ». Η ετυμολογία της, λοιπόν, δηλώνει αυτόν που αρκείται σε όσα έχει ο ίδιος, αυτόν που ζει άνετα από τη δική του μόνο περιουσία, επομένως αυτόν που έχει οικονομική ανεξαρτησία. Στα «Ηθικά Νικομάχεια» ο Αριστοτέλης είπε ότι χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη όταν θέλουμε να δηλώσουμε πως κάτι είναι και μοναχό του τέλειο αγαθό, ότι και μόνο του κάνει τη ζωή άξια να τη ζήσει κανείς, έχοντας το αίσθημα ότι δεν έχει ανάγκη από τίποτε άλλο. Στην ενότητα αυτή η λέξη «αυτάρκεια» αποδίδεται στην πόλη. Η πόλη λοιπόν, χαρακτηρίζεται τέλεια, γιατί τίποτε άλλο δεν χρειάζεται πέρα από αυτή ο πολίτης, αφού η πόλη είναι αυτάρκης, μπορεί δηλαδή και μόνη της να του χαρίσει το πιο μεγάλο αγαθό, που είναι το «εὖ ζῆν», η ευδαιμονία, η καλή ζωή. Είναι η απαραίτητη προϋπόθεση, η αναγκαία συνθήκη για την ικανοποίηση των πνευματικών και ηθικών αναγκών του ανθρώπου και ως εκ τούτου για την ενάρετη ζωή των μελών της πόλης. Στην «αυτάρκεια» εντοπίζεται και η αξιολογική, ποιοτική υπεροχή της πόλης έναντι των άλλων κοινωνιών. Η αυτάρκεια, λοιπόν, της πόλης και η ευδαιμονία της είναι δύο έννοιες απόλυτα ταυτόσημες. Μια πόλη, λοιπόν, είναι αυτάρκης: αν η γεωγραφική της θέση της εξασφαλίζει άφθονα τα υλικά αγαθά και τη βοηθά στην εμπορική της ανάπτυξη, αν έχει τις απαραίτητες αμυντικές δυνατότητες, αν διαθέτει σύστημα χρηστής διοίκησης και απονομής της δικαιοσύνης και αν είναι ανεξάρτητη ή δεν χρειάζεται εξωτερική βοήθεια, για να καλύψει τις υλικές, ηθικές, πνευματικές και κοινωνικές της ανάγκες. Συνεχίζοντας ο φιλόσοφος αναφέρει ότι η Σελίδα 10 από 13

7 πόλη συγκροτήθηκε για την εξασφάλιση ενός πολιτισμένου τρόπου ζωής καθώς ο άνθρωπος αναπτύσσει και άλλες ανάγκες εκτός της επιβίωσης, όπως ηθικοπνευματικές εξαιτίας του φυσικού χαρίσματος του λόγου. Έτσι, λοιπόν, ένας πιο ολοκληρωμένος ορισμός της θα περιελάμβανε τα ακόλουθα: η πόλη είναι μια τέλεια μορφή κοινωνικής οντότητας, που υπάρχει εκ φύσεως και προήλθε από τη συνένωση άλλων κοινωνικών οντοτήτων, τις οποίες εμπεριέχει. Είναι ανώτερη από όλες τις άλλες, γιατί είναι το τέλος τους, η εξέλιξη, η ολοκλήρωσή τους. Αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά, αφού συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή των ανθρώπων, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή τους. Είναι μια οργανωμένη πολιτειακά κοινωνία η οποία έχει αυτάρκεια, αυτονομία, ελευθερία, θεσμούς και πολίτευμα. Είναι η γνωστή για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο πόλη - κράτος. Β4. Ποια περιστατικά διασώζει η παράδοση από τις τελευταίες μέρες της παραμονής του Αριστοτέλη στην Αθήνα; Σχολικό βιβλίο σελ. 135: «Η παράδοση λέει πως, όταν έφευγε ο Αριστοτέλης στο τέλος του Σωκράτη». Β5α). Να γράψετε από ένα ομόρριζο στα νέα ελληνικά (απλό ή σύνθετο) χρησιμοποιώντας τις παραγωγικές καταλήξεις που δίνονται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: δοκοῦντος: - ιμος: δόκιμος καλουμένη: - ση: κλήση φάσκοντες: -ία: αφασία πεπραχέναι: -κός: πρακτικός οἰκούντων: - ος: κάτοικος β). Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία): διαβήτης, στήλη, μεμψίμοιρος, πληθωρικός, μονόλογος. διαβήτης: ἀμφισβητοῦσιν στήλη: συνεστώτων μεμψίμοιρος: μορίων πληθωρικός: πλῆθος μονόλογος: ὁμολογοῦσι Σελίδα 11 από 13

8 ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται. Να θεωρήσετε λοιπόν ότι δεν είναι καθόλου μικρότερη ασέβεια το να καταδικάσετε αυτούς που δεν έχουν διαπράξει κανένα αδίκημα ότι είναι ασεβείς παρά το να μη τιμωρείτε αυτούς που έχουν διαπράξει ασέβεια. Επομένως εγώ πολύ περισσότερο από τους κατήγορους σας εξορκίζω στο όνομα των δύο θεών, για χάρη και των ιερών μυστηρίων τα οποία είδατε, και για χάρη των Ελλήνων που έρχονται εδώ για τη γιορτή (να μη με τιμωρήσετε) αν όμως έχω διαπράξει κάποια ασέβεια ή έχω ομολογήσει ή έκανα κάποια καταγγελία εναντίον κάποιου από τους συνανθρώπους μου, ή κάποιος άλλος (έκανε κάποια καταγγελία) για μένα, να με θανατώσετε δεν ικετεύω (να μη γίνει) αν όμως δεν έχει γίνει κανένα αδίκημα από μένα, και (αν) αυτό σας αποδεικνύω ξεκάθαρα, σας παρακαλώ να κάνετε αυτό φανερό σε όλους τους Έλληνες, ότι δηλαδή άδικα έχω εμπλακεί (οδηγήθηκα) σε αυτήν εδώ τη δίκη. Γ2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: ἔλαττον: τον υπερθετικό βαθμό στο επίρρημα: ἐλάχιστα ἑορτῆς: τη δοτική πληθυντικού αριθμού: ταῖς ἑορταῖς οὐδὲν: τη γενική ενικού αριθμού στο θηλυκό γένος: οὐδεμιᾶς ὑμῖν: τον ίδιο τύπο στο γ πρόσωπο: σφίσι(ν) ἀγῶνα: την κλητική του ίδιου αριθμού: (ὦ) ἀγὼν καταγνῶναι: το β ενικό πρόσωπο της προστακτικής στον ίδιο χρόνο: κατάγνωθι εἴδετε: το γ ενικό πρόσωπο της οριστικής παρατατικού: ἑώρα ἀποκτείνατε: το γ πληθυντικό πρόσωπο της ευκτικής μέλλοντα: ἀποκτενοῖεν δέομαι: το β ενικό πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα: δέει, δέῃ κατέστην: το β πληθυντικό πρόσωπο της υποτακτικής στον ίδιο χρόνο: καταστῆτε Γ3. α) Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο προσδιορίζουν: εἶναι, τῶν κατηγόρων, τῆς ἑορτῆς ἕνεκα, μοι, πᾶσι. εἶναι: ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος «νομίσατε» (ετεροπροσωπία). τῶν κατηγόρων: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική συγκριτική από το «μᾶλλον». τῆς ἑορτῆς ἕνεκα: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει σκοπό από το ρήμα «ἔρχονται». Σελίδα 12 από 13

9 μοι: δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου από το ρήμα «ἡμάρτηται». πᾶσι: ομοιόπτωτος ονοματικός κατηγορηματικός προσδιορισμός στο «τοῖς Ἕλλησι» Γ3. β) εἰ μέν τι ἠσέβηκα ἢ ὡμολόγηκα ἢ ἐμήνυσα κατά τινος ἀνθρώπων, ἢ ἄλλος τις περὶ ἐμοῦ, ἀποκτείνατε με: να βρεθεί και να χαρακτηριστεί ο υποθετικός λόγος που υπάρχει στην περίοδο και στη συνέχεια να μετατραπεί σε υποθετικό λόγο που να δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος. Υπόθεση: εἰ ἠσέβηκα (οριστική παρακειμένου) ἢ ὡμολόγηκα (οριστική παρακειμένου) ἢ ἐμήνυσα (οριστική αορίστου) ἢ ἄλλος τις (ἐμήνυσε) (οριστική αορίστου) Απόδοση: ἀποκτείνατε (προστακτική αορίστου) Ο υποθετικός λόγος δηλώνει το πραγματικό, είναι σύνθετος ως προς την υπόθεση (οι υποθέσεις συνδέονται παρατακτικά διαζευκτικά) και ανεξάρτητος. Μετατροπή σε απλή σκέψη του λέγοντος Υπόθεση: εἰ ἠσεβηκώς εἴην (ευκτική παρακειμένου) ἢ ὡμολογηκὼς εἴην (ευκτική παρακειμένου) ἢ μηνύσαιμι (ευκτική αορίστου) ἢ ἄλλος τις (μηνύσαι) (ευκτική αορίστου) Απόδοση: ἄν ἀποκτείναιτε (δυνητική ευκτική αορίστου) Σελίδα 13 από 13