ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΘΕΜΑ : Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΚΑΙ Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΝΤΣΑΛΟΦΣΚΙ

Transcript

1 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΙΩΝΙΔΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ ΠΕΙΡΑΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΣΧ. ΕΤΟΣ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΘΕΜΑ : Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΚΑΙ Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΝΤΣΑΛΟΦΣΚΙ

2 ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Αραμπατζή Χαρίκλεια Βαλινδράς Ιωάννης Βαρτιάν Ασαντούρ Βενετσιάνος Μάριος- Τηλέμαχος Γεωργιάδου Αιμιλία- Σταυρούλα Δέδερης Ιωάννης Παναγιώτης Δραγώνας Σωτήριος Καλαφάτη Φωτεινή Κατσαρά Ελένη Κοτσιφάκη Βασιλική Λεράϊ Θανάσης Μπάρλα Ευανθία- Ρώμα Μπελαβίλα Τρόβα Νεφέλη Μωραϊτη Ευφροσύνη Παλημέρη Διονυσία Παπόγλου Ανάργυρος ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Χρονάκη Μαρία Δημακοπούλου Αλεξάνδρα (ΠΕ02) Χρονάκης Φώτιος Τσάκωνας Παναγιώτης (ΠΕ )

3 ΤΑΙΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΗΣ

4 Πώς επέδρασε σε εμάς που την παρακολουθήσαμε: Συναισθηματικά: μέσα από διάφορα έντονα εφέ Ιδεολογικά: στην κατανόηση της σχέσης ύβρις τιμωρία: ι, : Eκεί μας είδαν οι καλοί συντρόφοι με αγαλλίαση, εμάς που τον ξεφύγαμε τον θάνατο στέναζαν όμως και θρηνούσαν για τους άλλους. Kι όμως εγώ, κάνοντας νεύμα στον καθένα, έδειξα πως δεν πρέπει να θρηνούν προστάζοντας, μόλις φορτώσουν τα πολλά καλόμαλλα βοσκήματα στο πλοίο, να ξανοιχτούμε ευθύς στην αλμυρή τη θάλασσα.

5 Ο κόσμος μου : Πώς παρουσιάζεται αυτός ο κόσμος του Οδυσσέα στην ταινία Ταινία : βασίλειο, γυναίκα, γιος (μόνος του τα απόκτησε)

6

7 Έπος : βασίλειο, γυναίκα, παιδί (το βασίλειο το κληρονόμησε) χ, 37-43: O Oδυσσέας όμως πολυμήχανος λοξά τούς κοίταξε κι άγρια τους αντιμίλησε: «Σκυλιά, που λέγατε δεν θα γυρίσω πια στον τόπο μου, μετά της Tροίας τον πόλεμο γι αυτό ρημάζετε στο μεταξύ το βιος μου, βάναυσα σέρνετε γυναίκες δούλες στο κρεβάτι σας, παντρολογήματα γυρεύετε, ενόσω ακόμη ζω, με τη δική μου τη γυναίκα. εν φοβηθήκατε καν τους θεούς, που τον πλατύ ουρανό κατέχουν, μήτε και των ανθρώπων τη μελλοντική, δίκαιη εκδίκηση.

8 Χολυγουντιανός κώδικας Η ταινία είναι υπερπαραγωγή Υπάρχουν σ αυτή μυθικοί ήρωες Έχει πολύ δράση Έχει τεράστια έξοδα Κάνει χρήση υψηλής για την εποχή τεχνολογίας και εφέ

9

10 Χαρακτηριστικά του χολυγουντιανού κώδικα Οι μεγαλειώδεις πράξεις του Οδυσσέα. Εντυπωσιακά κοστούμια και μουσική επένδυση. Έντονος ρομαντισμός που πουλάει. Βία. Κομμάτια βίας από την Ιλιάδα που δεν συμπεριλαμβάνονται στην ομηρική Οδύσσεια.

11 α. ΣΧΕΣΗ ΘΕΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ β. ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Της ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΤΟΥ ΚΟΝΤΣΑΛΟΦΣΚΙ

12 ΣΧΕΣΗ ΘΕΩΝ-ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΚΟΝΤΣΑΛΟΦΣΚΙ Οι θεοί είναι σαφώς ανώτεροι από τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης(οδύσσεια Konzalovsky). Σε περίπτωση ύβρης από την πλευρά των ανθρώπων,οι θεοί επιβάλλουν την τιμωρία. Η βουλή των θεών επηρεάζει τους ανθρώπους ωστόσο περιορίζεται από τη μοίρα, στην οποία είναι υποτελείς και οι ίδιοι οι θεοί.

13

14 ΑΙΤΙΑ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑΣ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ Το μοναδικό αίτιο ταλαιπωρίας του Οδυσσέα που παρουσιάζεται στην ταινία είναι η αλαζονεία του και η δήλωση του ότι δε χρειάζεται τους θεούς.

15

16 ΑΙΤΙΑ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑΣ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ Η λεηλασία της Τροίας που χαρακτηρίζεται Ιερό Κάστρο, πόλη του Ποσειδώνα: α, 3-4:...ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της Tροίας πάτησε το κάστρο το ιερό. Η σφαγή των ιερών βοδιών του Ηλίου από τους συντρόφους του Οδυσσέα : α, 10-11:...νήπιοι και μωροί, που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια του υπέρλαμπρου Ήλιου κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα.

17 Η κατάρα του Πολύφημου,δηλαδή να μην επιστρέψει ο Οδυσσέας στην πατρίδα του ή αν είναι γραφτό του,τουλάχιστον να ταλαιπωρηθεί πολύ πρώτα: ι, στίχοι: γιατί το μάτι σου κανείς δεν θα γιατρέψει, καν ο Kοσμοσείστης. Έτσι του μίλησα, κι αυτός [...] / ευχήθηκε στον μέγα Ποσειδώνα: Eπάκουσέ με, Ποσειδών με την κατάμαυρή σου κόμη, εσύ κρατάς τη γη στα χέρια σου δώσε ποτέ να μη γυρίσει στην πατρίδα του ο πορθητής της Tροίας Oδυσσεύς, γιος του Λαέρτη, που έχει το σπιτικό του στην Iθάκη. Aν όμως είναι το γραφτό του να δει δικούς, να φτάσει στο καλοχτισμένο σπιτικό του και να πατήσει της πατρίδας του το χώμα, τότε να επιστρέψει αργά, χάνοντας πρώτα όλους τους συντρόφους, πάνω σε ξενικό καράβι, και μες στο σπίτι του να βρει / καινούρια πάθη.» Έτσι μιλώντας προσευχήθηκε, και τον συνάκουσε ο θεός με την κατάμαυρή του χαίτη...

18 ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (πληροφορίες από Ιλιάδα) Απόλυτος άρχοντας : άνακτας: κατέχει την διοικητική, την στρατιωτική, την πολιτική, τη δικαστική και θρησκευτική εξουσία. Αμφισβήτηση της εξουσίας των μάντεων (ανώτατοι θρησκευτικοί άρχοντες μετά τον άνακτα).

19 ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ Ομήρου Οδύσσεια Κρίση θεσμού βασιλίας από αριστοκράτες (μνηστήρες) Ταπεινή εμφάνιση δημοκρατικών ιδεών (συνέλευση στην Ιθάκη) ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΚΟΝΤΣΑΛΟΦΣΚΙ Μνηστήρες: καμιά διεκδίκηση εξουσίας. Παρουσίαση μνηστήρων ως παράσιτα στον ''κόσμο του Οδυσσέα''.

20 ΛΟΓΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ Γυναίκα νεκρού βασιλιά. Η απόκτησή της σημαίνει την απόκτηση της εξουσίας και της περιουσίας του Οδυσσέα. ΤΑΙΝΙΑ ΚΟΝΤΣΑΛΟΦΣΚΙ Δεν υπάρχει κανένας υπαινιγμός για το κοινωνικό υπόβαθρο της διεκδίκησης της Πηνελόπης από τους μνηστήρες.

21 ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΑ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΚΟΝΤΣΑΛΟΦΣΚΙ

22 ΟΔΥΣΣΕΙΑ Ομήρου Οδύσσεια H αφήγηση γίνεται σε τρίτο πρόσωπο. Στην Οδύσσεια του Ομήρου η αφήγηση γίνεται με την τεχνική in media res. A. Konchalovski Στην Οδύσσεια του Konchalovsky η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο(αυτοπαρουσίαση του Οδυσσέα). Στην ταινία η αφήγηση είναι γραμμική.

23 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

24 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: ΟΔΥΣΣΕΑΣ Ομήρου Οδύσσεια Πολύτροπος. Πολυμήχανος. Πολυταξιδεμένος. Αποφασιστικός. Νόστος για την Ιθάκη. Συμπαθητικός στους θεούς (πλην του Ποσιεδώνα αργότερα). Στην ταινία του A. Konchalovski τα παρακάτω χαρακτηριστικά τονίζονται περισσότερο : Άγριος (εξωτερικά). Πόθο για την Πηνελόπη και αγάπη για τον Τηλέμαχο. Αγάπη για την πατρίδα του. Αποφασισμένος, αν και κάποια στιγμή διστάζει.

25 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: ΠΗΝΕΛΟΠΗ Ομήρου Οδύσσεια Πιστή, υπομονετική. Είναι μελαγχολική αλλά αντιμετωπίζει τη στεναχώρια με αξιοπρέπεια. Δυναμική. Σκληρή (σε σχέση με την ταινία). A. Konchalovski Πιστή. Υπομονετική. Έξυπνη. Ευάλωτη. Αγάπη για τον Οδυσσέα και για τον Τηλέμαχο, αλλά όχι τόσο δυναμική, όσο στο ομηρικό κείμενο.

26 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: ΝΑΥΣΙΚΑ Ομήρου Οδύσσεια A. Konchalovski Πρόθυμη να βοηθήσει τον Οδυσσέα. Η σκηνή συνάντησης Οδυσσέα Ναυσικάς είναι μακροσκελής και από τις ωραιότερες ερωτικές σκηνές της ευρωπαϊκής ποίησης και λογοτεχνίας. Πρόθυμη να βοηθήσει τον Οδυσσέα. Η Ναυσικά παρουσιάζεται για μικρό χρονικό διάστημα. Η σκηνή συνάντησης Οδυσσέα Ναυσικάς : χωρίς καμία καλλιτεχνική ευαισθησία.

27 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: ΑΝΤΙΚΛΕΙΑ Ομήρου Οδύσσεια Δεν αναφέρεται στην κυρίως δράση του έργου, [μόνον όταν συναντά την ψυχή της ο Οδυσσέας στον Άδη ( Νέκυια λ, 84 κ.εξ.)]. A. Konchalovski Έχει σκληρή καρδιά. Πιστεύει στον θάνατο του Οδυσσέα. Προτείνει στην Πηνελόπη να παντρευτεί άλλον. Αυτοκτονεί από την στεναχώρια της για τον Οδυσσέα.

28 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: ΚΙΡΚΗ Ομήρου Οδύσσεια Δεν αναγκάζει τον Οδυσσέα να μείνει μαζί της. Βοηθάει τον Οδυσσέα. A. Konchalovski Κακιά Εκμεταλλεύτρια (σεξιστικά πρότυπα). Βοήθησε τον Οδυσσέα να γυρίσει στην πατρίδα του.

29 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ:ΚΑΛΥΨΩ Ομήρου Οδύσσεια Πολύ όμορφη γυναίκα. Αγάπησε τον οδυσσέα. A. Konchalovski Ήθελε να κρατήσει τον Οδυσσέα κοντά της. Στεναχωρήθηκε όταν ο Ερμής ανακοίνωσε την απόφαση του Δία να γυρίσει ο Οδυσσέας στην πατρίδα του.

30 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ Ομήρου Οδύσσεια Παρουσιάζεται ως Θεός Γαλουχεί τη θάλασσα με την τρίαινά του. Τιμωρεί τον Οδυσσέα επειδή α) τύφλωσε τον γιο του Πολύφημο β) τόλμησε να υψώσει το ανάστημά του προς τους Θεούς. A. Konchalovski Φαίνεται μόνο το πρόσωπο του μέσα από τα κύματα της θάλασσας. Τιμωρεί τον Οδυσσέα επειδή α) τύφλωσε τον γιο του Πολύφημο β) τόλμησε να υψώσει το ανάστημά του προς τους Θεούς.

31 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: ΑΘΗΝΑ Ομήρου Οδύσσεια Δίνει συμβουλές και βοηθάει παντού και πάντα τον Οδυσσέα. A. Konchalovski

32 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΙΣ

33 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ: ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ-ΟΔΥΣΣΕΑ Ομήρου Οδύσσεια Ο Εύμαιος καλωσορίζει θερμά τον Τηλέμαχο Ο Τηλέμαχος αντλεί πληροφορίες για τον ξένο (Οδυσσέας) και μετά από μακρά συνομιλία, εντέχνως φτάνουμε στην αναγνώριση. A. Konchalovsky Η προετοιμασία για την αναγνώριση γίνεται άτεχνα Η αναγνώριση γίνεται πολύ γρήγορα.

34 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ: ΟΔΥΣΣΕΑ-ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ Ομήρου Οδύσσεια Ρακένδυτος Οδυσσέας Η Πηνελόπη θέτει δοκιμασίες-σχέδια για να καταλάβει την ταυτότητα του Οδυσσέα. Δύσπιστη Πηνελόπη. A. Konchalovsky Η Πηνενελόπη πληροφορείται από τον Τηλέμαχο για τον ερχομό του Οδυσσέα. Πείθεται εύκολα για το αν όντως είναι ο σύζυγός της.

35 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ: ΟΔΥΣΣΕΑ-ΕΥΡΥΚΛΕΙΑΣ Ομήρου Οδύσσεια Ο γέρος ζητιάνος (Οδυσσέας) ζητά μια έμπειρη δούλα (Ευρύκλεια) να του πλύνει τα πόδια. Ο Οδυσσέας προειδοποιεί την Ευρύκλεια να μην αποκαλύψει την ταυτότητά του γιατί αν το έκανε θα την σκότωνε. A. Konchalovsky Η Ευρύκλεια πλένει τα πόδια του Οδυσσέα χωρίς να την έχει επιλέξει ο ίδιος. Ο γέρος ζητιάνος(οδυσσέας) της λέει μόνο να μην μιλήσει.

36 ΜΝΗΣΤΗΡΟΦΟΝΙΑ Ομήρου Οδύσσεια Ο Οδυσσέας αποκαλύπτεται στον Εύμαιο λίγο πρίν ξεκινήσει η μνηστηροφονία. Σκοτώνονται όλοι πλην του Φήμιου και του Μέδοντα. A. Konchalovsky Ο ήρωας φανερώνεται στον Εύμαιο λίγο μετά τον ερχομό του στην Ιθάκη. Όλοι οι μνηστήρες βρίσκουν τον θάνατο απ τον Οδυσσέα χωρίς εξαιρέσεις.

37

38 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ: ΟΔΥΣΣΕΑ-ΕΥΜΑΙΟΥ Ομήρου Οδύσσεια Ο Οδυσσέας εμφανίζεται μεταμορφωμένος στην καλύβα του Εύμαιου. Ο Εύμαιος αναγνωρίζει τον Οδυσσέα απ την ουλή αργότερα στο παλάτι A. Konchalovsky Ο Εύμαιος αναγνωρίζει τον Οδυσσέα απ τα λόγια του.

39 ΣΚΗΝΕΣ ΝΗΣΙΑ

40 Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΩΠΩΝ Ομήρου Οδύσσεια A. Konchalovsky Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοι του φτάνουν στο νσησί των Κυκλώπων. Ο Κύκλωπας τρώει μερικούς απ τους συντρόφους. Ο Οδυσσέας εξαπατεί, τυφλώνει τον Κύκλωπα και δραπετεύουν. Ο Ποσειδώνας οργίζεται απο την προσβολή προς το γιό του.

41 ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΦΑΙΑΚΩΝ Ομήρου Οδύσσεια Ο Οδυσσέας φτάνει στο νησί των Φαιάκων. Ο Οδυσσέας συνοδεύεται στο παλάτι απο την κόρη του βασιλιά Αλκίνοου. Ο Οδυσσέας αναγκάζεται να αποκαλύψει την ταυτότητα του αφού συγκινείται ακούγοντας το τραγούδι για την Τροία. Οι Φαίακες βοηθούν τον Οδυσσέα για το ταξίδι της επιστεροφής. A. Konchalovsky Ο Οδυσσέας φτάνει στο νησί των Φαιάκων. Ο Οδυσσέας συνοδεύεται στο παλάτι απο την κόρη του βασιλιά Αλκίνοου. Ο Οδυσσέας αποκαλύπτει την ταυτότητα του στο βασιλιά. Οι Φαίακες βοηθούν τον Οδυσσέα για το ταξίδι της επιστροφής.

42 ΝΗΣΙ ΚΑΛΥΨΩΣ Ομήρου Οδύσσεια Ο Οδυσσέας νοσταλγεί την πατρίδα του. Ο ήρωας φτιάχνει τη σχεδία του με τη βοήθεια της Καλυψούς. Η Καλυψώ περιποιείται τον Ερμή. A. Konchalovsky Ο ήρωας δείχνει να απολαμβάνει την φιλοξενία. Ο Οδυσσέας κατασκευάζει μόνος του τη σχεδίά χωρίς καμία βοήθεια. Η σκηνή φιλοξενίας του Ερμή από τη θεά παραλείπεται.

43

44 ΝΗΣΙ ΚΙΡΚΗΣ Ομήρου Οδύσσεια Μεταμόρφωση των συντρόφων σε χοίρους. Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη να επαναφέρει τους συντρόφους του στην αρχική τους μορφή. A. Konchalovsky Μεταμόρφωση συντρόφων σε διάφορα ζώα. Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη να μην τον μεταμορφώσει γιατί θα την σκοτώσει.

45 ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΑΔΗ Ομήρου Οδύσσεια Ο Οδυσσέας συναντά και μιλά με τις ψυχές του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα. Θυσιάζονται δυο πρόβατα και οι ψυχές πηγαίνουν προς αυτά. A. Konchalovsky Παραλείπεται η συνομιλία με Αγαμέμνονα και Αχιλλέα. Ο Οδυσσέας πηγαίνει κατευθείαν στον μάντη Τειρεσία και θυσιάζει ένα μόνο κριάρι.

46 ΕΠΙΚΟ-ΗΡΩΪΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Θέμα τιμής για τον Οδυσσέα. Στοιχείο Φιλοξενίας. Ηρωϊκός θάνατος. Θέμα αλληλεγγύης- βοήθειας ανάμεσα στους συντρόφους. Παρέμβαση του Θείου.

47 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Η Κινηματογραφική Αφήγηση, τ. Β, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος Πάμε Σινεμά;, Θεσσαλονίκη, 2003: Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, Τόμος Β: Ειδικό Μέρος, Αξιοποίηση των Τεχνών στην Εκπαίδευση, Μαϊος 2011, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,, σ.σ : Κακριδή, Ελ., Η διδασκαλία των ομηρικών επών, (βιβλίο του καθηγητή), ΟΕΔΒ, Κακριδής, Φ., Προβλήματα ομηρικής θεολογίας. Φιλολογικά. τ. 5, Γιάννινα, Κομνηνού-Κακριδή Ο., Σχέδιο και Τεχνική της Οδύσσειας, Θεσσαλονίκη, Ομήρου, Οδύσσεια, μτφρ. Δ.Ν. Μαρωνίτη, (σχολική έκδοση Α Γυμνασίου- Μαρία Σαμαρά, Κων/νος Τοπούζης), ΟΕΔΒ. Σιώτης, Ντίνος, Τηλεοπτική Οδύσσεια ο Ομηρος πάει στο Χόλυγουντ, κριτική ταινίας, Το Βήμα, : Vernant, J.-P., Μύθος και κοινωνία στγην αρχαία Ελλάδα (μτφρ. Κατ. Αλεξοπούλου, Σπ. Γεωργακόπουλος), Μεταίχμιο, 2003.