Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ

Transcript

1 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡ. ΚΥΡΜΙΖΗ Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ ιπλωματική ἐργασία ὑποβληθεῖσα στό Τμῆμα Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Τομέας Ἁγίας Γραφῆς καί Πατερικῆς Γραμματείας Σύμβουλος Καθηγητής Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ν. Ζήσης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2002

2 Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ

3 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡ. ΚΥΡΜΙΖΗ Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ ιπλωματική ἐργασία ὑποβληθεῖσα στό Τμῆμα Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Τομέας Ἁγίας Γραφῆς καί Πατερικῆς Γραμματείας Σύμβουλος Καθηγητής Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ν. Ζήσης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2002

4 Εἰς τούς πονοῦντας, θλιβομένους καί ἐλπίζοντας ἐπί τῷ Κυρίῳ

5 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Στήν ἀνατολή τοῦ 21ου αἰῶνος, τό πρόσωπο, τό ἔργο καί ἡ διδασκαλία τοῦ μητροπολίτου Πενταπόλεως, Ἁγίου Νεκταρίου, φαίνεται πώς προσελκύουν τό ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον συγγραφέων καί ἐρευνητῶν. Ἐνδεικτικό τοῦ γεγονότος εἶναι καί ἡ διαρκῶς αὐξανόμενη συγγραφική παραγωγή καί τό πλῆθος τῶν εἰδικῶν ἄρθρων καί μελετῶν πού βλέπουν τό φῶς τῆς δημοσιότητας τά τελευταῖα χρόνια καί ἀναφέρονται στό θεοφόρο Ἱεράρχη, πού παραμένει καί σήμερα, ὀγδόντα δύο χρόνια μετά τήν ὁσιακή κοίμησή του, ζῶσα καί ἀκένωτη πηγή ἄντλησης ἁγιοπατερικῆς σοφίας καί διδαχῆς. Στή δυναμική πού ἔχει διαμορφωθεῖ ἔρχεται νά προστεθεῖ καί ἡ παροῦσα διπλωματική ἐργασία ἀντικείμενο τῆς ὁποίας ἀποτελεῖ μία πολύ σημαντική καί ἐξόχως ἐνδιαφέρουσα πτυχή τῆς προσωπικότητας καί τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου, ὅπως εἶναι ἡ στάση καί ἡ προσφορά του ἀπέναντι στό Μοναχισμό, μέσα σέ μιά ἐποχή ἰδιαίτερα δύσκολη καί καθοριστική γιά τήν περαιτέρω συνέχιση καί καρποφορία του, εἰδικά στόν ἑλλαδικό χῶρο. Τό μέγεθος τῆς δυσκολίας τοῦ ἐγχειρήματος εἶναι προφανές καί εὐθύς ἐξ ἀρχῆς ὀφείλει νά ὑπογραμμισθεῖ. Ἡ προσέγγιση ἑνός ἁγίου, ἑνός ἀνθρώπου δηλαδή πού κατέστη μέτοχος καί ὄργανο τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ, ἄν καί ἐξ ἀρχῆς φαίνεται εὔκολη ὑπόθεση, γιά τούς ἀδαεῖς καί ἀνίδεους, ἐν τούτοις ἀποδεικνύεται, μέ τήν πρώτη κιόλας ἐπαφή, ἰδιαίτερα δυσεπίτευκτη. Ἄν ἀναλογισθεῖ κανείς πώς εἶναι δύσκολο νά προσεγγίσει τό πρόσωπο καί τό ἔργο ἑνός ὁποιουδήποτε ἀνθρώπου, χωρίς νά ἔχει τίς προϋποθέσεις ἐκεῖνες πού θά διασφαλίζουν, ὅσο αὐτό εἶναι δυνατό, τήν καλύτερη κατανόησή τους, πόσο μᾶλλον, ὅταν ἔχει νά κάνει μ' ἕναν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος παραιτήθηκε ἀπό τά ἐγκόσμια καί ἔλαβε ὑπερφυή, οὐράνια χαρίσματα, κένωσε ἑκουσίως τόν κτιστό καί τρεπτό ἑαυτό του, γιά νά γεμίσει μέ τό φῶς τῆς ἄκτιστης Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Στήν περίπτωση αὐτή ἀντιλαμβάνεται ὁ ὁποιοσδήποτε πώς τά ἐφόδια καί οἱ προϋποθέσεις πού ἀπαιτοῦνται γιά τήν πρώτη προσπάθεια ὑπερβαίνουν κατά πολύ τά ἀνθρώπινα, περιορισμένα, συμβατικά καί ἀτελῆ κριτήρια. Στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου μένει κανείς νά θαυμάζει, χωρίς καί νά μπορεῖ νά ἐξηγήσει, νά περιγράψει καί νά ἑρμηνεύσει πλήρως καί μέ τρόπο ἀντικειμενικό, τό γεγονός τῆς παρουσίας του. Τό ἐγχείρημα γίνεται ἀναμφίβολα δυσκολότερο, ὅταν ἡ προσπάθεια ἔχει στόχο νά φωτίσει μία πλευρά τοῦ θεοφόρου Πατρός, πού ἔχει ἀπό τήν ἴδια τή φύση της ἀνάγκη μιᾶς «εἰδικῆς γνώσης», νά παρουσιάσει δηλαδή μέ τρόπο κατανοητό τήν ἐν πολλοῖς ἀκατανόητη γιά τούς ἀμύητους διδασκαλία του γύρω ἀπό τή μοναχική ζωή καί νά ἑρμηνεύσει τή στάση του ἔναντι τοῦ Μοναχισμοῦ. Τά λόγια τοῦ Κυρίου «οὐ πάντες χωροῦσι τόν λόγον τοῦτον, ἀλλ' οἷς δέδοται» (Ματθ. 19, 11) βρίσκουν καί ἐδῶ τήν πλήρη ἐφαρμογή τους. Ὁ Μοναχισμός παραπέμπει πρωτίστως σ' ἕνα βιωματικό, ἐμπειρικό γεγονός, χαρακτηρίζει μία στάση καί ἕνα τρόπο ζωῆς πού ἀναφέρεται σέ ὁλόκληρη τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη ὅπως αὐτή πραγματώνεται στήν παροῦσα ζωή καί ἔχει ἄμεση σχέση μέ τήν ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας, ἀπό τήν ὁποία ἀντλεῖ τήν οὐσία καί τό χαρακτήρα τῆς ὑπόστασής του καί ἀποτελεῖ διαχρονικά τήν πληρέστερη δυνατή ἔκφραση τῆς ζωῆς της «ἐν τῷ νῦν αἰῶνι». Ὅσα λοιπόν καί ἄν καταγραφοῦν ἀπό τή ζωή καί τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου σέ σχέση μέ τό Μοναχισμό, ἀδυνατοῦν νά παρουσιάσουν πλήρως τήν εἰκόνα του. Ἄλλωστε, ὅσα μεγάλα καί ἐγκωμιαστικά κι ἄν ἀναφέρει κανείς, θά εἶναι ἀπειροελάχιστα μπροστά σ' αὐτό πού τελικά ἐκφράζει, ἀντιπροσωπεύει καί εἶναι κάθε ἀληθινός μοναχός, ὅπως ἦταν καί ὁ μητροπολίτης Πενταπόλεως. Γιά τούς λόγους αὐτούς καί ὁ συγγραφέας τῆς παρούσης μελέτης προκαταβολικά δηλώνει πώς στερεῖται τῶν προϋποθέσεων καί τῆς δυνατότητας αὐτῆς καί περιορίζεται ἀνα-

6 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ 5 γκαστικά στό νά καταγράψει, ὡς ἁπλός θεατής, ἀμύητος καί ἄγευστος τῆς μοναχικῆς ζωῆς, μέ τρόπο ἴσως ἀδόκιμο πολλές φορές, τή στάση τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου ἀπέναντι στό Μοναχισμό καί τή σχετική διδασκαλία του, προσπαθώντας νά τήν ἐντάξει στά πλαίσια καί τό κλίμα τῆς ἐποχῆς στήν ὁποία ἔζησε καί νά παρουσιάσει τά στοιχεῖα ἐκεῖνα πού βοηθοῦν στήν ὅσο τό δυνατόν πληρέστερη προσέγγισή της. Ὁμολογουμένως αἰσθάνεται κανείς δέος, θαυμασμό καί συγκίνηση μελετώντας τή ζωή, τό ἔργο καί κυρίως τή σχέση τοῦ Ἁγίου μέ τήν ἐπί τῆς γῆς ἀγγελική πολιτεία. Ἔχει ἐμπρός του μία μεγάλη πατερική μορφή πού ἔζησε μόλις μερικές δεκαετίες πρίν καί κατάφερε νά βαδίσει ἐνάντια στά ἰσχυρά ἀλλοτριωτικά ρεύματα τῆς ἐποχῆς της μέ κόστος μεγάλο, πετυχαίνοντας ὅμως τελικά «θείᾳ δυνάμει» νά συμβάλλει δυναμικά στήν ἀνακαίνιση αὐτοῦ, πού στόν ἑλλαδικό τουλάχιστον χῶρο φαινόταν πώς κινδύνευε πρός στιγμή νά ἐξαφανισθεῖ ἤ νά ἐξακολουθήσει νά ὑπάρχει, μέ μία ὅμως τελείως διαφορετική μορφή ἀπ' αὐτή πού εἶχε γνωρίσει καί ζήσει αἰῶνες τώρα ἡ Ἐκκλησία. Τό θέμα τῆς ἐργασίας, πού ἦταν ἔξω ἀπό τίς προσδοκίες τοῦ συγγραφέα, δόθηκε στίς 20 Μαρτίου τοῦ ἔτους 2000 καί ἀσφαλῶς ὁ διαθέσιμος χρόνος ἦταν ἴσως ἀρκετός γιά τήν ἔ- ρευνα καί διαπραγμάτευσή του. Λόγῳ ὅμως κάποιων ἀπρόβλεπτων περιστατικῶν καί ἀ- στάθμητων παραγόντων πού μεσολάβησαν, τά χρονικά περιθώρια μειώθηκαν ἐπικίνδυνα καί σέ σημεῖο πού νά ἀπειλεῖται ἀκόμη καί μέ ὁριστική ματαίωση κάθε προσπάθεια ἐνασχόλησης μ' αὐτό. Τελικά μέσα ἀπό πολλές καί ποικίλες δυσκολίες ἡ ὁλοκλήρωση τῆς μελέτης κατέστη δυνατή. Ὁπωσδήποτε, ἡ ἔλλειψη ἱκανοῦ χρόνου, κυρίως πρός διαπραγμάτευση τοῦ θέματος, εἶχε ὡς φυσικό ἐπακόλουθο τήν κυριολεκτικά ἐπί τροχάδην συγγραφή, τουλάχιστον κάποιων τμημάτων της, μέ ὅλες τίς δυσάρεστες συνέπειες. Γιά τό ἀποτέλεσμα πάντως τῆς προσπάθειας, ὅποιο κι ἄν εἶναι αὐτό, εὐχαριστοῦμε ὁ- λόψυχα ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι μέ πολύ ἐνδιαφέρον καί ἀγάπη συνέβαλαν κατ' ἀρχήν στό νά γίνουν πραγματικότητα οἱ μεταπτυχιακές σπουδές καί ἔπειτα στό νά καταστεῖ δυνατή ἡ συγγραφή τῆς παρούσης μελέτης καθώς ἐπίσης καί ἐκείνους πού «μυστικῷ τῷ τρόπῳ» στήριξαν τήν προσπάθεια καί ἐμμέσως ἔδωσαν δύναμη, ὑπομονή καί κουράγιο γιά τήν ἐναγώνια καί μετ' ἐμποδίων πολλῶν ὁλοκλήρωσή της. Μέ ἰδιαίτερη συγκίνηση εὐχαριστοῦμε θερμά τό σύμβουλο Καθηγητή Πρωτοπρεσβύτερο π. Θεόδωρο Ζήση γιά τή βοήθεια, τή συμπαράσταση, τήν κατανόηση, τήν πατρική ἀ- γάπη, μέ τήν ὁποία ἀπό τά φοιτητικά ἀκόμη χρόνια μᾶς περιέβαλε, καί ἰδιαιτέρως γιά τήν ἐπιλογή τοῦ θέματος τῆς παρούσης διπλωματικῆς ἐργασίας, ἡ ἐνασχόληση μέ τό ὁποῖο ἀποτέλεσε μία ἀνέλπιστη, ἀξέχαστη καί πολύ γλυκειά παρένθεση στήν καθημερινή ἄγευστη παρόμοιων εὐκαιριῶν πραγματικότητα τῆς ζωῆς, καί μᾶς ἔδωσε πολύ μεγάλη χαρά καί εὐχαρίστηση. Εὐχαριστοῦμε ἐπίσης τόν πνευματικό μας πατέρα, μέ τήν προτροπή καί τήν εὐλογία τοῦ ὁποίου ξεκίνησαν καί πραγματοποιήθηκαν οἱ μεταπτυχιακές σπουδές, ἐνῶ ἦταν ἐκεῖνος πού πρόθυμα μέ πολλή κατανόηση καί ἀγάπη ἔδινε «χεῖρα βοηθείας» σέ στιγμές ἰδιαίτερα δύσκολες καί καθοριστικές γιά τήν πορεία τους. Τέλος, θερμές εὐχαριστίες ὀφείλουμε στή συνάδελφο Κερασία Γαλιγαλίδου, ἡ ὁποία πρόθυμα, μέσα σέ ἰδιαίτερα μικρό χρονικό διάστημα καί μέ πολλή φροντίδα, ἐπιμελήθηκε τή διόρθωση ἑνός σημαντικοῦ μέρους τῆς μελέτης. 9 Νοεμβρίου 2002 Ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως Κωνσταντῖνος Χρ. Κυρμιζῆς

7 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΟΛΟΓΟΣ... ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... ΕΙΣΑΓΩΓΗ... α. Ἡ στάση τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου ἔναντι τοῦ Μοναχισμοῦ καί οἱ προϋποθέσεις θεώρησής της... β. Ἡ σύγχρονη κατάσταση τῆς ἔρευνας γύρω ἀπό τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου... Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Α ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 1. Συνοπτική ἀναφορά στήν ἱστορική παρουσία τοῦ Μοναχισμοῦ στήν Ἐκκλησία Ὁ χαρακτήρας καί ἡ θέση τοῦ Μοναχισμοῦ στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας Τό Ἡσυχαστικό κίνημα καί ἡ μετέπειτα συνέχιση τῆς πραγμάτωσης τοῦ Μοναχισμοῦ μέχρι τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου... Σελ Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Β Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ 1. Γενική θεώρηση τοῦ θέματος Ἡ ἐκκλησιαστικοπολιτική κατάσταση στόν Ἑλλαδικό χῶρο μετά τήν ἵδρυση τοῦ νέου Ἑλληνικοῦ Κράτους σέ σχέση μέ τό Μοναχισμό... α. Τό Ἑλλαδικό αὐτοκέφαλο καί οἱ συνέπειές του στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας... β. Ἡ παιδεία καί ἡ θεολογία στή νέα Ἑλληνική πραγματικότητα Ὁ Μοναχισμός στόν Ἑλλαδικό χῶρο... α. Μετά τήν αὐτονόμηση τῆς Ἐκκλησίας... β. Μετά τήν κανονική ἀνακήρυξη τοῦ αὐτοκεφάλου... Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Γ Η ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΣΤΑ ΙΟ ΡΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ 1. Τά πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς του Μοναχός στή Νέα Μονή τῆς Χίου Ἡ μετέπειτα ἱερομοναχική πορεία... α. Στό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας... β. Ὡς ἁπλός Ἱεροκήρυκας... γ. Ὡς διευθυντής τῆς Ριζαρείου Προσκυνηματική ἐπίσκεψη στό Ἅγιον Ὄρος Ἵδρυση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος Αἰγίνης... Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο ΤΟ ΠΕΡΙ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ 1. Γενική θεώρηση καί χαρακτήρας τοῦ συγγραφικοῦ ἔργου Ἐπιστολιμαία διατριβή πρός Εὐσεβίαν μοναχήν

8 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 7 3. Κατηχητικές ἐπιστολές πρός τίς μοναχές τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος... α. Τόπος, χρόνος, ἀποδέκτες καί δημοσίευση τῶν ἐπιστολῶν... β. Χαρακτήρας καί ἀξία τῶν ἐπιστολῶν... γ. Περιεχόμενο τῶν ἐπιστολῶν Ἀλληλογραφία τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου... α. Μέ μέλλοντα μοναχό (ἀπόσπασμα ἐπιστολῆς)... β. Μέ τόν Γέροντα ανιήλ Κατουνακιώτη... γ. Μέ τό μοναχό Ἰωάσαφ... δ. Μέ τόν Γέροντα Παχώμιο (Ἀρελᾶ)... Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ε Η ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ 1. Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ὡς πνευματικός πατήρ τῶν μοναχῶν Περί μοναχικοῦ πολιτεύματος... α. Προϋποθέσεις εἰσαγωγῆς στό μοναχικό πολίτευμα... β. Χαρακτήρας τοῦ μοναχικοῦ πολιτεύματος Ὁ χῶρος, τά πρόσωπα καί ὁ προεστώς τῆς Μονῆς... α. Περί τῆς ἐν τῇ Μονῇ διαμονῆς β. Τό πρόσωπο καί τό ἔργο τῆς ἡγουμένης... γ. Οἱ σχέσεις μεταξύ τῶν μελῶν τῆς ἀδελφότητας Ἡ θέση καί ἡ ἀξία τῆς προσευχῆς στή μοναχική ζωή Περί προσοχῆς, διακρίσεως καί ἀγῶνος Περί θλίψεων, πίστεως καί ἐλπίδος Τό πρόσωπο τῆς Κυρίας Θεοτόκου στή ζωή τοῦ μοναχοῦ ΣΥΝΟΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... Α. ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ... ΛΟΓΟΙ, ΟΜΙΛΙΕΣ, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ... Β. ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... Γ. ΕΙ ΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

9 Σ Υ Ν Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε Σ * 1 ΒΕΠΕΣ ΘΕΣ ΜΣ ΕΕΘΣΠΑ ΕΕΘΣΠΘ ΕΕΘΣΠΘΤΘ ΕΕΘΣΠΘΤΠ ΕΠΕ Εὐεργετινός Εὐχολόγιον ΘΗΕ ΛΒΘ ΜΕΕ Βιβλιοθήκη Ἑλλήνων Πατέρων καί Ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων, ἔκδ. Ἀποστολικῆς ιακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1955 κ. ἑξ. Πρακτικά διορθοδόξου θεολογικοῦ ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου ἐπί τῇ ἑ- κατονπεντηκονταετηρίδι ( ) ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, «Ἅγιος Νεκτάριος ὁ πνευματικός, ὁ μοναστικός, ὁ ἐκκλησιαστικός ἡγέτης», Αἴγινα Ὀκτωβρίου 1996, Ἱερά Μητρόπολις Ὕ- δρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καί Τροιζηνίας, Ἱερά Μονή Ἁγ. Τριάδος (Ἁγ. Νεκταρίου) Αἰγίνης, ἐπιμέλεια Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ἀθῆναι Πρακτικά διορθοδόξου μοναστικοῦ συνεδρίου ἐπί τῇ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι ( ) ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, «Ὁ Γυναικεῖος μοναχισμός καί ὁ Ἅγιος Νεκτάριος», Αἴγινα 9-11 Σεπτεμβρίου 1996, Ἱερά Μητρόπολις Ὕδρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καί Τροιζηνίας, Ἱερά Μονή Ἁγ. Τριάδος (Ἁγ. Νεκταρίου) Αἰγίνης, ἐπιμέλεια Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ἀθῆναι Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀ- θηνῶν, Ἀθῆναι 1926 κ. ἑξ. Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τμῆμα Θεολογίας, Θεσσαλονίκη 1990 κ. ἑξ. Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τμῆμα Ποιμαντικῆς, Θεσσαλονίκη 1990 κ. ἑξ. Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσσαλονίκη 1972 κ. ἑξ. Παύλου μοναχοῦ, Εὐεργετινός ἤτοι συναγωγή τῶν θεοφθόγγων ρημάτων καί διδασκαλιῶν τῶν θεοφόρων καί Ἁγίων Πατέρων ἀπό πάσης Γραφῆς θεοπνεύστου συναθροισθεῖσα, τόμ. Α -, ἐπιμέλεια ἔκδοσης ἐ- πισκόπου Οἰνόης Ματθαίου Λαγγῆ, Ἀθῆναι Εὐχολόγιον τό μέγα τῆς κατά Ἀνατολάς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, σπουδῇ καί ἐπιστασίᾳ Ἱερομ. Σπυρίδ. Ζερβοῦ, ἐπανέκδοση τῆς ἐν Βενετίᾳ β ἐκδόσεως τοῦ 1862, ἐκδ. Ἀστήρ, Ἀθῆναι Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαιδεία, ἔκδ. Μαρτίνου, τόμ. 1-12, Ἀ- θῆναι Λεξικό Βιβλικῆς Θεολογίας, (Vocabulaire de Theologie Biblique), ἔκδ. Βιβλικοῦ κέντρου Ἄρτος Ζωῆς, Ἀθήνα Μεγάλη Ἑλληνική Ἐγκυκλοπαιδεία, (Παύλου ρανδάκη), τόμ. 1-24, (καί Συμπλήρωμα τόμ. 1-4), ἔκδ. «Φοῖνιξ», Ἀθῆναι 2 ἄ. ἔ. [1η ἔκδοση Ἀ- θῆναι ] * Οἱ συντμήσεις πού χρησιμοποιοῦνται γιά κάθε ἕνα ἀπό τά βιβλιογραφούμενα ἔργα δίδονται στό τέλος τῆς παρούσης μελέτης μαζί μέ τόν βιβλιογραφικό πίνακα.

10 Σ Υ Ν Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε Σ 9 PG ΠΙΠΜ ΠΡ/ΠΜΣ ΠΡ/ΣΥΜΠ ΠΡ/ΤΑΣΕΙΣ Φιλοκαλία Patrologia Graeca, Ed. J. P. Migne, Paris Πατριαρχικό Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Βλατάδων, Θεσσαλονίκη. Πρακτικά Πανελληνίου Μοναστικοῦ Συνεδρίου (600 η Ἀμφιετηρίς Ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως - Μεγάλου Μετεώρου) μέ θέμα «Μοναχισμός καί κόσμος», (18-20 Ἀπριλίου 1990), ἐπιμέλεια Σπυρίδ.. Κοντογιάννη, ἔκδ. Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως - Μεγάλου Μετεώρου, Ἅγια Μετέωρα Πρακτικά Συμποσίου πού συγκλήθηκε στό Κάϊρο κατά τήν 15ην καί 16ην Ἰανουαρίου 1999 μέ θέμα «Ἅγιος Νεκτάριος: Ἁγιότης καί ἀσκητικός βίος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Ἀλεξανδρείας». ημοσιεύθηκαν σέ ἕνα τόμο ἀφιερωμένο στόν Ἅγιο Νεκτάριο Πενταπόλεως ἀπό τό περιοδικό Ἐκκλησιαστικός Φάρος, 71 (1999) Πρακτικά ιεθνοῦς Συμποσίου πού διοργανώθηκε στά πλαίσια τοῦ Προγράμματος «Οἱ δρόμοι τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ: Πορευθέντες μάθετε», 28 Σεπτεμβρίου - 2 Ὀκτωβρίου 1994, Θεσσαλονίκη, (Συμβούλιο τῆς Εὐρώπης, Πολιτιστικές ιαδρομές. Ἐθνικό Ἵδρυμα Ἐρευνῶν, Ἰνστιτοῦτο Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν). ημοσιεύθηκαν στή σειρά: «Τό Βυζάντιο σήμερα 1» καί μέ θέμα: «Τάσεις τοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ, 9ος - 20ός αἰῶνες», ἔκδ. ιεύθυνσης Μορφωτικῶν Ὑποθέσεων, Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ, Ἀθήνα Μακαρίου Νοταρᾶ - Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν, συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων ἡ- μῶν, ἐκδ. Ἀστήρ, τόμ. Α -Ε, (ἀνατύπωση τῆς ε ἐκδόσεως), Ἀθῆναι

11 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η α. Ἡ στάση τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου ἔναντι τοῦ Μοναχισμοῦ καί οἱ προϋποθέσεις θεώρησής της Μέσα στό διάβα τῶν αἰώνων τῆς παρουσίας του, δέν ἔλειψαν περιπτώσεις πού ὁ Μοναχισμός ἀπειλήθηκε κυρίως μέ ἔξωθεν καί σπανιότερα μέ ἔσωθεν ἐπιθέσεις καί ἐπιβουλές πού στόχο εἶχαν νά τόν ἐκτρέψουν ἀπό τή γνωστή καταξιωμένη διαδρομή του 1. Μπροστά στόν κίνδυνο αὐτό ὀρθώθηκαν μεγάλες, θεόσταλτες πατερικές μορφές οἱ ὁποῖες μέ τή μετοχή τους στήν ἐμπειρία καί ζωή τῆς Ἐκκλησίας ἐπιβεβαίωσαν τήν παρουσία του στήν ἐποχή τους, διέσωσαν τήν ἀδιάκοπη συνέχισή του, διαφύλαξαν ἀνόθευτο τόν χαρακτήρα του καί διασφάλισαν τίς προϋποθέσεις γιά τήν περαιτέρω γόνιμη καί καρποφόρα πραγμάτωσή του ἐντός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος. Σέ μία ἀνάλογη ἐποχή, ἰδιαίτερα δύσκολη καί κρίσιμη γιά τό Μοναχισμό καί γιά ὅ,τι αὐτός ἐκφράζει, θά ἐμφανισθεῖ, ὡς γνήσιος συνεχιστής τῶν πρό αὐτοῦ ἁγίων Πατέρων, ὁμόφρων καί πιστός ἀκόλουθος τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ 2 καί τῶν Φιλοκαλικῶν τοῦ 18ου αἰῶνος, ὁ θεοφόρος Μητροπολίτης Πενταπόλεως τῆς Αἰγύπτου Ἅγιος Νεκτάριος ( ) 3. Ἡ φωτεινή παρουσία του ἀποκαλύπτει ἐναργῶς μία ἀπό τίς ἀπροσδόκητες γιά τήν ἐποχή του ὑπάρξεις ζώσας ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας καί αὐθεντικῆς μοναστικῆς καί ἁγιοπνευματικῆς μαρτυρίας καί σηματοδοτεῖ τήν ἀπαρχή μιᾶς νέας δημιουργικῆς καί ἐλπιδοφόρας περιόδου ἰδιαιτέρως γιά τήν Ἑλλαδική Ἐκκλησία καί τό Μοναχισμό της. Οἱ περισσότεροι ἀπό τούς βιογράφους καί μελετητές τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου του ἐπισημαίνουν τή συμβολή του στήν ἀναγέννηση τοῦ Μοναχισμοῦ κυρίως στόν ἑλλαδικό χῶρο 4. Σύγχρονος Ἁγιορείτης Γέροντας θεωρεῖ τόν Ἅγιο Νεκτάριο προ- 1. Πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις, πού μποροῦν νά ἀναφερθοῦν ὡς παράδειγμα, εἶναι τό ἡ- συχαστικό καί τό φιλοκαλικό κίνημα, 14ος καί 18ος αἰώνας ἀντίστοιχα, γιά τά ὁποῖα γίνεται λόγος παρακάτω σέ ἄλλη ἑνότητα τῆς παρούσης μελέτης καί ἀντιμετώπισαν μέ ἐπιτυχία τέτοια φαινόμενα. Σ' αὐτά μπορεῖ νά προστεθεῖ καί ἡ ἰδιαιτέρως κρίσιμη γιά τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας περίοδος τῆς Εἰκονομαχίας στήν ἀντιμετώπιση τῆς ὁποίας πρωταγωνίστησαν οἱ ἅγιοι Ἰωάννης ὁ αμασκηνός καί Θεόδωρος ὁ Στουδίτης οἱ ὁποῖοι ἀνήκουν στή χορεία τῶν μεγάλων Πατέρων καί καταξιωμένων μοναχῶν τῆς Ἐκκλησίας. 2. Σύγχρονος Ἁγιορείτης Γέροντας ἐπιχειρώντας ἕναν παραλληλισμό τοῦ βίου καί τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ μέ αὐτή τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, ἡ ὁποία παρουσιάζει ὄντως κάποιες πολύ ἐνδιαφέρουσες ὁμοιότητες, σημειώνει τά ἑξῆς «Ὁ ἅγιος Γρηγόριος καί ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἔτυχαν διαφορετικῆς παιδείας καί ἠνδρώθηκαν σέ διαφορετικά πνευματικά περιβάλλοντα. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος δέν προϋποθέτει τό ἡσυχαστικό καί φιλομόναχο περιβάλλον τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 14ου αἰῶνος καί τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τό θαυμαστό εἶναι ὅτι ἐμφορεῖται ἀπό τό ἴδιο φιλομόναχο πνεῦμα καί ἐκφράζει κοινές ἐμπειρίες μυστικῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς μέ τόν Ἅγιο Γρηγόριο», ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΨΑ- ΝΗ, Μοναχισμοῦ διδασκαλία, σ Ὅπως ἐπισημαίνεται στά πορίσματα Πανελληνίου Μοναστικοῦ Συνεδρίου (Ἅγια Μετέωρα 1990), «Ἡ γνησιότητα τοῦ Ὀρθοδόξου Μοναχισμοῦ στήν διαχρονική του πορεία διασώζεται στά πρόσωπα τῶν αὐθεντικῶν ἐνσαρκωτῶν του, τῶν ἁγίων, ὅπως οἱ ἅγιοι Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καί Νεκτάριος Πενταπόλεως, οἱ ὁποῖοι ἀνεδείχθησαν ἀπό τήν Θεία Χάρη ἀληθινοί φορεῖς καί προστάτες τοῦ Μοναχισμοῦ τῆς Ἐκκλησίας σέ ἐποχές σοβαρῆς ἀπειλῆς τῆς Παραδόσεώς της», ΠΡ/ΠΜΣ, σ Στήν προβολή τῆς συμβολῆς τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου στό Μοναχισμό κυρίως στόν ἑλλαδικό χῶρο συνέβαλαν καί τά δύο συνέδρια (Μοναστικό καί Θεολογικό) πού πραγματοποιήθηκαν στήν Αἴγινα

12 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 11 στάτη καί ἀνακαινιστή τοῦ μοναχικοῦ πολιτεύματος καί «πρωτεργάτη τῆς ἀνθήσεως τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ στήν πατρίδα μας καί ὡς ἐκ τούτου σημαντικό παράγοντα ἀναχαιτίσεως τῆς ἐκκοσμικεύσεως τῆς Ἐκκλησίας». Εἶναι ἐξίσου σημαντικό σύμφωνα μέ τόν ἴδιο «ὅτι ὁ ἅγιος Νεκτάριος ὡς πνευματεμφόρος ἔθεσε καί τίς ὀρθές θεολογικές καί πνευματικές βάσεις τοῦ κοινοβίου του καί κατ' ἐπέκταση τοῦ νεοελληνικοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ» 5. Ἀνάλογα εἶναι καί τά ὅσα ἀναφέρει ἕνας ἄλλος σύγχρονος Ἁγιορείτης Γέροντας ὑπογραμμίζοντας τή συμβολή τοῦ Ἁγίου εἰδικότερα στό γυναικεῖο Μοναχισμό «Εἰς τόν ἑλληνικόν χῶρον, ὡς πρῶτος ἀνανεωτής τοῦ γυναικείου μοναχισμοῦ, ἀνεφάνη ὁ ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως, ἱδρύσας περί τάς ἀρχάς τοῦ αἰῶνος μας (1904) τήν Ἱεράν Μονήν Ἁγίας Τριάδος εἰς Αἴγιναν, δούς ὅλην τήν ἀγάπην εἰς τόν ἄνθρωπον καί συμβαλών εἰς τήν διάδοσιν τοῦ μοναχισμοῦ, καί δή τοῦ γυναικείου, πολλά παθών, μάρτυς γενόμενος καί τόν κόσμον περισῴζων» 6. Τέλος μία ἄλλη χαρακτηριστική μαρτυρία γιά τή σχέση τοῦ Ἁγίου μέ τό Μοναχισμό εἶναι καί αὐτή τοῦ μακαριστοῦ Γέροντος τῆς Πάτμου Ἀμφιλοχίου Μακρῆ ( ) 7 ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε μαθητής καί πνευματικό τέκνο του καί ἀναφέρει τό ἔτος 1996 γιά τά 150 χρόνια ἀπό τή γέννησή του καί κυρίως τό πρῶτο (Μοναστικό) στά πορίσματα τοῦ ὁποίου ἀναφέρεται ὅτι «Ἐπέτυχε τήν ἀναγέννησιν τοῦ γυναικείου μοναχικοῦ πολιτεύματος καί ἀποτελεῖ γνήσιον καί βαθύν ἀναμορφωτήν τοῦ ἀγγελικοῦ πολιτεύματος, ὄχι διά περισπουδάστων κανονισμῶν, ἀλλά διά πρακτικῶν ἐπιλύσεων τῶν μικρῶν καθημερινῶν προβλημάτων», ΜΣ, σ Εἶναι πολύ χαρακτηριστικά καί τά ὅσα ἀναφέρει σέ μήνυμά του πρός τούς διοργανωτές καί τά μέλη τοῦ Μοναστικοῦ Συνεδρίου ὁ τότε Μητροπολίτης ημητριάδος καί νῦν Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. Χριστόδουλος σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο «συνιστᾷ μεῖζον ἐκκλησιαστικόν γεγονός» γιά σύμπασα τήν Ἐκκλησία ἡ «μετ' ἐπιστασίας μελέτη τῆς πολυτίμου Αὐτοῦ [τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου] συμβολῆς εἰς τήν ἀναγέννησιν τοῦ ἐν Ἑλλάδι γυναικείου μοναχισμοῦ». Στό ἴδιο μήνυμα ἀναφέρονται ἐκτός τῶν ἄλλων καί τά ἑξῆς «Ὁ ἅγιος Νεκτάριος εἰς τάς περιφήμους πρός Ξένην μοναχήν Ἐπιστολάς του, ἀποτυπώνει τήν ὀρθόδοξον περί μοναχισμοῦ διδασκαλίαν καί πρακτικήν καί παραλλήλως χαράσσει γραμμάς πλεύσεως πρός κατάκτησιν τοῦ ὑψηλοῦ τῆς ἐν Χριστῷ ἀφιερώσεως ἐφετοῦ, ἀναγορευόμενος μύστης καί ὑποφήτης τῆς γνησίας ἐν Κυρίῳ μοναχικῆς ζωῆς, τῆς ἀπηλλαγμένης ἐφαμάρτων ἀκροτήτων καί ἐπιπολαίων συλλήψεων, καί ἱσταμένης ἐπί τῆς κρηπίδος τῆς ἁγιοπατερικῆς παραδόσεως. ιό καί ὁ τῆς ἐν Αἰγίνῃ ἱερᾶς Μονῆς του Παρθενών, τοῦ ὁποίου ἐκεῖνος ὑπῆρξεν ἱδρυτής καί ποδηγέτης, ἀνεδείχθη, κατά τά πρῶτα ἰδίως ἔτη τοῦ λήγοντος αἰῶνος, πρότυπον Κοινόβιον, ἐξαγγέλλον πανταχοῦ τόν ἔπαινον τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ὁ γυναικεῖος ἄλλωστε μοναχισμός γνωρίζων ἐπ' ἐσχάτων, ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τῆς Ἑλλάδος, πνευματικήν ἄνθησιν τόσον εἰς ποιότητα ζωῆς, ὅσον καί εἰς ἀριθμόν ἀφιερωμένων ψυχῶν, δεῖται συνεχοῦς πρός τήν ἄνω πορείαν ἐνισχύσεως, προκειμένου νά συνεχίσῃ τήν ταπεινήν προσφοράν του μακράν ἀλλοτριώσεων καί ἐκκοσμικευμένων ἀντιλήψεων, αἱ ὁποῖαι καιροφυλακτοῦν διά νά μολύνουν τήν ἁγνότητα καί γνησιότητά του», ΜΣ, σσ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΨΑΝΗ, Μοναχισμοῦ διδασκαλία, σσ. 129 καί 132. Βλ. καί Σ. ΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Ἡ πρώτη ἅγια μορφή, σ. 297 «Θεωρώντας ὁ Ἅγιος Νεκτάριος τή μοναχική πολιτεία κάτι τό ἐξαιρετικό καί τούς πραγματικούς μοναχούς φῶς τῶν ὑπολοίπων πιστῶν, ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς πρωτοπόρους τῆς ἐπάνω σέ ὀρθές βάσεις ἀναγέννησής της». Ε. ΘΕΟ ΩΡΟΥ, Προσωπογραφία, σ. 338 «Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ὑπῆρξε ρηξικέλευθος σκαπανεύς τῆς ἀναζωπυρήσεως τοῦ καθ' ὅλου καί ἰδίως τοῦ γυναικείου μοναχισμοῦ: Ζῶν ὁ ἴδιος ἀσκητικῶς, ἀνεδείχθη συνεχιστής τῆς παραδόσεως τοῦ Μ. Ἀντωνίου, τοῦ ὁσίου Παχωμίου, τοῦ Μ. Βασιλείου, τοῦ ἁγίου Σάββα, τοῦ ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, τοῦ ὁσίου Βενεδίκτου καί πλήθους νεωτέρων μυστῶν καί μυσταγωγῶν τοῦ μοναχικοῦ βίου, οἱ ὁποῖοι ἐν- έπνευσαν ἤ συνέταξαν Τυπικά καί Κανονισμούς Ἱερῶν Μονῶν καί ἐξύμνησαν τό μεγαλεῖο καί τήν ὡραιότητα τοῦ γνησίου ἰδεώδους τῆς ἀγγελικῆς πολιτείας». 6. ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΥ ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΙΤΟΥ, Σφραγίς γνησία, σ Σύμφωνα μέ τόν ἴδιο Ἁγιορείτη Γέροντα μετά τόν Ἅγιο Νεκτάριο ἀκολουθεῖ ὁ Ἅγιος Σάββας ὁ ἐν Καλύμνῳ ( 1948) καθώς καί οἱ γνωστοί γιά τήν ἁγιότητα τοῦ βίου τους μακαριστοί Γέροντες Ἱερώνυμος Σιμωνοπετρίτης ( 1957), Ἀμφιλόχιος τῆς Πάτμου ( 1970) καί Φιλόθεος τῆς Πάρου ( 1980). Βλ. καί ΜΩΥΣΕΩΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Ὀρθόδοξος Μοναχισμός. Συνοπτική ἀναφορά στήν ἱστορία, τήν ἀξία καί τήν προσφορά του, ἐκδ. Ἀποστολικῆς ιακονίας, Ἀθήνα 1995, σ Βλ. ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΤΡΙΑΝΤΗ, Ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου.

13 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 12 τά ἑξῆς «ἕνας μόνον διακαής πόθος ἐφλόγιζε τήν ψυχήν του, νά ἴδῃ τόν μοναχικόν βίον ἐξαπλούμενον εἰς ὅλον τό ταλαιπωρημένον Ἔθνος ἡμῶν, σύμφωνα μέ τό πνεῦμα τῶν Πατέρων μας, διά νά δύναται ἡ Ἐκκλησία τῆς Πατρίδος, νά ἐξευρίσκῃ στρατιώτας ἀφοσιωμένους εἰς Αὐτήν καί νά ἀντλῇ τήν δύναμιν καί τό κῦρός Της ἀ- πό τά προπύργια τοῦ Χριστιανισμοῦ, τά Μοναστήρια» 8. Μετά τίς παραπάνω ἐνδεικτικές ἀναφορές εὐθύς ἀμέσως θά πρέπει νά τονισθεῖ ἰδιαίτερα πώς ὁ χαρακτήρας, τό μέγεθος καί ἡ σπουδαιότητα τῆς συμβολῆς τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου στή διάσωση, ἀναγέννηση, ἑδραίωση καί περαιτέρω ἀνάπτυξη τοῦ Μοναχισμοῦ στόν ἑλλαδικό χῶρο, ἀλλά καί τῆς γενικότερης προσφορᾶς του, κατανοεῖται, ἑρμηνεύεται καί ἀξιολογεῖται μέσα στήν ἐποχή τήν ὁποία ἔζησε καί ἔδρασε 9. Ὡς ἐκ τούτου ἡ σημασία τῆς μελέτης τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου καί ἰδιαίτερα τῆς θέσης τοῦ Μοναχισμοῦ σ' αὐτήν, ἀποτελεῖ ἐκ τῶν πραγμάτων τήν ἀφετηρία γιά μία προσπάθεια συστηματικῆς διερεύνησης τῆς θεολογικῆς παρουσίας 10 του καί τῆς ἀξιολόγησης τοῦ ἔργου καί τῆς συμβολῆς του γενικότερα στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί εἰδικότερα στό Μοναχισμό της κυρίως στό χῶρο τῆς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας. Ἡ τοποθέτηση τῆς συμβολῆς καί γενικά τῆς παρουσίας τοῦ θεοφόρου Πατρός ἐντός τῶν πλαισίων τοῦ κλίματος τῆς ἐποχῆς του παρέχει τίς θεμελιακές προϋποθέσεις καί τά βασικά κριτήρια ἀξιολόγησής της καί δηλοποιεῖ τήν εἰδοποιό διαφορά της ἀναδεικνύοντας ταυτόχρονα καί τήν ἰδιαιτερότητα τοῦ θέματος τῆς παρούσης μελέτης. Μπορεῖ νά θεωρηθεῖ σχεδόν βέβαιο ὅτι τά πορίσματα μιᾶς συγκροτημένης, συστηματικῆς ἔρευνας τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου σέ σχέση μέ τό Μοναχισμό, εἰδικά στόν ἑλλαδικό χῶρο, θά ἀποκαλύψουν ἐναργῶς καί ἀδιάψευστα τό μέγεθος τῆς δικῆς του συμβολῆς καί τόν καθοριστικῆς σημασίας χαρακτῆρα της πρωτίστως γιά τήν διάσωση καί διαφύλαξή του καί ἀκολούθως γιά τήν ἰσχυροποίηση τῆς παρουσίας καί συνέχισής του, ἀποτέλεσμα τῶν ὁποίων εἶναι μεταξύ τῶν ἄλλων καί ἡ σημερινή ἄνθηση κυρίως τοῦ γυναικείου Μοναχισμοῦ 11, τῆς ὁποίας ὑπῆρξε πρωτουργός καί θεμελιωτής, καί θά ἀναδείξουν μέ τρόπο ἀνάγλυφο τό ὕψος μιᾶς κορυφαίας Πατερικῆς μορφῆς τῶν νεοτέρων χρόνων. Σύμφωνα μέ τά παραπάνω, καθίσταται φανερό, πώς ἡ διερεύνηση καί ἡ παρουσίαση τῶν στοιχείων ἐκείνων πού συνθέτουν τό χαρακτήρα τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου πού σχετίζεται μέ τό Μοναχισμό ἀπαιτοῦν καί γιά τήν παροῦσα περίσταση μία πιό ἐκτενή καί εἰδικότερη ἀναφορά πού ξεφεύγει ἀπό τά ὅρια μιᾶς (ἤδη ἐπιβαρυμέ- 8. ΑΜΦΙΛΟΧΙΟΥ ΜΑΚΡΗ, Ἀναμνήσεις, σ Βλ. καί ΘΕΟΚΛΗΤΟΥ ΙΟΝΥΣΙΑΤΟΥ, Ἅγ. Νεκτάριος, σ. 113, ὅπου ἀναφέρεται πώς ὁ Ἅγιος Νεκτάριος «φρονοῦσε ὅτι ἀπό τόν μοναχισμό θά προέλθει ἡ τόνωση τῆς πίστεως τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀναγέννηση τῆς Ἐκκλησίας». 9. Βλ. καί ΚΑΛΛΙΝΙΚΗΣ, Μοναχῆς, Μοναστική συνοδεία, σ Σέ μήνυμα πρός τούς ὀργανωτές καί τά μέλη τοῦ Θεολογικοῦ Συνεδρίου γιά τά 150 ἔτη ἀπό τήν γέννηση τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου ( ) ἀναφέρεται ὅτι «ἀσφαλῶς ἡ φυσιογνωμία τοῦ ἁγίου Νεκταρίου θά ἀκτινοβολήσῃ ἔτι μᾶλλον ὅταν αἱ μελέται τῶν εἰδικῶν ἐπιστημόνων ρίψουν περισσότερον φῶς εἰς τήν θεολογικήν του συγκρότησιν καί προσφοράν ἐντός τῶν ἐκκλησιαστικῶν συνθηκῶν, εἰς τάς ὁποίας διεκρίθη ὁ ἀκέραιος ἱεράρχης, καθώς καί εἰς τά πολύπλευρα τάλαντα, ἐπί τῶν ὁ- ποίων ἐργασθείς ὁ ἅγιος τῆς ἐποχῆς μας καί πολλαπλασιάσας αὐτά, δοξάζει καθημερινῶς τό ὄνομα τῆς προσκυνητῆς Τριάδος», ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Ἀρχιεπ. Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας, «Ταπεινή ἀναφορά εἰς τόν Ἅγιον Νεκτάριον», ΘΕΣ, σ Στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος τό ἔτος 1992 ὁ ἀριθμός τῶν μοναζουσῶν ἀνέρχονταν περίπου στίς 2305 ἔναντι 927 μοναχῶν. Βλ. ΚΑΛΛΙΣΤΟΥ WARE, Ἐπισκόπου ιοκλείας, Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μτφρ. Ἰ. Ροηλίδη, ἐκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα , σ. 224 (βλ. καί σ. 232). Βλ. καί ΑΝΤ. ΡΩΜΑΙΟΥ, Ἀρχιμ., «Σκέψεις γιά τόν Ἑλλαδικό μοναχισμό», Σύναξη 35 (1990) 20. Σήμερα μπορεῖ νά θεωρεῖται βέβαιο ὅτι οἱ ἀριθμοί αὐτοί ἔχουν αὐξηθεῖ σημαντικά. Σχετικά μέ τόν Γυναικεῖο μοναχισμό στόν Ἑλλαδικό χῶρο βλ. καί Τ. ΜΑΤΘΑΙΑΚΗ, Γυναικεῖος μοναχισμός, σ. 96 ἑ.ἑ.

14 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 13 νης) γενικῆς εἰσαγωγῆς καί ἀποτελεῖ ἀντικείμενο ἐξέτασης σέ ἰδιαίτερη ἑνότητα τῆς ἀνά χείρας συγγραφῆς. Στή θέση αὐτή εἶναι ἀπαραίτητο ἴσως νά ἀναφερθοῦν προκαταρκτικά κάποια χαρακτηριστικά στοιχεῖα πού συμβάλλουν κυρίως στήν προσ- έγγιση τοῦ θέματος καί καθιστοῦν πρωτίστως γνωστή τή δυσκολία τοῦ ἐγχειρήματος. Ἡ θεώρηση τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στό Μοναχισμό εἶναι ἔργο δυσχερές καί προϋποθέτει πολύ καλή καί εἰς βάθος γνώση τῆς ἐκκλησιαστικοπολιτικῆς κατάστασης, πρίν, ἀλλά κυρίως μετά τήν ἵδρυση τοῦ Νεοελληνικοῦ Κράτους, τῶν εἰδικῶν συνθηκῶν κάτω ἀπό τίς ὁποῖες διαμορφώθηκε, καθώς ἐπίσης καί τοῦ γενικότερου ἱστορικοκοινωνικοῦ πλαισίου ἐντός τοῦ ὁποίου πραγματοποιήθηκε. Παρά τήν πληθώρα τῶν μοναστηριακῶν 12 καί μοναστικῶν μελετῶν 13 πού καλύπτουν κατά περίπτωση καί τούς μετεπαναστατικούς χρόνους, εἶναι αἰσθητή στή βιβλιογραφία -καί ἔχει ἤδη ἐπισημανθεῖ 14 - ἡ ἀπουσία μιᾶς συστηματικῆς καί περιεκτικῆς ἔρευνας γιά τήν ἱστορική παρουσία τοῦ μοναστικοῦ βίου καί κυρίως τήν θέση πού ἔχει γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἀπό τήν ἵδρυση τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους καί μέχρι τή σημερινή ἐποχή 15. Τό γεγονός αὐτό καθιστᾶ ἰδιαιτέρως δυσπρόσιτη τήν περιοχή τῆς σχετικῆς μέ τό θέμα ἔρευνας ὅταν μάλιστα δέν ἀποτελεῖ τό κύριο ἀντικείμενο τῆς παρούσης μελέτης. Γιά τούς λόγους αὐτούς καί ἡ παροῦσα περιορισμένη ἀναφορά ἀρκεῖται συνήθως στήν καταγραφή γνωστῶν στήν μέχρι τώρα ἔρευνα στοιχείων, τά ὁποῖα, μέσα ἀπό μία συνθετική παρουσίαση δίνουν μία γεύση τῆς ἰδιαιτερότητας τῆς περιόδου, κυρίως γύρω ἀπό τό Μοναχισμό καί λειτουργοῦν διευκρινιστικά στήν ἀνάδειξη τῆς ἰδιάζουσας σημασίας πού χαρακτηρίζει τή στάση καί τήν προσφορά τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου σ' αὐτόν. Τέλος, ἕνα ἄλλο στοιχεῖο πού ἐ- πίσης δυσχεραίνει τό ἔργο αὐτό εἶναι ἡ πιθανή ἔλλειψη ὁριστικοῦ τέλους τῆς συγκεκριμένης περιόδου. Ἡ ἐποχή ἐκείνη, πού δέν ταυτίζεται ἀσφαλῶς μέ τά χρονικά ὅ- ρια τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Ἁγίου, δέν φαίνεται νά ἔχει κλείσει ὁριστικά γιά τήν Ἑλλαδική Ἐκκλησία (ἤ τουλάχιστον δέν ἔχει δημιουργηθεῖ μιά ἱκανή χρονική ἀπόσταση πού νά ἐπιτρέπει μία συνολική ἀποτίμηση), κάτι πού ὁπωσδήποτε καθιστᾶ ἰδιαίτερα δύσκολη τήν ἀσφαλή καί καθολική προσέγγισή της καθώς καί τήν ἐξαγωγή ἀντικειμενικῶν (κατά τό δυνατόν) συμπερασμάτων. 12. Ὅσον ἀφορᾶ στήν περίοδο ἐκτός τῶν ἄλλων βλ. Κ. ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΥ, Συμβολή εἰς τήν Μοναστηριακήν Βιβλιογραφίαν, (αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις ), ἐκδ. Ἀποστολικῆς ιακονίας, Ἀθῆναι 1974, (σελ. 158, λήμματα 506. Πλήν ἐλαχίστων ὅλα ἔχουν δεῖ τό φῶς τῆς δημοσιότητας στήν περίοδο μετά τό 1821). 13. Ἐκτός ἀπό τίς γνωστές βιβλιογραφικές ἐργασίες βλ. καί Νεοελληνική βιβλιογραφία περί Μοναχισμοῦ, ἔκδ. Μονίμου Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπί τῆς προαγωγῆς τοῦ μοναχικοῦ βίου, Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1972 καί συμπληρωματικά βλ. ΗΛ. ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, Ἀρχιμ., «Βιβλία περί μοναχισμοῦ», Ἐκκλησία 52 (1975) Σήμερα ἡ σχετική βιβλιογραφία, τόσο ἡ μοναστηριακή ὅσο καί αὐτή πού ἀφορᾶ τήν θεολογία καί τό χαρακτῆρα τοῦ Μοναχισμοῦ, ἔχει αὐξηθεῖ σημαντικά. 14. Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ, Ὁ μοναχισμός τήν ἐποχή τοῦ Ἁγίου, σ Σημαντική ἀρωγή στήν κατεύθυνση αὐτή προσφέρει ἡ μελέτη τοῦ Μητροπολίτου ημητριάδος (καί νῦν Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος) ΧΡΙΣΤΟ ΟΥΛΟΥ Κ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪ Η, Ὁ Μοναχισμός εἰς τήν νεωτέραν Ἑλλάδα, Ἀθῆναι 1977, ὅπως ἐπίσης καί οἱ σχετικές μέ τό θέμα εἰσηγήσεις στά δύο συνέδρια πού πραγματοποιήθηκαν γιά τόν Ἅγιο Νεκτάριο στήν Αἴγινα. Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ, Ὁ μοναχισμός τήν ἐποχή τοῦ Ἁγίου [Βλ. ἐπίσης καί τοῦ ἰδίου, Ἑλλαδικός Μοναχισμός (εἰσήγηση στό Πανελλήνιο Μοναστικό Συνέδριο στά Ἅγια Μετέωρα τό 1990)] καί Β. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Κρίσις μοναχισμοῦ. Πολύ σημαντική γιά τήν θεώρηση γενικότερα τῆς συγκεκριμένης περιόδου καί τῶν διαφόρων στοιχείων πού συνθέτουν τόν χαρακτῆρα της εἶναι ἡ μέχρι τώρα συμβολή τοῦ Καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Πρωτ/ρου Γεωργίου. Μεταλληνοῦ.

15 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 14 Μέσα ἀπό μία πολύ σύντομη γενική θεώρηση τῆς ἱστορικῆς παρουσίας, τοῦ χαρακτῆρα καί τῶν κυριοτέρων σταθμῶν τοῦ Μοναχισμοῦ, κυρίως τῆς δεύτερης χιλιετίας τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἡ ὁποία ἐπιχειρεῖται στήν πρώτη θεματική ἑνότητα τῆς ἀνά χεῖρας μελέτης, ἀναφέρονται σέ πολύ ἁδρές γραμμές κάποια στοιχεῖα πού θά μποροῦσαν ἴσως νά βοηθήσουν ὥς ἕνα βαθμό καί στήν προσέγγισή του στή συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Πολύ συνοπτικά στό σημεῖο αὐτό μπορεῖ νά ὑπογραμμισθεῖ τό θέμα τῆς σχέσης Μοναχισμοῦ καί Ἐκκλησίας γιά τό ὁποῖο γίνεται ἀκροθιγῶς λόγος καί σέ ἄλλη εὐκαιρία παρακάτω. Ἡ ἀδιάτμητη, ὀργανική σχέση πού ὑφίσταται μεταξύ τῶν δύο δέν ἐπιτρέπει μία ἀνεξάρτητη, αὐτονομημένη θεώρηση τοῦ πρώτου. Μοναχισμός καί Ἐκκλησία δέν εἶναι δύο ἀνεξάρτητοι θεσμοί πού μποροῦν νά λειτουργοῦν παράλληλα ἤ ἀνταγωνιστικά ἤ ἀκόμη καί νά βρίσκονται σέ διάσταση μεταξύ τους. Ὁ Μοναχισμός ἀντλεῖ τήν ὕπαρξη καί τήν ταυτότητά του ἀπό τήν Ἐκκλησία ἔξω ἀπό τήν ὁποία κάθε λόγος γι' αὐτόν εἶναι ἄνευ οὐσίας καί νοήματος. Ἡ γενικότερη ἐξωτερική κατάσταση τῆς Ἐκκλησίας, ἡ θέση πού ἡ ἴδια ἔχει γιά τό μοναχισμό της καί ἡ στάση της ἀπέναντί του ἄν καί δέν ἐπηρεάζουν ἴσως ἄ- μεσα καί καθολικά τήν ἐπιτυχή πραγμάτωση τοῦ Μοναχισμοῦ παίζουν ὡστόσο ἀ- ποφασιστικό ρόλο στήν ἀνάπτυξη καί πρόοδό του ὅπως ἐπίσης καί γενικότερα στήν παραμονή του στίς παραδοσιακές βάσεις. Οἱ ἐπίσκοποι εἶναι ἐκεῖνοι πού δικαιοῦνται καί μποροῦν νά δημιουργήσουν τό εὔκρατο κλίμα καί νά διασφαλίσουν τίς κατάλληλες συνθῆκες στό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν ἀπρόσκοπτη συνέχισή του καί τήν καρποφόρα πραγμάτωσή του ἐντός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος 16, γεγονός πού ἀναδεικνύει τήν σπουδαιότητα τῆς θέσης τους 17 καί σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στό Μοναχισμό καί ταυτόχρονα προσδιορίζει τό μέτρο τῆς εὐθύνης τους γιά τυχόν παρεκτροπές σ' αὐτόν. Εἶναι ἐνδεικτική καί πολύ χαρακτηριστική γιά τό θέμα ἡ περίπτωση τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, γιά τήν ὁποία θά γίνει λόγος σέ ἄλλη ἑνότητα στή συνέχεια καί ἀφορᾶ τήν ἀγωνιώδη ἀναζήτηση τῆς ἀναγνώρισης ἀπό τόν οἰκεῖο Μητροπολίτη Ἀθηνῶν τῆς Μονῆς του στήν Αἴγινα. Ἕνα ἄλλο συναφές στοιχεῖο, πού δέν μπορεῖ ἴσως νά διαλανθάνει τῆς προσοχῆς τοῦ ἐρευνητοῦ, εἶναι καί ἡ στενή σχέση μεταξύ τοῦ Μοναχισμοῦ καί τοῦ ἀσκητικοῦ - ἀγωνιστικοῦ φρονήματος τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι σύνηθες φαινόμενο καί ἔχει καταγραφεῖ στήν ἐκκλησιαστική ἱστορία, ἡ προβληματική θεώρηση καί στάση ἔναντι τοῦ Μοναχισμοῦ νά συνοδεύεται καί ἀπό μία ἀνάλογη προσέγγιση τοῦ ἀσκητικοῦ φρονήματος τῆς Ἐκκλησίας γενικότερα. Συνεπῶς, ἡ νόθευση ἤ καλύτερα ἡ ἀχρήστευση τοῦ ἑνός ἀπό τά δύο ἐπιφέρει τό ἴδιο ἀποτέλεσμα καί ἔχει τίς ἴδιες ὀδυνηρές καί ἴσως ὀλέθριες συνέπειες γιά σύνολο τόν ἐκκλησιαστικό βίο ὁ ὁποῖος ἀδυνατεῖ νά μορφώσει πλήρως στούς μετόχους του τήν ἐν Χριστῷ ζωή. Τό φαινόμενο αὐτό συνιστᾶ ἐνδεχομένως μία πρόσθετη ἀπόδειξη τῆς στενῆς, ἀδιάρρηκτης σχέσης Μοναχισμοῦ καί Ἐκκλησίας καί ὑπογραμμίζει τή θέση καί τή σημασία τοῦ πρώτου στή ζωή της. 16. «Ἡ ὑπαγωγή τῆς Μονῆς εἰς τόν Ἐπίσκοπον ἀσφαλίζει αὐτήν ἀπό κάθε μορφήν ἐκκλησιαστικοῦ ἐγωκεντρισμοῦ, ἀποκλειστικισμοῦ καί αὐταρκείας. ιά τοῦ Ἐπισκόπου ἡ Μονή ἔχει τήν ἀναφοράν καί τόν σύνδεσμόν της μεθ' ὅλης τῆς Ἐπισκοπῆς καί μετά τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας». Βέβαια «ὁ Ἐπίσκοπος δέν παρεμβαίνει εἰς τήν ἐσωτερικήν ζωήν τῆς Μονῆς καί διαποίμανσιν τῶν μοναχῶν, ἥτις ἐπαφίεται εἰς τόν Ἡγούμενον, ἀλλ' ἁπλῶς ἐποπτεύει, ὥστε αὕτη νά διεξάγεται κατά τήν Παράδοσιν καί τούς Ἱ. Κανόνας». ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΨΑΝΗ, Ἀρχιμ., Ἡ Ποιμαντική διακονία κατά τούς Ἱερούς Κανόνας, ἐκδ. Ἄθως, Πειραιεύς 1976, σσ Γιά τή θέση τοῦ Ἐπισκόπου γενικότερα στήν Ἐκκλησία βλ. Ι. ΖΗΖΙΟΥΛΑ, Μητρ. Περγάμου, Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καί τῷ Ἐπισκόπῳ κατά τούς τρεῖς πρώτους αἰώνας, ἐκδ. Γρηγόρη, Ἀθῆναι

16 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 15 Ἡ ἐποχή στήν ὁποία ζεῖ καί δραστηριοποιεῖται ὁ Ἅγιος Νεκτάριος εἶναι ἀναπόσπαστο μέρος μιᾶς εὐρύτερης περιόδου πού συμβατικά θά μποροῦσε νά θεωρηθεῖ ὅτι ἀρχίζει μετεπαναστατικά μέ τήν ἵδρυση τοῦ Νεοελληνικοῦ Κράτους καί συνεχίζεται γιά πολλά χρόνια, ἀκόμη καί μετά τή λήξη τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Ἁγίου. Ὁ 19ος αἰώνας γιά τόν ἑλλαδικό χῶρο ἀποτελεῖ ἀληθινή κοσμογονία. Ἡ Ἑλληνική Ἐ- πανάσταση τοῦ 1821 καί ἡ ἵδρυση Ἑλληνικοῦ Κράτους μέ συμβατικά γεωγραφικά ὅρια καί μέ βάση τά δυτικο-εὐρωπαϊκά πρότυπα συνιστοῦν τήν ἀφετηρία μιᾶς νέας ἱστορικῆς πορείας τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέσα στό σύγχρονο κόσμο. Πρόκειται ἴσως γιά μία ἰδιαιτέρως κρίσιμη περίοδο κατά τήν ὁποία θά δοκιμάζονται πολύ σκληρά οἱ ἀντοχές τῆς (Ἑλλην)ορθοδοξίας 18. Ἡ ἐπιβολή τοῦ ἐκδυτικισμοῦ - ἐξευρωπαϊσμοῦ σύνολης τῆς Ἑλληνικῆς κοινωνίας θά ἀποτελεῖ τόν κύριο στόχο τῶν κρατούντων ἐντός καί ἐκτός Ἑλλάδος. Ἡ Ἐκκλησία ἀπό περιέχουσα σύνολη τήν ἑλληνική κοινωνία θά γίνει περιεχόμενό της, ἕνας ἄξιος σεβασμοῦ καί τιμῆς θεσμός της. Κάτω ἀ- πό ἰδιαίτερα δύσκολες συνθῆκες, μέ ὑποβιβασμένη καί ἀποδυναμωμένη τήν παρουσία της καί τυπικά ὑπό τήν κηδεμονία (ἡ ὁποία ἀρκετές φορές θά σημαίνει καί πρακτικά ὁλοφάνερη ὑποταγή) τῆς ἑκάστοτε κρατικῆς ἐξουσίας πού τήν ἤθελε, ἄλλοτε λιγότερο καί ἄλλοτε περισσότερο, ὑπηρετική τῶν ἐπιλογῶν της θά δίνει συνεχῶς ἕναν ἄνισο καί ἰδιαίτερα σκληρό ἀγώνα γιά νά κρατήσει ἀκέραιη τήν ταυτότητά της παρά τό γεγονός ὅτι στή διαδικασία γύρω ἀπό τήν προσπάθεια ἐπίτευξης καί τοῦ δικοῦ της ἐξευρωπαϊσμοῦ θά συμμετάσχουν μερικές φορές ἑκόντες ἄκοντες ἀκόμη καί Ἀρχιερεῖς. Ἡ προσέγγιση καί περιγραφή αὐτῆς τῆς σύνθετης ἀλλά καί ἰδιάζουσας σημασίας περιόδου σέ ἀρκετές περιπτώσεις διασταυρώνεται ἀναγκαστικά μέ μία κριτική στάση ἀπέναντι σέ πρόσωπα καί γεγονότα πού φαίνεται νά ἔχουν πρωτεύουσα θέση στίς ἐπιλογές καί γενικότερα στή διαμόρφωση τοῦ ὅλου κλίματος τῆς ἐποχῆς τους χωρίς ἡ παρουσία τους νά εἶναι κατ' ἀνάγκην καί ἀποκλειστικά ἡ κυρίως ὑ- πεύθυνη γι' αὐτά. Ἡ ἀναφορά στά γεγονότα καί προπαντός στά πρόσωπα δέν ἔχει ἀσφαλῶς σκοπό τή μείωση, τήν ἀπόρριψη ἤ τήν ἐξουδένωσή τους. Ἱστορικός καί μελετητής τῆς εὐρύτερης ἱστορικῆς περιόδου θά σημειώσει πώς τά πρόσωπα πολλές φορές γίνονται μάρτυρες ἑνός ἐσωτερικοῦ διχασμοῦ πού ἐδῶ καί αἰῶνες μεταφέρεται στό σῶμα τοῦ Ἑλληνισμοῦ ὡς ἐνδημική νόσος. Ἀπό τή μιά μεριά βρίσκεται ἡ θεανθρωποκεντρική νηπτική καί ἡσυχαστική ἁγιοπατερική παράδοση καί ἀπό τήν ἄλλη, σύμφωνα μέ τόν ἴδιο, μιά «ἑλληνίζουσα» παραπαράδοση, ἀνθρωποκεντρική, πού σέ κάποια χρονική στιγμή συναντᾶται μέ τήν ὁμότροπή της ύση καί συμπίπτει μαζί της. Τά πρόσωπα παρά τοῦ ὅτι πρωταγωνιστοῦν σ' αὐτή τήν πνευματική διελκυστίνδα δέ φέρουν καί ὅλο τό βάρος τῆς εὐθύνης γιά τίς συνέπειες. Τό βάρος τό σηκώνουν κυρίως οἱ καιροί τους, οἱ συγκυρίες, οἱ περιστάσεις 19 καί γενικότερα ἴσως ὁ χαρακτήρας μιᾶς ὁλόκληρης ἱστορικῆς περιόδου. Ἔτσι, ἡ ἔρευνα στήν προκειμένη περίπτωση ἐπικεντρώνεται στήν παθολογία τῆς ἐποχῆς, τῆς ὁποίας τά πρόσωπα καί τά γεγονότα γίνονται πολλές φορές ἐκφραστές της πιστοποιώντας διά λόγου καί πράξεων τό χαρακτῆρα της. Μία ἐξαντλητική ἐμμονή σέ συγκεκριμένα πρόσωπα καί γεγονότα ἔξω ἀπό τό χαρακτηρολογικό πλαίσιο τῆς ἐποχῆς τους φαίνεται πώς ἀδικεῖ καί τά πρόσωπα ἀλλά καί τήν ἔρευνα ἡ ὁποία ἀδυνατεῖ νά προσεγγίσει κα- 18. Βλ. Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ, «Ἰδεολογικοί προσανατολισμοί καί δομικές διαφοροποιήσεις στή Νεοελληνική κοινωνία», Παράδοση, σ. 191 ἑ.ἑ. 19. Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ, Παράδοση, σ. 16. Βλ. καί τοῦ ἰδίου, Ἱστορική θεώρηση, (εἰδικότερα σ. 66 ἑ.).

17 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 16 θολικά τό πρόβλημα μέ ἀποτέλεσμα λανθασμένα ἤ ἐλλειπή συμπεράσματα 20. Φαίνεται πώς ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς ἐποχῆς χαρίζει στούς ἐκφραστές καί ὑποστηρικτές μιᾶς ἀντιεκκλησιαστικῆς - ἀντιπαραδοσιακῆς στάσης, στήν προκειμένη περίπτωση ἔναντι τοῦ Μοναχισμοῦ, ἡ ὁποία συνειδητά ἤ ἀνεπίγνωστα ἐπιχείρησε (μᾶλλον ἀνεπιτυχῶς) νά τόν ἐκτρέψει ἀπό τή γνωστή καταξιωμένη διαδρομή του, πολλά ἐλαφρυντικά, ἐνῶ ταυτόχρονα -καί αὐτό εἶναι ἴσως ἰδιαίτερα σημαντικό- ἀναβαθμίζει τήν προσφορά καί ἀναδεικνύει ἀκόμη περισσότερο τό μεγαλεῖο τῆς παρουσίας ἐκείνων πού ἐγκεντρισμένοι στήν ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας ἔμειναν πιστοί στήν παράδοσή της παρά τό γεγονός ὅτι σέ ἄλλες ἐποχές ἡ στάση τους θά ἦταν ἀσφαλῶς ἀξιοθαύμαστη ἀλλά ἴσως καί ὡς ἕνα βαθμό αὐτονόητη. Ὁ Μοναχισμός στήν περίοδο αὐτή μετά ἀπό μία σφοδρή κατά μέτωπον ἐπίθεση ἀπό τή φθοροποιό παρουσία τῆς Βαυαροκρατίας (1833) πρωταρχικές ἐπιλογές τῆς ὁποίας θά ἀποτελέσουν ἡ βίαιη ἀποκοπή τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο μέ τήν ταυτόχρονη ὑπαγωγή της στήν πολιτεία καί ἡ ἐπακόλουθη διάλυση τῶν περισσοτέρων Ἱερῶν Μονῶν παράλληλα μέ μία συστηματική ἐκστρατεία κατασυκοφάντησης τοῦ μοναχικοῦ βίου καί τῶν πρακτικῶν του, θά βρίσκεται σέ πολύ δύσκολη καί ἰδιαιτέρως κρίσιμη γιά τήν ἴδια τή συνέχεια τῆς ὑπαρκτικῆς πραγμάτωσής του θέση. Σχεδόν ἀπό ὅλους τούς μελετητές τῆς περιόδου, παλαιοτέρους καί νεωτέρους, γίνεται λόγος -καί ἴσως ὄχι ἄδικα- γιά μία παρακμιακή παρουσία τοῦ Μοναχισμοῦ. Παράλληλα μέ τήν σημαντική ἀριθμητική μείωση τῶν μοναστικῶν ἀδελφοτήτων καί τῶν μελῶν τους δέν λείπουν οἱ περιπτώσεις μοναχῶν οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἐγκαταλείψει τούς χώρους τῆς ἄσκησης καί πολλές φορές καί τόν τρόπο τῆς ἀγγελικῆς βιοτῆς ἀναζητώντας μία ἐνδοκόσμια κοινωνική καταξίωση μέ μία ἐνεργότερη συμμετοχή στά ἐκκλησιαστικά καί κοινωνικά δρώμενα 21, σύμφωνα ἄλλωστε καί μέ τά κελεύσματα, τίς ἐπιταγές καί τίς ἀξιώσεις τῆς ἐποχῆς 22. Παρά ταῦτα ὁ λόγος γιά παρακμιακή παρουσία τοῦ Μοναχισμοῦ δέν μπορεῖ νά μή σταθμίσει προσεκτικά καί κάποια στοιχεῖα τά ὁποῖα δέν φαίνεται νά εἶναι ἄσχετα μ' αὐτή. Εἶναι γεγονός γιά τή συγκεκριμένη περίοδο ἡ ὕπαρξη ἑνός γενικότερου ἀντιμοναχικοῦ - ἀντιησυχαστικοῦ κλίματος πού μερικές φορές βρίσκει ὑποστηρικτές καί ἐκφραστές ἀκόμη καί στό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας καί σέ ἀρκετές περιπτώσεις χρησιμο- 20. Ὅπως ἔχει παρατηρηθεῖ «καί ὅταν ἀκόμη διαπιστώνονται ὀδυνηρές ἀποκλίσεις ἀπό τήν ἑνιαία γραμμή τῆς μακραίωνης παράδοσής μας, ὁ ἱστορικός εἶναι ἀνάγκη νά ἐπιμείνει ἀταλάντευτα στήν ἑρμηνεία τῶν νοοτροπιῶν καί συμπεριφορῶν τῶν συγκεκριμένων Προσώπων καί στήν ἐπισήμανση τῆς γενετικῆς διασύνδεσης τῶν γεγονότων», Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ, Παράδοση, σσ Βλ. Α. ΓΟΥΣΙ Η, Χριστιανικές ὀργανώσεις, σ. 16 ἑ. Πρβλ. Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ, Ὁ μοναχισμός τήν ἐποχή τοῦ Ἁγίου, σ έν εἶναι ἴσως ἄσχετη μέ αὐτή τήν πρακτική ἡ αὔξηση τοῦ ἀγάμου κλήρου ἐντός τοῦ κόσμου καί πιθανῶς σέ κάποιες περιπτώσεις ἡ ἀπώλεια τοῦ πραγματικοῦ νοήματος τῆς ἀγαμίας (ἤ καλύτερα τῆς παρθενίας) καί ἡ ἀποκλειστική σύνδεσή της μέ τήν ἀνέλιξη στά ἐκκλησιαστικά ἀξιώματα καί τήν παρουσίαση κοινωνικῆς προσφορᾶς. Εἶναι γνωστό πώς «μία εἴσοδος τῶν παρθένων ( τῶν ἀγάμων κληρικῶν ) εἰς τόν κόσμον δύναται νά δικαιολογηθῇ μόνον ὡς ἄκρα ἀνάγκη τῆς Ἐκκλησίας καί ποτέ ὡς ὁμαλή κατάστασις, ἐκφράζουσα τό φρόνημά της». [Βλ. καί ΝΙΚΟ ΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Πηδάλιον, ἐκδ. «Ἀστήρ», Ἀθήνα , σ. 188, σημ. 2] Ὅπως χαρακτηριστικά ἀναφέρεται «Ἡ ἔξοδος ἀπό τόν τόπον τῆς ἐρήμου χάριν τῶν ἀναγκῶν τῆς Ἐκκλησίας δέν σημαίνει καί τήν ἔξοδον ἀπό τόν τρόπον τῆς ἐρήμου. Ἐάν τυχόν συμβοῦν καί τά δύο, τότε ὁ παρθένος γίνεται ἕνα τραγελαφικόν ὄν. Ἀποκτᾷ τό φρόνημα τοῦ ἀγάμου, πού ἔχει χάσει τό πραγματικόν νόημα τῆς ἀγαμίας του. Ὁ ἔρως τῆς παρθενίας καί τῆς σωφροσύνης, ὡς μιμήσεως τοῦ Θεοῦ καί ἀφομοιώσεως μέ τόν Παρθένον Υἱόν, μεταβάλλεται εἰς ἕναν ἀνέραστον ἔρωτα, πού ἀρκεῖται εἰς τήν ἀποχήν ἀπό τόν γάμον διά ἀνθρωπιστικούς σκοπούς». ΑΜΦΙΛ. ΡΑΝΤΟΒΙΤΣ, Λατρεία καί παρθενία, σ. 250 ἑ.

18 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 17 ποιεῖ γενικευμένα μεμονωμένες παρεκτροπές μοναχῶν ἤ μεγενθύνει ὑπαρκτές περιπτώσεις χαλάρωσης τοῦ μοναχικοῦ βίου γιά νά δικαιολογήσει τή στάση του. Τό βάρος τῆς εὐθύνης γιά τά ὁποιαδήποτε παθολογικά φαινόμενα στό χῶρο τοῦ Μοναχισμοῦ πέφτει κατά κανόνα στόν ἴδιο, χωρίς ἀπ' ὅτι φαίνεται νά ἔχει μελετηθεῖ, τουλάχιστον σέ ἱκανοποιητικό βαθμό, ἡ στάση τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας ἀπέναντί του καί κυρίως ὁ χαρακτήρας τῶν κατά καιρούς προσπαθειῶν της γιά ἀνόρθωσή του. Ὑπάρχει σέ κάποιες περιπτώσεις ἡ αἴσθηση μιᾶς γενικότερης σύγχυσης καί (φαινομενικῆς;) ἀπώλειας τῶν ἐκκλησιαστικῶν, ὀρθοδοξοπατερικῶν κριτηρίων γιά τήν προσέγγιση τοῦ Μοναχισμοῦ τό περιεχόμενο τοῦ ὁποίου φαίνεται πώς ἀδυνατεῖ νά κατανοηθεῖ καί νά γίνει ἀποδεκτό στίς πραγματικές - παραδοσιακές του διαστάσεις. Ὁ ἄγνωστος στήν Ἐκκλησιαστική ἱστορία «ἀπράγμων καί ἄγονος» μοναστικός βίος γιά τόν ὁποῖο γίνεται συχνά λόγος ἀποδοκιμασίας ὡς κατάσταση καταδικαστέα καί πρός ἀποφυγήν, σέ ἀρκετές περιπτώσεις ἀπό ὅτι φαίνεται δέν θά εἶναι ἄλλος ἀπό τό γνωστό παραδοσιακό Μοναχισμό τῆς ἄσκησης, τῆς μετάνοιας, τῶν δακρύων, τῆς ἀδιάλειπτης προσευχῆς, τῆς ἐπίμονης καί ἐπίπονης πορείας πρός τόν ἁγιασμό καί τήν θέωση πού προσφέρει ἡ Ἐκκλησία, στοιχεῖα τά ὁποῖα μερικές φορές ἀντιμετωπίζονται ὡς δευτερεύουσας σημασίας ἤ ἀκόμη καί ὡς ἀνύπαρκτα. Ἰδιαίτερη σημασία ἔχει καί τό ἐννοιολογικό περιεχόμενο πού δίνεται στό λόγο περί παρακμῆς τοῦ Μοναχισμοῦ τό ὁποῖο δέν εἶναι πάντοτε ταυτόσημο. έν εἶναι ἄγνωστες οἱ περιπτώσεις στίς ὁποῖες ὁ λόγος γιά παρακμή στό χῶρο τοῦ Μοναχισμοῦ θά σημαίνει τήν ἐμμονή τοῦ δευτέρου στήν ἀπράγμονα ἄσκηση ἐντός τοῦ χώρου τῆς Μονῆς καί στήν ἔλλειψη ἐξωστρέφειας καί παρουσίας κοινωνικῆς προσφορᾶς μέ τήν ἔννοια πού ἔδινε σ' αὐτή τό πνεῦμα τῆς ἐποχῆς. Βάσιμα ἴσως θά μποροῦσε νά θεωρηθεῖ πώς πρόκειται μᾶλλον γιά μία διαφορότροπη νοηματοδότηση τοῦ μοναχικοῦ βίου πού συγκλίνει σέ μιά συμβατική κοινωνική καταξίωσή του καί συνιστᾶ ἀπομάκρυνσή του ἀπό τό γνωστό παραδοσιακό τύπο ἄν δέν ἔρχεται καί σέ πλήρη ἀντίθεση μαζί του. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὅταν ὁ Μοναχισμός ἐπιμένει νά ἀρνεῖται τή μετάλλαξή του σέ θεσμό ὑπηρετικό τῶν ἑκάστοτε ἀναγκῶν τῆς κοινωνίας ἐπιχειρεῖται ἡ ἀκύρωση τῆς συμβολῆς του στήν διαμόρφωση τοῦ ἐν τῷ κόσμῳ Χριστιανικοῦ ἤθους καί γενικά ἡ στεγανοποίηση καί ὁ πλήρης διαχωρισμός μοναστικῆς καί κοσμικῆς ἐνορίας. Ἔτσι, μερικές φορές, ἀκόμη καί ἡ ἐκ πρώτης ὄψεως θετική ἀ- πομάκρυνση τῆς παρουσίας μοναχῶν ἀπό τά ἀστικά κέντρα καί ὁ περιορισμός τους στά μοναστήρια δέν θά εἶναι ἐντελῶς ἄσχετα ἀπό μία γενικότερη προσπάθεια ἐξοβελισμοῦ ἀπό τήν κοινωνία τοῦ μοναστικοῦ πνεύματος 23. Παραθεωρεῖται ἴσως τό γεγονός τῆς γνωστῆς στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας εὐεργετικῆς παρουσίας μοναστικῶν ἀ- δελφοτήτων πού ὅταν καί οἱ συνθῆκες τό ἐπέτρεπαν βρισκόταν στίς παρυφές ἤ καί μέσα στίς πόλεις καί οἱ ὁποῖες συνέβαλαν πολύ θετικά καί μέ μοναδικό τρόπο στήν πνευματική, τήν ἐν Χριστῷ ζωή τῆς κοσμικῆς ἐνορίας καί στή διατήρηση τῆς ἐγρήγορσης καί τοῦ ἐσχατολογικοῦ προσανατολισμοῦ της καί ὑποδήλωναν μέ τρόπο ἁ- πτό καί πειστικό τή στενή σχέση τῆς τελευταίας μέ τή μοναστική ἐνορία ἐπ' ἀγαθό τῆς πρώτης. Θά μποροῦσε ἴσως στοιχειοθετημένα νά γίνει λόγος γιά μία προσπάθεια ἐπαναπροσδιορισμοῦ τοῦ περιεχομένου τῆς μοναχικῆς ζωῆς καί τῆς θέσης τοῦ Μοναχισμοῦ στήν Ἐκκλησία χωρίς αὐτό, κατά κανόνα τουλάχιστον, νά δηλώνεται ἐπίσημα καί μέ σαφήνεια. Ἡ προσπάθεια αὐτή φαίνεται πώς εἶναι τίς περισσότερες φορές 23. Βλ. καί Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ, Ἑλλαδικός Μοναχισμός, σ. 94.

19 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 18 συγκεκαλυμμένη ἀπό μία συνθηματική, προσχηματική δήλωση γιά ἀνάγκη ἐπιστροφῆς τοῦ Μοναχισμοῦ στίς ἀρχικές του βάσεις ἡ ὁποία ἐνδεχομένως ἔβρισκε, ὅπως εἶναι φυσικό, πολλούς ὑποστηρικτές ἀκόμη καί μεταξύ αὐτῶν πού εἶχαν μιά παραδοσιακή ἀντίληψη καί στάση γι' αὐτόν. Ἡ ἔντεχνη χρησιμοποίηση τῆς ἀνάγκης αὐτῆς, συνδυασμένη ἴσως ἀπό ἕνα γνήσιο ἐνδιαφέρον γιά τήν προάσπιση τῆς παρουσίας τοῦ Μοναχισμοῦ σέ καιρούς ἰδιαίτερα δύσκολους, θά δικαιολογεῖ ἀκόμη καί ἀναφορές ἤ εἰσηγήσεις μέ περιεχόμενο σαφῶς ἀναιρετικό τοῦ χαρακτῆρος τῆς μοναχικῆς ζωῆς ἄν καί σέ κάποιες περιπτώσεις δέν λείπουν διατυπώσεις τέτοιες πού νά καθιστοῦν ἰδιαίτερα δυσδιάκριτη τήν ἀντιπαραδοσιακή τους θέση. Γιά παράδειγμα, δέ θά μποροῦσε κανείς νά ἀρνηθεῖ μιά ἀναφορά στό κοινωνικό ἔργο τοῦ Μοναχισμοῦ, γιά τόν χαρακτήρα τοῦ ὁποίου καί τόν τρόπο πού αὐτό ἐπιτυγχάνεται γίνεται λόγος πολύ συνοπτικά σέ ἄλλη ἑνότητα παρακάτω, δέν παρουσιάζει ὅμως πάντα ταυτότητα περιεχομένου καί ἀπό ὅτι φαίνεται δέν εἶναι καθόλου αὐτονόητο στή συγκεκριμένη περίοδο. Ὑπάρχουν ἀρκετές περιπτώσεις πού ἡ συμβολή τοῦ Μοναχισμοῦ στήν Ἐκκλησία συνδέεται καί μάλιστα ἀποκλειστικά μέ τήν παρουσίαση μετρήσιμου κοινωνικοῦ ἤ ἐκκλησιαστικοῦ ἔργου τό ὁποῖο ἀποσπᾶ τήν ἐκτίμηση καί τό θαυμασμό τοῦ κόσμου καί δέν ἀπέχει καί πολύ ἀπό τά δυτικά πρότυπα γιά τά ὁ- ποῖα δέν κρύβουν τό θαυμασμό τους ἀκόμη καί Ἀρχιερεῖς. Ἰδιαίτερα προσεκτικό καί ἐπιφυλακτικό καθιστᾶ τόν ἐρευνητή καί τό γεγονός ὅτι φορεῖς καί ἐκφραστές μιᾶς δυτικότροπης εἰκόνας τοῦ Μοναχισμοῦ συχνά τόν ἐγκωμιάζουν μέ ἰδιαίτερα κολακευτικά λόγια ἐξαίροντας τήν ἀξία καί τή σπουδαιότητα τῆς θέσης του στήν Ἐκκλησία καθώς καί τήν ἀνάγκη προστασίας καί συνέχισής του. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά δέν μπορεῖ νά περάσει ἀπαρατήρητο τό ὅτι ἡ ἐν λόγῳ δήλωση γιά ἐπιστροφή τοῦ Μοναχισμοῦ ἐπί τῶν ἀρχικῶν του βάσεων ἔδινε, δικαιολογημένα ἴσως, τήν ἐντύπωση πώς ὁ παραδοσιακός χαρακτήρας τοῦ Μοναχισμοῦ χάθηκε ἤ νοθεύτηκε. Ἔτσι μποροῦσε νά δικαιολογηθεῖ ἡ ἀναζήτησή του μέσα ἀπό μία θεωρητική ἐπιστροφή στό παρελθόν πού στήν προκειμένη περίπτωση, στά πλαίσια μιᾶς ἀσαφοῦς συνύπαρξης συντηριτισμοῦ καί νεωτερισμοῦ, ὑπηρετοῦσε τήν προσπάθεια κατάργησης τοῦ παραδοσιακοῦ Μοναχισμοῦ μέ τήν ἀντικατάστασή του ἀπό ἕναν κοινωνικά ἀποδεκτό καί συγχρονισμένο στά εὐρωπαϊκά πρότυπα νέο τύπο ὁ ὁποῖος παρουσιάζεται σύμφωνος μέ τήν ἀρχαία μοναστική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί μάλιστα μέ αὐτή πού γιά πολλούς ἐγκαινίασε καί ἐνσάρκωσε ὁ Μέγας Βασίλειος. Τό περίεργο ὅσο καί παράδοξο εἶναι ὅτι τήν ἴδια στιγμή πού ἄλλοι παρουσιάζονται νά ἀναζητοῦν τήν ἀπολεσθεῖσα κατ' αὐτούς μοναστική παράδοση μέσα ἀπό ἀόριστες καί πολλές φορές ἀνούσιες καί στεῖρες ἐπιστροφές στό παρελθόν ἕνας Ἐ- πίσκοπος ὄχι μόνο μετέχει ὁ ἴδιος σ' αὐτή ἀλλά καί τήν καθιστᾶ παροῦσα, προβάλλοντάς την ἔνσαρκη ἐνώπιον ὅλων μέ τήν ἵδρυση καί ὑποδειγματική ὁμολογουμένως λειτουργία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος στήν Αἴγινα. Τό ἐντυπωσιακότερο ἴσως εἶναι ὅτι αὐτή ἡ ἔνσαρκη μοναστική παράδοση ὄχι μόνο δέ γίνεται ἀφορμή ἐ- παίνου, ἠθικῆς καί ὑλικῆς στήριξης καί προβολῆς ἀλλά γεγονός πού ἐμμέσως πλήν σαφῶς ἀποδοκιμάζεται ἄν δέν γίνεται καί στόχος ἐπίθεσης 24. Πῶς ἀλλιῶς θά μποροῦσε νά ἐξηγηθεῖ ἡ στάση τῶν κατά καιρούς Μητροπολιτῶν τῆς περιοχῆς, πού εἶχαν τήν εὐθύνη τῆς ἀναγνώρισης τῆς Μονῆς ἑνός πολύ γνωστοῦ γιά τήν ἁγιότητα τῆς ζωῆς του καί τή γενικότερη προσφορά καί στάση του στήν Ἐκκλησία Ἀρχιερέ- 24. Βλ. ἐπιστολή τοῦ Μητροπολίτου Ἀθηνῶν Θεοκλήτου πρός τόν Ἅγιο Νεκτάριο μέ ἡμερομηνία 30 Σεπτεμβρίου Τ. ΜΑΤΘΑΙΑΚΗ, Ἅγ. Νεκτάριος, σσ

20 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 19 ως πού ἔχαιρε μάλιστα μιᾶς καθολικῆς καί ἰδιαίτερης ἐκτίμησης; Ἡ ἀπάντηση στό ἐ- ρώτημα θά μποροῦσε ἴσως νά διαφωτίσει καί τό ἀληθινό περιεχόμενο πού δινόταν ἀπό μιά μερίδα Ἱεραρχῶν τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας στήν πραγμάτωση τοῦ Μοναχισμοῦ. Τό μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου γίνεται στήν προκειμένη περίπτωση ἡ λυδία λίθος πάνω στήν ὁποία δοκιμάζονται οἱ πραγματικές διαθέσεις καί τό ἀληθινό ἐνδιαφέρον γιά τήν προστασία καί τήν ἀνάδειξη τοῦ ἐπί τῶν ἀρχικῶν βάσεων θεμελιωμένου παραδοσιακοῦ Μοναχισμοῦ. Ἐντός τοῦ παραπάνω πλαισίου μπορεῖ νά εἰδωθεῖ καί ἡ ὁποιαδήποτε παρακμιακή παρουσία τοῦ Μοναχισμοῦ καί οἱ ἑκάστοτε παραμορφωτικές πραγματώσεις του, οἱ ὁποῖες ὡστόσο δέν ἔχουν σχέση μέ τήν οὐσία καί τό χαρακτῆρα τῆς παραδοσιακῆς μοναχικῆς ζωῆς 25 ἡ ὁποία ἀναλλοίωτη συνεχίζει καί στήν περίοδο αὐτή νά παραμένει ζωντανή καί ἀδούλωτη στό νέο πνεῦμα. Βέβαια, εἶναι προφανές ὅτι δέν πρόκειται γιά μιά ἐποχή ἀκμῆς τῆς μυστικοασκητικῆς ἁγιοπνευματικῆς Πατερικῆς παράδοσης. Ἀκόμη καί ἡ ἡσυχαστική ἀναγέννηση πού προκάλεσαν καί καλλιέργησαν οἱ Φιλοκαλικοί Πατέρες τοῦ 18ου αἰώνα μοιάζει πρός στιγμήν νά ἔχει λησμονηθεῖ παντελῶς. Παρόλα αὐτά ὅμως δέν μπορεῖ νά γίνει λόγος καί γιά καθολική κατάπτωση ἤ γιά πλήρη ἀδρανοποίησή της. Καί σ' αὐτή τήν περίοδο δέν θά λείψουν μεγάλα πνευματικά ἀναστήματα καί χαρισματικές μορφές τοῦ μοναχικοῦ βίου οἱ ὁ- ποῖες θά συμβάλλουν στή διαμόρφωση ἐκκλησιαστικοῦ ἤθους καί θά ἀποτελέσουν καί γιά τούς ἐν τῷ κόσμῳ Χριστιανούς τό σημεῖο ἀναφορᾶς γιά ἕναν ἀπλανή προσανατολισμό πίστης καί ζωῆς ξεδιαλύνοντας τά νέφη τῆς σύγχυσης καί τῆς ἐσωτερικῆς ἀβεβαιότητας ἤ ἀπατηλῆς αὐτάρκειας πού δημιουργεῖ μία φίλαυτη, ἀνθρωποκεντρική καί ἐξ ἴσου προβληματική, ὀρθολογιστική ἤ εὐσεβιστική προσέγγιση τοῦ εὐαγγελικοῦ μηνύματος τῆς Ἐκκλησίας. Ὁπωσδήποτε ὅμως εἶναι γεγονός ἡ συρρίκνωση τοῦ Μοναχισμοῦ ἡ ἄλλοτε πολυπληθής χορεία ἁγίων Γερόντων πού πρόσφεραν πολλά στά δύσκολα χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας ἔχει μειωθεῖ σημαντικά. Οἱ συγκυρίες καί τό γενικότερο πνεῦμα τῆς ἐποχῆς ἀλλά καί ἡ ἐνίοτε ἀπαξιωτική θεώρηση τοῦ Μοναχισμοῦ ἀπό πρόσωπα τῆς Ἐκκλησίας, λειτουργοῦσαν ἀποτρεπτικά στήν καλλιέργεια τοῦ παραδοσιακοῦ - ἡσυχαστικοῦ μοναστικοῦ πνεύματος καί τήν ἀνάδειξη ἄξιων συνεχιστῶν του. Παρά ταῦτα, ἄν καί πολλές φορές ἀδικούμενος καί συκοφαντούμενος, ὁ Μοναχισμός συνεχίζει καί στήν περίοδο αὐτή σιωπηλά τή διαδικασία τῆς πραγμάτωσής του ἀρνούμενος σθεναρά νά ὑποκύψει στίς ἀπαιτήσεις προσαρμογῆς του στό νέο πνεῦμα καί μέ ἀξιοθαύμαστη γιά τήν ἐποχή ἀπόλυτη πιστότητα στήν μοναδικότητα τοῦ χαρακτῆρα τῆς μυστικοασκητικῆς - ἡσυχαστικῆς παράδοσης τῆς Ἐκκλησίας. Ἀπό τούς πρωτογενεῖς καί εὐώδεις καρπούς αὐτῆς τῆς ἀδιάκοπης καί ἀδιάσπαστης μοναστικῆς παράδοσης στήν ἐποχή του ὑπῆρξε καί ὁ μητροπολίτης Πενταπόλεως. Ὡς γνήσιος μέτοχος καί ἐκφραστής της ἀπέδειξε μέ τόν πιό σαφή, ἁπτό καί παραστατικό τρόπο ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Μοναχισμοῦ δέν ἀποτελεῖ ἰδεατό τύπο καί δέν εἶναι ἀντικείμενο καί προϊόν θεολογικοῦ στοχασμοῦ, ἀλλά συνιστᾶ ὑπαρκτή, ἐμπειρική πραγματικότητα πού γίνεται μεθεκτή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας καί μπορεῖ νά ἐνσαρκώνεται σέ κάθε ἐποχή καί ὑπό ὁποιεσδήποτε συνθῆκες. Ἡ παρουσία τοῦ ἰδίου 25. Τό οὐσιαστικότερο πρόβλημα, ὅταν ὁ λόγος εἶναι περί Μοναχισμοῦ, σύμφωνα μέ σύγχρονο ἱ- στορικό, «δέν ἀφορᾶ στήν ἐξωτερική ὀργάνωση καί τά ποσοτικά στοιχεῖα, ὅσο στήν ἐσωτερική κατάστασή του, τήν πνευματική ζωή, χωρίς τήν ὁποία ὁ Μοναχισμός, αὐτή ἡ κιβωτός τοῦ θεοπαραδότου τρόπου ὑπάρξεως, πού διασώζει τήν ἐκκλησιαστική αὐθεντικότητα στούς αἰῶνες, ἀποβαίνει ἅ- λας ἀνάλιστο καί λυχνία ἐσβεσμένη», Γ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ, Ὁ μοναχισμός τήν ἐποχή τοῦ Ἁγίου, σ. 209.