Φαρμακευτικά. και... επίκαιρα ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΤΕΥΧΟΣ 84 / Σεπτέμβριος 2017

Transcript

1 ΤΕΥΧΟΣ 84 / Σεπτέμβριος 2017 Φαρμακευτικά και... επίκαιρα Επίσημη έκδοση του Φ. Σ. Θεσσαλονίκης Υπό την αιγίδα του Τμήματος Φαρμακευτικής ΑΠΘ του Τμήματος Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ του Τμήματος Φαρμακευτικής Πανεπιστημίου Πατρών του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Εθνικής Αντίστασης , Εμπορικό Κέντρο «Φοίνικας», 55134, Θεσσαλονίκη, τηλ.:

2

3 Περιεχόμενα #84 w Σελ. 04 w Σελ. 06 w Σελ. 12 ΕDITORIAL Δραστηριότητες Φ. Σ. Θεσσαλονίκης 17o PHARMA point: "Το φαρμακείο στο... μικροσκόπιο" Επικαιρότητα ΠΦΣ: Νομική Γνωμοδότηση για το ιδιοκτησιακό των φαρμακείων μετά την υπ αριθμόν 1804/2017 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ Επίσημη έκδοση του Φ. Σ. Θεσσαλονίκης ΤΕΥΧΟΣ 84 Σεπτέμβριος 2017 Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις των συγγραφέων. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα συντόμευσης των δελτίων Tύπου που λαμβάνει. Ιδιοκτήτης Φαρμακευτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης Εθνικής Αντίστασης , Εμπορικό Κέντρο «Φοίνικας», 55134, Θεσσαλονίκη, τηλ.: , fax: fsth@otenet.gr Διοικητικό Συμβούλιο Φ. Σ. Θεσσαλονίκης Πρόεδρος: Κυριάκος Θεοδοσιάδης Αντιπρόεδρος: Αργύρης Αργυρόπουλος Γραμματέας: Διονύσιος Ευγενίδης Ταμίας: Μιχαήλ Ζαννέτος Μέλη Αθανάσιος Αλειφτήρας Άννα Σιδηροπούλου Χρήστος Ξανθόπουλος Χαράλαμπος Σαρδέλης Γεώργιος-Κωνσταντίνος Κιοσές Εκδόσεις NOUFIO Μ.Ε.Π.Ε., Λεωφ. Ηρακλείου 224, Νέα Ιωνία τηλ.: info@noufio.gr ΚΩΔΙΚΟΣ: 8301 Εκδότρια - Διευθύντρια Σοφία Κούνουπα Εμπορική Διεύθυνση Αδελίνα Τζουβάρα, atzouvara@noufio.gr Υπεύθυνος Σύνταξης Διονύσιος Ευγενίδης: γραμματέας ΦΣΘ evgenidi@gmail.com Επιμέλεια Ύλης Ειρήνη Ζυγκοπούλου, ezygkopoulou@noufio.gr Art Director Κωνσταντίνα Ζάγκλη, kzagli@noufio.gr

4 Editorial Το φαρμακείο στο... μικροσκόπιο Αγαπητοί συνάδελφοι Με κεντρικό θέμα του 17oυ PHARMA point «Το φαρμακείο στο μικροσκόπιο», στόχος του μεγαλύτερου φαρμακευτικού συνεδρίου έκθεσης της Βόρειας Ελλάδας, είναι να εντρυφήσει στα καίρια θέματα που άπτονται του φαρμακείου, να αναλύσει τα νέα δεδομένα, να αναζητήσει λύσεις στα προβλήματα που έχουν προκύψει στα χρόνια των Μνημονίων και να «σχεδιάσει» το μέλλον του φαρμακευτικού επαγγέλματος. Ο Φαρμακευτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης επιχειρεί, για ακόμη μία χρονιά, να καλύψει μέσα από το πλούσιο συνεδριακό πρόγραμμά του τις ανάγκες για ενημέρωση των φαρμακοποιών σε ό,τι αφορά τις τελευταίες εξελίξεις σε επαγγελματικά θέματα, αλλά και τα νέα επιστημονικά δεδομένα στον τομέα της Φαρμακευτικής Επιστήμης. Στο πλαίσιο αυτό, το συνέδριό μας θα τιμήσουν με την παρουσία τους διακεκριμένοι ομιλητές από τον πανεπιστημιακό χώρο, την ιατρική κοινότητα και τη φαρμακευτική αγορά. Μέσα από την πλούσια θεματολογία του θα βάλουμε στο μικροσκόπιο το επίκαιρο θέμα των εμβολιασμών, τόσο λόγω εποχικότητας όσο και λόγω της πρόσφατης απόφασης του ΔΕΕ για τα εμβόλια, θα αναπτύξουμε το «ηλεκτρονικό εμπόριο από τα φαρμακεία», αναφερόμενοι στους προβληματισμούς που υπάρχουν και στο νομοθετικό πλαίσιο που το διέπει, και θα παρουσιάσουμε πολλά ακόμη επιστημονικά θέματα. Ακόμη, για πρώτη φορά φέτος, ο Σύλλογός μας δίνει τον λόγο στους μελλοντικούς μας συναδέλφους, τους προπτυχιακούς φοιτητές της Φαρμακευτικής του ΑΠΘ, την Aristotle Team of Pharmacy, να διοργανώσει μια ενότητα με θέματα της επιλογής του στην κεντρική συνεδριακή αίθουσα. Συνάδελφοι Ο Σύλλογός μας έχει αντιληφθεί όλα αυτά τα χρόνια που διοργανώνει το PHARMA point ότι το θεμέλιο για να πετύχει ένα συνέδριο είναι το πλούσιο και ενδιαφέρον πρόγραμμά μου, αλλά η δική σας παρουσία είναι εκείνη που θα δομήσει τον ουσιαστικό διάλογο για θέματα της επικαιρότητας που αφορούν τον κλάδο μας και θα συμβάλλει στην αναζήτηση λύσεων στα προβλήματά μας. Σας περιμένουμε όλους στο 17o PHARMA point! 4 Κυριάκος Θεοδοσιάδης πρόεδρος Φ.Σ. Θεσσαλονίκης

5

6 Δραστηριότητες Φ. Σ. Θεσσαλονίκης 17o PHARMA point: "Το φαρμακείο στο... μικροσκόπιο" Για 17η χρονιά, η Θεσσαλονίκη θα φιλοξενήσει το φαρμακευτικό συνέδριο-έκθεση PHARMA point που διοργανώνει ο Φαρμακευτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης, στις 14 και 15 Οκτωβρίου 2017, στο Συνεδριακό Κέντρο «Ι. Βελλίδης». Με κεντρικό μήνυμα "Το φαρμακείο στο... μικροσκόπιο", το 17ο PHARMA point επιδιώκει να "ερευνήσει" τις αλλαγές που παρατηρούνται στον χώρο του φαρμακείου, να "αναλύσει" τις συνέπειες και να αναζητήσει λύσεις. Το PHARMA point θα αποτελέσει και φέτος πόλο έλξης για χιλιάδες φαρμακοποιούς και εκπροσώπους της φαρμακευτικής αγοράς από όλη την Ελλάδα, ενώ θα συγκεντρώσει το ενδιαφέρον της πολιτικής και πολιτειακής ηγεσίας και της πανεπιστημιακής κοινότητας. Το πλούσιο συνεδριακό πρόγραμμα του συνεδρίου καλύπτει τις ανάγκες για ενημέρωση των φαρμακοποιών σε ό,τι αφορά τις τελευταίες εξελίξεις σε επαγγελματικά θέματα, αλλά και τα νέα επιστημονικά δεδομένα στον τομέα της Φαρμακευτικής Επιστήμης. Το συνέδριο τελεί υπό την αιγίδα του Τμήματος Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ, του Τμήματος Φαρμακευτικής ΑΠΘ, του Τμήματος Φαρμακευτικής Πανεπιστημίου Πατρών και του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου. 6

7 #84 Πρόγραμμα ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ Σάββατο 14 Οκτωβρίου 10:00-12:00 «Aristotle Team of Pharmacy: Όταν οι φοιτητές αναλαμβάνουν δράση» Παρουσίαση της φοιτητικής ομάδας ATP Προηγούμενες δράσεις της ομάδας 2ο Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο Φοιτητών Φαρμακευτικής (Π.Ε.Σ.Φ.ΦΑ.) Συμμετέχουν: Ιωάννης Ανδρεάδης, προπτυχιακός φοιτητής Φαρμακευτικής ΑΠΘ Ανθή Δούρου, προπτυχιακή φοιτήτρια Φαρμακευτικής ΑΠΘ Στυλιανή-Ειρήνη Καρατζιάνη, προπτυχιακή φοιτήτρια Φαρμακευτικής ΑΠΘ Μαρία Κορομηλή, προπτυχιακή φοιτήτρια Φαρμακευτικής ΑΠΘ Παναγιώτης-Νικόλαος Λαλαγκάς, προπτυχιακός φοιτητής Φαρμακευτικής ΑΠΘ Φρειδερίκη Τζιώρα, προπτυχιακή φοιτήτρια Φαρμακευτικής ΑΠΘ 12:00-14:00 «Ηλεκτρονικό εμπόριο από τα φαρμακεία» Ομιλητές: Δήμητρα Χατζηπαύλου-Λίτινα, καθηγήτρια Τμήματος Φαρμακευτικής ΑΠΘ Online αγορά: Η περίπτωση του φαρμάκου από την πλευρά του φαρμακοποιού και της φαρμακευτικής επιστήμης Ηλίας Δημητρέλλος, νομικός σύμβουλος ΠΦΣ Ηλεκτρονικό εμπόριο από τα φαρμακεία: Προβληματισμοί και νομοθετικό πλαίσιο Αρτούρος Ισσέγιεκ, διευθυντής του ΚΟΕΦ (Κυπριακός Οργανισμός Επαλήθευσης Φαρμάκων) Ψευδεπίγραφα Φάρμακα: Η Ευρώπη θωρακίζεται 14:00-14:15 «Νέες λύσεις από την QuintilesIMS για το φαρμακείο» Νικόλαος Κωστάρας, γενικός διευθυντής QuintilesIMS Greece Χορηγός: QuintilesIMS 14:15-15:15 Διάλειμμα 15:15-16:00 «Category management & hotspot» O ΣΥ.ΦΑ Θεσσαλονίκης εφαρμόζει εξατομικευμένες υπηρεσίες, μελετάει και εντοπίζει τις ανάγκες κάθε φαρμακείου χωριστά, με σκοπό τη βέλτιστη διαχείριση του ραφιού του φαρμακείου. «O ΣΥ.ΦΑ καινοτομεί» Παρουσίαση εφαρμογής εφημεριών σε ANDROID, IOS & WEB Λάζαρος Φαρσάκης, πρόεδρος Δ.Σ. ΣΥ.ΦΑ Θεσσαλονίκης Χορηγός: ΣΥ.ΦΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 7

8 Δραστηριότητες Φ. Σ. Θεσσαλονίκης 16:00-16:45 «Σταθερός συνδυασμός Τιοτροπίου και Ολοδατερόλης Respimat: Αποτελεσματικότητα με υψηλή καινοτόμο τεχνολογία στην αντιμετώπιση της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας» Λάζαρος Σιχλετίδης, ομότιμος καθηγητής Πνευμονολογίας ΑΠΘ Χορηγός: BOEHRINGER INGELHEIM 16:45-17:30 «Αλληλεπιδράσεις Φαρμάκων - Διατροφής, ρωτήστε τον φαρμακοποιό σας» Dr Μαρία Σκουρολιάκου, επίκουρη καθηγήτρια εντερικής και παρεντερικής διατροφής Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, κλινική φαρμακοποιός Χορηγός: ELPEN 17:30-18:15 «Ασπιρίνη, περί πόνου και φλεγμονής. Μύθοι και αλήθειες» Ιωάννα Ανδρεάδου, PhD, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φαρμακολογίας, Τμήμα Φαρμακευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Χορηγός: BAYER 18:15-19:00 Δορυφορική ομιλία «Ο ρόλος του φαρμακοποιού στη διαχείριση του ασθενή με καρδιακή ανεπάρκεια και μειωμένο κλάσμα εξώθησης: Νέες κατευθύνσεις και λύσεις» Γεώργιος Μπάμπας, MD, PhD, επεμβατικός καρδιολόγος Χορηγός: NOVARTIS 19:00-19:45 «Η σημερινή κατάσταση στα φαρμακεία και αναπτυξιακές δράσεις» Θεόδωρος Αμπατζόγλου, πρώην πρόεδρος ΠΦΣ, πρώην διοικητής ΙΚΑ & ΟΑΕΔ 19:45-20:30 «Πρόληψη ανεπιθύμητων ενεργειών φαρμάκων Φαρμακοεπαγρύπνηση» Εισαγωγική ομιλία από τον κ. Χρύσανθο Ζαμπούλη, ομότιμο καθηγητή Παθολογίας ΑΠΘ Φαρμακοεπαγρύπνηση με προηγμένα Συστήματα Βιοϊατρικής Πληροφορικής Βασίλης Κουτκιάς, ερευνητής, Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών, Εθνικό Κέντρο Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (EKETA) Κυριακή 15 Οκτωβρίου 09:30-10:30 «Breakfast at Point» Ελάτε να πάρετε το πρωινό σας στο PHARMA point. Κερνάμε καφέ, κουλούρι Θεσσαλονίκης και άλλα. 8 10:30-12:30 Εκπαιδευτικό σεμινάριο «Διαχείριση ασθενών στο φαρμακείο»

9 #84 10:30-11:15 Ημικρανία: όταν ο πονοκέφαλος δεν είναι απλός Μιχαήλ Κ. Βικελής MD, MSc, PhD, νευρολόγος, MSc in Headache Medicine, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, γενικός γραμματέας Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας 11:15-12:30 Αντιµετωπίζοντας τις ανάγκες των ασθενών µε Ξηροφθαλµία. Είναι όλα τα τεχνητά δάκρυα ίδια; ρ. Νικόλαος Τράκος, χειρουργός οφθαλµίατρος Χορηγός: NOVARTIS 12:30-14:30 Κεντρική εκδήλωση ΦΣΘ Συντονιστής: Πρόδρομος Παπαηλιόπουλος, διευθυντής σύνταξης της τηλεόρασης του ANT1, εκπρόσωπος του ΠΦΣ σε θέματα Τύπου Τελετή αποχώρησης του κ. Κυριάκου Θεοδοσιάδη από την προεδρία του Φαρμακευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Απονομή τιμητικών διακρίσεων στον Τομέα Κοινωνικής Υπηρεσίας και τον Τομέα Νοσηλευτικής του Περιφερειακού Τμήματος του ΕΕΣ Θεσσαλονίκης Απονομή τιμητικών διακρίσεων στους συνταξιοδοτηθέντες φαρμακοποιούς το 2016 Βράβευση του φοιτητή που εισήχθη με την καλύτερη βαθμολογία στο Τμήμα Φαρμακευτικής του ΑΠΘ το 2017 Απονομή υποτροφιών από τον ΦΣΘ σε παιδιά φαρμακοποιών που εισήχθησαν σε ΑΕΙ 14:30-17:00 «Τα εμβόλια στο μικροσκόπιο» Προεδρείο: Χαρίλαος Κουτής, ιατρός επιδημιολόγος, καθηγητής Υγιεινής - Επιδημιολογίας & Δημόσιας Υγείας ΤΕΙ Αθήνας, διευθυντής του Εργαστηρίου Υγιεινής & Επιδημιολογίας Διονύσης Ευγενίδης, φαρμακοποιός, γραμματέας ΦΣΘ Ομιλητές: Χαρίλαος Κουτής, ιατρός επιδημιολόγος, καθηγητής Υγιεινής - Επιδημιολογίας & Δημόσιας Υγείας ΤΕΙ Αθήνας, διευθυντής του Εργαστηρίου Υγιεινής & Επιδημιολογίας Εμβόλια: Επιδημιολογική θεώρηση, εφαρμογές, προοπτικές Αθηνά Πυρπασοπούλου, παθολόγος - λοιμωξιολόγος, επιμελήτρια Α στο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Ιπποκράτειο» Γρίπη: Θεωρίες συνωμοσίας και αλήθειες για τη νόσο και τον εμβολιασμό Ευαγγελία Φαρμάκη, επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής - Παιδιατρικής Ανοσολογίας, Παιδιατρικό Ανοσολογικό και Ρευματολογικό Κέντρο Αναφοράς,1η Παιδιατρική Κλινική, ΑΠΘ Εμβόλια στα παιδιά Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου, καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΑΠΘ, διευθύντρια Εργαστηρίου Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής ΑΠΘ Η απόφαση του ΔΕΕ της σχετικά με τα εμβόλια 9

10 Δραστηριότητες Φ. Σ. Θεσσαλονίκης ΑΙΘΟΥΣΑ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Σάββατο 14 Οκτωβρίου 15:00-16:00 «Ώθηση της oμορφιάς. Ενίσχυση του φαρμακείου» Χρυσούλα Γκούσκου, φαρμακοποιός, Quality & Training manager Frezyderm ABEE Χορηγός: FREZYDERM ΑΒΕΕ 16:00-19:00 «Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας από τα φαρμακεία. Νέες προκλήσεις και προτάσεις» Εισαγωγική παρέμβαση: Ιωάννης Βιζιριανάκης, αναπληρωτής καθηγητής, Τομέας Φαρμακογνωσίας-Φαρμακολογίας, Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ Συμμετέχουν: Διαμαντής Κλημεντίδης, κλινικός φαρμακοποιός M.Sc., υπεύθυνος νοσοκομειακού φαρμακείου στην Κλινική «Αγία Αικατερίνη», Θεσσαλονίκη Προληπτική ΠΦΥ στο φαρμακείο: Εμβολιαστική κάλυψη Λευτέρης Μαρίνος, φαρμακοποιός, Μ.Sc. Φαρμακογνωσίας Βιοδραστικών Φυσικών Προϊόντων Ο ρόλος του φαρμακείου της κοινότητας στην αυτοφροντίδα, την αυτοθεραπεία και την πρωτοβάθμια φροντίδα γενικότερα Σοφία Κούνουπα, γενική διευθύντρια Noufio Πλατφόρμα διαχείρισης της Φαρμακοθεραπείας: Πού μου χρησιμεύει, πώς τη χρησιμοποιώ Κυριακή 15 Οκτωβρίου 10:00-19:00 8ωρο σεμινάριο πρώτων βοηθειών από τον Ε.Ε.Σ. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει 6 βασικές ενότητες: 1η ενότητα: ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΣΩΣΗΣ 2η ενότητα: ΒΑΣΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΖΩΗΣ 3η ενότητα: ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΕΣ ΚΑΙ ΤΡΑΥΜΑΤΑ 4η ενότητα: ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ 5η ενότητα: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 6η ενότητα: ΕΠΕΙΓΟΝΤΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ - ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ Οι φαρμακοποιοί που θα πάρουν μέρος στο σεμινάριο θα λάβουν 8 μόρια συνεχιζόμενης φαρμακευτικής εκπαίδευσης από το ΙΔΕΕΑΦ. 10

11 ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ - ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Λεωφ. Ηρακλείου 224, Νέα Ιωνία, τηλ. κέντρο: , info@noufio.gr

12 Επικαιρότητα Σεπτέμβριος 2017 ΠΦΣ: Νομική Γνωμοδότηση για το ιδιοκτησιακό των φαρμακείων μετά την υπ αριθμόν 1804/2017 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ w Αριθμός Πρωτοκόλλου 3474 / Προς: 1. Υπουργός Υγείας, κ. Ανδρέας Ξανθός 2. Φαρμακευτικοί Σύλλογοι της Χώρας 12 Ως είναι γνωστό, δυνάμει της υπ αριθμόν 1804/2017 αποφάσεως της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας έγινε δεκτή η αίτηση ακυρώσεως του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου και ακυρώθηκε η υπ αριθμόν Γ5(β)/Γ.Π.οικ.36277/ απόφαση των Υπουργών Υγείας και Οικονομικών «Ρυθμίσεις επαγγέλματος φαρμακοποιού Ίδρυση φαρμακείου». Ομοίως, κατά της ανωτέρω ΚΥΑ είχαν προσφύγει οι Φαρμακευτικοί Σύλλογοι Αττικής και Θεσσαλονίκης. Η πλέον σημαντική πρόβλεψη στην ακυρωθείσα πια ΚΥΑ ήταν άνευ άλλου η παροχή της δυνατότητας χορηγήσεως της άδειας ιδρύσεως φαρμακείου (νεοϊδρυόμενου) σε κάθε φυσικό πρόσωπο που είναι πολίτης κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και σε συνεταιρισμούς φαρμακοποιών που είναι μέλη της ΟΣΦΕ κατόπιν αιτιολογημένης γνώμης της Ομοσπονδίας. Μάλιστα, η αίτηση ακυρώσεως εισήχθη στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου, κατόπιν σχετικής πράξεως του Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, λόγω της ακριβώς της σπουδαιότητάς της. Για τους λόγους που θα αναλυθούν κάτωθι, πρόκειται για μία πολύ σημαντική απόφαση, η οποία φρονώ ότι θα πρέπει να αποτελέσει (σε συνδυασμό με προγενέστερες αποφάσεις του ιδίου Δικαστηρίου αλλά και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης) αφενός μεν οδηγό για την ελληνική Πολιτεία τα επόμενα χρόνια αναφορικά με το ιδιοκτησιακό των φαρμακείων, αφετέρου δε φρένο σε όσους ονειρεύονται (ή και ορέγονται) την άλωση των φαρμακείων από άγνωστης προελεύσεως συμφέροντα. Πόσω μάλλον, όταν η απόφαση αυτή ελήφθη με συντριπτική πλειοψηφία (μόνο δύο Σύμβουλοι μειοψήφησαν). Και ναι μεν, η Ολομέλεια του ΣτΕ έκανε δεκτή την αίτηση ακυρώσεως του Π.Φ.Σ. καθώς η κατ επίκληση της εξουσιοδοτικής διατάξεως του άρθρου 2 παρ. Δ υποπαρ. Δ12 στοιχείο 18 του ν. 4336/2015 προσβαλλόμενη ΚΥΑ είναι ανίσχυρη διότι έχει εκδοθεί από αναρμόδιο κατά το Σύνταγμα όργανο, η ανωτέρω όμως απόφαση περιέχει λίαν σημαντικές και ουσιαστικές παραδοχές για το ιδιοκτησιακό των φαρμακείων και την προστασία της Δημόσιας Υγείας. Το Δικαστήριο δεν χρειάστηκε να εξετάσει τους υπόλοιπους λόγους ακυρώσεως που προέβαλε ο Π.Φ.Σ., καθώς έκανε δεκτή την αίτηση ακύρωσης για τον πρώτο ανωτέρω προβαλλόμενο λόγο ακυρώσεως. Έτσι η απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ μετά από διεξοδική αναφορά όλων των κείμενων διατάξεων της φαρμακευτικής νομοθεσίας έκρινε ότι το θέμα της νομοθετικής προβλέψεως περί λειτουργίας των φαρμακείων και των θετικών και αρνητικών προϋποθέσεων για τη χορήγηση άδειας ιδρύσεως φαρμακείου «είναι ιδιαιτέρως σημαντικό αφού, όπως έχει γίνει δεκτό, η άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας, που συνίσταται στην παροχή υπηρεσιών υγείας-όπως είναι και η άσκηση του επαγγέλματος του φαρμακοποιού επιτρέπεται μόνον σε όσα πρόσωπα έχουν τα προσόντα εκείνα, τα οποία ο νομοθέτης έχει κρίνει, σε εκπλήρωση της επιταγής του άρθρου 21 παρ. 3 του Συντάγματος, ότι είναι αναγκαία, προκειμένου να εξασφαλίζεται η παροχή στους πολίτες υπηρεσιών υγείας υψηλού επιπέδου (ΣτΕ 1790/2016, 1634/2009, 2267/2005 επταμ) ενόψει και του ότι τα φαρμακεία αποτελούν ιδιότυπα καταστήματα, στα οποία συνδυάζεται η εμπορική εκμετάλλευση με την υπεύθυνη επιστημονική δραστηριότητα (ΣτΕ , /2014 Ολομ.).» Το δε άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος ορίζει ότι «Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων.» Εν προκειμένω δηλαδή, θεωρώ ότι ακολουθώντας την πλούσια νομολογία του εν λόγω Δικαστηρίου (αλλά και τις αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης), η Ολομέλεια του ΣτΕ δυνάμει της ανωτέρω αποφάσεως, εισερχόμενη και στην ουσία (έστω και εμμέσως), κατέστησε σαφές προς κάθε ενδιαφερόμενο ότι η συνταγματική επιταγή περί παροχής στους πολίτες υπηρεσιών υγείας υψηλού επιπέδου εξασφαλίζεται μόνο από τους φαρμακοποιούς ιδιοκτήτες των φαρμακείων τους, δοθέντος ότι όπως έχει δεκτό σε προηγούμενη απόφαση «τα φαρμακεία δεν αποτελούν αμιγώς εμπορικές επιχειρήσεις, αλλά ιδιότυπα καταστήματα, στα οποία συνδυάζεται η υπεύθυνη επιστημονική δραστηριότητα και η κοινωνική αποστολή με την εμπορική εκμετάλλευση» (ΣτΕ Ολομ. 229/2014). Λαμβανομένων των ανωτέρω υπ όψιν και ιδίως ότι σύμφωνα με την κείμενη φαρμακευτική νομοθεσία τα της ασκή-

13 Σεπτέμβριος 2017 #84 σεως του επαγγέλματος του φαρμακοποιού, καθώς και τα ζητήματα λειτουργίας και δεοντολογίας ρυθμίζονταν με τυπικούς νόμους ή το πολύ με προεδρικά διατάγματα εκδιδόμενα κατ εξουσιοδότηση νόμου, η Ολομέλεια του ΣτΕ απεφάνθη ότι «το θέμα τούτο ρυθμιζόμενο πριν με διάταξη νόμου (το αντικατασταθέν άρθρο 1 του ν. 1963/1991 και το καταργηθέν άρθρο 6 του ν. 328/1976) θα μπορούσε, επιτρεπτώς, να ρυθμισθεί μόνο με κανονιστικό προεδρικό διάταγμα, ερειδόμενο επί νομίμου, κατά τα προεκτεθέντα νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως και μετά από επεξεργασία αυτού από το Συμβούλιο της Επικρατείας (πρβλ. ΣτΕ 1749/2016 Ολομ.)». Συνεπώς, κρίθηκε ότι μόνο με Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο θα πρέπει να τύχει επεξεργασίας από το Συμβούλιο της Επικρατείας, δύναται να ρυθμιστούν τα ζητήματα περί λειτουργίας των φαρμακείων και των θετικών και αρνητικών προϋποθέσεων για τη χορήγηση άδειας ιδρύσεως φαρμακείου. Η πρόβλεψη περί επίβλεψης και επιστασίας του ΣτΕ αποτελεί άνευ άλλου ασπίδα για τυχόν νομοθετικές ακροβασίες και αυθαιρεσίες που έρχονται σε αντίθεση με την κείμενη φαρμακευτική νομοθεσία και το ενωσιακό κεκτημένο. Ενδεχομένως όμως η πιο σημαντική παρέμβαση (για εθνικούς λόγους και για ζητήματα μάλιστα ευρύτερα του ιδιοκτησιακού των φαρμακείων) της αποφάσεως του ΣτΕ αποτελεί η κατηγορηματική αναφορά ότι οιαδήποτε συμφωνία, δέσμευση ή υποχρέωση που αναλαμβάνει η οιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση, δεν αναιρεί και την υποχρέωση τηρήσεως των συνταγματικών κανόνων περί νομοθετήσεως. Συγκεκριμένα εδέχθη η απόφαση ότι : «Δεν μπορεί δε, τέλος, να θεωρηθεί ότι αποτελεί επαρκές εξουσιοδοτικό έρεισμα για την έκδοση της υπουργικής αυτής αποφάσεως το άρθρο 3 του ίδιου νόμου 4336/2015, με το οποίο κυρώνεται η Συμφωνία Δημοσιονομικών Στόχων και Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων μεταξύ της Ελληνικής Δημο- 13

14 Επικαιρότητα Σεπτέμβριος κρατίας και των δανειστών, όπου προβλέπεται ρητή υποχρέωση της Χώρας να καταργήσει το υπάρχον νομοθετικό καθεστώς αδειών ιδρύσεως και λειτουργίας φαρμακείων, διότι με την διάταξη αυτή απλώς αναλαμβάνεται υποχρέωση θεσπίσεως των αναγκαίων ρυθμίσεων, οι οποίες όμως πρέπει να είναι σύμφωνες προς τους κανόνες νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως που προβλέπει το Σύνταγμα, αφού η ανάληψη διεθνών υποχρεώσεων από την Χώρα δεν αναιρεί και την υποχρέωση τηρήσεως των συνταγματικών κανόνων περί νομοθετήσεως, ούτε μπορεί να καταστεί συγκεκριμένη η εξουσιοδοτική αυτή διάταξη με παραπομπή σε συνοδευτικά του εξουσιοδοτικού νομοθετήματος κείμενα.» Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η υπ αριθμόν 1804/2017 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ αποτελεί συνέχεια προηγούμενων αποφάσεων του εν λόγω Δικαστηρίου, οι οποίες αναδεικνύουν το έντονο κρατικό ενδιαφέρον για τη ρύθμιση τόσο της ασκήσεως όσο και της προσβάσεως στο επάγγελμα του φαρμακοποιού, το οποίο συνδέεται αρρήκτως με την προστασία της δημόσιας υγείας. Έτσι σύμφωνα με την υπ αριθμόν 229/2014 απόφαση της Ολομελείας του ΣτΕ έγινε δεκτό ότι «τα φαρμακεία δεν αποτελούν αμιγώς εμπορικές επιχειρήσεις, αλλά ιδιότυπα καταστήματα, στα οποία συνδυάζεται η υπεύθυνη επιστημονική δραστηριότητα και η κοινωνική αποστολή με την εμπορική εκμετάλλευση. Περαιτέρω, εκ του λόγου ότι τα διατιθέμενα στα φαρμακεία αγαθά, αναγκαία για τη διαφύλαξη και την αποκατάσταση της ανθρώπινης υγείας, είναι ζωτικής σπουδαιότητος για το κοινωνικό σύνολο, υφίσταται έντονο κρατικό ενδιαφέρον για τη ρύθμιση τόσο της ασκήσεως όσο και της προσβάσεως στο επάγγελμα του φαρμακοποιού, το οποίο συνδέεται αρρήκτως με την προστασία της δημόσιας υγείας. Συνεπώς, η εξασφάλιση της βιωσιμότητος των φαρμακείων, και μάλιστα υπό συνθήκες λειτουργίας τους εκτός όρων ελεύθερου ανταγωνισμού, καθώς και η ορθολογική και ισόρροπη κατανομή τους σε ολόκληρη την Χώρα, προκειμένου να εξασφαλίζεται ο άμεσος και με ποιοτικά εχέγγυα εφοδιασμός του συνόλου του πληθυσμού με τα αναγκαία φάρμακα, αποτελούν επιτακτικούς λόγους δημοσίου συμφέροντος, οι οποίοι δικαιολογούν την επιβολή περιορισμών όχι μόνο στην άσκηση, αλλά και στην πρόσβαση στο επάγγελμα του φαρμακοποιού προσώπων που συγκεντρώνουν,

15 Σεπτέμβριος 2017 #84 κατ αρχήν, τα νόμιμα προσόντα για την άσκησή του. Συνεπώς, εκτός των προαναφερθέντων λόγων, και ο σκοπός της αποτροπής του κινδύνου σοβαράς διαταράξεως της οικονομικής ισορροπίας του συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως, συνιστά επιτακτικό λόγο δημοσίου συμφέροντος που δικαιολογεί την επιβολή περιορισμών τόσο στην άσκηση όσο και στην πρόσβαση στο επάγγελμα του φαρμακοποιού». Ομοίως, έχει κριθεί ότι «η άσκηση του φαρμακευτικού επαγγέλματος διά της λειτουργίας φαρμακείου, λόγω της στενής συνδέσεώς του με την προστασία της δημόσιας υγείας, αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερης κρατικής μέριμνας και ελέγχου. Πρόκειται, δηλαδή, περί ειδικώς ρυθμιζομένου στο νόμο επαγγέλματος, η άσκηση του οποίου προϋποθέτει τη λήψη διοικητικής αδείας, χορηγουμένης βάσει προϋποθέσεων, οι οποίες αποσκοπούν, μεταξύ άλλων, στην διασφάλιση της αξιουμένης από την έννομη τάξη στο πρόσωπο του φαρμακοποιού εμπιστοσύνης ως προς την ακριβή τήρηση των κανόνων που διέπουν την άσκηση της επαγγελματικής δραστηριότητας της λειτουργίας φαρμακείου» (ΣτΕ Ολομ. 3314/2014) Συναφώς έχει κριθεί ότι από τις διατάξεις του Ν. 1963/1991 «καταδεικνύεται το, αυτονόητο άλλωστε, έντονο ενδιαφέρον του Κράτους για την ρύθμιση της ασκήσεως του επαγγέλματος του φαρμακοποιού, το οποίο, λόγω της φύσεώς του, συνδέεται αμέσως με την προστασία της δημοσίας υγείας. Ενόψει του δικαιολογημένου αυτού, από την φύση του συγκεκριμένου επαγγέλματος, εντόνου ενδιαφέροντος του Κράτους και προς τον σκοπό της εξασφαλίσεως των καταλλήλων εγγυήσεων για την ορθή άσκησή του, ο νομοθέτης δεν αποκλείεται να θέσει περιορισμούς προς εξασφάλιση της ασκήσεώς του από πρόσωπα, τα οποία έχουν τις απαιτούμενες σωματικές και πνευματικές δυνάμεις για να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερες υποχρεώσεις που συνεπάγεται η άσκησή του» (ΣτΕ Ολομ. 2204/2010). Επίσης, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δυνάμει των α) 19ης Μαΐου 2009 (συνεκδικαζόμενες υποθέσειςc 171/07 και C 172/07), και β) 19ης Μαΐου 2009 (υπόθεση C 531/06) αποφάσεών του έχει αναγνωρίσει πως: 1 ον Τα κράτη-μέλη δύνανται να περιορίσουν τη λιανική πώληση φαρμάκων αποκλειστικά στους φαρμακοποιούς, λόγω των εγγυήσεων που οι τελευταίοι πρέπει να προσφέρουν και των πληροφοριών που οφείλουν να παράσχουν στους καταναλωτές. 2 ον Η διατήρηση του καθεστώτος ιδιοκτησίας/λειτουργίας των φαρμακείων αποκλειστικά στα χέρια των φαρμακοποιών είναι δικαιολογημένη και λειτουργεί ευεργετικά για τους πολίτες και τα εθνικά συστήματα υγείας. 3 ον Τα άρθρα 43 ΕΚ και 48 ΕΚ επιτρέπουν εθνική νομοθετική ρύθμιση μη επιτρέπουσα σε πρόσωπα τα οποία δεν έχουν την ιδιότητα του φαρμακοποιού να διατηρούν και να εκμεταλλεύονται φαρμακείο. Έτσι, έχει γίνει δεκτό ότι: α) οι θεραπευτικές των φαρμάκων, οι οποίες τα διαφοροποιούν ουσιαστικά από τα λοιπά προϊόντα, έχουν ως αποτέλεσμα ότι, σε περίπτωση που τα φάρμακα λαμβάνονται χωρίς λόγο ή κατά τρόπο μη σύμφωνο με τις οδηγίες, ενδέχεται να προκαλέσουν σοβαρή βλάβη της υγείας, χωρίς ο ασθενής να είναι σε θέση να το αντιληφθεί κατά τη χορήγηση των φαρμάκων. β) η προστασία της δημοσίας υγείας περιλαμβάνεται μεταξύ των επιτακτικών λόγων γενικού συμφέροντος οι οποίοι μπορούν να δικαιολογήσουν περιορισμούς στις ελευθερίες που κατοχυρώνει η Συνθήκη, όπως η ελευθερία εγκαταστάσεως. Οι περιορισμοί στις εν λόγω ελευθερίες δύνανται να δικαιολογηθούν από τον σκοπό που συνίσταται στην εγγύηση του ασφαλούς και με ποιοτικά εχέγγυα εφοδιασμού του πληθυσμού με φάρμακα. γ) τα κράτη μέλη μπορούν να απαιτούν όπως η διανομή των φαρμάκων γίνεται από φαρμακοποιούς που απολαύουν πραγματικής επαγγελματικής ανεξαρτησίας, και να λαμβάνουν μέτρα για την εξάλειψη ή τον περιορισμό του κινδύνου προσβολής της ανεξαρτησίας αυτής, στο μέτρο που μια τέτοια προσβολή θα μπορούσε να επηρεάσει το επίπεδο της ασφάλειας και της ποιότητας του εφοδιασμού του πληθυσμού με φάρμακα. δ) ο επαγγελματίας φαρμακοποιός θεωρείται ότι εκμεταλλεύεται το φαρμακείο όχι μόνο με σκοπό την επίτευξη κέρδους, αλλά και υπό μια επαγγελματική προοπτική. Το ατομικό του συμφέρον για την επίτευξη κέρδους μετριάζεται από την κατάρτιση και την επαγγελματική εμπειρία του, καθώς και από την ευθύνη που υπέχει, δεδομένου ότι ενδεχόμενη παράβαση των νομικών κανόνων ή των κανό- 15

16 Επικαιρότητα Σεπτέμβριος νων δεοντολογίας θέτει σε κίνδυνο όχι μόνον την αξία της επενδύσεώς του, αλλά και την ίδια την επαγγελματική του υπόσταση. ε) Σε αντίθεση προς τους φαρμακοποιούς, οι μη φαρμακοποιοί δεν έχουν, εξ ορισμού, κατάρτιση, εμπειρία και ευθύνη αντίστοιχη με εκείνη των φαρμακοποιών. Υπό τις περιστάσεις αυτές, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι οι μη φαρμακοποιοί δεν παρέχουν τα ίδια εχέγγυα με τους φαρμακοποιούς. στ) Στην περίπτωση των παρασκευαστών και των χονδρέμπορων φαρμάκων συντρέχει κίνδυνος, λόγω τουότι αυτοί θα μπορούσαν να πλήξουν την ανεξαρτησία των μισθωτών φαρμακοποιών παρακινώντας τους να διαθέτουν τα φάρμακα τα οποία αυτοί παρασκευάζουν ή εμπορεύονται. ζ) τα πρόσωπα που εκμεταλλεύονται φαρμακείο και τα οποία δεν έχουν την ιδιότητα του φαρμακοποιού ενδέχεται να πλήξουν την ανεξαρτησία των μισθωτών φαρμακοποιών παρακινώντας τους να διαθέτουν φάρμακα τα οποία δεν τους συμφέρει πλέον να διατηρούν στις αποθήκες τους ή αν τα πρόσωπα αυτά ενδέχεται να προβούν σε μειώσεις των δαπανών λειτουργίας οι οποίες είναι ικανές να επηρεάσουν τον τρόπο λιανικής διανομής των φαρμάκων. η) ενόψει των κινδύνων για τη δημόσια υγεία και τη δημοσιονομική ισορροπία των συστημάτων κοινωνικής ασφαλίσεως, τα κράτη μέλη μπορούν να αναθέτουν αποκλειστικά στους φαρμακοποιούς τη λιανική πώληση φαρμάκων, λόγω του ότι αυτοί πρέπει να παρέχουν ορισμένα εχέγγυα και λόγω του ότι πρέπει να είναι σε θέση να παρέχουν ορισμένες πληροφορίες στον καταναλωτή. θ) ο περιορισμός της ιδιοκτησίας και λειτουργίας φαρμακείων αποκλειστικά από φαρμακοποιούς θωρακίζει από τους κινδύνους της σύγκρουσης συμφερόντων που μπορεί να προκύψουν σε περίπτωση κάθετης ολοκλήρωσης του φαρμακευτικού τομέα διασφαλίζοντας τη λελογισμένη χρήση των φαρμακευτικών προϊόντων και την ελάχιστη διατήρηση αποθεμάτων αυτών. Η παρέμβαση επαγγελματιών που είναι ανεξάρτητοι από τον παρασκευαστή, τον πωλητή και/ή τους χονδρεμπόρους διανομής φαρμάκων κρίνεται ζωτικής σημασίας για την εγγύηση της ασφαλούς και ποιοτικής χορήγησης των φαρμακευτικών προϊόντων. ι) ο περιορισμός της ιδιοκτησίας φαρμακείων αποκλειστικά από φαρμακοποιούς συνεπάγεται διττή κλείδα ασφαλείας για τους πολίτες, δεδομένου ότι φαρμακοποιός τούς εξυπηρετεί αυτοπροσώπως και με ιδία μέσα και συνεπώς είναι υπόλογος σε περίπτωση πρόκλησης βλαβών, γεγονός που τον ενθαρρύνει να αποφύγει τυχόν βλάβες. ια) η εκμετάλλευση φαρμακείων από μη φαρμακοποιούς, σε αντίθεση προς την εκμετάλλευση φαρμακείων από φαρμακοποιούς, ενδέχεται να αντιπροσωπεύει έναν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία και ειδικότερα για την ασφάλεια και την ποιότητα της λιανικής διανομής των φαρμάκων, δεδομένου ότι η επίτευξη κέρδους στο πλαίσιο αυτής της εκμεταλλεύσεως δεν αντισταθμίζεται. ιβ) η υπερβολική κατανάλωση και/ή λανθασμένη χρήση φαρμάκων από τους πολίτες δύναται να αποβεί εις βάρος των εθνικών συστημάτων υγείας, ως αποτέλεσμα των θεραπευτικών συνεπειών που προκύπτουν από την άσκοπη ή λανθασμένη κατανάλωση των εν λόγω φαρμάκων, καθώς και από την κατασπατάληση οικονομικών πόρων. Ο περιορισμός της ιδιοκτησίας αποκλειστικά στους φαρμακοποιούς συμβάλει στην πρόληψη της ως άνω κατασπατάλησης οικονομικών πόρων, δεδομένου ότι ο ρόλος των φαρμακοποιών προλαμβάνει την υπερκατανάλωση και τη λανθασμένη χρήση των φαρμάκων. Επιπροσθέτως θα πρέπει να σημειωθεί ότι στις κυριότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συγκεκριμένα στις Γερμανία, Αυστρία, Κύπρος, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία, Λουξεμβούργο, Ισπανία, Σλοβενία και Εσθονία από το 2020, αλλά και σε Τουρκία και Σκόπια, ιδιοκτήτες των φαρμακείων είναι μόνο οι φαρμακοποιοί. Την ίδια στιγμή σε καμία χώρα όπου επεβλήθη πλήρης απελευθέρωση του ιδιοκτησιακού των φαρμακείων, δεν μειώθηκαν οι τιμές των φαρμάκων και των ειδών που πωλούνται στα φαρμακεία, αλλά αντιθέτως στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αυξήθηκαν υπέρμετρα. Θα πρέπει να καταστεί σαφές σε όλους ότι το ενωσιακό κεκτημένο δεν εφαρμόζεται à la carte, όπου δηλαδή «συμφέρει» εκείνον που κάθε φορά αναλαμβάνει νομοθετική πρωτοβουλία, αλλά erga omnes. Εν κατακλείδι κάνοντας χρήση των σκέψεων του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης μια κράτος-μέλος, όπως π.χ. η Ελλάδα, πράγματι δύναται να επιτρέψει να εκμεταλλεύονται τα φαρμακεία μη φαρμακοποιοί, υπό μία όμως απαραίτητη προϋπόθεση: Ότι το εν λόγω κράτος-μέλος, η Ελλάδα εν προκειμένω δηλαδή, έχει αποφασίσει συνειδητώς να υποβιβάσει το επίπεδο προστασίας της δημόσιας υγείας που επιθυμεί να διασφαλίσει στους Έλληνες πολίτες, καθώς και τα μέσα για την επίτευξη αυτού του επιπέδου... Με εκτίμηση Ηλίας Ανδρ. Δημητρέλλος Νομικός Σύμβουλος ΠΦΣ

17 Νέα Ανακοινώσεις #84 14 & 15 Οκτωβρίου 2017 ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Με ιδιαίτερη χαρά σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε και φέτος τον ΣΥ.ΦΑ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, στο μεγαλύτερο όπως κάθε χρόνο stand της Έκθεσης PHARMA Point που θα λάβει χώρα στο Συνεδριακό Κέντρο «Ι. ΒΕΛΛΙΔΗΣ» στις 14 & 15 Οκτωβρίου Με τιμή, για το Δ.Σ. του ΣΥ.ΦΑ. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΛΑΖ. ΦΑΡΣΑΚΗΣ Ο ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΣΠ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Επίσης μην ξεχάσετε Σάββατο 14 Οκτωβρίου Κεντρική Αίθουσα 15:15-16:00 «Category management & hotspot» O ΣΥ.ΦΑ Θεσσαλονίκης εφαρμόζει εξατομικευμένες υπηρεσίες, μελετά και εντοπίζει τις ανάγκες κάθε φαρμακείου χωριστά, με σκοπό τη βέλτιστη διαχείριση του ραφιού του φαρμακείου. «O ΣΥ.ΦΑ καινοτομεί» Παρουσίαση εφαρμογής εφημεριών σε ANDROID, IOS & WEB Λάζαρος Φαρσάκης, πρόεδρος Δ.Σ. ΣΥ.ΦΑ Θεσσαλονίκης 17

18