ΜΑΘΗΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ

Transcript

1 ΜΑΘΗΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ ΤΑΞΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΝΟΜ/ΜΟ: ΗΜΕΡ/ΝΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2016 ΚΑΘ/ΤΡΙΕΣ ΓΕΩΡΓΑ ΖΩΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΥΛΑ ΑΘΗΝΑ ΒΑΘΜΟΣ: /100, /20 Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Εἰ μὴ συνῄδη, ὦ βουλή, τοῖς κατηγόροις βουλομένοις ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον ταύτης τῆς κατηγορίας ἡγοῦμαι γὰρ τοῖς ἀδίκως διαβεβλημένοις τούτους εἶναι μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους, οἵτινες ἂν αὐτοὺς ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγχον τῶν αὐτοῖς βεβιωμένων καταστῆναι. Ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω, ὥστ ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος, ἐπειδὰν ἐμοῦ λέγοντος ἀκούσῃ περὶ τῶν πεπραγμένων, μεταμελήσειν αὐτῷ καὶ πολὺ βελτίω με εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ἡγήσεσθαι. Ἀξιῶ δέ, ὦ βουλή, ἐὰν μὲν τοῦτο μόνον ὑμῖν ἐπιδείξω, ὡς εὔνους εἰμὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι καὶ ὡς ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν, μηδέν πώ μοι πλέον εἶναι ἐὰν δὲ φαίνωμαι <καὶ> περὶ τὰ ἄλλα μετρίως βεβιωκὼς καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ παρὰ τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν, δέομαι ὑμῶν ἐμὲ μὲν δοκιμάζειν, τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι. πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς οὐκ ἵππευον οὔτ ἐπεδήμουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας. [1]

2 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. «Εἰ μὴ συνῄδη... μοι πλέον εἶναι»: Να μεταφράσετε το απόσπασμα. (10 μονάδες) Β. 1. Εκπληρώνονται οι στόχοι ενός προοιμίου στο συγκεκριμένο λόγο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με παραπομπές μέσα από το κείμενο. (15 μονάδες) 2. «οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας»: Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται η φράση; 3. Τι γνωρίζετε για το θεσμό της δοκιμασίας; (7,5 μονάδες) (7,5 μονάδες) Γ. 1. Να βρείτε με ποιες λέξεις του κειμένου σχετίζονται ετυμολογικά οι παρακάτω: ομοδιηγητικός, έλλειψη, βολή, επανάσταση, ποίημα. 2. Να βρείτε πέντε παράγωγες-ομόρριζες λέξεις από τη λέξη μετέσχον. (5 μονάδες) (5 μονάδες) Δ. Να απαριθμήσετε τα μέρη ενός ρητορικού λόγου και τις έντεχνες αποδείξεις (απλή αναφορά) (10 μονάδες) [2]

3 Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Κείμενο Πολλήν μοι ἀπορίαν παρέχει ὁ ἀγὼν οὑτοσί, ὦ ἄνδρες δικασταί, ὅταν ἐνθυμηθῶ ὅτι, ἐὰν ἐγὼ μὲν μὴ νῦν εὖ εἴπω, οὐ μόνον ἐγὼ ἀλλὰ καὶ ὁ πατὴρ δόξει ἄδικος εἶναι καὶ τῶν ὄντων ἁπάντων στερήσομαι. ἀνάγκη οὖν, εἰ καὶ μὴ δεινὸς πρὸς ταῦτα πέφυκα, βοηθεῖν τῷ πατρὶ καὶ ἐμαυτῷ οὕτως ὅπως ἂν δύνωμαι. τὴν μὲν οὖν παρα σκευὴν καὶ <τὴν> προθυμίαν τῶν ἐχθρῶν ὁρᾶτε, καὶ οὐδὲν δεῖ περὶ τούτων λέγειν τὴν δ ἐμὴν ἀπειρίαν πάντες ἴσασιν, ὅσοι ἐμὲ γιγνώσκουσιν. αἰτήσομαι οὖν ὑμᾶς δίκαια καὶ ῥᾴδια χαρίσασθαι, ἄνευ ὀργῆς καὶ ἡμῶν ἀκοῦσαι, ὥσπερ <καὶ> τῶν κατηγόρων. (Λυσίου, Ὑπὲρ τῶν Ἀριστοφάνους χρημάτων, 1-3) Λεξιλόγιο ἀπορία= δυσκολία ὁ ἀγών= η δίκη ἐνθυμοῦμαι= σκέπτομαι δεινός= ικανός, φοβερός χαρίζομαι δίκαια καί ῥάδια= κάνω δίκαιη και εύκολη χρήση ἴσασιν (οἶδα)= γνωρίζουν αἰτοῦμαι= ζητώ [3]

4 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. Να μεταφράσετε το παραπάνω κείμενο. (20 μονάδες) Β.1 Να γράψετε τις παρακάτω λέξεις στους τύπους που ζητούνται. i. ἀγών: γενική ενικού ii. ἄνδρες: κλητική ενικού iii. πατήρ: δοτική πληθυντικού iv. ἐγώ: αιτιατική ενικού β προσώπου v. πάντες: δοτική πληθυντικού θηλυκού γένους (10 μονάδες) Β.2 Να μεταφέρετε τα ρήματα στους τύπους που ζητούνται. i. παρέχει: β ενικό προστακτικής αορίστου β ενεργητικής φωνής. ii. εἶναι: γ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα. iii. βοηθεῖν: γ ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής. iv. ὁρᾶτε: β πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής. v. λέγειν: απαρέμφατο αορίστου β ενεργητικής φωνής. Γ.1 Να βρείτε τη συντακτική λειτουργία των παρακάτω λέξεων. μοι, ἀπορίαν, ἄδικος, ἁπάντων, βοηθεῖν. Γ.2 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις (τρόπος εισαγωγής, εκφοράς, συντακτική θέση). (10 μονάδες) (5 μονάδες) - ὅτι οὐ μόνον ἐγὼ ἀλλὰ καὶ ὁ πατὴρ δόξει ἄδικος εἶναι. -Εἰ καί μή δεινός πρός ταῦτα πέφυκα. (5 μονάδες) [4]

5 Ενδεικτικές απαντήσεις Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Αν δεν γνώριζα καλά, κύριοι βουλευτές, ότι οι μηνυτές μου θέλουν με κάθε τρόπο να με βλάπτουν, θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι αυτήν την κατηγορία. Γιατί έχω τη γνώμη ότι για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα αίτιοι των μεγαλύτερων ωφελειών είναι αυτοί που τους αναγκάζουν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους. Γιατί εγώ τόση πεποίθηση έχω στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω πως, κι αν κάποιος δε με συμπαθεί ή με αντιμετωπίζει εχθρικά, όταν με ακούσει να μιλώ για όσα έχω πράξει, θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρεί στο μέλλον πολύ καλύτερο (απ όσο με θεωρεί τώρα). Έχω λοιπόν την αξίωση, κύριοι βουλευτές, αν αποδείξω μόνο τούτο, ότι δηλαδή διάκειμαι ευνοϊκά προς το παρόν καθεστώς και ότι από υποχρέωση έχω συμμετάσχει στους ίδιους κινδύνους με σας, να μην κερδίσω τίποτα περισσότερο. Β1. Σκοπός κάθε προοιμίου σ ένα ρητορικό λόγο είναι να κερδίσει την ευμάθεια, την εύνοια και την προσοχή των ακροατών. Με την παραπάνω φράση, ο Μαντίθεος καταφέρνει να κερδίσει την προσοχή του ακροατήριου του. Ειδικότερα, ο ρήτορας ξεκινά με την εξής παραδοξότητα: εκφράζει την ευγνωμοσύνη του προς τους κατηγόρους του, προς όσους τον έχουν συκοφαντήσει. Τη στιγμή δηλαδή που όλοι οι παρευρισκόμενοι περιμέναμε να ακούσουνε τα παράπονα και την αγανάκτηση του Μαντίθεου προς τους αντίπαλούς τους, ο ίδιος πρωτοτυπεί, τους εκπλήσσει, τους κεντρίζει το ενδιαφέρον και τελικά τους κερδίζει την προσοχή. Ωστόσο, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι αυτή η έκφραση ευγνωμοσύνης φυσικό είναι να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (όπως δηλώνεται και από τον υποθετικό λόγο του μη πραγματικού), αλλά να αποτελεί ένα δικανικό τέχνασμα του Μαντίθεου για να διεγείρει την προσοχή του κοινού. Επίσης, με τη χρήση του υποθετικού λόγου αλλά και του ρήματος συνῄδη (= γνωρίζω καλά) εκφράζει τη βεβαιότητα για τις προθέσεις των κατηγορών του, ενώ με την φράση «ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐμὲ ποιεῖν» αποκαλύπτει την κακεντρέχειά τους και παρουσιάζει τον εαυτό του ως θύμα της ραδιουργίας των αντιπάλων του, προσπαθώντας έτσι να πετύχει την ευνοϊκή μεταχείρισή τους από τους βουλευτές. Στη συνέχεια, η φράση «ἡγοῦμαι καταστῆναι» αποσαφηνίζει την προηγούμενη, καθώς υποστηρίζει ότι οι κατήγοροί του προσφέρουν τη δυνατότητα να αποδείξει την αθωότητά του και ταυτόχρονα να καταδείξει το ήθος τους. Η έκφραση απεριόριστης βεβαιότητας στον εαυτό του, πρέπει να συνοδεύεται και από αποδείξεις. Γι αυτό, στο σημείο αυτό, ο ίδιος ο Μαντίθεος καλεί τους βουλευτές να τον θεωρήσουν άξιο να λάβει δημόσιο αξίωμα, μόνο αν τους αποδείξει ότι: 1. Από τη μία, διάκειται φιλικά προς το δημοκρατικό πολίτευμα. 2. Αλλά κυρίως διέθετε το κατάλληλο ήθος και συμπεριφορά σε όλους τους τομείς της δημόσιας και ιδιωτικής του ζωής. [5]

6 Μάλιστα, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο ίδιος ο κατήγορος τονίζει ότι δεν αξιώνει τίποτα από τους βουλευτές αν τους αποδείξει μονάχα την πρώτη θέση (ότι δηλ. διάκειται φιλικά προς το δημοκρατικό πολίτευμα), αλλά αντίθετα επιζητά την αποδοχή τους αν αποδείξει ότι η ζωή του εν γένει είναι η πρέπουσα. Τυπικό μέρος κάθε προοιμίου αποτελεί η πρόθεση ή πρόταση, στην οποία ο ρήτορας εκθέτει με συντομία το θέμα της αγόρευσής του καθώς και τη δομή του λόγου του. Στην προκειμένη περίπτωση, με μια πρώτη ματιά, το προοίμιο φαίνεται να μην έχει πρόθεση. Ωστόσο, με μια προσεχτικότερη ανάγνωση, παρατηρούμε ότι η πρόθεση είναι πολύ στενά δεμένη και αριστοτεχνικά μπλεγμένη με το προοίμιο, αποτελώντας ένα σχεδόν αδιάσπαστο σύνολο. Σαφέστερα. Έτσι, ενώ η παρ. 3 φαίνεται να αποτελεί συνέχεια του προοιμίου, η τελευταία περίοδος «πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς οὐκ ἵππευον οὔτ ἐπεδήμουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας» αποδεικνύει ότι τελικά πρόκειται για την πρόθεση. Το ρήμα της περιόδου αυτής είναι το ρ. ἀποδείξω το οποίο συντάσσεται με τρείς ειδικές προτάσεις υποκειμενικής γνώμης. Σύμφωνα, λοιπόν, με το Μαντίθεο, ο λόγος του θα επικεντρωθεί στα εξής σημεία: 1. Ο ίδιος είναι αφοσιωμένος στα ιδανικά της δημοκρατίας. 2. Η ζωή του υπήρξε μετρημένη και υπαγορευμένη από ηθικούς κανόνες. Β2. Η φράση αυτή αναφέρεται στην κατάργηση του δημοκρατικού πολιτεύματος και στην εγκαθίδρυση της τυραννίας των τριάκοντα το πχ, αμέσως μετά την ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες στη μάχη στους Αιγός ποταμούς, η οποία σηματοδότησε και το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. Β3. Η δοκιμασία αποτελούσε βασικό θεσμό του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Αθήνα των κλασικών χρόνων. Ήταν στην ουσία μια διαδικασία εξέτασης των αιρετών και κληρωτών αρχόντων που διαπίστωνε αν πληρούνταν όλες οι νόμιμες προϋποθέσεις για την ανάληψη των καθηκόντων τους και αν ήσαν άξιοι για το αξίωμα που είχαν κληθεί να αναλάβουν. Η δοκιμασία ήταν υποχρεωτική για τους εκλεγμένους άρχοντες. Δεν μπορούσαν να ορκιστούν και να αναλάβουν τα καθήκοντά τους, αν προηγουμένως δεν είχαν υποβληθεί στη διαδικασία αυτή. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι η δοκιμασία θεσπίστηκε από τον Σόλωνα με σκοπό τον παραμερισμό των αναξίων. Πειστικότερη όμως φαίνεται η άποψη του Hignett, ότι η δοκιμασία θεσπίστηκε από τον Κλεισθένη παράλληλα με τη δημιουργία της Βουλής των Πεντακοσίων. Η δοκιμασία των εννέα αρχόντων και των Βουλευτών αρχικά ελάμβανε χώρα μόνο ενώπιον της Βουλής, αργότερα όμως και ενώπιον του δικαστηρίου της Ηλιαίας για όσους αποδοκίμαζε η Βουλή και ασκούσαν έφεση (Αριστοτέλη, Αθηναίων Πολιτεία 55.2 και 45.3 Δημοσθένη, Προς Λεπτίνην 90). Η διαδικασία της δοκιμασίας είχε την εξής μορφή: Στην αρχή οι Βουλευτές της απερχόμενης Βουλής υπέβαλλαν ορισμένες καθιερωμένες ερωτήσεις στον υποψήφιο άρχοντα που αφορούσαν όλη τη ζωή του, ειδικότερα δε την καταγωγή του, για να διαπιστωθεί αν ήταν Αθηναίος πολίτης (συγκεκριμένα αφορούσαν τα ονόματα του πατέρα, της μητέρας, των δύο παππούδων, καθώς και τους δήμους από τους οποίους [6]

7 κατάγονταν). Στη συνέχεια, έπρεπε να διαπιστωθεί αν σεβόταν τους γονείς του και απέδιδε τις πρέπουσες τιμές στους τάφους τους επίσης, αν είχε εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, πλήρωνε τακτικά τους φόρους και λάτρευε τους θεούς της πόλης. Οι απαντήσεις του δοκιμαζόμενου έπρεπε να επιβεβαιώνονται από μάρτυρες. Στη συνέχεια όποιος ήθελε μπορούσε να απευθύνει κατά του εξεταζομένου κατηγορία, την οποία μπορούσε εκείνος να αντικρούσει με επιχειρήματα. Μετά απ αυτό η Βουλή ή οι δικαστές αποφάσιζαν για την αποδοχή ή την απόρριψή του. Η δοκιμασία δεν ήταν πάντοτε μια συνοπτική και τυπική διαδικασία, αλλά μπορούσε να είναι περισσότερο λεπτομερής και χρονοβόρα, γιατί μπορούσε να περιλάβει ένα ευρύτερο και εξονυχιστικότερο έλεγχο της προσωπικότητας του δοκιμαζομένου, με σκοπό να διαπιστωθεί αν ήταν άξιος του λειτουργήματος στο οποίο είχε αναδειχθεί. Γ1. Ομοδιηγητικός: ἡγοῦμαι Έλλειψη: λοιπὸν βολή: διαβεβλημένοις επανάσταση: καταστῆναι ποίημα:ποιεῖν Γ2. Αποχή, κατοχή, ανεκτικός, σχήμα, σχέση Δ. προοίμιο, πρόθεση, διήγηση, απόδειξη-πίστη, επίλογος Έντεχνες αποδείξεις: ενθυμήματα, γνώμες, παραδείγματα, ηθοποιία, παθοποιία [7]

8 Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Πολλή δυσκολία μου προκαλεί τούτη η δίκη, κύριοι δικαστές, όταν σκεφθώ ότι εάν τώρα δε μιλήσω ορθά, όχι μόνο εγώ αλλά και ο πατέρας μου θα φανεί ότι είναι άδικος και θα στερηθώ όλη την περιουσία μου. Είναι ανάγκη, λοιπόν, αν και δεν έχω γεννηθεί ικανός ως προς αυτά, (τις δίκες), να βοηθώ τον πατέρα μου και τον εαυτό μου όπως μπορώ. Την προετοιμασία λοιπόν και την προθυμία των εχθρών μου όλοι βλέπετε και δεν πρέπει (δεν είναι ανάγκη) να πω τίποτα γι αυτά την δική μου απειρία όμως όλοι γνωρίζετε όσοι με γνωρίζουν, θα ζητήσω, λοιπόν, από εσάς δίκαιη και εύκολη χάρη, δηλαδή να ακούσετε και εμάς χωρίς οργή (με εύνοια) όπως ακριβώς (ακούσατε) και τους κατηγόρους. Β. 1 i. ἀγῶνος ii. ἄνερ iii. πατράσι(ν) iv. σέ (σε) v. πάσαις Β. 2 i. παράσχες ii. εἰσί(ν) iii. βοηθείτω iv. ὁρῶτε v. εἰπεῖν Γ. 1 i. μοι: έμμεσο αντικείμενο στο παρέχει. ii. ἀπορίαν: άμεσο αντικείμενο στο παρέχει. iii. ἄδικοις: κατηγορούμενο στο υποκείμενο (πατήρ) του απαρεμφάτου εἶναι. iv. ἁπάντων: κατηγορηματικός προσδιορισμός στη μετοχή τῶν ὄντων. v. βοηθεῖν: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση ἀνάγκη ἐστί. Γ. 2 - ὅτι οὐ μόνον ἐγὼ ἀλλὰ καὶ ὁ πατὴρ δόξει ἄδικος εἶναι.: Δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση. Εισάγεται με το ὅτι, γιατί δηλώνει αντικειμενική κρίση. Εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει το πραγματικό. Λειτουργεί ως αντικείμενο στο γνωστικό ρήμα επιθυμῶ της κύριας πρότασης. [8]

9 -Εἰ καί μή δεινός πρός ταῦτα πέφυκα.: Δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Αναλύεται στο α είδος υποθετικού λόγου, το πραγματικό: εἰ +πέφυκα (οριστική) Υπόθεση ἀνάγκη ἐστί (οριστική) Απόδοση Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης. [9]