Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στην κατεχόµενη Μακεδονία ( ) 17

Transcript

1 Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στην κατεχόµενη Μακεδονία ( ) 17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε μια προσπάθεια για προσφορά νέου υλικού στην ιστορική έρευνα, και σε συνέχεια μιας προηγούμενης εργασίας μας σχετικής με τη δράση πλήθους μονίμων α- ξιωματικών της νότιας και κεντρικής Ελλάδας, κατά την Κατοχή και στον ΕΛΑΣ, 1 ερχόμαστε να δώσουμε ένα σχεδόν αντίστοιχο βιβλίο σχετικό με τη βόρειο Ελλάδα (κατεχόμενη Μακεδονία). Με το βιβλίο αυτό κύριος σκοπός μας είναι, ύστερα από τη σύνθεσηπαρουσίαση πλήθους αρχειακών τεκμηρίων της Υπηρεσίας Στρατιωτικών Αρχείων (ΥΣΑ) που ανασύραμε από την αφάνεια, να βγάλουμε στο φως άγνωστα γεγονότα και περιστατικά, τα οποία παρέμεναν στη σκιά, και συνάμα να κάνουμε γνωστές τις αντιπαραθέσεις και διαμάχες στρατιωτικών στελεχών, οργανώσεων και ένοπλων τμημάτων, αντιστασιακών ή μη, κατά την περίοδο της Κατοχής στην ευαίσθητη περιοχή της Μακεδονίας δεδομένου ότι σε αυτό το ελληνικό ακριτικό διαμέρισμα βρήκαν τότε γόνιμο έδαφος και οι «ψίθυροι περί συναδελφώσεως Βουλγάρων κομμουνιστών και των Ελλήνων θιασωτών της σταλινικής ιδεολογίας», με αποτέλεσμα ένας αριθμός αξιωματικών (ευτυχώς αρκετά μικρός) και πλήθος πολιτών να προτιμήσουν τη συνεργασία με τον εχθρό (Γερμανούς) «διότι ο άλλος εχθρός» τούς φαινόταν «διαβολικώτερος». 2 Επιπλέον, στόχος μας είναι να συμβάλουμε στη διαφώτιση κατά το δυνατόν μιας εποχής γεμάτης δυναμική αντιπαλότητα και γέννηση αλλά και ωρίμανση παθών, τα οποία αργότερα έπληξαν καίρια και τους επαγγελματίες αξιωματικούς. Ομιλούμε, ασφαλώς, για την εποχή της Κατοχής «κατά την οποίαν πλην της φωνής του καθήκοντος ουδείς άλλος έδιδε διαταγάς» και που «ουδείς ανώτερος υ- πήρχεν δια να διατάξη τους άλλους. Ως είναι γνωστόν, τότε εις την προσταγήν της συνειδήσεως δεν υπήκουσαν όλοι». 3 1, Μόνιμοι αξιωματικοί στον ΕΛΑΣ, Οικειοθελώς ή εξ ανάγκης. Νότια και Κεντρική Ελλάδα, μνήμες και αρχειακά τεκμήρια, Αλφειός, Αθήνα Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, Η Ελληνική Αντίστασις , όπως αποκαλύπτεται από τα μυστικά αρχεία της Βέρμαχτ εις την Ελλάδα, Εστία, Αθήνα 1964, σ Έγγραφη αναφορά ταγματάρχη πυρ. Σταματόπουλου Χρ. ( ) με θέμα «Παράπονα» για τον λόγο ότι κρίθηκε «μη προακτέος» (ΥΣΑ, ατ. έ Σταματόπουλου Χρ. του Γ.). Σημειώνουμε ότι ο Χρ. Σταματόπουλος, εκ Πύργου Ηλίας, «καθ όλον το διάστημα της Κατοχής», έχει τόπο διαμονής τη Θεσσαλονίκη, όπου οργανώνεται με το ψευδώνυμο «Μωραΐτης» στην ΠΑΟ και μαζί «με πολλούς εκλεκτούς συναγωνιστάς γυρίζει την ύπαιθρο και διαφωτίζει, βοηθεί τον αγώνα όσο μπορεί ευρύτερα». Παρμενίων Ι. Παπαθανασίου, Για τον ελληνικό Βορρά. Μακεδονία Αντίσταση και

2 18 Με άλλα λόγια, αναφερόμαστε στην εποχή που «οι αξιωματικοί ταλαιπωρημένοι και ταπεινωμένοι από τον κατακτητή γυρίζουν άσκοπα» και που «πολλοί από τους μεγάλους, όλοι πλην δακτυλομετρημένων, κλείνονται στο σπίτι τους και δεν θέλουν ούτε και ν ακούσουν για μπερδεψοδουλειές. Προσπαθούν να φαίνονται νομιμόφρονες στον κατακτητή». 4 Κάποιοι όμως, χαμηλόβαθμοι κυρίως (λοχαγοί - ταγματάρχες), ακούγοντας τη φωνή του καθήκοντος ξεκινούν δειλά τον αντιστασιακό αγώνα. Ιδρύουν κατ αρχάς αντιστασιακές οργανώσεις, εθνικιστικές κατά βάση. Στη Θεσσαλονίκη ιδρύουν την ΥΒΕ («Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος») και αρχίζουν τον προσηλυτισμό στελεχών. Παράλληλα, ύστερα από την ί- δρυση του ΕΑΜ και την κατά τόπους εν συνεχεία δημιουργία των εαμικών αντιστασιακών οργανώσεων, προσηλυτίζονται αξιωματικοί και στις εαμικές οργανώσεις ελάχιστοι φυσικά, ένεκα της κομμουνιστικής απόχρωσης των οργανώσεων αυτών. Με τον καιρό ιδρύονται κι άλλες αντιστασιακές οργανώσεις, κυρίως στη Θεσσαλονίκη, όπως η «Διοικούσα Επιτροπή ΕΔΕΣ Μακεδονίας-Θράκης», 5 η «Επαναστατική Στρατιωτική Οργάνωση» (ΕΣΟ) με επικεφαλής τον λοχαγό πεζικού Κώστα Καρμή 6, και το «Πατριωτικό Ελληνικό Κομιτάτο» (ΠΕΚ). 7 Έτσι μυούνται και σ αυτές μόνιμοι αξιωματικοί (ιδιαίτερα στις δύο πρώτες). Παράλληλα, όμως, ιδρύονται και οργανώσεις μη αντιστασιακές είναι αυτές που πρόσκεινται στο Γ Ράιχ: οι εθνικοσοσιαλιστικές, όπως του συνταγματάρχη Πούλου κ.ά., που έλκουν κι αυτές έναν (πολύ μικρό) αριθμό αξιωματικών. Εν τω μεταξύ, ένα μεγάλο μέρος των αξιωματικών βρίσκεται βολεμένο σε διάφορους θώκους της κατοχικής κυβέρνησης του στρατηγού Τσολάκογλου, αλλά και σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες. Παράλληλα: «Χάος, σκότος κι εξουθένωσις εις όλες τις τάξεις και εις τους αξιωματικούς». 8 τραγωδία. Το ανέκδοτο αρχείο-ημερολόγιο του (τότε) Ταγματάρχη Γιάννη Παπαθανασίου, Παπαζήσης, Αθήνα 1997, Τόμος 1 ος, σ Προσθέτουμε ότι ο Χρ. Σταματόπουλος είχε αδερφό (τον υπίλαρχο Κων. Σταματόπουλο) ο οποίος την ίδια περίοδο (Κατοχή) υπηρέτησε στον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου. 4 Παπαθανασίου, ό.π., σ ΔΙΣ, Αρχεία Εθν. Αντίστασης ( ), τ. 5 ος, σ «Ο λοχαγός Κώστας Καρμής μέχρι τέλους του 1943 ήταν στη Θεσσαλονίκη επικεφαλής πολυάριθμης ομάδος αξιωματικών, οι οποίοι δεν ανήκαν στο ΕΑΜ ούτε στην ΠΑΟ και αποτελούσαν, κατά κάποιο τρόπο, χωριστή οργάνωση». (Κώστα Κωσταντάρα, Αγώνες και διωγμοί, Αθήνα 1964, σ. 92). Ο δε αντισυνταγματάρχης πυρ. Δεληβογιατζής Χρ. (βλ. σ. 229) καταθέτει: «Αληθές είναι ότι εν αρχή παρετηρήθη τάσις ενίων κατωτέρων αξιωματικών όπως αποσκιρτίσωσι των οργανώσεων ΠΑΟ και ΕΔΕΣ και ενταχθώσιν εις την ΕΣΟ φλεγόμενοι υπό της επιθυμίας όπως μετάσχωσι του ανταρτικού αγώνος κατά του κατακτητού». 7 Βάιος Καλογρηάς, Το Αντίπαλο Δέος. Οι εθνικιστικές οργανώσεις αντίστασης στην κατεχόμενη Μακεδονία ( ), UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσσαλονίκη 2012, σ «Απολογία κατηγορουμένου» ( ) λοχαγού πεζ. Καρμή Κων. ΥΣΑ, ατ. έ. Καρμή Κων., ΑΜ Περί του λοχαγού Καρμή βλ. στο Κεφ. 13.

3 Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στην κατεχόµενη Μακεδονία ( ) 19 Ο λοχαγός πεζικού Κων. Καρμής, που επί Κατοχής (μέχρι την άνοιξη 1944) ζούσε στη Μακεδονία (Θεσσαλονίκη κυρίως), κάνοντας «μία αυστηρά κριτική» αναρωτιέται: Τι εκάναμε σαν αξιωματικοί στη σκλαβιά; Και απαντά: 9 Φτιάξαμε Πρωθυπουργό. Υπουργούς, Προσωπάρχας, Διευθυντάς, Παραδιευθυντάς. Σαν ποντικοί χωθήκαμε στους Επισιτισμούς - Δελτία άρτου - Τροφίμων, Υπουργεία Επισιτισμού - Υπουργεία σιδηροδρόμων - Ε- ρυθρούς Σταυρούς. Εκατοντάδες τρέξαμε στα Πανεπιστήμια και Πολυτεχνεία για δίπλωμα. Για δίπλωμα που εξασκούσαμε στην χώρα των σκλάβων. Οι σιδηρόδρομοι δουλεύουν όλοι για λογαριασμό των κατακτητών, και κει αξιωματικοί. Ενώ αξιωματικοί συλλαμβάνονται, εκτελούνται και πνίγονται από τους κατακτητάς, και στέλνονται εις ομηρίαν, άλλοι γίνονται Φρούραρχοι. Δημιουργούνται τάγματα εργασίας δια να προμηθεύουν εργάτας εις τους Γερμανούς, και κει αξιωματικοί. Και φτάνουμε στα Καζίνα, τα Γερμανικής εμπνεύσεως αυτά διαφθορεία της πατριωτικής ιδέας, και κει αξιωματικοί επόπται και διευθυνταί. Και γυρίζει η μπίλια που θα τα φέρει κάποτε όλα μαύρα. Κι αρχίζουν τα μαύρα. «Πετάχτε τα παλιομπίστολά σας» διατάσσει ο στρατηγός Μπάκος, εντός της Βουλής των Ελλήνων. Και ξεσπαθώνει ο συνταγματάρχης Πούλος με τους Ελληνο- Γερμανούς του: «Χάιλ Χίτλερ». Και γίνεται Εθνικοσοσιαλιστικόν Διευθυντήριον εν Θεσσαλονίκη με τον Παζιώνη - Περιστέρη - Παπαβασιλείου - Θεοφάνους - Σερεμέτη οι τρεις τελευταίοι είναι ταγματάρχαι, ο 2 ος στρατηγός, «Χάιλ Χίτλερ» κι εδώ. Κι έρχεται ο ταγματάρχης Βουδικλάρης ίνα μας ανακοινώσει νέους χρησμούς. Αυτός μας έλεγε: «Θα δώσουμε το λόγο μας στους Γερμανούς ότι δεν θα κτυπήσουμε ποτέ κανένα Γερμανό». Ζήστε Γερμανοί, να πεθάνουν οι Έλληνες. Χάος, σκότος κι εξουθένωσις εις όλες τις τάξεις και εις τους αξιωματικούς. Η πείνα, ο τρομερός εκείνος εφιάλτης διασκορπίζει κάθε ηθική αρχή από τις καρδιές των αξιωματικών. Κάθε αίσθημα αλληλεγγύης εξαφανίζεται, ενώπιον του τρομερού πράγματι αγώνος περί υπάρξεως, ο οποίος παρουσιάσθη με την τρομεροτέρα του μορφήν. Εκείνοι που διορίσθησαν εις τους επισιτισμούς κ.λπ. ανακαλύπτουν έναν νέον κόσμον, τον οποίον ουδέποτε είχον γνωρίσει μέχρι τότε λόγω της στρατιωτικής των ζωής. Ο δε υπολοχαγός πεζικού Εμμ. Νικολούδης, ο οποίος μέχρι το καλοκαίρι του 1943 ζούσε κι αυτός στη Θεσσαλονίκη και που αργότερα βρέθηκε όπως θα δούμε 9 ΥΣΑ, ό.π.

4 20 στον ΕΛΑΣ, σε έκθεσή του, 10 και σε παράγραφο αυτής με τίτλο «Σκέψεις και α- πασχολήσεις Μονίμων Αξιωματικών το », 11 γράφει: Υλική καταράκωσις εκ πενίας και ηθική τοιαύτη εκ της εισόδου των Γερμανών εις Ελλάδα. Δεν οργανώθησαν ούτε καθοδηγήθηκαν ενιαίως. Ο καθένας εσκέπτετο μόνον δι αυτόν. Ο Συνταγματάρχης Χρυσοχόου εκάλεσε μέρος Αξιωματικών δια να διαθέση εις τα χωρία δια διαφώτησιν και εξύψωσιν του ηθικού. Επειδή όμως υπήρχε πείνα και επειδή έγιναν εξαιρέσεις απέτυχε η προσπάθεια ήτις έφθασε εις τα ώτα των Γερμανών. Πολλοί αξιωματικοί επεδόθησαν εις την Μαύρη Αγοράν και πολλοί ως υπάλληλοι του επισιτισμού ελησμόνησαν τον προορισμόν των ως Αξιωματικών. Των πλείστων κατωτέρων η προσπάθεια περιεστράφη εις την φυγήν εις το Κάιρον ήτις απαιτούσε πολλά χρήματα και ήτο δύσκολος. Τας οργανώσεις Πούλου και ΕΑΜ δεν επλησίασαν οι Αξιωματικοί. Την ΥΒΕ την έμαθον όλοι. Δεν απέκτησαν όμως εμπιστοσύνη διότι οι Αρχηγοί δεν εκινούντο με ζωήν, δεν επλησίασαν την πλειονότητα των Αξιωματικών και ετήρουν μεγάλην μυστικοπάθειαν, δεν εξέδωκαν τύπον. Οι αντιστασιακές οργανώσεις (εθνικιστικές-εαμικές), από την αρχή σχεδόν της ιδρύσεώς τους είχαν αρχίσει να υποβλέπονται. Μια συνεργασία για την ένοπλη αντίσταση που ξεκίνησε στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας (Μπούρινο, Σινιάτσικο και Πιέρια), περί τις αρχές του 1943, μεταξύ των αξιωματικών της οργάνωσης ΥΒΕ (βασικώς) Κοζάνης και των τοπικών αρχηγών των ανταρτικών τμημάτων του ΕΑΜ, τελικώς δεν είχε βιωσιμότητα. Ακολούθησε, ένεκα πολιτικών αντιθέσεων και αμοιβαίων καχυποψιών μεταξύ ΕΑΜ και εθνικιστικών οργανώσεων, ξεχωριστός κι όχι ενιαίος αντιστασιακός α- γώνας. Ακόμη και οι ίδιες οι εθνικιστικές ομάδες σπαράσσονταν από αντιθέσεις και διαμάχες, που είχαν πολλές φορές την αφετηρία τους και στην προπολεμική μεταξική εποχή. Εν τω μεταξύ, η ΥΒΕ είχε μετονομασθεί σε ΠΑΟ («Πανελλήνιος Απελευθερωτική Οργάνωσις»). Την άνοιξη 1943, η ΠΑΟ έβγαλε την πρώτη ανταρτική ομάδα με επικεφαλής λοχαγό και αριθμό αξιωματικών στην περιοχή Πιερίων, «αλλ ευθύς εξ αρχής α- ντιμετώπισε την εχθρότητα του ΕΑΜ». 12 Ευθύς εξαρχής, όμως, αντιμετώπιζε και το ΕΑΜ την εχθρότητα της ΠΑΟ (πρώην ΥΒΕ), γιατί στο εσωτερικό της καλλιερ- 10 «Έκθεσις γεγονότων εις τα βουνά, δράσεως μονίμων αξιωματικών, δράσεως υπαλλήλων, κρίσεις και προτάσεις» (Θεσσαλονίκη ) υπολοχαγού πεζ. Εμμ. Νικολούδη. Περί της συγκεκριμένης έκθεσης, αλλά και για την κατά την Κατοχή δράση του υπολοχαγού Νικολούδη βλ. στο Κεφ Πρόκειται για την παράγραφο «ΙΙ» της παραπάνω έκθεσης. 12 Συνταγματάρχη πεζ. Παν. Γούλα, «Έκθεσις περί της εν Μακεδονία καταστάσεως από απόψεως δράσεως ανταρτικών ομάδων», Κάιρο , ΔΙΣ, Αρχεία Εθν. Αντίστασης ( ), τ. 5 ος, σ. 180.

5 Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στην κατεχόµενη Μακεδονία ( ) 21 γούνταν η έντονη απέχθεια για το ΕΑΜ, του οποίου η δράση ταυτιζόταν με το ΚΚΕ, η ηγεσία του οποίου είχε αποδεχτεί παλιότερα (1924) την απόφαση για την αυτονομία της Μακεδονίας. Τελικώς το ΕΑΜ, «δια της υπεροχής των δυνάμεών του και ιδία των μέσων του» εξουδετέρωσε την ΠΑΟ. 13 Έτσι, οι αξιωματικοί της ΠΑΟ επιστρέφουν ή καταφεύγουν για ασφάλεια στη Θεσσαλονίκη, ενώ άλλοι «αιχμαλωτισθέντες υπό του ΕΛΑΣ» 14 προσχωρούν σ αυτόν εξ ανάγκης κατά βάση. Ο διχασμός όμως δεν τελειώνει εδώ. Στη θέση της ΠΑΟ εμφανίζονται στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία οι αντικομμουνιστές συνεργάτες των γερμανικών αρχών, «οι Καπετάνιοι» Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος, Παπαδόπουλος Μιχαήλ (Μιχάλαγας), Κισά- Μπατζάκ κ.ά., τα τμήματα των οποίων πλαισιώνουν και κάποιοι μόνιμοι αξιωματικοί «κάτω του βαθμού του Λοχαγού» 15 (σχεδόν όλοι τους και μη προερχόμενοι εκ της Σχολής Ευελπίδων), κατατασσόμενοι έτσι, και εκ των πραγμάτων, στην κατηγορία των δωσίλογων. Παράλληλα το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έχει απέναντί του, πέραν των κατακτητών και των αντικομμουνιστών συνεργατών τους, και τα ένοπλα τμήματα των «ηρώων» του δωσιλογισμού, όπως το «Ελληνικό Σώμα Εθελοντών» του συνταγματάρχη Πούλου που, σε αρκετές περιπτώσεις, τα μέλη του συμπεριφέρονταν «προς το ντόπιο πληθυσμό με μεγαλύτερη αγριότητα από όσο οι ίδιοι οι Γερμανοί». 16 Απ ό,τι φαίνεται, δεν υστερούσαν σε βαρβαρότητες και οι συνεργαζόμενοι «με Γερμανούς». Ο υπολοχαγός πεζικού Νικολούδης Εμμ. στην από έκθεσή του συγκεκριμένα αναφέρει: «Οι συνεργασθέντες με Γερμανούς εις περιοχήν Κοζάνης, κατά της Ελευθέρας λεγομένης Ελλάδος, διέπραξαν βαρβαρότητας οσάκις ηδυνήθησαν. Ομαδικοί τάφοι υπάρχουν εις χωρίον Σαρακίνα Βεντζίων και εις τα ΝΔ τμήματα του Πάικου». 17 Το βιβλίο επιχειρεί να δώσει έτσι και μια εικόνα του τότε διχασμού του Εμφύλιου πολέμου ουσιαστικά, που στη Βόρεια Ελλάδα είχε ξεκινήσει, καθώς φαίνεται, πολύ πριν τελειώσει η Κατοχή των Γερμανών στη χώρα μας. Προς τούτο, λοιπόν, εστιάζεται σε αντιπαραθέσεις, διαμάχες αλλά και συμμαχίες προσώπων (αξιωματικών) και οργανώσεων, καθώς και σε συγκρούσεις ένοπλων τμημάτων αντιστασιακών ή μη. 13 Ό.π., σ Από έγγραφη αναφορά υπολοχαγού πεζ. Ψαλτόπουλου Γαβριήλ (Θεσσαλονίκη ). ΥΣΑ, ατ. έ. Ψαλτόπουλου Γαβριήλ. 15 Κυριάκος Ιορδανίδης, «Εθνική Αντίστασης Μακεδονίας κατά των Σλαυοκομμουνιστών», ΓΕΣ\ΔΙΣ, Αρχεία Εθν. Αντίστασης ( ), τ. 5 ος, σ PIC Raper No 55, Greek Security Battalions , ΔΙΣ, Αρχεία Εθν. Αντίστασης , Αθήνα 1998, τ. 8 ος, σ «Έκθεσις γεγονότων εις τα βουνά, δράσεως μονίμων αξιωματικών, δράσεως υπαλλήλων, κρίσεις και προτάσεις» (Θεσσαλονίκη ) υπολοχαγού πεζ. Νικολούδη Εμμ.. (Βλ. σ. 62).

6 22 Επιπλέον, στέκεται και στη διαγωγή, το ήθος και την αξιοπρέπεια ή μη των α- ξιωματικών κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και στον τρόπο ένταξης ενός α- ριθμού εξ αυτών στον ΕΛΑΣ λόγω των διαφόρων τους επιφυλάξεων. Γιατί είναι γεγονός ότι οι μόνιμοι αξιωματικοί, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, είχαν σοβαρές επιφυλάξεις σχετικώς με τους σκοπούς της οργάνωσης ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Για κάποιους μάλιστα οι επιφυλάξεις αυτές είχαν αληθινή βάση, όπως οι ίδιοι διαπίστωσαν ό- ταν εντάχθηκαν και ανέλαβαν υπηρεσία στον ενεργό ΕΛΑΣ. Ο διοικητής του 50 ού Συντάγματος ΕΛΑΣ περιοχής Ολύμπου-Πιερίων, ταγματάρχης πεζικού Παπαδάκης Παντελής, γράφει: 18 Διαμένων εις Αθήνας ήμην ξένος προς τας ποικιλωνύμους οργανώσεις και τας πολιτικάς αυτών επιδιώξεις, είχα πάντοτε σοβαράς επιφυλάξεις προς τους σκοπούς της καλουμένης οργανώσεως ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Εν τούτοις τον Απρίλιον 1944 ενέδωσα εις ατομικήν πρόσκλησιν του Στρατηγού Μάντακα και απεφάσισα να βγω στο βουνό εντασσόμενος εις τας τάξεις του Ε- ΛΑΣ εν τη πεποιθήσει ότι εξεπλήρουν ένα καθαρώς στρατιωτικόν καθήκον. Ούτω από του Μαΐου του 1944 ευρέθην Διοικητής του 50 ού Συντάγματος ΕΛΑΣ εις την περιοχήν Όλυμπος-Πιερία. Δυστυχώς εκεί ευθύς εξ αρχής διεπίστωσα ότι ήμην αιχμάλωτος της πρώτης αποφάσεώς μου ν αγωνισθώ για την πατρίδα μου. Ήλπιζα εντούτοις ότι η τελική εξέλιξις η οποία από τότε είχε τεθή υπό συζήτησιν θα έφερε τους πάντας να κατανοήσουν εγκαίρως ότι δεν είναι συμφέρον, ούτε εθνικόν ούτε πολιτικόν, να χανώμεθα ολόψυχα εις ένα τραγικό παιχνίδι το ο- ποίον ένας κύκλος αριβιστών ανέλαβε να παίξη παραβλέποντας την τραγικότητα που θ αποδώση. Ένας στόχος δε ακόμη του βιβλίου είναι να διαπιστωθεί αν όσοι μόνιμοι αξιωματικοί εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ «εστάθησαν εις το ύψος των». 19 Γιατί, γενικώς, «κατά το διάστημα της Κατοχής ο Στρατιωτικός κόσμος έδωσεν εξετάσεις. Άλλοι ηρίστευσαν και άλλοι απεδείχθησαν μηδενικά» «Ο εκ μονίμων εφ. Ταγματάρχης Πεζ. Παπαδάκης Παντελής του Ι., προς το Υπ. Στρ/κών (Δ/νσιν Πεζ.)», Αθήναι ΥΣΑ, ατ. έ. Παπαδάκη Παντ., ΑΜ Βλ. και σ. 246, όπου παρατίθεται ολόκληρος η από αναφορά του εν λόγω αξιωματικού. 19 «Έκθεσις γεγονότων κ.λπ.» υπολοχαγού πεζ. Νικολούδη Εμμ.. (Βλ. σ. 62). 20 Έγγραφη αναφορά ( ) ταγματάρχη πυρ. Σταματόπουλου Χρ. με θέμα «Παράπονα» (Υ- ΣΑ, ατ. έ Σταματόπουλου). Ο ταγματάρχης Σταματόπουλος, ο οποίος είχε επιζητήσει σύμφωνα με παράγραφο της ως άνω αναφοράς του «την απολύτρωσίν» του «εις την ιεράν διακονίαν της Θέμιδος» (ο ίδιος είχε «σπουδάσει Νομικά, Οικονομικά και Πολιτικάς Επιστήμας»), σκοτώθηκε κατά την επίθεση του «Δημοκρατικού Στρατού» στην πόλη της Νάουσας τον Ιανουάριο Ανήκε στη δύναμη του εθνικού στρατού.

7 Αντιπαραθέσεις και διαµάχες στην κατεχόµενη Μακεδονία ( ) 23 Μετά την απελευθέρωση, αρκετοί αξιωματικοί ακόμη και απ αυτούς που α- ρίστευσαν ή που στάθηκαν στο ύψος τους ύστερα από «κρίσεις Συμβουλίων υ- πέστησαν το ανηλεές μαστίγωμα μιας πανηγυρικής αποδοκιμασίας». 21 Ειδικά αυτοί που είχαν υπηρετήσει στον ΕΛΑΣ. Κύριοι κατήγοροι των τελευταίων ήταν (αμέσως μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, αλλά και αργότερα) εκείνοι εκ των συναδέρφων τους (κι όχι μόνο) που «παρέμειναν αδρανείς καθ όλην την διάρκειαν της Κατοχής εν Θεσσαλονίκη» και σε άλλες πόλεις, αλλά κυρίως, όπως διαπιστώσαμε από την όλη μας έρευνα, όσοι είχαν υπηρετήσει στα εθνικιστικά τμήματα των συνεργαζομένων με τους Γερμανούς Καπεταναίων. Ο υπίλαρχος Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος, ο οποίος «ηναγκάσθη να υπηρετήση εις τον ΕΛΑΣ», αλλά κατά την εκεί υπηρεσία του τήρησε «εθνοπρεπή στάσιν», και του οποίου «γενικώς η όλη διαγωγή και δράσις του κατά τον χρόνον της Κατοχής υπήρξεν εθνική και ηρωική», 22 σε αναφορά παραπόνων του γράφει: 23 «Ήδη παρ όλας τας θυσίας, κόπους και στερήσεις τόσον εμού όσον και της οικογενείας μου κατά τον χρόνον της Κατοχής, αντί να ικανοποιηθώ ηθικώς, απεκλείσθην των προαγωγών, προαχθέντες έτεροι συνάδελφοι οι οποίοι, καίτοι δεν είχον τας υποχρεώσεις άς είχεν ο υποφαινόμενος, παρέμειναν αδρανείς καθ όλην την διάρκειαν της Κατοχής εν Θεσσαλονίκη και οίτινες σήμερον έχουν ικανοποιηθή ποικιλοτρόπως. Τ ανωτέρω τ αναφέρω μετά πόνου και πικρίας». Τελικώς, ένα μέρος εξ αυτών που υπηρέτησαν στον ΕΛΑΣ αποκαταστάθηκε. Όλοι τους όμως παρακολουθούνταν «ενδελεχώς» υπό των μονάδων τους 24 κι ε- πιπλέον συνάντησαν φραγμούς στην εξέλιξή τους. Οι εν λόγω φραγμοί-διωγμοί (φανεροί ή συγκαλυμμένοι) ήταν έργο, κυρίως, των αξιωματικών του «υπερπατριωτικού» ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) Ό.π.. Το πρώτο Συμβούλιο («Ειδ. Στρ. Συμβούλιον») συστάθηκε τον Απρίλιο Μέχρι τότε είχαν δοθεί στο Συμβούλιο αυτό, προς κρίση, 577 ονοματεπώνυμα μονίμων αξιωματικών και υπαξιωματικών που είχαν υπηρετήσει στον ΕΛΑΣ. Αρχές Μαΐου 1945 γνωστοποιήθηκαν άλλα 234 ονοματεπώνυμα στελεχών της αυτής κατηγορίας. Σύνολο 811. Από το σύνολο αυτό, το μεγαλύτερο ποσοστό τέθηκε στο Β Πίνακα. (Τα στοιχεία: Από έγγραφο που αφορά τον επίλαρχο Χρ. Λαζαρίδη. ΥΣΑ, ατ. έ. του ίδιου). 22 «Βεβαίωσις» αντισυνταγματάρχη πεζ. Παπαθανασίου Ι. «υπό την ιδιότητα του Δ/ντού Επιχειρήσεων της Εθνικής Οργανώσεως ΠΑΟ κ.λπ.». (Θεσσαλονίκη ). ΥΣΑ, ατ. έ. Παπαδόπουλου Κων. του Αριστομένους, ΑΜ «Παράπονα Διοικητού Εφίππου Αποσπάσματος ΧΙ Μεραρχίας» υπιλάρχου Παπαδόπουλου Κων. ( ). ΥΣΑ, ό.π. 24 Σε έγγραφο του ΓΕΣ ( ) προς 562 Τάγμα Πεζικού με θέμα: «Αποκατάσταση Λοχαγού Πεζικού Κανέλλου Ρήγα» διαβάζουμε: «Η Μονάς του να παρακολουθή τούτον ενδελεχώς και να αναφέρη εις ΓΕΣ\ΒΙ\Ι\, εν καιρώ, περί της επιδεικνυομένης διαγωγής του». ΥΣΑ, ατ. έ. Κανέλλου Ρήγα. 25 Ο ΙΔΕΑ ήταν μυστική-συνομωτική οργάνωση (παραστρατιωτική-αντιστρατιωτική) που δρούσε στους κόλπους του εθνικού Στρατού από το 1945 έως και το 1951 (τουλάχιστον) και είχε τάξει ως σκοπό της την ενίσχυση του Βασιλιά και των Κυβερνήσεων που διόριζε αυτός, κινούμενη πάντα στη φανατική αντικομμουνιστική γραμμή. Δημ. Καραγιαννάκος, Ταξιδεύοντας προς Κόρυμβον, Αθήνα

8 24 Ο ταξίαρχος ε.α. Κανέλλος Ρήγας, που είχε υπηρετήσει στον ΕΛΑΣ (Δ. Μακεδονία) σε αίτησή του (1987) «προς τον Υπουργό Εθνικής Αμύνης» γράφει: «Αναφέρω ότι οι φραγμοί στην εξέλιξή μου και η άκαιρη αποστρατεία μου οφείλονται στο γεγονός της υπηρεσίας μου στον ΕΛΑΣ επί Κατοχής. Με την ευκαιρία αυτή κρίνω σκόπιμο ν αναφέρω, ότι στην ανωτέρω περίπτωση υπάγονται ευάριθμοι άλλοι αξιωματικοί που παρέμειναν στο στράτευμα μετά την απελευθέρωση, για τους οποίους παραδόξως ουδέν μέτρο ελήφθη για διοικητική τους αποκατάσταση, παρ ότι είναι οι εκ των περιστάσεων περισσότερα προσφέροντες και περισσότερο αδικηθέντες και αδικαίωτοι και παραγκωνισθέντες. Ίσως διότι από σεμνότητα δεν ενόχλησαν τους αρμοδίους Είναι παγκοίνως γνωστό, ότι πρωτοστατούντος του υ- περπατριωτικού ΙΔΕΑ, οι υπηρετήσαντες στον ΕΛΑΣ ετέθησαν υπό φανερό ή συγκαλυμμένο διωγμό και με διάφορες προφάσεις, αποφάσεις, διαταγές και σκηνοθετημένες ενέργειες, υποβαθμίσθη η σταδιοδρομία τους και εφράχθη η εξέλιξή τους γιατί εθεωρείτο κηλίδα για τον αξιωματικό η υπηρεσία του στον ΕΛΑΣ». 26 Κλείνοντας, πρέπει να τονιστεί, προς άρση πιθανής παρεξήγησης, πως το παρόν έργο ούτε κατά διάνοια έχει πρόθεση να θίξει τη μνήμη κάποιου ένας και μοναδικός ο σκοπός του κι ο στόχος του: η παρουσίαση όσων περισσότερων αρχειακών τεκμηρίων ήτανε δυνατόν, με στόχο την αναψηλάφηση (όπου αυτό είναι αναγκαίο) των πεπραγμένων της κατοχικής περιόδου και στη Μακεδονία. 1977, σ. 368, 369, 396, 397, 398 και Σόλωνας Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας , Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, τ. 6 ος, σ. 21, 57, 79, 81. Προσθέτουμε ότι στο πνεύμα του ΙΔΕΑ και της φανατικής αντικομμουνιστικής γραμμής κινούνταν, ακόμη και μετά τη λήξη του Εμφύλιου πολέμου, ο τότε (1951) ταξίαρχος Φροντιστής Αθ. (ένας από τα βασικά στελέχη της ΠΑΟ, κατά την Κατοχή, όπως θα δούμε στο παρών έργο). Ο εν λόγω ταξίαρχος την άνοιξη του 1952 (επί Κυβέρνησης Πλαστήρα-Φιλελευθέρων) τιμωρήθηκε με δίμηνο φυλάκιση «διότι Επιτελάρχης ών Σώματος παρουσίασε το εκπληκτικόν φαινόμενον να απιστήση προς την αποστολήν του και προς τους προϊσταμένους του γενόμενος τυφλόν όργανον αντιστρατιωτικής οργανώσεως φθάσας εις το σημείον να προβαίνει [άνοιξη του 1951 και πριν] εις μυήσεις Αξιωματικών». (Στο ΠΑΣ που είχε προηγηθεί, ο Φροντιστής στην απολογία του ως εγκαλούμενος ανέφερε ότι δεν υπήρξε μέλος του ΙΔΕΑ, παραδέχτηκε όμως ότι τον Μάιο του 1951 είχε καταβάλει προσπάθεια όπως: «Οι Αξιωματικοί συγκροτηθούν στην Φανατικήν Αντικομμουνιστικήν Γραμμήν»). ΥΣΑ, ατ. έ. Φροντιστή Αθ. 26 «Αίτηση Ταξιάρχου ε.α. Κανέλλου Ρήγα προς τον Υπουργό Εθνικής Αμύνης» (Θεσσαλονίκη ), με την οποία αιτείται τη διοικητική του αποκατάσταση «στον δικαιούμενο βαθμό του μάξι ταξιάρχου, από τον κατεχόμενο τοιούτο του μίνι». ΥΣΑ, ό.π.