TÜRK-YUNAN MEDYA BULUŞMASI ΓΕΦΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΟΥΡΚΙΑΣ - ΕΛΛΑΔΑΣ

Transcript

1 Bu program Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir. Αυτό το πρόγραμμα συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Δημοκρατία της Τουρκίας. Διάλογος της Κοινωνίας Πολιτών TÜRK-YUNAN MEDYA BULUŞMASI ΓΕΦΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΟΥΡΚΙΑΣ - ΕΛΛΑΔΑΣ TURKEY GREECE MEDIA BRIDGING G DERGİ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ AĞUSTOS 2015 Αύγουστος 2 BİR HASRET ÖYKÜSÜ: MÜBADELE Μια ιστορία της νοσταλγίας: Ανταλλαγή project art creative mice

2 ANLAMAK, ANLATMAK, ANLAŞMAK... Sivil Toplum Diyaloğu Programı; Medya, STK ve Kamu Personelini daha güçlü bir işbirliği için biraraya getiriyor. TO EXPLAIN, TO LISTEN & TO UNDERSTAND EACH OTHER... Civil Society Dialogue Programme brings together Media, CSO and Public Officials for a stronger cooperation April Nisan May September October Mayıs June Eylül October Ekim Haziran Ekim 2015

3 Bu program Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir. Αυτό το πρόγραμμα συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Δημοκρατία της Τουρκίας. TURKEY GREECE MEDIA BRIDGING Διάλογος της Κοινωνίας Πολιτών Projesi ΓΕΦΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ - ΕΛΛΑΔΑΣ project art creative mice

4 G DERGİ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ İÇİNDEKİLER İmtiyaz Sahibi / Υπεύθυνος έκδοσης Ali Akgün / Αλί Άκγκιουν ali@aral.org Genel Yayın Yönetmeni / Αρχισυντάκτης Arzu Akgün / Αρζού Άκγκιουν arzu@aral.org Yayın Danışmanı / Σύμβουλοι Σύνταξης Burak Bekdil / Μπουράκ Μπέκντιλ Hürriyet Daily News Doç. Dr. Burcu Sümer / Καθ. Δρ. Μπουρτζού Σουμέρ Ankara Üniversitesi, İletişim Fakültesi Öğretim Görevlisi Τμημ. Επικοινωνίας του Πανεμ. Άγκυρας Özge Mumcu / Οζγκέ Μουμτζού Gazeteci / δημοσιογράφος Sedat Bozkurt / Σεντάτ Μπόζκουρτ / Fox Tv Yrd. Doç. Dr. Sevgi Can Yağcı Aksel Αναπλ. Καθ. Δr. Σεβγκί Τζαν Υαγτζί Ακσέλ Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Görevlisi Τμημ. Επικοινωνίας του Πανεμ. Άγκυρας Zafer Çakmak / Ζαφέρ Τσακμάκ Habertürk Ankara Temsilcisi / Άγκυρας TÜRK-YUNAN MEDYA BULUŞMASI PROJESİ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΕΦΥΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ-ΕΛΛΑΔΑΣ Proje Koordinatörü / Συντονιστής Προγράμματος Aral Group Arzu Akgün arzu@aral.org Proje Asistanı / Βοηθός Προγράμματος Aral Group Fatoş Dervişoğlu fatos@aral.org Proje Koordinatörü / Συντονιστής Προγράμματος A4 Art Design Berin Myisli Proje Asistanı / Βοηθός Προγράμματος A4 Art Design Ξένια Χατζηαγγελή turkeygreecemediabridging@gmail.com 04 mübadele / Η Ανταλλαγή Bu dergi Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti nin mali desteği ile üretilmiştir. Bu derginin içeriğinden sadece Aral Group sorumludur ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği, Türkiye Cumhuriyeti veya Avrupa Birliği Bakanlığı nın görüşlerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz. Türk Yunan Medya Buluşması projesi Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği tarafından ortak finanse edilen Sivil Toplum Diyaloğu Programı çerçevesinde gerçekleştiriliyor. Program, Türkiye ve Avrupa Birliği üyesi ülkelerden sivil toplum kuruluşlarının, ortak bir konu etrafında bir araya gelerek, toplumların birbirini tanımaları, karşılıklı bilgi alışverişi ve kalıcı diyalog kurmalarını sağlayan bir platform olarak geliştirildi. Programın teknik uygulamasından Avrupa Birliği Bakanlığı sorumlu. Merkezi Finans ve İhale Birimi ise Programın sözleşme makamı. Dergide yayınlanan makale, yazı, haber ve fotoğrafların sorumluluğu yazarların sahibine aittir. Το περιοδικό αυτό εκδόθηκε με την υλική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Τουρκικής Δημοκρατίας. Αποκλειστικός υπεύθυνος για το περιεχόμενό του είναι το Aral Group και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αντικατοπτρίζει τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Τουρκικής Δημοκρατίας ή του υπουργείου Ευρωπαϊκών Υποθέσεων. Το πρόγραμμα Γεφύρωση των Μέσων Ενημέρωσης Τουρκίας-Ελλάδας πραγματοποιείται στα πλαίσια του προγράμματος Διαλόγου Κοινωνίας Πολιτών που χρηματοδοτείται από κοινού από την Τουρκική Δημοκρατία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πρόγραμμα αναπτύχθηκε ως πλατφόρμα συνάντησης των θεσμών της κοινωνίας πολιτών της Τουρκίας και των κρατών μελών της ΕΕ με αφορμή κάποιο κοινό θέμα, και στοχεύει στην καλύτερη γνωριμία μεταξύ των κοινωνιών, στην αμοιβαία ανταλλαγή πληροφοριών και στη δημιουργία μόνιμων διόδων διαλόγου. Για την τεχνική εφαρμογή του προγράμματος υπεύθυνο είναι το υπουργείο Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και αναθέτουσα αρχή η Κεντρική Μονάδα Χρηματοδοτήσεων και Αναθέσεων. Η ευθύνη για τα άρθρα, κείμενα, ρεπορτάζ και φωτογραφίες της έκδοσης ανήκει στους συγγραφείς. 36 eğitim / εκπαίδευση Ataç 1 Sk. 25/11 Kızılay, Ankara / Turkey T: F: Baskı/ΕκτυΕκτυπώσεις: TDV Yayın, Mat. ve Ticaret İşl Sayı/αριθμός: 2 Basım Tarihi/ ιστορίαιστορία:

5 G DERGİ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 20 büyükelçi /πρέσβυς 44 danışman / σύμβουλος 32 müzik / μουσική TRGR 3

6 MÜBADELE BİR HASRET ÖYKÜSÜ: MÜBADELE Mια Ιστορία Νοσταλγίας: Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ *Bayan Mitra siyah elbisesinin önündeki cepten bir patik çıkardı. Tek bir patik... Al bunu İkbal Hanım. Bir gün bu toprağa dönersen öbür teki evinde, duvarda asılı olacak. Sen de Türkiye ye götür bu teki. Anna Maria nın bir ayağı toprağında olsun * (Bir Avuç Mazi-Fügen Ünal Şen) * Η κυρία Μήτρα έβγαλε μια πλεκτή κάλτσα από την μπροστινή τσέπη του μαύρου φορέματος της... Πάρ την αυτήν, κυρία Ικμπάλ. Εάν γυρίσεις κάποια μέρα σε αυτά τα χώματα, η άλλη μονή θα είναι στο σπίτι, κρεμασμένη στον τοίχο. Πάρε αυτή την μονή στην Τουρκία. Το ένα πόδι της Άννας - Μαρίας να είναι στα χώματα της * (Μια χούφτα Παρελθόν - Φουγκέ Ουνάλ Σεν) 4

7 Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ Okuduğunda insanın içini sızlatan, boğazına bir yumruk gibi saplanan ve en olmadık anlarda akla gelen gerçek yaşam hikâyeleriyle doludur güzel yurdumuz Anadolu... Bu hikâyelerin belki de en dokunaklıları ve en acımasızları iki toprağın insanlarının yer değiştirmek zorunda bırakıldığı mübadelede, bu toprakların bağrına gözyaşıyla yazılmışlardır. Neler yoktur ki bu gözyaşında... Sırtta alelacele toplanmış iki bavul, elde açlıktan, yorgunluktan, hastalıktan kıvranan çocuklar... Arkada bırakılan eş, dost, toprak, yıllarca verilen emek, ataların mezarları, geçmiş... İster Selanik, Kavala; ister Samsun, İzmir olsun hikâyeler hep aynıdır. Yıllarca aynı topraklarda yaşamış kök salmış insanlara sen bu toprağın vatandaşı değilsin ve şuraya gideceksin denmiş ve kısa bir süre içerisinde uzun yıllar yaşadığı köyünü, kasabasını, evini terk etmesi istenmiş. İstenmiş istenmesine de; ne Yunanistan da yaşayan Türk halkı gelmek istemiş, ne Anadolu da yaşayan Yunan halkı bırakmak istemiş yıllarca vatan bildiği topraklarını. Ama ne çare! Evlerin bembeyaz kireçli duvarlarına son bir kez el sürülür, gözyaşıyla ıslanmış dudaklarla son bir kez öpülüp koklanır ve ardına bakılarak terk edilir, yine gelirim umuduyla... Mübadele Tarihi İki ülke halkını böylesi zor bir duruma maruz bırakan Türkiye- Yunanistan Nüfus Mübadelesi, 1923 yılında Lozan Barış Antlaşması na ek olarak yapılan sözleşme uyarınca Türkiye ve Yunanistan Krallığı nın kendi ülkelerinin yurttaşlarını din esası üzerine zorunlu göçe tabi tutmasına verilen addır. Göçe tabi tutulan kişilere ise mübâdil denir. Mübadele ile Ortodoks Hristiyan Rum Anadolu dan Yunanistan a, Müslüman Türk de Yunanistan dan Türkiye ye göç etmek zorunda kalmıştır. Είναι γεμάτη με πραγματικές ιστορίες που σου ραγίζουν τη καρδιά όταν τις διαβάζεις, κάθονται σα μια γροθιά στο λαιμό και σου έρχονται στο μυαλό στις πιο απρόβλεπτες στιγμές, έτσι είναι η όμορφη μας πατρίδα, η Ανατολία... Ίσως οι πιο συγκινητικές και οι πιο σκληρές από αυτές τις ιστορίες γράφτηκαν στη ψυχή αυτών των χωμάτων στην ανταλλαγή που αναγκάστηκαν οι άνθρωποι των δύο χωρών. Και τι δεν υπάρχει σε αυτά τα δάκρια... Στην πλάτη δύο μπαούλα που ετοιμάστηκαν βιαστικά, στα χέρια παιδιά που υποφέρουν από την πείνα, την κούραση και τις αρρώστειες... Συγγενείς και φίλοι, χώματα, ο κόπος χρόνων, οι τάφοι των προγόνων, το παρελθόν που αφήνουν πίσω... Είτε Θεσσαλονίκη, Καβάλα, είτε Σαμψούντα, Σμύρνη, οι ιστορίες είναι πάντα ίδιες. Σε ανθρώπους που ρίζωσαν για χρόνια στα ίδια χώματα, είπαν ότι δεν είναι πλέον υπήκοοι αυτών των εδαφών και θα πας στο τάδε μέρος και τους ζητήθηκε να εγκαταλείψουν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα τα χωριά, τις κωμοπόλεις και τα σπίτια που ζούσαν για χρόνια. Το ζήτησαν μεν, αλλά ούτε ο τουρκικός λαός που ζούσε στην Ελλάδα ήθελε να έρθει, ούτε και ο ελληνικός λαός που ζούσε στην Ανατολία ήθελε να εγκαταλείψει τα χώματα που ήξερε για πατρίδα του. Όμως καμία ελπίδα! Αγγίζουν για μια τελευταία φορά τους ασβεστωμένους τοίχους των σπιτιών, φιλούν και μυρίζουν για μια τελευταία φορά με δάκρια στα μάτια τους τοίχους και τα εγκαταλείπουν κοιτώντας πίσω τους με την ελπίδα ότι κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουν... Η ιστορία της Ανταλλαγής Η Ανταλλαγή Πληθυσμών Τουρκίας - Ελλάδας που υπήρξε μια μεγάλη πληγή για τους λαούς των δύο χωρών, είναι η ονομασία που αποδόθηκε στην υποχρεωτική μετανάστευση που έκαναν οι ίδιοι οι υπήκοοι της Τουρκίας και του Βασίλειου της Ελλάδας βάσει της πρόσθετης συμφωνίας και βάσει θρησκείας, TRGR 5

8 MÜBADELE Mübadele kapsamına giren kişiler ile mübadele kapsamına girmeyen kişiler arasındaki ayrımın ana kıstası ırk ya da dil değil din olduğu için Rum denilenlerin arasında, Türkçe den başka dil bilmeyen ve konuşmayan Türk Ortodoks Hristiyan Gagavuzlar ile Karamanlı Ortodokslar, Yunanistan dan gelen Müslümanların arasında da Türklerin yanında Drama, Kavala, Karacaova ve Kesriye den gelen Bulgarca ve Makedonca konuşan Pomaklar, Rumence konuşan Ulahlar, Rumca (Yunanca) konuşan Patriyotlar ve kendi dilleriyle konuşan Arnavutlar da bulunmuşlardır. Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi kapsamında Türkiye de sadece İstanbul kenti ile Gökçeada ve Bozcaada da oturan Rumlar, Yunanistan da ise sadece Batı Trakya Türkleri mübadeleden muaf tutulmuşlardır. Mübadelede Drama, Girit, Kavala, Selanik, Vodina ve Yanya dan Türkiye ye gelen nüfus Doğu Trakya ve Batı Anadolu da Rum azınlığın ayrılışı ile boşalan yerlere iskân edilmişlerdir. Mübadillerin yoğun olarak iskân edildikleri şehirler Adana, Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Edirne, İstanbul, İzmir, Kırklareli, Kocaeli, Manisa, Mersin, Samsun ve Tekirdağ idi. Sözleşmenin içeriği Sözleşme 19 maddeden oluşuyordu. Sözleşme gereği 1 Mayıs 1923 tarihi itibariyle Türkiye topraklarındaki Rum/Ortodoks nüfus ile Yunanistan topraklarındaki Türk/Müslüman nüfus arasında zorunlu göç uygulaması şarta bağlanmış oluyordu. Mübadeleye tabi tutulmayacak olanlar sözleşmenin 2. maddesinde belirtildiği üzere Batı Trakya Türkleri ile İstanbul Rumları idi. 3. madde ile 18 Ekim 1912 tarihinden itibaren yerlerinden göç etmiş olanlar da mübadele kapsamına alınıyordu. 6. ve 7. maddelere göre göçe tabi tutulanlara her iki hükümette gereken kolaylığı gösterecek, mübadil kişi terk ettiği ülkenin vatandaşlığından çıkacak yeni geldiği ülkenin vatandaşlığını alacaktı. 5. maddeye göre mübadillerin mülkiyet haklarına hiçbir zarar verilmeyecekti. 8. maddeye göre ise mübadiller her çeşit taşınır mallarını hiçbir vergiye tabi olmadan yanlarında getirebileceklerdi. 9. maddeye göre mübadillerin geldikleri yerde bırakmış oldukları mallar Karma Komisyon tarafından tasfiye edilecekti. Bu madde 18 Ekim 1912 den sonra yerlerinden ayrılanları da kapsayacaktı. που συνάφθηκε στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης το Τα άτομα που αναγκάστηκαν στην υποχρεωτική ανταλλαγή ονομάζονται ανταλλαγέντες. Με την ανταλλαγή μεταφέρθηκαν υποχρεωτικά Ορθόδοξοι Χριστιανοί Ρωμιοί από την Ανατολία στην Ελλάδα και Μουσουλμάνοι Τούρκοι από την Ελλάδα στην Τουρκία. Το κύριο κριτήριο ανάμεσα στα άτομα που συμπεριλήφθηκαν στην ανταλλαγή και σε αυτά που δεν συμπεριλήφθηκαν, δεν ήταν η φυλή ή η γλώσσα και γι αυτό το λόγο ανάμεσα σε όσους αποκαλούνταν Ρωμιοί υπήρχαν και Τούρκοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί Γκαγκαούζοι και Καραμανλήδες Ορθόδοξοι που δεν γνώριζαν άλλη γλώσσα εκτός των Τουρκικών, και ανάμεσα στους Μουσουλμάνους που ήρθαν από την Ελλάδα υπήρχαν πέρα από τους Τούρκους και Πομάκοι από τη Δράμα, τη Καβάλα, το Καρατζάοβα και την Κεσρίγιε που μιλούσαν Βουλγαρικά και Σλαβικά), Βλάχοι που μιλούσαν Ρουμάνικα, Πατριώτες που μιλούσαν Ρωμέϊκα (Ελληνικά) και Αλβανοί που μιλούσαν τη δική τους γλώσσα. Στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών Τουρκίας - Ελλάδας, εξαιρέθηκαν μόνο οι Ρωμιοί που κατοικούσαν στην πόλη της Κωνσταντινούπολης, την Ίμβρο και την Τενέδο και οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα. Στην ανταλλαγή, ο πληθυσμός που ήρθε από τη Δράμα, την Κρήτη, τη Καβάλα, τη Θεσσαλονίκη, τη Βοδίνα και τα Γιάννενα εγκαταστάθηκαν στα μέρη που είχαν εκκενωθεί μετά από την αποχώρηση της ελληνικής μειονότητας στην Ανατολική Θράκη και τη Δυτική Ανατολία. Οι πόλεις όπου εγκαταστάθηκαν ως επί το πλείστον οι ανταλλαγέντες ήταν τα Άδανα, το Μπαλίκεσιρ, το Μπιλέτζικ, η Προύσα, το Τσανάκαλε, η Αδριανούπολη, η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη, το Κιρκλάρελι, το Κοτζάελι, η Μανίσα, η Μερσίνη, η Σαμψούντα και το Τεκίρνταγ. Το περιεχόμενο της Συνθήκης Η Συνθήκη αποτελούνταν από 19 άρθρα. Βάσει της συνθήκης, ως από 1η Μαΐου 1923 θα γινόταν αναγκαστική ανταλλαγή ανάμεσα στον ελληνορθόδοξο πληθυσμό της Τουρκίας και τους Τούρκους Μουσουλμάνους στην Ελλάδα. Όσοι δεν θα συμπεριλαμβάνονταν στην ανταλλαγή, ήταν οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, όπως αναφέρεται στο 2ο άρθρο της συνθήκης. Με το άρθρο 3, συμπεριλαμβάνονταν στην ανταλλαγή και οι άνθρωποι που είχαν φύγει από τον τόπο τους από τις 18 Οκτωβρίου 1912 και μετά. Σύμφωνα με τα άρθρα 6 και 7, και οι δύο κυβερνήσεις θα έκαναν τις απαραίτητες διευκολύνσεις για τους πρόσφυγες, ο ανταλλαγείς θα έχανε την υπηκοότητα της χώρας που εγκαταλείπει και θα αποκτούσε την υπηκοότητα της χώρας στην οποία ερχόταν. Σύμφωνα με το 5ο άρθρο, οι ανταλλαγέντες δεν θα έχαναν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας τους. Σύμφωνα με το άρθρο 8, οι ανταλλαγέντες θα μπορούσαν να μεταφέρουν όλη τη κινητή ιδιοκτησία τους χωρίς να υπόκειται σε οποιαδήποτε φορολόγηση. Σύμφωνα με το 9ο άρθρο, οι περιουσίες στους τόπους που άφηναν οι ανταλλαγέντες, θα ρευστοποιούνταν από τη Μεικτή Επιτροπή. Αυτό το άρθρο θα συμπεριλάμβανε και όσους είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους μετά τις 18 Οκτωβρίου Τα άρθρα 11, 12 και 13 ήταν σχετικά με την ίδρυση της μεικτής επιτροπής που θα αναλάμβανε να εφαρμόσει τη συνθήκη. Η μεικτή επιτροπή προβλεπόταν να ιδρυθεί μέσα σε έναν μήνα από την ημερομηνία που θα έμπαινε σε εφαρμογή η συνθήκη. Στο άρθρο 14 αναφερόταν ότι οι ανταλλαγέντες θα έπαιρναν περιουσίες με τις ίδιες ιδιότητες και ισάξιες με εκείνες που είχαν αφήσει πίσω. Ενώ στα άρθρα 15, 16, 17 και 18 ρυθμίστηκαν οι υποχρεώσεις των μερών απέναντι στη Μεικτή Επιτροπή, οι διευκολύνσεις που θα παρασχεθούν κατά την πραγματοποίηση της 6

9 Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ 11, 12 ve 13. maddeler sözleşmenin uygulamasını üstlenecek karma komisyonun kurulması ile ilgiliydi. Karma Komisyonun sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihi izleyen bir ay içinde kurulması öngörülüyordu. 14. maddede göçmenlere yeni geldikleri ülkede geride bıraktıkları mallara eş değer nitelikte ve değerde mal verileceği belirtilmişti. 15, 16, 17 ve 18. maddeler ise tarafların Karma Komisyona karşı yükümlülükleri, mübadelenin gerçekleşmesi sırasında sağlanacak kolaylıklar, mübadeleye tabi olacak kişilere duyuru yapılması, sözleşmenin yürürlüğünün emniyete alınması için her iki hükümetin yapacağı yasal değişiklikler yer almıştır. Mübadele Sonrası Yaşananlar gösteriyor ki, sözleşmedeki maddelerin birçoğu yerine getirilmiyor. Her iki ülkenin halkı da mübadele sırasında ve sonrasında çok acılar çekiyor. Yeni geldikleri topraklarda hem madden hem manen zorlu bir yaşam onları bekliyor. Genellikle giden mübadil bölgelerine, evlerine gelenler yerleştiriliyor. Farklı geçim şartlarına alışkın olan halk, yeni geldikleri bölgenin şartlarına uyum sağlamakta zorlanıyor. Kendisi de Selanik e bağlı Eğri Bucak (eski adı Niyapolonia) beldesinden göç eden bir ailenin çocuğu olan Lozan Mübadilleri Vakfı Başkanı Sefer Güvenç, göç ve sonrasını şöyle anlatıyor: Göç olayı öncelikle bireylerin kendi özgür iradelerin dışında gerçekleşti. Yolculuk yani göç çok zorlu geçti. Mübadiller genelde ülkelerini deniz yoluyla terk ettiler. Haftalar süren bir yolculuktan sonra yeni vatanlarına ayak bastılar. İndikleri limanlardan iç bölgelere yolculuk yaparken de sıkıntılar çektiler ve o yolculuk da aylarca sürdü. Bu yolculuklar sırasında çok sayıda insan salgın hastalıklardan yaşamını yitirdi. Mübadillerin yerleşmeleri de biraz sıkıntılı oldu. Gelen herkese yetebilecek kadar ev, iş yeri ve tarla maalesef verilemedi. Her iki hükümet malların ancak yüzde yirmisi kadarını verebildi. Kısaca söylemek gerekirse zengin bir köy bir anda yoksul duruma düştü. Ekonomik sorunların dışında mübadiller gittikleri yerlerde farklı bir kültürden, farklı bir kültüre gittikleri için dışlanma yaşadılar. Örneğin Türkiye den gidenlerin bir kısmının ana dili Türkçe olduğundan bunlar hiç Yunanca bilmiyordu. Aynı şekilde Yunanistan dan gelen mübadillerin de bir kısmının ana dili Türkçe olmadığı için sıkıntılar yaşadılar. Özellikle o dönemlerde ulus devlet sürecinde Türkçe konuş, Yunanca konuş kampanyaları mübadilleri zor durumda bıraktı. Aradan 90 sene geçmesine rağmen bu insanlar hala kendi kültürlerini devam ettirmek için bir çaba içerisindeler. Günümüzde bu çaba karşılıklı olarak her ülkede mübadillerin bir araya geldikleri, paylaşımlarda bulundukları derneklerle kendini gösteriyor. Her iki ülkede de çok sayıda mübadil dernekleri bulunuyor. Bu derneklerden birkaçıyla yaptığımız röportajları sizlerle paylaşıyoruz. ανταλλαγής, η ανακοίνωση που θα γίνει στους ανταλλαγέντες και οι νομικές τροποποιήσεις που θα κάνουν οι δύο κυβερνήσεις για την ασφάλεια της ισχύος της συνθήκης. Μετά από την Ανταλλαγή Όσα διαδραματίστηκαν έδειξαν ότι πολλά από τα άρθρα της συνθήκης δεν εφαρμόστηκαν. Οι λαοί και των δύο χωρών πέρασαν πολλά δεινά κατά τη διάρκεια και κατόπιν της ανταλλαγής. Τους περίμενε μια δύσκολη ζωή, τόσο ψυχικά όσο και υλικά, στα νέα χώματα που ήρθαν. Σε γενικές γραμμές, οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα σπίτια όσων ανταλλαγέντων είχαν φύγει. Ο λαός που είχε συνηθίσει σε άλλες συνθήκες διαβίωσης, δυσκολεύτηκε να προσαρμοστεί στις συνθήκες ζωής της περιοχής που εγκαταστάθηκε. Ο Σεφέρ Γκιουβέντς, Πρόεδρος του Ιδρύματος Ανταλλαγέντων Λωζάννης, παιδί κι ο ίδιος μιας οικογένειας που ήρθε με την ανταλλαγή από την περιοχή Νέα Απολλώνια (Εγρί Μπουτζάκ) της Θεσσαλονίκης, μιλάει για την ανταλλαγή και την μετέπειτα περίοδο: Κατ αρχήν η ανταλλαγή πραγματοποιήθηκε έξω από την ελεύθερη βούληση των ατόμων. Το ταξίδι, δηλαδή η μετανάστευση ήταν δύσκολη. Οι ανταλλαγέντες γενικότερα εγκατέλειψαν τις χώρες τους μέσω θαλάσσης. Πάτησαν στη νέα τους πατρίδα μετά από ταξίδι εβδομάδων. Αντιμετώπισαν αντιξοότητες και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους από τα λιμάνια αποβίβασης προς τα ενδότερα της χώρας. Κι αυτό το ταξίδι διήρκησε μήνες. Πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια αυτών των ταξιδιών λόγω των μεταδοτικών ασθενειών. Η εγκατάσταση των ανταλλαγέντων ήταν επίσης προβληματική. Δυστυχώς δεν επαρκούσαν τα σπίτια, οι δουλειές και τα χωράφια για όλους όσους ήρθαν. Και οι δύο κυβερνήσεις μπόρεσαν να δώσουν μόνο το είκοσι τις εκατό των περιουσιών. Εν συντομία, ένα πλούσιο χωριό ξαφνικά έγινε φτωχό. Πέραν των οικονομικών προβλημάτων, οι ανταλλαγέντες περιθωριοποιήθηκαν στα χώματα που πήγαν λόγω της διαφορετικής κουλτούρας. Για παράδειγμα, ένα μέρος όσων έφυγαν από την Τουρκία είχαν ως μητρική τους γλώσσα την τουρκική, και δεν γνώριζαν καθόλου ελληνικά. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι ανταλλαγέντες που ήρθαν από την Ελλάδα δεν είχαν ως μητρική τους γλώσσα τα τουρκικά και αντιμετώπισαν προβλήματα. Ειδικά οι εκστρατείες του Μίλα Τουρκικά, Μίλα Ελληνικά που προώθησαν οι κυβερνήσεις στη διαδικασία της δημιουργίας του έθνους κράτους, δυσκόλεψε τη ζωή των ανταλλαγέντων. Παρότι πέρασαν 90 χρόνια, αυτοί οι άνθρωποι προσπαθούν ακόμη να συνεχίσουν τη δική τους ιδιαίτερη κουλτούρα. Αυτή η προσπάθεια σήμερα δείχνει να επιβιώνει μέσω των συλλόγων όπου είναι μέλη οι ανταλλαγέντες των δύο χωρών και ανταλλάσσουν εμπειρίες και απόψεις. Υπάρχουν πολλοί σύλλογοι ανταλλαγέντων και στις δύο χώρες. Σας παρουσιάζουμε κάποιες από τις συνεντεύξεις που πήραμε από αυτούς τους συλλόγους. TRGR 7

10 MÜBADELE Lozan Mübadilleri Vakfı Başkanı Sefer Güvenç Σεφέρ Γκιουβέντς, Πρόεδρος του Ιδρύματος Ανταλλαγέντων Λωζάνης BARIŞ KÜLTÜRÜNÜ GELİŞTİRMEYİ AMAÇLIYORUZ «Στοχεύουμε να αναπτύξουμε την κουλτούρα της ειρήνης» υπογραφή της Συνθήκης της Ανταλλαγής Πληθυσμών. Ο Σεφέρ Γκιουβέντς εκτελεί χρέη γενικού γραμματέα του ιδρύματος και μας μίλησε για τα έργα του ιδρύματος και την ανταλλαγή. Μπορείτε να μας δώσετε πληροφορίες για τις εργασίες που πραγματοποιείτε σχετικά με τους ανταλλαγέντες; Αυτό που ξέρουμε εμείς είναι ότι η κύρια αιτία της ανταλλαγής ήταν ο πόλεμος. Επομένως ένας από τους βασικούς στόχους του ιδρύματος μας είναι η ανάπτυξη της κουλτούρας της ειρήνης. Δηλαδή εμείς δεν πιστεύουμε ότι υπάρχει πρόβλημα ανάμεσα στους δύο λαούς. Επομένως, παρακαλούμε τους κυβερνήτες των δύο χωρών να διοικήσουν τις χώρες τους με βάση την κουλτούρα της ειρήνης. Ένας άλλος σκοπός του ιδρύματος μας είναι το θέμα της ανταλλαγής που δεν είχε ερευνηθεί σχεδόν καθόλου μέχρι τη σύσταση του ιδρύματος. Δηλαδή δεν υπήρχε το θέμα της ανταλλαγής ούτε στη Lozan Mübadilleri Vakfı; 1923 yılında imzalanan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi sonrasında, Türkiye den Yunanistan a, Yunanistan dan da Türkiye ye göç ettirilen milyonlarca insanın arkalarında bıraktıkları kültürel mirasın korunması için çalışmalar yürütüyor. Lozan Mübadillleri Vakfı Genel Sekreteri Sefer Güvenç, vakfın çalışmaları ve mübadele konusunda bilgiler verdi. Vakıf olarak Mübadillerle ilgili gerçekleştirdiğiniz çalışmalar hakkında bize bilgi verebilir misiniz? Biz şunu biliyoruz, mübadelenin Το Ίδρυμα Ανταλλαγέντων Λωζάννης δραστηριοποιείται για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς που άφησαν πίσω τους εκατομμύρια άνθρωποι που μετανάστευσαν από την Τουρκία στην Ελλάδα και το αντίστροφο μετά από την 8

11 Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ esas sebebi savaşlardır. Dolayısıyla bizim vakfımızın temel hedeflerinden bir tanesi de barış kültürünü geliştirmektir. Yani biz; iki halk arasında bir sorun olduğunu düşünmüyoruz. Dolayısıyla her iki ülke yöneticilerine de barış kültürü doğrultusunda ülkelerini yönetmelerini rica ediyoruz. Vakfımızın diğer bir amacı ise; Türkiye de yakın tarihimize kadar pek işlenmemiş olan mübadele konusudur. Mübadele konusunda vakfın kuruluşuna kadar neredeyse yok denecek sayıda araştırma vardı. Yani ne edebiyatta ne sanatta ne de bilimde mübadele konusu yoktu. Çünkü mübadele; unutulmuş ve unutturulmuş bir konuydu. Biz öncelikle yakın tarihimiz ve mübadeleyi bilimsel olarak araştırmakla yola koyulduk. Bu konuyla ilgili sempozyum ve söyleşiler gerçekleştiriyoruz. Aynı zamanda mübadele ile ilgili çok sayıda yayınımız da bulunuyor. Mübadillerin; kültürel ve folklorik değerlerini koruyup yaşatmak adına da çalışmalar yapıyoruz. Çünkü mübadiller oradan gelirken yanlarında bir parça eşya getiremediler, sadece belleklerini getirdiler. Yani bu bellekler onların folkloru ve kültürleridir. Yani bizim soyut kültürel miras dediğimiz mirası beraberinde getirdiler ve bizde bu öğeleri derleyerek, bunların korunması ve yaşatılması için çalışmalar yapıyoruz. Örnek vermek gerekirse, oluşturduğumuz koro ile mübadele döneminde her iki yakada söylenen türküleri seslendiriyoruz. Bunu Türkçe, Yunanca, Pomakça, Makedonca, Glakça ve değişik dillerde söylüyoruz. Yine insanlığın ortak kültürel mirası olduğuna inandığımız mübadele döneminden kalan cami, tekke, kilise, manastır gibi yerlerin restore edilmesi, korunması için çaba gösteriyoruz. Çünkü biz o yapıların bulunduğu coğrafyanın kültürel mirası olduğuna inanıyoruz ve o yapıların korunması ve restore edilmesi konusunda farkındalık yaratmaya çalışıyoruz. Türkiye ve Yunanistan halkları arasında dostluğun ve iş birliğin gelişmesi için çaba gösteriyoruz. Türkiye den Yunanistan a daha önce siyasi gerginlik nedeniyle gidemeyen, doğdukları toprakları ziyaret edemeyen insanlar şimdi λογοτεχνία, ούτε στη τέχνη, ούτε στην ανταλλαγή. Διότι η ανταλλαγή ήταν ένα θέμα που ξεχάστηκε και αφέθηκε να ξεχαστεί. Εμείς κατ αρχήν ξεκινήσαμε ερευνώντας επιστημονικά την εγγύτερη ιστορία μας και την ανταλλαγή. Πραγματοποιούμε συμπόσια και ομιλίες σχετικά με το θέμα. Ταυτόχρονα έχουμε και πολλές εκδόσεις σχετικά με την ανταλλαγή. Κάνουμε εργασίες και για την προστασία και διατήρηση των πολιτιστικών και παραδοσιακών αξιών των ανταλλαγέντων. Διότι οι ανταλλαγέντες δεν μπόρεσαν να φέρουν τίποτα μαζί τους όταν ήρθαν, έφεραν μόνο τις μνήμες τους. Δηλαδή έφεραν μαζί τους την πνευματική πολιτιστική κληρονομιά τους και εμείς κάνουμε εργασίες συγκεντρώνοντας αυτά τα στοιχεία κάνουμε εργασίες για την προστασία και διατήρηση αυτών των στοιχείων. Για παράδειγμα, δημιουργήσαμε χορωδία που εκτελεί τα τραγούδια που έλεγαν στις δύο όχθες την εποχή της ανταλλαγής. Εκτελούμε αυτά τα τραγούδια σε διάφορες γλώσσες, όπως τουρκικά, ελληνικά, πομακικά, σλαβικά, κ.α. Επιπλέον καταβάλλουμε προσπάθειες για την ανακαίνιση και προστασία χώρων όπως τεμένη, τεκέδες, εκκλησίες, μοναστήρια που ανήκουν στην περίοδο της ανταλλαγής που θεωρούμε ότι είναι κοινή πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Διότι πιστεύουμε ότι είναι πολιτιστική κληρονομιά της γεωγραφίας όπου βρίσκονται αυτά τα κτίρια και προσπαθούμε να δημιουργήσουμε συνείδηση για την ανακαίνιση αυτών των δομών. Καταβάλουμε προσπάθειες για την ανάπτυξη της φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς Τουρκίας και Ελλάδας. Άνθρωποι που δεν μπορούσαν να πάνε από την Τουρκία στην Ελλάδα λόγω της πολιτικής έντασης, τώρα άρχισαν να επισκέπτονται τα χώματα που γεννήθηκαν. Δηλαδή εμείς ενώνουμε τους ανταλλαγέντες των δύο χωρών. Στα χωριά που εγκαταλείψαμε εμείς ζουν Έλληνες Ορθόδοξοι, επομένως τόσοι αυτοί που ήρθαν, όσο και αυτοί που έφυγαν, μοιράστηκαν κοινές λύπες. Αυτοί οι άνθρωποι πάνε επίσκεψη στο χωριό σαν να επισκέπτονται τις οικογένειες τους και και δημιουργούνται πολύ όμορφες φιλίες. Μία από τις πολυτιμότερες δουλειές που κάνουμε είναι αυτή και τέτοιου είδους εργασίες μας συνεχίζονται. Οι άνθρωποι στη χώρα μας πόση γνώση έχουν για το θέμα της ανταλλαγής; Παρότι πέρασαν 90 χρόνια από την ανταλλαγή, είναι ένα συμβάν που δεν γνωρίζει ευρέως η κοινή γνώμη. Το θέμα της ανταλλαγής δεν υπάρχει στα σχολικά βιβλία, ενώ όταν γίνεται αναφορά στα άρθρα της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης, αναφέρεται μόνο σε μία φράση. Δεν υπάρχει καμία πληροφορία πέραν της Ανταλλαγής Πληθυσμών Τουρκίας - Ελλάδας. Ιδιαίτερα μετά από την ίδρυση του ιδρύματος μας, αυξήθηκαν οι επιστημονικές μελέτες. Ως TRGR 9

12 MÜBADELE διδακτορικές εργασίες στα πανεπιστήμια με θέμα την ανταλλαγή. Πλέον το θέμα της ανταλλαγής έχει αρχίσει να μπαίνει και στη λογοτεχνία. Γράφονται πολλά αφηγήματα και μυθιστορήματα για την ανταλλαγή. Στην Τουρκία για πρώτη φορά άνοιξε το Μουσείο Ανταλλαγής του Τσατάλτζα με θέμα την ανταλλαγή. Με αυτές τις εργασίες που γίνονται, αυτή η συνείδηση διαδίδεται συνεχώς. Ειδικά η τρίτη και τέταρτη γενιά έχει περιέργεια και ερευνά το θέμα της ανταλλαγής. Οι μαθητές λυκείου και οι φοιτητές πανεπιστημίου ζητούν την υποστήριξη μας και επωφελούνται από τα αρχεία μας για τις έρευνες τους. Μπορείτε να μας δώσετε πληροφορίες για το πρότζεκτ σας Ανταλλαγέντες Δύο Φορές Ξένοι ; Στο πλαίσιο του έργου μας που εκτελείται με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταφέραμε και στις δύο χώρες 21 άτομα που επιλέχθηκαν από διάφορες ομάδες ηλικίας, τα οποία δεν είχαν επισκεφθεί την Ελλάδα και την Τουρκία στο παρελθόν λόγω διάφορων προκαταλήψεων. Κάναμε μια μεγάλη εκ βαθέων συζήτηση με αυτά τα άτομα πριν από την επίσκεψη. Κάναμε και μία συζήτηση μετά από την επίσκεψη. Στη συζήτηση που κάναμε μετά, τα άτομα μας είπαν ότι ένιωσαν σαν να μην πήγαν σε κάποιο ξένο μέρος, σαν να πήγαν σε μια επίσκεψη συγγενών τους και ότι φιλοξενήθηκαν πολύ καλά. Αυτή η εξέλιξη δείχνει την επιτυχία του πρότζεκτ doğdukları toprakları ziyaret etmeye başladılar. Yani biz her iki tarafın mübadillerini buluşturuyoruz. Bizim orada terk ettiğimiz köylerde Rum Ortodokslar yaşıyor dolayısıyla hem giden hem de gelen mübadiller ortak acıları paylaştı. Bu insanlar köy ziyaretlerinde ailelerini ziyarete giderlermiş gibi gidiyorlar ve çok güzel dostluklar kuruluyor. Yaptığımız en önemli işlerden bir tanesi budur ve bu tarz çalışmalarımız devam ediyor. Ülkemizde insanlar mübadele konusunda ne kadar bilgiye sahipler? Mübadelenin üzerinden 90 yıl geçmesine rağmen mübadele kamuoyunda pek bilinmeyen bir olay. Mübadele konusu ders kitaplarında yer almıyor sadece Lozan Barış Anlaşması nın maddeleri sıralanırken bir cümle içerisinde geçiyor. Türkiye ve Yunanistan Nüfus Mübadelesi dışında herhangi bir bilgi yok. Özellikle Vakfımız kurulduktan sonra mübadele konusunda bilimsel çalışmalar arttı. Vakıf olarak iki tane uluslararası konferans yaptık. Mübadelenin 80. yılında yani 2003 yılında ilk kez mübadele sempozyumu yaptık. Bu sempozyumda Türk ve Yunan akademisyenler bir araya gelerek mübadeleyi çeşitli boyutlarıyla tartıştı. Türkiye den Vakfımız ve Koç Üniversitesi; Yunanistan dan Küçük Asya Araştırmaları Merkezi ve Azınlık Grupları Araştırma Merkezi ile birlikte mübadelenin 90. yılında Türk Yunan Nüfus Mübadelesi Sempozyumu yaptık. Şuanda üniversitelerde mübadele ίδρυμα διοργανώσαμε δύο διεθνή συνέδρια. Στα 80 χρόνια της ανταλλαγής, δηλαδή το 2003 για πρώτη φορά κάναμε συμπόσιο ανταλλαγής. Σε αυτό το συμπόσιο συναντήθηκαν Τούρκοι και Έλληνες ακαδημαϊκοί και συζήτησαν για την ανταλλαγή στις διάφορες διαστάσεις της. Διοργανώσαμε Συμπόσιο για τα 90 χρόνια της Ανταλλαγής Πληθυσμών Τουρκίας - Ελλάδος όπου συμμετείχαν από την Τουρκία το Ίδρυμα μας και το Πανεπιστήμιο Κοτς, ενώ από την Ελλάδα το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και το Κέντρο Ερευνών Ομάδων Μειονότητας. Επί του παρόντος εκπονούνται μεταπτυχιακές και 10

13 Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ konusunda master ve doktora tezi yapılıyor. Artık mübadele konusu yavaş yavaş edebiyatta yer almaya başladı. Mübadele ile ilgili çok sayıda öykü, roman yazılıyor. Türkiye de ilk defa göç temalı Çatalca Mübadele Müzesi açıldı. Yapılan bu çalışmalar ile bu bilinç gittikçe yaygınlaşıyor. Özellikle üçüncü ve dördüncü kuşaklar mübadele konusunu merak edip araştırıyorlar. Lise ve üniversitelerdeki öğrenciler, araştırmalar için bizden destek isteyip arşivlerimizden yararlanıyorlar. Yürütmüş olduğunuz Mübadiller Onlar İki Kere Yabancıydılar projeniz hakkında bilgi verebilir misiniz? Avrupa Birliği nin desteğiyle yürüyen projemiz kapsamında çeşitli önyargılar nedeniyle Yunanistan ı ve Türkiye yi daha önce ziyaret etmemiş değişik yaş gruplarından seçilen 21 kişiyi her iki ülkeye götürdük. Bu kişilerle ziyaret öncesi derinlemesine bir görüşme yaptık. Birde ziyaret sonrası bir görüşme yaptık. Ziyaret sonrası yaptığımız görüşmelerde kişiler; hiç yabancı bir yere gitmediklerini sanki bir akraba ziyaretine gittiklerini ve iyi bir şekilde ağırlandıklarını dile getirdiler. Bu durumda, projenin bizim açımızdan başarısını göstermektedir. Bu tür ziyaretlerle iki halk arasındaki önyargıların kırılacağına inanıyoruz. Projemiz kapsamında Lozan Mübadilleri Vakfı Korosu Yunanistan da bir konser verdi ve ortağımızın korosu Küçük Aksanlar Derneği Korusu da Türkiye de bir konser verdi. Bu tarz kültürel etkinlikler, iki halk arasındaki dostluk ortamının gelişmesine önemli katkılar sağlıyor. Projelerinize Yunanistan dan nasıl tepkiler aldınız? Çok olumlu tepkiler aldık. İlk defa Türkiye yi ziyaret eden insanlar; bütün o çekingenliklerinin ve önyargılarının boşa olduğunu, Türkiye ye gelip Türklerle karşılaştıktan sonra iki halk arasındaki benzerlikleri keşfettiklerini söylediler. Her iki halka da ayrılan noktalarını yaz desek çok az yazarlar ama ortak noktaları deyince liste uzayıp gider. Geleceğe dair gerçekleştirmek istediğiniz projeleriniz var mı? Biz vakfın amaçları doğrultusunda projeler yazıyoruz. Şu anda bir sergimiz var. Yunanistan da önümüzdeki ay Kavala da ve Thassos Adası nda Hasretin İki Yakası Mübadil Aile Öyküleri sergimiz açılacak. Türk ve Yunan ortalama 80 aile kendi göç öykülerini yazdı. Yunanistan la olan kültürel iletişimimiz devam ediyor. Yunanistan da kurulmuş olan mübadil sivil toplum kuruluşları ve azınlık topluluk örgütleriyle çok yakın ilişkilerimiz ve ortak çalışmalarımız bulunuyor. Araştırma yapan kişilere elimizden geldiğince arşivimizle katkıda bulunuyoruz. από τη δική μας άποψη. Με τέτοιες επισκέψεις πιστεύουμε ότι θα άρουμε τις προκαταλήψεις των δύο λαών. Στο πλαίσιο του πρότζεκτ μας, η Χορωδία του Ιδρύματος Ανταλλαγέντων Λωζάννης έδωσε μια συναυλία στην Ελλάδα και η χορωδία του εταίρου μας, η Χορωδία του Κέντρου Μικρασιατικών Ερευνών έσωσε μια συναυλία στην Τουρκία. Τέτοιου είδους πολιτιστικές εκδηλώσεις συμβάλλουν τα μέγιστα στην ατμόσφαιρα της φιλίας μεταξύ των δύο λαών. Τι είδους αντιδράσεις υπήρξαν στην Ελλάδα για το πρότζεκτ σας; Υπήρξαν πολύ θετικές αντιδράσεις. Άνθρωποι που επισκέπτονταν για πρώτη φορά την Τουρκία μας είπαν ότι δεν υπήρχε λόγος για τους φόβους και τις προκαταλήψεις που είχαν, ότι ανακάλυψαν τις ομοιότητες ανάμεσα στους δύο λαούς όταν ήρθαν και επισκέφθηκαν την Τουρκία και γνώρισαν τους Τούρκους. Αν τους πούμε να γράψουν τα σημεία που χωρίζουν τους δύο λαούς, θα γράψουν πολύ λίγα πράγματα, ενώ για τα κοινά σημεία η λίστα θα είναι ατελείωτη. Υπάρχουν πρότζεκτ που θέλετε να πραγματοποιήσετε στο μέλλον; Εμείς γράφουμε πρότζεκτ σύμφωνα με τους σκοπούς του ιδρύματος. Επί του παρόντος έχουμε μια έκθεση. Τον επόμενο μήνα στην Ελλάδα, στη Καβάλα και στη Θάσο θα εγκαινιάσουμε την έκθεση μας με θέμα Οι Δύο Όχθες της Νοσταλγίας. Ιστορίες Ανταλλαγέντων Οικογενειών. Περίπου 80 τουρκικές και ελληνικές οικογένειες έγραψαν τις δικές τους ιστορίες προσφυγιές. Η πολιτιστική επικοινωνία που έχουμε με την Ελλάδα συνεχίζεται. Έχουμε πολύ στενές σχέσεις και κοινές εργασίες με τις ΜΚΟ ανταλλαγέντων και τις μειονοτικές οργανώσεις στην Ελλάδα. Βοηθούμε όσο μπορούμε τα άτομα που κάνουν έρευνα ανοίγοντας τους τα αρχεία μας. TRGR 11

14 MÜBADELE Ankara Lozan Mübadilleri Derneği Başkanı Serdar Akar Κώστας Χριστοφίδης, Πρόεδρος του Συλλόγου Ιμβρίων Αθηνών YAŞANAN ACILARI BİR KEZ DAHA PAYLAŞIYORUZ «Μοιραζόμαστε για Άλλη μια Φορά τον Πόνο που Έζησαν» Yüzlerce insanın hayatını değiştiren mübadelenin kendisi için anlamını Ankara Lozan Mübadilleri Derneği Başkanı Serdar Akar şu şekilde ifade ediyor: Bizim için mübadele; bu zorunlu göçü konuşmayan dedelerimizin ve ninelerimizin anılarını konuşmak, kalanları konuşturmak ve mübadele değerlerini korumak ve yaşatmaktır. Sizi daha yakından tanıyabilir miyiz? Derneğin şuanda beşinci döneminde ikinci başkanı olarak görev yapıyorum. Benim babam ve annem tamamen Rumeli den gelmiş, mübadildir. Babam tarafı mübadele kapsamında 1924 yılında Gülcemal gemisiyle Selanik ten Samsun a gelmişler ve Samsun dan Yozgat merkeze yerleştirilmişlerdir. Annem tarafı Samsun a geldikten sonra Yozgat ın Akdağmadeni ilçesine yerleştirilmişlerdir. Dedemler şuanda Kozana nın Kayalar İlçesi Trepişte Köyünden ve Babaannemler yine Kozana nın Kayalar İlçesi Uçana köyünden Türkiye ye gelmişlerdir. Anne tarafımdan Dedem Kozana nın Kayalar İlçesi Çalcılar Köyünden ve Anneannem Selanik Vilayetindendir dolayısıyla Ο Σερντάρ Ακάρ, Πρόεδρος του Συλλόγου Ανταλλαγέντων Λωζάννης, μιλάει για τη σημασία που έχει για τον ίδιο η ανταλλαγή που άλλαξε τη ζωή εκατοντάδων ανθρώπων: Για μας ανταλλαγή σημαίνει να συζητάμε τις αναμνήσεις των παππούδων και γιαγιάδων μας που δεν μιλάνε γι αυτή την αναγκαστική μετανάστευση, να ωθήσουμε τους εναπομείναντες να μιλήσουν και να προστατέψουμε και διατηρήσουμε τις αξίες της ανταλλαγής. Μπορείτε να μας μιλήσετε για τον εαυτό σας; Επί του παρόντος διατελώ 2ος πρόεδρος της 5ης περιόδου του συλλόγου. Οι γονείς μου είναι ανταλλαγέντες που ήρθαν από τη Ρούμελη. Η οικογένεια του πατέρα μου ήρθε στο πλαίσιο της ανταλλαγής το 1924 με το πλοίο Gülcemal από τη Θεσσαλονίκη στη Σαμψούντα και από εκεί τους εγκατέστησαν στο κέντρο του Γιόζγκατ. Η οικογένεια της μητέρας μου επίσης ήρθε στη Σαμψούντα και από εκεί τους εγκατέστησαν στην περιοχή Ακμαγντενί του Γιόζγκατ. Ο παππούς μου από την πλευρά του πατέρα μου καταγόταν από το χωριό Τρεπίστε στην περιοχή Καγιαλάρ της Κοζάνης και η γιαγιά μου από το χωριό Ουτσανά της περιοχής Καγιαλάρ της Κοζάνης. Ο παππούς μου από την πλευρά της μητέρας μου ήταν από το χωριό Τσαλτζιλάρ της Κοζάνης και η γιαγιά μου από τη Θεσσαλονίκη. Επομένως είμαι αυθεντικός πρόσφυγας και από τις δύο πλευρές. Τι σημαίνει για εσάς η ανταλλαγή; Όπως γνωρίζετε, με την υπογραφή της Συνθήκης Ανταλλαγής Πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας στις 30 Ιανουαρίου 1923 στη Λωζάννη, ξεκίνησε η αναγκαστική ανταλλαγή. Οι αιτίες που δημιουργήθηκε αυτή η συνθήκη είναι πολύ σημαντικές τόσο για τους Τούρκους της Ρούμελης όσο και για τους Έλληνες της Ανατολίας. Υπήρξε το σκεπτικό πως εάν ανταλλάσσονταν αμοιβαία οι δύο ομάδες, πλην αυτών που έμειναν εκτός συνθήκης, που καταπιέστηκαν μετά από τον πόλεμο και ένιωσαν απροστάτευτοι, το πρόβλημα θα λυνόταν. Λόγω της αναγκαστικής ανταλλαγής που όμοια της δεν υπάρχει στην ιστορία, περίπου Τούρκοι και Έλληνες αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν. Άφησαν πίσω τους τα σπίτια που ζούσαν, τα 12

15 Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ hem anne tarafından hem baba tarafından öz bir mübadil torunuyum. Mübadele sizin için ne anlam ifade ediyor? Türkiye ile Yunanistan arasında 30 Ocak 1923 tarihinde Lozan şehrinde imzalanan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi kapsamında zorunlu bir göç hareketi başlatılmıştır. Bu Sözleşmenin ortaya çıkmasındaki sebepler gerek Rumeli deki Türkler ve gerekse Anadolu daki Rumlar açısından çok önemlidir. Savaş sonrası baskılar altında kalan ve kendilerini korumasız hisseden her iki grubu, sözleşme kapsamı dışında kalanlar hariç, karşılıklı değiştirerek sorunun çözüleceği düşünülmüştür. Tarihte benzeri olmayan bu zorunlu yer değiştirme nedeniyle yaklaşık Türk ile Rum zorunlu göçe tabi tutulmuştur. Oturdukları evlerini, evdeki eşyalarını, gelinler çeyizlerini, damatlar damatlıklarını, çocuklar arkadaşlarını ve oyuncaklarını bırakmıştır. Babalar ektikleri tarlalarını, hayvanlarını, anneler beşiklerini, camın önündeki çiçeklerini bırakmışlardır. Bu göç beraberinde pek çok acılar bırakmıştır. Mübadiller gittikleri yerlerde önce yerleşme, barınma ve hayatlarını kazanma dertlerine düşmüşlerdir. Çevreye uyum problemleri yaşamışlardır. Yıllarca bir yerlere tutunma mücadelesi vermişler ve bu acılarını içlerine atarak hiç konuşmamışlardır. Bizim için, mübadele; bu zorunlu göçü konuşmayan dedelerimizin ve ninelerimizin anılarını konuşmak, kalanları konuşturmak ve mübadele değerlerini korumak ve yaşatmaktır. Ayrıca; bizler; mübadil çocukları ve torunları olarak, Orta Doğu da, Balkanlar da ve yaşadığımız coğrafyada çatışma yerine barış, farklı olanı sürgün yerine birlikte yaşama ortamının oluşturulabileceğine yürekten inanıyoruz. Savaşlarda ve göç yollarında yaşamını yitirenleri saygı ve rahmetle anıyoruz. Çekilen acıların bir daha yaşanmamasını diliyoruz. Mübadil kentlerine yapmış olduğunuz gezilerdeki izlenimlerinizi bizimle paylaşır mısınız? Derneğimiz tarafından geçmiş yıllarda İznik, Eskişehir, Amasya, Edirne, Çatalca, Kastamonu, Konya, Nevşehir ve Niğde bölgelerindeki mübadil yerleşim yerlerine ziyaretler yaptık. Ziyaret öncesi gidilecek yerlerdeki mübadillere ulaşıp ziyaretlerimizi önceden haber veriyoruz. Ziyaret ettiğimiz her yerleşim biriminde mübadil dostlarımız bizleri sevinçle karşılıyorlar ve karşılıklı çok güzel sohbetler gerçekleştiriyoruz. Mübadelede yaşanan acıları bir kez daha paylaşıyoruz ve çoğu kez gözyaşları ile köylerden ayrılıyoruz. En son, Nisan 2015 tarihlerindeki Niğde ve köyleri gezimizde; yıllardır birbirini görmemiş akrabalar birbirleriyle karşılaştı. Köy meydanında bizlere yemekler sundular. Derneğimiz tarafından hazırlanan hediyeler köy halkına verildi. Köyde Rumlardan kalan tarihi eserler ziyaret edildi. Niğde nin Konaklı Köyü nde hem bu köyden göç eden bir Rum ailenin torunu hem de Yunanistan da Dedeağaç ta Rum Mübadele Derneği Başkanı olan Bay Teofannis ile buluştuk. Bay Teofannis ile birlikte Türkler ile Rumların birlikte yattıkları mezarları ziyaret ettik. Niğde nin Bor ilçesine gittiğimizde, Bor lu mübadiller bizi karşıladılar, tarihi bir kiliseyi gezdikten sonra ilçe meydanındaki parkta bizlere elleriyle hazırladıkları Rumeli böreklerini ikram ettiler. Niğde nin bir başka mübadil köyü olan Yeşilburç Köyü nde her yıl düzenlenen Helva Şenliğine de katılarak bu sevinçli günlerine ortak olduk. αντικείμενα τους, οι νύφες τα προικιά τους, οι γαμπροί τα γαμπριάτικα τους, τα παιδιά τους φίλους και τα παιχνίδια τους. Οι πατεράδες άφησαν τα χωράφια που έσπερναν, οι μητέρες τις κούνιες των παιδιών τους, τα λουλούδια τους μπροστά στο παράθυρο. Αυτή η ανταλλαγή έφερε και μεγάλο πόνο μαζί της. Οι ανταλλαγέντες αρχικά είχαν να σκεφτούν την εγκατάσταση, την στέγαση και να βγάλουν τα ως προς το ζην στα μέρη που πήγαν. Έζησαν προβλήματα προσαρμογής στο περιβάλλον. Έδωσαν επί χρόνια μάχη να πιαστούν από κάπου και έθαψαν μέσα τους τον πόνο, δεν μίλησαν ποτέ. Για εμάς η ανταλλαγή σημαίνει να μιλάμε για τις αναμνήσεις των παππούδων και γιαγιάδων μας που δεν μιλάνε για την αναγκαστική μετακίνηση, να κάνουμε τους εναπομείναντες να μιλήσουν και να προστατεύσουμε και διατηρήσουμε τις αξίες της ανταλλαγής. Επιπλέον, εμείς ως παιδιά και εγγόνια των ανταλλαγέντων, πιστεύουμε από καρδιάς ότι μπορεί να δημιουργηθεί το περιβάλλον στη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια για την ειρήνη αντί της σύγκρουσης, της συμβίωσης αντί του διωγμού του διαφορετικού. Μνημονεύουμε με σεβασμό όσους έχασαν τη ζωή τους στους πολέμους και στον δρόμο της μετανάστευσης. Ευχόμαστε να μην ξαναζήσει κανείς την οδύνη που έζησαν οι προηγούμενοι. Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας τις εντυπώσεις που αποκομίσατε στις πόλεις των ανταλλαγέντων; Ως σύλλογος τα προηγούμενα έτη κάναμε επισκέψεις στους τόπους εγκατάστασης των ανταλλαγέντων στις περιοχές Ίζνικ, Εσκίσεχιρ, Αμάσεια, Αδριανούπολη, Τσατάλτζα, Κασταμονή, Ικόνιο, Νέβσεχιρ και Νίγδη. Επικοινωνούμε εκ των προτέρων με τους ανταλλαγέντες προτού τους επισκεφτούμε. Σε κάθε περιοχή που επισκεπτόμαστε, οι ανταλλαγέντες φίλοι μας μάς καλωσορίζουν με χαρά και κάνουμε πολύ ωραίες συζητήσεις. Μοιραζόμαστε για άλλη μια φορά τους πόνους της ανταλλαγής και πολλές φορές φεύγουμε από τα χωριά με δάκρια στα μάτια. Στην πρόσφατη επίσκεψη μας στη Νίγδη και τα χωριά της στις Απριλίου, συναντήθηκαν συγγενείς που είχαν να ιδωθούν επί χρόνια. Μας πρόσφεραν φαγητά στις πλατείες των χωριών. Ο σύλλογος μας χάρισε δώρα στον πληθυσμό του χωριού. Επισκεφθήκαμε τα έργα που έμειναν από τους Έλληνες στο χωριό. Στο χωριό Κονακλί της Νίγδης συναντηθήκαμε με τον κύριο Θεοφάνη ο οποίος είναι ο εγγονός μιας ελληνικής οικογένειας που μετανάστευσε από αυτό το χωριό και είναι ο Πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Ανταλλαγέντων στην Αλεξανδρούπολη της Ελλάδας. Μαζί με τον κύριο Θεοφάνη επισκεφθήκαμε τους τάφους που κείτονται μαζί Τούρκοι και Έλληνες. Όταν φτάσαμε στο Μπορ της Νίγδης πάλι μας περίμεναν οι ανταλλαγέντες και αφού επισκεφτήκαμε μια ιστορική εκκλησία μας πρόσφεραν στην πλατεία της πόλης μπουρέκια της Ρούμελης που είχαν ετοιμάσει οι ίδιοι. Συμμετείχαμε και στη Γιορτή του Χαλβά που διοργανώνεται κάθε χρόνο στο χωριό Γιεσίλμπουρτς της Νίγδης και μοιραστήκαμε μαζί τους αυτή την χαρούμενη μέρα τους. TRGR 13

16 MÜBADELE Atina Gökçeadalılar (İmroz) Derneği Başkanı Kostas Christoforidis Κώστας Χριστοφίδης, Πρόεδρος του Συλλόγου Ιμβρίων Αθηνών AMACIMIZ İLİŞKİLERİ DAHA İYİYE TAŞIMAK «Στόχος μας είναι η βελτίωση των σχέσεων» Atina Gökçeadalılar (İmroz) Derneği, İstanbul Rumları tarafından 1945 yılında kurulmuş. Dernek, Ada daki kültürü yeni nesillere aktarmak adına çocuklara ve gençlere yönelik önemli faaliyetler yürütüyor. İmrozluların büyük çoğunluğu İzmir den göç edenlerin kurduğu Nea Smyrni (Yeni İzmir) bölgesinde bulunuyor. Son yıllardaki olumlu gelişmeler İmrozlulara adalarına dönmek ve orada yaşamak için umut ışığı olmuş. Eski zamanlarda seyahat için bile gidemezken, 1990 yılından itibaren kalkan izin yasağıyla birlikte torunlar dede topraklarına gitme, tanıma olanağı bulmuş. Türkiye de doğup büyüyen Dernek Başkanı Kostas Christoforidis adada 12 ay boyunca yaşayan Rumların sayısının 350 ye ulaştığını belirtiyor. Adada okul açılmasının ise daha önce sayıları 15 bini bulan Rumların geri dönme umutlarını artırdığını da ekliyor. İmroz yani Gökçeada dan göç edenler için önemli bir mekan olan derneğiniz hakkında bilgi verebilir misiniz? Ο Σύλλογος Ιμβρίων Αθηνών ιδρύθηκε το 1945 από Έλληνες της Πόλης. Ο Σύλλογος κάνει σημαντικές δραστηριότητες για τους νέους και τα παιδιά προκειμένου να μεταλαμπαδεύσει τον πολιτισμό του νησιού στις νέες γενιές. Η πλειοψηφία των Ιμβρίων ζουν στη Νέα Σμύρνη, περιοχή που έχουν ιδρύσει οι πρόσφυγες που ήρθαν από τη Σμύρνη. Οι θετικές εξελίξεις των τελευταίων ετών άναψαν ένα φως ελπίδας στους Ιμβρίους προκειμένου να επιστρέψουν και να ζήσουν στο νησί. Τα παλιά χρόνια δεν μπορούσαν να πάνε ούτε καν για ταξίδι, ενώ από το 1990 που άρθηκε η απαγόρευση τα εγγόνια βρήκαν την ευκαιρία να επισκεφτούν και να γνωρίσουν τα χώματα των παππούδων τους. Ο Πρόεδρος του Συλλόγου Κώστας Χριστοφορίδης, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Τουρκία, αναφέρει ότι ο αριθμός των Ελλήνων που ζουν σε δωδεκάμηνη βάση στο νησί ανέρχεται στους 350. Και προσθέτει ότι το άνοιγμα του σχολείου στο νησί αυξάνει τις ελπίδες για την επιστροφή των Ιμβρίων που κάποτε αριθμούσαν τους δεκαπέντε χιλιάδες. Μπορείτε να μας δώσετε πληροφορίες για τον σύλλογο σας που αποτελεί έναν σημαντικό χώρο για όσους μετανάστευσαν από την Ίμβρο; Ο Σύλλογος μας λειτουργεί ως μια εξελιγμένη μη κυβερνητική οργάνωση. Ο Σύλλογος έγινε ένα πολιτιστικό σημείο αναφοράς για εμάς. Δηλαδή έγινε ένας χώρος που αναβιώνουμε την δική μας κουλτούρα. Στον σύλλογο πραγματοποιούμε δραστηριότητες που υποστηρίζουν τις δημιουργικές εργασίες, τόσο για νέους όσο και για παιδιά. Πέραν των δημιουργικών δραστηριοτήτων, στον σύλλογο μας παραδίδονται μαθήματα τουρκικών διότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα τουρκικά όταν πάνε στο νησί. Ο σύλλογος έχει επίσης δραστηριότητες χορού, φωτογραφίας, καθώς και δραστηριότητες και σε άλλους τομείς. Ο Σύλλογος δημιούργησε εκ νέου την Ίμβρο. Στον σύλλογο έχουμε δημιουργήσει επιτροπές σύμφωνα με τις ανάγκες των χωριών. Κάθε χωριό έχει και μία επιτροπή. Ο Σύλλογος επί του παρόντος παρακολουθεί τα χωριά, διότι κάθε χωριό 14

17 Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ Derneğimiz, gelişmiş bir sivil toplum kuruluşu olarak çalışıyor. Dernek, bizim için kültürel bir odak noktası oldu. Yani kendi kültürümüzü yeniden burada yarattığımız bir yer oldu. Dernekte, yaratıcı çalışmaları destekleyen hem gençlere hem de çocuklara yönelik faaliyetler gerçekleştiriyoruz. Yaratıcı faaliyetlerin yanı sıra derneğimizde Türkçe öğretiyoruz çünkü insanlar adaya gidince Türkçeyi de kullanıyorlar. Dans, fotoğraf gibi faaliyetlerin dışında Derneğin farklı kolları da bulunuyor. Dernek, İmroz u burada yeniden yarattı. Dernekte köylerin ihtiyaçlarına yönelik, komiteler oluşturuldu. Her köyün bir komitesi bulunuyor. Dernek şuan yapısı gereği, köyleri izliyor çünkü her köyün güçlü bir kimliği vardı. Küçücük bir ada gibi gözükmesine rağmen her köy kendi dünyasını yaratıyordu, köyler arasında şiveler bile farklılaşabiliyordu. Dolayısıyla köyler arasında inanılmaz bir rekabet vardı ve hala daha bu rekabet var. Dernek bu çekişmeleri idama ettirmemek adına her köyde komiteler kuruldu. Köyün ihtiyaçlarına yönelik bu komiteler kararlar alıyor ve ihtiyaçlar giderilmeye çalışılıyor. İmroz un tarihi yapısı hakkında bilgi verebilir misiniz? İmroz un kendine münhasır bir yapısı vardı. Tarihte İmroz da Rum nüfus genelde tek başına Türklerden uzakta yaşadığından insanların Türkçesi fazla gelişmemişti. Halen Adada toplam 7 bin Rum var ve bunların 350 si 12 ay boyunca yaşıyor. Yedi Rum köyünden dördü eski kimliğini koruyor. Sadece Rumların yaşadığı köy Tepeköy. Bu köylerden pratikte işleyen beş köyümüz kaldı. Diğer ikisi büyük oranda ya yok oldu ya da çok zayıfladı, boşaltıldı. Tek sistematik olarak boşaltılan köy Kale Köy dür. Diğerlerinin boşalması adanın boşalması nedeniyle oldu ten 1990 a kadar devamlı olumsuz bir dönem yaşanıyordu yani adada bir gelecek yoktu. Hiç kimse adada bir gelecek olacağını da beklemiyordu. Evlerini satmayan ya da boşaltmayanlar bunu sadece duygusal nedenlerden dolayı yapıyordu de Papandreu ve Özal birtakım güven verici önlemler konusunda kararlar aldılar. Bu kararlar arasında turizmi geliştirmek de yer alıyordu. Özal, Gökçeada turistik bir mekan olsun diyordu ve bu yönde çalışmalar yapıyordu fakat bunun öncesinde alınan bir takım Milli Güvenlik Kararları bulunuyordu. Bu kararlar arasında adanın turistik açıdan gelişmesini engelleyici yöndeydi de Özal geliyor ve bu kararların tam tersini yapıyor. Bununla birlikte adayı geçmek için Çanakkale den izin alma pratiği de durunca Atina, Selanik ve yurtdışında yaşayan İmrozlular adalarını görmeye başlıyorlar e kadar İmroz kendi kültürüne sadık kalarak kendi kültürünü yaşatabilen ender yerlerden biriydi e kadar bu kültür çok canlı geldi ve büyüklerimiz bu kültürü bize aktarabildi da adaya girmek için iznin kalkmasıyla ada birden bire dolmaya başladı. Bu tarihten itibaren insanlar adaya döndü ve kültürlerini yeniden canlandırmaya başladı. Eğer bu izin kalkmasaydı bu bağ kopmuş olacaktı. Şimdi biz bu bağı yeniden yaratmış olduk ve bir oksijen geldi bize. έχει και μια ισχυρή ταυτότητα. Παρότι φαίνεται ως ένα πολύ μικρό νησί, κάθε χωριό είχε δημιουργήσει τον δικό του κόσμο, διέφερε ακόμη και η διάλεκτος από χωριό σε χωριό. Επομένως υπήρχε ένας απίστευτος ανταγωνισμός μεταξύ των χωριών και συνεχίζει ακόμη να υπάρχει αυτός ο ανταγωνισμός. Ο Σύλλογος προκειμένου να μην συνεχίσει αυτόν τον ανταγωνισμό, ίδρυσε μια επιτροπή για κάθε χωριό. Αυτές οι επιτροπές λαμβάνουν αποφάσεις για τις ανάγκες του χωριού και προσπαθούν να καλύπτουν τις ανάγκες. Μπορείτε να μας δώσετε πληροφορίες για την ιστορική δομή της Ίμβρου; Η Ίμβρος έχει τη δική της μοναδική δομή. Ιστορικά, ο ελληνικός πληθυσμός της Ίμβρου γενικότερα ζούσε μακριά από τους Τούρκους, και γι αυτό το λόγο οι άνθρωποι δεν μιλούσαν πολύ τα τουρκικά. Επί του παρόντος υπάρχουν επτά χιλιάδες Έλληνες στο νησί, εκ των οποίων οι 350 ζουν μόνιμα. Τέσσερα από τα επτά ελληνικά χωριά διατηρούν την ταυτότητα τους. Ένα χωριό που ζουν αποκλειστικά Έλληνες είναι το Τεπέκιοϊ. Πέντε από αυτά τα χωριά λειτουργούν στην πράξη. Τα άλλα δύο είτε εξαφανίστηκαν σε μεγάλο βαθμό, είτε αδυνάτισαν πολύ και άδειασαν. Το μόνο χωριό που εκκενώθηκε συστηματικά είναι το Καλέ Κιόϊ. Η εκκένωση των υπολοίπων πραγματοποιήθηκε λόγω της εκκένωσης του νησιού. Από το 1964 μέχρι το 1990 υπήρξε μια περίοδος αρνητική, δηλαδή δεν υπήρχε ένα μέλλον για το νησί. Και κανείς δεν περίμενε ότι θα υπήρχε κάποιο μέλλον στο νησί. Όσοι δεν πουλούσαν ή δεν άδειαζαν τα σπίτια τους, το έκαναν μόνο για συναισθηματικούς λόγους. Το 1988 ο Παπανδρέου με τον Οζάλ έλαβαν αποφάσεις για μια σειρά μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Μεταξύ αυτών των μέτρων υπήρχε και η ανάπτυξη του τουρισμού. Ο Οζάλ έλεγε Ας κάνουμε την Ίμβρο ένα τουριστικό νησί και εργαζόταν προς αυτή την κατεύθυνση, όμως προηγουμένως υπήρχε μια σειρά Αποφάσεων Εθνικής Ασφάλειας. Αυτές οι αποφάσεις εμπόδιζαν την ανάπτυξη του χωριού από τουριστική άποψη. Το 1988 ο Οζάλ ήρθε να ανατρέψει αυτές τις αποφάσεις. Επιπλέον παύει και η πρακτική της λήψης άδειας από το Τσανάκαλε προκειμένου να ταξιδέψει κανείς στο νησί και επομένως ξεκινούν οι Ίμβριοι από Αθήνα, Θεσσαλονίκη και από το εξωτερικό ξεκινούν να έρχονται στο νησί τους. Μέχρι το 1964 η Ίμβρος ήταν ένα από τα σπάνια μέρη που έμεινε πιστό στον πολιτισμό του και μπόρεσε να τον διατηρήσει. Μέχρι το 1964 αυτός ο πολιτισμός και η κουλτούρα ήταν πολύ ζωντανά και οι μεγαλύτεροι μας κατάφεραν να μας μεταφέρουν αυτή την κουλτούρα. Με την άρση της άδειας που απαιτούνταν για να ταξιδέψεις στο νησί, από το 1990 και μετά το νησί ξαφνικά άρχισε να γεμίζει. Οι άνθρωποι γύρισαν στο νησί από αυτή τη χρονολογία και μετά και άρχισαν να αναβιώνουν την κουλτούρα τους. Εάν δεν είχε αρθεί αυτή η άδεια θα είχε κοπεί αυτός ο δεσμός. Τώρα TRGR 15

18 MÜBADELE Türkiye nin Avrupa Birliği ne adaylık sürecinin başlamasıyla başka bir aşamaya geldik. Avrupa Birliği nin yetkili kurumlarına giderek derdimizi anlattık ve orada bizim hakkımızda raporlar çıktı. Bu raporlar Lozan Anlaşması ndan sonra çıkan ilk metinlerdir. Bu raporları Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu ile çalışarak hazırladık. Bu raporların hazırlanma aşamasında Murat Mercan a çok şey borçluyuz. İlkokul meselesinin çözüme kavuşturulmasının ardından bu yıl Ada da ortaokul ve lise de açılacak. Bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz? Adada iki sene önce ilkokul açıldı. Bu sene ortaokul ve lise açılacak. Okulların açılması bizim için çok önemli bir aşama. Hem sembolik hem de öz açısından. Bu, bazı insanlara artık Ada da yaşama imkânını sunacak. Şimdiye kadar böyle bir imkân yoktu. Çünkü Rumca (Yunanca) eğitim verilmiyordu. Artık mümkün. Biz birtakım şeylerin bürokrasiye takıldığını biliyoruz ve anlıyoruz. En azından bizim açımızdan kuru bir şüphecilik yok, bir takım şeyler ters gittiğinde onu da bir şekilde anlayıp aşıyoruz. İşin özeti yeniden adaya kök salmaya çalışıyoruz. Toplumu eski köklerine dayanarak yeniden yaratıyoruz. Geleneklerimizi devam ettiriyoruz. Kök salmamız epeyi zor çünkü yaşama alanımız elimizden alındı ve evlerin büyük kısmı istimlak edildi ya da kamulaştırıldı. Dönecek olanlar okul olmadığı için dönemiyordu. Adada son iki yılda 6 çocuk doğdu çünkü okul açıldı. Orada yeniden kök salmamız lazım. Şimdiye kadar yapmış olduğunuz çalışmaları nasıl değerlendiriyorsunuz? Amacımız ilişkileri daha iyiye götürmek. Türkiye den ve Yunanistan dan bizi anlayan insanlarla çalışmayı başardık. Sanırım iyi bir yoldayız bunu on sene önce konuşsak umut ettiğimizi söylerdim ama artık iyi bir yolda olduğumuzu söyleyebilirim. Önemli olan pozitif olan şeylerin üzerine yatırım yapmak. Türkiye de bazı şeyler değişmeseydi bu konuşmaları yapamazdık. İnsanların kendi aralarında yapacakları şeyler belli bir noktaya kadardır bundan sonra devletin bir çerçeveyi oturtması lazım. Her iki ülke arasında anlaşmalar, eğitim ve ekonomi ile ilgili projelerin uygulanması gerekiyor. İki toplumda projelere hazır, fakat devletler hazır değil. İki toplumda da kemikleşmiş yapılar var. Global bir perspektife oturttuğumuzda bunlar incir çekirdeğini değil mikrobu doldurmayacak sebepler. δημιουργούμε ξανά αυτόν τον δεσμό και είναι σαν να έχουμε αποκτήσει οξυγόνο. Με την έναρξη της υποψηφιότητας της Τουρκίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, περάσαμε σε ένα άλλο στάδιο. Πήγαμε στους αρμόδιους φορείς της ΕΕ και τους εξηγήσαμε το πρόβλημα μας και οι εν λόγω φορείς ετοίμασαν κάποιες εκθέσεις για εμάς. Αυτά ήταν τα πρώτα κείμενα που καταρτίστηκαν μετά από τη Συνθήκη της Λωζάννης. Ετοιμάσαμε αυτές τις εκθέσεις σε συνεργασία με την τουρκική αποστολή στην ΕΕ. Χρωστάμε πολλά στον Μουράτ Μερτζάν στο στάδιο προετοιμασίας αυτών των εκθέσεων. Μετά από την λύση του θέματος του δημοτικού, φέτος θα λειτουργήσει το γυμνάσιο και το λύκειο στο νησί. Πως αξιολογείτε αυτή την εξέλιξη; Πριν από δύο χρόνια λειτούργησε το δημοτικό στο νησί. Φέτος θα λειτουργήσει το γυμνάσιο και το δημοτικό. Είναι ένα πολύ σημαντικό στάδιο για εμάς η λειτουργία των σχολείων. Τόσο από συμβολικής άποψης, όσο κι επί της ουσίας. Αυτό θα προσφέρει τη δυνατότητα σε κάποιους ανθρώπους να ζήσουν πλέον στο νησί. Μέχρι τώρα δεν υπήρχε τέτοια δυνατότητα. Διότι δεν υπήρχε εκπαίδευση στα ελληνικά. Πλέον είναι εφικτό. Γνωρίζουμε ότι κάποια πράγματα κολλήσανε στη γραφειοκρατία και το καταλαβαίνουμε. Τουλάχιστον από μέρους μας δεν υπάρχει καχυποψία, όταν κάποια πράγματα πάνε στραβά, το κατανοούμε και το υπερβαίνουμε με κάποιον τρόπο. Η ουσία είναι ότι προσπαθούμε να ριζώσουμε ξανά στο νησί. Δημιουργούμε ξανά την κοινωνία με βάση τις παλιές ρίζες. Συνεχίζουμε τις παραδόσεις μας. Είναι αρκετά δύσκολη η ρίζωση μας διότι μας πήραν τον χώρο διαβίωσης μας και μεγάλο μέρος των σπιτιών δημεύθηκε ή απαλλοτριώθηκε. Όσοι ήθελαν να επιστρέψουν δεν μπορούσαν επειδή δεν υπήρχε σχολείο. Τα τελευταία δύο χρόνια γεννήθηκαν 6 παιδιά στο νησί διότι λειτούργησε το σχολείο. Πρέπει να ριζώσουμε ξανά εκεί. Πως αξιολογείτε τις εργασίες που κάνατε μέχρι τώρα; Στόχος μας είναι η βελτίωση των σχέσεων. Καταφέραμε να συνεργαστούμε σε Τουρκία και Ελλάδα με ανθρώπους που μας καταλαβαίνουν. Νομίζω ότι είμαστε σε καλό δρόμο. Αν το συζητούσαμε πριν από δέκα χρόνια θα έλεγα ότι ελπίζουμε, όμως σήμερα μπορώ να πω ότι είμαστε σε καλό δρόμο. Το σημαντικό είναι να επενδύουμε επάνω στα θετικά πράγματα. Εάν δεν άλλαζαν κάποια πράγματα στην Τουρκία, δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε αυτή τη συζήτηση. Αυτά που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι είναι μέχρι ενός σημείου, από αυτό το σημείο και μετά το κράτος πρέπει να δημιουργήσει το πλαίσιο. Πρέπει να εφαρμοστούν συμφωνίες, πρότζεκτ για την εκπαίδευση και την οικονομία μεταξύ των δύο χωρών. Οι δύο κοινωνίες είναι έτοιμες για πρότζεκτ, όμως δεν είναι έτοιμα τα κράτη. Υπάρχουν αποστεωμένες δομές στις δύο κοινωνίες. Αν τα δούμε από μια παγκόσμια οπτική, αυτά τα θέματα φαντάζουν πραγματικά ήσσονος σημασίας. 16

19 Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ Küçük Asya Araştırmaları Merkezi Başkanı Stavros Th. Anestidis Σταύρος Ανεστίδης, Πρόεδρος Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών HERKES İÇİN ÇOK OLUMLU BİR DÖNEM «Μια Πολύ Θετική Περίοδος για Όλους» 1930 yılında Atina da kurulan Küçük Asya Araştırmaları Merkezi nin 2002 yılından itibaren müdürlüğünü üstlenen Stavros Th. Anestidis; dizilerin, medyanın ve turizm sektörünün toplumların birbirini daha çok tanımalarına olanak sağladığını söylüyor ve ekliyor: Toplumlar zaten birbirini tanıyordu ama bir yerde uzak kaldılar. Şimdi tekrar ikinci bir tanışma dönemi gibi. Bize kendinizden bahsedebilir misiniz? İstanbul da doğdum. Liseyi İstanbul da bitirdim. Atina Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunuyum. Daha sonra aynı fakültede doktora yaparak 1994 te doktoramı aldım yılları arasında araştırma görevlisiydim yılından itibaren Küçük Asya Araştırmaları Merkezi nin Müdürüyüm. Çalışma alanlarım 19. yüzyılda İstanbul da ve Anadolu da Rumların kültürel ve sosyal yaşamıdır. Son yıllarda da Karamanlıca Edebiyatı yla ilişkim var. Türkiye de gerçekleşen üç Ο Σταύρος Ανεστίδης, ο οποίος έχει αναλάβει το 2002 τη διεύθυνση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών που ιδρύθηκε το 1930 στην Αθήνα, λέει ότι οι τηλεοπτικές σειρές, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ο τουρισμός έδωσαν τη δυνατότητα να γνωριστούν καλύτερα οι δύο κοινωνίες μεταξύ τους και προσθέτει: «Οι κοινωνίες ήδη γνωρίζονταν μεταξύ τους όμως σε κάποιο σημείο απομακρύνθηκαν. Τώρα υπάρχει ένα είδος δεύτερης γνωριμίας». Μπορείτε να μας μιλήσετε για τον εαυτό σας; Γεννήθηκα στη Κωνσταντινούπολη. Τελείωσα το λύκειο στη Κωνσταντινούπολη. Έχω αποφοιτήσει από τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αργότερα εκπόνησα τη διδακτορική μου διατροφή στην ίδια σχολή και πήρα το διδακτορικό μου το Το διάστημα δίδαξα στο πανεπιστήμιο. Από το 2002 ασκώ καθήκοντα Διευθυντή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Τα πεδία ειδίκευσης μου είναι η πολιτιστική και κοινωνική ζωή των Ρωμιών στην İstanbul και την Ανατολία κατά τον 19ο αιώνα. Τα τελευταία χρόνια ερευνώ τη Λογοτεχνία των Καραμανληδών. Συμμετείχα σε τρία Συμπόσια Καραμανλίδικων στην Τουρκία. Επιπλέον μετάφρασα το πρώτο βιβλίο από τα Καραμανλίδικα στα Ελληνικά και δημοσιεύθηκε από το κέντρο μας. Μπορείτε να μας δώσετε πληροφορίες για το Κέντρο; Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών ιδρύθηκε το 1930 στην Αθήνα από τη μουσικολόγο Μέλπω Λογοθέτη - Μερλιέ και τον σύζυγο της Οκτάβ Μερλιέ, ως κέντρο ερευνών και αρχείου. Στις αρχές το Κέντρο έκανε έρευνες για την ελληνική μουσική και λαογραφία στην Ελλάδα, ενώ με την άφιξη των ανταλλαγέντων από την Ανατολία, το Κέντρο ανακάλυψε τον πολιτισμό τους και άρχισε τις συνεντεύξεις με τους ανταλλαγέντες. Προς αυτόν τον σκοπό περίπου εκατό ερευνητές μίλησαν με ανθρώπους που ήρθαν από 1375 διαφορετικά σημεία εγκατάστασης και δημιούργησαν ένα αρχείο που πλησιάζει τα αρχεία. Αυτές οι συνεντεύξεις αρχειοθετήθηκαν και υποστηρίχτηκαν με βιβλιοθήκες, φωτογραφίες και έρευνες. Το Κέντρο έχει επίσης αρχείο προφορικής ιστορίας και συλλογή φωτογραφιών που φτάνει τις δύο χιλιάδες που αφορούν την περίοδο πριν και μετά το Πως διατηρείτε τα αρχεία του Κέντρου; Διατηρούμε αυτό το αρχείο σε φακέλους, δεν τα έχουμε μετατρέψει σε βιβλία, ενώ τα έχουμε σαρώσει όλα. Είναι όλα ελληνικά, δυστυχώς TRGR 17

20 MÜBADELE Karamanlıca Sempozyumu na da katıldım. Ayrıca Karamanlıca dan Yunanca ya ilk kitabı çevirdim ve merkez olarak bu kitabı yayınladık. Merkez hakkında bilgi verebilir misiniz? Küçük Asya Araştırmaları Merkezi; 1930 yılında Atina da müzikolog Melpo Logotheti-Merlier ile eşi Octave Merlier tarafından araştırma ve arşiv merkezi olarak kuruldu. İlk başlarda Yunanistan da Yunan müziği ve folkloru ile ilgili araştırmalar yapan Merkez; Anadolu dan gelen mübadillerin kültürünü keşfetmesiyle birlikte mübadillerle mülakatlara başladı. Bu amaç için yüz kadar araştırmacı Anadolu nun 1375 yerleşim bölgesinden gelen insanlarla konuşarak, 300 bine varan bir arşiv oluşturdular. Yapılan bu mülakatlar; arşivlenerek kütüphane, fotoğraf ve araştırmalarla desteklenmektedir. Merkezin, sözlü tarih arşivi ve 1922 öncesi ve sonrası ile ilgili iki bine ulaşan fotoğraf koleksiyonu da bulunuyor. Merkezin arşivlerini nasıl muhafaza ediyorsunuz? Bu arşivi dosyalarda muhafaza ediyoruz, kitaplaştırılmadı ama hepsini taradık. Tamamı Yunanca, maalesef Türkçe yok. Ses kayıtları olsaydı mübadillerin bir kısmı Karamanlıydı ki onlar Türkçe konuşuyorlardı, onların kayıtları yok. Çünkü onları Türkçe dinleyip Yunanca yazdılar. Aynı zamanda bu merkezin bünyesinde yapılmış özgün haritalar var. Anadolu nun çeşitli bölgeleri ile ilgili yer adları. Bir de mübadillerin kendi inisiyatifleri ile ya da merkezin yönlendirilmesiyle yazmış oldukları öz yaşam türünde 500 tane el yazmaları var. Bu el yazmaları da Yunanca. Türkçe kitaplarımız da var. Ekonomik olanaklarımız el verdiğince zenginleştirmeye çalışıyoruz. Karamanlıca nasıl bir dil? Ne zaman ortaya çıkmış? Karamanlıca; Kapadokya da doğan ve daha çok Rumların kullandığı bir dil. Bazı değişikliklerle Yunan harfleri ve Türkçe harfleri kullanılmış. Çünkü bu dili kullananların dini, Ortodoks Hristiyan ama ana dilleri Türkçe. Osmanlıca alfabesi zor geldiği için Yunan harfleriyle Osmanlıca yazmak gibi bir çözüm bulmuşlar. Aslında bu bir istisna değil. Mesela Ermeni harfleri ile Osmanlıca yazan ve İzmir de Latin harfleriyle Yunanca yazanlar da var. Aslında ilk Karamanlıca metin Fatih Sultan Mehmet döneminde ortaya çıkıyor. O dönemin Patriğinin Fatih Sultan Mehmet e yönlendirdiği bir mektup Karamanlıca yazılmış. Fakat ilk basılan eser 18. yüzyıldadır. Türkçe konuşan Rum mübadiller, 1922 den 1924 e kadar Karamanlıca yı kullanmaya devam ettiler ten sonra Karamanlıca eserler sona erdi. İki ülke arasında günümüzde özellikle mübadiller açısından olumluya giden bir ivme var. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Geçmişten günümüze mübadiller açısından nasıl bir gelişme oldu? Bence hem mübadiller için hem de şu anda İstanbul da yaşayan Rumlar için de çok olumlu bir dönem. Yani 70 lere nazaran çok daha olumlu bir dönem. Bir kere iletişim çağındayız. Yani kimse pencerelerin ardında kapalı kalmıyor. Bilgi yayılıyor. O açıdan yeni şeyler öğreniliyor. Sanırım devletler arasında da yeni bir yaklaşım var. Çünkü öyle olmasa bu kadar olumlu mesafe kaydedilmezdi. Hem bir ivme var hem de benim kanaatim artık nehrin suyu geri δεν υπάρχουν τουρκικά. Εάν υπήρχαν οι ηχητικές εγγραφές, ένα μέρος των ανταλλαγέντων ήταν Καραμανλήδες που μιλούσαν τουρκικά, αλλά δεν υπάρχουν οι εγγραφές τους. Διότι τις άκουσαν στα τουρκικά και τις κατέγραψαν στα ελληνικά. Επιπλέον, υπάρχουν πρωτότυποι χάρτες που έχουν καταστρωθεί από το Κέντρο. Ονομασίες τόπων σχετικά με διάφορες περιοχές της Ανατολίας. Επιπλέον, υπάρχουν 500 χειρόγραφα τύπου αυτοβιογραφίας που έγραψαν οι ανταλλαγέντες με δική τους πρωτοβουλία ή με παρότρυνση του Κέντρου. Και αυτά τα χειρόγραφα είναι ελληνικά. Έχουμε και τουρκικά βιβλία. Προσπαθούμε να τα εμπλουτίσουμε όσο μας το επιτρέπουν οι οικονομικές μας δυνατότητες. Τι είδους γλώσσα είναι τα Καραμανλίδικα; Πότε εμφανίστηκαν; Τα καραμανλίδικα είναι μια γλώσσα που δημιουργήθηκε στην Καππαδοκία και χρησιμοποιούσαν ως επί το πλείστον οι Ρωμιοί. Χρησιμοποιήθηκαν τα τουρκικά με ελληνική αλφάβητο, με κάποιες αλλαγές. Διότι αυτοί που χρησιμοποιούσαν αυτή τη γλώσσα ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι στη θρησκεία, όμως η μητρική τους γλώσσα ήταν τα τουρκικά. Επειδή ήταν δύσκολη η οθωμανική αλφάβητος, βρήκαν τη λύση γράφοντας οθωμανικά με την ελληνική αλφάβητο. Στην ουσία, αυτή δεν αποτελεί μια εξαίρεση. Υπάρχουν, για παράδειγμα, αυτοί που γράφουν οθωμανικά με την αρμενική αλφάβητο, καθώς επίσης και κάποιοι που έγραφαν ελληνικά με τη λατινική αλφάβητο στη Σμύρνη. Στην πραγματικότητα, το πρώτο καραμανλίδικο κείμενο εμφανίστηκε στην περίοδο του Σουλτάνου Μωάμεθ του Πορθητή. Ένα γράμμα που είχε γράψει ο τότε Πατριάρχης προς τον Σουλτάνο Μωάμεθ τον Πορθητή ήταν γραμμένο στα καραμανλίδικα. Όμως το πρώτο έργο που εκδόθηκε ανήκει στον 18ο αιώνα. Οι Ρωμιοί ανταλλαγέντες που μιλούσαν τουρκικά συνέχισαν να χρησιμοποιούν τα καραμανλίδικα από το 1922 έως το Μετά από το 1924 έπαψαν να δημιουργούνται καραμανλίδικα έργα. Σήμερα υπάρχει μια θετική εξέλιξη ανάμεσα στις δύο χώρες, ειδικά από την άποψη των ανταλλαγέντων. Πως το αξιολογείτε αυτό; Τι είδους εξέλιξη υπήρξε από το παρελθόν έως σήμερα όσον αφορά τους ανταλλαγέντες; Κατά τη γνώμη μου αυτή είναι μια πολύ θετική περίοδος τόσο για τους ανταλλαγέντες όσο και για τους Ρωμιούς που ζουν αυτή τη στιγμή στη Κωνσταντινούπολη. Δηλαδή, είναι μια πολύ πιο θετική περίοδος σε σχέση με τη δεκαετία του Κατ αρχήν βρισκόμαστε στην εποχή της επικοινωνίας. Δηλαδή, κανείς δεν μένει κλεισμένος πίσω από το παράθυρο του. Η πληροφορία διαδίδεται. Γι αυτό το λόγο υπάρχουν συνεχώς νέες πληροφορίες. Θεωρώ ότι υπάρχει μια νέα προσέγγιση και μεταξύ των κρατών. Διότι δεν αν ήταν έτσι, δεν θα είχε υπάρξει μια τόσο σημαντική θετική πρόοδος. Υπάρχει αφενός μια επιτάχυνση και αφετέρου, κατά τη γνώμη μου, το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω, έτσι το βλέπω εγώ. Στην ουσία, η μεγαλύτερη απόδειξη αυτής της εξέλιξης είναι ότι τα τελευταία χρόνια γινόμαστε μάρτυρες ενός ακαδημαϊκού διαλόγου και μιας ακαδημαϊκής ανταλλαγής. Το πρόσεξα όταν επέστρεψα στην Κωνσταντινούπολη μετά το Δεν είναι όπως στο παρελθόν. Παλιά, τη δεκαετία του 70 φοβόμασταν να μιλήσουμε ελληνικά στο δρόμο, όμως τώρα είναι διαφορετικά τα πράγματα, υπάρχει μια θετική προσέγγιση. Τι είδους κοινές εργασίες κάνετε με την τουρκική ακαδημαϊκή κοινότητα; Τα τελευταία χρόνια έχουμε πολύ καλές σχέσεις με την τουρκική ακαδημαϊκή κοινότητα. 18