ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:Ν.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Transcript

1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:Ν.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ 1

2 2

3 3

4 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ 1.Απο τι αποτελείται το κυτταρο; Ο οργανισμός του ανθρώπου συνίσταται από τρισεκατομμύρια κύτταρα, τα οποία εμφανίζουν σημαντική ποικιλομορφία στο μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα κ.ά. Ωστόσο,όλα τους προέρχονται, με διαδοχικές μιτώσεις, από το ίδιο αρχικό κύτταρο, το ζυγωτό. 2.Τι είναι η διαφοροποίηση; Η διαδικασία με την οποία τα κύτταρα του οργανισμού,παρόλο που προέρχονται από το ίδιο αρχικό κύτταρο, αποκτούν μορφολογικές και λειτουργικές διαφορές ονομάζεται διαφοροποίηση 3.Τι είναι ιστος; Ένα σύνολο κυττάρων που είναι μορφολογικά όμοια και συμμετέχουν στην ίδια λειτουργία ονομάζεται ιστός. 4.Ποια είναι τα είδη των ιστων; Με βάση τις μορφολογικές διαφορές και τις λειτουργίες που επιτελούν, οι ιστοί δια κρίνονται σε τέσσερα είδη: επιθηλιακό, ερειστικό, μυϊκό και νευρικό. 5 Ποια κύτταρα κατατάσσονται στον επιθηλιακό ιστό; Ο επιθηλιακός ιστός περιλαμβάνει κύτταρα που συνδέονται στενά μεταξύ τους και σχηματίζουν επιφάνειες, οι οποίες: α. καλύπτουν εξωτερικά το σώμα. β. επενδύουν το εσωτερικό διάφορων κοιλοτήτων του σώματος. 6.Ποιες είναι οι λειτουργίες του επιθηλιακού ιστού; Οι λειτουργίες των κυττάρων του επιθηλιακού ιστού είναι: α. κυρίως να προστατεύουν το σώμα. β. να απομακρύνουν τη βλέννα (που παράγουν), όπου παγιδεύονται μικρόβια και σκόνες. 4

5 γ. να ελέγχουν τη διάχυση ή την απορρόφηση ουσιών. Για παράδειγμα, τα επιθηλιακά κύτταρα του λεπτού εντέρου, που φέρουν πολυάριθμες μικρολάχνες, απορροφούν χρήσιμα τελικά προϊόντα της πέψης, δ. να συμβάλλουν στην παραγωγή και έκκριση προϊόντων. 7.Τι είναι ο αδένας Κάθε ομάδα επιθηλιακών κυττάρων που παράγει και εκκρίνει αδένων κάποιο προϊόν αποτελεί έναν αδένα. Ορισμένοι αδένες αποτελούνται από πολλά κύτταρα (π.χ. οι σιελογόνοι), ενώ άλλοι από ένα μόνο (π.χ. τα βλεννογόνο κύτταρα του γαστρεντερικού σωλήνα). 8.Ποιοι τύποι αδένων διακρίνονται ανάλογα με το πού εκκρίνουν (ελευθερώνουν) το προϊόν τους; α. εξωκρινείς αδένες. Αυτοί εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω ενός εκφορητικού πόρου είτε έξω από το σώμα (π.χ. ιδρωτοποιοί) είτε σε εσωτερικές κοιλότητες (π.χ. σιελογόνοι). β. ενδοκρινείς αδένες. Αυτοί εκκρίνουν το προϊόν τους κατευθείαν στο αίμα (π.χ. η υπόφυση, γ. μεικτοί αδένες. Αυτοί διαθέτουν εξωκρινή και ενδοκρινή μοίρα.έτσι, το πάγκρεαςπ.χ. εκκρίνει ii. ί. με την εξωκρινή μοίρα του παγκρεατικό υγρό στο δωδεκαδάκτυλο (μέσω του παγκρεατικού πόρου), με την ενδοκρινή μοίρα του ινσουλίνη και γλυκαγόνη στο αίμα, όπου ελέγχουν τη συγκέντρωση της γλυκόζης. 9.Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά (μορφολογικά και λειτουργικά) του ερειστικού ιστού; Ο ερειστικός ιστός αποτελείται από κύτταρα που βρίσκονται μέσα αφθονη μεσοκυττάρια ουσία που μπορεί να περιέχει δύο τύπων ινίδια από πρωτεΐνη, που της προσφέρουν α. το κολλαγόνο αντοχή και ελαστικότητα, β. η ελαστίνη περισσότερη ελαστικότητα. Ο ρόλος του ερειστικού ιστού είναι να: α. συνδέει δομές μεταξύ τους (π.χ. τους μυς με τα οστά), β. προσφέρει στήριξη και προστασία. Ο ερειστικός ιστός διακρίνεται σε συνδετικό, χόνδρινο και οστίτη 10.Ποιοι είναι οι τύποι του συνδετικού ιστού και ποια τα χαρακτηριστικά τους; Οι τύποι του συνδετικού ιστού είναι: α. ο Χαλαρός. Απαντάται κυρίως στο δέρμα. Η μεσοκυττάρια ουσία του περιέχει ινίδια 5

6 κολλαγόνου και ελαστίνης. Ειδικό τύπο του αποτελεί ο λιπώδης ιστός, του οποίου τα κύτταρα αποθηκεύουν λίπος. β. ο Πυκνός. Απαντάται στους συνδέσμους των αρθρώσεων και στους τένοντες που συνδέουν τους σκελετικούς μυς με τα οστά. Η μεσοκυττάρια ουσία του αποτε λείται κυρίως από δεσμίδες ινιδίων κολλαγόνου, γ. Το αίμα θεωρείται (από τους περισσότερους ερευνητές) ιδιαίτερος τύπος συνδετικού ιστού. 11.Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του χόνδρινου ιστού; Ο χόνδρινος ιστός είναι συγχρόνως στέρεος και εύκαμπτος. Απαντάται στους αρθρικούς χόνδρους, στο πτερύγιο του αυτιού, στους μεσοσπονδύλιους δίσκους κ.α. Τα κύτταρά του, οι χονδροβλάστες, βρίσκονται σε κοιλότητες της μεσοκυττάριας ουσίας (που περιέχει ινίδια κολλαγόνου). 12.Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του οστίτη ιστού; Ο οστίτης ιστός απαντάται στα οστά. Τα κύτταρά του, τα οστεοκύτταρα, βρίσκονται σε κοιλότητες της μεσοκυττάριας ουσίας. Αυτή είναι εξαιρετικά σκληρή και περιέχει άλατα και ινίδια κολλαγόνου. 12β.Ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό του μυϊκού ιστού; Ο μυϊκός ιστός περιλαμβάνει κύτταρα, τις μυϊκές ίνες, τα οποία έχουν την ικανότητα να συστέλλονται, επιτυγχάνοντας κινήσεις. 13.Ποιοι είναι οι τύποι του μυϊκού ιστού και ποια τα χαρακτηριστικά τους; Οι τύποι του μυϊκού ιστού είναι: α. ο σκελετικός μυϊκός ιστός. Απαντάται στους σκελετικούς μυς. Περιλαμβάνει μυϊκές ίνες σχετικά μακριές, κυλινδρικές και με γραμμώσεις, οι οποίες συστέλλονται με τη θέλησή μας. β. ο μυϊκός ιστός της καρδιάς (καρδιακός μυϊκός ιστός ή μυοκάρδιο). Απαντάται μόνο στα τοιχώματα της καρδιάς. Περιλαμβάνει μυϊκές ίνες κυλινδρικές, με γραμμώσεις. Συστέλλονται ανεξάρτητα από τη θέλησή μας. γ. ο λείος μυϊκός ιστός. Επενδύει κυρίως τοιχώματα, όπως γαατρεντερικού σωλήνα. Περιλαμβάνει μυικες ινες ατρακτοειδεις, χωρίς γραμμώσεις. Συστελλονται ανεξαρτητα απο τη θέληση μας. 14.Τι ονομάζεται όργανο (με παραδείγματα); 6

7 Όργανο ονομάζεται μια δομή από συνδυασμό διαφορετικών ιστών, η οποία εκτελέί μία συγκεκριμένη λειτουργία. Για παράδειγμα: α. ο δικέφαλος βραχιόνιος μυς συγκροτείται από μυϊκό, συνδετικό και νευρικό ιστό.η λειτουργία του είναι η κάμψη του πήχη, β. το στομάχι συγκροτείται και από τα τέσσερα είδη ιστών. Η λειτουργία του είναι η αποθήκευση της τροφής και η πέψη των πρωτεϊνών. 15.Τι ονομάζεται σύστημα οργάνων (με παράδειγμα); Σύστημα οργάνων ονομάζεται μια ομάδα από όργανα που συνεργάζονται για την πραγματοποίηση μίας λειτουργίας. Για παράδειγμα, το πεπτικό σύστημα περιλαμβάνει τη στοματική κοιλότητα, τον φάρυγγα, τον οισοφάγο, το στομάχι, τα έντερα (λεπτό και παχύ) και τους προσαρτημένους αδένες, όργανα που σχετίζονται με: α. την πρόσληψη, τη μεταφορά και την πέψη της τροφής β. την επιλογή συστατικών (απορρόφηση χρήσιμων και αποβολή άχρηστων). 16.Ποια είναι τα συστήματα που αποτελούν το ανθρώπινο σώμα; Τα 10 συστήματα που αναφέρεται ότι συνεργάζονται και αποτελούν το ανθρώπινο σώμα είναι: α. το πεπτικό: εκτελεί την πέψη της τροφής και την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. β.κυκλοφορικό: μεταφέρει τις θρεπτικές ουσίες και τοοξυγόνο σε όλα τα όργανα, γ. το αναπνευστικό: επιτυγχάνει την ανταλλαγή των αερίων της αναπνοής δ. το ουροποιητικό: κυρίως αυτό αποβάλλει τις άχρηστες και τις επιβλαβείς ουσίες, ε. των αισθητήριων οργάνων: δέχεται ερεθίσματα. στ. το νευρικό: αναλύει και ερμηνεύει τα ερεθίσματα και, μαζί με το σύστημα των ενδοκρινών αδένων, ρυθμίζει και συντονίζει όλες τις λειτουργίες του σώματος, ζ. των ενδοκρινών αδένων: συνεργάζεται με το νευρικό στη ρύθμιση και τον συντονισμό όλων των λειτουργιών του σώματος, η. το ερειστικό: αποτελείται από τον αρθρωτό σκελετό στηρίζει και προστατεύει τον οργανισμό και συμβάλλει στις κινήσεις. θ. ίο μυϊκό: συμβάλλει στις κινήσεις. ι. ίο αναπαραγωγικό: παράγει τους γαμέτες και εξυπηρετεί την αναπαραγωγή. 7

8 ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1.Σε τι εξυπηρετεί το νευρικό σύστημα (Ν.Σ.); Το νευρικό σύστημα μαζί με το σύστημα των ενδοκρινών αδένων φροντίζουν να διατηρείται σταθερό το εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού (ομοιόσταση), ελέγχοντας και συντονίζοντας τις λειτουργίες των υπόλοιπων συστημάτων του ανάλογα με τις μεταβολές του περιβάλλοντος. 2.Ποιες δυνατότητες έχει το νευρικό σύστημα που του εξασφαλίζουν επιτυχία στον ρόλο του; Το νευρικό σύστημα έχει την ικανότητα να: α. αντιλαμβάνεται τις μεταβολές. Τις σχετικές πληροφορίες συλλέγουν οι υποδοχείς και τις μεταβιβάζουν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, β. επεξεργάζεται τις πληροφορίες. γ. δίνει τις κατάλληλες εντολές στους μυς και στους αδένες. Έτσι προσαρμόζονται οι λειτουργίες του οργανισμού στις μεταβολές του περιβάλλοντος και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την επιβίωσή του. 3.Ποια είναι τα κύρια τμήματα και ποια τα όργανα του νευρικού συστήματος; Τα κύρια τμήματα του νευρικού συστήματος είναι: α. το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ). Τα όργανα που το συγκροτούν είναι ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός, β. το Περιφερικό Νευρικό Σύστημα (ΠΝΣ). Τα όργανα που το συγκροτούν είναι τα νεύρα. 4.Ποιες είναι συνοπτικά οι ιδιότητες των κυττάρων που συγκροτούν τα όργανα του νευρικού συστήματος; Ο εγκέφαλος, ο νωτιαίος μυελός και τα νεύρα, δηλαδή τα όργανα του νευρικού συστήματος, αποτελούνται από νευρικό ιστό. Αυτός περιλαμβάνει: α. Τα νευρικά κύτταρα ή νευρώνες, που αποτελούν τη δομική και λειτουργική μονάδα του νευρικού συστήματος. Είναι εξειδικευμένα στη μεταφορά μηνυμάτων με τη μορφή νευρικών ώσεων και έχουν την ιδιότητα να αντιδρούν σε συγκεκριμένες μεταβολές του περιβάλλοντος, π.χ. της θερμοκρασίας, της πίεσης, της έντασης του φωτός, του ph κ.ά. β. Τα νευρογλοιακά κύτταρα. Είναι πολύ περισσότερα από τους νευρώνες και τους βοηθούν στη λειτουργία τους. 8

9 Στον ανθρώπινο εγκέφαλο φαίνεται πως όσοι είναι περίπου οι νευρώνες είναι και τα νευ- ρογλοιακά κύτταρα. 5.Ποια είναι τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των νευρώνων; Κάθε νευρώνας αποτελείται από: α. το κυτταρικό σώμα, που περιέχει τον πυρήνα και τα οργανίδια του κυττάρου β. τις αποφυάδες, που διακρίνονται σε: 1.δενδρίτες. Συνήθως έχουν μικρό μήκος πολλές διακλαδώσεις. 2.νευράξονα ή νευρίτη. Το μήκος του μερικές φορές φθάνει στο 1 m/.εχει πολμικρές απολήξεις, καθεμία από τις οποίες καταλήγει σε ειδικό άκρο, το τελικό κομβίο. 6.Ποιοι τύποι νευρώνων υπάρχουν και ποιες διαφορές έχουν στη λειτουργία τους; και λές Οι νευρώνες έχουν μεταξύ τους διαφορές στη μορφή και σιη λειτουργία. Με βάση τη λειτουργία ιους διακρίνονται σε: α. αισθητικούς. Μεταφέρουν μηνύματα από τις διάφορες περιοχές του σώματος σε εγκέφαλο και νωτιαίο μυελό, β. κινητικούς. Μεταφέρουν μηνύματα από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό στα εκτελεστικά όργανα, που αντιδρούν είτε με σύσπαση (μύες) είτε με έκκριση ουσιών (αδένες). γ. ενδιάμεσους ή συνδετικούς. Εντοπίζονται μόνο στον εγκέφαλο και στον νωτιαίο μυελό και κατευθύνουν μηνύματα: ΐ. από τους αισθητικούς νευρώνες στις κατάλληλες περιοχές του ΚΝΣ. ii.από τη μια περιοχή του ΚΝΣ σε μια άλλη και, τελικά, στους κατάλληλους κινητικούς νευρώνες. 7.Ποιος είναι ο ρόλος των νευρογλοιακών κυττάρων; Τα νευρογλοιακά κύτταρα (νεύρο + γλοία, δηλ. κόλλα), έχουν ποικίλα σχήματα και ειδικές λειτουργίες: α. Προμηθεύουν τον νευρώνα με θρεπτικά συστατικά, β. Απορροφούν και απομακρύνουν τις άχρηστες ουσίες από τον νευρώνα, 9

10 γ. Περιβάλλουν τους νευράξονες των περισσότερων νευρώνων. Έτσι συμβάλλουν στη μόνωσή τους, ενώ επιταχύνουν και τη μεταφορά της νευρικής ώσης. 1. ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΗΡΕΜΙΑΣ-ΝΕΥΡΙΚΗ ΩΣΗ Όταν ένα νευρικό κύτταρο ηρεμεί (δηλαδή δεν παράγει και δεν μεταβιβάζει μηνύματα), μεταξύ της εξωτερικής και της εσωτερικής επιφάνειας της μεμβράνης του, καταγράφεται μια συγκεκριμένη διαφορά δυναμικού, που ονομάζεται δυναμικό ηρεμίας. Στην περίπτωση που το νευρικό κύτταρο δεχτεί ένα ερέθισμα, το δυναμικό αυτό μεταβάλλεται και, τελικώς, αποκτά μια τιμή που ονομάζεται δυναμικό ενέργειας. Η μεταβίβαση αυτής της μεταβολής κατά μήκος του νευρικού κυττάρου, ονομάζεται νευρική ώση και αποτελεί το είδος του μηνύματος που παράγουν και μεταβιβάζουν τα νευρικά κύτταρα. ΣΥΝΑΨΕΙΣ 1.Τί είναι σύναψη; Σύναψη είναι η περιοχή λειτουργικής σύνδεσης των τελικών κομβίων του νευράξονα ενός νευρώνα με άλλα νευρικά κύτταρα ή με ειδικά διαμορφωμένες θέσεις των εκτελεστι κών οργάνων (μυών ή αδένων). Οι νευρώνες συνδέονται με άλλους νευρώνες (ή εκτελεστικά όργανα) με τη βοήθεια συνάψεων. 10

11 2.Τί είναι οι νευροδιαβιβαστές; Η μεταφορά της νευρικής ώσης μέσω των συνάψεων πραγματοποιείται συνήθως με τη βοήθεια χημικών ενώσεων που παράγει το νευρικό κύτταρο, των νευροδιαβιβαστών, οι οποίες εκκρίνονται από τα τελικά κομβία των νευραξόνων (χημική σύναψη). Ο πιο διαδεδομένος νευροδιαβιβαστής στο ΚΝΣ και στο ΠΝΣ είναι η ακετυλοχολίνη. 3.Ποιά είναι η δομή της σύναψης; Σε μία σύναψη μπορούμε να διακρίνουμε το προσυναπτικό άκρο (τα τελικά κομβία ενός νευρικού κυττάρου), στο οποίο υπάρχουν πολυάριθμα μιτοχόνδρια και συνοπτικά κοκκία (κυστίδια), που περιέχουν τη νευροδιαβιβαστική ουσία. Επίσης, το μετασυναπτικό άκρο, που είναι η υποδεκτική επιφάνεια του νευρώνα ή του εκτελεστικού οργάνου, και στο οποίο βρίσκονται οι υποδοχείς της νευροδιαβιβαστικής ουσίας. Το προσυναπτικό και το μετασυναπτικό άκρο δε βρίσκονται σε επαφή, και ο χώρος ανάμεσά τους, η συνοπτική σχισμή, έχει πάχος nm (εικ. 9.5β). 4.Πώς μεταδίδεται η νευρική ώση από το ένα κύτταρο στο άλλο; Ένα ερέθισμα με ένταση μεγαλύτερη μιας συγκεκριμένης τιμής δημιουργεί τοπικές αλλαγές στο δυναμικό της μεμβράνης, οι οποίες στη συνέχεια μεταδίδονται σε όλο το μήκος του νευράξονα. Όταν μία νευρική ώση φτάσειστα τελικά κομβία ενός νευρώνα, απελευθερώνονται νευροδιαβιβαστικές ουσίες. Στη συνέχεια, ο νευροδιαβιβαστής διαχέεται στη συνοπτική σχισμή και προσδένεται στους υποδοχείς του μετασυναπτικού άκρου (εικ. 9.5γ). Στην περίπτωση που ο νευροδιαβιβαστής δρα διεγερτικά, προκαλεί αύξηση στη διαπερατότητα της μετασυναπτικής μεμβράνης σε Na+. Η μαζική εισροή ιόντων νατρίου έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νευρικής ώσης κατά μήκος του νευράξονα του μετασυναπτικού νευρώνα.η νευροδιαβιβαστική ουσία δρα για περιορισμένο χρονικό διάστημα, διότι είτε επαναρροφάται από το προσυναπτικό άκρο είτε αποικοδομείται με τη βοήθεια ενζύμων. 5.Πως κατευθύνεται η νευρική ώση; Οι συνάψεις καθορίζουν την κατεύθυνση μεταφοράς των νευρικών ώσεων, διότι μπορούν να μεταφερθούν μόνο από το προσυναπτικό προς το μετασυναπτικό άκρο. ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.1 Ποια είναι η δομή των νεύρων; Τα νεύρα συγκροτούνται από Ια. δεσμίδες αποφυάδων νευρώνων, δηλαδή μακριών δενδριτών ή και νευραξόνων, που περιβάλλονται από νευρογλοιακά κύτταρα. β. συνδετικό ιστό που τις συγκροτεί. 11

12 Λόγω των νευρογλοιακών κυττάρων έχουν λευκή, γυαλιστερή όψη. 2 Πού βρίσκονται τα κυτταρικά σώματα των αποφυάδων που συγκροτούν τα νεύρα; Τα κυτταρικά σώματα των νευρώνων, που οι αποφυάδες τους συγκροτούν νεύρα, μπορεί να βρίσκονται: α σε περιοχές του ΚΝΣ (εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός). β. στα γάγγλια, δηλαδή σε αθροίσματα σωμάτων νευρικών κυττάρων έξω από το ΚΝΣ. Τα γάγγλια βρίσκονται στο ΠΝΣ. 3 Ποιοι είναι οι τύποι των νεύρων, ανάλογα με τη λειτουργία τους, και ποια τα χαρακτηριστικά τους; Τα νεύρα, ανάλογα με τη λειτουργία τους, διακρίνονται σε: α. αισθητικά. Συγκροτούνται από αποφυάδες αισθητικών νευρώνων. β. κινητικά. Συγκροτούνται από νευράξονες κινητικών νευρώνων. γ. μεικτά. Συγκροτούνται και από τα δύο είδη αποφυάδων. 4 Ποιοι είναι οι τύποι των νεύρων, ανάλογα με το από πού εκφύονται; Ανάλογα με το από πού εκφύονται, τα νεύρα διακρίνονται σε: α. εγκεφαλικά. Είναι 12 ζεύγη νεύρων, αισθητικών, κινητικών ή μεικτών, που εκφύονται από τον εγκέφαλο. Νευρώνουν κυρίως περιοχές της κεφαλής και του λαιμού. 12

13 β. νωτιαία. Είναι 31 ζεύγη νεύρων, όλα μεικτά αφού συγκροτούνται από αποφυάδες αισθητικών και κινητικών νευρώνων, που εκφύονται από τον νωτιαίο μυελό! Νευρώνουν τον αυχένα, τον κορμό και τα άκρα. 5.Τι είναι μια νευρική οδός και ποιοι οι τύποι της; Νευρική οδός ονομάζεται η διαδρομή που ακολουθούν οι νευρικές ώσεις μέσα στο νευρικό σύστημα και σχηματίζεται από νευρώνες. Μια νευρική οδός μπορεί να είναι: α. Κινητική ή φυγόκεντρος. Τέτοιες νευρικές οδοί μεταφέρουν νευρικές ώσεις από το ΚΝΣ στα εκτελεστικά όργανα, β. Αισθητική ή κεντρομόλος. Μεταφέρουν νευρικές ώσεις από την περιφέρεια στο ΚΝΣ. γ. Αντανακλαστικό τόξο. Είναι η πιο απλή νευρική οδός και συνήθως αποτελείται από i. έναν αισθητικό νευρώνα και κινητικούς νευρώνες. ii. ενδιάμεσους νευρώνες, που αποτελούν το κέντρο επεξεργασίας του ερεθίσματος (μεταξύ αισθητικού και κινητικών). 6 Ποιες ενέργειες ονομάζονται αντανακλαστικά και τι εξυπηρετούν; Αντανακλαστικά ονομάζονται αυτόματες ακούσιες απαντήσεις που δίνει ο οργανισμός σε αλλαγές μέσα ή έξω από το σώμα. Τα αντανακλαστικά εξυπηρετούν στον έλεγχο απαντήσεων όταν απαιτείται ταχύτητα, π.χ. σε αντιδράσεις έκτακτης ανάγκης ή στην αυτόματη διατήρηση της ισορροπίας. 13

14 Τα αντανακλαστικά βοηθούν επίσης στη διατήρηση της ομοιόστασης, ρυθμίζοντας π.χ. τον ρυθμό της καρδιάς και της αναπνοής, την πίεση του αίματος κ.ά..7 Ποια είναι η σχέση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος με τα αντανακλαστικά; Στην εκτέλεση ορισμένων αντανακλαστικών συμμετέχει ο εγκέφαλος, π.χ. στο άνοιγμα και κλείσιμο των βλεφάρων του οφθαλμού, ενώ σε άλλα όχι, π.χ. στην απομάκρυνση του χεριού από θερμό ή αιχμηρό αντικείμενο. Σε άλλα συμμετέχει μόνο ο νωτιαίος μυελός, π.χ. στο αντανακλαστικό του γόνατου. 8.Πώς εκτελείται το αντανακλαστικό του γόνατου και τι εξυπηρετεί η ύπαρξή του; Στο αντανακλαστικό του γόνατου συμμετέχουν μόνο δύο νευρώνες: α. ένας αισθητικός. Οι απολήξεις του βρίσκονται στον τετρακέφαλο μηριαίο μυ και διεγείρονται αν κτυπηθεί ο σύνδεσμος της επιγονατίδας, β. ένας κινητικός. Οι δενδρίτες του σχηματίζουν σύναψη στον η νωτιαίο μυελό με τον αισθητικό και μεταφέρουν νευρικέςώσεις στον τετρακέφαλο. Όταν διεγείρονται οι απολήξεις του αισθητικού νευρώνα, οι νευρικές ώσεις φθάνουν στη σύναψη με τον 14

15 κινητικό και επιστρέφουν στον μυ.έτσι ο μυς συσπάται με αποτέλεσμα την έκταση της κνήμης. Το αντανακλαστικό του γόνατου βοηθά στη διατήρηση της όρθιας στάσης. ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.1 Ποιος είναι ο ρόλος, ποια τα όργανα που το αποτελούν και πώς προστατεύεται το ΚΝΣ; Το ΚΝΣ συντονίζει όλες τις λειτουργίες ίου οργανισμού. Συγκροτείται από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό, που προστατεύονται: α. μέσα στην κρανιακή κοιλότητα και τον σπονδυλικό σωλήνα αντίστοιχα, β. από τις τρεις μήνιγγες, προστατευτικές μεμβράνες που τους περιβάλλουν, γ. από το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, το οποίο μειώνει τους κραδασμούς, ενώ συμβάλλει στη στήριξη και θρέψη του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Κυκλοφορεί: i.στον υπαραχνοειδή χώρο, ανάμεσα στις δύο εσωτερικές μήνιγγες. ii.στον κεντρικό νευρικό σωλήνα του νωτιαίου μυελού. iii. στις κοιλίες του εγκεφάλου. Πρόκειται για τέσσερις κοιλότητες μέσα στον εγκέφαλο, στις οποίες παράγεται το εγκεφαλονωτιαίο υγρό και οι οποίες επικοινωνούν μεταξύ τους με τον κεντρικό νευρικό σωλήνα.. 2.Ποια είναι τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του νωτιαίου μυελού και που βρίσκεται; Ο νωτιαίος μυελός είναι μία λεπτή, σχεδόν κυλινδρική στήλη νευρικού ιστού, που βρίσκεται μέσα στον σπονδυλικό σωλήνα. Αρχίζει από το ύψος του ινιακού τρήματος και εκτείνεται έως το ύψος του δεύτερου ινιακού σπονδύλου περίπου. Στην αυχενική και στην οσφυϊκή περιοχή είναι διογκωμένος. Από τον νωτιαίο μυελό εκφύονται τα 15

16 31 ζεύγη νωτιαίων νεύρων. Ειδικά από την αυχενική διογκωμένη περιοχή εκφύονται αυτά που νευρώνουν τα άνω άκρα και από την αντίστοιχη οσφυϊκή τα νωτιαία νεύρα που νευρώνουν τα κάτω άκρα. 3.Πώς είναι δομημένος ο νωτιαίος μυελός και ποιος είναι ο ρόλος του; Ο νωτιαίος μυελός περιέχει κέντρα αντανακλαστικών λειτουργιών και συνδέει τον εγκέφαλο με τα νωτιαία νεύρα. Η κεντρική περιοχή του σε διατομή έχει σχήμα πεταλούδας με ανοικτά φτερά και αποτελείται από φαιά ουσία. Αυτή περιβάλλεται από λευκή ουσία. Η φαιά ουσία αποτελείται κυρίως από κυτταρικά σώματα, ενώ η λευκή από μακριούς νευράξονες, οι οποίοι συνδέουν τον εγκέφαλο, μέσω των νωτιαίων νεύρων, με διάφορα τμήματα του σώματος. 4.Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά της οργάνωσης και της λειτουργίας του εγκεφάλου; Ο εγκέφαλος είναι το πιο μεγάλο και πολύπλοκο τμήμα του νευρικού συστήματος. Ο εγκέφαλος αποτελείται από νευρώνες, οι οποίοι δέχονται, επεξεργάζονται και 16

17 μεταβιβάζουν ερεθίσματα. Στον εγκέφαλο εντοπίζονται τα κέντρα, περιοχές του που η καθεμία είναι εξειδικευμένη στον έλεγχο διαφορετικής λειτουργίας, όπως: α.οι διάφορες αισθήσεις, η αντίληψη, οι ανώτερες πνευματικές λειτουργίες, β. ο έλεγχος και συντονισμός των μυϊκών κινήσεων, γ. η ρύθμιση της δραστηριότητας των σπλάχνων, για την οποία εντοπίζονται σχετικές νευρικές οδοί. Ανατομικά ο εγκέφαλος χωρίζεται σε τρεις περιοχές: στα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια, στο στέλεχος και στην παρεγκεφαλίδα. 5 Ποια είναι η μορφή των εγκεφαλικών ημισφαιρίων; Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια αποτελούν το πιο σημαντικό τμήμα του εγκεφάλου. Στην επιφάνειά τους εμφανίζουν πολυάριθμες έλικες (προεξοχές) και αύλακες (αυλακώσεις) i. Οι πιο βαθιές αύλακες ονομάζονται σχισμές: ii. Η επιμήκης σχισμή χωρίζει το αριστερό από το δεξί ημισφαίριο, τα οποία επικοινωνούν με το μεσολόβιο, μία «γέφυρα» στη βάση τους από νευρικές αποφυάδες. Iii, Άλλες σχισμές χωρίζουν κάθε ημισφαίριο σε λοβούς, τον μετωπιαίο, τον βρεγματικό, τον κροταφικό και τον ινιακό, που καθένας τους παίρνει το όνομά του από το κρανιακό οστό που τον καλύπτει. 6. Πώς είναι δομημένα τα εγκεφαλικά ημισφαίρια και ποιος ο ρόλος των συστατικών τους; Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια συνίστανται από: α. τον φλοιό των ημισφαιρίων, ένα εξωτερικό στρώμα φαιάς ουσίας, που συγκροτείται κυρίως από σώματα νευρώνων. Η επιφάνεια του φλοιού αυξάνεται σημαντικά χάρη στις αύλακες και στις έλικες. β. μάζες λευκής ουσίας, κάτω από τον φλοιό, που συγκροτούνται από δεσμίδες νευρικών αποφυάδων. Ο φλοιός των ημισφαιρίων είναι η μόνη περιοχή του ΚΝΣ που ελέγχει τις συνειδητές λειτουργίες. Η λευκή ουσία συνδέει τον φλοιό με άλλα μέρη του εγκεφάλου. Τι είναι το Στέλεχος του εγκεφάλου; Το στέλεχος συνδέει τα εγκεφαλικά ημισφαίρια με το νωτιαίο μυελό. Οι σημαντικότερες λειτουργικές περιοχές του είναι ο θάλαμος, ο υποθάλαμος και ο προμήκης. 17

18 Τι ξέρετε για τον θάλαμο,υποθάλαμο και τον προμήκη; Από το θάλαμο οι νευρικές ώσεις που προέρχονται από τους αισθητικούς υποδοχείς της περιφέρειας διοχετεύονται στις κατάλληλες περιοχές του φλοιού, όπου και αναλύονται. Ο υποθάλαμος αποτελεί το κέντρο ομοιόστασης του οργανισμού. Ελέγχει την υπόφυση (αδένας), και με αυτό τον τρόπο αποτελεί και την περιοχή σύνδεσης του νευρικού συστήματος 18

19 με το σύστημα των ενδοκρινών αδένων. Ελέγχει επίσης το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ). Τέλος, ο υποθάλαμος έχει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του ύπνου. Ο προμήκης έχει δομή παρόμοια με αυτήν του νωτιαίου μυελού. Περιλαμβάνει σημαντικά κέντρα του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (ΑΝΣ) όπως αυτά που σχετίζονται με τον έλεγχο της αναπνοής, της καρδιακής λειτουργίας και της αρτηριακής πίεσης. Λόγω της ζωτικής σημασίας των κέντρων που περιέχει, βλάβη στον προμήκη συνεπάγεται το θάνατο Τι ξέρετε για την παρεγκεφαλίδα; Η παρεγκεφαλίδα αποτελείται από δύο ημισφαίρια, τα οποία συνδέονται με μία δομή που ονομάζεται σκώληκας. Συνίσταται κυρίως από λευκή ουσία, η οποία καλύπτεται επιφανειακά από ένα λεπτό στρώμα φαιάς ουσίας (φλοιός της παρεγκεφαλίδας). Αποτελεί κέντρο ελέγχου και συντονισμού των κινήσεων των σκελετικών μυών, κέντρο διατήρησης του μυϊκού τόνου και της ισορροπίας του σώματος. Για την πραγματοποίηση των παραπάνω λειτουργιών η παρεγκεφαλίδα δέχεται, μέσω της αισθητικής νευρικής οδού, νευρικές ώσεις από τα αισθητήρια της όρασης και της ισορροπίας και από υποδοχείς στους τένοντες ΑΝΩΤΕΡΕΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙΕΣ Τι είναι η μνήμη; Η ικανότητα αποθήκευσης και ανάκλησης των πληροφοριών ονομάζεται μνήμη. Η μνήμη είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση των ανώτερων πνευματικών λειτουργιών όπως αυτή της μάθησης, της λογικής αιτιολόγησης, του λόγου κ.ά. Είναι,επίσης, απαραίτητη για την προσαρμογή της συμπεριφοράς του ατόμου στις άμεσες ανάγκες. Ποια είναι τα στάδια της μνήμης; Η βραχυπρόθεσμη μνήμη αφορά την παραμονή των πληροφοριών στον εγκέφαλο για λίγα μόνο λεπτά. Η βραχυπρόθεσμη μνήμη μπορεί να μετατραπεί σε μακροπρόθεσμη, η οποία σχετίζεται με μόνιμες δομικές και λειτουργικές αλλαγέςστα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για τη μετατροπή αυτή εξαρτάται από το είδος, την ένταση και τη συχνότητα του ερεθίσματος. Ερεθίσματα πολύ έντονα ή επαναλαμβανόμενα, υπερβολικά ευχάριστα ή δυσάρεστα αποθηκεύονται ευκολότερα στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Μερικές από τις πληροφορίες που αποθηκεύονται στη μακροπρόθεσμη μνήμη εξασθενούν με το χρόνο και τελικά διαγράφονται. Άλλες παραμένουν για πάντα ως τμήμα της συνείδησής μας, όπως είναι, για παράδειγμα, το όνομά μας. Η μακροπρόθεσμη μνήμη περιλαμβάνει πολυάριθμα κυκλώματα νευρώνων, που εντοπίζονται σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, τμήματα του ινιακού και του κροταφικού λοβού σχετίζονται με τη μνήμη προσώπων, λέξεων, εικόνων και ήχων. 19

20 Πως γίνεται η ανάκληση τα μνήμης; Η ανάκληση από τη μνήμη ενός γεγονότος ή ενός αντικειμένου απαιτεί την ανάκληση και το συνδυασμό πληροφοριών αποθηκευμένων σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Τι μπορεί να συμβεί με τον τραυματισμό του εγκεφάλου; Σε περιπτώσεις τραυματισμού του εγκεφάλου, ή λόγω διάφορων ασθενειών, μπορεί να παρατηρηθεί απώλεια μνήμης, αμνησία. Η απώλεια συγκεκριμένου τύπου μνήμης εξαρτάται από την περιοχή του εγκεφάλου, που επηρεάστηκε από τον τραυματισμό ή από την ασθένεια. Για παράδειγμα, στις περιπτώσεις τραυματισμού περιοχών του κροταφικού λοβού παρατηρείται απώλεια στη μνήμη ήχων. Τι είναι μάθηση και ποια τα είδη της; Μάθηση είναι η διαδικασία απόκτησης καινούριας γνώσης, που συμβάλλει στην προσαρμογή της συμπεριφοράς του ατόμου.διακρίνονται διάφοροι τύποι μάθησης όπως ή εξοικείωση, η ευαισθητοποίηση, η συνειρμική μάθηση, η αντίληψη. Τι είναι η εξοικείωση; Η εξοικείωση είναι η αναγνώριση ενός ερεθίσματος ως μη σημαντικού, με συνέπεια ο οργανισμός να μαθαίνει να μην αντιδρά σε αυτό. Για παράδειγμα, ένας επαναλαμβανόμενος ήχος παύει ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα να προκαλεί την αντίδρασή μας Τι είναι η ευαισθητοποίηση; Η επαναλαμβανόμενη έκθεση του οργανισμού σε ένα επώδυνο ερέθισμα έχει ως αποτέλεσμα την ταχύτερη αντίδραση, ευαισθητοποίηση Τι είναι η συνειρμική μάθηση; Η συνειρμική μάθησηαφορά το συσχετισμό δύο ή περισσότερων ερεθισμάτων. Για παράδειγμα, έχουμε μάθει να αναμένουμε τον ήχο της βροντής ύστερα από τη λάμψη της αστραπής Τι είναι η αντίληψη; Η αντίληψη,τέλος, αφορά τη δυνατότητα ανάκλησης από τη μνήμη προηγούμενων εμπειριών και τη χρήση τους για την επίλυση προβλημάτων. Τι είναι η συμπεριφορά και ποια τα είδη της; ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ: Το σύνολο των απαντήσεων του οργανισμού στις μεταβολές του περιβάλλοντος Διαμορφώνεται από: Την αλληλεπίδραση γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων Διακρίνεται σε: 20

21 Ενστικτώδη συμπεριφορά: Εξαρτάται άμεσα από το DNA. Στερεότυπες απαντήσεις που δεν τροποποιούνται. Π.χ. Αντανακλαστικά, χαμόγελο, έκφραση φόβου κ.α. Συμπεριφορά που τροποποιείται με τη μάθηση: Προσαρμογή ατόμου στις αλλαγές του περιβάλλοντος. Τι γνωρίζετε για το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ) Το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ) είναι τμήμα του νευρικού συστήματος πού ρυθμίζει τη λειτουργία των εσωτερικών οργάνων προσαρμόζοντας το μεταβολισμό τους σύμφωνα με τις αυξομειούμενες ανάγκες του οργανισμού. Το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ) περιλαμβάνει κέντρα που εντοπίζονται στο ΚΝΣ Και σε κινητικά νεύρα Η φυσιολογική λειτουργία του ΑΝΣ έχει σαν αποτέλεσμα την εξασφάλιση ενός "σταθερού εσωτερικού περιβάλλοντος" (ομοιόσταση). Λειτουργία: Λειτουργεί συνεχώς και με ακούσιο τρόπο, και οι λειτουργίες του ρυθμίζονται κυρίως από αντανακλαστικά. Όργανα: Το αυτόνομο νευρικό σύστημα νευρώνει όργανα των οποίων οι λειτουργία δεν εξαρτάται από την θέλησή μας, όπως είναι η καρδιά, οι λείοι μύες των αγγείων και των σπλάχνων και οι αδένες. Διακρίνεται σε: 21

22 συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό, που σε κάθε όργανο που διανέμονται εξασκούν αντίθετη και υπό φυσιολογικές συνθήκες, ισότιμη δράση. το συμπαθητικό σύστημα, (αποτελεί συνέχεια του νωτιαίου μυελού) προετοιμάζει το σώμα για αυξημένες απαιτήσεις ετοιμότητας στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος- καταστάσεις έντασης ή έκτακτης ανάγκης. το παρασυμπαθητικό σύστημα, (αποτελείται από αυτόνομες ίνες) έχει ως αρμοδιότητα την εξοικονόμηση και αποθήκευση ενέργειας ελέγχει λειτουργίες του οργανισμού όταν βρίσκεται σε ηρεμία ή επαναφέρει λειτουργίες μετά από ένταση σε κανονικό ρυθμό. Σχέση με ΚΝΣ Κέντρα ελέγχου καρδιακής και αναπνευστικής λειτουργίας βρίσκονται στον προμήκη. Ρυθμίσεις θερμοκρασίας, πείνας, δίψας γίνονται από τον υποθάλαμο. Η συναισθηματική έκφραση και συμπεριφορά (σε συναισθηματική φόρτιση) γίνεται από ανώτερα κέντρα του εγκεφάλο 10.ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑ ΟΡΓΑΝΑ-ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ.1 Με ποια μέσα αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος μεταβολές τον περιβάλλοντος; Ο άνθρωπος διαθέτει σύστημα αισθητήριων οργάνων χάρη στο οποίο αντιλαμβάνεται μεταβολές στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον του. Πληροφορίες για τις μεταβολές στο σώμα ή στον περίγυρο συλλέγουν ειδικά κύτταρα - υποδοχείς, ευαίσθητα στις αλλαγές συνθηκών. Οι πληροφορίες αυτές: α. μεταφέρονται με τη μορφή νευρικών ώσεων μέσω αισθητικών οδών στο ΚΝΣ. β. στο ΚΝΣ αναλύονται και από την επεξεργασία τους ο οργανισμός «επιλέγει» την κατάλληλη απάντηση. 22

23 Οι αισθητήριοι υποδοχείς συνήθως είναι ευαίσθητοι σε ένα είδος ερεθίσματος. 2 Ποιες κατηγορίες υποδοχέων υπάρχουν; 01 υποδοχείς, ανάλογα με το είδος του ερεθίσματος στο οποίο είναι πιο ευαίσθητοι, διακρίνονται σε: α. Χημειοϋποδοχείς. Ανιχνεύουν αλλαγές στη συγκέντρωση χημικών ουσιών. Από αυτούς ορισμένοι: i. δρουν στη δημιουργία της αίσθησης της γεύσης και της όσφρησης. ii. βρίσκονται στα εσωτερικά όργανα, π.χ. οι χημειοϋποδοχείς των αιμοφόρων αγγείων ανιχνεύουν αλλαγές στη συγκέντρωση γλυκόζης, C02 κ.ά. β. Θερμοϋποδοχείς. Ανιχνεύουν αλλαγές στη θερμοκρασία. γ. Φωτοϋποδοχείς. Ανιχνεύουν αλλαγές στη φωτεινή ακτινοβολία συμβάλλοντας στη δημιουργία της αίσθησης της όρασης. δ. Μηχανοϋποδοχείς. Ανιχνεύουν αλλαγές στην πίεση, στην κίνηση ή στην τάση. 3 Πώς είναι οργανωμένοι οι αισθητήριοι υποδοχείς; 0ι αισθητήριοι υποδοχείς συναντώνται: α. είτε ως ανεξάρτητα κύτταρα, π.χ. ελεύθερες νευρικές απολήξεις στο δέρμα. β. είτε ως ομάδες στα αισθητήρια όργανα, σε σύνδεση με κύτταρα άλλων ιστών που τους προστατεύουν, π.χ. στον οφθαλμό..4 Τι ονομάζεται αίσθηση, πώς και πού αναπτύσσεται και από τι εξαρτάται το είδος της; Τα ερεθίσματα που φθάνουν στον εγκέφαλο γίνονται συνειδητά (αντιληπτά) χάρη στην ερμηνεία τους. Αυτό το αποτέλεσμα της ερμηνείας των ερεθισμάτων που φθάνουν στον εγκέφαλο ονομάζεται αίσθηση.έτσι, π.χ., φωτεινή ακτινοβολία μικρού μήκους (400 nm) που πέφτει στο μάτι γίνεται αντιληπτή ως κυανό χρώμα, ενώ ζάχαρη στη γλώσσα ως γλυκιά γεύση. Η δημιουργία και η μεταφορά των νευρικών ώσεων γίνεται πάντα με τον ίδιο τρόπo ανεξάρτητα από το είδος του ερεθίσματος που τις προκάλεσε. Η ανάλυση και η ερμηνεία τους, όμως, δεν γίνεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις περιοχές του φλοιού. Έτσι οι νευρικές ώσεις δημιουργούν διαφορετικές αισθήσεις ανάλογα με το πού καταλήγουν στον φλοιό κι όχι ανάλογα με το είδος του ερεθίσματος. Αυτό σημαίνει ότι όσες νευρικές ώσεις φθάνουν, για παράδειγμα, στο κέντρο ακοής (κροταφικός λοβός), ερμηνεύονται ως ήχος ανεξάρτητα από το είδος του ερεθίσματος που τις δημιούργησε, όσες φθάνουν στο κέντρο γεύσης ως γεύση κτλ..5 Πώς αλλιώς εξυπηρετούν τον οργανισμό οι υποδοχείς; Σε ποιες κατηγορίε διακρίνονται οι αισθήσεις; Οι υποδοχείς (εκτός της συμβολής τους στην αντίληψη του περιβάλλοντος γύρω μας εξυπηρετούν: α. στη διατήρηση της εγρήγορσης. 23

24 β. στον σχηματισμό εικόνας για το σώμα μας και τον έλεγχο των κινήσεων. Οι αισθήσεις διακρίνονται σε σωματικές και ειδικές. 6 Ποιοι υποδοχείς εξυπηρετούν τις σωματικές αισθήσεις και ποια η κατανομή τους; Οι σωματικές αισθήσεις αναπτύσσονται χάρη σε νευρικές ώσεις που προέρχονται από υποδοχείς διασπαρμένους σε διάφορα μέρη του σώματος, όπως είναι το δέρμα,οι μύες, οι σύνδεσμοι και τα σπλάχνα. Το δέρμα περιέχει υποδοχείς της αφής, της πίεσης, του πόνου, της θερμοκρασίας (του θερμού και του ψυχρού). Το πλήθος των διάφορων τύπων υποδοχέων ποικίλλει. Το δέρμα π.χ. περιέχει 30 φορές πιο πολλούς υποδοχείς του πόνου από ό,τι του ψυχρού. Μάλιστα η πυκνότητα των υποδοχέων ενός τύπου είναι μεγαλύτερη σε συγκεκριμένες περιοχές του δέρματος από ό,τι σε άλλες, π.χ. των υποδοχέων αφής στα χείλη από ό,τι στην πλάτη. 7 Πώς αναπτύσσεται η αίσθηση του πόνου; Ποιοι οι τύποι του; Οι υποδοχείς του πόνου, συνήθως ελεύθερες νευρικές απολήξεις, είναι κατανεμημένοι στο δέρμα και σε εσωτερικά όργανα (π.χ. οστά, μύες, αγγεία) εκτός από τον εγκέφαλο. Διεγείρονται από την καταστροφή των ιστών εξαιτίας μηχανικών ή άλλα αιτίων (Θερμότητα, χημικές ουσίες) και οι νευρικές ώσεις τους μεταφέρονται, αναλύονται και ερμηνεύονται στον εγκέφαλο. Συνήθως ο πόνος διακρίνεται σε α. οξύ, που έχει μεγάλη ένταση αλλά μικρή διάρκεια, ο οποίος προέρχεται από την επιφάνεια και είναι εντοπισμένος. β. χρόνιο, που έχει μικρότερη ένιαση αλλά μεγαλύτερη διάρκεια, προέρχεται απο το εσωτερικό και είναι διάχυτος. 8 Πώς αναπτύσσεται η αίσθηση της αφής και πώς της πίεσης; Οι υποδοχείς της αφής και της πίεσης είναι ομάδες μηχανοϋποδοχέων (είτε ελευθερες νευρικές απολήξεις είτε ειδικά σωμάτια), κατανεμημένες στην επιφάνεια το σώματος (δέρμα) και σε ιστούς των μυών και των συνδέσμων. Όσοι βρίσκονται α. στο δέρμα βοηθούν στην αντίληψη της υφής των πραγμάτων. Έχουν τη μεγαλύτερη πυκνότητα σε άτριχες περιοχές, όπως χείλη, ακροδάκτυλα, παλάμες, πατούσες β. στους συνδέσμους και στους τένοντες ανιχνεύουν αλλαγές στην πίεση. Οι νευρικές ώσεις τους αναλύονται και ερμηνεύονται στην πρόσθια περιοχή του βρεγματικού λοβού (κέντρο σωματικών αισθήσεων) 9 Πώς αναπτύσσεται η αίσθηση του ύψους της θερμοκρασίας; Οι υποδοχείς της θερμοκρασίας είναι ελεύθερες νευρικές απολήξεις και βρίσκονται κυρίως στο δέρμα και στους σκελετικούς μυς. Υπάρχουν δύο διαφορετικές ομάδες του θερμού και του ψυχρού. Οι νευρικές ώσεις τους, μέσω αισθητικών οδών, aφού περάσουν από τον θάλαμο, μεταφέρονται στο κέντρο των σωματικών αισθήσεων στον βρεγματικό λοβό. 24

25 ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ 1 Ποια είναι η δομή του οφθαλμικού βολβού (ματιού); Ο οφθαλμικός βολβός μοιάζει με πεπλατυσμένη σφαίρα και έχει διάμετρο περίπου 2,5 cm στον ενήλικο. Αποτελείται από 3 χιτώνες: α. Σκληρός χιτώνας (λευκό του ματιού). Είναι ένα σκληρό ελαστικό στρώμα πυκνού συνδετικού ιστού, το οποίο βρίσκεται εξωτερικά. Το πρόσθιο τμήμα του, ο κερατοειδής, είναι διάφανο και πολύ κυρτό.. β.χοριοειδής χιτώνας. Περιλαμβάνει πληθώρα αγγείων.έχει χρωστικές, που απορροφούν φως και εμποδίζουν έτσι την ανάκλασή του μέσα στο μάτι. Βρίσκεται μέσα από τον σκληρό. Περιλαμβάνει την ίριδα, την κόρη του οφθαλμού, το ακτινωτο σώμα,τον κρυσταλλοειδή φακο και το υαλώδες σώμα. γ. Αμφιβληστροειδής χιτώνας. Βρίσκεται μέσα από τον χοριοειδή. Τα κύτταρά του διακρίνονται σε α)τροποποιημένους νευρώνες(υποδοχείς), οι απολήξεις των οποίων περιέχουν φωτοευαίσθητες χρωστικές και ονομάζονται: ι. Ραβδία. ιι. Κωνία. Β.διπολικούς νευρώνες 25

26 26

27 ΑΚΟΗ 1.Ποιος είναι ο ρόλος του αυτιού ως αισθητήριου οργάνου και ποια τα τμή ματά του; Το αυτί είναι ίο αισθητήριο όργανο που είναι υπεύθυνο για τις αισθήσεις της ακοής και της ισορροπίας. Έχει τρία τμήματα, το εξωτερικό αυτί, το μέσο και το εσωτερικό το τελευταίο χωρίζεται στα τρία: α. στον κοχλία, που περιέχει τα υποδεκτικά όργανα της ακοής. β. στους ημικύκλιους σωλήνες και στην αίθουσα, που περιέχουν τους υποδοχείς της ισορροπίας. Εξωτερικό και μέσο αυτί 2.Ποια είναι τα τμήματα του εξωτερικού αυτιού και ποιος ο ρόλος τους; Το εξωτερικό αυτί περιλαμβάνει: α. τον ακουστικό πόρο. Η είσοδός του είναι επενδυμένη με τριχίδια και κύτταρα που παράγουν κυψελίδα για να εμποδίζεται η είσοδος ξένων αντικειμένων. β. το πτερύγιο. 3. Ποια είναι τα τμήματα του μέσου αυτιού και ποιος ο ρόλος τους; Το μέσο αυτί περιλαμβάνει: α. την τυμπανική κοιλότητα η οποία καταλήγει στην ευσταχιανή σάλπιγγα, ένας σωλήνας που συνδέει το μέσο αυτί με τον ρινοφάρυγγα. Η σάλπιγγα βοηθά στην εξισορρόπηση της πίεσης στις δύο πλευρές του τυμπανικού υμένα,. β. τον τυμπανικό υμένα και τρία ακουστικά οστάρια (σφύρα, άκμονα και αναβολέα). Οι παλμικές κινήσεις του τυμπανικού υμένα μεταφέρονται μέσω διαδοχικών συνδέσεων στη σφύρα, τον άκμονα και, τέλος, στον αναβολέα. Αυτός συνδέεται με την ωοειδή μεμβράνη, της ωοειδούς θυρίδας, στη βάση του κοχλία 27

28 Εσωτερικό αυτί - μηχανισμοί της ακοής 4. Ποια είναι η δομή του κοχλία; Ο κοχλίας (τμήμα του εσωτερικού αυτιού) έχει σχήμα κελύφους σαλιγκαριού. Εσωτερικά, μεμβράνες τον διαιρούν κατά μήκος σε τρία κανάλια γεμάτα με λέμφο, το αιθουσαίο, τον κοχλιακό πόρο και το τυμπανικό. Στον κοχλία βρίσκεται το υποδεκτικό όργανο της ακοής, το όργανο του Corti, που: α. περιλαμβάνει κυρίως ειδικά τριχοφόρα κύτταρα (μηχανοϋποδοχείς). β. εκτείνεται σε όλο το μήκος της βασικής μεμβράνης. 5. Πώς λειτουργεί ο κοχλίας (πώς δημιουργείται η αίσθηση της ακοής); Όταν πάλλεται η ωοειδής μεμβράνη: α. οι δονήσεις της μεταβιβάζονται στη λέμφο αρχικά του αιθουσαίου καναλιού και μετά του τυμπανικού. β. Τελικά, αρχίζει να δονείται η βασική μεμβράνη.έτσι, γ. διεγείρονται τα τριχοφόρα κύτταρα στο όργανο του Corti και από αυτά ξεκινούν νευρικές ώσεις. δ. Οι νευρικές ώσεις μέσω του κοχλιακού νεύρου καταλήγουν στον φλοιό του κροταφικού λοβού του εγκεφάλου και ερμηνεύονται ως ήχος. 28

29 ε. Οι κινήσεις της λέμφου αποσβένονται χάρη σε κινήσεις της μεμβράνης της στρογγυλής θυρίδας. 6 Ποιες είναι οι δομές των ημικύκλιων σωλήνων και ποιες της αίθουσας που εξυπηρετούν την ισορροπία; Στο εσωτερικό αυτί υπάρχουν τριχοφόρα κύτταρα με τις βλεφαρίδες τους στερεωμένες σε ζελατινώδη ουσία. Αυτά βρίσκονται στη βάση α. των ημικύκλιων σωλήνων. β. της αίθουσας, όπου σχηματίζουν τις ακουστικές κηλίδες. Αυτές έχουν, επιπλέον, πάνω στη ζελατινώδη μάζα τους ωτόλιθους (κρύσταλλοι ανθρακικού ασβεστίου). Κατά την κάμψη της κεφαλής ή την επιτάχυνση του σώματος, μετακινούνται οι ωτόλιθοι και κάμπτονται οι βλεφαρίδες και δημιουργεί νευρικές ώσεις. Αυτές μέσω του αιθουσαίου νεύρου μεταφέρονται, αρχικά στον προμήκη και, τελικά, στην παρεγκεφαλίδα, η οποία ρυθμίζει αντανακλαστικά την ισορροπία του σώματος. Όσφρηση και γεύση 29

30 7 Τι είδους υποδοχείς εξυπηρετούν τη γεύση και την όσφρηση και ποια η αξία των δύο αυτών αισθήσεων; Οι υποδοχείς της γεύσης και της όσφρησης είναι χημειοϋποδοχείς και διεγείρονται από χημικές ουσίες. Οι δύο αυτές αισθήσεις εξυπηρετούν στην αντίληψη και διάκριση των πάμπολλων χημικών μορίων που υπάρχουν στο περιβάλλον (αέρας, τροφές). Συνδέονται λειτουργικά και μαζί με την όραση βοηθούν στην επιλογή της τροφής. 8 Ποιο είναι το αισθητήριο όργανο της όσφρησης και πώς λειτουργεί; Το αισθητήριο της όσφρησης είναι ο οσφρητικός βλεννογόνος, ο οποίος καλύπτει εσωτερικά το πάνω τμήμα της ρινικής κοιλότητας. Ο οσφρητικός βλενογόνος περιλαμβάνει επιθηλιακά και υποδεκτικά τριχοφόρα κύτταρα, που οι βλεφαρίδες τους προεκβάλλουν στη ρινική κοιλότητα. Οι χημικές ουσίες που εισέρχονται στη ρινική κοιλότητα σε αέρια μορφή διαλύονται σε υγρά που περιβάλλουν τις βλεφαρίδες. Έτσι έρχονται σε επαφή μαζί τους και δημιουργούνται νευρικές ώσεις. Αυτές μέσω του οσφρητικού νεύρου καταλήγουν στο κέντρο της όσφρησης, στη βάση του κροταφικού λοβού. Οι υποδοχείς χωρίζονται σε ομάδες, που καθεμία αναγνωρίζει μία ή περισσότερες ουσίες. Έτσι εξυπηρετείται η αντίληψη, με κλιμακώσεις στην ευαισθησία, ποικίλων ουσιών. Η αίσθηση της όσφρησης για μια ουσία, εάν αυτή επιδρά συνεχώς για ορισμένο χρόνο, μειώνεται ή χάνεται (φαινόμενο γνωστό ως εξοικείωση του υποδοχέα). 9 Ποια είναι τα ειδικά όργανα της γεύσης και πώς λειτουργούν; Οι γευστικοί κάλυκες είναι τα ειδικά όργανα της γεύσης. Αποτελούνται από στηρικτικά και ειδικά υποδεκτικά τριχοφόρα κύτταρα ( ανά κάλυκα). Βρίσκονται: α. Κυρίως στις γευστικές θηλές, αναδιπλώσεις του βλεννογόνου της γλώσσας, β. στον ουρανίσκο και στον φάρυγγα, σε μικρότερους αριθμούς. Οι χημικές ουσίες πρέπει πρώτα να διαλυθούν στο σάλιο για να ανιχνευτούν. Μόλις οι διαλυμένες ουσίες έρθουν σε επαφή με τις βλεφαρίδες παράγονται νευρικές ώσεις. Αυτές μέσω της γευστικής οδού μεταφέρονται αρχικά στον θάλαμο και τελικά στο κέντρο της γεύσης, στον βρεγματικό λοβό. Θεωρείται ότι υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις ομάδες υποδοχέων υπεύθυνες αντίστοιχα για τις τέσσερις βασικές γεύσεις: γλυκό, πικρό, ξινό και αλμυρό. Και στη γεύση παρατηρείται εξοικείωση του υποδοχέα, εκτός αν η τροφή μετακινείται πάνω στη γλώσσα, διεγείροντας διαφορετικούς υποδοχείς. 30

31 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Τι είναι οι αδένες και πως ταξινομούνται; Αδένες είναι ομάδες επιθυλιακών κυττάρων που εκρίνουν μια ουσία. Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια του σώματος ή σε κοιλότητες του, ενώ οι ενδοκρινείς εκκρίνουν τις ορμόνες, οι οποίες εισέρχονται,μέσω των τριχοειδών, στην κυκλοφορία του αίματος. Στους ενδοκρινείς αδένες α- νήκουν ο υποθάλαμος, η υπόφυση, ο θυρεοειδής, τα επινεφρίδια, η επίφυση και ο θύμος αδένας. Υπάρχουν και αδένες με διπλή δράση, εξωκρινή και ενδοκρινή οι οποίοι ονομάζονται μεικτοί αδένες στην κατηγορία αυτή ανήκουν το πάγκρεας, οι όρχεις, οι ωοθήκες κ.ά. Τι είναι οι ορμόνες; Οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες- μηνύματα, που αν και φτάνουν σε όλα τα κύτταρα του οργανισμού, διεγείρουν ορισμένα μόνο από αυτά, τα κύτταρα στόχους, σε εξειδικευμένες βιοχημικές δραστηριότητες. Ποιους τομείς επηρεάζουν οι ορμόνες; Οι ορμόνες μαζί με το νευρικό σύστημα ρυθμίζουν τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Η παρουσία τους ή η απουσία τους επηρεάζει το μεταβολισμό, την εμφάνιση του ατόμου και τη συμπεριφορά. Το νευρι-ρύθμιση, ενώ οι ενδοκρινείς αδένες για τη ρύθμιση αλλαγών που απαιτούν περισσότερο χρόνο. Τρόποι δράσης των ορμονών Οι πεπτιδικές ορμόνες δεν εισέρχονται ποτέ στο κύτταρο, αλλά προσδένονται σε υποδοχείς της κυτταρικής μεμβράνης. Στην συνέχεια, το σύμπλεγμα ορμόνη-υποδοχέας ενεργοποιεί τα ένζυμα του κυττάρου, προκειμένου να διεξαχθούν οι λειτουργίες του. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι αμίνες, οι πρωτεΐνες και τα πεπτίδια. 31

32 Οι στεροειδείς ορμόνες εισέρχονται ελεύθερα μέσα στο κύτταρο, διότι είναι εξαιρετικά μικρά λιποδιαλυτά μόρια. Στο κυτταρόπλασμα προσδένονται σε ειδικούς υποδοχείς και το σύμπλεγμα ορμόνης υποδοχέα εισέρχεται στον πυρήνα. Εκεί ενεργοποιεί συγκεκριμένα γονίδια και ακολουθεί πρωτεϊνοσύνθεση. Οι ορμόνες αυτές δρουν πιο αργά από τις προηγούμενες, διότι απαιτείται περισσότερος χρόνος για την πρωτεϊνοσύνθεση απ' ό,τι για την ενεργοποίηση υπαρχόντων ενζύμων στο κύτταρο. 32

33 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1.Τί κάνει το κυκλοφορικο σύστημα και από τι αποτελείτε; Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των αχρήστων γίνεται από το κυκλοφορικό σύστημα, το οποίο αποτελείται από την καρδιά, τα αιμοφόρα αγγεία και το αίμα που κυκλοφορεί μέσα σ' αυτά. 2.Τί είναι και που βρίσκεται η καρδιά; Το κύριο όργανο του κυκλοφορικού συστήματος είναι η καρδιά. Βρίσκεται ανάμεσα στους δύο πνεύμονες πίσω από το στέρνο Είναι όργανο κωνικού σχήματος, που αποτελείται από μυϊκό ιστό, το μυοκάρδιο,και έχει μέγεθος μεγάλης γροθιάς. Η καρδιά στην πραγματικότητα είναι μία μυώδης αντλία, η οποία αποτελείται από ένα χαρακτηριστικό είδος μυός, τον καρδιακό μυ. 3.Δομή της καρδιάς. Η καρδιά του ανθρώπου είναι τετράχωρη και αποτελείται από δύο κόλπους με λε βρίσκονται στο ανώτερο τμήμα της, και από δύο κοιλίες με παχύτερα τοιχώματα, που βρίσκονται στο κατώτερο τμήμα της. Οι δύο κοιλίες χωρίζονται μεταξύ τους με το μεσοκοιλιακό διάφραγμα και οι κόλποι με το μεσοκολπικό διάφραγμα. Μεταξύ των κόλπων και των κοιλιών υπάρχουν βαλβίδες που καθορίζουν τη μονόδρομη ροή του αίματος σε κάθε σύσπαση της καρδιάς. 4.Λειτουργεία της καρδιάς. Στην πραγματικότητα η καρδιά είναι μία αντλία αναρροφητική και ταυτόχρονα συμπιεστική. Αναρροφητική, γιατί συγκεντρώνει το αίμα από όλα τα τριχοειδή του 33

34 σώματος μέσω των φλεβών, και συμπιεστική, διότι στέλνει το αίμα στα τριχοειδή όλου του σώματος μέσω των αρτηριών που ξεκινούν από τις κοιλίες της.το αίμα κινείται από τους κόλπους προ τις κοιλίες, οι οποίες με τη συστολή τους στέλνουν σε δύο αρτηρίες. Στο δεξιό κόλπο φτάνει το αίμα από τη περιφέρεια του σώματος, πλούσιο σε διοξείδιο του άνθρακα. Στον αριστερό κόλπο φτάνει το αίμα, που έχει ήδη περάσει από τους πνεύμονες και είναι πλούσιο σε οξυγόνο. Με τη συστολή των κόλπων το αίμα κινείται προς τις κοιλίες. Στη συνέχεια, με τη συστολή των κοιλιών, και ενώ οι βαλβίδες κλείνουν εμποδίζοντας την παλινδρόμηση του αίματος προς τους κόλπους, το αίμα διοχετεύεται στις αρτηρίες. Από την αριστερή κοιλία εισέρχεται στην αορτή και κινείται προς την περιφέρεια του σώματος, ενώ από τη δεξιά κοιλία εισέρχεται στην πνευμονική αρτηρία και κινείται προς τους πνεύμονες. Βαλβίδες που βρίσκονται στην είσοδο των δύο μεγάλων αρτηριών ε- λέγχουν τη ροή του αίματος από τις κοιλίες προς την αορτή και προς την πνευμονική αρτηρία (εικ.3 5.Το κυκλοφορικό σύστημα περιλαμβάνει τρία είδη αγγείων: Τις αρτηρίες (και τα αρτηρίδια), που μεταφέρουν το αίμα από την καρδιά προς την περιφέρεια Τα τριχοειδή, που επιτρέπουν την ανταλλαγή ουσιών με τους ιστούς Τις φλέβες (και τα φλεβίδια), που επαναφέρουν το αίμα στην καρδιά. Τα τριχοειδή αγγεία παρεμβάλλονται μεταξύ αρτηριών και φλεβών. 34

35 6.Αρτηρίες Οι αρτηρίες έχουν παχύτερα τοιχώματα και μικρότερη εσωτερική διάμετρο από τις φλέβες και περισσότερο μυϊκό ιστό. Το αίμα διοχετεύεται στις αρτηρίες με κάθε συστολή των κοιλιών της καρδιάς. Κάθε φορά που διοχετεύεται μία ποσότητα αίματος στις αρτηρίες, τα τοιχώματά τους διευρύνονται με την πίεση του εισερχόμενου αίματος και η διεύρυνση αυτή ονομάζεται σφυγμός. Κάθε παλμός της καρδιάς προκαλεί ένα σφυγμό στις αρτηρίες, με αποτέλεσμα να έχουν τον ίδιο ρυθμό οι σφυγμοί των αρτηριών και οι παλμοί της καρδιάς. Ο σφυγμός αυτός ανιχνεύεται στον καρπό του χεριού, καθώς και σε άλλα σημεία του σώματος. Δύο είναι οι μεγαλύτερες αρτηρίες του σώματος: Η πνευμονική αρτηρία Η αορτή. Όλες οι άλλες είναι διακλαδώσεις των παραπάνω αρτηριών. Το αίμα στις αρτηρίες, επειδή κινείται με μεγαλύτερη ταχύτητα, εμφανίζει μεγαλύτερη πίεση απ' ό,τι στις φλέβες. Αρτηρίδια είναι διακλαδώσεις των αρτηριών, μόλις ορατές με γυμνό μάτι. 7.Φλέβες Οι φλέβες είναι περισσότερες των αρτηριών και δεν εμφανίζουν σφυγμό. Στο εσωτερικό τους έχουν βαλβίδες, που επιτρέπουν μονόδρομη πορεία στο αίμα, ώστε να οδεύει αναγκαστικά προς την καρδιά. Τα φλεβίδια είναι μικρές φλέβες, οι οποίες συνενούμενες σε μεγαλύτερα στελέχη, τις φλέβες, επαναφέρουν το αίμα στην καρδιά. 35

36 Ανά πάσα στιγμή, περισσότερο από τα 2/3 της συνολικής ποσότητας αίματος βρίσκεται στις φλέβες και στα φλεβίδια. 8.Τριχοειδή Με τον τρόπο αυτό οι φλέβες λειτουργούν σαν δεξαμενές αίματος. Είναι τα πολυπληθέστερα και λεπτότερα αιμοφόρα αγγεία με εσωτερική διάμετρο όση περίπου κι ένα ερυθρό αιμοσφαίριο. Τα τριχοειδή παρεμβάλλονται μεταξύ αρτηριών και φλεβών. Μέσω των τοιχωμάτων τους, τα οποία συνίστανται από ένα μονόστιβο στρώμα επιθηλιακών κυττάρων, το ενδοθήλιο, γίνεται η ανταλλαγή των ουσιών ανάμεσα στο αίμα και στους ιστούς, καθώς και η ανταλλαγή, με παθητική διάχυση, του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα. Τα τοιχώματα των τριχοειδών επιτρέπουν επίσης στα λευκοκύτταρα να τα διαπερνούν και να φτάνουν όπου είναι απαραίτητη η παρουσία τους για την άμυνα του οργανισμού. 9.Τι είναι το αίμα και από τι αποτελείτε; Το αίμα με γυμνό μάτι φαίνεται να είναι ένα απλό υγρό. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για έναν πολύ εξειδικευμένο ιστό, ο οποίος αποτελείται από πολλά είδη κυττάρων, τα οποία αιωρούνται σ' ένα υγρό, το πλάσμα. Τα κύτταρα του αίματος διακρίνονται σε τρεις ομάδες και είναι τα ερυθρά αιμοσφαίρια ή ερυθροκύτταρα, τα λευκά αιμοσφαίρια ή λευκοκύτταρα και τα αιμοπετάλια. Όλα αυτά τα κύτταρα αποτελούν τα έμμορφα συστατικά του αίματος, καταλαμβάνουν περίπου το 45% του όγκου του και παράγονται στον ερυθρό μυελό των οστών). Το πλάσμα αποτελείται από νερό (90% του όγκου του), μέσα στο οποίο είναι διαλυμένα ανόργανα άλατα,ορμόνες, πρωτεΐνες, θρεπτικές ουσίες κ.ά.στον ενήλικα υπάρχουν κατά μέσο όρο 5,5 λίτρα αίματος..10.τι ξέρετε για τα ερυθρά αιμοσφαίρια; Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι πολυπληθή. 36

37 Ο ρόλος τους είναι η μεταφορά οξυγόνου στους ιστούς και η απομάκρυνση από αυτούς του διοξειδίου του άνθρακα. Τα ώριμα ερυθρά αιμοσφαίρια έχουν χαρακτηριστικό σχήμα αμφίκοιλου δίσκου και είναι παχύτερα στην περιφέρεια απ' ό,τι στο κέντρο. Το σχήμα τους αυτό οφείλεται στην απουσία πυρήνα. Το κυτταρόπλασμά τους περιέχει κυρίως αιμοσφαιρίνη,η οποία τους δίδει το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα Τα ερυθροκύτταρα ζουν περίπου τέσσερις μήνες και στη συνέχεια καταστρέφονται. Για να διατηρείται όμως ο αριθμός τους στο αίμα σταθερός, παράγονται συγχρόνως άλλα από τον ερυθρό μυελό των οστών 11.Τι ξέρετε για την αιμοσφαιρίνη και την μεταφορά οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα; Η αιμοσφαιρίνη είναι μία εξειδικευμένη πρωτεΐνη, υπεύθυνη για τη μεταφορά του οξυγόνου. Το 4 άτομα σιδήρου που υπάρχουν σε κάθε μόριο δεσμεύουν απο ένα μόριο οξυγόνου. Στην κατάσταση αυτή η αιμοσφαιρίνη ονομάζεται οξυαιμοσφαιρίνη. Το οξυγόνο μεταφέρεται έτσι μέχρι τα τριχοειδή, όπου αποδεσμεύεται από την αιμοσφαιρίνη και διαχέεται προς τα κύτταρα. Ταυτόχρονα δεσμεύεται από την αιμοσφαιρίνη ένα μέρος από το διοξείδιο του άνθρακα που έχει παραχθεί με το μεταβολισμό των κυττάρων και μεταφέρεται στους πνεύμονες, όπου αποβάλλεται. Η οξυαιμοσφαιρίνη προσδίδει στο αίμα λαμπερό κόκκινο χρώμα, ενώ η αιμοσφαιρίνη που έχει δεσμεύσει διοξείδιο του άνθρακα,σκούρο κόκκινο. 12.Τι ξέρετε για τα λευκά αιμοσφαίρια Τα λευκοκύτταρα είναι εμπύρηνα, έχουν σημαντικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού και είναι πολύ λιγότερα από τα ερυθροκύτταρα. Παράγονται στον ερυθρό μυελό των οστών και διακρίνονται σε δύο ομάδες: 37

38 (1) Στα κοκκιώδη, που περιέχουν κοκκία στο κυτταρόπλασμά τους και περιλαμβάνουν τα βασεόφιλα, ηωσινόφιλα και ουδετερόφιλα ή πολυμορφοπύρηνα. (2) Στα μη κοκκιώδη, τα οποία μετά την παραγωγή τους μεταναστεύουν σε άλλα όργανα όπως οι λεμφαδένες και η σπλήνα και περιλαμβάνουν τα λεμφοκύτταρα και τα μεγάλα μονοκύτταρα, τα οποία διαφοροποιούνται σε μακροφάγα. Τα ουδετερόφιλα και τα μονοκύτταρα, με την ικανότητα που έχουν να διαπερνούν τα τοιχώματα των τριχοειδών αγγείων (διαπίδυση), κατευθύνονται στο σημείο όπου υπάρχει μόλυνση. Εκεί απομονώνουν το μολυσματικό παράγοντα, τον καταστρέφουν και στη συνέχεια εξουδετερώνουν τις τοξικές ουσίες που πιθανόν αυτός έχει απελευθερώσει. Μία ομάδα λεμφοκυττάρων, τα Β λεμφοκύτταρα, είναι υπεύθυνα για την παραγωγή των αντισωμάτων. Τα λευκοκύτταρα ζουν από λίγες ημέρες μέχρι λίγες εβδομάδες και φυσιολογικά ο αριθμός τους κυμαίνεται από ανά mm 3 αίματος. Σε περιπτώσεις μολύνσεων ο αριθμός των λευκοκυττάρων αυξάνεται σημαντικά. 13.Τι ξέρετε για τα αιμοπετάλια; Τα αιμοπετάλια είναι θραύσματα κυττάρων με διάμετρο 2-4 μm. Παράγονται στον ερυθρό μυελό των οστών. Zουν 5-9 ημέρες, ο δε αριθμός τους κυμαίνεται από έως ανά mm 3 αίματος. Έχουν σχήμα ακανόνιστο, στερούνται πυρήνα και είναι άχρωμα. Τα αιμοπετάλια παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της πήξης του αίματος. 38

39 14.Τι ξέρετε για το πλάσμα; Είναι το υγρό μέρος του αίματος. Αποτελείται κυρίως από νερό μέσα στο οποίο βρίσκονται διαλυμένες διάφορες ουσίες. Σ αυτές περιλαμβάνονται ανόργανα άλατα, θρεπτικές ουσίες όπως γλυκόζη, ορμόνες, πρωτεΐνες, και ουσίες που πρέπει να αποβληθούν όπως ουρία. Οι πρωτεΐνες του πλάσματος διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες με εξειδικευμένη λειτουργία: Αλβουμίνες: Είναι πρωτεΐνες που καθιστούν το αίμα κολλώδες και θολό. Σφαιρίνες: Οι πρωτεΐνες αυτές προορίζονται κυρίως για την καταστροφή των μικροοργανισμών και τη μεταφορά ουσιών,, ορισμένες από αυτές συμμετέχουν και στη διαδικασία πήξης του αίματος. Ινωδογόνο: Πρωτεΐνη που έχει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία πήξης του αίματος. Συμπλήρωμα : Το συμπλήρωμα είναι στην πραγματικότητα μία ομάδα 20 πρωτεϊνών που συμμετέχουν στη διαδικασία αντιμετώπισης των παθογόνων μικροοργανισμών. 15.Λειτουργίες του αίματος Τρεις είναι οι σημαντικές λειτουργίες του αίματος και αφορούν τη μεταφορά, την προστασία και τη ρύθμιση. Μεταφέρει το οξυγόνο από τους πνεύμονες στους ιστούς και το διοξείδιο του άνθρακα από τους ιστούς στους πνεύμονες, θρεπτικά συστατικά από το λεπτό έντερο σε όλο το σώμα και ουσίες που πρέπει ν απομακρυνθούν στους νεφρούς. Στο αίμα κυκλοφορούν επίσης ορμόνες και αντισώματα. Με τη διαδικασία της πήξης του αίματος εμποδίζεται η απώλεια υγρών κατά τη διάρκεια μικροτραυματισμών και παρεμποδίζεται η είσοδος μικροοργανισμών. Συμβάλλει στον έλεγχο της ποσότητας νερού και διάφορων χημικών συστατικών στους ιστούς, καθώς και στη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 1.Ποια είναι τα ειδικά χαρακτηριστικά της λειτουργίας της αναπαραγωγής; Κύριο ειδικό χαρακτηριστικό της αναπαραγωγής είναι ότι δεν είναι απαραίτητη για την επιβίωση του οργανισμού αλλά για τη διαιώνιση του είδους. Επιπλέον, στον άνθρωπο η αναπαραγωγή απαιτεί την ύπαρξη δύο φύλων με ανατομικές και λειτουργικές διαφορές 39