ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Transcript

1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ Γ.Λ.Τ. ΜΕΓΑΝΗΣΙΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (PROJECT) ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΝΑΣ ΥΠΟΥΛΟΣ ΕΧΘΡΟΣ Υπεύθυνη καθηγήτρια: Κουτσιμανή Αικατερίνη Εργάστηκαν οι μαθήτριες: Δάγλα Παναγιώτα Σάρκα Μπεσιάνα 1

2 Περιεχόμενα Πρόλογος. Εισαγωγή 1. Ορισμός του αλκοόλ 1.1. Ερμηνεία της λέξης αλκοόλ και άλλων σχετικών εννοιών Ιστορία του αλκοόλ Βασικά είδη οινοπνευματωδών ποτών και τρόπος παρασκευής τους 2. Εξάπλωση του αλκοόλ Η εξάπλωση του αλκοόλ στον κόσμο Η εξάπλωση του αλκοόλ στην Ελλάδα Η εξάπλωση του αλκοόλ στη Λευκάδα 2.4. Η νομοθεσία για το αλκοόλ. 3. Αίτια κατανάλωσης του αλκοόλ από τους εφήβους Γενικά Κοινωνικοοικονομικά/ Ψυχολογικά. 3.3.Πολιτιστική παιδεία-έλλειψη ενημέρωσης Μέσα μαζικής ενημέρωσης-διαφήμιση Οικογενειακά πρότυπα 3.6. Γενετικοί παράγοντες 3.7. Εύκολη πρόσβαση Γενικά Ψυχολογικές/ Κοινωνικές Συνέπειες κατανάλωσης του αλκοόλ από τους εφήβους 4.3. Διάφορα ατυχήματα Τροχαία ατυχήματα: T μέγιστο πρόβλημα Η βία

3 4.6. Η εγκληματικότητα 4.7. Σωματικές/ Υγείας Το φύλο παίζει ρόλο Ομορφιά Άσχημη αναπνοή Όραση Αίμα και έντερα Καρδιά Συκώτι Εγκέφαλος Αυτιά Στόμα, λάρυγγας Νεφρά Φλέβες-Αρτηρίες Εγκυμοσύνη και Γονιμότητα Αντοχή Ύπνος Γυναίκες Άνδρες Απώλεια θερμότητας Χρόνοι aντίδρασης Αθλητικοί τραυματισμοί και κράμπες μυών 5. Τρόποι αντιμετώπισης της κατανάλωσης του αλκοόλ από τους εφήβους Γενικά Ενημέρωση-πρόληψη Μέτρα πρόληψης 5.3. Επίσκεψη σε ειδικούς ιατρούς Αλλαγή συνηθειών από τους εφήβους

4 5.5. Οργανισμοί-Γραμμές βοήθειας-κέντρα απεξάρτησης Μέτρα προστασίας από την πολιτεία ποινές Η στρατηγική του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Η στρατηγική της Ε.Ε. για την κατανάλωση του αλκοόλ 6. Αλκοολούχα ποτά vs μη αλκοολούχα ποτά Τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα των μη αλκοολούχων ποτών Τα μειονεκτήματα των αλκοολούχων ποτών 6.3. Οδηγίες σωστής κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών Ορθές πρακτικές κατανάλωσης 7. Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους Δημιουργία και προβολή αρνητικών προτύπων 7.2. Ο ενημερωτικός ρόλος των διαφημίσεων. 8. Έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίου για την κατανάλωση αλκοόλ σε μαθητές του νομού Λευκάδας. Συμπεράσματα... Επίλογος... Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα Ι Παράρτημα II Παράρτημα III Παράρτημα IV Παράρτημα V... Παράρτημα VI

5 Πρόλογος Για την ερευνητική εργασία του σχολικού έτους επιλέξαμε να ασχοληθούμε με την κατανάλωση του αλκοόλ από τους εφήβους. Το θέμα μας κέντρισε από την πρώτη στιγμή το ενδιαφέρον καθώς αποτελεί μια σύγχρονη μάστιγα της εποχής μας, η οποία ταλαιπωρεί ιδιαίτερα τους νέους της ηλικίας μας και παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπλέον, είναι βιωματικό καθώς ο νομός Λευκάδας παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ στους εφήβους την τελευταία πενταετία. Από την πρώτη στιγμή της έρευνάς μας συναντήσαμε αρκετές δυσκολίες όσον αφορά τη συλλογή πληροφοριών, μια διαδικασία η οποία απαιτεί αρκετό χρόνο και συνεχή ενασχόληση. Για παράδειγμα, η επίσκεψη σε μια βιβλιοθήκη ή η συνάντηση με ορισμένους ειδικούς απαιτούσε έγκαιρο προγραμματισμό και διευκόλυνση για τη μετακίνησή μας. Επίσης, ο ελάχιστος χρόνος στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου για το μάθημα της ερευνητικής εργασίας μας εμπόδισε να αναπτύξουμε αναλυτικότερα τις διάφορες θεματικές ενότητες που επιλέξαμε. Βασική επιδίωξη στην έρευνά μας ήταν να ενημερωθούμε σχετικά με ένα σοβαρό πρόβλημα που καλούνται να αντιμετωπίσουν αρκετοί νέοι στην καθημερινότητά τους, την κατάχρηση του αλκοόλ. Επίσης θέλαμε να μάθουμε τα αίτια, τις επιπτώσεις του φαινομένου και κάποιους τρόπους αντιμετώπισής του. Ακόμη, σκοπός μας ήταν να μπούμε στην διαδικασία να δημιουργήσουμε αυτόνομα μια εργασία και να αποκομίσουμε πράγματα μέσα από τις δραστηριότητες στις οποίες θα συμμετείχαμε μέσω αυτού του μαθήματος. Τέλος, θέλαμε να αναλάβουμε την πρωτοβουλία να ενημερώσουμε τους συνομηλίκους μας για τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και να τους προτρέψουμε να ακολουθήσουν πιο υγιείς συνήθειες όσον αφορά τη διασκέδασή τους. 5

6 Εισαγωγή Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασία της Β Λυκείου αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το θέμα της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ από τους εφήβους. Στόχοι μας ήταν να ενημερωθούμε για ένα από τα πιο σοβαρά κοινωνικά προβλήματα το οποίο καλούνται να αντιμετωπίσουν πολλοί νέοι άνθρωποι, χωρίς να γνωρίζουν τις βλαβερές επιπτώσεις του. Ακόμη, θέλαμε να πληροφορήσουμε εκτενέστερα τους συνομηλίκους μας για τα αίτια του προβλήματος, τη σημασία της πρόληψης αλλά και να παραθέσουμε τρόπους αντιμετώπισης αυτής της μορφής εξάρτησης. Τέλος, προσπαθήσαμε να συμβάλλουμε στην αφύπνιση της συνείδησης των συνανθρώπων μας, ώστε να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την επίλυση του προβλήματος. Συγκεκριμένα, ασχοληθήκαμε με τις ακόλουθες θεματικές ενότητες: Αρχικά, προσπαθήσαμε να δώσουμε έναν ορισμό για το αλκοόλ και όλες τις σχετικές με αυτό έννοιες. Μελετήσαμε επίσης την ιστορία του αλκοόλ από το παρελθόν μέχρι σήμερα και αναλύσαμε τις διάφορες κατηγορίες αλκοολούχων ποτών. Στη συνέχεια, παρατηρήσαμε την εξάπλωση που έχει η κατανάλωση του αλκοόλ στους εφήβους της Ελλάδας και του κόσμου γενικότερα. Αναφέραμε επίσης τη βασική νομοθεσία που υπάρχει στην Ελλάδα σχετικά με την κατανάλωση αλκοόλ από ανήλικους. Στην επόμενη ενότητα ερευνήσαμε τα πιο σημαντικά αίτια στα οποία οφείλεται η κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους και συνεχίσαμε με την ανάλυση των κυριότερων συνεπειών τόσο στην ψυχική όσο και τη σωματική υγεία των εξαρτημένων από το αλκοόλ εφήβων. Μια άλλη θεματική ενότητα με την οποία ασχοληθήκαμε ήταν οι τρόποι αντιμετώπισης της κατανάλωσης αλκοόλ από τους εφήβους τόσο πριν φτάσουν στην εξάρτηση όσο και στο στάδιο του εθισμού. Ακολούθησε η συγκριτική ανάλυση των αλκοολούχων και μη αλκοολούχων ποτών, όπου παρουσιάσαμε τα οφέλη των δεύτερων σε σχέση με τα πρώτα. Επίσης, εξετάσαμε το ρόλο των Μ.Μ.Ε. και την επίδραση που αυτά ασκούν στην κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους. Τέλος, παραθέσαμε συμπεράσματα από την επεξεργασία ερωτηματολογίου το οποίο στείλαμε σε μαθητές λυκείου των σχολείων του νομού Λευκάδaς καθώς και συνεντεύξεις που πήραμε από ειδικούς στα πλαίσια της έρευνάς μας. 6

7 1.Ορισμός του αλκοόλ 1.1. Ερμηνεία της λέξης αλκοόλ και άλλων σχετικών εννοιών Ο όρος αλκοόλ είναι μια διεθνής λέξη που σημαίνει το απόσταγμα του κρασιού των στεμφύλων, δηλαδή το οινόπνευμα των οινοπνευματούχων ποτών. Η επιστήμη της χημείας ονομάζει το αλκοόλ αιθυλική αλκοόλη (αιθανόλη) ή οινόπνευμα (CH3-CH2-0H) και το κατατάσσει σε μια οικογένεια χημικών ενώσεων που λέγονται αλκοόλες. Αλκοόλες ονομάζονται οι οργανικές ενώσεις, των οποίων οι χημικοί τύποι προέρχονται από τους υδρογονάνθρακες και περιέχουν μια ομάδα, η οποία αποτελείται από ένα άτομο οξυγόνου και ένα άτομο υδρογόνου, παριστάνεται με τον τύπο (ΟΗ) και ονομάζεται «υδροξύλιο». Ειδικότερα, το αλκοόλ είναι προϊόν της αλκοολικής ζύμωσης της γλυκόζης και επιτυγχάνεται με την επίδραση ορισμένων ενζύμων, που περιέχονται στα κύτταρα του σακχαρομύκητος. Με τον όρο αλκοολική ζύμωση εννοούμε τη διαδικασία μετατροπής του φρέσκου χυμού των σταφυλιών (γλεύκος) σε κρασί και αποτελεί το πλέον κρίσιμο σημείο της οινοποίησης. Η αλκοολική ζύμωση προκαλείται από τις ζύμες (ζυμομύκητες), μονοκύτταρους οργανισμούς, που βρίσκονται στο φλοιό του σταφυλιού και έχουν πλέον περάσει στο χυμό. Η κυριότερη δουλειά τους είναι να μετατρέψουν τα σάκχαρα του γλυκού χυμού του σταφυλιού σε αλκοόλη. Μερικές ακόμα χαρακτηριστικές ιδιότητες του αλκοόλ είναι οι ακόλουθες: 7 Είναι υγρό με ευχάριστη γεύση Διαλυτό στο νερό σε κάθε αναλογία Έχει πυκνότητα 0,806 Έχει σημείο ζέσεως τους 78Ο Καίγεται με κυανή φλόγα και έχει αξιόλογη θερμική ισχύ.

8 Παράγεται με απόσταξη των προϊόντων ζυμώσεως του σταφυλιού, των σταφυλιδών, των τεύτλων, της μελάσσας και του αμύλου των δημητριακών. Με την απόσταξη φτάνουμε σε ένα προϊόν που περιέχει 5% νερό και καταφεύγουμε έπειτα σε ειδικές μεθόδους για να πετύχουμε μεγαλύτερο βαθμό καθαρότητας (απόλυτη αλκοόλη). Το αλκοόλ περιέχεται σε αρκετά ποτά. Αλκοολούχο γενικά ονομάζεται οποιοδήποτε υγρό που περιέχει αλκοόλη. Συνηθέστερα όμως με τον προσδιορισμό αυτόν ονομάζεται το ποτό του οποίου συστατικό είναι η αιθυλική αλκοόλη (οινόπνευμα, CH3-CH2OH). Τα αλκοολούχα ποτά ονομάζονται επίσης (συνήθως) και οινοπνευματώδη. Για να υπολογίσουμε πόσο αλκοόλ περιέχει ένα αλκοολούχο ποτό χρησιμοποιούμε τον αλκοολικό βαθμό, δηλαδή έναν αριθμό που μας παρέχει το κατ όγκο ποσοστό της αλκοόλης, η οποία περιέχεται στα αλκοολούχα ποτά. Επιπλέον, για να μπορέσουμε να υπολογίσουμε ποια είναι η ποσότητα του αλκοόλ που προσλαμβάνουμε όταν καταναλώνουμε ένα αλκοολούχο ποτό πρέπει να γνωρίζουμε ότι το αλκοόλ μετριέται σε μονάδες. Ο υπολογισμός είναι ανάλογος της περιεκτικότητας του ποτού σε αλκοόλ και της ποσότητας που καταναλώνεται. 1 μονάδα αλκοόλ ισοδυναμεί με 10 γραμμάρια καθαρού αλκοόλ. Η κατάχρηση αλκοόλ από ενήλικες ή εφήβους μπορεί να τους οδηγήσει σε κατάσταση μέθης. Με τον όρο μέθη νοείται η κατάσταση εκείνη στην οποία περιέρχεται ένα άτομο, μετά από κατανάλωση οινοπνευματώδους ποτού, σε ποσότητα ικανή να το αποστερήσει, προσωρινά, από τον έλεγχο των σωματικών ή πνευματικών λειτουργιών του ή να επηρεάσει αυτές, σε τέτοιο σημείο, ώστε να μπορεί να προκαλέσει βλάβη σε άλλο άτομο ή ουσιώδη διατάραξη της δημόσιας τάξης. Επιπρόσθετα, η συστηματική και υπερβολική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει τόσο τους ενήλικες όσο και τους εφήβους στον αλκοολισμό. Αλκοολισμό ονομάζουμε την ψυχολογική ή σωματική εξάρτηση από το οινόπνευμα, που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ελέγχου της ποσότητας του ποτού που καταναλώνει ο αλκοολικός και αποτελεί σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας σε πολλές χώρες. 8

9 Ένας ευρύτερος ορισμός του αλκοολισμού θα μπορούσε να συμπεριλάβει κάθε μορφή καταναλώσεως οινοπνευματωδών ποτών, που ξεπερνά τη συνηθισμένη και παραδοσιακή χρήση τους στα πλαίσια της διατροφής ή στα πλαίσια των καθιερωμένων συνηθειών μιας κοινότητας. Ένα άλλο πολύ συχνό φαινόμενο που σχετίζεται με την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών είναι η νοθεία. Νοθεία είναι η αυτοσχέδια παραγωγή ποτών που γίνεται σε παράνομα εργαστήρια με εμπειρικό τρόπο. Στην παρασκευή τους έχουν πιθανόν χρησιμοποιηθεί τεχνητές αρωματικές ουσίες καθώς και παράνομα οινόπνευμα με υψηλή περιεκτικότητα σε μεθυλική αλκοόλη (ξυλόπνευμα). Ο τρόπος παρασκευής και το αποτέλεσμα - τόσο το γευστικό, όσο και το από άποψη ασφάλειας του καταναλωτή - είναι απολύτως αβέβαιο. Αυτό το ποτό, λόγω των υλικών που έχουν χρησιμοποιηθεί, μπορεί να αποδειχθεί και πολύ επικίνδυνο για την υγεία. Είναι επίσης παράνομο και ο παραβάτης διώκεται για σειρά σοβαρών παραβάσεων σε βαθμό κακουργήματος. Οι αρχές δεν έχουν εντοπίσει πρόσφατα παράνομα εργαστήρια στην Ελλάδα, ούτε το Γενικό Χημείο έχει επισημάνει τέτοια δείγματα. Υπάρχει όμως η φημολογία ότι λειτουργούν παρόμοια παράνομα εργαστήρια σε χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ. Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι στις μέρες μας παρατηρείται όλο και συχνότερα το φαινόμενο binge drinking κατά την έξοδο των εφήβων. Binge drinking είναι ένας ευρέως χρησιμοποιούμενος όρος χωρίς σαφές νόημα. Διαφέρει στην ιατρική και κοινωνική του χρήση, από την κατανάλωση αλκοόλ μέχρι σημείου μέθης, στην γρήγορη κατανάλωση πέντε ή περισσότερων ποτών σε μία περίσταση. Το μέγεθος των ποτών διαφέρει επίσης από χώρα σε χώρα. Αναφορικά με την αλόγιστη κατανάλωση του αλκοόλ, μπορεί να είναι χρήσιμο να περιγραφούν οι επιβλαβείς τύποι κατανάλωσης ως «κατανάλωση που οδηγεί σε μέθη» ή έξοδος με σκοπό τη μέθη καθώς και καταγραφή του αριθμού των ποτών που καταναλώνει κάποιος σε ορισμένο 9

10 χρονικό διάστημα και πλαίσιο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει το binge drinking ως κατανάλωση έξι ή περισσότερων ποτών κατά τη διάρκεια μιας περίστασης. Όποιος κι αν είναι ο ορισμός, η κατανάλωση αλκοόλ μέχρι του σημείου μέθης και η επαναλαμβανόμενη υποβολή του εγκεφάλου στις επιδράσεις από την παρουσία μεγάλων δόσεων αλκοόλ, μπορεί να βλάψει τα εγκεφαλικά κύτταρα ακόμη περισσότερο κι από τη συνεχόμενη κατανάλωση αλκοόλ. Τέλος, μια από τις πιο συνηθισμένες παρενέργειες της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ είναι και το hangver. Hangver είναι το άσχημο συναίσθημα της επόμενης μέρας που ακολουθεί ύστερα από μία βραδιά που έχουμε καταναλώσει περισσότερο αλκοόλ από αυτό που μας αρμόζει. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι δυνατός και επίμονος πονοκέφαλος, δίψα, συμπτώματα κατάθλιψης, ευαισθησία στα φώτα και τους θορύβους. Αυτό που το προξενεί είναι κυρίως η αφυδάτωση που προκαλείται από τη διουρητική ιδιότητα του αλκοόλ, η οποία αυξάνει με την αύξηση της ποσότητας του αλκοόλ που λαμβάνουμε. Επίσης φυτικές ουσίες που περιλαμβάνονται σε ορισμένα αλκοολούχα ποτά μπορεί να προκαλούν τοξικότητα και να δημιουργούν τα ανάλογα συμπτώματα hangver Ιστορία του αλκοόλ Ο όρος αλκοόλ προέρχεται από την αραβική λέξη "al khl". Το αλκοόλ που βρίσκεται στα αλκοολούχα ποτά ονομάζεται αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη και έχει το χημικό τύπο C2 H5 OH. Ο άνθρακας, το υδρογόνο και το οξυγόνο αποτελούν τα μόνα στοιχεία της αιθυλικής αλκοόλης. Αυτή είναι το μόνο είδος αλκοόλης που είναι ασφαλές για ανθρώπινη κατανάλωση, ταξινομείται φαρμακολογικά ως γενικό καταστατικό και μπορεί να προκαλέσει καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος. Δεν έχει εξακριβωθεί πότε αρχίζει στην ανθρώπινη ιστορία, η χρήση του αλκοόλ, ούτε η εμφάνισή του μπορεί να συσχετισθεί με την ύπαρξη ορισμένων ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών. 10

11 Η παραγωγή και πώληση οινοπνευματωδών ποτών είναι διαδικασίες ρυθμισμένες με νόμους από τους πρώτους κιόλας πολιτισμούς. Ο κώδικας του Χαμουραμπί περιείχε διατάξεις που ρύθμιζαν τον κανονισμό λειτουργίας των "οίκων οινοποσίας". Οι Σουμέριοι και οι Αιγύπτιοι ιατροί χρησιμοποιούσαν την μπύρα και το κρασί σαν συστατικό στοιχείο των ιατρικών συνταγών. Το νερό, που στους πρώτους γεωργικούς πολιτισμούς ήταν από τα πολυτιμότερα αγαθά, το χρησιμοποιούσαν αρχικά και για να κάνουν σπονδές στις διάφορες λατρευτικές τελετουργίες. Αργότερα όμως αντικαταστάθηκε από το γάλα, το μέλι και το κρασί ή τη μπύρα. Η εισαγωγή των οινοπνευματωδών ποτών στο τυπικό πολλών θρησκειών συνδέεται με την ιδιότητά τους να φέρνουν τους ιερείς σε μια επιθυμητή κατάσταση έκστασης. Η ιδιότητα αυτή θεωρούνταν αποτέλεσμα της παρουσίας υπερφυσικών πνευμάτων και θεών. Το κόκκινο κρασί, στα πλαίσια των θρησκευτικών του χρήσεων, ταυτίστηκε από την αρχή με το σύμβολο του αίματος της ζωής και με αυτή την πνευματική σημασία πέρασε ως συστατικό στοιχείο στο χριστιανικό μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Οι μύθοι και οι μαρτυρίες που σώζονται από τον αρχαιοελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό αποκαλύπτουν την κοινή σχεδόν πανομοιότητα. Έλληνες φιλόσοφοι ανέφεραν μια χονδροειδή μέθοδο απόσταξης. Ο Διόνυσος ήταν θεός του κρασιού, γιος του Δία και της Σεμέλης. Οι περιπέτειές του είναι πολλές. Έτσι σ' ένα μεγάλο του ταξίδι ως την Ινδία που συνοδεύονταν από σάτυρους, άντρες και γυναίκες και κρατούσαν κληματόβεργες χορεύοντας και τραγουδώντας, δίδασκε στους ανθρώπους που συναντούσε και τον αγαπούσαν πως να καλλιεργούν το αμπέλι και να φτιάχνουν κρασί. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, το κλήμα μεταφέρθηκε για πρώτη φορά από την Ιωνία στην Ελλάδα από το Διόνυσο. Ο Διόνυσος, όμως, είχε πρόβλημα στη μεταφορά του κλήματος από τη μακρινή Ιωνία. Έκοψε λοιπόν ένα μικρό μόσχευμα και έψαξε να βρει ένα μέσο να το μεταφέρει. Το πρώτο πράγμα που βρήκε ήταν ένα κρανίο πουλιού. Το γέμισε με χώμα, στρίμωξε μέσα το μόσχευμα και άρχισε το ταξίδι του. 11

12 Στη διάρκεια του ταξιδιού όμως, το μόσχευμα μεγάλωσε και δε χωρούσε στο κρανίο του πουλιού. Ο Διόνυσος έψαξε ξανά γύρω του και τελικά βρήκε ένα μεγαλύτερο κρανίο, το κρανίο ενός γαϊδάρου. Αυτό ήταν αρκετά μεγάλο και χώρεσε το κλήμα και το κρανίο του πουλιού. Ο Διόνυσος πρόσθεσε κι άλλο χώμα και συνέχισε το ταξίδι του για την Ελλάδα. Όταν και το κρανίο του γαϊδάρου αποδείχτηκε μικρό για το κλήμα που όλο και μεγάλωνε, ο Διόνυσος έψαξε και βρήκε το κρανίο ενός λιονταριού. Πρόσθεσε και σ αυτό λίγο χώμα και έφερε έτσι το κλήμα στην Αθήνα. Για το λόγο αυτό, η παράδοση λέει πως, όταν πίνει κανείς κρασί, στην αρχή κελαηδάει σαν πουλάκι. Όσο περισσότερο πίνει, φέρεται σαν γάιδαρος και στο τέλος αποκτά το κουράγιο και τη δύναμη ενός λιονταριού και αρχίζει τις απειλές και τους καβγάδες. Στην αρχαία Ελλάδα ευδοκιμούσε το σιτάρι, το αμπέλι, η ελιά. Όσοι δεν έτρωγαν ψωμί και δεν έπιναν κρασί, θεωρούνταν βάρβαροι. Ο κύκλωπας Πολύφημος, όντας άγριος, αγνοούσε το κρασί και τρεφόταν μόνο με κρέας και γαλακτοκομικά. Οι πολιτισμένοι έπιναν κρασί, όχι όμως άκρατο. Ο Ησίοδος και ο Πλούταρχος, θεωρούσαν ιδανική την αναλογία νερού και κρασιού 3 προς 1. Ποτά με υψηλή συγκέντρωση οινοπνεύματος παρήχθησαν για πρώτη φορά με τη χρήση της απόσταξης από τους Αλχημιστές. Ως ποτό η μπύρα ήταν γνωστή από τους προϊστορικούς ακόμα χρόνους. Παρασκευάζονταν από αλεύρι ή σπόρους δημητριακών, στην Ασσυρία, τη Βαβυλωνία και την Αίγυπτο [ π.χ.]. Στην Αίγυπτο η βιομηχανία της προστατευόταν από τους ίδιους τους Φαραώ. Οι Κινέζοι απέσταξαν ένα ποτό από μπύρα ρυζιού γύρω στα 800 π.χ. ενώ το αράκ αποσταζόταν στις Ανατολικές Ινδίες από καλαμοσάκχαρο και ρύζι. Οι Άραβες ανέπτυξαν μια μέθοδο απόσταξης για την παραγωγή ποτού από κρασί. Όμως, το οινόπνευμα (αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη), αν και είναι το παλαιότερο και πιο διαδεδομένο νόμιμο ναρκωτικό, σε μεγάλες ποσότητες αποτελεί σοβαρό παράγοντα κινδύνου, που σχετίζεται με πολλές παθολογικές καταστάσεις (σωματικές και ψυχικές) και με σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Η νομιμότητα, βέβαια, του οινοπνεύματος δεν είναι δεδομένη. 12

13 Η ποτοαπαγόρευση στις ΗΠΑ στη δεκαετία του 1920, ή η απαγόρευση που ισχύει για τους περισσότερους μουσουλμάνους, καθιστούν την κατανάλωση του οινοπνεύματος αρκετά αμφιλεγόμενο θέμα. Ειδική επιτροπή του Βασιλικού Κολεγίου Ψυχιάτρων της Μ. Βρετανίας επισημαίνει ότι το οινόπνευμα, όπως και οι άλλες ψυχοδραστικές ουσίες, έχουν θεωρηθεί από ορισμένες κυβερνήσεις και κοινωνίες σημαντική απειλή για τη δημόσια τάξη και ηθική, ενώ από άλλες αβλαβής πηγή απόλαυσης. Στο Συμπόσιο του Πλάτωνα περιγράφονται αναλυτικά οι διαδικασίες της σωστής οινοποσίας, αλλά δεν απουσιάζουν και οι αναφορές στις δυσμενείς της συνέπειες, όπως πονοκεφάλους, κ.ά.. Επίσης, η Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται στις απολαύσεις από τη μετριοπαθή κατανάλωση οινοπνεύματος, αλλά και στις δυσάρεστες επιπτώσεις της μέθης. Ο Ξενοφών στην "Κύρου Ανάβαση" γράφει ότι, επιστρέφοντας με τους μύριους από την Περσία, είδε στην Αρμενία να πίνουν ποτό από κριθάρι. Οι Σκύθες, οι Θράκες, οι Κέλτες κ.α. έπιναν μπύρα από εκείνα τα χρόνια. Οι λαοί της Β. Ευρώπης έμαθαν την τέχνη της ζυθοποιίας από τους Ρωμαίους. Η παρασκευή ποτών με απόσταξη ήταν γνωστή στη Βρετανία πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Παρόμοια ποτά κατασκευάζονταν στην Ισπανία, Γαλλία και την υπόλοιπη Δ. Ευρώπη, κυρίως μετά τον 8ο αιώνα όπου ήλθαν σε επαφή με τους Άραβες. Κατά το μεσαίωνα ιδρύθηκαν πολλές βιοτεχνίες μπύρας στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γερμανία, που με τον καιρό εξελίχτηκαν στις σύγχρονες τεράστιες βιομηχανίες με πλατιά κατανάλωση που πολλές φορές επιβάλλονταν κυβερνητικός έλεγχος. Στην Ελλάδα το πρώτο βιοτεχνικό εργαστήριο μπύρας ιδρύθηκε το 1864 στην Αθήνα από Ι. Φιξ. Αργότερα ιδρύθηκαν και άλλα. 13

14 Συνοψίζοντας τα ιστορικά στοιχεία που προαναφέρθηκαν, διαπιστώνουμε ότι η χρήση αλκοόλ ήταν διαδεδομένη σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς. Από το 6000 π.χ. παράγονται μπύρες και κρασιά από τη ζυμωτική δράση των μυκήτων της μαγιάς πάνω σε ορισμένα σάκχαρα. Όμως, μόνο το 800 μ.χ. παρήγαν για πρώτη φορά την αιθυλική αλκοόλη, το δραστικό συστατικό των οινοπνευματωδών, σε πιο συμπυκνωμένη μορφή. Εικάζεται ότι κάποιος Άραβας ανακάλυψε τη διαδικασία της απόσταξης και ήταν ο πρώτος που έφτιαξε ένα πιο δυνατό ποτό, που είχε παρόμοια δράση με του κονιάκ ή της βότκας. Στη σημερινή εποχή τα περισσότερα μπαρ σε όλο τον κόσμο διατηρούν μια μεγάλη ποικιλία οινοπνευματωδών με διαφορετική πυκνότητα σε αιθυλική αλκοόλη. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στην μπύρα καθώς είναι το συνηθέστερο αλκοολούχο ποτό που καταναλώνεται ευρέως σήμερα από τους εφήβους. Οι κύριοι τύποι, η ιστορία της, η περιεκτικότητά της σε αλκοόλη και η μέθοδος παραγωγής περιγράφονται στις επόμενες παραγράφους. Τις μπύρες μπορούμε να τις διακρίνουμε σε δύο κατηγορίες με βάση το χρώμα τους: σε ξανθές και μαύρες. Ακριβώς το πότε ανακαλύφθηκε η μπύρα δεν είναι γνωστό. Το 1926 στο μουσείο του Λονδίνου, υπήρχαν δύο αρχαίες πλάκες. Αρχικά εκτιμήθηκε από τον Huber ότι γράφτηκαν πριν από 9000 χρόνια. Ο αρχαιολόγος αυτός, πίστευε ότι περιέγραφαν τον τρόπο άλεσης του έμμερ (emmer) και ότι ήταν το αρχαιότερο αποδεικτικό στοιχείο για την παραγωγή της μπύρας. Αλλά μετά από πρόσφατες μελέτες διαπιστώθηκε ότι οι παραπάνω πλάκες δεν ήταν τόσο παλιές. Σήμερα τα παλιότερα αποδεικτικά στοιχεία αξιολογούνται ότι είναι 6000 ετών και αναφέρονται στους Σουμέριους. Αυτοί ανακάλυψαν τη ζύμωση κατά τύχη. Πιθανότατα ένα κομμάτι ψωμιού βράχηκε και ξεχάστηκε. Μετά από λίγο καιρό άρχισε να ζυμώνεται με τη βοήθεια ζυμών του αέρα, και τελικά παράχθηκε μία αλκοολούχος πούλπα. Όμως οι Σουμέριοι ήταν ικανοί να επαναλάβουν την παραπάνω διαδικασία και έτσι θεωρούνται ο πρώτος πολιτισμός που παρήγαγε μπύρα, την οποία πρόσφεραν στους θεούς τους. 14

15 Δυστυχώς η αυτοκρατορία των Σουμέριων καταστράφηκε τη 2 η χιλιετία π.χ., σίγουρα όμως όχι από την κατανάλωση μπύρας. Τότε άρχισε να αναπτύσσεται ο πολιτισμός των Βαβυλώνιων, ο οποίος βασιζόταν σε αυτόν των Σουμέριων. Έτσι και αυτοί γνώριζαν πολύ καλά την τέχνη της μπύρας. Παρήγαγαν 20 διαφορετικά είδη μπύρας από τα οποία 8 παραγόταν από το φυτό έμμερ, 8 από κριθάρι και 4 από μίγμα σπόρων. Όμως η μπύρα τους ήταν θολή, δηλαδή δε φιλτραριζόταν. Παρ όλα αυτά η μπύρα τους εξαγόταν ακόμη και στην Αίγυπτο 1000 χιλιόμετρα μακριά. Επίσης ο φημισμένος βασιλιάς τους Χαμουραμπί στους γνωστούς νόμους που έγραψε περιελάμβανε και έναν για την μπύρα. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι για τους Βαβυλώνιους η παραγωγή της μπύρας κατατάσσονταν στα οικιακά και έτσι ήταν αποκλειστικά γυναικεία δουλειά. Ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος έγραψε ότι και οι Αιγύπτιοι ασχολούνταν με την μπύρα. Συνήθως πρόσθεταν χουρμάδες για να βελτιώσουν τη γεύση της. Το πόσο σημαντική γι' αυτούς ήταν φαίνεται από το γεγονός ότι έφτιαξαν το ιερογλυφικό αποκλειστικά για τον παραγωγό μπύρας. Αρκετοί ιθαγενείς που ζουν σήμερα κοντά στο Νείλο παράγουν μπύρα με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο. Μετά τους Αιγύπτιους άρχισαν να παράγουν μπύρα και οι Έλληνες και μετά απ αυτούς οι Ρωμαίοι. Όμως στην αρχαία Ρώμη το κρασί ήταν το ποτό των θεών και έτσι θεωρούσαν την μπύρα ποτό των βαρβάρων. Η παραγωγή της γινόταν μόνο στις επαρχίες της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας όπου ήταν δύσκολη η καλλιέργεια ή η προμήθεια σταφυλιών. Τέλος και οι αρχαίοι Γερμανοί (Τεύτονες), ενδιαφερόντουσαν για την μπύρα. Συνήθως την πρόσφεραν στους θεούς τους κατά τις θυσίες τους, αλλά παράλληλα τη χρησιμοποιούσαν και για προσωπική τους ευχαρίστηση (800 π.χ.). Η περιεκτικότητά της σε αλκοόλ είναι στις ξανθές από 3-6 ενώ στις μαύρες από Βασικά είδη οινοπνευματωδών ποτών και τρόπος παρασκευής τους 15

16 Τα οινοπνευματώδη ποτά διακρίνονται ανάλογα με την πρώτη ύλη, την περιεκτικότητα σε αλκοόλη, τον τρόπο παρασκευής και την προσθήκη άλλων ουσιών σε αυτά. Μπορούν δε να χωριστούν στις εξής κατηγορίες: (α) Μη αποσταζόμενα (β) Αποσταζόμενα και (γ) Ηδύποτα. Τα μη αποσταζόμενα λαμβάνονται απευθείας με αλκοολική ζύμωση διαφόρων σακχαρούχων υγρών. Τα σπουδαιότερα ποτά αυτής της κατηγορίας είναι ο οίνος (κρασί) και ο ζύθος (μπύρα). Τα αποσταζόμενα αλκοολούχα ποτά λαμβάνονται με απόσταξη αλκοολούχων διαλυμάτων ενώ προστίθενται σε αυτά και αρωματικές ύλες. Έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε οινόπνευμα (30-70% v/v). Τα πιο γνωστά από αυτά είναι το κονιάκ, το μπράντι, το ούζο, η ρακή, το ουίσκι, η βότκα, κ.ά. Τα ηδύποτα (λικέρ) λαμβάνονται είτε με κατεργασία φρούτων ή αρωματικών υλών με αλκοόλη και προσθήκη σιροπιού είτε με ανάμιξη οινοπνεύματος, νερού, ζάχαρης και αιθέριων ελαίων (φυσικών ή τεχνητών). Γνωστότερα ηδύποτα (λικέρ) είναι το τσέρι, το πίππερμαν, το βερμούτ, το καμπάρι, κ.ά. Κρασιά. Γενικά χαρακτηριστικά για τα κρασιά είναι η περιεκτικότητά τους σε οινόπνευμα (που συνήθως κυμαίνεται από 10% έως 15% v/v), το άρωμα, το χρώμα τους (κόκκινο, λευκό, ροζέ) και η προέλευση των σταφυλιών. Τα κρασιά διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες: Ξηρά (sec) ή επιτραπέζια κρασιά. 16

17 Χαρακτηριστικό τους είναι ότι όλη η ποσότητα του αρχικού σακχάρου που περιείχε ο μούστος έχει μετατραπεί σε οινόπνευμα. Ημίγλυκα και γλυκά κρασιά. Αυτά χαρακτηρίζονται από την παρουσία μέτριας ή σημαντικής ποσότητας σακχάρου αντίστοιχα. Συνήθως τα πιο εκλεκτά από αυτά παρασκευάζονται από σταφύλια που έχουν ξηραθεί στον ήλιο και δίνουν μούστο μεγάλης περιεκτικότητας σε σάκχαρο. Μέρος του σακχάρου ζυμώνεται και δίνει αλκοόλη, ενώ το υπόλοιπο περισσεύει και δίνει τη γλυκύτητα στο κρασί. Αφρώδη ή καμπανίτες (Champagne). Οι αφρώδεις οίνοι περιέχουν CO2, το οποίο προέρχεται είτε από τη ζύμωση και παραμένει με ειδική διεργασία στο κρασί είτε προστίθεται από έξω (τεχνητοί αφρώδεις οίνοι). Η περιεκτικότητα σε οινόπνευμα ποικίλλει ανάμεσα στα διάφορα ποτά ανεξάρτητα αν μοιάζουν ή έχουν την ίδια γεύση. Συνήθως η περιεκτικότητα μετριέται με ποσοστιαίες μονάδες αιθανόλης ανά δοχείο μέτρησης υγρού. Το δοχείο μέτρησης μπορεί να είναι ένα ποτήρι του κρασιού, ένα κουτί της μπύρας ή μια μεζούρα του ουίσκι. Στα σπίτια δε χρησιμοποιούμε δοχεία μέτρησης όπως στα μαγαζιά και γι αυτό έχουμε την τάση να καταναλώνουμε περισσότερες μονάδες αιθανόλης. Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται ορισμένα οινοπνευματώδη ποτά και η περιεκτικότητά τους σε αλκοόλη και άλλα συστατικά. Ποτό_ (100γρ.) Κρασί (λευκό) 17 Αλκοόλ Πρωτεΐνες Λιπίδια Υδατάνθρακες Νερό 9.9% 0.1γρ γρ. 85.6γρ.

18 Κρασί (κόκκινο) 15.3% 0.1γρ γρ 76.7γρ. Μπύρα Ούζο Τζιν, ουίσκι, βότκα 4-5% 40% 42.5% - - Ίχνη Ίχνη Ίχνη 921γρ. 58.2γρ. 57.5γρ. Ρακί, τσίπουρο Κονιάκ 36% - - Ίχνη 64γρ. 40% - - Ίχνη 64γρ. 2. Εξάπλωση του αλκοόλ 2.1. Η εξάπλωση του αλκοόλ στον κόσμο Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής περισσότερο από 4 εκατομμύρια έφηβοι κάθε χρόνο αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το αλκοόλ και οι επιπτώσεις του είναι εμφανείς όχι μόνο στο σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον αλλά οδηγεί και σε παραβατικές συμπεριφορές. Από την άλλη, οι Έλληνες μαθητές υπολείπονται αρκετά των Ευρωπαίων βορείων συνομηλίκων τους στην ποσότητα που καταναλώνουν και στις φορές που μεθούν. Οι έφηβοι στην Ελλάδα αναφέρουν κατανάλωση κατά μέσον όρο 3 cl (χιλιοστόλιτρα αλκοόλ) την τελευταία φορά που ήπιαν οινοπνευματώδη, περίπου στα ίδια επίπεδα με εκείνους στη Βουλγαρία (3,50 cl), τη Ρωσία (2,80 cl) και την Ουκρανία (2,80 cl), όταν οι Δανοί έφηβοι κατέχουν αρνητική πρωτιά με κατανάλωση 7,50 cl και ακολουθούν οι Βρετανοί με 6,20 cl. Τις τελευταίες θέσεις κατέχουν και σε ό, τι αφορά το ποσοστό εκείνων που έχουν μεθύσει τον τελευταίο χρόνο. Το 26% των εφήβων στην Ελλάδα έχει μεθύσει μια φορά το τελευταίο έτος. Και εδώ την αρνητική πρωτιά κατέχει η Δανία με 73% και ακολουθεί ξανά το Ην. Βασίλειο με 57%. Δυστυχώς η θνησιμότητα από νοσήματα σχετιζόμενα με το αλκοόλ έχει λάβει παγκόσμιες διαστάσεις. Η κατανάλωση αλκοόλ θεωρείται ότι έχει αιτιολογική σχέση με 60 τύπους διαταραχών και σωματικών κακώσεων. Εκτιμάται ότι η χρήση αλκοόλ προκαλεί το 20-30% των καρκίνων του οισοφάγου και του ήπατος, των κιρρώσεων του ήπατος, των φόνων, των επιληπτικών κρίσεων και των τροχαίων ατυχημάτων παγκοσμίως. 18

19 Η θνησιμότητα που οφείλεται στο αλκοόλ εκτιμάται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ότι φτάνει παγκοσμίως σε 1,8 εκατ. θανάτους, που αντιπροσωπεύουν το 3,2% της παγκόσμιας θνησιμότητας. Μετρώντας το μέγεθος του προβλήματος με βάση το δείκτη DALY s, που συνδυάζει τα χαμένα έτη ζωής από την πρώιμη θνησιμότητα ή αναπηρία, ο Π.Ο.Υ. εκτιμά ότι στην κατανάλωση αλκοόλ οφείλεται παγκοσμίως το 4,0% των χαμένων ετών ζωής από πρώιμη θνησιμότητα ή ανικανότητα (58,3 εκατ.), ποσοστό που ειδικά για τους άνδρες ανέρχεται σε 6,5% έναντι 1,3% για τις γυναίκες. Εντούτοις, στον ευρωπαϊκό χώρο το ποσοστό των χαμένων ετών ζωής από πρώιμη θνησιμότητα ή ανικανότητα εξαιτίας του αλκοόλ ανέρχεται στο 9,2%. Μάλιστα, ειδικά στους άνδρες το ποσοστό των χαμένων ετών ζωής από πρώιμη θνησιμότητα ή ανικανότητα εξαιτίας του αλκοόλ φτάνει στο 14%, έναντι 3,3% στις γυναίκες. Οι εκτιμήσεις αυτές αναγάγουν το αλκοόλ στο δεύτερο σημαντικότερο συμπεριφορικό παράγοντα κινδύνου για την Ευρώπη, μετά το κάπνισμα (WHO - Glbal Status Reprt n Alchl 2004). Εξίσου ανησυχητική είναι και η θνησιμότητα που σχετίζεται με το αλκοόλ στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Η οξεία νοσηρότητα και θνησιμότητα περιλαμβάνει τους τραυματισμούς από πτώση, τους τραυματισμούς από πρόθεση, τους τραυματισμούς από ατυχήματα και τις τυχαίες δηλητηριάσεις. Η Ελλάδα παρουσιάζει την υψηλότερη θνησιμότητα από τροχαία ατυχήματα και μια από τις υψηλότερες από τυχαίες δηλητηριάσεις. Σε έρευνα για τους τραυματισμούς από τροχαία που έκαναν εισαγωγή σε νοσοκομεία της Αθήνας, υπολογίσθηκε ότι το 10% των τραυματισμών μπορούν να αποδοθούν άμεσα στην κατανάλωση αλκοόλ. Από τους οδηγούς που ενεπλάκησαν σε τροχαία ατυχήματα την περίοδο , το 41% διαπιστώθηκε ότι είχε κάνει χρήση αλκοόλ πριν την οδήγηση, ενώ στο 33% η συγκέντρωση αλκοόλης στο αίμα ήταν πάνω από 80mg/dl. Σύμφωνα με στοιχεία της τροχαίας, κατά τα έτη 2005 και 2006, το ποσοστό των θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων που οφείλονται σε μέθη ήταν 28% και 25,4% αντίστοιχα (Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν. 2007). 19

20 Η χρόνια νοσηρότητα και θνησιμότητα από αλκοόλ περιλαμβάνει τις παθήσεις που συνδέονται με αυτό και συγκεκριμένα τις αλκοολικές διαταραχές, την κίρρωση του ήπατος, τους καρκίνους που παρουσιάζουν άμεση συσχέτιση με το αλκοόλ και την ισχαιμική καρδιοπάθεια. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν. 2007) περίπου Έλληνες πάσχουν από αλκοολική εξάρτηση, ενώ εκτιμάται ότι περίπου θάνατοι ετησίως οφείλονται σε αιτίες που σχετίζονται με την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Αναλογικά, οι νέοι πλήττονται περισσότερο: στον ευρωπαϊκό χώρο, στην ηλικιακή ομάδα των ετών, το 10% των θανάτων μεταξύ των κοριτσιών οφείλεται σε κατάχρηση αλκοόλ, ενώ το ποσοστό ανεβαίνει στο 25% για τα αγόρια. Σε σύγκριση με άλλες χώρες στην Ευρώπη, η Ελλάδα «κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις στη διάδοση του αλκοόλ, αλλά στις τελευταίες σε ό,τι αφορά τη μέθη» τονίζει στην «Κ» η κ. Άννα Κοκκέβη, καθηγήτρια Ψυχιατρικής στην Α Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπεύθυνη του Τομέα Επιδημιολογικών και Ψυχοκοινωνικών Ερευνών του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής και επιστημονικά υπεύθυνη για το ελληνικό σκέλος της επιδημιολογικής έρευνας ESPAD. (Ευρωπαϊκή έρευνα που διεξάγεται ανά τετραετία στα σχολεία για τα οινοπνευματώδη και άλλες ουσίες.) Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα, η Ελλάδα κατατάσσεται 9η σε σύνολο 35 χωρών στην κατανάλωση αλκοόλ τους τελευταίους 12 μήνες με 87% των ερωτηθέντων μαθητών να απαντούν θετικά και στην 7η θέση στην κατανάλωση οινοπνευματωδών τον τελευταίο μήνα (71%) Η εξάπλωση του αλκοόλ στην Ελλάδα Στην Ελλάδα το πρόβλημα της κατανάλωσης του αλκοόλ δεν περνάει απαρατήρητο αφού σύμφωνα με έρευνες το 15% των εφήβων ηλικίας 11 έως 15 ετών καταναλώνει αλκοόλ στο διάστημα μίας εβδομάδας. Πρώτη στις προτιμήσεις των εφήβων είναι η μπύρα, δεύτερα έρχονται τα σκληρά ποτά και τρίτο το κρασί. 20

21 Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στατιστικά δεδομένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) σχετικά με την κατανάλωση αλκοόλ στις χώρες της Ευρώπης, τα αποτελέσματα είναι ανησυχητικά. Το 30% των εφήβων στην Ελλάδα δηλώνει ότι πίνει κάποιο αλκοολούχο ποτό μία ή δύο φορές την εβδομάδα. Ο μέσος όρος ηλικίας για τα αγόρια που ξεκινάνε να πίνουν είναι τα 11 έτη και για τα κορίτσια τα 13, ενώ το 20% περίπου των εφήβων παραδέχεται ότι έχει μεθύσει πάνω από τρεις φορές μέσα σε μία χρονιά. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι και στις τρεις συνηθέστερες αιτίες θανάτου στις ηλικίες ετών, οι οποίες είναι τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, οι αυτοκτονίες και οι δολοφονίες, το αλκοόλ έχει σημαντική εμπλοκή. Συνεπώς, δεν μπορεί να προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι θεσμοθετημένα από το 2008 απαγορεύεται η πώληση αλκοόλ σε ανήλικους. Σύμφωνα επίσης με τον Π.Ο.Υ., έχουν εκδοθεί και οδηγίες σχετικά με την «υπεύθυνη/ασφαλή κατανάλωση» αλκοόλ για ενήλικες, η οποία ορίζεται στις 2 και τις 4 μονάδες αλκοόλ για τις γυναίκες και τους άντρες αντίστοιχα. Ταυτόχρονα επισημαίνεται ότι για τα άτομα κάτω των 18 ετών η κατανάλωση αλκοόλ θα πρέπει να αποφεύγεται τελείως. Η κατανάλωση στην Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις μεσαίες μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και φαίνεται να παρουσιάζει μείωση. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Π.Ο.Υ. η κατανάλωση «σκληρών» αλκοολούχων ποτών στην Ελλάδα φαίνεται να μειώνεται, η κατανάλωση κρασιού να παραμένει περίπου σε σταθερά επίπεδα, ενώ να αυξάνεται εντυπωσιακά η κατανάλωση της μπύρας. Το πρόβλημα κατανάλωσης αλκοόλ φαίνεται να είναι σημαντικό στους νέους της Ελλάδας. Στην έρευνα HBSC (Currie et al. 2004) οι έφηβοι ερωτήθηκαν πόσο συχνά καταναλώνουν αλκοόλ μέσα σε μια εβδομάδα. Τα αποτελέσματα από όλες τις χώρες έδειξαν συχνή κατανάλωση οποιουδήποτε αλκοολούχου ποτού για το 5% των εφήβων 11 ετών, το 11% των εφήβων 13 ετών και το 29% των εφήβων 15 ετών, ποσοστά τα οποία είναι ανησυχητικά 21

22 για την εξάπλωση του αλκοόλ στις μικρές ηλικίες. Επιπλέον, οι έφηβοι φαίνεται να προτιμούν συγκεκριμένους τύπους ποτών, με την μπύρα να κατέχει την υψηλότερη θέση σε καταναλωτική προτίμηση, τα «σκληρά ποτά» να ακολουθούν στις περισσότερες περιπτώσεις και τελευταίο στην κατανάλωση να έρχεται το κρασί. Στον ευρωπαϊκό χώρο, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται μεταξύ των νέων μια επικίνδυνη πρακτική κατανάλωσης, η οποία συνίσταται στη στοχευμένη και εντατική κατανάλωση αλκοόλ («binge drinking» - στο εξής «βαριά χρήση αλκοόλ», η οποία αντιπροσωπεύει μια νέα απειλή, που πρέπει να αντιμετωπισθεί. Τα στοιχεία που δίνει ο Π.Ο.Υ. για τη «βαριά χρήση αλκοόλ» μεταξύ των νέων είναι ιδιαίτερα αποθαρρυντικά, με τη χώρα μας να καταλαμβάνει μία από τις μεσαίες θέσεις. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που καταδεικνύει η μελέτη του Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν. (2007) σε σχέση με την κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους και νέους είναι το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία (65,4%) των εφήβων καταναλώνει αλκοολούχα σε χώρους όπου σύμφωνα με τον υφιστάμενο νόμο απαγορεύεται η κατανάλωσή τους από άτομα ηλικίας κάτω των 17 ετών. Το ποσοστό μεγαλώνει ακόμα περισσότερο, αν προστεθεί σε αυτό και το 4,6% που αναφέρει ότι καταναλώνουν αλκοολούχα σε ταβέρνα/εστιατόριο Η εξάπλωση του αλκοόλ στη Λευκάδα Στο Ν. Λευκάδας συμμετείχε στην έρευνα ESPAD του 2011 τυχαίο δείγμα 10 σχολικών μονάδων από όλο το νομό: 5 Γυμνάσια και 5 Λύκεια/ΕΠΑΛ. Κανένα σχολείο δεν αρνήθηκε τη συμμετοχή στην έρευνα. 557 μαθητές συμμετείχαν στην έρευνα (ποσοστό συμμετοχής 89,5%): 288 αγόρια (51,7%) και 269 κορίτσια (48,3%). Ο ποιοτικός έλεγχος των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων οδήγησε στον αποκλεισμό είκοσι τριών (23) ερωτηματολογίων ως άκυρων (3,9%), εξαιτίας κυρίως του μεγάλου ποσοστού ασυμπλήρωτων ερωτήσεων και συστηματικών ασυνεπειών. Τα αποτελέσματα της έρευνας βασίστηκαν τελικά στα στοιχεία 534 ερωτηματολογίων. 22

23 Παρουσιάζονται ακολούθως τα αποτελέσματα των σταθμισμένων αναλύσεων για τη χρήση οινοπνευματωδών στο Ν. Λευκάδας. Οινοπνευματώδη ποτά: Σύνολο: Δύο στους τρεις μαθητές που συμμετείχαν στην έρευνα (65,3%) πίνουν κάποιο οινοπνευματώδες ποτό τουλάχιστον μία φορά το μήνα και ένας στους 7 (13,7%) τουλάχιστον 10 φορές το μήνα. Ένας στους 7 μαθητές (14,6%) έχει μεθύσει τουλάχιστον 3 φορές στη ζωή του, ενώ ένας στους δύο μαθητές ετών (52,3%) ήπιε τουλάχιστον 5 ποτά στη σειρά τουλάχιστον μία φορά το μήνα πριν από την έρευνα. Φύλο: Τα αγόρια πίνουν οινοπνευματώδη ποτά σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τα κορίτσια ανεξάρτητα από τη βαρύτητα της κατανάλωσης. Έτσι, ποσοστό 71,1% των αγοριών αναφέρουν κατανάλωση οινοπνευματωδών τουλάχιστον μία φορά το μήνα, έναντι του 59,7% των κοριτσιών και ποσοστό 20,1% των αγοριών έναντι του 7,4% των κοριτσιών αναφέρουν κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών τουλάχιστον 10 φορές το μήνα. Αγόρια και κορίτσια μεθούν σε παρόμοια ποσοστά (15,8% και 13,5%, αντίστοιχα, για μέθη τουλάχιστον 3 φορές σε ολόκληρη τη ζωή τους). Μεταξύ των εφήβων ηλικίας ετών τα αγόρια αναφέρουν σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό ότι πίνουν τουλάχιστον 5 ποτά στη σειρά (64,7% και 40,0%, αντίστοιχα). Ηλικία: Όσον αφορά την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, στατιστικά σημαντικές διαφορές παρατηρούνται μεταξύ και των τριών ηλικιακών ομάδων. Πιο συγκεκριμένα, σχεδόν ένας στους τρεις μαθητές ηλικίας ετών (35,3%), τρεις στους τέσσερις ηλικίας ετών (74,9%) και εννιά στους δέκα ετών (87,3%) καταναλώνουν κάποιο 23

24 οινοπνευματώδες ποτό τουλάχιστον μία φορά το μήνα. Τα ποσοστά για την κατανάλωση αμιγώς οινοπνευματωδών ποτών τουλάχιστον 10 φορές το μήνα για τις 3 ηλικιακές ομάδες ανέρχονται σε 4,0%, 13,7% και 22,1%, αντίστοιχα. Σχεδόν ένας στους δύο μαθητές ηλικίας ετών (46,9%) και ηλικίας ετών (57,8%) πίνει τουλάχιστον 5 ποτά στη σειρά. Σημαντικά υψηλότερο ποσοστό μαθητών ηλικίας ετών (29,0%) από ότι ηλικίας ετών (8,7%) και ετών (5,1%) έχουν μεθύσει τουλάχιστον 3 φορές στη ζωή τους. Ακολουθεί σύγκριση του Ν. Λευκάδας με την περιφέρεια Ιονίων Νήσων και με το εθνικό δείγμα: Συγκριτικά με τους υπόλοιπους νομούς της περιφέρειας Ιονίων Νήσων, τα ποσοστά του Ν. Λευκάδας για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών δε διαφέρουν σημαντικά, με εξαίρεση το κάπνισμα, στο οποίο είναι σημαντικά χαμηλότερα. Συγκρίνοντας τα ποσοστά για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από τους εφήβους στο Ν. Λευκάδας με εκείνα του εθνικού δείγματος, οι έφηβοι στο Ν. Λευκάδας φαίνεται ότι πίνουν σε υψηλότερα ποσοστά από τους εφήβους στη χώρα H νομοθεσία για το αλκοόλ Οι σχετικές νομοθεσίες θέτουν περιορισμούς στην αγορά και την κατανάλωση οινοπνεύματος σε δημόσιους χώρους ανάλογα με την ηλικία. Στην Ελλάδα ο νόμος που ψηφίσθηκε το Δεκέμβριο του 2008 περιλαμβάνει τα εξής άρθρα: Ν.3730 (ΦΕΚ 262/ ) Άρθρο 4 Ρύθμιση για τα αλκοολούχα ποτά 24

25 Απαγορεύεται σε ανηλίκους η είσοδος και παραμονή, καθώς και η οποιασδήποτε μορφής απασχόληση σε κέντρα διασκεδάσεως και αμιγή μπαρ, καθώς και η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε όλα τα δημόσια κέντρα, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ιδιωτικών εκδηλώσεων. Άρθρο 5 Φορείς προστασίας και ελέγχου για τη χρήση καπνού και αλκοόλ 1. Στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης συνίσταται Ειδική Υπηρεσία Προστασίας Ανηλίκων από τον Καπνό και το Αλκοόλ (εφεξής Ειδική Υπηρεσία), η οποία υπάγεται στην άμεση εποπτεία του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, μετά από εισήγηση της αρμόδιας υπηρεσίας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, η Ειδική Υπηρεσία στελεχώνεται, με τοποθετήσεις και μετακινήσεις προσωπικού του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με οποιαδήποτε σχέση εργασίας, καθώς και με αποσπάσεις όμοιας σχέσης προσωπικού φορέων που εποπτεύονται από το Υπουργείο αυτό. Με όμοια απόφαση καθορίζονται τα θέματα οργάνωσης και λειτουργίας της Ειδικής Υπηρεσίας. 2. Η Ειδική Υπηρεσία, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τη Σύμβαση Πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον έλεγχο του καπνού, που κυρώθηκε με το ν. 3420/2005 (ΦΕΚ 298 Α') είναι αρμόδια για: α) την ανάπτυξη της εθνικής έρευνας και το συντονισμό των 25

26 ερευνητικών προγραμμάτων στον τομέα του ελέγχου του καπνού και του αλκοόλ, β) την προώθηση, ενθάρρυνση και ανάπτυξη της έρευνας αναφορικά με τους καθοριστικούς παράγοντες και τις συνέπειες της κατανάλωσης καπνού και αλκοόλ, της έκθεσης σε καπνό, καθώς και της έρευνας για τον εντοπισμό εναλλακτικών καλλιεργειών, γ) την εκπαίδευση και υποστήριξη όλων όσων εμπλέκονται σε δραστηριότητες ελέγχου του καπνού και του αλκοόλ, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας, της εφαρμογής και της αξιολόγησης, δ) την καθιέρωση, σε συνεργασία με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΛΠΝΟ), ενός εθνικού συστήματος επιδημιολογικής παρακολούθησης της κατανάλωσης καπνού και αλκοόλ, καθώς και των σχετικών κοινωνικών και οικονομικών δεικτών και δεικτών υγείας, ε) τη συγκρότηση και την ενημέρωση βάσης δεδομένων με αντικείμενο τη νομοθεσία και τους κανονισμούς ελέγχου, πληροφορίες αναφορικά με την εφαρμογή τους και τη σχετική νομολογία, στ) τη συνεργασία με τα κατά περίπτωση αρμόδια όργανα άλλων χωρών, καθώς και με διεθνείς ή περιφερειακούς οργανισμούς, για την υλοποίηση των σκοπών και δράσεών τους και για την ανάπτυξη προγραμμάτων περιφερειακού και παγκόσμιου ελέγχου του καπνού, ζ) τη διατύπωση γνώμης ή τη διαχείριση, κατόπιν σχετικής αποφάσεως του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, κάθε άλλου ζητήματος που αφορά τον καπνό, το αλκοόλ και τα προϊόντα τους και η) τη δημιουργία, σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ, ενός εθνικού σχεδίου πρόληψης, που καθορίζεται με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, σε θέματα καπνού και αλκοόλ. 3. Στο Σώμα Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας (Σ.Ε.Υ.Υ.Π.) συνιστάται Τομέας Ελέγχου Καπνού και Αλκοόλ, ο οποίος είναι αρμόδιος για τον έλεγχο της εφαρμογής του παρόντος, καθώς και 26

27 της κείμενης νομοθεσίας, κοινοτικής και εθνικής, για την προστασία από τον καπνό και το αλκοόλ. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ο Τομέας Ελέγχου στελεχώνεται, με την επιφύλαξη των διατάξεων του ν. 2920/2001 (ΦΕΚ 131 Α'), με υπαλλήλους του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, καθώς και δημοσίων φορέων που εποπτεύονται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Με όμοια απόφαση καθορίζονται τα θέματα οργάνωσης και λειτουργίας του Τομέα Ελέγχου. Κατά τη διενέργεια του κατασταλτικού ελέγχου, οι κατά τόπο αρμόδιες αστυνομικές και λιμενικές αρχές, κατόπιν αιτήσεως του Τομέα Ελέγχου, υποχρεούνται να παρέχουν άμεση συνδρομή. Άρθρο 6 Διοικητικές κυρώσεις 1. Σε κάθε υπεύθυνο διαχείρισης και λειτουργίας των ιδιωτικών χώρων της πρώτης παραγράφου του άρθρου 3 που παραβιάζει τις διατάξεις του άρθρου 3, σε κάθε υπεύθυνο διαχείρισης και λειτουργίας κέντρου διασκέδασης και αμιγούς μπαρ που επιτρέπει ή ανέχεται την παραβίαση του άρθρου 4 ή παραβιάζει ο ίδιος το άρθρο 4, καθώς και σε όποιον πωλεί προϊόντα καπνού σε ανηλίκους ή παραβιάζει τις διατάξεις των περιπτώσεων β', γ', δ', ε' της παραγράφου 1 του άρθρου 2 ή παραβιάζει τις διατάξεις των παραγράφων 2, 3, 4 και 5 του άρθρου 2 επιβάλλεται πρόστιμο. Το ύψος του προστίμου είναι έως ευρώ για κάθε παράβαση και επιβάλλεται ανάλογα με τη σοβαρότητα της παράβασης, το μέγεθος και τον κύκλο εργασιών της επιχείρησης και τα μέτρα που έχει λάβει ο κάθε υπεύθυνος διαχείρισης και λειτουργίας της για την αποφυγή της παράβασης. Σε περίπτωση υποτροπής, επιβάλλεται για κάθε παράβαση πρόστιμο έως ευρώ, βάσει των ίδιων κριτηρίων. Σε περίπτωση τρίτης παράβασης, με απόφαση της αρμόδιας Αρχής απαγορεύεται προσωρινά για διάστημα έως τριών (3) μηνών η πώληση προϊόντων καπνού ή 27

28 αλκοολούχων ποτών και, εάν η επιχείρηση δεν πωλεί προϊόντα καπνού ή αλκοόλ, επιβάλλεται πρόστιμο από έως ευρώ ( ). Σε περίπτωση τέταρτης και κάθε επόμενης πλέον παράβασης, με απόφαση της αρμόδιας Αρχής, που χορήγησε τη σχετική άδεια, ανακαλείται προσωρινά ή και οριστικά η άδεια λειτουργίας της επιχείρησης. Τυχόν κυρώσεις που προβλέπονται από άλλους νόμους δε θίγονται από τις διατάξεις της παραγράφου αυτής. 2. Στους παραβάτες των διατάξεων της περίπτωσης στ' της παραγράφου 1 του άρθρου 2 και σε όσους καπνίζουν ή καταναλώνουν προϊόντα καπνού κατά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 3 επιβάλλεται πρόστιμο, το ύψος του οποίου, για κάθε παράβαση, κυμαίνεται από 50 έως 500 ευρώ και προσδιορίζεται και επιβάλλεται με απόφαση του Τομέα Ελέγχου Καπνού και Αλκοόλ του Σώματος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας (Σ.Ε.Υ.Υ.Π.), ανάλογα με τη σοβαρότητα και το βαθμό επανάληψης της παράβασης. 3. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Ανάπτυξης, Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και του κατά περίπτωση αρμόδιου Υπουργού καθορίζονται οι αρμόδιες Αρχές, τα όργανα, οι διαδικασίες ελέγχου πιστοποίησης των παραβάσεων και επιβολής των προβλεπόμενων κυρώσεων, η διαδικασία είσπραξης των προστίμων που αποτελούν δημόσιο έσοδο, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια για την εφαρμογή του παρόντος άρθρου. Εκτός από την Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη υπάρχει σχετική νομοθεσία που καθορίζει τα επιτρεπόμενα όρια κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών ανάλογα με την ηλικία. Συγκεκριμένα, παρατηρείται ότι για διαφορετικές ηλικίες, η νομοθεσία που εφαρμόζεται στις χώρες της Ευρώπης διαφοροποιείται σε ότι αφορά το επιτρεπόμενο ηλικιακό όριο κατανάλωσης οινοπνευματωδών. Στην Αυστρία, επί παραδείγματι, απαγορεύεται η κατανάλωση σε άτομα κάτω των 18 ετών, σε ορισμένες περιοχές όμως επιτρέπεται στους 28

29 ανηλίκους η κατανάλωση αλκοολούχων που περιέχουν έως 12% ή 14% αλκοόλ. Στη Δανία δεν υπάρχει ηλικιακό όριο για κατ' οίκον κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους, σε μπαρ, εστιατόρια και ντίσκο επιτρέπεται στους άνω των 18, ενώ από καταστήματα μπορούν να αγοράσουν αν έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος και από μπαρ αν είναι 18 και άνω. Ένα από τα μεγαλύτερα ηλικιακά όρια έχει η Ισλανδία, όπου η κατανάλωση αλκοόλ επιτρέπεται στους άνω των 20 ετών. Παραδόξως, εκεί η κατοχή ή κατανάλωση οινοπνευματωδών από ανηλίκους δεν αποτελεί αδίκημα, ενώ η προμήθευσή τους με αλκοόλ αποτελεί. Ωστόσο, ο νόμος επιτρέπει την κατάσχεση αλκοολούχων που βρέθηκαν στην κατοχή ανηλίκων. Πρόστιμα από 900 ευρώ έως ευρώ προβλέπει ο νόμος στην Ολλανδία για πώληση αλκοόλ σε ανηλίκους, όπου αλκοολούχα με περιεκτικότητα έως 15% μπορούν να αγοράσουν μετά τα 16 και περιεκτικότητας μεγαλύτερης του 15% μετά τα 18. Στη Σουηδία, αρκετά μπαρ και κλαμπ αυξάνουν το ηλικιακό όριο από τα 18 στα 20 ή στα 23. Στην Ελβετία η κατάσταση είναι διαφορετική από καντόνι σε καντόνι, αλλά το βασικό ηλικιακό όριο κυμαίνεται μεταξύ 16 και 18 ετών για μπύρα, κρασί ή μηλίτη και άνω των 18 για οινοπνευματώδη και αλκοολούχα αναψυκτικά. Παρ όλα αυτά, τίποτα σχεδόν δεν εμποδίζει τα ανήλικα παιδιά να καταναλώνουν οινόπνευμα στα σπίτια ή σε άλλους χώρους. Γι αυτό αρκετοί πιστεύουν ότι θα πρέπει να καθιερωθούν αυστηρότεροι περιορισμοί σχετικά με την κατανάλωση οινοπνεύματος, ανάλογοι με εκείνους που αφορούν στις άλλες φαρμακευτικές ουσίες. 29

30 3. Αίτια κατανάλωσης του αλκοόλ από τους εφήβους 3.1. Γενικά Η κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους μπορεί να οφείλεται σε πλήθος παραγόντων τόσο γενετικών ή περιβαλλοντικών όσο και κοινωνικών ή ψυχολογικών. Έχουν διενεργηθεί πολλές έρευνες με σκοπό να ανακαλύψουν το λόγο που κάποιοι άνθρωποι -και ειδικότερα έφηβοι- καταναλώνουν αλκοόλ. Από μία έρευνα που διενεργήθηκε στην Ολλανδία μεταξύ ατόμων ηλικίας από 15 μέχρι 25 ετών βγήκαν τα ακόλουθα συμπεράσματα: 30

31 Κοινωνικότητα (71%) Τους αρέσει η γεύση (51%) Δημιουργεί αίσθημα χαλάρωσης (12%) Προκαλεί μέθη (6%) Επειδή το κάνουν όλοι (6%) Για να ξεχάσουν προβλήματα (0%) Λαμβάνοντας υπόψη ότι σύμφωνα με την έρευνα πολλοί νέοι πίνουν για να κοινωνικοποιηθούν και να χαλαρώσουν, το αλκοόλ γίνεται επικίνδυνο για έναν έφηβο όταν χρειάζεται μεγαλύτερη ποσότητα για να αισθανθεί καλά. Όταν δεν μπορεί να το κάνει αυτό πια από μόνος του και καταναλώνει αλκοόλ για να το πετύχει, σε κάποια στιγμή διατρέχει τον κίνδυνο να αρχίσει να πίνει περισσότερη ποσότητα κάθε φορά για να εξακολουθήσει να βιώνει τις συνέπειες του αλκοόλ. Αυτό μπορεί να αποτελέσει την αρχή μιας εξάρτησης. Εάν ένας έφηβος πίνει για να αισθανθεί καλά θα πρέπει να αναρωτηθεί εάν μπορεί επίσης να χαλαρώσει χωρίς αλκοόλ. Στη συνέχεια αναλύονται διεξοδικά οι βασικότερες κατηγορίες αιτιών κατανάλωσης αλκοόλ από τους εφήβους Κοινωνικοοικονομικά / Ψυχολογικά Για τους περισσότερους εφήβους η χρήση αλκοόλ γοητεύει και απεικονίζει την περιέργειά τους για την ενήλικη ζωή και συμπεριφορά. Ο λόγος ο οποίος οδηγεί τους εφήβους στην (υπέρμετρη συνήθως) κατανάλωση αλκοόλ είναι γιατί πιέζονται από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Δεν πρέπει να παραληφθεί το γεγονός ότι στη φάση της εφηβείας το άτομο προσπαθεί να είναι μέρος του κοινωνικού συνόλου και παράλληλα να εξερευνήσει τα όριά του. Όταν οι έφηβοι δέχονται πιέσεις για να καταναλώσουν αλκοόλ μπορεί να αισθάνονται θυμό, άγχος, ενοχές, αίσθηση δειλίας και απογοήτευση σχετικά με τον εαυτό τους. Έτσι καταλήγουν να κάνουν πράξεις που κανονικά δε θα τις έπρατταν και οι λόγοι είναι αρκετοί: ο φόβος της απόρριψης ή ότι θα χάσουν ένα φίλο, η επιθυμία για να αρέσουν ή και να φαίνονται μεγαλύτεροι και η αποφυγή του χλευασμού. 31

32 Το αλκοόλ όπως και το κάπνισμα, αποτελούν κοινό κώδικα συμπεριφοράς μεταξύ των συνομηλίκων προκειμένου να νιώσουν αποδεκτοί στις μεταξύ τους παρέες. Επιπλέον, αρκετοί είναι οι νέοι οι οποίοι πέφτουν στον πειρασμό να πιουν αλκοόλ με την παρέα τους επειδή δεν είναι σίγουροι τι θέλουν ή επειδή δε γνωρίζουν πώς να χειριστούν την κατάσταση. Αρκετοί υποστηρίζουν ότι με το οινόπνευμα ξεκουράζονται και χαλαρώνουν. Άλλοι, πιο ντροπαλοί, πιστεύουν ότι με το οινόπνευμα ξεπερνούν τους φόβους τους. Πολλοί νιώθουν υποχρεωμένοι να πίνουν εξαιτίας της κοινωνικής τους κατάστασης. Ορισμένοι πίνουν από συνήθεια. Το οινόπνευμα διατίθεται συνήθως στους πιο δημοφιλείς χώρους συγκέντρωσης ανηλίκων μπαρ, ταβέρνες, εστιατόρια, κέντρα διασκέδασης. Η κατανάλωση οινοπνεύματος φτάνει σχεδόν να ταυτίζεται με τη διασκέδαση. Γίνεται αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής και θεωρείται ως «σημάδι» ενηλικίωσης. Οι έφηβοι πίνουν: Σε πάρτυ με φίλους Σε μια μικρή ή μεγάλη ομάδα συνομηλίκων Στις εξόδους του Σαββατοκύριακου Στο σπίτι φίλου όταν οι γονείς απουσιάζουν Σπανιότερα τα παιδιά θα καταναλώσουν αλκοόλ όταν βρίσκονται μόνα τους. Αυτό που είναι ανησυχητικό τα τελευταία χρόνια είναι η ανάγκη των παιδιών η βραδινή τους έξοδος να καταλήξει σε κατάσταση μέθης. Χαρακτηριστικό είναι ότι 67% των εφήβων ηλικίας ετών έχουν μεθύσει έστω μια φορά και 51% έχουν μεθύσει κατά τη διάρκεια του τελευταίου μήνα. Ακόμη, προδιαθεσικοί ψυχολογικοί παράγοντες χρήσης αλκοόλ από το οικογενειακό περιβάλλον αποτελούν δυσάρεστα γεγονότα, όπως η οικονομική κατάρρευση, οι χαλαρές οικογενειακές σχέσεις ή το διαζύγιο των γονέων, η ύπαρξη ασθένειας ή θανάτου στην οικογένεια και ο αλκοολικός γονέας. Διαταραχές όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- υπερκινητικότητα, κατάθλιψη, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, Σύνδρομο Μετατραυματικού stress, αγχώδεις διαταραχές, φοβίες κ.α αποτελούν ισχυρούς παράγοντες επικινδυνότητας στη χρήση αλλά και κατάχρηση αλκοόλ. Αρχικά το αλκοόλ φαίνεται να βελτιώνει πλασματικά τα συμπτώματα, κάποια όμως από αυτά στη συνέχεια, τα επιδεινώνει δραματικά. 32

33 3.3. Πολιτιστική παιδεία έλλειψη ενημέρωσης Γνωρίζατε ότι Έλληνες δηλώνουν ότι πίνουν αλκοόλ καθημερινά και ότι το 50% αποδίδει την έλλειψη ελέγχου στην κατανάλωση αλκοόλ, σε αδυναμία χαρακτήρα; Γνωρίζατε ότι οι περισσότεροι, δεν αντιλαμβάνονται τη δυσδιάκριτη γραμμή που χωρίζει τον πότη από τον αλκοολικό; Είχατε υπόψη σας ότι μόνο 3 στους 10 αναγνωρίζουν πως η έλλειψη ελέγχου στην κατανάλωση αλκοόλ είναι αλκοολισμός; Για πρώτη φορά μία έρευνα ανιχνεύει τη σχέση των Ελλήνων με το αλκοόλ. Η 1η Πανελλήνια Έρευνα Γνώσης για το Αλκοόλ, που καταγράφει το επίπεδο της γνώσης των Ελλήνων, τις πιθανές συνέπειες της αλόγιστης χρήσης, καθώς και τις ανάγκες ενημέρωσης του κοινού σχετικά με την υπεύθυνη κατανάλωση του αλκοόλ. Η έρευνα υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της συνεργασίας της Μ.Κ.Ο. ΝΗΦΑΛΙΟΙ στην υγειά μας με την Αθηναϊκή Ζυθοποιία, με τη συμβολή εξειδικευμένων επιστημόνων και δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας: Λιγότεροι από τους μισούς Έλληνες γνωρίζουν ότι η αιθυλική αλκοόληαλκοόλ είναι κλασική εξαρτησιογόνος ουσία ( ναρκωτικό ). Το 84,7% των ατόμων μεταξύ 17 και 24 ετών είναι ενήμερα για το επιτρεπτό όριο αλκοόλ κατά την οδήγηση, ενώ το 20,4% δεν είναι. Το 30,2% δε γνωρίζει αν επιτρέπεται να καταναλώνουν αλκοόλ παιδιά και έφηβοι. Το 10% δε γνωρίζει ότι οι έγκυες γυναίκες ή αυτές που επιθυμούν να εγκυμονήσουν απαγορεύεται να καταναλώσουν οποιαδήποτε ποσότητα αλκοόλ. 33

34 Μόνο 3 στους 10 αναγνωρίζουν ότι αλκοολισμός είναι η έλλειψη ελέγχου στην κατανάλωση αλκοόλ. Το 50% πιστεύει ότι η έλλειψη ελέγχου στην κατανάλωση είναι αδυναμία χαρακτήρα, χωρίς να αναγνωρίζουν τα σημάδια του αλκοολισμού ως πραγματικά συμπτώματα μιας ασθένειας. Τα παραπάνω ευρήματα αποδεικνύουν ότι υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης στους νέους σχετικά με το αλκοόλ και τις επιπτώσεις του, γεγονός που συντελεί στην αλόγιστη χρήση του. Παράλληλα, είναι εμφανής η αδυναμία της πολιτιστικής παιδείας να καλλιεργήσει μια συμπεριφορά υπεύθυνης και ήπιας κατανάλωσης αλκοόλ από τους εφήβους. Επομένως για να περιοριστούν τα φαινόμενα εξάρτησης των εφήβων από το αλκοόλ λόγω άγνοιας ή ελλιπούς ενημέρωσης, υπάρχει επιτακτική ανάγκη συλλογικής ευαισθητοποίησης και επένδυσης σε θέματα εκπαίδευσης Μέσα μαζικής ενημέρωσης - διαφήμιση Οι διαφημιστές παρουσιάζουν το οινόπνευμα ως κάτι το εξαίρετο και το ιδανικό, γεγονός που επηρεάζει βέβαια τη θέληση ενός νέου ατόμου προκειμένου να αρχίσει να πίνει. Η χρήση και η κατάχρηση αλκοόλ στην εφηβική αλλά και στην προεφηβική ηλικία, αποτελεί σημαντικό πρόβλημα σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο. Συγκεκριμένα, στις Ευρωπαϊκές χώρες, η κατανάλωση αλκοόλ είναι αρκετά συχνή από τους εφήβους, με την Ελλάδα να κατέχει την τρίτη θέση μετά τη Δανία και τη Βρετανία. Οι έφηβοι ξεκινούν να πίνουν μπύρα ή κρασί στα ενώ στα συνεχίζουν με πιο βαριά ποτά, όπως η βότκα, το τζιν, το ουίσκι, η τεκίλα κ.τ.λ., με τα αγόρια να υπερτερούν ελαφρώς των κοριτσιών. Η έναρξη της χρήσης αλκοόλ στην εφηβική ηλικία οφείλεται στην εκτεταμένη και ευρέως διαδεδομένη διαφήμιση αλκοολούχων ποτών τόσο από τα ραδιοτηλεοπτικά όσο και από τα διαδικτυακά μέσα μαζικής ενημέρωσης. 34

35 Σε αντίθεση με το κάπνισμα, η διαφήμιση από τα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης παρουσιάζει γοητευτική στα μάτια των παιδιών τη χρήση αλκοόλ, ενώ δεν αναφέρει τις ανεπιθύμητες παρενέργειές του. Σκοπός των συγκεκριμένων διαφημίσεων είναι να πείσουν τους έφηβους καταναλωτές ότι το αλκοόλ τους κάνει πιο δημοφιλείς και αλλάζει τη ζωή τους προς το καλύτερο Οικογενειακά πρότυπα Η μίμηση ατόμων του οικογενειακού περιβάλλοντος ή άλλων ενηλίκωνπροτύπων αποτελεί πρωταρχική αιτία χρήσης αλκοολούχων ποτών. Ειδικότερα, η ίδια η στάση των γονέων απέναντι στη χρήση του αλκοόλ μπορεί να ενθαρρύνει ή να αποτρέψει έναν έφηβο από την υπερβολική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών. Είναι φυσικό τα παιδιά να είναι περίεργα για το αλκοόλ βλέπουν τους γύρω τους να πίνουν και θέλουν να μάθουν περισσότερα. Οι γονείς, με ό,τι λένε και κάνουν επηρεάζουν σημαντικά τα παιδιά τους. Είναι όμως δύσκολο να γνωρίζουν πότε πρέπει να τους μιλήσουν για το αλκοόλ και τι να πουν. Αν τους μιλήσουν νωρίς για το αλκοόλ, θα τα βοηθήσουν να καταλάβουν τις συνέπειες της κατάχρησής του έτσι ώστε να κάνουν υπεύθυνη κατανάλωση στο μέλλον. Τα παιδιά επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες τους φίλους, τους δασκάλους, την τηλεόραση, τα μέσα ενημέρωσης, τις ταινίες, αλλά τις περισσότερες φορές, οι γονείς είναι αυτοί που έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή στη συμπεριφορά των παιδιών τους κι αυτό περιλαμβάνει και τον τρόπο που τα παιδιά προσεγγίζουν το αλκοόλ. Η εφηβεία είναι μια μεταβατική περίοδος μεταξύ της ήβης και της ενηλικίωσης. Αυτή η περίοδος ζωής, σε γενικές γραμμές μεταξύ των 10 και 20 ετών («έφηβοι»), είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη πολλών διαφορετικών επιπέδων, ειδικότερα για τη μύηση και την κλιμάκωση της κατανάλωσης αλκοόλ. 35

36 Επειδή οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού κι επειδή υπάρχουν σημαντικές συνέχειες από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, είναι σημαντικό να ενημερώσουμε για τα αποτελέσματα των ερευνών που αφορούν στο τι πρέπει να κάνουν ή για το τι πρέπει να λένε, ανάλογα με την ηλικία και το φύλο των παιδιών. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς οφείλουν να θίγουν το θέμα στα παιδιά τους συζητώντας τα προβλήματα και συμφωνώντας σε κάποιους κανόνες τους οποίους θα πρέπει να τηρεί η οικογένεια. Για παράδειγμα, σύμφωνα με μια έρευνα για την κατάχρηση ουσιών μεταξύ νέων, όταν υπάρχει γονική παρακολούθηση, όταν δηλαδή οι γονείς γνωρίζουν πού βρίσκονται τα παιδιά τους και με ποιον είναι μαζί, οι πιθανότητες να ξεκινήσουν τη χρήση ουσιών μειώνονται. Σύμφωνα με άλλη έρευνα, στις 30 από τις 31 συμμετέχουσες χώρες, οι νέοι κατανάλωναν σημαντικά μεγαλύτερες ποσότητες αλκοόλ όταν οι γονείς τους δεν ήξεραν πώς περνούσαν τα Σαββατόβραδά τους Γενετικοί παράγοντες Η εξάρτηση από το αλκοόλ μπορεί να αποδοθεί και σε γενετικούς παράγοντες σύμφωνα με διάφορες πρόσφατες έρευνες. Για παράδειγμα, τα παιδιά που έχουν έναν ή περισσότερους συγγενείς <πρώτου βαθμού> με ιστορικό αλκοολισμού, έχουν 3-5 φορές μεγαλύτερη επικινδυνότητα για κατάχρηση αλκοόλ. Επιπλέον, σε μία νέα έρευνα που δημοσιεύεται στο περιοδικό Jurnal f Studies n Alchl and Drugs' οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι κοινοί γενετικοί παράγοντες μπορεί να υποκρύπτονται πίσω από τον αλκοολισμό και συγκεκριμένα συμπτώματα διατροφικών διαταραχών - κυρίως την υπερβολική κατανάλωση φαγητού και συνήθειες πρόκλησης εμετού που συνδέονται με τη βουλιμία. 36

37 Σύμφωνα με την έρευνα, άνθρωποι που υποφέρουν από εξάρτηση από το αλκοόλ μπορεί ενδεχομένως να είναι πιο ευάλωτοι σε ορισμένα είδη διατροφικών διαταραχών και αντίστροφα. Συγκεκριμένα, η έρευνα υποδεικνύει ότι η ευαισθησία μπορεί να κρύβεται στα γονίδιά τους. Η ερευνήτρια Melissa Munn - Chernff, του Washingtn University Schl f Medicine στο St. Luis, δήλωσε ότι προηγούμενες έρευνες έδειξαν ότι σε ανθρώπους με διατροφικές διαταραχές υπάρχουν υψηλότερα ποσοστά κατάχρησης αλκοόλ και εξάρτησης σε σχέση με όσους δεν εμφανίζουν τις συγκεκριμένες διατροφικές διαταραχές. Επίσης, έρευνες ανακάλυψαν υψηλότερα ποσοστά εξάρτησης από το αλκοόλ στη βουλιμία παρά στην ανορεξία. Αν και προηγούμενες έρευνες έδειξαν σχέση μεταξύ των 2 διαταραχών, δεν ήταν ποτέ σαφές αν γενετικοί παράγοντες μπορούσαν ενδεχομένως να εξηγήσουν τη σχέση. Οι ερευνητές ανέλυσαν στοιχεία από Αυστραλούς διδύμους. Η Munn -Chernff, εξήγησε ότι η μελέτη των 2 ειδών διδύμων βοηθά τους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα αν οι παθήσεις είναι περισσότερο αποτέλεσμα γονιδίων ή του περιβάλλοντος. Οι ερευνητές πραγματοποίησαν σειρά διαγνωστικών συνεντεύξεων για να διαπιστώσουν τις συνήθειες των συμμετεχόντων σχετικά με το αλκοόλ και τη διατροφή. Ανακάλυψαν ότι σχεδόν 25% των αντρών και 6% των γυναικών είχαν εξάρτηση από το αλκοόλ σε κάποια περίοδο της ζωής τους και ποσοστό 11% των αντρών και 13% των γυναικών είχαν προβλήματα με υπερβολική κατανάλωση φαγητού. Επιπλέον, 14% των γυναικών παραδέχτηκε ότι χρησιμοποιεί 2 ή περισσότερες τακτικές για αποβολή του φαγητού. Αφού συνέκριναν τους διδύμους μεταξύ τους, ανακάλυψαν ότι γενετικοί παράγοντες φαίνεται να παίζουν ρόλο στην εμφάνιση κάποιας από τις 3 παθήσεις, εξηγώντας το 38 έως 53% του κινδύνου. Επιπλέον οι ίδιοι γενετικοί παράγοντες για αλκοολισμό φάνηκε να καθιστούν τους ανθρώπους ευάλωτους στο τσιμπολόγημα και την πρόκληση εμετού. Αν και γενετικοί παράγοντες φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στις 2 διαταραχές η MunnChernff σημείωσε ότι το περιβάλλον ενός ανθρώπου επηρεάζει τον κίνδυνο για αλκοολισμό ή βουλιμία. 37

38 Επειδή οι 2 διαταραχές μπορεί να μοιράζονται κοινή γενετική σχέση, η Munn-Chernff θα πραγματοποιήσει νέα έρευνα για να εντοπίσει τα γονίδια που εμπλέκονται στην εμφάνιση της νόσου. Στο μεταξύ ελπίζει τα ευρήματα να ενθαρρύνουν τους γιατρούς να συνδέσουν τον αλκοολισμό με τη βουλιμία, υποθέτοντας ότι τα 2 ταιριάζουν. Συμβουλεύει, αν ένας ασθενής έχει συμπτώματα της μιας διαταραχής ο γιατρός του να τον ρωτήσει σχετικά με πιθανά συμπτώματα της άλλης. Συμπερασματικά, σύμφωνα με τα ευρήματα της παραπάνω έρευνας η εξάρτηση από το αλκοόλ οφείλεται μεταξύ άλλων και στα γονίδια των ανθρώπων γεγονός που φανερώνει ότι αρκετοί νέοι έχουν αυξημένες πιθανότητες να στραφούν στον αλκοολισμό λόγω κληρονομικότητας Εύκολη πρόσβαση Ο αλκοολισμός είναι μια πάθηση που επηρεάζεται από γενετικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, οι οποίοι έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία και τη συμπεριφορά ενός ατόμου. Ωστόσο, μια σημαντική παράμετρος που δεν πρέπει να αγνοηθεί είναι ότι το αλκοόλ σήμερα διατίθεται νόμιμα τόσο σε χώρους αναψυχής όσο και σε χώρους εστίασης και καταστήματα τροφίμων. Ο εθισμός στο αλκοόλ επέρχεται σταδιακά, αν και ορισμένα άτομα παρουσιάζουν μια ιδιόμορφη αντίδραση στο αλκοόλ από τη στιγμή που αρχίζουν να πίνουν. Με την πάροδο του χρόνου, η υπερβολική κατανάλωση μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της ισορροπίας των χημικών ουσιών και των νευρικών διόδων του εγκεφάλου, στοιχεία που σχετίζονται με την εμπειρία της απόλαυσης, της ορθής κρίσης και της ικανότητας ελέγχου της συμπεριφοράς. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την έντονη επιθυμία για αλκοόλ, προκειμένου να περιοριστούν τα αρνητικά συναισθήματα. 38

39 Αναγνωρίζονται πέντε διακριτά στάδια του αλκοολισμού: Το πρώτο στάδιο αφορά περισσότερο στην εύκολη πρόσβαση στο αλκοόλ παρά στην κατάχρηση του ποτού. Κατά το στάδιο αυτό, πρέπει να περιορίζονται όσο το δυνατόν περισσότερο οι παράγοντες κινδύνου που καθιστούν ένα άτομο επιρρεπές στην κατανάλωση αλκοόλ. Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει τον πειραματισμό και την περιστασιακή κατανάλωση έως και τη συστηματική εβδομαδιαία κατανάλωση αλκοόλ. Η αλόγιστη κατανάλωση με σκοπό τη μέθη ή η υπερκατανάλωση σε μια συγκεκριμένη περίσταση είναι χαρακτηριστική στο στάδιο αυτό. Στο τρίτο στάδιο αυξάνεται περαιτέρω η συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ, ακόμη και σε καθημερινή βάση. Το άτομο μπορεί να αγοράζει μόνο του το αλκοόλ ή να κλέβει χρήματα για το σκοπό αυτό. Κατά το τέταρτο στάδιο, ο χρήστης πλέον καταναλώνει συστηματικά, τον απασχολεί η κατανάλωση ή η αποχή από αυτή και αντιμετωπίζει προβλήματα κοινωνικής, επαγγελματικής κ.λπ. φύσης λόγω του αλκοόλ. Στο πέμπτο και τελευταίο στάδιο, το άτομο αισθάνεται φυσιολογικό μόνο όταν πίνει. Στην περίπτωση αυτή, ο κίνδυνος για σωματική βλάβη αυξάνεται σημαντικά (π.χ. τσακωμοί, οδήγηση υπό την επήρεια μέθης). Δυστυχώς οι περισσότεροι έφηβοι έχουν πολύ εύκολα πρόσβαση στο αλκοόλ αν λάβει κανείς υπόψη ότι πωλείται σε όλους τους χώρους διασκέδασης και σπάνια ακολουθείται η σχετική νομοθεσία. Επομένως είναι αρκετά σύνηθες για τους νέους να διανύουν το πρώτο στάδιο του αλκοολισμού όπου και πρέπει να υπάρχει στοχευμένη παρέμβαση ώστε να μην οδηγηθούν σε περαιτέρω συχνότερη και πιο συστηματική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών. Συνοψίζοντας, αν και υπάρχει μεγάλη ποικιλία παραγόντων που μπορούν να οδηγήσουν στην υπερβολική κατανάλωση του αλκοόλ, φαίνεται πως η εύκολη πρόσβαση παίζει καθοριστικό ρόλο στο να δοκιμάσει ένας έφηβος αλκοολούχα ποτά και να γίνει επιρρεπής στον αλκοολισμό. 39

40 4. Συνέπειες κατανάλωσης του αλκοόλ από τους εφήβους 4.1. Γενικά Ο άνθρωπος παρασκεύαζε πάντοτε με ζύμωση αλκοολούχα ποτά. Όταν καταναλώνεται με μέτρο, το αλκοόλ βοηθά στη χαλάρωση και σε μερικές περιπτώσεις έχει ακόμη και ευεργετική δράση στην υγεία. Σε υπερβολική ποσότητα όμως είναι δηλητήριο για τον οργανισμό και θεωρείται φαρμακευτική ουσία. Η κατάχρησή του προκαλεί κάθε χρόνο πολλούς θανάτους και είναι σημαντικός παράγοντας για πάνω από τις μισές δολοφονίες, αυτοκτονίες και αυτοκινητιστικά δυστυχήματα. Ακόμη παίζει ρόλο σε πολλά κοινωνικά ή οικογενειακά προβλήματα, από αποχή από την εργασία ή εγκλήματα κατά ξένης περιουσίας ως κακοποίηση της συζύγου ή των παιδιών. Ειδικότερα, οι κίνδυνοι από την κατάχρηση αλκοόλ στους εφήβους περιλαμβάνουν : Αντικοινωνική συμπεριφορά (εσωστρέφεια, συναισθηματική απομάκρυνση, ανειλικρίνεια, κατάσταση απουσίας ελέγχου). Παρορμητική ριψοκίνδυνη συμπεριφορά (διέγερση, μείωση της κριτικής ικανότητας, αμνησία, μείωση αντίληψης, σεξουαλικές επαφές χωρίς προφυλάξεις, χρήση άλλων τοξικών ουσιών, αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα). Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το αλκοόλ συμβάλλει στο 25-50% των εφηβικών ατυχημάτων, των δολοφονιών και των αυτοκτονιών. Σε αυξημένες δόσεις προκαλούνται διαταραχές της άρθρωσης, της ομιλίας, του βαδίσματος, της συμπεριφοράς και της επαφής με το περιβάλλον. Λήθαργος, κώμα, έως και θάνατος, μπορούν να προέλθουν από βαριά κατανάλωση οινοπνεύματος. Μακροπρόθεσμα, η συχνή λήψη αλκοόλ μπορεί να βλάψει την καρδιά, το ήπαρ και τον εγκέφαλο. Ειδικότερα στους εφήβους που ο εγκέφαλος βρίσκεται ακόμα υπό διαμόρφωση, προκαλούνται σημαντικές βλάβες, εντοπιζόμενες στην περιοχή του ιππόκαμπου και του προμετωπιαίου 40

41 λοβού. Το αποτέλεσμα είναι μειωμένη ικανότητα απομνημόνευσης και μάθησης, λήψης αποφάσεων, και συλλογισμού. Τέλος, δεν πρέπει να αγνοήσουμε την επικινδυνότητα κατανάλωσης νοθευμένων ποτών, τα οποία συχνά ευθύνονται για μη αναστρέψιμες βλάβες, όπως βλάβη στο οπτικό νεύρο - έως τύφλωση, εγκεφαλίτιδες, βλάβες Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός παιδιού που πίνει είναι τα παρακάτω: Συχνά επιστρέφει από τις εξόδους του ζαλισμένο, με αναπνοή που μυρίζει αλκοόλ. Η συμπεριφορά του γίνεται πιο εριστική, αντιδραστική και απείθαρχη, κυρίως μέσα στην οικογένεια. Αδιαφορεί για τις σχολικές του υποχρεώσεις και οι επιδόσεις του παρουσιάζουν πτώση. Διαφοροποιεί τις παρέες του επιλέγοντας άτομα, τα οποία μπορεί να τον συνοδεύσουν στη λήψη αλκοόλ και συνήθως αρνείται να τους γνωρίσει στο οικογενειακό περιβάλλον. Εμφανίζει έντονα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης που συνήθως καλύπτονται από φαινομενική παθητικότητα και αδιαφορία. Κουράζεται εύκολα και είναι επιρρεπής σε ασθένειες. Στη συνέχεια αναλύονται εκτενέστερα τόσο οι ψυχοκοινωνικές όσο και οι σωματικές συνέπειες που προκαλεί η κατάχρηση του αλκοόλ σε παιδιά και ενήλικες Ψυχολογικές / Κοινωνικές Όταν ο εγκέφαλος βρίσκεται υπό την επίδραση του οινοπνεύματος αρρωσταίνει και ο πότης παρουσιάζει τρόμο, το τρομώδες παραλήρημα, δε θυμάται και καταντάει ανόητος. Οι πότες χάνουν τη διάθεση για εργασία και ξοδεύουν τα λεπτά στην ταβέρνα, από την οποία είναι αδύνατο να μην περάσουν να πιουν, με αποτέλεσμα να μην ψωνίζουν για το σπίτι τους για το οποίο δεν αισθάνονται πια καμία αγάπη, δε σέβονται τη γυναίκα τους, η οποία και αυτή δεν τους σέβεται πλέον, αρχίζει το ξύλο μεταξύ τους, αρχίζουν βρισιές και άσεμνες χειρονομίες, που επεκτείνονται και στα παιδιά τους, παραμελούν την πρόοδο των παιδιών τους και τα μεν αγόρια συνήθως, 41

42 αρχίζουν το μεθύσι, μιμούμενοι τον πατέρα, τα δε κορίτσια, μην έχοντας προστάτη καταλήγουν στην πορνεία και το σπίτι διαλύεται. Εννοείται, βέβαια, πως το ίδιο συμβαίνει, όταν αντί του πατέρα είναι αλκοολική η μητέρα. Το κακό όμως, δε σταματά εδώ, προχωράει και παραπέρα, και σε άλλες οικογένειες, γιατί στους αλκοολικούς αναζωπυρώνονται τα τυχόν εγκληματικά τους ένστικτα και παρεξηγούν τα πάντα και τους πάντες. Χωρίς λόγο σκοτώνουν, κλέβουν, ατιμάζουν και γενικά, κάνουν κάθε κακό, γιατί έχουν χάσει κάθε συναίσθημα ανθρωπισμού. Στην εφηβική ηλικία το αλκοόλ μειώνει τη σχολική απόδοση, την ικανότητα απορρόφησης της γνώσης και τη συγκέντρωση. Η κατανάλωση αλκοόλ σε αυτές τις ηλικίες έχει δραματική επίδραση στην προσωπικότητα, προκαλεί ευερεθιστότητα, εχθρικότητα και επιθετικότητα αυξάνοντας τον κίνδυνο πειραματισμού και με άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες Διάφορα ατυχήματα Το αλκοόλ έχει μία πάρα πολύ μεγάλη κρυμμένη θνησιμότητα, που έχει να κάνει με τροχαία εργατικά ατυχήματα, πνιγμούς, φωτιές. Μελέτες σε κράτη όπως η Φινλανδία και η Αμερική, έχουν δείξει ότι πολλοί πνιγμοί προέρχονται από αλκοολούχα ποτά, δηλαδή από υπερβολική χρήση. Επίσης ατυχήματα με μικρά αεροπλάνα κάτω των τριάμισι τόνων, οφείλονται σε πολλές περιπτώσεις- στο γεγονός ότι ο πιλότος έχει πιει. Ατυχήματα με ελικόπτερα, επίσης στο ότι ο πιλότος έχει πιει. Πτώσεις από πλοία ή από θαλαμηγούς, οφείλονται σε αλκοολούχα ποτά. Πάρα πολλές πυρκαγιές οφείλονται σε αλκοολούχα ποτά με την έννοια ότι καπνίζει αυτός που έχει πιει, του πέφτει το τσιγάρο και παίρνει φωτιά το σπίτι. Σημειωτέον, ότι η 42

43 πρώτη αιτία πυρκαγιών στην Ελλάδα είναι υπολείμματα τσιγάρου δηλαδή αλκοολούχα ποτά στην πράξη. Στη χώρα μας η κατανάλωση αλκοόλ ευθύνεται σε μεγάλο μέρος και για θαλάσσια ατυχήματα που προκαλούν κυβερνήτες ταχύπλοων ή σκαφών αναψυχής, που πλέουν με μεγάλη ταχύτητα σε περιοχές όπου βρίσκονται λουόμενοι Τροχαία ατυχήματα: Το μέγιστο πρόβλημα Άνθρωπος και αλκοόλ αποτελούν σχεδόν πάντα ένα εκρηκτικό μείγμα που μπορεί να τινάξει στον αέρα ολόκληρο το ζήτημα της οδικής ασφάλειας. Τα τροχαία ατυχήματα αποτελούν μια από τις πιο σημαντικές έμμεσες συνέπειες της κατάχρησης του αλκοόλ. Επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ένας «πιωμένος» οδηγός δημιουργεί πάνω από έξι φορές περισσότερους νεκρούς και σοβαρά τραυματισμένους από ότι ένας οδηγός που δεν έχει πιει. Συγκεκριμένα το αλκοόλ μειώνει σημαντικά την ικανότητα οδήγησης αφού: Δημιουργεί κενά προσοχής. Μειώνει το συντονισμό και την επιδεξιότητα κινήσεων. Μειώνει την ικανότητα όρασης (ιδιαίτερα το σούρουπο). Κάνει τα μάτια πολύ ευαίσθητα σε φώτα αντιθέτως ερχόμενων αυτοκινήτων. Μειώνει το πεδίο όρασης (δυσκολία αντίληψης πεζών από τα πλάγια). Δημιουργεί κόπωση, υπνηλία και αυξάνει το χρόνο αντίδρασης. Δημιουργεί συναίσθημα ευφορίας (υπερεκτίμηση δυνατοτήτων, υποτίμηση κινδύνων). Επιδρά στην ψυχική σφαίρα. Δημιουργεί επικίνδυνες καταστάσεις σε προϋπάρχουσες παθήσεις (π.χ. διαβητικούς, υπερτασικούς). 43

44 Αυτές οι δράσεις της αλκοόλης είναι δυνατό να εμφανιστούν και μετά από λήψη μικρών ποσοτήτων αλκοόλ. Ακόμα και με ένα μπουκάλι μπύρας υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εμφανισθεί μείωση ικανότητας οδήγησης, που γίνεται μοιραία αν απαιτηθεί άμεση αντίδραση εκ μέρους του οδηγού π.χ. από το ξαφνικό πέταγμα ενός παιδιού μπροστά στο αυτοκίνητο Η βία Το αλκοόλ συχνά έχει ως αποτέλεσμα τη βίαιη συμπεριφορά, την εκτός ελέγχου συμπεριφορά. Σε πολλές περιπτώσεις είναι αδύνατο να εξηγήσουμε μία βίαιη αντίδραση, αν δε γνωρίζαμε ότι το αλκοόλ έχει επιφέρει τη σύγχυση στην αντίληψη ενός ατόμου και την έλλειψη αυτοκυριαρχίας του. Η βία στα γήπεδα σε πολλές χώρες υποκινείται πολλές φορές από την κατανάλωση αλκοόλ, παρ όλο που δεν υπάρχουν μελέτες για αυτό το θέμα που να πιστοποιούν την άμεση συνέργεια στα επεισόδια με χούλιγκαν που έχουν πριν καταναλώσει αλκοόλ Η εγκληματικότητα Σε πολλές χώρες εξετάζουν τη διάπραξη εγκληματικών πράξεων από ανθρώπους που βρίσκονται υπό την επήρεια αλκοόλ. Μεγάλο ποσοστό βίαιων εγκλημάτων εμπλέκονται, κατά κάποιο τρόπο, με το αλκοόλ. Αν βρισκόμαστε σε κατάσταση μέθης αυτό σημαίνει πως έχουμε καταναλώσει τόση ποσότητα οινοπνεύματος ώστε ο οργανισμός μας χάνει την ικανότητα του να λειτουργήσει κανονικά. Στην πράξη, η ποσότητα οινοπνεύματος που προκαλεί μέθη διαφέρει από άτομο σε άτομο. Εξαρτάται από την ηλικία, το φύλο και την κατάσταση της υγείας του ατόμου που πίνει. Η οργανική και ψυχική αντίδραση στο οινόπνευμα διαφέρει ακόμα και σε άτομα με όμοια φυσικά χαρακτηριστικά. Πάντως η γενική φυσιολογία των γυναικών τις προδιαθέτει να μεθούν ευκολότερα από τους άντρες. Αρκετοί άνθρωποι ξεχνούν πόσο εύκολα χάνουν τον έλεγχο μόλις πιουν οινόπνευμα. Με την κατανάλωση του 44

45 οινοπνεύματος επηρεάζεται η συναισθηματική διάθεση. Άλλοι άνθρωποι γίνονται πολλοί επιθετικοί και άλλοι υπερβολικά ευαίσθητοι. Επιπλέον αλλοιώνεται ο συντονισμός του σώματος, το βάδισμα, η ομιλία και γενικά η ικανότητα του νου να σκέφτεται ξεκάθαρα Σωματικές / Υγείας Όταν το οινόπνευμα μπει στο στομάχι του ανθρώπου σε μικρή ποσότητα, το ερεθίζει και οι γαστρικοί αδένες εκκρίνουν περισσότερα υγρά με αποτέλεσμα να αυξάνεται η όρεξη. Αν όμως αυξηθεί η ποσότητα και συνεχιστεί η κατανάλωση του οινοπνεύματος, η έκκριση των γαστρικών αδένων ελαττώνεται και σιγά σιγά καταπαύει. Η όρεξη επομένως χάνεται. Γι αυτό, οι αλκοολικοί δεν τρώνε σχεδόν τίποτα, και το στομάχι τους καταντά να δέχεται τα οινοπνευματώδη ποτά σαν να είναι δοχείο, δεν είναι πλέον στομάχι. Ακολούθως, σχηματίζονται τα έλκη, που πολλές φορές θανατώνουν από αιμορραγία τον αλκοολικό, ή από διάτρηση ή μεταπίπτουν σε καρκίνο, αν εντωμεταξύ αυτός δεν έχει πεθάνει από άλλες καταστροφές, που θα έχει επιφέρει το οινόπνευμα στα άλλα όργανα του σώματός του. Από το στομάχι το οινόπνευμα θα περάσει στο ήπαρ, το συκώτι, στο μεγαλύτερο αδένα του σώματός μας. Το ήπαρ, εκτός από τις άλλες λειτουργίες που κάνει, κατακρατεί κάθε βλαβερή ουσία που θα μπει στο στομάχι και προορίζεται για τον οργανισμό μας. Είναι το διυλιστήριο του οργανισμού μας. Από το ήπαρ, λοιπόν, το οινόπνευμα θα περάσει με οποιαδήποτε μορφή κι αν το πιούμε (κρασί, μπύρα, ούζο, κονιάκ, λικέρ κλπ.). Στην αρχή τα κύτταρα που αποτελούν το ήπαρ υπερτρέφονται, μεγαλώνουν και πολλαπλασιάζονται για να υπερνικήσουν το κακό και έτσι το μέγεθος του ήπατος αυξάνεται, διογκώνεται. Την κατάσταση αυτή την ονομάζουμε «κίρρωση του Αννώ», προς τιμή του ιατρού που το παρατήρησε πρώτος. Αν στην κατάσταση αυτή συνεχίζουμε να πίνουμε τότε τα κύτταρα του ήπατος δεν αντέχουν περισσότερο και πεθαίνουμε, μικραίνουν και το όλο όργανο μικραίνει. Την κατάσταση αυτή ονομάζουμε «κίρρωση του Λαενέκ», προς τιμή του ιατρού που την παρατήρησε και την περιέγραψε πρώτος. Καταλαβαίνουμε πως στην κατάσταση αυτή το ήπαρ, το συκώτι είναι κατεστραμμένο και ο 45

46 θάνατος του αλκοολικού είναι πολύ κοντά. Παρουσιάζεται υγρό στην περιτοναϊκή κοιλότητα, στην κοιλιά, αυτό που ο λαός το ονομάζει «δρουμπικία». Μετά το ήπαρ, το οινόπνευμα εισέρχεται στα αγγεία, αρτηρίες, φλέβες και στην καρδιά. Σε αυτά κατακαθίζουν τα άλατα του οινοπνεύματος και προκαλούν την αρτηριοσκλήρωση και την αθηρωμάτωση με τις συνέπειές τους. Από τα αγγεία το οινόπνευμα εισέρχεται σε όλο τον οργανισμό και προσβάλλει ιδιαίτερα τους γεννητικούς αδένες και του άνδρα και της γυναίκας και τον εγκέφαλο. Όταν το οινόπνευμα βρίσκεται στους γεννητικούς αδένες του άνδρα και της γυναίκας τα παραγόμενα ωάρια είναι ελαττωματικά και αν συμβεί γονιμοποίηση δεν είναι δυνατό παρά το έμβρυο να είναι ελαττωματικό. Οι αλκοολικοί πολλές φορές πεθαίνουν από ψύξη, γιατί το οινόπνευμα δίνει το αίσθημα της θερμότητας και όλα τα αγγεία του δέρματος διευρύνονται για να φύγει η θερμότητα, αλλά ακολουθεί απότομη ψύξη με αποτέλεσμα το θάνατο. Άλλες φορές οι αλκοολικοί δεν έχουν τη δύναμη να σηκωθούν και πεθαίνουν από ψύξη ή σκοτώνονται. Πολλές φορές, βλέπουμε στις εφημερίδες ότι βρέθηκε ο Α ή ο Β νεκρός σε κάποια γωνία. Άλλες φορές οι αλκοολικοί πεθαίνουν από την καταστροφή ενός οργάνου του σώματος, όπως του στομάχου, του ήπατος, της καρδιάς, κλπ. Άλλες φορές σκοτώνονται μεταξύ τους ή πεθαίνουν στις φυλακές ή στα ψυχιατρεία, όπου συχνά καταλήγουν. Το οινόπνευμα μέσα σε πέντε λεπτά, από την κατανάλωσή του, βρίσκεται σε όλο τον οργανισμό και κυρίως στους γεννητικούς αδένες του άντρα και της γυναίκας, τους οποίους προσβάλλει περισσότερο απ όλους τους άλλους αδένες. Στην αρχή οι αδένες αυτοί ερεθίζονται και αυξάνεται η σεξουαλική ορμή. Έτσι εξηγείται, γιατί αυτοί που πίνουν κάνουν πολλά παιδιά. Αυτό όμως συμβαίνει μόνο στις αρχές, που αρχίζει η αρρώστια του αλκοολισμού διότι αργότερα οι γεννητικοί αυτοί αδένες ατροφούν και καταστρέφονται και επέρχεται πλήρης στείρωση. Οι αλκοολικοί που πίνουν συνεχώς, κάθε μέρα, έχουν πάντοτε ελαττωματικά ωάρια και οποιαδήποτε στιγμή και να γίνει η γονιμοποίηση το έμβρυο, το παιδάκι που δημιουργείται, στην κοιλιά της μητέρας, της γυναίκας του πότη, θα είναι ελαττωματικό οπωσδήποτε και θα ακολουθήσει αυτομάτως 46

47 αποβολή ή θα γεννηθεί νεκρό ή παιδάκι επιληπτικό, είτε με ροπή στην κατανάλωση οινοπνεύματος, στην εγκληματικότητα, με διανοητικό πρόβλημα ή και τέρας. Παιδάκι με τα σωστά του, ακέραιο καθ όλα, είναι αδύνατο να γεννηθεί. Οι άμεσες συνέπειες του αλκοόλ στο σώμα ποικίλλουν από ελαφρά αλλαγή διάθεσης ως πλήρη απώλεια συντονισμού, όρασης, ισορροπίας και λόγου - καθένα από αυτά μπορεί να είναι σημάδι παροδικής συστηματικής τοξίνωσης, γνωστής ως οξεία δηλητηρίαση από αλκοόλ (μέθη). Τα συμπτώματα υποχωρούν συνήθως μέσα σε λίγες ώρες αφότου πάψει κανείς να πίνει. Σε πολλές χώρες, ανίχνευση αλκοόλ στο αίμα σε ποσοστό 0.08% θεωρείται απόδειξη μέθης. Υψηλότερο επίπεδο αλκοόλ ίσως προκαλέσει εγκεφαλική βλάβη, οδηγώντας τελικά σε απώλεια αισθήσεων. Ακόμη πιο μεγάλη δόση ίσως αποβεί μοιραία. Η συστηματική κατάχρηση του αλκοόλ οδηγεί σταδιακά τον πότη στον αλκοολισμό. Ο χρόνιος αλκοολισμός είναι προοδευτική, δυνητικά θανατηφόρα πάθηση. Χαρακτηρίζεται από ακατάπαυστη, έντονη επιθυμία για αλκοόλ, αυξημένη αντοχή σ αυτό, σωματική εξάρτηση και απώλεια ελέγχου στην κατανάλωσή του. Η σωματική εξάρτηση δε γίνεται πάντα αντιληπτή από τους γύρω. Άλλα άτομα μεθούν βαριά, ενώ άλλοι δίνουν την εντύπωση πως αντεπεξέρχονται στις καθημερινές υποθέσεις με σχεδόν φυσιολογικό τρόπο. Όμως ο αλκοολισμός μπορεί να οδηγήσει σε πολλά σοβαρά προβλήματα, όπως υπογλυκαιμία, παθήσεις νεφρών, βλάβη στον εγκέφαλο και την καρδιά, διεύρυνση αγγείων του δέρματος, παγκρεατίτιδα ή χρόνια γαστρίτιδα. Ο αλκοολισμός χτυπά ιδίως νέους και ηλικιωμένους, εν μέρει γιατί συχνά σε αυτές τις ηλικίες τα συμπτώματα γίνονται αντιληπτά μόνο αφού έχει αναπτυχθεί σοβαρή εξάρτηση. Ο αλκοολισμός προκαλεί ανικανότητα σε άντρες, βλάβες του εμβρύου σε εγκύους και αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο λάρυγγα, οισοφάγου, στομάχου, παγκρέατος ή του ανώτερου γαστρεντερικού. Οι αλκοολικοί σπάνια τρέφονται σωστά και είναι πιθανό να έχουν διατροφικά ελλείμματα. Συνήθως 47

48 εμφανίζουν διαταραχή της λειτουργίας του ήπατος, ενώ τουλάχιστον ένας στους πέντε αναπτύσσει κίρρωση. Το αλκοόλ απορροφάται από το σώμα μέσω του στομάχου και του λεπτού εντέρου και μέσω αυτού στο συκώτι και στη συνέχεια στην καρδιά, τον εγκέφαλο, τους μύες και άλλους ιστούς. Το σώμα δεν μπορεί να αποθηκεύσει το αλκοόλ και συνεπώς το διασπά. Η ικανότητα του σώματος να επεξεργάζεται το αλκοόλ εξαρτάται από την ηλικία, το βάρος, το φύλο. Οι επιδράσεις στο σώμα είναι ποικίλες και διαφορετικές Το φύλο παίζει ρόλο Οι γυναίκες έχουν λιγότερα σωματικά υγρά από τους άντρες άρα η συγκέντρωση αλκοόλ (BAC) στο αίμα τους είναι αναλογικά υψηλότερη. Έτσι, αν μια γυναίκα που ζυγίζει 60 κιλά καταναλώσει δύο μονάδες αλκοόλ, τότε ένας άντρας ίδιου μεγέθους πρέπει να καταναλώσει 3 μονάδες για να φτάσει το αλκοόλ στο αίμα του στα ίδια επίπεδα. Υπάρχουν αποδείξεις ότι οι γυναίκες έχουν λιγότερες ποσότητες του ενζύμου ADH (το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διάσπαση του αλκοόλ στο συκώτι και τα τοιχώματα του στομάχου) κι αυτό ίσως παίζει ρόλο για τα υψηλότερα επίπεδα BAC Ομορφιά Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ επηρεάζει αρνητικά την εμφάνιση τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών. Η συστηματική κατανάλωση αφυδατώνει το σώμα και το δέρμα. Αυτό γίνεται γιατί εμποδίζει την απελευθέρωση αντιδιουρητικών ορμονών και τα νεφρά αποβάλλουν υπερβολική ποσότητα νερού. Οι υπερβολικές ποσότητες αλκοόλ διαστέλλουν τα αιμοφόρα αγγεία που βρίσκονται κάτω από το δέρμα 48

49 και καταλήγουν στην εμφάνιση αντιαισθητικών φλεβών στη μύτη και τα μάγουλα Άσχημη αναπνοή Το συκώτι μεταβολίζει τη μεγαλύτερη ποσότητα αλκοόλ αλλά το 5-10% αποβάλλεται από τα ούρα, την αναπνοή και τον ιδρώτα Όραση Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ διαστέλλει τα αιμοφόρα αγγεία των ματιών τα οποία δείχνουν κόκκινα και «ματωμένα». Επηρεάζει επίσης τα σήματα που στέλνουν τα μάτια στον εγκέφαλο, η όραση θολώνει και γίνεται δυσκολότερο να κρίνει κανείς τις αποστάσεις και τις ταχύτητες Επειδή το αλκοόλ επηρεάζει το νευρικό σύστημα, είναι δύσκολο για τους μυς των ματιών να λειτουργήσουν και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη θολή όραση. Για το λόγο αυτό, σε πολλά τροχαία εμπλέκονται οδηγοί ή πεζοί με υψηλά επίπεδα αλκοόλ στο αίμα τους Αίμα και έντερα Η υπερβολική ποσότητα αλκοόλ ερεθίζει το στομάχι και μπορεί να οδηγήσει σε ναυτίες, κράμπες, κοιλιακούς πόνους και διάρροια. Επιπλέον, το αλκοόλ μειώνει τη δυνατότητα του σώματος να παράγει αίμα με αποτέλεσμα την αναιμία και/ή τη μόλυνσή του. Η κατανάλωση τροφής πριν ή κατά τη διάρκεια επιβραδύνει την απορρόφηση του αλκοόλ από το αίμα Καρδιά Η στεφανιαία νόσος είναι η κύρια αιτία θανάτου στην Ευρώπη, υπεύθυνη για το 30% περίπου των θανάτων. Η υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου και εγκεφαλικού κυρίως στους άνδρες άνω των 40 και στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, όταν δηλαδή οι παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση της στεφανιαίας νόσου αυξάνονται σημαντικά. Η κατανάλωση αλκοόλ δε συνιστάται όμως εάν έχουμε υψηλή πίεση. Αν κάποιος πάσχει από κάποια καρδιακή πάθηση μπορεί να καταναλώνει αλκοόλ 49

50 συγκρατημένα μόνο αν το αλκοόλ δεν επηρεάζει τη φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνει. Θα πρέπει πάντα όμως να συμβουλεύεται γιατρό. Η υπερβολική κατανάλωση αντίθετα καταπονεί την καρδιά και αυξάνει τον κίνδυνο της εμφάνισης εμφραγμάτων, εγκεφαλικών και καρδιακών παθήσεων. Ειδικότερα, το αλκοόλ αυξάνει τη δουλεία της καρδιάς με αποτέλεσμα τις αρρυθμίες και την υψηλή πίεση. Πιστεύεται ότι το αλκοόλ και όχι κάποιο συγκεκριμένο ποτό είναι υπεύθυνο για το 75% των καρδιο-προστατευτικών επιδράσεων των αλκοολούχων ποτών. Το αλκοόλ τροποποιεί ευνοϊκά την ισορροπία των λιπών ή των λιπιδίων στο αίμα διεγείροντας το συκώτι ώστε να παράγει «καλή» χοληστερόλη υψηλής πυκνότητας (HDL). Η HDL απομακρύνει την «κακή» χοληστερόλη χαμηλής πυκνότητας (LDL) από τις αρτηρίες και τις φλέβες ώστε να αποβληθούν μέσω της χολής. Το αλκοόλ μειώνει τη δημιουργία θρόμβων ή την «προσκόλληση» των ερυθρών αιμοσφαιρίων που αν δεν αντιμετωπιστεί μπορεί να δημιουργήσει θρόμβο που θα μπλοκάρει τη ροή του αίματος σε μια αρτηρία ή φλέβα προκαλώντας έμφραγμα ή εγκεφαλικό. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η κατανάλωση ενός ή δύο ποτών την ημέρα για τους άνδρες και ενός για τις γυναίκες δεν επιδεινώνει τις καρδιακές παθήσεις. Ξεπερνώντας αυτό το όριο, αυξάνεται σημαντικά η αρτηριακή πίεση η οποία επιδεινώνει τις καρδιακές παθήσεις Συκώτι Το αλκοόλ μπορεί να δηλητηριάσει το συκώτι. Η μεγαλύτερη ποσότητα αλκοόλ που καταναλώνει κάποιος περνά από το συκώτι. Γι αυτό το λόγο το αλκοόλ βλάπτει περισσότερο το συκώτι. 50

51 Το συκώτι διασπά τη μεγαλύτερη ποσότητα από το αλκοόλ που καταναλώνουμε (το υπόλοιπο αποβάλλεται από το σώμα μας μέσω της αναπνοής, των ούρων και του ιδρώτα). Το συκώτι περιέχει ένζυμα που διασπούν το αλκοόλ σε νερό και διοξείδιο του άνθρακα τα οποία είναι ακίνδυνα για το σώμα μας. Παρ όλα αυτά, το συκώτι μπορεί να διασπά μία μονάδα αλκοόλ περίπου την ώρα στους ενήλικες, το υπόλοιπο κυκλοφορεί στο αίμα, τον εγκέφαλο και τα υπόλοιπα όργανα. Το αλκοόλ θα συνεχίσει να κυκλοφορεί μέχρι να διασπαστεί όλο από το συκώτι. Αν το σώμα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το αλκοόλ που βρίσκεται στο σύστημά του, το άτομο θα λιποθυμήσει ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις θα πέσει σε κώμα (που μπορεί να είναι μοιραίο). Η μακροχρόνια αλλά και συστηματική κατανάλωση αλκοόλ εξουδετερώνει τα ηπατικά κύτταρα οδηγώντας σε σοβαρές ηπατικές παθήσεις. Η μακρόχρονη κατανάλωση αλκοόλ μπορεί επίσης να οδηγήσει σε καρκίνο του ήπατος ή άλλους τύπους καρκίνου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι ηπατικές ασθένειες που οφείλονται στην αλόγιστη και συστηματική κατανάλωση αλκοόλ: Ηπατική στεάτωση συσσώρευση λίπους. Αυτό μπορεί να συμβεί μετά από μια και μόνη περίσταση υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ ή ως αποτέλεσμα τακτικής κατανάλωσης πάνω από τα προτεινόμενα όρια. Αντιστρέφεται πολύ γρήγορα με την αποβολή του αλκοόλ και δεν προκαλεί μόνιμες βλάβες. Αν όμως συνεχιστεί η τακτική κατανάλωση αλκοόλ τότε το 15 20% των ατόμων θα αναπτύξει πιο σοβαρές ηπατικές παθήσεις που θα έχουν τη μορφή αλκοολικής ηπατίτιδας και κίρρωσης του ήπατος. Αλκοολική ηπατίτιδα ηπατική φλεγμονή που ποικίλει μεταξύ ήπιας και οξείας. Τα άτομα με ήπια ως μέση αλκοολική ηπατίτιδα μπορεί να μη γνωρίζουν ότι πάσχουν από ηπατική βλάβη ενώ τα άτομα που πάσχουν από οξεία αλκοολική ηπατίτιδα μπορεί να αναπτύξουν ρήξη του ήπατος. Η αλκοολική ηπατίτιδα μπορεί να αντιστραφεί σε αρκετά άτομα αν σταματήσουν άμεσα την κατανάλωση αλκοόλ. 51

52 Αλκοολική κίρρωση είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας όπου ο φυσιολογικός ηπατικός ιστός αντικαθίσταται από ουλώδη ιστό που σταδιακά θα οδηγήσει στην ανικανότητα του ήπατος να λειτουργεί σωστά. Τα άτομα με κίρρωση που έχει προκληθεί από την κατανάλωση αλκοόλ, μπορεί να μην έχουν συμπτώματα ή σημάδια ή μπορεί να έχουν διάφορες επιπλοκές όπως ίκτερο, κατακράτηση υγρών ή σοβαρή αιμορραγία οισοφάγου. Αν και η αλκοολική κίρρωση δεν είναι αναστρέψιμη, η διακοπή κατανάλωσης αλκοόλ μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο για την επιβίωση του πάσχοντος Εγκέφαλος Το αλκοόλ δρα ως κατασταλτικό στον εγκέφαλο, το κέντρο ελέγχου του σώματος. Μπορεί να κάνει το άτομο που πίνει να αισθάνεται ευτυχισμένο για λίγο αλλά αυτό συνήθως ακολουθείται από κατάθλιψη. Το αλκοόλ επηρεάζει τις «κυψέλες» του εγκεφάλου. Αυτό μπορεί να μεταφραστεί σε ζαλάδες, θολή σκέψη, τρίκλισμα, μπέρδεμα στην ομιλία. Η συνεχής μακρόχρονη κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να καταστρέψει τα εγκεφαλικά κύτταρα και να προκαλέσει απώλεια μνήμης και διανοητικά προβλήματα. Το αλκοόλ «κλέβει» νερό από τον εγκέφαλο. Έτσι, καθώς το σώμα ξεκινά το μεταβολισμό του αλκοόλ, το άτομο μπορεί να αισθανθεί ζαλάδα και πονοκέφαλο αν έχει καταναλώσει μεγάλη ποσότητα αλκοόλ Αυτιά Μετά την κατανάλωση αλκοόλ, το άτομο μπορεί να διαπιστώσει ότι του είναι πιο δύσκολο να ακούσει τους ήχους ή την πηγή τους. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να αντιδράσει σωστά σε ό,τι συμβαίνει γύρω του. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που συμβαίνουν τόσα ατυχήματα με πεζούς που έχουν καταναλώσει αλκοόλ. 52

53 Στόμα, λάρυγγας Στο αλκοόλ η πέψη δε γίνεται όπως στα άλλα υγρά. Η απορρόφηση από το στόμα αρχίζει μέσω του στόματος και του λάρυγγα, με αποτέλεσμα να προκαλεί πονόλαιμους και έλκος Νεφρά Το αλκοόλ μπορεί να σταματήσει τη λειτουργία των νεφρών, που είναι να διατηρούν τη σωστή ισορροπία των υγρών και των μετάλλων στο σώμα Φλέβες-Αρτηρίες Το αλκοόλ διευρύνει τα αιμοφόρα αγγεία με άμεσο αποτέλεσμα τους πονοκεφάλους και την πτώση της θερμοκρασίας του σώματος (υποθερμία) Εγκυμοσύνη και Γονιμότητα Γυναίκες Η κατανάλωση αλκοόλ από γυναίκες συχνότερα από μία ή δύο φορές την εβδομάδα ή και η κατανάλωση περισσότερων από ένα ή δύο ποτών κάθε φορά μπορεί να επηρεάσει την έμμηνο ρύση τους και τα επίπεδα γονιμότητάς τους. Σύμφωνα με έρευνες, η κατανάλωση αλκοόλ κατά τη διάρκεια της προσπάθειας σύλληψης μπορεί να επηρεάσει τις πιθανότητες μιας γυναίκας να μείνει έγκυος και να αυξήσει τον κίνδυνο αποβολής. Μια γυναίκα δε γνωρίζει τις πρώτες εβδομάδες αν είναι έγκυος. Μην καταναλώνοντας αλκοόλ ενώ προσπαθεί να συλλάβει, το έμβρυο δεν εκτίθεται στο αλκοόλ και τις πιθανές βλάβες που μπορεί να προκαλέσει κατά την πρώιμη και κριτικής σημασίας περίοδο ανάπτυξης του εμβρύου. 53

54 Άνδρες Η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να επηρεάσει τη σεξουαλική τους απόδοση, αφού όσοι πίνουν δεν έχουν πλήρη έλεγχο του σώματός τους. Το αλκοόλ μειώνει την ποσότητα του σπέρματος και η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει προσωρινή ανικανότητα. Το αλκοόλ επηρεάζει επίσης την κρίση μας, άρα τα ζευγάρια μπορεί να έρθουν σε σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλάξεις αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων ή μακρόχρονης δέσμευσης που δεν έχουν προγραμματίσει! Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ μπορεί να μειώσει σημαντικά τα επίπεδα τεστοστερόνης στους άνδρες καθώς και την ποιότητα και την ποσότητα του σπέρματος. Προτείνεται λοιπόν στους άνδρες να μειώσουν την κατανάλωση σε ένα ή δύο ποτά την ημέρα αν το ζευγάρι προσπαθεί να συλλάβει. Όσοι ασχολούνται σοβαρά με τον αθλητισμό οφείλουν να γνωρίζουν τις επιδράσεις του αλκοόλ. Το αλκοόλ δε συνδυάζεται με τον αθλητισμό. Το αλκοόλ μειώνει το χρόνο αντίδρασης, αυξάνει τη θερμότητα του σώματος και μειώνει την αντοχή Αντοχή Το σάκχαρο του αίματος που χρειάζεται το σώμα μας για ενέργεια παράγεται από την απελευθέρωση γλυκόζης από το συκώτι στο αίμα. Το αλκοόλ μειώνει την ικανότητα του σώματος να παράγει αυτό το σάκχαρο άρα έχουμε λιγότερη ενέργεια και αντοχή. 54

55 Ύπνος Το αλκοόλ εμποδίζει τον ύπνο REM (Rapid Eye Mvement ). Είναι η πιο σημαντική φάση του ύπνου, έτσι η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να καταστρέψει την πιθανότητα κάποιου να ξεκουραστεί σωστά Απώλεια θερμότητας Αν αισθανθήκατε ποτέ μια να κρυώνετε και μια να ζεσταίνεστε μετά από «μεγάλη» νυχτερινή έξοδο, τότε θα αναγνωρίσετε αυτό το σύμπτωμα. Πρώτον, το αλκοόλ στο σύστημά σας σας κάνει να αισθάνεστε ότι έχετε πυρετό, μετά χάνετε πολύ γρήγορα θερμότητα που μπορεί να οδηγήσει σε υποθερμία. Όσο πιο κρύος είναι ο καιρός και όσο περισσότερο παίζετε ή προπονείστε τόσο αυξάνεται και ο κίνδυνος Χρόνοι αντίδρασης Οι χαλαρωτικές ιδιότητες του αλκοόλ μπορεί να συνεχιστούν για αρκετή ώρα αφού σταματήσει κανείς να πίνει. Το αλκοόλ επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα και επιβραδύνει την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργάζεται πληροφορίες. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει τις αντιδράσεις, το συντονισμό, την ακρίβεια και την ισορροπία, ότι δηλαδή είναι πιο σημαντικό σε κάθε αθλητική δραστηριότητα. 55

56 Αθλητικοί τραυματισμοί και κράμπες μυών Το αλκοόλ αυξάνει την αιμορραγία και το πρήξιμο γύρω από τραυματισμούς του μαλακού ιστού (διάστρεμμα, μελανιές και κοψίματα - οι πιο κοινοί τραυματισμοί δηλαδή) άρα χρειάζεται περισσότερος χρόνος ανάρρωσης. Το αλκοόλ κρύβει επίσης τον πόνο, άρα μπορεί να καθυστερήσουμε να ζητήσουμε βοήθεια κάτι που θα μπορούσε να κάνει τη διαφορά για ταχεία ανάρρωση. Το αλκοόλ προκαλεί αδυναμία των μυών με αποτέλεσμα το τρέκλισμα και την επιρρέπεια στα πεσίματα. Αν έχουμε τραυματιστεί, αποφεύγουμε την κατανάλωση αλκοόλ τουλάχιστον μέχρι να ξεκινήσουμε αγωγή. Κατά τη διάρκεια ασκήσεων, οι μύες καίνε σάκχαρο παράγοντας γαλακτικό οξύ. Μεγάλη ποσότητα γαλακτικού οξέως οδηγεί σε κούραση των μυών και κράμπες. Το αλκοόλ που απομένει στο σύστημά μας μετά από μερικά ποτά της προηγούμενης νύχτας συνεισφέρει στη συσσώρευση μεγαλύτερης ποσότητας γαλακτικού οξέως και αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο κράμπας. Παρ όλα αυτά, η κατανάλωση αλκοόλ μεταξύ των εφήβων είναι αυξημένη. Οι επιπτώσεις της κατανάλωσης αυτής από τόσο μικρές ηλικίες έχει πολλαπλές συνέπειες για την υγεία, μερικές εκ των οποίων μπορεί να αποδειχτούν ιδιαιτέρως σοβαρές. Αρχικά, είναι αυτονόητο ότι και η παραμικρή δόση αλκοόλ έχει βλαβερή επίδραση στο συκώτι και παράλληλα προκαλεί νευρολογικές φθορές. Ακόμα και η μικρή κατανάλωση αλκοόλ μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης και επιβαρύνει τη λειτουργία της μνήμης, συνέπειες που ειδικά στην εν λόγω ηλικιακή περίοδο μπορούν να οδηγήσουν σταδιακά σε σημαντική μείωση της σχολικής απόδοσης. Σε γενικές γραμμές, όσο μεγαλύτερη και συχνότερη είναι η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών από τους εφήβους, τόσο σοβαρότερες είναι οι επιπτώσεις, και αφορούν παραμέτρους όχι μόνο σχετικές με την υγεία, αλλά και την κοινωνική ζωή του εφήβου. Σε σχέση με το τελευταίο, για παράδειγμα, η διασκέδαση μέσω του αλκοόλ μπορεί να επηρεάσει τις επιλογές του εφήβου σε σχέση με τις παρέες του. Ενδιαφέρον είναι ότι η κατανάλωση αλκοόλ στους εφήβους σχετίζεται και με άλλες μη επιθυμητές ή παραβατικές συμπεριφορές, όπως το κάπνισμα 56

57 ή η εμπλοκή σε καβγάδες. Ο έφηβος που πίνει ανεξέλεγκτα είναι πολύ πιθανό να αναπτύξει επιθετική συμπεριφορά ή αντιθέτως μπορεί να δεχτεί αδιαμαρτύρητα τη βιαιότητα ή τη σεξουαλική παρενόχληση από άλλους. Επίσης, είναι αποδεδειγμένο ότι η συστηματική κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο εθισμού ακόμα και μετά την ενηλικίωση, ενώ η συνήθεια της κατανάλωσης αλκοόλ μπορεί να καταστήσει τον έφηβο να γίνει πιο ευάλωτος στη δοκιμή ή ακόμα και στη χρήση παράνομων ουσιών. Τέλος, μία ακόμη επικίνδυνη πτυχή του ζητήματος είναι ότι συχνά η κατανάλωση αλκοόλ από τον έφηβο προκαλεί ή και «κρύβει» πιο σοβαρά προβλήματα, όπως η κατάθλιψη. Συμπερασματικά, η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών από τους εφήβους έχει πάρει στις μέρες μας ανησυχητικές διαστάσεις, με επιπτώσεις για τον έφηβο που μπορεί να ποικίλουν από ηπιότερες μέχρι σοβαρότερες. Για να διευκρινιστούν περαιτέρω ζητήματα που σχετίζονται με το αλκοόλ και τις επιπτώσεις του συνοψίζονται κάποιες συνήθεις ερωτήσεις και ακολουθούν οι αντίστοιχες απαντήσεις. (βλέπε Παράρτημα Ι σελίδα 119) 5. Τρόποι αντιμετώπισης της κατανάλωσης του αλκοόλ από τους εφήβους 5.1. Γενικά Στόχος της θεραπείας των εξαρτημένων από το αλκοόλ είναι η αποχή. Σε άτομα με κατά τα άλλα καλή υγεία, κοινωνική στήριξη και επαρκή κίνητρα, η πιθανότητα απεξάρτησης είναι καλή: 50-60% διατηρούν την αποχή μετά από ενός έτους θεραπεία. Οι περισσότεροι από αυτούς μένουν «στεγνοί» για πάντα. Άτομα με μικρή κοινωνική στήριξη, έλλειψη κινήτρου ή ψυχική διαταραχή συχνά «ξανακυλούν» μέσα σε λίγα χρόνια. Σε τέτοια περίπτωση, επιτυχία θεωρούνται οι μεγάλες περίοδοι αποχής, η μείωση της ποσότητας, και η βελτίωση της υγείας και της κοινωνικής λειτουργικότητας. 57

58 5.2. Ενημέρωση πρόληψη Η έναρξη χρήσης αλκοόλ πριν την ηλικία των 15 ετών αυξάνει κατά 40% την πιθανότητα αλκοολισμού στην ενήλικη ζωή. Για το λόγο αυτό, η ανάγκη πρόληψης τόσο σε οικογενειακό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο αποτελεί καθοριστική προτεραιότητα. Ειδικότερα, προτείνονται συγκεκριμένοι τρόποι δράσης ώστε το φαινόμενο να περιοριστεί. Α. Από την οικογένεια: Προσπαθούμε σε όλα τα επίπεδα να αποτελούμε υγιή πρότυπα για τα παιδιά μας. Βρισκόμαστε συνεχώς δίπλα τους ειδικά στη δύσκολη εφηβική ηλικία, όχι με συνεχή κριτική, τιμωρία και απαγόρευση, αλλά με διάλογο, συζήτηση και κατανόηση. Πάντα όμως υπάρχουν ευδιάκριτα όρια στην επιτρεπτικότητά μας. Παροτρύνουμε τα παιδιά από μικρή ηλικία να ασχοληθούν με τον αθλητισμό. Β. Από την κοινωνία: Από το σχολείο πρέπει να γίνει ενημέρωση των μαθητών για τις συνέπειες χρήσης αλκοόλ σε επιστημονικό επίπεδο. Πολύ σημαντική είναι η απαγόρευση διαφήμισης του αλκοόλ, ως γοητευτική συνήθεια από τα Μ.Μ.Ε. Τέλος, η εύκολη προσβασιμότητα των ανηλίκων στην απόκτηση αλκοολούχων ποτών, καθώς και η είσοδός τους σε μέρη που μπορεί να γίνει χρήση αλκοόλ, θα πρέπει να είναι απαγορευτική. Να γίνεται συστηματικός έλεγχος και να δίνονται αυστηρότατα πρόστιμα χωρίς καμία ελαστικότητα. Είναι λοιπόν προτιμότερο και οικονομικότερο, να επενδύουμε σε προγράμματα πρόληψης από το να εφαρμόζουμε προγράμματα απεξάρτησης. 58

59 Μέτρα πρόληψης Ι. Υπενθυμίζουμε ότι εάν κάποιος πίνει: Πρέπει να αποφεύγει την οδήγηση. Να μην εργάζεται σε ύψος και να μη χειρίζεται μηχανήματα. Να μη συνδυάζει ποτέ αλκοόλ με άλλες ουσίες ή φάρμακα. (Οι παράνομες ναρκωτικές ουσίες όπως κοκαΐνη, έκσταση, ηρωίνη, δε θα πρέπει να συνδυάζονται ποτέ με αλκοόλ καθώς οι επιδράσεις τους μπορεί να επιδεινωθούν και να οδηγήσουν ακόμη και σε θάνατο. Αυτό ισχύει και για τη μεθαδόνη, τη νόμιμη εναλλακτική της ηρωίνης. Κάποια φάρμακα που μπορεί κανείς να αγοράσει χωρίς συνταγή είναι επίσης βλαβερά σε συνδυασμό με αλκοόλ. Για το λόγο αυτό, πρέπει να αποφεύγει τα αντισταμινικά και τα περισσότερα σιρόπια για το βήχα, καθώς περιέχουν καταπραϋντικές ουσίες). Επιπλέον όποιος πίνει πρέπει να είναι εξίσου προσεκτικός όταν καταναλώνει αλκοόλ κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων ή μετά τις αθλητικές δραστηριότητες, καθώς μπορεί να έχει αφυδατωθεί. ΙΙ. Αν λοιπόν ένας έφηβος ή κάποιος φίλος του βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση, πρέπει: Να προσέχει ο ένας τον άλλον. Να έχουν προγραμματίσει πώς θα γυρίσουν σπίτι πριν βγουν και Να έχουν αρκετά χρήματα για περιπτώσεις ανάγκης. Ακολουθούν γενικότερες συμβουλές προς τους εφήβους ώστε να αποφύγουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κατανάλωσης αλκοόλ: Προσπαθήστε να αποφεύγετε τα κεράσματα. Θα τελειώσουν τα χρήματά σας και θα σας δοθεί η αφορμή να πιείτε περισσότερο, αφού οι φίλοι σας θα ανταποδώσουν. Απολαύστε το ποτό σας αργά-αργά. Θα διαρκέσει περισσότερο. Αποφύγετε τα σφηνάκια καθώς είναι δύσκολο να υπολογίζετε πόσο πίνετε. 59 Επιλέξτε κάποιο τόνικ ή αναψυκτικό, ποιός θα καταλάβει τη

60 διαφορά; Προσφερθείτε να είστε ο οδηγός της βραδιάς θα εξοικονομήσετε χρήματα και θα είστε πολύ δημοφιλής μεταξύ των φίλων σας αν τους γυρίσετε σπίτι με ασφάλεια. Φάτε κάτι πριν βγείτε. Θα σας βοηθήσει να διατηρήσετε την αντίληψή σας και θα εμποδίσει τη γρήγορη μεταφορά του αλκοόλ στον εγκέφαλο. Ωστόσο, πολλοί συχνά οι έφηβοι το παρακάνουν με τη χρήση του αλκοόλ μην υπολογίζοντας τις επιπτώσεις του στον οργανισμό τους. Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ σε μια περίσταση μπορεί να οδηγήσει σε οξεία δηλητηρίαση από αλκοόλ, η οποία είναι εξαιρετικά επικίνδυνη καθώς με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια αισθήσεων, κώμα ή και θάνατο. Η ποσότητα αλκοόλ που χρειάζεται για να προκληθεί δηλητηρίαση από αλκοόλ εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που περιλαμβάνουν το μέγεθος, το βάρος, την ηλικία, κ.α. Οι έφηβοι και όσοι δεν έχουν εμπειρία στην κατανάλωση αλκοόλ είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι. ΙΙΙ. Κάποιος μπορεί να έχει πάθει δηλητηρίαση από αλκοόλ όταν: Αναπνέει λιγότερες από δώδεκα φορές το λεπτό ή σταματά να αναπνέει για δέκα δευτερόλεπτα ή περισσότερο. Αποκοιμιέται και δεν μπορείτε να τον ξυπνήσετε. Το δέρμα του είναι κρύο, ιδρωμένο, χλωμό και μελανιάζει. Σε περίπτωση δηλητηρίασης από αλκοόλ ο έφηβος χρειάζεται άμεσα βοήθεια. Ο τρόπος αντίδρασης είναι καθοριστικός για να αποφευχθεί οποιαδήποτε δυσάρεστη κατάληξη. Πιο συγκεκριμένα, αν κάποιος χάσει τις αισθήσεις του μετά από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, συμπεριφερόμαστε σαν να ήταν επείγον περιστατικό. Τον γυρίζουμε στο πλάι με το κεφάλι επίσης γυρισμένο στο πλάι (στάση ανάρρωσης). Βεβαιωνόμαστε ότι αναπνέει κι ότι το στόμα και οι αναπνευστικές οδοί είναι ανοιχτές. 60 Αν σταματήσει να αναπνέει, ξεκινάμε το φιλί της ζωής.

61 Ξεκουμπώνουμε όποιο σφιχτό ρούχο φοράει που μπορεί να περιορίζει την αναπνοή του. Τον κρατάμε ζεστό (όχι πολύ όμως) χρησιμοποιώντας μια κουβέρτα ή ένα παλτό. Καλούμε ασθενοφόρο αλλά δεν τον αφήνουμε μόνο του. Ζητάμε από κάποιον που του έχουμε εμπιστοσύνη να καλέσει ασθενοφόρο. ΙV. Αν κάποιος κάνει εμετό: Προσπαθούμε να τον κρατήσουμε όρθιο. Αν πρέπει να ξαπλώσει, βεβαιωνόμαστε ότι είναι ανάσκελα κι ότι το στόμα και οι αναπνευστικές οδοί είναι καθαρές. Αν αρχίσει να πνίγεται, ζητάμε αμέσως βοήθεια. Δεν τον αφήνουμε ακόμη κι αν δεν αντέχουμε την όψη ή μυρωδιά του εμετού. Για να συνειδητοποιήσει ένας έφηβος την αναγκαιότητα της πρόληψης αλλά και να εφαρμόσει όλα τα παραπάνω δεν αρκεί να διαθέτει υπευθυνότητα και ωριμότητα αλλά κυρίως να λάβει την κατάλληλη ενημέρωση με την καθοδήγηση της οικογένειάς του. Η στάση των γονιών είναι ιδιαίτερα σημαντική στο να προετοιμάσουν το παιδί τους για τη σωστή κατανάλωση αλκοόλ δίνοντάς του πληροφορίες, αποτελώντας υγιή πρότυπα και καλλιεργώντας την κριτική του ικανότητα. Για τους περισσότερους γονείς, είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς πότε πρέπει να θέσει το θέμα του αλκοόλ στο παιδί του και τι να πει. Τα περισσότερα παιδιά γνωρίζουν το αλκοόλ από τα πρώτα στάδια της ζωής τους και το ιδανικό θα ήταν οι γονείς να μιλήσουν για την κατανάλωση αλκοόλ στα παιδιά τους πριν ξεκινήσουν να πειραματίζονται με αυτό. Αν ανακαλύψουν ότι έχουν ήδη ξεκινήσει, είναι σημαντικό να καταλάβουν γιατί το έκαναν. Σε κάθε περίπτωση, ό,τι λένε και κάνουν οι γονείς επηρεάζει πραγματικά το παιδί τους, άρα πρέπει να σιγουρευτούν ότι γνωρίζει αρκετά για το αλκοόλ και την κατανάλωσή του, ώστε να κάνει λογικές επιλογές στο μέλλον. Σχετικά με το πότε θα πρέπει οι γονείς να αναφερθούν στο ζήτημα θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να λάβουν υπόψη τους τις ακόλουθες ενέργειες: Να προσπαθήσουν να μην πιέσουν τη συζήτηση του θέματος - είναι καλύτερα να περιμένουν μέχρι να αναφερθεί φυσικά. Μπορούν να βρουν ένα άρθρο από εφημερίδα που αναφέρεται στο αλκοόλ ή κάτι από την 61

62 τηλεόραση ή να περιμένουν μέχρι να τους ρωτήσει το παιδί τους για την κατανάλωση. Να κάνουν ότι αισθάνονται πιο άνετο για αυτούς και την οικογένειά τους, το καλύτερο όμως θα ήταν να συζητήσουν το θέμα πριν ξεκινήσει το παιδί τους να πειραματίζεται με το αλκοόλ ή να αντιμετωπίζει πίεση από τους φίλους του. Να είναι έτοιμοι να πουν ΟΧΙ αν δεν αισθάνονται άνετοι με τη συμμετοχή του σε πάρτυ και να θέσουν κανόνες τιμωρίας. Για τους γονείς που προβληματίζονται για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να μιλήσουν για το αλκοόλ στα παιδιά τους και τι ακριβώς πρέπει να πουν οι παρακάτω συμβουλές μπορούν να αποδειχθούν χρήσιμες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ακόμη και τα μικρά παιδιά γνωρίζουν ποια είναι αποδεκτή ή μη συμπεριφορά για τους ενήλικες και τα παιδιά όσον αφορά στο αλκοόλ, μπορούν να ξεκινήσουν να τους μιλούν σε αρκετά μικρή ηλικία. Τα γονικά καθήκοντα δε διδάσκονται και δεν υπάρχει πρόγραμμα ανατροφής παιδιών. Κάθε παιδί και κάθε οικογένεια είναι διαφορετικοί κι ο καθένας μας επικοινωνεί με το δικό του τρόπο. Στόχος των γονιών πρέπει να είναι η ισορροπία: Nα προειδοποιήσουν τα παιδιά τους για τους κινδύνους, όπως π.χ. η λήψη ασπιρίνης με αλκοόλ που μπορεί να οδηγήσει σε δηλητηρίαση από αλκοόλ, και να τα ενημερώσουν για τους νόμους. Οφείλουν επίσης να τα ενημερώσουν ότι μόλις ενηλικιωθούν θα μπορούν να απολαμβάνουν τη λογική και υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ σε κοινωνικές περιστάσεις αν θελήσουν. Οι έφηβοι που πίνουν έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από πνιγμό, πτώσεις ή αυτοκινητιστικά ατυχήματα. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει διάλογος μέσα στην οικογένεια έτσι ώστε τα παιδιά από νεαρή ηλικία να μάθουν τις επιπτώσεις των οινοπνευματωδών ποτών. Οι γονείς θα πρέπει να μάθουν στα παιδιά τους να μη μπαίνουν ποτέ σε αμάξι του οποίου ο οδηγός έχει πιει, πολύ δε περισσότερο αν βρίσκεται σε κατάσταση μέθης και να παρέχεται η διαβεβαίωση ότι οι γονείς θα περάσουν να πάρουν τα παιδιά τους ανεξαρτήτως ώρας. Το σημαντικό είναι να επικεντρωθούν στα γεγονότα και να δώσουν στα παιδιά τους τις γνώσεις και τις ικανότητες να αποφεύγουν τους κινδύνους που συνδέονται με το αλκοόλ. Μπορούν να εξηγήσουν την επίδραση που έχει το αλκοόλ στο σώμα και το πνεύμα κι ότι ακόμη και μικρές ποσότητες αλκοόλ επηρεάζουν την ικανότητά μας να κρίνουμε και να αποφασίζουμε λογικά. 62

63 Πέρα από τη σωστή και έγκαιρη ενημέρωση για τη σπουδαιότητα της πρόληψης σχετικά με την κατάχρηση αλκοόλ, οι νέοι θα πρέπει να είναι εξίσου ενημερωμένοι για τις περιπτώσεις νοθείας αλκοολούχων ποτών και για τους κατάλληλους τρόπους αντίδρασης σε ανάλογη περίσταση. V. Οι βασικοί κανόνες για να προφυλαχθούν οι νέοι από τη νοθεία είναι οι παρακάτω: 1. Να μην πίνυν νηστικοί. 2. Να ζητούν πάντα συγκεκριμένη μάρκα ποτού. 3. Όταν παραγγέλνουν μπουκάλι, να απαιτούν να τους το σερβίρουν στο τραπέζι και να το ανοίγουν μπροστά τους. 4. Όταν παραγγέλνουν ποτήρι, να απαιτούν να τους το σερβίρουν επάνω στο μπαρ για να βλέπουν τι πίνουν. 5. Να προτιμούν να πίνουν μια συγκεκριμένη μάρκα ποτού για να είναι πιο εύκολο να ξεχωρίζουν την καθαρότητα από τη γεύση και το χρώμα. 6. Να γνωρίζουν πως έχουν δικαίωμα να επιστρέψουν το ποτό τους. 7. Να μην ανακατεύουν διάφορα ποτά όταν πίνουν. 8. Να μην επηρεάζονται από τα περιστασιακά ποτά που είναι στη μόδα. 9. Να φροντίζουν να συχνάζουν σε μαγαζιά εμπιστοσύνης. 10. Όταν πίνουν να μην οδηγούν. Συμπερασματικά, η πρόληψη είναι το πρώτο βήμα για την αποφυγή φαινομένων εξάρτησης των εφήβων από το αλκοόλ και τόσο η οικογένεια όσο και η κοινωνία μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος μέσω εποικοδομητικών συζητήσεων και φυσικά της κατάλληλης ενημέρωσης Επίσκεψη σε ειδικούς ιατρούς Η αιθανόλη είναι συστηματική τοξίνη και καταστολέας του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Μια από τις συχνότερες συνέπειες της αυξημένης κατανάλωσης αιθανόλης είναι η μέθη. 63

64 Τα σημεία της συνήθης μέθης είναι: Αταξία Δυσαρθρία Νύστα Αναστολή λειτουργιών η οποία μπορεί να οδηγήσει σε κατατονία και ίσως σε αναπνευστική καταστολή Μπορεί να αποκρύπτει άλλες νόσους (π.χ. τραύμα κεφαλής ή σπονδυλικής στήλης, οξεία κοιλία κ.α.) Ελέγξτε το επίπεδο ανταπόκρισης του πάσχοντος Καλέστε γιατρό ή ασθενοφόρο Προστατέψτε τον πάσχοντα από το κρύο (κίνδυνος υποθερμίας) Μην κινείτε μόνο του τον άρρωστο αν έχει υποστεί κάκωση ΑΜΣΣ (τραύμα στο κεφάλι ή στον αυχένα) Δυστυχώς αρκετά συχνά οι νέοι ξεπερνούν κατά πολύ τα επιτρεπόμενα όρια κατανάλωσης αλκοόλ με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν από το φαινόμενο της οξείας μέθης, το οποίο έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους. Συγκεκριμένα, λήθαργος και κώμα είναι επιπλοκές που συνοδεύουν πυκνότητες οινοπνεύματος υψηλότερες των 300mg%. Η κλινική εικόνα συνοδεύεται από πτώση της θερμοκρασίας του σώματος, υπόταση, υπογλυκαιμία, διαταραχές των ηλεκτρολυτών. Πυκνότητα αλκοόλ 500mg/dl είναι θανατηφόρος. Ο θάνατος στην οξεία μέθη οφείλεται στην καταστολή της αναπνοής. Η βαριά κατανάλωση οινοπνεύματος συνεπάγεται περιόδους προσωρινής αμνησίας, η επονομαζόμενη συσκότιση (blackut), σε πολλά εξαρτημένα από το αλκοόλ άτομα. Κατά τη διάρκεια της συσκότισης, ο έφηβος δεν μπορεί να ανακαλέσει στη μνήμη του συγκεκριμένα γεγονότα, αν και την ίδια στιγμή έχει πλήρη συνείδηση. Είναι ευνόητο ότι τα περιστατικά οξείας μέθης χρίζουν άμεσης και ειδικής αντιμετώπισης από ειδικευμένους γιατρούς σε νοσοκομείο. Αναλυτικότερα, η αντιμετώπιση της οξείας μέθης στον κωματώδη ή ληθαργικό ασθενή γίνεται στο Τ.Ε.Π. και στη συνέχεια στη Μ.Ε.Θ. και περιλαμβάνει τα ακόλουθα: Α. Αξιολόγηση αεραγωγού και αναπνοής. Μπορεί να απαιτηθεί διασωλήνωση για προστασία αεραγωγού από εισρόφηση. Μπορεί επίσης να απαιτηθεί μηχανική υποστήριξη της αναπνοής. 64

65 Β. Τα γενικά μέτρα που εφαρμόζονται σε κάθε κωματώδη ασθενή: θειαμίνη (100 mg) για πρόληψη ή θεραπεία σ Wernicke. Επί υπογλυκαιμίας, 50 gr δεξτρόζης (100 ml διάλυμα D / w 50%). Αν για οποιοδήποτε λόγο δεν είναι εφικτός ο άμεσος έλεγχος της τιμής της γλυκόζης, πρέπει να χορηγείται χωρίς καθυστέρηση σακχαρούχο διάλυμα. Καθώς δεν είναι ακριβώς γνωστή η επίδραση των υψηλών επιπέδων αιθανόλης στην ακρίβεια των μετρήσεων σακχάρου με ταινίες και σακχαρόμετρο, ίσως είναι προτιμότερο να δίνεται κατ αρχήν σε όλους τους ασθενείς γλυκόζη. Η ανταπόκριση στη χορήγηση γλυκόζης είναι άμεση και εντυπωσιακή επί υπογλυκαιμίας. Σε αυτή την περίπτωση, την αρχική δόση εφόδου ακολουθεί στάγδην έγχυση ενός διαλύματος D / W 10% με παράλληλη παρακολούθηση των επιπέδων σακχάρου. Η γλυκόζη πρέπει πάντα να έπεται της χορήγησης θειαμίνης καθώς μπορεί να εξαντλήσει και τα τελευταία αποθέματα θειαμίνης και να προκαλέσει εγκεφαλοπάθεια Wernicke. ναλοξόνη 2 mg για το ενδεχόμενο παράλληλης λήψης οπιούχων. Σε παλαιότερη βιβλιογραφία υπάρχουν αναφορές για πιθανό όφελος από τη χορήγηση ναλοξόνης σε κώμα από αιθανόλη. Αυτοί οι ισχυρισμοί δεν φαίνεται να τεκμηριώνονται. Γ. Ρινογαστρικός σωλήνας μπορεί να τεθεί για την απομάκρυνση του γαστρικού περιεχομένου αν έχει περάσει λιγότερο από μία ώρα από την κατανάλωση του οινοπνεύματος. Ενεργός άνθρακας και καθαρτικά δεν ωφελούν λόγω της ταχύτατης απορρόφησης του οινοπνεύματος. Επιβάλλεται ωστόσο χορήγησή τους επί υποψίας ταυτόχρονης λήψης και άλλων ουσιών. Δ. Αντιμετώπιση τυχόν υποθερμίας. Συνήθως είναι ήπια και απαιτεί μόνο θερμό περιβάλλον και σκέπασμα με κουβέρτες. Ε. Τα αναληπτικά αντενδείκνυνται ενώ ενέχουν κίνδυνο σπασμών, υπέρτασης και αρρυθμιών. Με την προϋπόθεση ότι προστατεύεται ο αεραγωγός και εξασφαλίζεται η αναπνοή, το ήπαρ του ασθενούς θα μεταβολίσει τελικά το οινόπνευμα και ο μεθυσμένος θα ξυπνήσει. ΣΤ. Η προφυλακτική αντιβίωση δεν έχει ένδειξη. 65

66 Ζ. Στο παρελθόν είχε χορηγηθεί φρουκτόζη σε μία προσπάθεια επιτάχυνσης του μεταβολισμού του οινοπνεύματος. Όμως δε συστήνεται γιατί μπορεί να προκαλέσει γαστρικό ερεθισμό, γαλακτική οξέωση και υπερουριχαιμία. Η. Η αιμοδιάλυση μπορεί να επιταχύνει την κάθαρση της αιθανόλης, αλλά σπάνια είναι απαραίτητη. Επί μη κωματώδους ασθενούς αρκεί η χορήγηση γλυκόζης λόγω της υπογλυκαιμίας που μπορεί να αποτελεί επακόλουθο της οξείας μέθης και η στενή παρακολούθηση. Ακόμα και σε μεθυσμένους ασθενείς που δεν είναι σε κωματώδη κατάσταση και που δεν έχουν άλλα ιατρικά προβλήματα, αναχώρηση από το τμήμα επειγόντων θα πρέπει να επιτρέπεται μόνο σε περίπτωση που ενήλικας συγγενής ή φίλος που δεν είναι μεθυσμένος, αναλαμβάνει να παραμείνει με τον ασθενή για τις επόμενες 48 ώρες, καθώς υπάρχει πάντα κίνδυνος τραυματισμού για τον ίδιο το μεθυσμένο, για άτομα του περιβάλλοντός του ή τυχαίους παριστάμενους Αλλαγή συνηθειών από τους εφήβους Ένας ουσιαστικός τρόπος αντιμετώπισης της κατάχρησης αλκοόλ από τους εφήβους είναι η αλλαγή των συνηθειών της καθημερινότητάς τους. Ένας έφηβος ο οποίος συνηθίζει να καταναλώνει αλκοολούχα ποτά στο οικογενειακό αλλά και το φιλικό του περιβάλλον, είναι ιδιαίτερα επιρρεπής στην εξάρτηση από το αλκοόλ. Αντίθετα, αν ο ίδιος έφηβος συνηθίσει να καταναλώνει περιορισμένες ποσότητες αλκοόλ στο οικογενειακό τραπέζι και στις εξόδους με φίλους, θα απαλλαγεί από ενδεχόμενα προβλήματα εθισμού. Ο ρόλος των γονιών στην αλλαγή συνηθειών των παιδιών τους είναι καθοριστικός. Οι γονείς είναι εκείνοι οι οποίοι θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση υγιών συνηθειών σχετικά με τη χρήση αλκοόλ. Ειδικότερα, η υιοθέτηση των παρακάτω πρακτικών τρόπων για την καθυστέρηση της κατανάλωσης αλκοόλ από εφήβους μπορεί να βοηθήσει τους γονείς να αλλάξουν τη στάση των παιδιών τους και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους. Να βεβαιωθούν ότι είναι ενημερωμένοι για το αλκοόλ κι ότι μπορούν να συζητήσουν ισορροπημένα και εποικοδομητικά. Να μιλούν και να ακούν τον έφηβό τους. Είναι σημαντικό να ακούν την άποψη των γονιών και οι γονείς να ακούν τη δική τους. Να χρησιμοποιούν 66

67 τις ευκαιρίες που δίνονται στην καθημερινότητα, π.χ. μια ιστορία από την τηλεόραση, ως έναυσμα. Να έχουν οικογενειακούς κανόνες, να τους συζητούν με όλα τα μέλη και να είναι σαφείς για το τι επιτρέπεται και τι όχι καθώς και για τις συνέπειες της παραβίασής τους και να τις εφαρμόζουν. Αν το παιδί τους πηγαίνει σε πάρτυ, να το οδηγούν αυτοί μέχρι εκεί και να πηγαίνουν να το πάρουν στο τέλος. Να συζητήσουν με τους οικοδεσπότες γονείς για την επίβλεψη και τα σχέδιά τους. Να είναι προσεκτικοί πού αφήνουν το αλκοόλ στο σπίτι. Να γνωρίζουν πόσο έχουν και να το ελέγχουν τακτικά. Αν λείπουν το βράδυ είναι άδικο για τα παιδιά να τα αφήσουν σε μια κατάσταση όπου έχουν πρόσβαση σε αλκοόλ. Να επιβλέπουν τα πάρτυ που γίνονται σπίτι τους και πάντα να σερβίρουν φαγητό. Να βεβαιωθούν ότι υπάρχει επίβλεψη από ενηλίκους στα πάρτυ που γίνονται σε άλλα σπίτια. Να κατανοούν την πίεση που αντιμετωπίζουν από τους φίλους και το γεγονός ότι θέλουν να «ταιριάζουν» με τους συνομηλίκους τους. Να μην τα χάσουν αν ανακαλύψουν ότι πίνουν, να συζητήσουν και να εξηγήσουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν. Όσον αφορά τη στάση των εφήβων στην παρέα, είναι φορές που είναι πολύ δύσκολο να αντισταθούν στην ενθάρρυνση των φίλων να πιουν άλλο ένα ποτό και να μην αισθάνονται σαν οι «χαμένοι» του πάρτυ όταν αρνούνται να πιουν άλλο αλκοόλ ή επιλέγουν να πιουν αναψυκτικό. Μπορεί επίσης να θεωρήσουν ότι αφού στην αρχή της βραδιάς κέρασαν τους φίλους τους, τώρα είναι η σειρά τους να κεράσουν εκείνους. Σε μια τέτοια περίπτωση οφείλουν να αντισταθούν στην πίεση των συνομηλίκων τους. Η σωστή επιλογή για τους εφήβους είναι να παραμείνουν νηφάλιοι, και σίγουρα θα είναι από τους «κερδισμένους». Παρ όλα αυτά υπάρχει τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος, γι αυτό ας μη διστάσουν να χρησιμοποιήσουν τις ακόλουθες συμβουλές προκειμένου να αρνηθούν κάτι που δεν εγκρίνουν: Πρώτον, να πουν όχι κατηγορηματικά κοιτώντας το συνομιλητή τους στα μάτια (δισταγμοί και παύσεις αφήνουν χώρο στους άλλους να συνεχίσουν την πίεση). Να προτείνουν αντί για να πιουν αλκοόλ να κάνουν κάτι διαφορετικό (παιχνίδια, σπορ, ψυχαγωγία κ.α.). Αν παρ όλα αυτά η παρέα τους συνεχίζει να τους 67

68 πιέζει για να πιουν αλκοόλ, το καλύτερο είναι να φύγουν όταν εκείνοι πίνουν. Εναλλακτικά μπορούν να βρουν ενδιαφέρουσες δραστηριότητες με άλλες παρέες. Συνοψίζοντας, οι έφηβοι καλούνται να αλλάξουν συνήθειες ώστε να προστατεύσουν τον εαυτό τους από την πίεση των φίλων να πιουν αλκοόλ. Πρώτα απ όλα ο έφηβος πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι καλό άνθρωποι που βρίσκονται στο περιβάλλον του να τον πιέζουν ή να νιώθει ότι τον πιέζουν να πιει. Το να πίνει κάποιος αλκοόλ είναι μια επιλογή και είναι επιλογή του να μην το κάνει. Οι φίλοι του πρέπει να το σέβονται αυτό. Φίλοι που θέλουν το καλό του σέβονται τη γνώμη του και το τι έχει αποφασίσει. Εάν δεν το κάνουν, πρέπει να αναρωτηθεί εάν είναι πραγματικά καλοί φίλοι και εάν θέλει να παραμείνει φίλος μ αυτούς. Είναι σημαντικό να γνωρίζει τους λόγους που δε θέλει να πιει ή τουλάχιστον όχι πάρα πολύ. Είναι επίσης σημαντικό να έχει γνώσεις που αφορούν το αλκοόλ, για παράδειγμα να γνωρίζει τους κινδύνους. Έτσι μπορεί ξεκάθαρα να εξηγήσει στους άλλους γιατί έχει φτάσει σ αυτή την απόφαση. Εάν οι άλλοι επιμένουν, μπορεί να τους πει κάποια πράγματα, για παράδειγμα: Δε μου αρέσει, προτιμώ να πιω ένα αναψυκτικό. Απλώς μου αρέσει περισσότερο όταν είμαι εγκρατής. Το απόγευμά μου είναι καλύτερο όταν δεν είμαι μεθυσμένος. Δε χρειάζομαι αλκοόλ για να είμαι ευτυχισμένος. Θέλω να παραμείνω «καθαρός». Κάνω σπορ και το αλκοόλ είναι κακό για την κατάστασή μου. Θέλω να είμαι σε φόρμα αύριο. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει ένα αστείο ή ένα ανώδυνο ψέμα όπως: Δεν το αντέχω. Αρρωσταίνω. Μου δίνει ένα κακό χιούμορ. Έχω κάνει συμφωνία να μην πιω. 68

69 5.5. Οργανισμοί Γραμμές βοήθειας Κέντρα απεξάρτησης Όταν η εξάρτηση από το αλκοόλ είναι σε προχωρημένο στάδιο -αφορά δηλαδή περιπτώσεις αλκοολισμούο αποτελεσματικότερος τρόπος αντιμετώπισης είναι η αναζήτηση βοήθειας μέσα από ειδικές γραμμές αλλά και η κατάλληλη θεραπεία και υποστήριξη σε κέντρα απεξάρτησης και οργανισμούς. Αρχικά αξίζει να εξετάσουμε πότε κάποιος θεωρείται ότι είναι εξαρτημένος από το αλκοόλ. Για να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε εάν κάποιος είναι εξαρτημένος ή εθισμένος στο αλκοόλ, αυτό το άτομο πρέπει να πληροί συγκεκριμένα κριτήρια τα οποία έχουν καθοριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), μεταξύ άλλων. Τα ακόλουθα είναι κριτήρια για εθισμό στο αλκοόλ (δε χρειάζεται να πληροί κανείς όλα τα κριτήρια): Ανοχή. Ψυχολογική εξάρτηση (να έχεις επιθυμία για αλκοόλ, που ποικίλει από πολύ μικρή μέχρι πολύ μεγάλη). Στερητικά συμπτώματα (να εκδηλώνονται σωματικές αντιδράσεις μετά τη διακοπή). Χρήση αλκοόλ για τον περιορισμό των στερητικών συμπτωμάτων. Αποτυχημένες προσπάθειες να ελέγξει τη χρήση του αλκοόλ. Σπατάλη πολύ χρόνου που απαιτείται για τη λήψη αλκοόλ ή για την απαλλαγή από την επήρειά του. Καταστροφικές συνέπειες από τη χρήση τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στο περιβάλλον του (προβλήματα στη δουλειά ή το σχολείο, διαφωνίες με τα άτομα του στενού περιβάλλοντος, αφιερώνει λιγότερο χρόνο σε χόμπι, ασθένειες). Λήψη αλκοόλ πιο συχνά και σε μεγαλύτερες δόσεις απ ότι σχεδίαζε. Συνεχίζει να πίνει αλκοόλ ακόμα κι αν γνωρίζει ότι του προκαλεί ζημιά. Όταν οι πελάτες πάνε σε ένα θεραπευτικό κέντρο, το πρώτο πράγμα που θα ανακαλύψουν είναι η σοβαρότητα της εξάρτησης. Το EurpASI (Δείκτης Βαθμού Εξάρτησης) είναι ένα τεστ που χρησιμοποιείται από πολλά ιδρύματα για τον εντοπισμό των προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση αλκοόλ. Μπορεί κανείς να βρει πολλά αντίστοιχα τεστ στο διαδίκτυο. Μέσω των κατάλληλων τεστ είναι εύκολο να διαπιστωθεί ότι η συχνή χρήση αλκοόλ 69

70 προκαλεί ανοχή και εξάρτηση, σωματική και ψυχική. Η εξάρτηση από αυτή την ουσία είναι γενικά ύπουλη και μακροχρόνια. Αφού εγκατασταθεί η σωματική εξάρτηση, με τη διακοπή της χρήσης εμφανίζονται συμπτώματα στέρησης, όπως τρεμούλιασμα των χεριών, της γλώσσας και των βλεφάρων, ταχυκαρδία, εφίδρωση, άγχος, πονοκέφαλος, αϋπνία κ.α. Το σύνδρομο στέρησης μπορεί να εξελιχθεί σε Delirium Tremens, που εκδηλώνεται με ταχυκαρδία, εφίδρωση, οπτικές ή ακουστικές παραισθήσεις. Παρατηρείται επίσης συχνά παραλήρημα και ψυχοκινητική διέγερση. Συνήθως εμφανίζεται σε άτομα που πάσχουν από κάποια ταυτόχρονη σωματική ασθένεια, είναι δε δυνατόν να καταλήξει και σε θάνατο. Η χρόνια χρήση αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει επίσης σε βρογχίτιδα, πνευμονία, φυματίωση και καρδιοπάθεια. Η εξασθένηση των διανοητικών λειτουργιών δεν είναι σπάνια. Οι περισσότεροι θάνατοι από χρόνια κατάχρηση αλκοόλ οφείλονται στην καταστροφή του ήπατος, εφόσον εκεί μεταβολίζεται η μεγαλύτερη ποσότητα αλκοόλ (κίρρωση ήπατος). Όταν διαπιστωθεί η σοβαρότητα της εξάρτησης, το άτομο που είναι εθισμένο στο αλκοόλ καλείται να ακολουθήσει ειδική θεραπεία για τον αλκοολισμό καθώς και αποτοξίνωση. Η θεραπεία ξεκινάει από τον ίδιο τον ασθενή. Η αποδοχή του προβλήματος είναι το σημαντικότερο βήμα. Είναι μια προσπάθεια επίπονη, μακροχρόνια και με πολλές στιγμές αδυναμίας. Η θεραπεία αποτοξίνωσης των αλκοολικών γίνεται με ψυχοθεραπεία και με φάρμακα σε ψυχιατρικές κλινικές. Παρουσιάζει δυστυχώς τεράστιες δυσκολίες. Οι αλκοολικοί συνήθως αρνούνται ότι έχουν πρόβλημα εθισμού στο αλκοόλ και δε ζητούν βοήθεια από ειδικούς, πιστεύοντας ότι έτσι οι υπόλοιποι τους λυπούνται. Υπάρχουν βεβαίως κρατικά και δημόσια ιδρύματα όπου άτομα που πάσχουν από αλκοολισμό μπορούν να μιλήσουν για τα προβλήματά τους και να βοηθηθούν από ειδήμονες. Οι άνθρωποι αυτοί χρήζουν βοήθειας εξειδικευμένου ιατρικού προσωπικού. Οι βασικές παράμετροι που θα μπορούσαν να συμβάλουν θετικά σε οποιοδήποτε θεραπευτικό πρόγραμμα είναι οι εξής: Αναγνώριση και αξιολόγηση του προβλήματος. Μεγάλη σημασία έχει η στάση στην πρώτη επαφή με τον προβληματικό πότη. Χρειάζεται επίμονη προσπάθεια για τη λεπτομερή αξιολόγηση κάθε πτυχής της γενικότερης υγείας και των δραστηριοτήτων του ατόμου. 70

71 Κατάρτιση θεραπευτικού προγράμματος. Με βάση το δεδομένο ότι όλοι οι αλκοολικοί ΔΕΝ παρουσιάζουν την αυτή κλινική εικόνα (π.χ. συμπτώματα, βαθμό εξάρτησης κ.λπ.), η κατάρτιση του θεραπευτικού προγράμματος απαιτεί δύο βασικά στοιχεία: 1. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης που προαναφέρθηκε και 2. Την ενεργό συμμετοχή του ασθενούς στις αποφάσεις σχετικά με τη θεραπευτική διαδικασία. Ανάλογα με την κλινική εικόνα του προβληματικού πότη, τα πρώτα στάδια ενός θεραπευτικού προγράμματος μπορεί να απαιτήσουν: Αποτοξίνωση. Η αποτοξίνωση δεν είναι θεραπεία για αλκοολισμό αλλά είναι μια περίοδος αποχής από το αλκοόλ με στόχο την προετοιμασία του ατόμου για απεξάρτηση και ανάρρωση. Αντιμετώπιση οργανικών ή και ψυχιατρικών διαταραχών. Όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, ανάγκη εισαγωγής σε νοσοκομείο ή ψυχιατρείο για την αντιμετώπιση πιθανών διαταραχών εξαρτάται από την κατάσταση που βρίσκεται ο αλκοολικός. Συνήθως πολλά από τα προβλήματα που παρουσιάζουν οι προβληματικοί πότες μπορούν να αντιμετωπιστούν στα εξωτερικά ιατρεία και όχι στα νοσοκομεία και στις κλινικές. Θεραπευτικό πρόγραμμα. Θα πρέπει η σχέση του θεράποντος και του θεραπευόμενου να είναι ειλικρινής και να υπάρχει μεταξύ τους εμπιστοσύνη. Δεν θα πρέπει ο θεράπων να λέει ψέματα στο θεραπευόμενο αλλά να του λέει την αλήθεια. Επίσης κάθε θεραπευτική παρέμβαση πρέπει να εμπεριέχει κατάρτιση εφικτών θεραπευτικών στόχων. Επιπλέον απαραίτητη είναι η υποστήριξη της οικογένειας του αλκοολικού. Διαχρονική παρακολούθηση. Η διαχρονική παρακολούθηση του προβληματικού πότη και η συνεχής υποστήριξη του ίδιου και της οικογένειάς του επιβάλλεται για διάστημα τουλάχιστον ενός έτους. Συνοψίζοντας, η θεραπεία ενός αλκοολικού δεν είναι απλή διαδικασία. Ο αλκοολικός νοσεί. Η νόσος εισβάλλει ύπουλα και οι επιπτώσεις της βαρύνουν τόσο τους ασθενείς όσο και τους ανθρώπους που τους περιβάλλουν. Απαιτείται εγρήγορση για αναγνώριση των συμπτωμάτων πριν η χρήση γίνει εξάρτηση, εφόσον είναι γνωστό πως η πρόληψη είναι ωφελιμότερη της θεραπείας. Σημαντικός είναι ο ρόλος της οικογένειας, ενώ πολύτιμη ψυχολογική υποστήριξη παρέχεται από κοινωνικές ομάδες, π.χ. Ανώνυμοι Αλκοολικοί. 71

72 Οι Αλκοολικοί Ανώνυμοι είναι μία αδελφότητα ανδρών και γυναικών που μοιράζονται την πείρα, τη δύναμη και την ελπίδα για να μπορέσουν να αναρρώσουν από τον αλκοολισμό. Μοναδική προϋπόθεση για να γίνει κανείς μέλος είναι η επιθυμία να σταματήσει να πίνει. Η συμμετοχή στους Α.Α. δε χρειάζεται καμίας μορφής υποχρεωτική συνδρομή. Οργανώνουν συναντήσεις αυτοβοήθειας στις οποίες η συμμετοχή γίνεται ανώνυμα και δωρεάν. Αυτοσυντηρούνται με τις δικές τους συνεισφορές. Η αδελφότητα Α.Α. δε συνδέεται με καμία αίρεση, δόγμα, πολιτική οργάνωση, οργανισμό ή ίδρυμα, έτσι δεν παίρνει μέρος σε οποιαδήποτε διαφωνία όπως και δεν αποφασίζει ή δεν αντιτίθεται σε οποιοδήποτε σκοπό. Ο κύριος στόχος των Α.Α. είναι να κρατηθούν νηφάλιοι και να βοηθήσουν άλλους αλκοολικούς να αποκτήσουν νηφαλιότητα. Επιπλέον, εκτός από τους Ανώνυμους Αλκοολικούς υπάρχουν και άλλες υποστηρικτικές ομάδες, κέντρα απεξάρτησης και σωματεία που δρουν εθελοντικά με στόχο την αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με το αλκοόλ όπως ο Ε.Σ.Κ.Ο.Π.Α. (Ελληνικός Σύλλογος Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το Αλκοόλ). Τα Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το Αλκοόλ Κ.Ο.Π.Α. Πάτρας υποστηρίζουν μέλη οικογενειών και οικογένειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με το αλκοόλ. Τα Κ.Ο.Π.Α. λειτουργούν στην Πάτρα από το Η χρήση αλκοόλ, σύμφωνα με τη μέθοδο Hudlin, είναι τρόπος ζωής, τύπος συμπεριφοράς που προκύπτει μέσα από τις επιλογές του ατόμου, τις προβληματικές σχέσεις των μελών της οικογένειας και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συστημάτων. Τα κλαμπ είναι πολυοικογενειακές κοινότητες και στο εσωτερικό τους υπάρχει συνεχής εξέλιξη μέσα από μια δυναμική και αναπτυξιακή διαδικασία. Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα με το αλκοόλ και οι οικογένειές τους μεγαλώνουν και ωριμάζουν μέσα στο κλαμπ. Φέρνουν και συνεχίζουν αυτή τη διαδικασία της αλλαγής στο σπίτι και στην κοινότητα. Τα Κ.Ο.Π.Α. λειτουργούν μια φορά την εβδομάδα σε συγκεκριμένο χώρο για συγκεκριμένο χρόνο. Τα Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το Αλκοόλ (Κ.Ο.Π.Α.) Πάτρας είναι μέλη του Ελληνικού Συλλόγου Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το Αλκοόλ (Ε.Σ.Κ.Ο.Π.Α.). 72

73 Τα Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το Αλκοόλ (Κ.Ο.Π.Α.) Πάτρας υποστηρίζουν επίσης τα μέλη των οικογενειών και τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με το αλκοόλ μέσα από ένα δίκτυο υπηρεσιών σε συνεργασία με την ΚΙΝΗΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗ και το ΙΑΤΡΕΙΟ ΑΛΚΟΟΛΟΓΙΑΣ του Π.Π.Γ.Ν. Πάτρας. Τέλος, σημαντική βοήθεια σε εξαρτημένα από το αλκοόλ άτομα παρέχεται από τηλεφωνικές γραμμές συμβουλευτικής και άμεσης βοήθειας όπως η Γραμμή Άμεσης Βοήθειας για Χρήση/Κατάχρηση Ουσιών και Αλκοόλ της Μονάδας Απεξάρτησης Αλκοολικών-Τοξικομανών 18 ΑΝΩ του Ψ.Ν.Α Μέτρα προστασίας από την πολιτεία ποινές Η πολιτεία μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του φαινομένου της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ υιοθετώντας μέτρα και πολιτικές κατά του αλκοόλ. Τέτοιες εθνικές στρατηγικές αποσκοπούν τόσο στην ενημέρωση των εφήβων όσο και στην τιμωρία όσων κάνουν παράνομη χρήση αλκοόλ, οδηγούν μεθυσμένοι ή πουλούν αλκοόλ σε ανήλικους. Οι βασικές πολιτικές πρόληψης που εφαρμόζονται στην Ελλάδα αφορούν σε τρεις τομείς: στον ποιοτικό έλεγχο της παραγωγής αλκοολούχων ποτών, στην aπαγόρευση πώλησης αλκοολούχων σε νέους και στην απαγόρευση της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ. Ο έλεγχος και αδειοδότηση της παραγωγής αλκοολούχων ποτών υλοποιείται με τη θέσπιση άδειας για την παραγωγή αλκοολούχων ποτών. Εντούτοις, ο προσανατολισμός του μέτρου σχετίζεται περισσότερο με τη διασφάλιση των φορολογικών εσόδων του κράτους και όχι με την προστασία της Δημόσιας Υγείας. Η απαγόρευση της πώλησης ποτών σε νέους αφορά στην πώληση σε άτομα ηλικίας κάτω των 17 ετών. Για τους παραβάτες ιδιοκτήτες τα πρόστιμα για κάθε παράβαση φθάνουν έως τα ευρώ, ανέρχονται στις ευρώ σε περίπτωση υποτροπής και μπορεί να φθάσουν από την προσωρινή έως την οριστική ανάκληση της άδειας λειτουργίας. Παρ όλα αυτά, η εφαρμογή του υφιστάμενου νόμου δεν επιτηρείται καθόλου, με αποτέλεσμα το μέτρο να είναι ουσιαστικά ανενεργό. Η απαγόρευση της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ, με ανώτατη επιτρεπτή συγκέντρωση αλκοόλης στο αίμα το 0,5%, είναι ένα μέτρο η τήρηση του οποίου κατά περιόδους εποπτεύεται ικανοποιητικά, ενώ σε άλλες 73

74 περιόδους υστερεί. Παρ όλα αυτά, η Ελλάδα έχει την υψηλότερη στη Δυτική Ευρώπη θνησιμότητα από τροχαία ατυχήματα, γεγονός που υποδηλώνει τη σημασία της αυστηρής εφαρμογής του μέτρου. Αντίθετα με τα παραπάνω, υπάρχει μια ολόκληρη σειρά τομέων και πολιτικών πρόληψης, στους οποίους η χώρα μας δεν έχει αναπτύξει καμία δραστηριότητα. Καταρχήν η Ελλάδα είναι μια από τις ελάχιστες χώρες της Ευρώπης στις οποίες δεν υπάρχει νομοθετικός προσδιορισμός της έννοιας του «αλκοολούχου ποτού». Η έλλειψη αυτή δυσχεραίνει τη λήψη μέτρων και την εφαρμογή πολιτικών πρόληψης. Επίσης είναι μια από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες η οποία δε διαθέτει πολιτικές σχετικά με: 1) Τη θέσπιση περιορισμών στα καταστήματα πώλησης και στο σερβίρισμα. 2) Τη θέσπιση περιορισμών στην κατανάλωση αλκοόλ στους χώρους εργασίας. 3) Την οργάνωση εθνικής καμπάνιας ενημέρωσης (με εξαίρεση τους κινδύνους στην οδήγηση). Τα παραπάνω σηματοδοτούν τις κύριες ανεπάρκειες που παρατηρούνται στις πολιτικές πρόληψης που εφαρμόζονται στην Ελλάδα. Τα σημαντικότερα προβλήματα και ανεπάρκειες που διαπιστώνονται στην πολιτική κατά του αλκοόλ συνοψίζονται στα εξής: Η απουσία στρατηγικού σχεδιασμού και στοχευμένων δράσεων οδηγεί σε αποσπασματικές ενέργειες και βασικές οργανωτικές αδυναμίες. Δε διαθέτουμε ολιστικό σχεδιασμό για την καταπολέμηση των συνεπειών του αλκοόλ. Η δραστηριότητα του δημοσίου εξαντλείται συνήθως σε αποσπασματικές ενέργειες ή δράσεις περιορισμένης κλίμακας και δεν επενδύεται σε συνολικές στρατηγικές. Δε διαθέτουμε αρμόδιο φορέα για την πρόληψη. Δε διαθέτουμε εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις για την ταυτόχρονη προαγωγή θετικών προτύπων και συμπεριφορών. Δε διαθέτουμε εκπαιδευτικά προγράμματα για τα παιδιά και τους νέους. Δε διαθέτουμε προγράμματα επιμόρφωσης των εργοδοτών και του προσωπικού για την κατανάλωση αλκοόλ στους χώρους εργασίας. Δε διαθέτουμε ειδικά συμβουλευτικά κέντρα και συμβουλευτικές υπηρεσίες. 74

75 Δε διαθέτουμε στοχευμένη επικοινωνιακή πολιτική και εκστρατεία ενημέρωσης. Δε διαθέτουμε σύστημα ποιότητας και αξιολόγησης των προγραμμάτων. Δε διαθέτουμε πολιτική για την αξιοποίηση και την ανάπτυξη του Εθελοντισμού Η στρατηγική του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Αντίθετα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει υπάρξει η πιο ενεργή σε θέματα αλκοόλ διεθνής υπηρεσία. Το ευρωπαϊκό σκέλος του Π.Ο.Υ. έχει αναλάβει διάφορες πρωτοβουλίες για τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων του αλκοόλ στα κράτη - μέλη του. Σε αυτές περιλαμβάνονται το δίκτυο για την πολιτική κατά του αλκοόλ στην Ευρώπη, ο Ευρωπαϊκός Καταστατικός Χάρτης για το Αλκοόλ και δύο διυπουργικές συνδιασκέψεις που επιβεβαίωσαν την ανάγκη ανάπτυξης μίας πολιτικής κατά του αλκοόλ (και μίας πολιτικής για τη Δημόσια Υγεία γενικότερα) χωρίς την παρέμβαση εμπορικών και οικονομικών συμφερόντων. Συγκεκριμένα οι κατευθύνσεις για την πολιτική του Π.Ο.Υ. στον τομέα του αλκοόλ υπήρξαν αντικείμενο ειδικής συνόδου το 1995 στο Παρίσι, όπου από όλα τα κράτη μέλη του ευρωπαϊκού τμήματος του Π.Ο.Υ., υιοθετήθηκε ο Ευρωπαϊκός Καταστατικός Χάρτης του Π.Ο.Υ. για το Αλκοόλ. Επιπλέον, το 2001, εκδόθηκε από τον Π.Ο.Υ. η «Διακήρυξη για την Υγεία των Νέων σε σχέση με το Αλκοόλ», που αποβλέπει στην προστασία των νέων από το αλκοόλ. Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Καταστατικού Χάρτη για το Αλκοόλ, ο Π.Ο.Υ. έχει αναπτύξει μια στρατηγική, η οποία περιλαμβάνει: μέτρα για τη μείωση της διαθεσιμότητας του αλκοόλ, περιορισμούς στην πώληση του αλκοόλ, περιορισμό της ζήτησης μέσω μιας πολιτικής τιμών και φόρων επί του αλκοόλ, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση της κοινότητας, προστασία των νέων από το αλκοόλ, μέτρα για τον καθορισμό χώρων, όπου απαγορεύεται η κατανάλωση αλκοολούχων, 75

76 περιορισμούς στη διαφήμιση του αλκοόλ, αυστηρά μέτρα για οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, έγκαιρη παρέμβαση με θεραπευτικές δομές και προγράμματα υποστήριξης. Αναφορικά με την προώθηση των αλκοολούχων ποτών, το Σχέδιο Δράσης του Π.Ο.Υ., για το Αλκοόλ προέβλεπε ότι μέχρι το έτος 2005, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να υιοθετήσουν μέτρα για την προστασία των παιδιών και των νέων από την έκθεσή τους στο αλκοόλ. Στις προτεινόμενες δράσεις για την επίτευξη του στόχου περιλαμβάνονται: περιορισμός της διαφήμισης στις πληροφορίες του προϊόντος και της εμφάνισής του σε έντυπα μέσα που απευθύνονται σε ενήλικες. ανάπτυξη ενός κώδικα διαφήμισης, όπου οι επιτρεπόμενες διαφημίσεις θα αποφεύγουν την υπερπροβολή των επιδράσεων του αλκοόλ και την εμπλοκή νέων παιδιών στις διαφημίσεις αλκοόλ. ανάπτυξη ενός κώδικα πρακτικής με σκοπό την αποφυγή προώθησης και διαφήμισης αλκοολούχων προϊόντων που απευθύνονται κυρίως σε ανήλικους. απαγόρευση της χορηγίας δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τον ελεύθερο χρόνο των νέων, από εταιρίες παραγωγής αλκοολούχων ποτών. περιορισμοί στη χορηγία αθλητικών διοργανώσεων από τη βιομηχανία ποτών. αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο στη διοργάνωση εκδηλώσεων που προβάλουν την κατανάλωση αλκοόλ, όπως για παράδειγμα της «γιορτής κρασιού», του «φεστιβάλ μπύρας» ή διαγωνισμών κατανάλωσης ποτού. Ο Π.Ο.Υ. θεωρεί ότι κάθε κοινωνία έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και, για να είναι αποτελεσματικά τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της κατανάλωσης αλκοόλ και των επιπτώσεων από αυτό, πρέπει να είναι κατάλληλα για τη συγκεκριμένη κοινωνία που απευθύνονται. Παράλληλα, στο πλαίσιο της στρατηγικής ΥΓΕΙΑ 21 του ευρωπαϊκού τμήματος του Π.Ο.Υ., έχει τεθεί για την Ευρώπη ο ακόλουθος στόχος: Μέχρι το έτος 2015, σε όλες τις χώρες, η κατά κεφαλή κατανάλωση αλκοόλ, δε θα 76

77 πρέπει να υπερβαίνει τα 6 λίτρα ετησίως, και θα πρέπει να είναι κοντά στο 0 στις ηλικίες κάτω των 15 ετών. Στη συνέχεια παρουσιάζεται αναλυτικά ο Ευρωπαϊκός Καταστατικός Χάρτης του Π.Ο.Υ. για το Αλκοόλ: 1. Να ενημερωθεί ο πληθυσμός, με την ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων, για τις επιπτώσεις της κατανάλωσης αλκοόλ στην υγεία τους, στην οικογένεια και στην κοινωνία, καθώς και για τα αποτελεσματικά μέτρα που μπορούν να ληφθούν ώστε να προληφθούν ή να ελαχιστοποιηθούν οι βλάβες. 2. Να προωθηθεί η ιδέα της διαμόρφωσης χώρων (δημοσίων, εργασιακών, ιδιωτικών κ.λπ.) προστατευμένων από τις αρνητικές επιπτώσεις της κατανάλωσης αλκοόλ, όπως βίαιες συμπεριφορές, ατυχήματα, κ.λπ. 3. Να ψηφισθούν και να εφαρμοσθούν νόμοι, οι οποίοι θα αποθαρρύνουν αποτελεσματικά την οδήγηση κάτω από την επήρεια αλκοόλ. 4. Να προωθηθεί η προστασία της Δημόσιας Υγείας μέσω μηχανισμών ελέγχου πωλήσεων οινοπνευματωδών, π.χ. στους νέους, με την αύξηση των τιμών των αλκοολούχων ποτών μέσω αυξημένης φορολογίας. 5. Να επιβληθούν αυστηροί έλεγχοι που έχουν σχέση με την άμεση και έμμεση διαφήμιση αλκοολούχων ποτών και να εξασφαλισθεί η απαγόρευση διαφημίσεων που απευθύνονται αποκλειστικά στη νεολαία, όπως π.χ. η σύνδεση αλκοόλ και αθλημάτων, όπως οι υπάρχοντες περιορισμοί ή απαγορεύσεις που ήδη ισχύουν σε ορισμένες χώρες. 6. Να διασφαλιστεί η εύκολη πρόσβαση σε αποτελεσματικές θεραπευτικές και επανενταξιακές υπηρεσίες, οι οποίες θα απασχολούν ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό, τόσο για ανθρώπους που κάνουν επικίνδυνη και επιβλαβή χρήση οινοπνευματωδών, όσο και για τα μέλη της οικογένειάς τους. 7. Να καλλιεργηθεί η συνείδηση της δεοντολογικής και νομικής ευθύνης στους επαγγελματίες του μάρκετινγκ ή σε αυτούς που πωλούν αλκοολούχα ποτά. Να γίνονται αυστηροί έλεγχοι ασφαλούς παραγωγής του προϊόντος και να εφαρμόζονται κατάλληλα μέτρα εναντίον της παράνομης παραγωγής και πώλησης. 8. Να αυξηθεί η ικανότητα της κοινωνίας στην αντιμετώπιση των συνεπειών του αλκοόλ, εκπαιδεύοντας και εξοπλίζοντας με εξειδικευμένα στελέχη καίριους τομείς, όπως η Υγεία, η Κοινωνική Πρόνοια, η Παιδεία, το δικα- 77

78 στικό σώμα κ.λπ., και παράλληλα δίνοντας πρωτοβουλία και ενδυναμώνοντας τις τοπικές αρχές. 9. Να υποστηριχθούν μη-κυβερνητικές οργανώσεις και κινήσεις αυτοβοήθειας που προωθούν έναν υγιή τρόπο ζωής, και ειδικά εκείνες οι κινήσεις που έχουν σα στόχο την πρόληψη ή τη μείωση βλαβών που σχετίζονται με το αλκοόλ. 10. Να εκπονηθούν κρατικά προγράμματα ευρείας βάσης, που θα παίρνουν υπόψη τους τον Ευρωπαϊκό Καταστατικό Χάρτη για το Αλκοόλ, με καθαρούς στόχους δράσης, παρακολούθηση και αξιολόγηση της έκβασής τους, τα οποία θα εκσυγχρονίζονται κατά περιόδους Η στρατηγική της Ε.Ε. για την κατανάλωση του αλκοόλ Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εφαρμόσει τη δική της ξεχωριστή στρατηγική για το αλκοόλ. Οι πιο σημαντικές διεθνείς νομικές συμφωνίες που επηρεάζουν την πολιτική απέναντι στο αλκοόλ είναι η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (General Agreement n Tariffs and Trade - GATT), που αφορά στα αγαθά, και η Γενική Συμφωνία Εμπορικών Υπηρεσιών (General Agreement n Trade in Services - GATS). Ωστόσο στην πράξη, η μεγαλύτερη επίδραση στην πολιτική κατά του αλκοόλ έχει επέλθει από τους νόμους της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί εμπορίου. Οι πιο πολλές περιπτώσεις αναφορικά με το αλκοόλ, πηγάζουν από τον κανονισμό φορολόγησης περί «εθνικού χειρισμού», που σημαίνει ότι τα κράτη απαγορεύεται να λειτουργούν υπό καθεστώς διακρίσεων -άμεσα ή έμμεσα- υπέρ των τοπικών προϊόντων και έναντι των εισαγώγιμων από άλλες περιοχές της Ε.Ε. Κάθε κράτος της Ε.Ε. έχει ένα σύνολο νόμων και διατάξεων που διαχωρίζουν το αλκοόλ από τα άλλα αγαθά του εμπορίου, συχνά για λόγους Δημόσιας Υγείας. Παρ όλη την οικουμενικότητα των πολιτικών απέναντι στο αλκοόλ, σχεδόν οι μισές ευρωπαϊκές χώρες ακόμη δεν έχουν ένα σχέδιο δράσης ή ένα συντονιστικό όργανο για το αλκοόλ. Ακόμη κι έτσι, οι περισσότερες χώρες έχουν προγράμματα πολιτικής κατά του αλκοόλ, από τα οποία τα σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα είναι τα πλέον συνηθισμένα σε όλη την Ευρώπη. Όλες οι χώρες επίσης έχουν 78

79 κάποια μορφή περιορισμών σε θέματα οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ, με όλες, πλην του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιρλανδίας και του Λουξεμβούργου, να έχουν ως ανώτατο επιτρεπτό όριο συγκέντρωσης του αλκοόλ στο αίμα των οδηγών, τα 0,5gr/lt που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι πωλήσεις αλκοόλ στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες γενικά διέπονται από περιορισμούς, σε λίγες περιπτώσεις λόγω ύπαρξης μονοπωλίου, συχνότερα λόγω της υποχρέωσης έκδοσης αδειών, ενώ συχνά υπάρχει και περιορισμός στα σημεία της πώλησης. Η φορολόγηση των αλκοολούχων σκευασμάτων είναι άλλη μία συνήθης πρακτική στις ευρωπαϊκές χώρες, αν και οι φόροι διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών. Αυτό γίνεται εμφανές στην περίπτωση της παραγωγής οίνου, όπου οι μισές ευρωπαϊκές χώρες δεν επιβάλουν κανενός είδους φορολογία, ενώ 1 στις 5 χώρες έχει ένα ποσοστό φόρου άνω των Ευρώ, προσαρμοσμένο στην αγοραστική δύναμη. Γενικά η φορολογία είναι υψηλότερη στη Βόρεια Ευρώπη και χαμηλότερη στη Νότια και σε περιοχές της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Αν και η Ε.Ε. από μόνη της, αδυνατεί να περάσει νόμους απλά για την προστασία της ανθρώπινης υγείας (τα κράτη - μέλη δεν έχουν δώσει αυτή τη δύναμη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς), κάποιες πολιτικές που αφορούν στο χειρισμό της εσωτερικής αγοράς μπορούν να ενσωματώσουν ένα ουσιαστικό ενδιαφέρον για την υγεία, όπως για παράδειγμα η διάταξη περί διαφήμισης του αλκοόλ στην Τηλεόραση Χωρίς Σύνορα. Κατά τα άλλα, οι ενέργειες της Ε.Ε. κατά του αλκοόλ χαρακτηρίζονται από νομική ατολμία, η οποία εμφανίζεται με τη μορφή μη δεσμευτικών αποφάσεων και συστάσεων που παροτρύνουν τα κράτη - μέλη προς κάποιο συγκεκριμένο τρόπο δράσης. Εν αντιθέσει με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο με τη συνεχώς αυξανόμενη επιρροή του, έχει υποστηρίξει αναμφίβολα τους διαφημιστικούς περιορισμούς στην Καταλονία και στη Γαλλία, αποδεχόμενο ότι «είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η διαφήμιση ενεργεί ως ενθάρρυνση για την κατανάλωση αλκοόλ». Η στρατηγική της Ε.Ε. για το αλκοόλ θεμελιώνεται με μια σειρά συστάσεων και οδηγιών και ολοκληρώνεται το 2006, με την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 24ης Οκτωβρίου 2006, με τίτλο «Μια στρατηγική της Ε.Ε. για τη στήριξη των κρατών - μελών στην προσπάθειά 79

80 τους να μειώσουν τις βλάβες που προκαλούνται από το αλκοόλ». Η στρατηγική θεσπίζει πέντε προτεραιότητες για τη μείωση της επιβλαβούς και επικίνδυνης κατανάλωσης αλκοόλ στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προστασία των νέων και των παιδιών, με στόχο: 1. τη μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ από ανηλίκους και μείωση της επικίνδυνης κατανάλωσης μεταξύ των νέων, 2. τη μείωση των βλαβών που προκαλούνται στα παιδιά που ζουν σε οικογένειες με προβλήματα αλκοολισμού και 3. τη μείωση της έκθεσης στο αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Μεταξύ των μέτρων που προτείνονται είναι οι περιορισμοί στην πώληση αλκοόλ, στην πρόσβαση σε αλκοολούχα ποτά και σε εμπορικές πρακτικές που μπορούν να επηρεάσουν τους νέους, καθώς και η προσπάθεια εμπλοκής της βιομηχανίας και του εμπορίου ποτών προς την κατεύθυνση αυτή. Καταπολέμηση της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ, με στόχο τη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων και των θανάτων, αναπηριών και τραυματισμών από αυτά. Τα μέτρα που προτείνονται είναι: 1. η θέσπιση χαμηλότερων μέγιστων επιτρεπόμενων συγκεντρώσεων, με στόχο το 0,2% για το γενικό πληθυσμό και το 0% για τους νέους οδηγούς, καθώς και για τους οδηγούς Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και οχημάτων επαγγελματικής χρήσης, 2. η πραγματοποίηση συχνών αλκοτέστ, 3. η διοργάνωση εκστρατειών αγωγής και ευαισθητοποίησης. Μείωση των βλαβών που προκαλούνται από το αλκοόλ στους ενηλίκους, με σκοπό: 1. τη μείωση των χρόνιων σωματικών και διανοητικών διαταραχών που συνδέονται με το αλκοόλ, 2. τη μείωση του αριθμού θανάτων εξαιτίας του αλκοόλ, 3. την ενημέρωση των καταναλωτών, ώστε να μπορούν να κάνουν συνειδητά τις επιλογές τους, και 4. τη μείωση των συσχετιζόμενων με το αλκοόλ βλαβών στο χώρο εργασίας. Τα προτεινόμενα μέτρα αφορούν στους χώρους εργασίας, στην οργάνωση εκστρατείας για τη μείωση της κατανάλωσης, την καθιέρωση άδειας πώλησης, την κατάρτιση των σερβιτόρων, κ.λπ. 80

81 Ανάληψη δραστηριοτήτων για την αύξηση της ευαισθητοποίησης, αναφορικά με τις συνέπειες της επιβλαβούς και επικίνδυνης κατανάλωσης αλκοόλ για την υγεία, την ικανότητα προς εργασία και την οδήγηση οχημάτων. Μεταξύ των ενεργειών που προτείνονται είναι η εφαρμογή γενικών προγραμμάτων αγωγής υγείας, που ξεκινούν από την παιδική ηλικία και συνεχίζονται μέχρι την εφηβεία, εκστρατείες με τη βοήθεια των μέσων ενημέρωσης, κ.λπ. Συλλογή αξιόπιστων στοιχείων, με σκοπό την παρακολούθηση και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των μέτρων και την εκπόνηση και την εφαρμογή αποτελεσματικότερων ενεργειών για την καταπολέμηση της επικίνδυνης κατανάλωσης αλκοόλ. Στη συνέχεια παρατίθενται περαιτέρω στοιχεία σχετικά με τις ευρωπαϊκές πολιτικές για τον έλεγχο της κατανάλωσης αλκοόλ. Στον ευρωπαϊκό χώρο εφαρμόζεται ήδη από τις διάφορες χώρες μια σειρά μέτρων και πολιτικών, που αποσκοπούν τόσο στον έλεγχο της προσφοράς αλκοολούχων ποτών, όσο και στον περιορισμό της ζήτησης. Τα μέτρα αυτά στοχεύουν αφενός στη μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ και αφετέρου στον περιορισμό των βλαπτικών επιπτώσεων από την κατανάλωση υπό ορισμένες συνθήκες. Τα σημαντικότερα μέτρα και πολιτικές είναι τα ακόλουθα: Νομοθετικός προσδιορισμός αλκοολούχων ποτών. Ο νομοθετικός καθορισμός της έννοιας των αλκοολούχων ποτών αποτελεί τη βάση για την άσκηση οποιασδήποτε πολιτικής, αφού με τον τρόπο αυτό καθορίζεται επί ποίων προϊόντων ισχύουν τα διάφορα περιοριστικά μέτρα. Ο προσδιορισμός γίνεται με κριτήριο την περιεκτικότητα των διαφόρων ποτών της αλκοόλης. Περιορισμοί στη διαθεσιμότητα. Οι περιορισμοί στη διαθεσιμότητα θέτουν φραγμούς και κανόνες στην ευκολία πρόσβασης στα αλκοολούχα. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει κάποιου είδους νομοθεσία αναφορικά με την παραγωγή και την πώληση αλκοολούχων. Σε ότι αφορά στην παραγωγή αλκοολούχων, σχεδόν το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών έχουν κάποιου είδους περιορισμούς, κυρίως με τη μορφή άδειας. Υπάρχουν εντούτοις και ορισμένες χώρες (π.χ. Ελβετία, Νορβηγία, Λουξεμβούργο), οι οποίες έχουν επιβάλει κρατικό μονοπώλιο στην παραγωγή αλκοολούχων υψηλής περιεκτικότητας. 81

82 Σε ότι αφορά στην πώληση, συνολικά ένας αριθμός οκτώ ευρωπαϊκών χωρών έχουν επιβάλλει κρατικό μονοπώλιο σε ορισμένα τουλάχιστον αλκοολούχα, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται κυρίως οι βόρειες χώρες (Φινλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Ισλανδία). Σε 24 χώρες απαιτείται κάποιου είδους άδεια για την πώληση αλκοολούχων, ενώ σε δέκα χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, δεν υπάρχει κανένας περιορισμός (WHO 2004). Οι περιορισμοί στις πωλήσεις σε καταστήματα σερβιρίσματος μπορεί να αφορούν (α) στον αριθμό ή στην πυκνότητα των σημείων πώλησης, (β) στα μέρη στα οποία μπορούν να γίνονται πωλήσεις, (γ) στις ημέρες και (δ) στις ώρες κατά τις οποίες επιτρέπονται οι πωλήσεις. Ο τρόπος εφαρμογής των περιοριστικών διατάξεων ποικίλλει σημαντικά από χώρα σε χώρα π.χ. στη Γαλλία και στη Γερμανία, απαγορεύεται η πώληση αλκοολούχων στους σταθμούς καυσίμων από τις 10 μ.μ. μέχρι τις 6 π.μ., ενώ σε ορισμένες χώρες απαγορεύεται η πώληση κατά τα Σαββατοκύριακα. Σημαντικά επίσης ποικίλλει ο βαθμός συμμόρφωσης προς τις υφιστάμενες διατάξεις. Περιορισμοί στην ηλικία πώλησης. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν υιοθετήσει περιοριστικά μέτρα στο ελάχιστο απαιτούμενο όριο ηλικίας για την πώληση αλκοολούχων, δεδομένου ότι το όριο ηλικίας έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας για την κατανάλωση και τις συνέπειές της. Έχει πράγματι διαπιστωθεί, ότι η επιβολή ορίου ηλικίας μειώνει την κατανάλωση στις μικρότερες ηλικίες. Τα υφιστάμενα όρια ποικίλουν στην Ευρώπη μεταξύ 15 και 20 έτη, ενώ στις Η.Π.Α. είναι έτη. Ωστόσο, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που καταδεικνύει η μελέτη του Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν. (2007) σε σχέση με την κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους και νέους, είναι το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία περίπου 70% - των εφήβων καταναλώνει αλκοολούχα ποτά σε χώρους όπου σύμφωνα με το νόμο απαγορεύεται η κατανάλωσή τους από άτομα ηλικίας κάτω των 17 ετών. Καταδεικνύεται με αυτόν τον τρόπο, ότι δεν αρκεί να υπάρχουν περιορισμοί στην πώληση των αλκοολούχων ποτών στους νέους αλλά πρέπει να βρεθούν και άλλες συμπληρωματικές μέθοδοι, π.χ. να δοθεί βάρος στην πρόληψη κ.ά., ώστε να προστατευθούν οι νέοι από την πρώιμη και υπέρμετρη κατανάλωσή τους. Νομοθεσία για την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ. Ο στόχος της νομοθεσίας για την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ είναι η μείωση του αριθμού των τροχαίων ατυχημάτων, θανάτων και τραυματισμών που 82

83 οφείλονται σ αυτήν. Το επίκεντρο των νομοθετικών παρεμβάσεων είναι η θέσπιση και τήρηση ενός ορίου μέγιστης επιτρεπτής συγκέντρωσης αλκοόλης στο αίμα, κατά τη διάρκεια της οδήγησης (BAC - Bld Alchl Cncentratin). Το όριο καθορίζεται με κριτήριο να μην υπάρχουν επιπτώσεις στην οδήγηση. Στην Ευρώπη, τα όρια που έχουν θεσπισθεί στις διάφορες χώρες, με λίγες εξαιρέσεις, μπορούν να ομαδοποιηθούν σε 3 κατηγορίες: Σε μια ομάδα το όριο είναι 0,5 mg/lit, σε μια δεύτερη ομάδα 0,2mg/lit (σκανδιναβικές χώρες, Πολωνία) ενώ μια τρίτη ομάδα χωρών έχει θέσει μηδενικό όριο (Τσεχία, Ουγγαρία, Ρουμανία κ.ά.). Εντούτοις, το πιο κρίσιμο σημείο είναι η επιτήρηση της εφαρμογής του ορίου και η επιβολή κυρώσεων, όταν αυτό παραβιάζεται. Πολιτική τιμών και φορολογίας. Εκτός από το ζήτημα των δημοσίων εσόδων, η οπτική της Δημόσιας Υγείας στο θέμα των τιμών και της φορολογίας των αλκοολούχων ποτών εστιάζεται στην προσπάθεια επιβολής μέτρων που να μειώνουν την κατανάλωση. Μια φορολογική πολιτική επί των αλκοολούχων ποτών που να έχει ως συνέπεια την αισθητή αύξηση των τιμών τους, μπορεί να περιορίσει την κατανάλωση και να έχει θετικές επιπτώσεις στην ικανή μείωση των βλαπτικών συνεπειών τους. Δεδομένων των διακυμάνσεων στις τιμές και των διαφορών στο εισόδημα και στην αγοραστική δύναμη του χρήματος στις διάφορες χώρες, είναι δύσκολο να υπάρξουν διεθνείς συγκρίσεις τιμών. Με την επιφύλαξη αυτή, ένας δείκτης που χρησιμοποιείται συχνά, είναι η σχέση τιμών μπύρας/κόλας, που ως δείκτης εκφράζει την πολιτική τιμών στα ήπια αλκοολούχα ποτά. Ένας άλλος δείκτης είναι η σχετική τιμή των αλκοολούχων σε σχέση με το κατά κεφαλή Α.Ε.Π., ο οποίος δείχνει πόσο φτηνή είναι κατά μέσο όρο η προμήθεια αλκοολούχων για τον πληθυσμό κάθε χώρας. Περιορισμοί στη διαφήμιση και στη χορηγία. Η διαφήμιση των αλκοολούχων έχει την τάση να παρουσιάσει την κατανάλωση του αλκοόλ ως κοινωνικά επιθυμητή, να προβάλει στάσεις που προάγουν την κατανάλωση και να προσελκύσει νέους καταναλωτές αλκοολούχων. Τα μέτρα για τον περιορισμό της διαφήμισης αποσκοπούν στην αποφυγή των παραπάνω παραγόντων. 83

84 Μολονότι από τις διάφορες μελέτες προκύπτει ότι ο περιορισμός της διαφήμισης έχει μικρή επίδραση στην κατανάλωση, θεωρείται ως ενδεδειγμένο μέτρο Δημόσιας Υγείας, ιδίως σε ότι αφορά στην προστασία των νέων. Μολονότι ολική απαγόρευση της διαφήμισης δεν υπάρχει σε καμία ευρωπαϊκή χώρα, εντούτοις, περιορισμοί της διαφήμισης ως προς το είδος των προϊόντων, τις ώρες, τα μέσα, τον προσανατολισμό στους νέους κ.λπ. υπάρχουν σε πολλές χώρες. Περιορισμοί στη διαφήμιση στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο ή στα γραπτά μέσα υπάρχουν σε όλες τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, με εξαίρεση την Ελλάδα, όπου το ζήτημα αυτό έχει ρυθμιστεί με αυτοδέσμευση μεταξύ του κλάδου και του κράτους, ενώ δεν υπάρχουν στις περισσότερες χώρες της Ανατολ. Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την Οδηγία 89/552/EEC, έχει καθορίσει μια σειρά κριτηρίων που πρέπει να εκπληρώνει η διαφήμιση αλκοολούχων στην τηλεόραση, χωρίς όμως να συνοδεύεται από τις σχετικές πιέσεις για την εφαρμογή της. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση σε ότι αφορά στους περιορισμούς στη χορηγία εκδηλώσεων από επιχειρήσεις πώλησης αλκοολούχων. Προειδοποιητική σήμανση επικινδυνότητας. Παρ ότι οι απόψεις για την ενδεχόμενη αποτελεσματικότητα της υποχρεωτικής αναγραφής προειδοποιητικής σήμανσης επικινδυνότητας πάνω στα αλκοολούχα ποτά είναι αμφιλεγόμενες και δεν έχουν θεσπιστεί από τα κράτη - μέλη της Ε.Ε., ούτε από σχετική «Οδηγία», οι περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης έχουν θεσπίσει κάποιου είδους μέτρα για την αναγραφή σαφών προειδοποιητικών σημάνσεων, τουλάχιστον κατά τη διαφήμιση των αλκοολούχων ποτών στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο ή τα έντυπα μέσα. Περιορισμοί δεν υπάρχουν στην Ελλάδα (με βάση τους κανονισμούς της αυτοδέσμευσης αναφέρεται σε όλες τις ενέργειες επικοινωνίας η φράση «Απολαύστε Υπεύθυνα») και σε μια σειρά χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Γαλλία, η Δανία, η Νορβηγία, η Σουηδία και η Ελβετία, υπάρχει πλήρης απαγόρευση της διαφήμισης στην εθνική τηλεόραση και στο ραδιόφωνο, ενώ σε άλλες μερικός περιορισμός. Χώροι ελεύθεροι χρήσης αλκοόλ. Η απαγόρευση της κατανάλωσης αλκοόλ σε ορισμένους δημόσιους χώρους στοχεύει αφενός στη διαμόρφωση 84

85 ασφαλούς περιβάλλοντος κατά το χρόνο ανάπαυσης και αφετέρου στη μείωση των κακώσεων και ατυχημάτων κατά την εργασία. Οι περισσότερες χώρες έχουν θεσπίσει κάποιου είδους απαγορεύσεις για ορισμένους χώρους και κυρίως δημόσια κτίρια, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και χώρους εργασίας. Ένας σχετικά μικρός αριθμός χωρών έχει επιβάλει επιπλέον απαγορεύσεις και στην κατανάλωση στα πάρκα και τους δρόμους. Πρόληψη και προαγωγή της υγείας. Τα μέτρα αυτά αποβλέπουν στο να προωθήσουν στον πληθυσμό υγιείς συνήθειες και τρόπους ζωής, που θα οδηγήσουν στον ενεργητικό περιορισμό της κατανάλωσης αλκοόλ για λόγους υγείας. Αντίστοιχα μέτρα είναι: Η ενημέρωση και πληροφόρηση του πληθυσμού. Η ανάπτυξη προγραμμάτων αγωγής υγείας μέσω των Mέσων Mαζικής Eνημέρωσης. Η προώθηση συμπεριφορών που αποσυνδέουν το αλκοόλ από τη διασκέδαση, περιορίζουν την κατανάλωση σε ορισμένες μόνο περιστάσεις κ.λπ. Η αγωγή υγείας στα σχολεία. Η ανάπτυξη προγραμμάτων και συμβουλευτικών υπηρεσιών για την έγκαιρη ανίχνευση κατανάλωση αλκοόλ. 85 παραγόντων κινδύνου για την επικίνδυνη

86 6. Αλκοολούχα ποτά vs μη αλκοολούχα ποτά 6.1. Τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα των μη αλκοολούχων ποτών Από τη μυθολογία ξεκινά η ιστορία των νερών και των πηγών όπου οι λαϊκές μας παραδόσεις αναφέρονται στο νερό και στα στοιχειά που το συντροφεύουν. Νεράιδες, δράκοντες, θεριά και στοιχειά κατοικούν σε υδάτινους τόπους. Το νερό της Ελλάδας από τη φύση του είναι εξαιρετικό νερό. Από έρευνες έχει αποδειχτεί ότι είναι εξαιρετικής ποιότητας και «ελαφρύ», δηλαδή ολιγομεταλλικό. Στην Ελλάδα η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού αυξάνεται περίπου 10% το χρόνο αλλά παραμένει κάτω από το μέσο όρο της υπόλοιπης Ευρώπης (περίπου ένα δις λίτρα κάθε χρόνο) ενώ πρώτοι στην κατανάλωσή του είναι οι 86

87 Ιταλοί. Σημειώνεται ότι, το νερό του δικτύου της Αττικής είναι από τα καλύτερα της Ευρώπης, τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να πιουν το δικό τους νερό βρύσης και καταφεύγουν στα εμφιαλωμένα. Οι πηγές από τις οποίες παράγεται το εμφιαλωμένο νερό, έχουν μικρές διαφοροποιήσεις μεταξύ τους, όσον αφορά την περιεκτικότητά τους σε μεταλλικά στοιχεία, κάτι που δεν ισχύει για την υπόλοιπη Ευρώπη. Πέραν της κατανάλωσης νερού, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, όπου ο άνθρωπος βρίσκεται πολλές ώρες εκτός σπιτιού, έχει οδηγήσει στην κατανάλωση συσκευασμένων χυμών φρούτων και λαχανικών, οι οποίοι είναι εύχρηστοι και προσβάσιμοι ανά πάσα στιγμή από τον καθένα (σχολείο, δρόμο, γραφείο), δίνουν τα πολύτιμα συστατικά που χρειάζεται το σώμα και παράλληλα συμβάλλουν στη σωστή ενυδάτωσή του. Παράλληλα, η σύγχρονη τεχνολογία τροφίμων έχει κάνει δυνατό τον εμπλουτισμό των συσκευασμένων χυμών με απαραίτητα στοιχεία για τον οργανισμό, όπως ασβέστιο, βιταμίνη D, η οποία διευκολύνει την απορρόφησή του από τον οργανισμό, αλλά και από άλλες λιποδιαλυτές βιταμίνες, όπως οι βιταμίνες Ε και Α, που προσφέρουν σημαντική προστασία στον οργανισμό. Στην Ελλάδα η παραγωγή χυμών φρούτων μακράς διάρκειας ξεκίνησε για πρώτη φορά το 1982, γεγονός το οποίο αποτέλεσε σημαντική καινοτομία. Μέχρι εκείνη τη στιγμή υπήρχαν οι συμπυκνωμένοι χυμοί οι οποίοι έπρεπε να αραιωθούν με νερό. Τα αναψυκτικά παραμένουν φυσικά ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης στη συγκεκριμένη αγορά. Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, οι έφηβοι που θα αποφασίσουν να επιλέξουν μη αλκοολούχα ποτά κατά την έξοδό τους θα προσφέρουν στον οργανισμό τους, ενέργεια, σωστή ενυδάτωση και απαραίτητα συστατικά για καλή υγεία. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι το EYZHN (ένα πρόγραμμα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου σε συνεργασία με τα Υπουργεία Παιδείας & Θρησκευμάτων και Πολιτισμού & Αθλητισμού) απευθυνόμενο στους νέους εφιστά την προσοχή σε θέματα, όπως η περιεκτικότητα του ποτού σε καφεΐνη ή αλκοόλ, καθώς και στο ενεργειακό του περιεχόμενο. Προτείνει κάποιες πιο ισορροπημένες ή πιο ελκυστικές προτάσεις, σε σχέση με τα αλκοολούχα ποτά, ώστε να έχει ο έφηβος εναλλακτικές λύσεις, όταν βγαίνει έξω. 87

88 Αρωματισμένο ανθρακούχο νερό Το νερό αποτελεί το καλύτερο μέσο ενυδάτωσης. Το ανθρακούχο νερό, ειδικότερα, αποτελεί μια πολύ καλή επιλογή όταν βγαίνουμε έξω, δεδομένου ότι αφενός συνεισφέρει στην ενυδάτωσή μας, αφετέρου δε μας επιβαρύνει με επιπλέον θερμίδες. Σε περίπτωση που θεωρούμε μονότονο το απλό ανθρακούχο νερό, μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική αποτελεί το αρωματισμένο ανθρακούχο νερό. Υπάρχει, για παράδειγμα, ανθρακούχο νερό αρωματισμένο με λεμόνι ή μαστίχα, το οποίο διαθέτει επιπρόσθετα γεύση και μπορούμε να το επιλέξουμε όλες τις ώρες της ημέρας. Τσάι Το τσάι αποτελεί μια πολύ καλή επιλογή ροφήματος, όταν βγαίνουμε την ημέρα, ειδικά ως εναλλακτική του καφέ, καθώς εκτός του ότι περιέχει αντιοξειδωτικές ουσίες, περιέχει και πολύ λιγότερη ποσότητα καφεΐνης. Το ζεστό τσάι από μόνο του δεν παρέχει θερμίδες και μάλιστα μπορούμε να το επιλέξουμε με κάποια γεύση, όπως φρούτα του δάσους, με σκοπό να αποφύγουμε την προσθήκη ζάχαρης. Εναλλακτικά, αντί για ζάχαρη, μπορούμε να προτιμήσουμε να προσθέσουμε ένα κουταλάκι του γλυκού μέλι. Όσον αφορά το κρύο τσάι, και αυτό μπορούμε να το επιλέξουμε με κάποια γεύση, όπως λεμόνι ή ροδάκινο, αλλά επειδή συνήθως περιέχει ζάχαρη, μας προτείνεται να επιλέγουμε τα τύπου «light», που έχουν λιγότερη ζάχαρη από τα κανονικά, ή ακόμα καλύτερα, αυτά χωρίς καθόλου προσθήκη ζάχαρης. Αναψυκτικά χωρίς ζάχαρη Σε περίπτωση που επιλέξουμε να καταναλώσουμε κάποιο αναψυκτικό, να φροντίσουμε να είναι αναψυκτικό τύπου «light ή zer», που δεν παρέχουν καθόλου θερμίδες και για αυτό είναι προτιμότερα σε σχέση με τα κανονικά. Χυμοί φρούτων Οι χυμοί φρούτων είναι πλούσιοι σε βιταμίνες και αντιοξειδωτικές ουσίες, οπότε είναι καλό να τους επιλέγουμε στις εξόδους μας. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι πολύ προτιμότερη εναλλακτική αποτελούν οι φυσικοί χυμοί φρούτων, αν και αυτοί είναι πλούσιοι θερμιδικά και φτωχοί σε διαιτητικές ίνες. Συνεπώς, χρειάζεται προσοχή στην κατανάλωσή τους, για να μην οδηγηθούμε σε υπερβολική ενεργειακή πρόσληψη. Πάντως, είναι 88

89 προτιμότεροι από τους έτοιμους, τυποποιημένους χυμούς του εμπορίου, οι οποίοι περιέχουν υψηλότερη ποσότητα ζάχαρης και ενδεχομένως συντηρητικά, χρωστικές και βελτιωτικά γεύσης. Ρόφημα σοκολάτας Τα ροφήματα σοκολάτας αποτελούν μια από τις διαθέσιμες επιλογές. Εντούτοις χρειάζεται προσοχή, καθώς πολλά από αυτά είναι επιβαρυμένα με πρόσθετη σαντιγί ή σιρόπι με γεύσεις ή ζαχαρούχο γάλα. Συνεπώς προτείνεται να καταναλώνουμε ένα απλό ρόφημα σοκολάτας, κατά προτίμηση χωρίς επιπρόσθετη ζάχαρη. Smthies Τα smthies αποτελούν μια καλή εναλλακτική, διότι αποτελούνται συνήθως από γιαούρτι και φρούτα, οπότε μπορούμε να τα επιλέξουμε ειδικά έναντι των milkshakes, τα οποία έχουν τις περισσότερες φορές επιπλέον ζάχαρη και σαντιγί. Μη αλκοολούχα ποτά Η κατανάλωση αλκοόλ στη συγκεκριμένη φάση της ζωής των εφήβων επιφέρει πολλαπλές αρνητικές συνέπειες στην υγεία τους, κάποιες από τις οποίες μπορεί να αποδειχθούν ιδιαιτέρως σοβαρές, οπότε μέχρι και τα 18 έτη το αλκοόλ συστήνεται να αποφεύγεται τελείως. Εντούτοις, αυτό δε σημαίνει ότι περιορίζονται οι επιλογές τους όταν βγαίνουν το βράδυ, καθώς υπάρχει μια αρκετά μεγάλη ποικιλία μη αλκοολούχων ποτών που μπορούν να καταναλώσουν. Για παράδειγμα, μπορούν να επιλέξουν kiwi ή γρεναδίνη με κάποιο αναψυκτικό, με το οποίο πιστεύουν ότι ταιριάζει γευστικά. Το kiwi είναι σιρόπι από ακτινίδιο, ενώ η γρεναδίνη είναι σιρόπι από ρόδι. Παρ όλο που η περιεκτικότητα των ποτών αυτών σε αλκοόλ είναι μηδενική, χρειάζεται μέτρο στην κατανάλωσή τους, λόγω των θερμίδων που παρέχουν το σιρόπι και το αναψυκτικό, γι αυτό και τους προτείνεται, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το αναψυκτικό που θα επιλέξουν να είναι «light ή zer». Επίσης, ελκυστικά είναι και τα μη αλκοολούχα ccktails, τα οποία περιέχουν κυρίως χυμούς ή σιρόπια φρούτων. Μπορούν, 89

90 για παράδειγμα, να επιλέξουν ένα ccktail με χυμό lime, μαύρη ζάχαρη, φύλλα δυόσμου και σόδα, το οποίο αν και δεν περιέχει αλκοόλ, παραπέμπει στο γνωστό mjit. Ωστόσο, και εδώ χρειάζεται προσοχή στην κατανάλωση των ποτών αυτών, λόγω των θερμίδων που τους παρέχουν. Τέλος, να αναφερθεί ότι υπάρχουν και μπύρες χωρίς αλκοόλ, τις οποίες και μπορούν να καταναλώσουν, αλλά πάντα με μέτρο Τα μειονεκτήματα των αλκοολούχων ποτών Η συχνή επιλογή αλκοολούχων ποτών όπως κρασιά και αποσταγμένα οινοπνευματώδη (ούζο, ουίσκι, μπράντυ, τζιν, βότκα) από τους εφήβους δεν ενδείκνυται καθώς κρύβει ποικίλους κινδύνους τόσο από τον τρόπο παρασκευής τους όσο και από τις επιδράσεις τους στην υγεία. Τα κρασιά παράγονται με ζύμωση των σταφυλιών. Τα κύρια στάδια παραγωγής του κρασιού είναι: συγκομιδή οινοποιήσιμων σταφυλιών, αποβοστρύχωση, θραύση των καρπών, εκχύλιση, πίεση, αλκοολική ζύμωση, μηλογαλακτική ζύμωση, ωρίμανση, διαύγαση, σταθεροποίηση, εμφιάλωση, αποθήκευση τελικού προϊόντος. Τα αποσταγμένα οινοπνευματώδη είναι ποτά που λαμβάνονται με απόσταξη. Ένα γενικό διάγραμμα παραγωγής των αποσταγμάτων αποτελείται από: παραλαβή πρώτων υλών, μαγείρεμα, ζύμωση, απόσταξη, διάλυση αποστάγματος με προσθήκη αλκοόλης, αποθήκευση αποστάγματος, προσθήκη αποσταγμένου νερού, ωρίμανση, εμφιάλωση, ετικετάρισμα, συσκευασία φιαλών, αποθήκευση, διανομή. Οι κυριότεροι κίνδυνοι που εμφανίζονται κατά την παραγωγή των κρασιών και των αποσταγμένων ποτών ανά στάδιο είναι: 1.Στο στάδιο της συγκομιδής περιλαμβάνονται φυσικοί και χημικοί κίνδυνοι. Οι καρποί θα πρέπει να είναι υγιείς και ολόκληροι χωρίς σάπια μέρη διαφορετικά θα αναπτυχθούν σύντομα οξειδώσεις. Συνεπώς η συγκομιδή θα πρέπει να γίνεται με προσοχή, ενώ οι ασθένειες στο αμπέλι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά μ ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα φυτοπροστασίας. Επιπροσθέτως όμως τα χρησιμοποιούμενα φυτοφάρμακα όταν δε χρησιμοποιούνται με το σωστό τρόπο αποτελούν χημικό κίνδυνο δίνοντας την πιθανότητα να παρουσιαστούν υπολείμματα φυτοφαρμάκων 90

91 πάνω από τα όρια. Τα μέσα μεταφοράς των σταφυλιών στο οινοποιείο θα πρέπει να καθαρίζονται αποτελεσματικά έτσι ώστε να αποφεύγεται πιθανή μικροβιακή επιμόλυνση. Κατά τις ημέρες της συγκομιδής μεγάλοι πληθυσμοί από μυγάκια (Drsphyla melangaster) πολιορκούν τα οινοποιεία. Τα μυγάκια αυτά αποτελούν φυσικό κίνδυνο καθώς μπορούν να εισέλθουν στο προϊόν σε οποιοδήποτε στάδιο με πιο σοβαρό την εμφιάλωση. Σωστή αντιμετώπιση του προβλήματος από το στάδιο της παραλαβής σταφυλιών και σε όλες τις γραμμές μειώνει τον κίνδυνο. Η χρήση νεφελοψεκασμών σε συνδυασμό με φερομονικές παγίδες και παγίδες UV είναι επιβεβλημένες λύσεις. 2. Όσον αφορά τα αποσταγμένα οινοπνευματώδη, όλες οι εισερχόμενες πρώτες ύλες όπως η αλκοόλη, οι αρωματικοί σπόροι, η ζάχαρη και οι γυάλινες φιάλες αγοράζονται από εγκεκριμένους προμηθευτές με κριτήριο τη διαθεσιμότητα και την ποιότητά τους. Το κρασί που χρησιμοποιείται για ούζο ή μπράντυ θα πρέπει να πληροί συγκεκριμένες προδιαγραφές. Η αλκοόλη που παραδίδεται σε βυτιοφόρα θα πρέπει να έχει τουλάχιστον 96 Vl%, να μην περιλαμβάνει πτητικές ανεπιθύμητες ουσίες και να έχει συγκέντρωση μεθανόλης μικρότερη από 0,5g/l. Η σύσταση της αλκοόλης μπορεί να ελεγχθεί με αέρια χρωματογραφία. Οι σπόροι πρέπει να είναι συμβατοί με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο για τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, βαρέων μετάλλων και μυκοτοξινών, ενώ υπόκεινται σε αναλύσεις για Escherichia cli, Bacillus cereus, Clstridium perfringens. Επίσης στην περίπτωση που χρησιμοποιούνται Β ύλες που εμπεριέχουν ζωικές πρωτεΐνες οι οποίες ανήκουν στα αλλεργιογόνα θα πρέπει να αναγράφονται στην ετικέτα του προϊόντος. 3. Ένας χημικός κίνδυνος που μπορεί να παρουσιαστεί κατά το στάδιο της αλκοολικής ζύμωσης του κρασιού, αλλά και κατά τη διάρκεια όλων των σταδίων επεξεργασίας του, είναι η προστιθέμενη ποσότητα του διοξειδίου του θείου. Η ποσότητα αυτή πρέπει να αναστέλλει και όχι να σκοτώνει το μεγαλύτερο μέρος της ενδογενούς χλωρίδας των μικροοργανισμών, όπως επίσης και να ρυθμίζει την οξύτητα και τη συγκέντρωση τανινών και σακχάρων στο χυμό. Το ποσό του θειώδους που προστίθεται καθορίζεται από τη νομοθεσία και γι αυτό το λόγο θα πρέπει να ζυγίζεται σε ό,τι μορφή (σκόνη, υγρή, αέρια) προστίθεται στο κρασί και να διενεργούνται χημικές αναλύσεις έτσι ώστε να είναι ελεγχόμενη η ποσότητά του. Επιπροσθέτως τα 91

92 θειώδη είναι αλλεργιογόνα και θα πρέπει να αναγράφονται στην ετικέτα των οίνων. Κατά το στάδιο της αλκοολικής ζύμωσης, χημικό κίνδυνο μπορεί να αποτελέσουν αυξημένες συγκεντρώσεις της αιθανόλης, η συγκέντρωση της αιθυλοκαρβαμιδίου και τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, διαλυμάτων καθαρισμού και αιθυλενογλυκόλης που έχουν νομοθετικά όρια και πρέπει να παρακολουθούνται από χημικές αναλύσεις. Επίσης θα πρέπει να αξιολογείται η αποτελεσματικότητα των καθαρισμών και η ποιότητα των διαλυμάτων καθαρισμού. 4. Κατά τη σταθεροποίηση του οίνου μπορεί να παρουσιαστεί χημικός κίνδυνος με παρουσία βαρέων μετάλλων πάνω από τα νομοθετικά όρια, όπως επίσης και υπολειπόμενος κυανιούχος σίδηρος ο οποίος προκαλεί θόλωμα. Οι διορθωτικές ενέργειες που μπορούν να εφαρμοστούν είναι απομάκρυνση των βαρέων μετάλλων και διήθηση ή διάλυση σε μεγάλες ποσότητες με προσθήκη μπεντονίτη και πρωτεϊνών. 5. Ένας πιθανός χημικός κίνδυνος στην παραγωγή των αποσταγμάτων είναι ο σχηματισμός αιθυλοκαρβαμιδίου. 6. Αν χρησιμοποιείται κρέμα γάλακτος ή σοκολάτα στα αποσταγμένα οινοπνευματώδη θα πρέπει να γίνεται έλεγχος για παρουσία ξένων υλών, όσο και μικροβιολογικές αναλύσεις για Salmnella, E. cli και Β. cereus. 7. Κατά το στάδιο της εμφιάλωσης το κρασί και τα αποσταγμένα οινοπνευματώδη εμφιαλώνονται κυρίως σε γυάλινες φιάλες οι οποίες σφραγίζονται με φελλό. Σε ότι αφορά τις γυάλινες φιάλες, η διαχείριση και οι κίνδυνοι περιγράφηκαν πιο πάνω. Στο κρασί, ο φελλός θα πρέπει να έχει τις σωστές διαστάσεις έτσι ώστε να αποφεύγονται πιθανές διαρροές. Η εμφιάλωση αποτελεί ένα πολύ ευαίσθητο στάδιο γιατί εκεί μπορούν να βρεθούν και τα τρία είδη του κινδύνου. Η μικροχλωρίδα του φελλού, παρουσία απολυμαντικών, απουσία ραγισμάτων, εκδορών και θραυσμάτων του λαιμού της αντιπροσωπεύουν τους χημικούς, βιολογικούς και φυσικούς κινδύνους. 92 φιάλης

93 Ο φελλός κατά την επαφή του με τον οίνο μπορεί να προκαλέσει παραγωγή δυσάρεστων οσμών όταν έχει μικροβιακή επιμόλυνση ή όταν οι παραγωγοί του δεν εφαρμόζουν ικανοποιητικό έλεγχο ποιότητας. Ο στόχος είναι η απουσία γαλακτικών βακτηρίων και ζυμών και μπορεί να επαληθευθεί με τη βοήθεια μικροβιολογικών αναλύσεων. Όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο τα αλκοολούχα ποτά επιδρούν στον οργανισμό ενός εφήβου, συχνά οι έφηβοι αναρωτιούνται αν τα αλκοολούχα ποτά έχουν διατροφική αξία, πόσες θερμίδες αποδίδουν και αν παχαίνουν. Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικές σχετικά με τις επιπτώσεις του αλκοόλ στην υγεία. Τα κύρια συστατικά των αλκοολούχων ποτών είναι το νερό και η αιθυλική αλκοόλη, η οποία ναι μεν συγκαταλέγεται στα θερμιδογόνα στοιχεία (κάθε γραμμάριό της αποδίδει περίπου 7 θερμίδες), ωστόσο δεν αποτελεί απαραίτητο συστατικό, δηλαδή δεν υπάρχει κάποια οργανική ανάγκη για την πρόσληψή της. Επί της ουσίας η αιθυλική αλκοόλη είναι μια τοξική ουσία, η τοξικότητα της οποίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως π.χ. η ποσότητα (δόση), η συχνότητα λήψης και η ικανότητα του οργανισμού να την αποβάλλει. Βεβαίως, ορισμένα (όχι όλα!) από τα αλκοολούχα ποτά περιέχουν επιπλέον διατροφικά στοιχεία, κάποια εκ των οποίων μπορεί να έχουν θετικές επιδράσεις στην υγεία και να συνεισφέρουν στη θρεπτική πληρότητα της διατροφής μας. Για παράδειγμα, η ρεσβερατρόλη, μια ουσία που βρίσκεται κυρίως στο κόκκινο κρασί, φαίνεται ότι έχει ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες και προστατευτική δράση κατά των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Πόσες θερμίδες αποδίδουν; 93

94 Η θερμιδική απόδοση κάθε αλκοολούχου ποτού ανά τυπικό σερβίρισμα εξαρτάται κυρίως από την περιεκτικότητά του σε αιθυλική αλκοόλη και σάκχαρα, επομένως υπάρχουν σημαντικές διαφορές ακόμα και ανάμεσα σε ποτά ίδιου είδους. Κατά μέσο όρο 1 ποτηράκι (120 ml) κόκκινο κρασί αποδίδει περίπου 80 θερμίδες, 1 ποτηράκι (30g) τσίπουρο 95 θερμίδες, ενώ 1 ποτήρι (250 ml) μπύρα lager 103 θερμίδες. Τελικά παχαίνουν ή όχι; Παρ ότι όλα τα αλκοολούχα ποτά αποδίδουν θερμίδες (κοκτέιλ, λικέρ και γενικά ποτά με υψηλούς αλκοολικούς βαθμούς τις περισσότερες), η κατανάλωσή τους οδηγεί σε αύξηση βάρους μόνο εάν οι προσλαμβανόμενες θερμίδες από το σύνολο της διατροφής είναι υπερβολικές, κάτι που όμως συμβαίνει αρκετά συχνά όταν το πολύ ποτό συνοδεύεται από πολύ φαγητό, π.χ. συνεχή τσιμπολογήματα ξηρών καρπών. Αντίθετα, έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα που έχουν μέτρο στο φαγητό τους και πίνουν 1-2 ποτηράκια αλκοόλ ημερησίως τείνουν να είναι λεπτότερα συγκριτικά με εκείνα που είτε πίνουν πάρα πολύ είτε δεν πίνουν καθόλου. Η μπύρα, το κρασί και τα κοκτέιλ συνοδεύουν συχνά τις βραδινές εξόδους ή τα γεύματα. Πώς επηρεάζει όμως αυτή η συνήθεια την όψη της επιδερμίδας; Δεν έχουν όλα τα αλκοολούχα ποτά την ίδια επίδραση στην υγεία του δέρματος. Επίσης, παρατηρούνται διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, επειδή ο οργανισμός ανδρών και γυναικών μεταβολίζει με διαφορετικό τρόπο το αλκοόλ. Συγκεκριμένα, το αλκοόλ επηρεάζει τη δομή των οιστρογόνων της γυναίκας. Διάφανα ποτά vs σκουρόχρωμα ποτά Τόσο η βότκα, το τζιν και η τεκίλα όσο και το ρούμι και το ουίσκι περιέχουν σημαντική ποσότητα αλκοόλ, το οποίο αφυδατώνει το δέρμα και συνεπώς συμβάλλει στην εμφάνιση των ρυτίδων. Ωστόσο, η διαδικασία ζύμωσης που ακολουθείται για την παραγωγή των σκουρόχρωμων ποτών έχει σαν αποτέλεσμα την παραγωγή ουσιών που επιβαρύνουν περισσότερο την επιδερμίδα. 94

95 Μοχίτο & μαργαρίτα Οι μεγάλες ποσότητες ζάχαρης που περιέχουν αυτά τα δύο κοκτέιλ όπως και τα περισσότερα κοκτέιλ άλλωστε επιταχύνει τη διαδικασία γήρανσης της επιδερμίδας και επιδεινώνει τα σημάδια της ακμής. Επίσης, τα δύο κοκτέιλ μπορεί να περιέχουν και σημαντική ποσότητα αλατιού, το οποίο οδηγεί στην κατακράτηση υγρών και το πρήξιμο στο πρόσωπο. Μπύρα vs κρασί Είναι τα δύο πιο «ακίνδυνα» ποτά που μπορούμε να επιλέξουμε. Τόσο η μπύρα όσο και το κρασί περιέχουν αντιοξειδωτικές ουσίες και άλλα ευεργετικά συστατικά, όπως βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε αλκοολούχο ποτό έχει αρνητική επίδραση στην επιδερμίδα μας, ο αντίκτυπος όμως είναι αμελητέος εάν δεν υποκύψουμε σε υπερβολές και καταχρήσεις. Συμπερασματικά, οι αρνητικές επιπτώσεις των αλκοολούχων ποτών γενικότερα στην υγεία μπορούν να μετριαστούν μόνο με λογική και υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ Οδηγίες σωστής κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών Οι αρνητικές επιδράσεις της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών μπορούν να μετριαστούν αν οι έφηβοι περιορίσουν τη χρήση τους, ενημερωθούν κατάλληλα και ακολουθήσουν κάποιες σαφείς οδηγίες που αφορούν τη σωστή και ασφαλή κατανάλωση αλκοόλ. Σύμφωνα με έρευνες, η παγκόσμια κατά κεφαλήν κατανάλωση αλκοόλ παρουσιάζει διαφοροποιήσεις αλλά είναι ιδιαίτερα αυξημένη ειδικά στην Ευρώπη. Αναλυτικότερα, σε παγκόσμιο επίπεδο, η μέση κατά κεφαλήν κατανάλωση καθαρού αλκοόλ για άτομα άνω των 15 ετών είναι περίπου 5,8 λίτρα ετησίως. Ωστόσο, η κατανάλωση παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ των χωρών. Ενδεικτικά, στη Γερμανία, στη Γαλλία και στην Ισπανία η κατ άτομο κατανάλωση καθαρού αλκοόλ αγγίζει τα 10 λίτρα το χρόνο, ενώ στην Ινδία είναι κάτω από 1 λίτρο ετησίως. Στην Ελλάδα, η μέση ετήσια κατανάλωση καθαρού αλκοόλ το 2003 ήταν 7,7 λίτρα, ενώ ο Ευρωπαϊκός μέσος όρος για την ίδια χρονιά ήταν 9,1 λίτρα. 95

96 Οι συνέπειες της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών μπορούν να γίνουν ευκολότερα κατανοητές αν εξεταστεί εκτενέστερα ο τρόπος με τον οποίο το αλκοόλ μεταβολίζεται από τον οργανισμό μας. Το αλκοόλ απορροφάται γρήγορα και πλήρως από το στομάχι και το έντερο. Η κατανάλωση αλκοόλ με άδειο στομάχι και η παρουσία διοξειδίου του άνθρακα (ανθρακικό) αυξάνουν την ταχύτητα απορρόφησης, ενώ η κατανάλωση κατά τη διάρκεια ή μετά από γεύμα μειώνει το ρυθμό απορρόφησης. Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι η κατανάλωση αλκοολούχου ποτού με αναψυκτικό light (με γλυκαντικά) οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα αλκοόλ στο αίμα σε σχέση με την κατανάλωση του ίδιου ποτού με κανονικό αναψυκτικό (με ζάχαρη). Η είσοδος του αλκοόλ στην κυκλοφορία του αίματος ξεκινά 10 λεπτά μετά την κατανάλωσή του και φτάνει στη μέγιστη τιμή σε λεπτά. Το αλκοόλ παραμένει στην κυκλοφορία του αίματος μέχρι το ήπαρ (συκώτι) να το διασπάσει. Όμως, ο ρυθμός με τον οποίο το ήπαρ έχει τη δυνατότητα να διασπά το αλκοόλ είναι περιορισμένος (περίπου 1 ποτό ανά ώρα) και πέραν αυτού τα επίπεδα αλκοόλ στο αίμα συνεχώς αυξάνουν, με τοξικές συνέπειες για τον οργανισμό. Το εύλογο ερώτημα που τίθεται είναι αν και πότε η κατανάλωση αλκοόλ μας κάνει καλό. Η διαθέσιμη βιβλιογραφία έχει να επιδείξει πολλές ευεργετικές επιδράσεις του αλκοόλ στο ανθρώπινο σώμα, μεταξύ των οποίων: καλύτερο λιπιδαιμικό προφίλ χαμηλότερη αρτηριακή πίεση λιγότερο οξειδωτικό στρες αυξημένη ινσουλινοευαισθησία μειωμένη φλεγμονή καλύτερη ενδοθηλιακή λειτουργία ευχάριστη διάθεση, λιγότερο στρες, ενίσχυση της όρεξης, κοινωνικότητα, αίσθηση ευεξίας Ωστόσο, τα παραπάνω οφέλη που τελικά μειώνουν τον κίνδυνο για διάφορα χρόνια νοσήματα όπως τα καρδιαγγειακά, ο σακχαρώδης διαβήτης 96

97 και το μεταβολικό σύνδρομο, προϋποθέτουν συγκεκριμένες πρακτικές στην κατανάλωση αλκοόλ Ορθές πρακτικές κατανάλωσης Η ασφαλής και ευεργετική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να επιτευχθεί με τις ακόλουθες πρακτικές: Μέτρο: Σύμφωνα με τις διεθνείς συστάσεις, η ποσότητα αλκοόλ που συστήνεται είναι 1 ποτό ημερησίως για τις γυναίκες και 2 για τους άντρες. Ως 1 ποτό ορίζεται 1 ποτήρι κρασί (150 ml), 1 μπουκάλι/κουτάκι μπύρα (330 ml) ή 1 δόση αποστάγματος (45 ml). Συχνότητα: Ειδικά στους άντρες η κατανάλωση της παραπάνω ποσότητας σε καθημερινή βάση έχει καλύτερη συσχέτιση με τα παραπάνω οφέλη υγείας, ανεξάρτητα από το είδος του ποτού. Ποιότητα: Παραδοσιακά, το κόκκινο κρασί θεωρείται το πιο ευεργετικό μεταξύ των αλκοολούχων ποτών, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε πολυφαινόλες (ουσίες με αντιοξειδωτική δράση). Ωστόσο, πλέον φαίνεται ότι το ίδιο το αλκοόλ είναι εκείνο που ασκεί την κύρια προστατευτική δράση, ανεξάρτητα από το είδος του ποτού στο οποίο περιέχεται. Επίσης, νέα δεδομένα δείχνουν ότι ορισμένες μπύρες περιέχουν άλλα αντιοξειδωτικά σε μικρότερες ποσότητες από ότι οι πολυφαινόλες στο κόκκινο κρασί, οι οποίες όμως απορροφώνται σε μεγαλύτερο βαθμό, προσφέροντας σημαντικό όφελος. Τρόπος κατανάλωσης: Η κατανάλωση αλκοόλ μαζί με το φαγητό φαίνεται να αποφέρει μεγαλύτερα οφέλη. Φυσικά υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Όταν δεν τηρούνται τα παραπάνω, το αλκοόλ μπορεί να μεταμορφωθεί από φίλο σε εχθρό, αφού η υπερκατανάλωση μπορεί να οδηγήσει σε σειρά δυσάρεστων συνεπειών τις οποίες ήδη προαναφέραμε: Παχυσαρκία: Το αλκοόλ έχει σχεδόν τις ίδιες θερμίδες με το λίπος και η αυξημένη κατανάλωσή του συχνά εκτοπίζει άλλα θρεπτικά συστατικά από τη διατροφή. Ακόμα, η κατανάλωση αλκοόλ συχνά συνοδεύεται με άλλες θερμιδογόνες τροφές (πατατάκια, ξηροί καρποί, μεζέδες) που επίσης οδηγούν σε αύξηση βάρους. 97

98 Υπέρταση: Σε άτομα με χρόνια υπέρταση, η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ (πάνω από 3 ποτά τη μέρα) μειώνει τη δραστικότητα των αντιυπερτασικών φαρμάκων και μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε εγκεφαλικό. Στομαχικά προβλήματα: Το αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση γαστρίτιδας και πεπτικού έλκους. Ηπατικά προβλήματα: Το συκώτι είναι το πρώτο όργανο που προσβάλλεται από την κατάχρηση του αλκοόλ. Καρκίνος: Tο αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης μορφών καρκίνου όπως στόματος, φάρυγγα, λάρυγγα, οισοφάγου, ήπατος, παγκρέατος, μαστού. Ψυχοκοινωνικά προβλήματα: Επιδρά αρνητικά στην κοινωνικότητα και στην ψυχολογία και οδηγεί στην εκδήλωση βίας, στην αύξηση της εγκληματικότητας, σε οικογενειακά προβλήματα, κοινωνικό αποκλεισμό, ενώ δρα αρνητικά και στην παραγωγικότητα κατά την εργασία. Εθισμός: Ο εθισμός στο αλκοόλ είναι ανάλογος των ναρκωτικών και αποτελεί χρόνιο και δυσεπίλυτο πρόβλημα. Όμως, εκτός από τον αλκοολισμό, ένα όλο και συχνότερο φαινόμενο ειδικά στους νέους είναι η μεμονωμένη κατάχρηση αλκοόλ. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να μην υπάρχει εξάρτηση, όμως το άτομο καταφεύγει σε συχνή και αυξημένη κατανάλωση (πάνω από 5 ποτά σε ένα βράδυ) το λεγόμενο binge drinking. Τροχαία ατυχήματα: Το αλκοόλ μειώνει τα αντανακλαστικά και ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αύξηση του αριθμού των τροχαίων ατυχημάτων τις νυχτερινές και πρώτες πρωινές ώρες. Θάνατος: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το αλκοόλ προκαλεί 1,8 εκατομμύρια θανάτους το χρόνο. Φυσικά, όλα τα παραπάνω αναφέρονται σε περιπτώσεις κατάχρησης, αφού η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ έχει να προσφέρει σημαντικά οφέλη υγείας. Ωστόσο παρ ότι δεν υπάρχει σαφής ορισμός- κατάχρηση μπορεί να θεωρηθεί κάθε κατανάλωση που υπερβαίνει τις συστάσεις. Επίσης, το όφελος που επιφέρει η κατανάλωση σύμφωνα με τις συστάσεις δε λειτουργεί αθροιστικά, δηλαδή ενώ 1-2 ποτά τη μέρα έχουν ευεργετικές ιδιότητες, πάνω από 2 ποτά -όλα σε 1 βράδυ- αναιρούν κάθε όφελος. Συνεπώς, το μήνυμα που συνοδεύει την κατανάλωση αλκοόλ είναι για ακόμα μια φορά- παν μέτρον άριστον. Η αλήθεια είναι ότι το σύνολο της βιβλιογραφίας δείχνει ότι η κατανάλωση αλκοόλ παρουσιάζει καρδιοπροστατευτική δράση όταν γίνεται 98

99 με μέτρο και σε καθημερινή βάση και από άτομα χωρίς ιατρικό ιστορικό. Ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και δυο ποτά την ημέρα για τους άνδρες μπορούν να συνεισφέρουν στην καλύτερη λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος. Όμως όταν ξεπερνούμε τις συνιστώμενες ποσότητες τότε παρουσιάζονται δυσάρεστες καταστάσεις όπως: ταχυκαρδία, υπόταση, ζάλη, γαστρεντερικές διαταραχές. Επίσης, δεν πρέπει να θεωρούμε ότι με τα αλκοολούχα ποτά ενυδατωνόμαστε καθώς το αλκοόλ έχει διουρητική δράση η οποία οδηγεί σε απώλεια υγρών. Τέλος, δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η υπερκατανάλωση αλκοόλ οδηγεί σε αύξηση βάρους. Ένα γραμμάριο αλκοόλ αποδίδει 7 Kcal. Αν δε το ποτό έχει και ζάχαρη ή χυμό ή αναψυκτικό, τότε το θερμιδικό του περιεχόμενο αυξάνεται. Ακολουθούν κάποιες χρήσιμες συμβουλές για σωστή κατανάλωση αλκοόλ: Δε θα πρέπει να υπερβαίνετε τα όρια ασφαλείας που είναι για τους άνδρες τα 4 ποτά και για τις γυναίκες τα 3 ποτά ημερησίως. Επιλέξτε απλά ποτά με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ όπως η μπύρα και το κρασί. Αποφύγετε διάφορα κοκτέιλς ενισχυμένα με γλυκαντικά γιατί από τη μια έχουν περισσότερες θερμίδες και από την άλλη η ζάχαρη αυξάνει την απορρόφηση του αλκοόλ από τον οργανισμό. Μην πίνετε ποτέ με άδειο στομάχι. Στη συνέχεια παρατίθενται πληροφορίες για την ανατομία των αλκοολούχων ποτών ώστε η κατανάλωση αλκοόλ να γίνεται συνειδητά με μέτρο και υπευθυνότητα. Ένα ποτήρι κόκκινο κρασί 120 ml αποδίδει 90 Kcal Το κόκκινο κρασί θεωρείται πολύ καλή πηγή φλαβονοειδών (ουσίες με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση), όπως είναι η ρεσβερατρόλη. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι ουσίες αυτές αυξάνουν την «καλή» χοληστερόλη, εμποδίζουν την πήξη του αίματος και βοηθούν στην πρόληψη της αθηροσκλήρωσης. 99

100 Ένα ποτήρι λευκό κρασί 120 ml αποδίδει 80 Kcal Υπάρχουν πολλές μελέτες που δείχνουν ότι οποιοδήποτε αλκοολούχο ποτό έχει καρδιοπροστατευτική δράση και όχι μόνο το κόκκινο κρασί. Υπάρχουν δε πολλοί που το καλοκαίρι προτιμούν τον λευκό από τον κόκκινο οίνο. Άλλωστε, ταιριάζει καλύτερα με τις θαλασσινές γεύσεις. Ένα ποτήρι μπύρα 350 ml αποδίδει 150 Kcal Η μπύρα είναι ένα ποτό με πολύ μικρή περιεκτικότητα σε αλκοόλ. Η μπύρα περιέχει 4-5 % αλκοόλ. Μελέτη έχει δείξει ότι άνδρες οι οποίοι κατανάλωναν μπύρα είχαν μικρότερες πιθανότητες εμφάνισης στεφανιαίας νόσου από άνδρες που κατανάλωναν άλλου είδους αλκοολούχα ποτά. Η μπύρα είναι μια πολύ ευχάριστη επιλογή για το καλοκαίρι, θα πρέπει όμως να είμαστε πολύ προσεκτικοί γιατί μπορούμε να καταναλώσουμε μεγάλη ποσότητα λόγω της δροσερής και ελαφριάς της γεύσης χωρίς να το αντιληφθούμε. Ένα mjit 90 ml αποδίδει 170 kcal Ένα mjit αποδίδει αρκετές θερμίδες γιατί εκτός του αλκοόλ περιέχει και ζάχαρη. Η αλήθεια είναι ότι είναι ιδιαίτερα γευστικό και δροσιστικό και ότι η ζάχαρη είναι λίγο δύσκολο να αφαιρεθεί από τη συνταγή καθώς προσδίδει ιδιαίτερη γεύση και βοηθάει στην ενίσχυση της γεύσης και της μυρωδιάς των μυρωδικών. Ένα ούζο 45 ml αποδίδει 120Kcal Kcal Το ούζο παραδοσιακά αν και έχει περίπου 40% περιεκτικότητα σε αλκοόλ, το θερμιδικό του περιεχόμενο ποικίλλει καθώς μπορεί να περιέχει μέσα ζάχαρη. Συνήθως η ζάχαρη που προστίθεται υπολογίζεται περίπου στα 50 γραμμάρια ανά λίτρο. 100

101 Ένα ουίσκι 45 ml αποδίδει 100 kcal Εάν επιλέξουμε να καταναλώσουμε ουίσκι να προτιμήσουμε το σκέτο με πάγο ή με νερό. Η όποια προσθήκη ανθρακούχων ροφημάτων από τη μια αυξάνει το ενεργειακό περιεχόμενο και από την άλλη βοηθάει στην αύξηση της απορρόφησης του αλκοόλ από τον οργανισμό. Όσον αφορά τη θρεπτική αξία του ουίσκι μελέτες δείχνουν ότι ευεργετεί την καρδιά γιατί προκαλεί αγγειοδιαστολή των αρτηριών και ειδικά των στεφανιαίων. Μια βότκα 45 ml αποδίδει 100 kcal Το καλοκαίρι η βότκα συνηθίζεται να πίνεται με την προσθήκη κάποιου χυμού. Έχει την ίδια περιεκτικότητα σε αλκοόλ με το ουίσκι και θεωρείται από πολλούς ως «σκληρό» ποτό. Από μια μελέτη που έχει γίνει φαίνεται ότι η βότκα είναι καλύτερο ποτό από το ουίσκι όσον αφορά τις άμεσες επιπτώσεις τους όπως πονοκέφαλος, ναυτία, δίψα, εύκολη κόπωση ακόμα και την επόμενη ημέρα. Ένα τζιν 45 ml αποδίδει 100 kcal Πολλοί πιστεύουν ότι το τζιν δεν περιέχει καθόλου θερμίδες και μάλιστα θεωρούν το τζιν με τόνικ σαν «ποτό της δίαιτας». Η αλήθεια, όμως, είναι διαφορετική καθώς το τζιν έχει περιεκτικότητα 40% σε αλκοόλ και αποδίδει τόσες θερμίδες όσο και μια μερίδα ουίσκι ή βότκας. Από την άλλη μια μερίδα τζιν τόνικ μας δίνει περίπου 140 Kcal, καθώς και το τόνικ μας δίνει θερμίδες. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω προκύπτει επιπλέον το ερώτημα αν κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και δίαιτα μπορούν να συνυπάρχουν. Η απάντηση είναι ότι μπορούν, αρκεί η κατανάλωση αλκοόλ να γίνεται με μέτρο ώστε να μην υπάρχει υπερπρόσληψη άδειων θερμίδων. Οι μελέτες δείχνουν ότι εάν είμαστε ικανοποιημένοι από το βάρος μας ή τρώμε μια υγιεινή - ισορροπημένη διατροφή και ασκούμαστε συστηματικά, τότε είναι πιθανό να μπορούμε να πιούμε (συγκρατημένα) χωρίς να αυξηθεί το βάρος μας. Πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι μια πράξη ισορροπίας - οι 101

102 θερμίδες που καταναλώνονται έναντι των θερμίδων που καίγονται μεταβολίζονται. Οφείλουμε επίσης να τονίσουμε ότι, πριν καταναλώσουμε αλκοόλ φροντίζουμε να είμαστε συγκρατημένοι ώστε να μην το μετανιώσουμε όταν γυρίσουμε σπίτι. Το αλκοόλ περιέχει κινδύνους. Η αυτοσυγκράτησή μας μειώνεται όσο περισσότερο πίνουμε. Τα πολλά βάλε μου άλλο ένα μπορεί να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, κάτι το οποίο εάν συμβαίνει μόνο 12 φορές το χρόνο δεν είναι πρόβλημα. Το πρόβλημα προκύπτει όταν αυτό επαναλαμβάνεται συχνά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η επιτρεπόμενη κατανάλωση αλκοόλ για τους άνδρες είναι ένα με δύο ποτά καθημερινά, ενώ για τις γυναίκες είναι ένα. Φυσικά δεν είναι όλα τα αλκοολούχα ποτά ίδια. Όπως οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες και τα λιπαρά, έτσι και τα ποτά: υπάρχουν καλά ποτά και υπάρχουν και αρκετά κακά ποτά. Εάν πίνουμε για λόγους υγείας, το αλκοόλ μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες εμφάνισης εγκεφαλικού επεισοδίου και καρδιαγγειακών παθήσεων. Εάν πίνουμε μαζί με το γεύμα μας, το αλκοόλ θα κάνει τα φαγητά πιο απολαυστικά. Αλλά εάν πίνουμε για να μας αλλάξει η διάθεση, το πιο πιθανό είναι να το παρακάνουμε. Όταν επιθυμούμε να καταναλώσουμε αλκοόλ μια μέρα, φροντίζουμε να κόψουμε κάποιες θερμίδες από το φαγητό μας ή να κάψουμε περισσότερες θερμίδες με μια πιο εντατική άσκηση. Εάν θέλουμε να πιούμε σε μια γιορτή τότε φροντίζουμε αυτό που θα πιούμε να περιέχει όσο το δυνατόν λιγότερες θερμίδες. Πρέπει να ξέρουμε ότι όσο πιο σκέτο είναι το ποτό μας, τόσο λιγότερες θερμίδες περιέχει. Πρέπει επίσης να λέμε όχι σε συνδυασμούς ποτών με ζάχαρη και αναψυκτικά που προσθέτουν περιττές και ανεπιθύμητες θερμίδες. Ειδικότερα, ακολουθούν τα 5 καλύτερα ποτά για όσους κάνουν δίαιτα: Καθαρό ποτό: Είτε με πάγο είτε με νερό είτε σκέτο, μια μερίδα βότκα, ρούμι, ουίσκι ή τζιν έχει περίπου 100 θερμίδες και σχεδόν καθόλου υδατάνθρακες. Αναμιγμένα ποτά: Μόνο όσα περιέχουν σόδα, τόνικ, αναψυκτικά τύπου light ή νερό. Τα αναμιγμένα ποτά είναι καλύτερα γευστικά από τα σκέτα και διαρκούν περισσότερο. Να ξέρετε ότι κάποιο αναψυκτικό ή κάποιος χυμός μπορεί να προσθέσει άλλες 100 θερμίδες και αρκετή ζάχαρη σε κάθε ποτό. 102

103 Κρασί: Μια μερίδα (120ml) λευκό ή κόκκινο κρασί περιέχει περίπου 100 θερμίδες και λίγους υδατάνθρακες - 3 γραμμάρια το ποτήρι λευκό κρασί και 5 γραμμάρια το ποτήρι κόκκινο κρασί. Αποφύγετε τα γλυκά κρασιά. Περιέχουν 15 γραμμάρια υδατάνθρακα ανά ποτήρι. Μπύρα light: Μια κανονική μπύρα περιέχει περίπου 150 θερμίδες και 13 γραμμάρια υδατάνθρακα, ενώ μια μπύρα light περιέχει περίπου 100 θερμίδες και μόνο 5 γραμμάρια υδατάνθρακα. Κοκτέιλ με χυμό λαχανικών: Ένα Bldy Mary (βότκα με τοματοχυμό και μπαχαρικά) περιέχει μόνο 140 θερμίδες σε σχέση με τις 240 θερμίδες που περιέχει μια βότκα με χυμό πορτοκάλι. Ό,τι και να διαλέξετε πάντως, μείνετε μακριά από ποτά που περιέχουν κρέμα (White Russian ή Kahlua με κρέμα). Μερικά ποτά έχουν τις ίδιες διατροφικές αξίες με ένα γλυκό! Άλλα ποτά που πρέπει να αποφεύγουμε είναι τα εξής: τα λικέρ, τα οποία περιέχουν τις διπλάσιες θερμίδες από ένα σκέτο ποτό και τα ποτά με περίεργα ονόματα και πολλά συστατικά που μπορεί να περιέχουν μέχρι και 500 θερμίδες ανά ποτήρι. Τέλος, ένα ακόμη πιο ανησυχητικό φαινόμενο που αντιμετωπίζουν συχνά οι έφηβοι εξαιτίας της υπέρμετρης κατανάλωσης αλκοόλ πέρα από την πρόσληψη θερμίδων είναι το hangver. Θα σας έχει τύχει (σε άλλους περισσότερες φορές και σε άλλους λιγότερες) να πιείτε λίγο παραπάνω κάποιο βράδυ και την επόμενη μέρα το πρωί να αισθάνεστε σαν να είστε άρρωστοι. Αυτό στα αγγλικά ονομάζεται hangver και είναι το σύμπτωμα μιας τοξικής προσβολής του συκωτιού. Το συκώτι είναι το όργανο το οποίο καθαρίζει (φιλτράρει) το αλκοόλ και ανάλογα με το ύψος, το βάρος, το φύλο, την ηλικία και το σωματότυπό μας, αυτό που πίνουμε, στην ποσότητα που το πίνουμε και σε συνδυασμό με αυτό που τρώμε μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα να πάθουμε hangver. Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και ο οργανισμός του λειτουργεί διαφορετικά, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι οι περισσότεροι συνήθως δεν μπορούν να επεξεργαστούν παραπάνω από μια μερίδα ποτό - 1 ποτήρι (120ml) κρασί (κόκκινο ή άσπρο) ή 1 ποτήρι (240ml) μπύρα ή 1 ποτηράκι (60ml) οινοπνευματώδες ποτό - την ώρα. Γενικά, όσο περισσότερο λίπος έχουμε στο σώμα μας τόσο πιο δύσκολη είναι η επεξεργασία του αλκοόλ στον οργανισμό. 103

104 Για να μην υποφέρουν από ανάλογα δυσάρεστα συμπτώματα, ακολουθούν 5 συμβουλές απευθυνόμενες στους εφήβους προκειμένου να αποφύγουν το hangver: Φάτε. Όσο περισσότερο τρώτε, τόσο περισσότερο διυλίζετε τα συμπτώματα από το αλκοόλ. Προσοχή όμως γιατί η υπερκατανάλωση φαγητού μπορεί να οδηγήσει σε υπερκατανάλωση αλκοόλ και κατά συνέπεια σε αύξηση του σωματικού σας βάρους. Πίνετε ενώ πίνετε! Νερό όμως! Πιείτε ένα ποτήρι νερό μαζί με κάθε ποτό. Πίνετε αφού πιείτε! Νερό πάλι! Το αλκοόλ αφυδατώνει τον οργανισμό με αποτέλεσμα να αισθάνεστε άσχημα την επόμενη μέρα το πρωί. Πιείτε άφθονο νερό πριν ξαπλώσετε. Να ξέρετε ποιο ποτό σας πειράζει. Κάποιοι άνθρωποι είναι αρκετά ευαίσθητοι σε μερικά είδη αλκοόλ όπως το κόκκινο κρασί. Καλές επιλογές είναι η μπύρα τύπου light (light γιατί έχει λιγότερο αλκοόλ) και το κρασί με σόδα. Ένα bldy Mary (τοματοχυμός με vdka) περιέχει λιγότερες θερμίδες από ένα sea breeze ή ένα screw driver (γιατί αυτά περιέχουν φρουτοχυμό). Αποφεύγετε τα ποτά που περιέχουν συνδυασμό αλκοόλ και φρουτοχυμού ή άλλα κανονικά αναψυκτικά γιατί περιέχουν πολλή ζάχαρη και πολλές θερμίδες (π.χ. margaritas και daiquiris). Σκεφτείτε πριν κοιμηθείτε. Μην πάρετε αναλγητικά πριν κοιμηθείτε. Εάν χρειαστεί πάρτε όταν ξυπνήσετε. Προτού ξαπλώσετε φάτε ένα σνακ όπως ψωμί με λίγο μέλι, πιείτε ένα - δύο ποτήρια νερό και μετά κοιμηθείτε. Το επόμενο πρωί, πιείτε ένα δυνατό καφέ, πάρτε ένα αναλγητικό και αποφύγετε το αλκοόλ για την υπόλοιπη μέρα, ξεκουράζοντας έτσι τον οργανισμό σας. Οι παραπάνω οδηγίες σωστής κατανάλωσης αλκοόλ οδηγούν σε ασφαλή διασκέδαση και αποτροπή κινδύνων για την υγεία των εφήβων. 104

105 7. Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους 7.1. Δημιουργία και προβολή αρνητικών προτύπων Ο αλκοολισμός είναι αναμφισβήτητα ένα τεράστιο διεθνές πρόβλημα. Στις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες έχει εξελιχθεί σε μάστιγα. Στην Ελλάδα παραδοσιακά «ξέραμε» το κρασί, το ούζο και το τσίπουρο. Μετά τον πόλεμο τα ποτά με υψηλή περιεκτικότητα αλκοόλης άρχισαν να «μπαίνουν» στις προτιμήσεις μας. Πρώτα το brandy και αργότερα το vermuth και το whisky άρχισαν να εισχωρούν κυρίως στα «ανώτερα» κοινωνικά στρώματα. Σήμερα η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών υψηλής περιεκτικότητας έχει ξεπεράσει την κατανάλωση των παραδοσιακών ποτών. Οι διαφορές αυτών των ποτών από το κρασί σχετίζεται τόσο με τον τρόπο παραγωγής, δηλαδή απόσταξη αντί φυσικής ζύμωσης, αλλά και με τη μεγάλη νοθεία που παρατηρείται. Τα νοθευμένα ποτά περιέχουν συνήθως ξυλόλη ή μεθανόλη, ουσίες που σε μεγάλες ποσότητες προκαλούν σοβαρές βλάβες που φτάνουν μέχρι την τύφλωση. Όμως ακόμη κι αν τα ποτά αυτά είναι «καθαρά» ο κίνδυνος βλάβης του ήπατος παραμένει εξαιρετικά υψηλότερος από εκείνο που επαπειλεί η κατανάλωση κρασιού. 105

106 Σε κάθε περίπτωση η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί πρόβλημα για την υγεία και η διαφήμιση των αλκοολούχων ποτών θα πρέπει, όπως κι εκείνη των τσιγάρων, να ελέγχεται. Το σημαντικότερο μέσο προβολής διαφημίσεων είναι η τηλεόραση. Η παρακολούθηση της τηλεόρασης αποτελεί μια πολύ σημαντική και καθημερινή δραστηριότητα των παιδιών και των εφήβων. Σύμφωνα με μελέτες σε ανεπτυγμένες χώρες υπολογίζεται ότι παρακολουθούν κατά μέσο όρο 3 έως 4 ώρες τηλεόραση καθημερινώς. Μέχρι το έτος που θα αποφοιτήσουν από το σχολείο μέσης εκπαίδευσης θα έχουν περάσει περισσότερο χρόνο μπροστά από την τηλεόραση παρά στις τάξεις τους. Η τηλεόραση μπορεί να προσφέρει πληροφόρηση, ψυχαγωγία και συντροφιά στα παιδιά αλλά μπορεί και να τα επηρεάσει με πολλούς ανεπιθύμητους τρόπους. Η παρακολούθηση της τηλεόρασης κρατά μακριά τα παιδιά από άλλες πολύ σημαντικές δραστηριότητες όπως το διάβασμα, το παιχνίδι, οι σχολικές εργασίες, οικογενειακές αλληλοεπιδράσεις και κοινωνική ανάπτυξη και μόρφωση. Σύμφωνα με συμπεράσματα ερευνών από την Αμερικανική Ακαδημία Ψυχιατρικής του παιδιού και του εφήβου τα παιδιά που παρακολουθούν τηλεόραση για μεγάλο χρονικό διάστημα καθημερινώς παρουσιάζουν τα εξής μειονεκτήματα: έχουν χαμηλότερους βαθμούς στο σχολείο είναι υπέρβαρα εξασκούνται λιγότερο διαβάζουν λιγότερο Ένα πολύ ανησυχητικό δεδομένο είναι ότι τα παιδιά παίρνουν πληροφόρηση από την τηλεόραση που μπορεί να είναι ακατάλληλη ή λανθασμένη. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Ψυχιατρικής του παιδιού και του εφήβου, πολύ συχνά τα παιδιά δεν μπορούν να κάνουν τη διάκριση μεταξύ του πραγματικού και αυτού που είναι του τομέα φαντασίας όσον αφορά θέματα που παρουσιάζονται στην τηλεόραση. Επηρεάζονται από χιλιάδες διαφημίσεις που βλέπουν κάθε χρόνο πολλές από τις οποίες αφορούν παιχνίδια, έτοιμα φαγητά, αμφιβόλου αξίας ζαχαρωτά ή άλλα ανάλογα παιδικά εδέσματα και ακόμη διαφημίσεις για αλκοόλ. 106

107 Η τηλεοπτική διαφήμιση των αλκοολούχων ποτών είναι πολύ μεγάλης έκτασης κι ασφαλώς αποτελεί παρότρυνση, ιδιαίτερα για τους εφήβους στην κατανάλωσή τους. Στην Αμερική όπου το πρόβλημα είναι εξαιρετικά σοβαρό έχουν γίνει εκατοντάδες μελέτες και τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. «Μέχρι την ηλικία των 18 ετών οι έφηβοι έχουν παρακολουθήσει στην τηλεόραση διαφημίσεις για ποτά» (CQ Researcher, 1992). «Η κατανάλωση αλκοόλ από τους τηλεοπτικούς ήρωες, παρουσιάζεται ως γοητευτική συνήθεια και χωρίς σοβαρές συνέπειες» (Atkin, 1984). Η εντυπωσιακή τηλεοπτική εικόνα αλλά και σύγχυση του τηλεοπτικού μηνύματος με την πραγματικότητα «εξαναγκάζουν» ουσιαστικά στην αποδοχή των προτεινομένων. «Η τηλεοπτική διαφήμιση αλλάζει τις συνήθειες ως προς την κατανάλωση αλκοόλ. Τα νεαρά άτομα αναφέρουν ότι έχουν μεγαλύτερη διάθεση να πιουν αλκοόλ αφού παρακολουθήσουν διαφημίσεις αλκοολούχων από ότι έχουν συνήθως» (American Jurnal f Public Health, 1994; Austin, 1994). «Στην ηλικία των 14 ετών τα παιδιά είναι απολύτως ενημερωμένα από τα μηνύματα των διαφημίσεων για το αλκοόλ» (Aitken, 1988). «Στην ηλικία των 16 ετών τα παιδιά συμπεριλαμβάνουν διαφημίσεις για ποτά στις αγαπημένες τους διαφημίσεις» (Cvell, 1991). «Στην Αμερική τα παιδιά παρακολουθούν διαφημιστικά μηνύματα για αλκοολούχα ποτά κάθε χρόνο» (American Academy f Pediatrics). «Το 1996, στην Αμερική υπήρχαν εννέα εκατομμύρια συστηματικοί πότες κάτω των 21 ετών. Από αυτούς τα ήταν μέθυσοι και από αυτούς οι εξαιρετικά βαρείς πότες, δηλαδή άτομα που κατανάλωναν τουλάχιστον 5 αλκοολούχα ποτά την ημέρα επί τουλάχιστον 5 ημέρες το μήνα» (U.S. Department f Health and Human Services, 1996). «Για την αποτελεσματικότερη προώθηση των προϊόντων οι διαφημίσεις συνδέουν την κατανάλωση αλκοόλ με κοινωνικότητα, 107

108 κομψότητα, ελκυστικότητα, επιτυχία, ειδυλλιακές καταστάσεις, περιπέτεια» (Pstman, 1988). «Οι τηλεοπτικές διαφημίσεις μπύρας συχνά παρουσιάζουν τους πότες σε συνθήκες ενδεχόμενου κινδύνου. Στο 33% των διαφημίσεων οι πότες οδηγούν αυτοκίνητα, κολυμπούν ή οδηγούν σκάφη» (Alchl, Health and Research Wrld, 1993). «Οι εταιρείες παραγωγής μπύρας ξόδεψαν το 1996, 600 εκατομμύρια δολάρια για διαφήμιση στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο και μόνο 90 εκατομμύρια για όλες τις άλλες μορφές διαφήμισης» (Wall Street Jurnal, 1996). Είναι σαφές ότι η αποδοτικότητα της τηλεοπτικής διαφήμισης είναι σαφώς μεγαλύτερη από κάθε άλλο μέσο. «Οι διαφημίσεις αλκοολούχων στα αθλητικά προγράμματα το 1991 ήταν τουλάχιστον 3.3 ανά ώρα» (Madden, 1991). Όπως επίσης είναι σαφές ότι το κοινό των αθλητικών προγραμμάτων αποτελεί βασικό στόχο για τις εταιρείες παραγωγής αλκοολούχων. Ας δούμε ορισμένα στοιχεία του επιστημονικού περιοδικού Τhe American Academy f Pediatrics όπως δημοσιεύονται στις ηλεκτρονικές σελίδες του και αφορούν σε σχετική έρευνα του Stanfrd University (1998). «Σε έρευνα που έγινε σε περισσότερους από μαθητές της τρίτης γυμνασίου, βρέθηκε ότι για κάθε μια επιπλέον ώρα παρακολούθησης βιντεοκλίπ, αυξάνεται στο 31% η επιθυμία για κατανάλωση αλκοόλ μέσα στους επόμενους 18 μήνες. Σε αντίθεση με το ποσοστό εκείνων που βλέπουν άλλα θέματα στην τηλεόραση και στους οποίους το σχετικό ποσοστό είναι μόλις 10%.». Ακόμη στην ίδια έρευνα σημειώνεται ότι: «Ενώ όσοι παρακολουθούν τηλεόραση και βιντεοκλίπ διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να αποκτήσουν τη συνήθεια του αλκοόλ, αντίθετα δε συμβαίνει το ίδιο με εκείνους που ασχολούνται με τα cmputer και τα vide games». Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η τηλεοπτική διαφήμιση αποτελεί σοβαρό παράγοντα εξώθησης των πολιτών, και ιδιαίτερα των εφήβων, στη βλαβερή συνήθεια του αλκοολισμού με σοβαρά επακόλουθα στην υγεία τους αλλά και την κοινωνική ζωή τους. 108

109 Εκτός από τη διαφήμιση, μεγάλη σημασία στην ανάπτυξη διάθεσης κατανάλωσης αλκοόλ έχουν και τα υπόλοιπα τηλεοπτικά θεάματα. Όταν οι πρωταγωνιστές των ταινιών ή των σήριαλ παρουσιάζονται με ένα ποτήρι στο χέρι ή σε κατάσταση μέθης είναι προφανές ότι αυτό δημιουργεί προβλήματα. Ιδιαίτερα μάλιστα καθώς ο πρωταγωνιστής είναι ο «καλός» και οι πράξεις του αναγνωρίζονται γενικότερα από το θεατή ως «πρέπουσες». Συνηθέστατα μάλιστα η κατανάλωση αλκοόλ από τον «ήρωα» δε συνδυάζεται με δυσάρεστες συνέπειες, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό για το μήνυμα που εισπράττει ο θεατής. Βέβαια οι «κακές» συμπεριφορές των «ηρώων» δεν αφορούν μόνο στο αλκοόλ. Όλες σχεδόν οι «κακές» συνήθειες προβάλλονται, είτε αυτές είναι ευθέως βλαπτικές για το ίδιο το άτομο, είτε για την κοινωνία. Ναρκωτικά, κάπνισμα, θέματα σεξ, οδήγηση με υπερβολική ταχύτητα, αδιαφορία για τον κίνδυνο, επιβολή με τη βία, επιδεξιότητα στην εξαπάτηση είναι κάποιες από αυτές. Υπάρχει ο κίνδυνος νεαρά άτομα και παιδιά που εντυπωσιάζονται εύκολα, να εκλαμβάνουν ορισμένες καταστάσεις και συμπεριφορές ως αποδεκτές και ασφαλείς ενώ στην πραγματικότητα είναι ακατάλληλες, νοσηρές ή αντικοινωνικές. Οι διαπιστώσεις αυτές είναι γεγονός που πρέπει να μας κάνει να ανησυχήσουμε για τα παιδιά και τους εφήβους. Τι μπορούμε να κάνουμε; είναι καλό να βλέπουμε προγράμματα τηλεόρασης με τα παιδιά μας να διαλέγουμε για τα παιδιά μας και να τα παροτρύνουμε να βλέπουν προγράμματα κατάλληλα για την ψυχική και πνευματική τους ανάπτυξη πρέπει να τοποθετήσουμε χρονικά όρια για το πόση τηλεόραση θα βλέπουν τα παιδιά σε καθημερινό και εβδομαδιαίο επίπεδο η τηλεόραση πρέπει να είναι κλειστή κατά τη διάρκεια των φαγητών ή τις ώρες που μελετούν τα παιδιά να κλείνουμε την τηλεόραση όταν θεωρούμε ότι υπάρχουν προγράμματα ακατάλληλα για τα παιδιά Ο ρόλος των γονέων για το θέμα της παρακολούθησης της τηλεόρασης από τα παιδιά πρέπει να είναι περισσότερο ενεργός και να γίνεται ευκαιρία θετικής αλληλοεπίδρασης γονιών και παιδιών. Ειδικότερα, οι γονείς είναι καλό να ενδιαφέρονται και να είναι περίεργοι για το τι βλέπουν τα παιδιά τους στην τηλεόραση. Πρέπει να δίνουν χρόνο και να συζητούν μαζί με τα παιδιά 109

110 τα προγράμματα που βλέπουν. Είναι καλό ταυτόχρονα να επικροτούν τις καλές συμπεριφορές, τη φιλία, τη συνεργασία και το ενδιαφέρον για τους άλλους. Η συζήτηση θεμάτων που προκύπτουν από τα προγράμματα μαζί με τα παιδιά όπως για παράδειγμα πόσο πραγματικά μπορεί να είναι κάποια γεγονότα που προβάλλονται, η σύγκριση αυτών που βλέπουν με την πραγματικότητα, η ανάλυση σε κατανοητή γλώσσα του ρόλου και των επιδιώξεων των διαφημίσεων μπορεί να προσφέρει ανεκτίμητη βοήθεια και υπηρεσία στα παιδιά. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η τηλεόραση που είναι αναπόσπαστο και αναγκαίο μέρος της ζωής μας μπορεί να έχει σημαντικές αρνητικές επιδράσεις στα παιδιά. Όμως μπορεί να γίνει με τη συμβολή και καθοδήγηση των γονέων, φτάνει να δώσουν χρόνο στα παιδιά, ένα πολύτιμο εργαλείο για την περαιτέρω μόρφωσή τους και κατανόηση της κοινωνίας ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τα πολλά και πολύπλοκα προβλήματα που πρόκειται να συναντήσουν στη ζωή τους. Στη Μ. Βρετανία όπου η κατανάλωση αλκοόλ από εφήβους είναι ιδιαίτερα αυξημένη, η βιομηχανία οινοπνευματωδών παραβαίνει τη βρετανική νομοθεσία περί διαφήμισης, σχεδιάζοντας καμπάνιες που απευθύνονται σε νέους ανθρώπους και υπονοούν ότι η κατανάλωση αλκοόλ εγγυάται φίλους και διασκέδαση, σύμφωνα με την ανάλυση που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2010 στο British Medical Jurnal. Έγγραφα και εκθέσεις που συνέλεξε η Βρετανική Επιτροπή Υγείας από εταιρείες οινοπνευματωδών αποκαλύπτουν ότι στοιχεία ερευνών αγοράς σε 15χρονους και 16χρονους εφήβους χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό των διαφημίσεων, και ότι έμφαση δίνεται στη διαφήμιση του αλκοόλ στους νέους που κλείνουν τα 18. «Οι νεότερες γενιές αποτελούν το κύριο target grup των διαφημίσεων αλκοόλ» αναφέρει η έκθεση που δημοσίευσε πρόσφατα το British Medical Jurnal. «Παρ όλο που τα έγγραφα αναφέρονται στο συγκεκριμένο target grup ξεκινώντας από το νόμιμο όριο ηλικίας για την κατανάλωση αλκοόλ, τα 18 χρόνια δηλαδή, αυτή η διάκριση δε γίνεται πάντα. Έτσι, στοιχεία ερευνών σε 15χρονους και 16χρονους χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό των διαφημίσεων, ενώ αναγνωρίζεται ξεκάθαρα ότι ορισμένα προϊόντα έχουν απήχηση στα παιδιά. Το Lambrini, για παράδειγμα, 110

111 αναφέρεται ως παιδικό ποτό». «Πολλές αναφορές γίνονται στην ανάγκη να στρατολογηθούν νέοι καταναλωτές και να εδραιωθεί η προτίμησή τους σε ένα συγκεκριμένο προϊόν. Η Carling, για παράδειγμα, δίνει μεγάλη έμφαση στην προώθηση του φεστιβάλ της, Carling Weekend, διαφημίζοντάς το ως «την πρώτη επιλογή για τον παρθένο στα φεστιβάλ» και προσφέροντας δωρεάν διαφημιστικές σκηνές και ένα κουτάκι μπύρας για πρωινό». Η διαφημιστική νομοθεσία προβλέπει ότι η διαφήμιση δεν πρέπει να απευθύνεται άμεσα σε ηλικιακές ομάδες κάτω των 18, να σχετίζεται με, ή να αντανακλά, τη νεανική κουλτούρα. Τα έγγραφα αποκτήθηκαν από την Επιτροπή κατά τη διάρκεια της πρόσφατης έρευνάς της για το αλκοόλ, η ανάλυση της οποίας είχε ανατεθεί στον καθηγητή Gerard Hastings και τους συναδέλφους του στο Ινστιτούτο Κοινωνικού Marketing, στο Πανεπιστήμιο του Stirling. Καθότι η διαφήμιση αλκοόλ είναι μια τεράστια βιομηχανία, αξίας οκτακοσίων εκατομμυρίων λιρών ετησίως, η έρευνα επικεντρώθηκε σε τέσσερις μόνο κατασκευαστές, αλλά βασίστηκε σε χιλιάδες σελίδες έγγραφου και ηλεκτρονικού υλικού των εταιρειών και των γραφείων επικοινωνίας τους, τα οποία περιελάμβαναν σημειώσεις συσκέψεων, briefs πελατών και media, διαφημιστικά budgets και αποτελέσματα ερευνών αγοράς. Οι καμπάνιες στοχεύουν στο να σχετιστούν με τη νεότητα, λένε οι Hastings και συνεργάτες. T Smirnff Ice θέλει να γίνει το πιο αναγνωρίσιμο νεανικό brand, ξεπερνώντας το αποσμητικό Lynx. Τα νέα μέσα, όπως το Facebk και τα υπόλοιπα scial netwrks, προτιμώνται έναντι των παραδοσιακών για το νεανικό κοινό τους. Άλλα έγγραφα έδειξαν ότι οι καμπάνιες υπονοούσαν πως το αλκοόλ έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει την κοινωνική επιτυχία του καταναλωτή του. Το Lambrini περιγράφεται ως scial lubricant, ενώ το μήνυμα του WKD είναι το it s all abut having a laugh with yur mates. Φυσικά, η βιομηχανία αντέδρασε έντονα στο δημοσίευμα. Η εταιρεία οινοπνευματωδών Diage GB ισχυρίστηκε ότι το άρθρο ήταν χυδαία παρερμηνεία και διαστρέβλωση των στοιχείων που παρείχε για την έρευνα. Ο γενικός διευθυντής της, Simn Litherland, δήλωσε ότι «ακατάλληλες ηλικιακές ομάδες και πρώιμες προτάσεις που περιλήφθηκαν στη διαδικασία ανάπτυξης στρατηγικής απορρίφθηκαν σε πολύ αρχικό στάδιο». «Είμαστε φοβερά απογοητευμένοι από το γεγονός ότι τα εμπιστευτικά και εμπορικά ευαίσθητα 111

112 στοιχεία που παρείχαμε καλή τη πίστη στην επιτροπή τέθηκαν στη διάθεση του καθηγητή Hastings για να τα χρησιμοποιήσει προς όφελος της δικής του δημόσιας ατζέντας». Από 600 έως 800 εκατομμύρια λίρες το χρόνο ξοδεύονται σε διαφημίσεις αλκοόλ, τη στιγμή που περί τους ανθρώπους χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους στην Αγγλία και την Ουαλία εξαιτίας της κατάχρησης αλκοόλ. Εταιρείες αλκοολούχων ποτών κατηγορούνται ότι στοχεύουν σε παιδιά για την προώθηση των προϊόντων τους μέσω ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebk και το Twitter. Η βρετανική μη κερδοσκοπική οργάνωση Alchl Cncern προειδοποιεί ότι διαφημίσεις των αλκοολούχων ποτών κατακλύζουν τις σελίδες αυτές που είναι τόσο δημοφιλείς σε νέους αλλά και σε παιδιά ηλικίας 8 με 17 ετών. Διαδικτυακά παιχνίδια, διαγωνισμοί και βίντεο από πάρτυ πλημμυρισμένα στο αλκοόλ είναι τα μέσα που χρησιμοποιούν οι ποτοποιίες προκειμένου να προσεγγίσουν τα παιδιά. Το μάρκετινγκ στις ιστοσελίδες αυτές γίνεται επίσης με την αποστολή μηνυμάτων και με διαφημίσεις που εμφανίζονται ξαφνικά στον ιστοχώρο, χωρίς να γίνεται η διάκριση εάν ο δέκτης τους είναι ανήλικος. Έρευνα δείχνει ότι οι διαφημίσεις έχουν σοβαρό αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά βλέπουν το αλκοόλ. Η ανταπόκριση των ανηλίκων είναι μεγάλη και το φαινόμενο παίρνει πιο σοβαρές διαστάσεις, δεδομένου ότι το 49% των παιδιών 8 με 17 ετών έχει το δικό του προφίλ σε κάποιο ιστότοπο όπως το Facebk. Οι έφηβοι τείνουν να επαινούν διάφορες μάρκες ποτών, να δημιουργούν ανεπίσημες σελίδες γύρω από το αγαπημένο τους ποτό και να μοιράζονται φωτογραφίες και σχόλια όπου καυχιούνται για τις μεγάλες ποσότητες αλκοόλ που καταναλώνουν. Η οργάνωση επιμένει πως οι διαφημίσεις αλκοολούχων θα πρέπει να καταργηθούν από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και πως οι εταιρείες θα πρέπει να επιβάλλουν περιορισμούς σε ανεπίσημες σχετικές σελίδες που δημιουργούνται από το κοινό. Στην έρευνα με τίτλο «Νέα Μέσα, Νέο Πρόβλημα;» καταγράφονται οι γνωστές μάρκες αλκοολούχων ποτών Fsters, WKD, Carling, Budweiser, Carlsberg, Bacardi και Smirnff, ως οι πιο δημοφιλείς στα παιδιά, οι οποίες έχουν τη δική τους επίσημη ιστοσελίδα, αλλά και επιπλέον παρουσία στο Facebk και το Twitter. Άλλο σκέλος του προβλήματος είναι πως οι ανήλικοι δηλώνουν ψευδή ημερομηνία γέννησης για 112

113 να εισέλθουν στις ιστοσελίδες των εταιρειών αλκοολούχων ποτών, οι οποίες χρησιμοποιούν αναποτελεσματικούς μηχανισμούς ελέγχου των χρηστών. Τα παραπάνω στοιχεία της έρευνας αφορούν τους εφήβους της Μ. Βρετανίας αλλά η διαφήμιση λειτουργεί και επηρεάζει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όλους τους εφήβους παγκοσμίως. Δημιουργεί και προβάλει αρνητικά πρότυπα συμπεριφοράς τα οποία εντέχνως παρουσιάζονται ως δημοφιλή κι ελκυστικά με αποτέλεσμα να πείθει τους νέους ότι το αλκοόλ προσφέρει κύρος και καταξίωση. Θεωρείται επομένως απαραίτητο να αναπτυχθεί η κριτική ικανότητα των εφήβων για να μην υιοθετούν αβίαστα συμπεριφορές και στάσεις που προωθούνται μέσω των διαφημίσεων Ο ενημερωτικός ρόλος των διαφημίσεων Οι ανησυχητικές διαστάσεις που έχει λάβει η κατανάλωση αλκοόλ τόσο σε ενήλικους όσο και σε ανήλικους έχει οδηγήσει την πολιτεία αλλά και διάφορους μη κυβερνητικούς φορείς και εταιρείες να αναλάβουν την προώθηση διαφημιστικών εκστρατειών καθώς και την προβολή διαφημιστικών σποτ κατά του αλκοόλ στα Μ.Μ.Ε. Οι διαφημιστικές καμπάνιες των ελληνικών και ξένων υπουργείων υγείας και μεταφορών έχουν ως στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού όσον αφορά την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ τόσο για την αποφυγή εθισμού όσο και για την αποφυγή πρόκλησης ατυχήματος κατά την οδήγηση. Η Μ. Βρετανία και η Σουηδία, δύο από τις ευρωπαϊκές χώρες όπου η κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους είναι ιδιαίτερα αυξημένη, έχουν δραστηριοποιηθεί λανσάροντας διαφημιστικές καμπάνιες ενάντια στην κατάχρηση του αλκοόλ. Ειδικότερα, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του σοκ, το υπουργείο Μεταφορών της Βρετανίας προωθεί μια νέα διαφημιστική καμπάνια που έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλ πριν από την οδήγηση. Το σκηνικό της διαφήμισης στήθηκε στις τουαλέτες διάφορων pubs στην Αγγλία και κρυφές κάμερες κατέγραψαν τις αντιδράσεις των ανυποψίαστων θυμάτων τις στιγμές που κοιτάζουν στον καθρέφτη. Ξαφνικά, ακούγονται λάστιχα που στριγγλίζουν και ένα "θύμα 113

114 τροχαίου" συγκρούεται με τον καθρέφτη. Πρόκειται για μια εμπειρία που τρομάζει όχι μόνο τους πρωταγωνιστές της «φάρσας» αλλά και το θεατή. Στην αποτροπή της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ από τους επιβάτες στοχεύει επίσης η καμπάνια του Εθνικού Δικτύου Σιδηροδρόμων της Βρετανίας. Τα περιστατικά που περιλαμβάνονται σε βίντεο που θα προβάλλεται σε όλους τους σταθμούς μετρό, αποτελούν παράδειγμα προς αποφυγή μετά από το θάνατο ενός ανθρώπου αλλά και τον τραυματισμό Μεταξύ των περιστατικών που προβάλλονται στο βίντεο, είναι μία Βρετανίδα που έχει καταναλώσει υπερβολική ποσότητα αλκοόλ και προσπαθεί να «παίξει ποδόσφαιρο», χρησιμοποιώντας για μπάλα ένα περιστέρι και πέφτει στις ράγες του τρένου, αλλά και ένας επιβάτης που τραυματίστηκε στην προσπάθειά του να ανέβει τις κυλιόμενες σκάλες. Άλλη μια σοκαριστική καμπάνια της Bρετανικής κυβέρνησης γιορτάζει τα 50 χρόνια «Dn t Drink, Drive» («Μην πίνετε, οδηγήστε») λιγότερων θανάτων από τροχαία που συνέβησαν λόγω κατανάλωσης αλκοόλ. Συγκεκριμένα, οι θάνατοι μειώθηκαν από σε 230 το χρόνο. Το διαφημιστικό καταλήγει ότι «παρ όλα αυτά και οι 230 θάνατοι είναι πολλοί». Εκτός από την προβολή σποτ κατά του αλκοόλ στη Μ. Βρετανία, ο Σουηδικός οργανισμός IQ, που βοηθά ανθρώπους με προβλήματα αλκοολισμού έχει επίσης προωθήσει μια έξυπνη διαφήμιση κατά του αλκοόλ όπου μια κοινότυπη διαφήμιση ποτού παίρνει σκοτεινή και απρόσμενη τροπή προβάλλοντας τις ολέθριες επιπτώσεις της εξάρτησης από το αλκοόλ. Ανάλογες διαφημιστικές καμπάνιες κατά της κατανάλωσης αλκοόλ κατά τη διάρκεια της οδήγησης κυριαρχούν στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης της Αυστραλίας. Στην Ελλάδα οι καμπάνιες για το αλκοόλ και την οδήγηση έρχονται από τη δεκαετία του 80 ωστόσο δε φαίνεται να επηρεάζουν το ευρύ κοινό. Τα τελευταία χρόνια γίνονται νέες πιο συντονισμένες προσπάθειες ευαισθητοποίησης του κοινού σε θέματα που αφορούν το αλκοόλ όπως το 114

115 τηλεοπτικό σποτ της εκστρατείας "Αλκοόλ - Όχι Απόψε - Οδηγώ" με μήνυμα το "Μία παρέα, Ένας οδηγός κάθε φορά", αυτός που δε θα πίνει και θα πηγαίνει την παρέα του με ασφάλεια στο σπίτι, το οποίο δημιουργήθηκε για λογαριασμό του Ελληνικού Ινστιτούτου Μεταφορών ( Ι.ΜΕΤ.) του Ε.Κ.Ε.Τ.Α. και παρουσιάστηκε στην ελληνική τηλεόραση το καλοκαίρι του Παρόμοιες πρωτοβουλίες έχει αναλάβει το Ινστιτούτο Οδικής Ασφάλειας (Ι.Ο.ΑΣ.) αλλά και το Υπουργείο Υγείας το οποίο λάνσαρε διαφημιστικό σποτ κατά της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ από ανήλικους. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι πέρα από την ενεργοποίηση του κρατικού μηχανισμού, κάποιες γνωστές εταιρείες πώλησης αλκοολούχων ποτών έχουν επίσης ευαισθητοποιηθεί σχετικά με το θέμα της υπεύθυνης κατανάλωσης αλκοόλ, λανσάροντας τηλεοπτικά σποτ όπου καλούν τους νέους να καταναλώνουν αλκοόλ με μέτρο, να επιλέγουν μη αλκοολούχα ποτά ή να μην οδηγούν υπό την επήρεια αλκοόλ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αμερικανική εταιρεία μπύρας Budweiser η οποία με αφορμή την Glbal Be(er) Respnsible Day δημιούργησε μια πολύ όμορφη διαφήμιση που συναισθηματικά αγγίζει όλους μας και περνάει με επιτυχία ένα σαφές μήνυμα ότι πρέπει να γυρίσεις πίσω σπίτι σου σώος και αβλαβής γιατί σε περιμένουν φίλοι (#FriendsAreWaiting). Στο βίντεο παρουσιάζεται το χτίσιμο της φιλίας ενός ανθρώπου με το σκύλο του καταλήγοντας ότι είναι προτιμότερο να γυρίσεις σπίτι στους φίλους που υπολογίζουν σε σένα, σε περιμένουν και σε αγαπάνε από το να καταναλώσεις αλκοόλ ανεύθυνα και να μην επιστρέψεις. Το διαφημιστικό τελειώνει με το σλόγκαν Fr sme the waiting never ended, but we can change that. Παράλληλα, θέλοντας να ενισχύσει την υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ, η Heineken παρουσιάζει την καμπάνια «Sunrise» με τηλεοπτικό σποτ και ψηφιακή επικοινωνία, ξεπερνώντας τα καθιερωμένα και προβάλλοντας την υπεύθυνη κατανάλωση με τρόπο που εμπνέει, παροτρύνοντας τους νέους να πίνουν με μέτρο. Το κεντρικό μήνυμα της καμπάνιας τονίζει ότι όταν γνωρίζεις τα όριά 115

116 σου, μπορείς να διασκεδάσεις για περισσότερη ώρα και να απολαύσεις στο έπακρο τη βραδιά. Πρωταγωνιστής κι αυτή τη φορά ο «Man f the wrld» της Heineken, ο οποίος ξεκινάει τη νυχτερινή του διασκέδαση απολαμβάνοντας την αγαπημένη του μπύρα. Καθώς η βραδιά προχωράει, ο πρωταγωνιστής επιλέγει συνειδητά να συνεχίσει τη διασκέδασή του πίνοντας νερό, προκειμένου να διατηρήσει στο ακέραιο την ενέργειά του! Στο τέλος της βραδιάς, ο «Man f the wrld» έχοντας καταναλώσει με μέτρο την αγαπημένη του μπύρα, απολαμβάνει τη μαγεία της ανατολής. Άλλη μια πρωτοβουλία από την Αθηναϊκή Ζυθοποιία είναι το λανσάρισμα της Amstel Free, της πρώτης μπύρας που παράγεται στην Ελλάδα με 0,0% αλκοόλ, η οποία απευθύνεται σε όσους αναζητούν την αίσθηση ενός αλκοολούχου ποτού, αλλά υπάρχουν στιγμές που νιώθουν πως περιορίζονται, όπως όταν πρόκειται να οδηγήσουν, την ώρα του μεσημεριανού φαγητού ή στο διάλειμμα από τη δουλειά. Το διαφημιστικό σποτ της Amstel Free τονίζει πως όλοι πλέον μπορούν να πίνουν μπύρα άφοβα σε οποιαδήποτε περίσταση κατά τη διάρκεια της μέρας καθώς δεν περιέχει καθόλου αλκοόλ. Συμπερασματικά, τόσο η πολιτεία όσο και οι κυβερνητικοί ή μη φορείς έχουν συνειδητοποιήσει την ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κόσμου γύρω από την κατάχρηση αλκοόλ και η διαφήμιση μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο πληροφόρησης και διάδοσης μηνυμάτων για την υπεύθυνη κατανάλωση οινοπνεύματος. 116

117 8. Έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίου για την κατανάλωση αλκοόλ σε μαθητές του νομού Λευκάδας Συμπεράσματα (Το ερωτηματολόγιο της έρευνας παρατίθεται στο Παράρτημα ΙΙ στη σελίδα 122) Στα πλαίσια της ερευνητικής μας εργασίας δημιουργήσαμε και αποστείλαμε ένα ερωτηματολόγιο σε μαθητές ηλικίας και άνω του Ν. Λευκάδας. Μετά από επεξεργασία των απαντήσεων που λάβαμε καταλήξαμε στα ακόλουθα συμπεράσματα. Η κατανάλωση αλκοόλ από τους νέους παρατηρείται σε υψηλό ποσοστό, το οποίο δείχνει ότι οι μαθητές ενδίδουν σημαντικά στην κατανάλωση αλκοόλ. Σχετικά με το τι έχουν δοκιμάσει, η μπύρα και το κρασί προτιμώνται σε μεγάλο ποσοστό από τους εφήβους όταν πρόκειται για την πρώτη τους επαφή με το αλκοόλ. Οι επιλογές αυτές θα μπορούσαν να είναι κατάλληλες αφού από όλα τα αλκοολούχα που κυκλοφορούν στο εμπόριο αυτά έχουν τη μικρότερη περιεκτικότητα σε αιθυλική αλκοόλη. Στην ερώτηση για το που συνηθίζουν να καταναλώνουν αλκοολούχα ποτά οι περισσότεροι απάντησαν σε καφετέριες ή μπαρ. Το γεγονός αυτό μας δείχνει ότι οι ιδιοκτήτες καφετεριών / μπαρ πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί με τους έφηβους πελάτες τους καθώς επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους. Ένα θετικό συμπέρασμα από το ερωτηματολόγιο είναι ότι οι γονείς των εφήβων γνωρίζουν ότι τα παιδιά τους υπόκεινται στην κατανάλωση αλκοόλ. Στην κρίσιμη ερώτηση πόσο συχνά καταναλώνουν κάποιο αλκοολούχο ποτό τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι έφηβοι δε συνηθίζουν να καταναλώνουν πολύ συχνά αλκοολούχα ποτά. Ένα αρνητικό στοιχείο της έρευνάς μας είναι ότι οι έφηβοι ξεκινούν την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών από αρκετά μικρή ηλικία. Η μπύρα, η βότκα και το κρασί κατέχουν τις πρώτες θέσεις στην κατανάλωση αλκοόλ από τους νέους. Η βότκα είναι ένα ποτό με υψηλή περιεκτικότητα σε αιθυλική αλκοόλη και είναι αρκετά ανησυχητικό ότι οι νέοι προτιμούν αυτό το ποτό στις εξόδους τους. Αντίθετα η μπύρα και το κρασί αποτελούν δύο ποτά που δεν έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του ατόμου όταν καταναλώνονται με μέτρο. 117

118 Ανησυχητικό αποτέλεσμα της έρευνας είναι ότι σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες έχουν βρεθεί σε κατάσταση μέθης. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι από αυτό το ποσοστό πολλοί είναι αυτοί οι οποίοι έχουν βρεθεί σε κατάσταση μέθης παραπάνω από τρεις φορές. Ένα ενθαρρυντικό στοιχείο της έρευνας είναι ότι οι περισσότεροι νέοι γνωρίζουν τις επιπτώσεις που προκαλεί το αλκοόλ στο σώμα τους. Στην ερώτηση αν τους έχουν σερβίρει αλκοόλ χωρίς να γνωρίζουν την ηλικία τους, ένα ανησυχητικό ποσοστό των μαθητών απάντησε ναι. Το γεγονός αυτό δείχνει την απερισκεψία των ιδιοκτητών των καταστημάτων. Από την έρευνα προέκυψε ότι οι περισσότεροι ιδιοκτήτες καταστημάτων παρ όλο που γνωρίζουν ότι τα παιδιά είναι ανήλικα δεν αρνούνται να τους σερβίρουν αλκοολούχα ποτά. Οι έφηβοι δε λένε ψέματα για την ηλικία τους αφού γνωρίζουν ότι αυτό δεν έχει καμία σημασία. Ακόμη κι αν αναφέρουν ότι είναι ανήλικοι δε θα εμποδιστεί με κάποιο τρόπο η πρόσβασή τους στο αλκοόλ. Οι νέοι φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει ότι η κατανάλωση αλκοόλ δεν τους βοηθά με κάποιο τρόπο ώστε να γίνουν αποδεκτοί από το φιλικό τους περίγυρο. Επίσης, οι νέοι γνωρίζουν ότι η διασκέδαση δεν είναι απαραίτητο να συνοδεύεται από κατανάλωση αλκοόλ. Αυτό είναι ένα θετικό στοιχείο της έρευνας αφού βλέπουμε ότι δεν καταναλώνουν αλκοόλ μόνο και μόνο για να περάσουν «καλά». Οι περισσότεροι μαθητές γνωρίζουν ότι με την κατανάλωση αλκοόλ δε γίνονται πιο δημοφιλείς στις παρέες τους. Αυτό ισχύει και είναι θετικό που οι μαθητές το έχουν αντιληφθεί. Στη συνέχεια, οι περισσότεροι μαθητές απάντησαν ότι με την κατανάλωση αλκοόλ αλλάζει η συμπεριφορά τους. Αυτό είναι ένα αρνητικό στοιχείο της έρευνας αφού μας δείχνει ότι οι μαθητές δεν έχουν τη δυνατότητα να ελέγξουν τον εαυτό τους. 118

119 Μετά την κατανάλωση αλκοόλ τα πιο συχνά φαινόμενα είναι η ζάλη, ο πονοκέφαλος, η ευθυμία και η μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι αλλάζουν βασικά στοιχεία του χαρακτήρα τους. Ένα ακόμα θετικό συμπέρασμα είναι ότι οι μαθητές δεν επηρεάζονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον αλλά ούτε και από άλλα πρότυπα όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλ. Στην ερώτηση για ποιους λόγους καταναλώνουν αλκοόλ μεγάλο ποσοστό των εφήβων απάντησε ότι το κάνει καθαρά για λόγους περιέργειας αλλά και πολλές φορές επειδή νιώθει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Από την έρευνα προκύπτει ότι στους περισσότερους μαθητές δεν ασκείται πίεση για να καταναλώσουν αλκοόλ, ωστόσο αυτό δεν ισχύει για το 100% των ερωτηθέντων, αφού υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό στους οποίους φαίνεται να ασκείται πίεση για να καταναλώσουν αλκοόλ. Στην ερώτηση για το αν θα ζητούσαν βοήθεια από κάποιον μεγαλύτερο αν αντιμετώπιζαν κάποιας μορφής εξάρτησης από το αλκοόλ ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό απάντησε όχι. Το γεγονός αυτό είναι αρνητικό αφού αρκετοί νέοι μπορεί να αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα με το αλκοόλ και παρ όλα αυτά να μην το μοιράζονται με κάποιον μεγαλύτερο. Τέλος, στην ερώτηση για το αν γνωρίζουν σε ποιους φορείς μπορούν να απευθυνθούν αν αντιμετωπίζουν προβλήματα με το αλκοόλ το μεγαλύτερο ποσοστό απάντησε πως γνωρίζει και αυτό είναι θετικό αφού αν ποτέ αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα θα μπορούν να ζητήσουν βοήθεια από κάποιον ειδικό. (βλέπε σχετικά το Παράρτημα V στη σελίδα 136) 119

120 Επίλογος Μετά την ολοκλήρωση της έρευνάς μας καταλήξαμε σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, τα οποία θα σας παρουσιάσουμε συνοπτικά. Η πιο σημαντική διαπίστωση που κάναμε είναι ότι οι έφηβοι αρχίζουν την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε σχετικά μικρή ηλικία και η διάδοση του αλκοόλ είναι διευρυμένη σε όλη τη χώρα αλλά παρ όλα αυτά παρατηρείται μικρό ποσοστό περιστατικών μέθης. Το πιο σημαντικό όφελος που αποκομίσαμε από την εργασία μας είναι ότι ενημερωθήκαμε σχετικά με ένα τόσο σοβαρό και επίκαιρο ζήτημα, καθώς απασχολεί μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας και του κόσμου γενικότερα. Παράλληλα, συγκεντρώνει έντονα το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, λόγω των δυσμενών συνεπειών του αλκοόλ στην υγεία του ανθρώπου. Ιδιαίτερη χρησιμότητα είχε η συνάντησή μας με κάποιους ειδικούς, οι οποίοι μας βοήθησαν να συλλέξουμε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το θέμα του αλκοόλ και μας έλυσαν σημαντικές απορίες για την ασφαλή κατανάλωσή του. Επίσης, μετά από αυτή την εργασία γίναμε προσεκτικότερες όσον αφορά την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών κατά τις εξόδους μας. Η διαπίστωση που κάναμε, ότι το αλκοόλ πρέπει να καταναλώνεται με μέτρο, μας έχει επηρεάσει και προσπαθούμε με τον τρόπο μας να ευαισθητοποιήσουμε και τους συνομήλικούς μας ώστε να τους μεταδώσουμε ένα υγιές πρότυπο κατανάλωσης αλκοόλ. Ολοκληρώνοντας, θέλουμε να επισημάνουμε για άλλη μια φορά τους κινδύνους που προκαλεί η κατάχρηση αλκοόλ και να τονίσουμε την ανάγκη η πολιτεία να αναλάβει δραστικότερα μέτρα για την αντιμετώπισή της. 120

121 Βιβλιογραφία Βιβλία Ξενόγλωσσα Jaffe, J., Petersn, R. & Hdgsn, R. (1981). Ναρκωτικά-Τσιγάρο-Αλκοόλ: Προβλήματα και Απαντήσεις (Ο. Μαράτου, Μ. Σόλμαν, Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Αθ. Ψυχογιός. Ράτρη, Τ., Χάουελς, Μ. & Σίγκλερ, Ι. (2002). Παιδιά και Αλκοόλ (Ν. Χούνος, Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Ερμιόνη. Sanders, P. & Myers, S. (1998). Πάθος για το Αλκοόλ (Δ. Πρόγκας, Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Αντωνίου Α. Ούβα. Ελληνικά Αμπελιώτης, Κ., Αποστολόπουλος, Κ., Γεωργιτσογιάννη, Ε., Γιαννακούλια, Μ., Κροκίδη, Ε., Προβατάρη, Σ. & Σαΐτη, Α. (2013). Οικιακή Οικονομία Β γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων. Αποστολόπουλος, Κ., Γεωργιτσογιάννη, Ε., Κανέλλου, Α., Σαΐτη, Α., Σδράλη, Δ. & Τριάδη, Δ. (2013). Οικιακή Οικονομία Α γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων. Εγκυκλοπαίδεια Δομή Έγχρωμη. Τόμος Πρώτος. (1970). Αθήνα: Εκδόσεις Δομή. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. Τόμος Έβδομος. (1989). Αθήνα: Πάπυρος. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. Τόμος Έκτος. (1989). Αθήνα: Πάπυρος. Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. (2012). Έκθεση αποτελεσμάτων: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές -Έρευνα ESPAD Aθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Λιοδάκης, Σ., Γάκης, Δ., Θεοδωρόπουλος, Δ., Θεοδωρόπουλος, Π. & Κάλλης, Α. (2014). Χημεία Β Λυκείου Γενικής Παιδείας. Αθήνα: Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος». 121

122 Λύκειο Βασιλικής Λευκάδας. (1999). Αλκοόλ και Ατύχημα: Πρόγραμμα Αγωγής υγείας Λευκάδα: Δ/νση Β θμιας Εκπαίδευσης Λευκάδας. Ο Ιατρικός Οδηγός του 21ου Αιώνα. (2003). (Γ. Νοτόπουλος, Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Κοάν/Βιβλία του Κόσμου. Παΐζης, Ι. (1975). Αλκοολισμός. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών. Τριχοπούλου, Α. & Τριχόπουλος, Δ. (1986). Προληπτική Ιατρική. Αθήνα: Επιστημονικές Εκδόσεις Γρηγόριος Κ. Παρισιανός. Τσαρούχας, Κ. (2000). Αλκοόλ: Ένα Σκληρό Ναρκωτικό. Αθήνα: Άγκυρα. Πηγές από το διαδίκτυο %BF%CF%8D%CF%87%CE%BF_%CF%80%CE%BF%CF%84%CF%8C

123 Bίντεο Δεν πίνω, είμαι ελεύθερος. [βίντεο]. (2008). Εκπαιδευτική Ραδιοτηλεόραση. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Αλκοολισμός. [βίντεο]. (2012). Πρωταγωνιστές. Αλκοόλ - «Ανήλικοι». [βίντεο]. (2008). Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Αλκοόλ Παν μέτρον άριστον. [βίντεο]. (2012). Αλήθεια Α.Ε. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. 123

124 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΕΡΩΤΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΣΩΜΑ 1. Τι συμβαίνει όταν το αλκοόλ μπαίνει στο σώμα; Το αλκοόλ που καταναλώνεται εισέρχεται μέσω του στόματος και του οισοφάγου στο στομάχι. Μια μικρή ποσότητα αφομοιώνεται εκεί. Το υπόλοιπο έρχεται καθαρό, και χωρίς να αφομοιωθεί, στο αίμα και εξαπλώνεται σε όλο το σώμα. Η παρουσία του φαγητού στο στομάχι τη στιγμή που κάποιος πίνει καθυστερεί την απορρόφηση του αλκοόλ από το αίμα. Γι αυτό ένα αλκοολούχο ποτό έχει πιο γρήγορες επιπτώσεις όταν το στομάχι είναι άδειο από όταν κάποιος πίνει κατά τη διάρκεια ενός γεύματος ή μετά απ αυτό. Ποτά με επίπεδο αλκοόλ πάνω από 20% παραμένουν για μεγαλύτερο διάστημα στο στομάχι από ποτά με χαμηλότερο επίπεδο αλκοόλ. Κάποιος που έχει μεγάλο βάρος έχει περισσότερα σωματικά υγρά απ ότι κάποιος που έχει μικρότερο βάρος. Έτσι ένα πιο ελαφρύ άτομο επηρεάζεται περισσότερο απ ότι ένα βαρύ άτομο που έχει πιει τον ίδιο αριθμό αλκοολούχων ποτών. Υπάρχει επίσης διαφορά και ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες. Το γυναικείο σώμα περιλαμβάνει κατά μέσο όρο λιγότερα υγρά ανά κιλό απ ότι ένα αντρικό. Επίσης οι γυναίκες αφομοιώνουν μικρότερη ποσότητα αλκοόλ στο σώμα. Το ήπαρ τελικά διαλύει το αλκοόλ το οποίο μετά αποβάλλεται από τα ούρα. 2. Ποιες είναι οι βραχυπρόθεσμες οργανικές συνέπειες του να πίνεις αλκοόλ; 124

125 Το αλκοόλ μετατρέπεται στο σώμα σε ακεταλδεΐδη. Αυτή η ουσία είναι υπεύθυνη, μεταξύ άλλων, για τις συνέπειες της μέθης. Αυτές οι διεργασίες γίνονται στο ήπαρ. Επίσης, όταν γίνεται χρήση αλκοόλ παρατηρούνται οι ακόλουθες αλλαγές: Με ένα επίπεδο αλκοόλ 0-0,5 (περίπου ένα ποτήρι για τις γυναίκες, δύο για τους άντρες): τα αιμοφόρα αγγεία κάτω από το δέρμα διαστέλλονται, γεγονός το οποίο προκαλεί ένα δυσάρεστο αίσθημα. Η γεύση, η όσφρηση και η όραση περιορίζονται λίγο όπως περιορισμένο επίσης είναι το αίσθημα του πόνου. Με ένα επίπεδο αλκοόλ 0,5-1,5 (περίπου 1-5 ποτήρια για τις γυναίκες και 2-7 για τους άντρες) υπάρχει μια αλλαγή στη διάθεση και τη συμπεριφορά. Η μνήμη εξασθενίζει, η κριτική ικανότητα γίνεται πιο δύσκολη, η ταχύτητα αντίδρασης είναι περιορισμένη. Επηρεάζεται ο συντονισμός των μυών και η όραση αλλάζει. Με ένα επίπεδο αλκοόλ 1,5-3 (περίπου 5-9 ποτήρια για τις γυναίκες και 7-14 για τους άντρες) οι προαναφερθείσες συνέπειες αυξάνονται. Η συμπεριφορά γίνεται εξαιρετικά συναισθηματική. Οι αυτοκριτικές εξαφανίζονται. Το πρόσωπο γίνεται κόκκινο και πρησμένο, και οι κόρες των οφθαλμών διαστέλλονται. Η πιθανότητα της ναυτίας και του εμετού είναι υψηλή. Με ένα επίπεδο αλκοόλ 3-4 (περίπου 9-13 ποτήρια για τις γυναίκες και για τους άντρες) οι αισθήσεις υπολειτουργούν. Αυτός που έχει πιει βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση. Με δυσκολία παρατηρεί αυτά που ακούει ή βλέπει. Με επίπεδο αλκοόλ 4 ο κίνδυνος της αναισθησίας είναι πολύ υψηλός. Υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή. Μπορεί να πέσει σε κώμα και τελικά πεθαίνει από μια καρδιακή κρίση ή διακοπή της αναπνοής. 3. Ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες οργανικές συνέπειες του να πίνεις αλκοόλ; Εκείνοι που συνήθως πίνουν πάρα πολύ διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να παρουσιάσουν κάποια οργανική βλάβη. Ο βαθμός της ζημιάς εξαρτάται από τη δόση. Τα όργανα που συμβάλουν στην απορρόφηση και την αφομοίωση του αλκοόλ, όπως το στομάχι, το ήπαρ και το πάγκρεας είναι ευπαθή. Επίσης ο εγκέφαλος υποφέρει από τη συνεχή κατάχρηση. Το ήπαρ είναι ένα σημαντικό όργανο για το μεταβολισμό του αλκοόλ. Η 125

126 υπερβολική χρήση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει εκφυλισμό του ήπατος. Έρευνα που διενεργήθηκε έχει δείξει ότι πιθανώς περισσότεροι από τους μισούς εξαρτημένους από το αλκοόλ έχουν πρόβλημα στο ήπαρ. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ναυτία, εμετό, έλλειψη όρεξης, μείωση βάρους και πυρετό. Μετά τη διακοπή της λήψης αλκοόλ, το ήπαρ μπορεί να επανέλθει. Η πιο γνωστή ανίατη διαταραχή του ήπατος που προκαλείται από κατάχρηση αλκοόλ είναι η κίρρωση του ήπατος. Άλλες συχνές οργανικές παθήσεις είναι γαστρίτιδα (μόλυνση της βλεννώδους μεμβράνης του στομάχου) και παγκρεατίτιδα (φλεγμονή στο πάγκρεας). Η γαστρίτιδα μπορεί να προκαλέσει στομαχική αιμορραγία. Η παγκρεατίτιδα επιτρέπει σε λιγότερες θρεπτικές ουσίες να αφομοιωθούν, προκαλώντας μεταξύ άλλων μείωση βάρους. Διάφορες έρευνες έχουν εντοπίσει μια σχέση μεταξύ υπερβολικής κατάχρησης αλκοόλ και καρκίνου στο στόμα, το λαρύγγι και τον οισοφάγο, ειδικά με ανθρώπους που πίνουν και επίσης καπνίζουν. Αυτοί που πίνουν πολύ επίσης διατρέχουν τον κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του ήπατος και του παχέος εντέρου. Οι γυναίκες που πίνουν πολύ έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του στήθους. Μπορεί επίσης να προκληθεί βλάβη στον εγκέφαλο, όπως το σύνδρομο Wernicke-Krsakff. Ο κατάλογος των διαταραχών που προκαλούνται από την κατάχρηση αλκοόλ είναι μακρύς αλλά δεν μπορούμε να τις αναφέρουμε όλες. 4. Τι αποκαλούμε κίρρωση του ήπατος; Η κίρρωση του ήπατος είναι ένας χρόνιος ερεθισμός και μόλυνση του ήπατος. Το αλκοόλ είναι γεγονός ότι φθείρει το ήπαρ. Όταν το συγκεκριμένο όργανο του σώματος είναι ερεθισμένο μπορεί να μολυνθεί. Τα μολυσμένα κύτταρα πεθαίνουν και αντικαθίστανται από συνδετικούς ιστούς. Αυτοί είναι στην πραγματικότητα μικρές πληγές. Εξαιτίας του συνδετικού ιστού το ήπαρ υπολειτουργεί και δεν μπορεί να επανέλθει στην προηγούμενη κατάσταση πια. Δεν αναπτύσσουν κίρρωση του ήπατος όλοι όσοι πίνουν υπερβολικά, αλλά ανωμαλίες στο ήπαρ παραμένουν άγνωστες στον πάσχοντα ή ανακαλύπτονται μετά από πολλά χρόνια. Έρευνες που διεξήχθησαν σε αποθανόντες που ήταν γνωστό ότι έπιναν περισσότερα από 5 αλκοολούχα ποτά την ημέρα έδειξαν ότι το 20% υπέφεραν από κίρρωση του ήπατος. 126

127 Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η πληθώρα των αρνητικών επιπτώσεων που απορρέουν από την κατανάλωση αλκοόλ το καθιστούν έναν από τους σοβαρότερους κινδύνους για την υγεία των εφήβων που επιδίδονται στην αλόγιστη χρήση του. 127

128 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΑΛΚΟΟΛ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛOΓΙΟ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ * Απαιτείται Σε ποιο σχολείο πηγαίνεις; * Φύλο * Αγόρι Κορίτσι Ηλικία * 16 ετών 17 ετών 18 ετών Άνω των 18 ετών Τάξη * Α ΛΥΚΕΙΟΥ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1.Έχετε δοκιμάσει αλκοολούχα ποτά; * ΝΑΙ ΟΧΙ 2.Αν ναι, ποια από τα παρακάτω αλκοολούχα ποτά; Μπύρα Ουίσκι Κονιάκ Σαμπάνια Ρούμι Λικέρ Κρασί Βότκα Ούζο/Τσίπουρο Τζιν Κοκτέιλ 3.Πού συνηθίζετε να καταναλώνετε αλκοολούχα ποτά; * 128 Σπίτι

129 Εστιατόριο Καφετέρια/Μπαρ Αλλού 4.Γνωρίζουν οι γονείς σας ότι καταναλώνετε αλκοολούχα ποτά; * ΝΑΙ ΟΧΙ 5.Πόσο συχνά καταναλώνετε αλκοολούχα ποτά; * Ποτέ 1-2 φορές την εβδομάδα 3-5 φορές την εβδομάδα Κάθε μέρα 6.Από ποια ηλικία ξεκινήσατε να καταναλώνετε αλκοολούχα ποτά; * ετών ετών Άνω των 17 ετών 7.Ποια από τα παρακάτω ποτά παραγγέλνετε συνήθως όταν βγαίνετε έξω; * Μπύρα Ουίσκι Κονιάκ Σαμπάνια Ρούμι Λικέρ Κρασί Βότκα Ούζο/Τσίπουρο Τζιν Κοκτέιλ Μη αλκοολούχο ποτό 8.Έχετε βρεθεί ποτέ σε κατάσταση μέθης; * ΝΑΙ ΟΧΙ 9.Εάν ναι, πόσες φορές; φορές 3 φορές

130 Παραπάνω από 3 φορές 10.Γνωρίζετε τις επιπτώσεις του αλκοόλ στον ανθρώπινο οργανισμό; * ΝΑΙ ΟΧΙ 11.Σας έχουν σερβίρει αλκοόλ σε μπαρ/καφέ χωρίς να γνωρίζει ο υπεύθυνος την ηλικία σας; * ΝΑΙ ΟΧΙ 12.Έχει αρνηθεί ο υπεύθυνος ενός μπαρ/καφέ να σας σερβίρει αλκοόλ λόγω της ηλικίας σας; * ΝΑΙ ΟΧΙ 13.Έχετε πει ψέματα σε υπεύθυνο μπαρ/καφέ για την ηλικία σας προκειμένου να καταναλώσετε αλκοόλ; * ΝΑΙ ΟΧΙ 14.Θα καταναλώνατε αλκοόλ χωρίς να το επιθυμείτε προκειμένου να γίνετε αποδεκτοί από τους φίλους σας; * ΝΑΙ ΟΧΙ 15.Θεωρείτε ότι η διασκέδασή σας πρέπει να συνοδεύεται με κατανάλωση αλκοόλ; * ΝΑΙ ΟΧΙ 16.Θεωρείτε ότι η κατανάλωση αλκοόλ σας κάνει πιο δημοφιλή στην παρέα σας; * ΝΑΙ ΟΧΙ 17.Αλλάζει η συμπεριφορά σας με την κατανάλωση αλκοόλ; * ΝΑΙ ΟΧΙ 18.Αν ναι, με ποιον τρόπο; 130 Ζάλη/ πονοκέφαλος Ευθυμία Μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση

131 Νευρικότητα Επιθετικότητα Απώλεια αισθήσεων/ μνήμης 19.Επηρεάζεστε από οικογενειακά ή άλλα πρότυπα για την κατανάλωση αλκοόλ; * ΝΑΙ ΟΧΙ 20.Αν συνηθίζετε να καταναλώνετε αλκοόλ για ποιους λόγους το επιλέγετε; * Περιέργεια Μεγαλύτερη αυτοποίθηση Επίδειξη (Για να γίνω δημοφιλής) Μίμηση Άγχος/ Στρες Προβλήματα 21.Σας έχει ασκηθεί πίεση από μεγαλύτερους για να καταναλώσετε αλκοόλ; * ΝΑΙ ΟΧΙ 22.Θα ζητούσατε βοήθεια από κάποιον μεγαλύτερο ή ειδικό αν αντιμετωπίζατε πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ; * ΝΑΙ ΟΧΙ 23.Γνωρίζετε σε ποιους φορείς μπορεί να απευθυνθεί κάποιος αν έχει πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ; * ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ Ακολουθούν οι απαντήσεις των μαθητών λυκείων του νομού Λευκάδας στο ερωτηματολόγιο που δημιουργήσαμε καθώς και τα αντίστοιχα διαγράμματα. Σε ποιο σχολείο πηγαίνεις; Σχολείο Μεγανησίου,2 ΓΕΛ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, 1 Λύκειο Λευκάδας, 2 λυκιο λευκαδας, 2 λυκειο λευκαδας, pu thelw, 2 λυκειο λευκαδας!!! yl team, 2ο λυκειο λευκαδας, 1 ο, Μουσικο σχολειο Λευκάδας, δεν παω!!, 2ο Γενικο Λυκειο Λευκαδας, εδω, Επάλ Λευκάδας, Πρωτο Λυκειο Λευκαδας, 1 λυκειο λευκαδας, 1 λευκαδας, 1ο Λύκειο Λευκαδας, Γυμνάσιο και γενικες λυκειακές τάξεις μεγανησίου, Α Λυκείου Μεγανησίου, 1ο λυκειο λευκαδας, κατσικοχορι, μεγανησιου, 1 ΕΠΑΛ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, Γυμνάσιο Και Λ.Τ Μεγανησίου, 1ο Λύκειο Λευκάδος, 1 λύκειο, ΛΕΥΚΆΔΑς, 2ο Γενικό Λύκειο Λευκάδας, 2 ΛΥΚΕΙΟ 131

132 ΛΕΥΚΑΔΑΣ, 2οΓελ.Λευκάδας, epal lefkadas, 1ο Λύκειο Λευκάδας, 1ο Λύκειο Λευκάδας, 1ο επαλ λευκαδας, 1 lykei lefkada, 2ο λυκειο λευκαδας!!!yl team, 1 γελ λευκαδας, 1οΛύκειο Λευκάδας, 1ο Λυκειο Ζωγραφου, ΓΥΜΝΑΣΙΟ & Λ.Τ. ΚΑΡΥΑΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, Epal lefkadas, 1 epal lefkadas, της μανας σου, 2 Λυκειο Λεφκάδας, 1ο λυκειο λευκαδας, 2ο λυκειο λευκαδος, 1 Λύκειο Λευκάδας, 2ο ΓΕΛ Λευκαδας, ΓΥΜΝΑΣΙΟ & Λ.Τ. ΚΑΡΥΣΑ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, 1, epal lefkadas, 1ο Λυκειο Λευκαδας, ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΕΓΑΝΗΣΙΟΥ, 1ο λύκειο Λευκάδας, 1 Λύκειο Λευκάδας, Πρώτο Λύκειο Λευκάδας, 2ο ΛΥΚΕΙΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, επαλ Λευκαδας 1 γελ πειραια Φύλο Αγόρι % Κορίτσι % Ηλικία 16 ετών 17 ετών 18 ετών Άνω των 18 ετών 29 42% % % % Τάξη Α ΛΥΚΕΙΟΥ % Β ΛΥΚΕΙΟΥ 9 13% Γ ΛΥΚΕΙΟΥ % 1.Έχετε δοκιμάσει αλκοολούχα ποτά; ΝΑΙ % ΟΧΙ 3 4.3% 132

133 2.Αν ναι, ποια από τα παρακάτω αλκοολούχα ποτά; Μπύρα Ουίσκι Κονιάκ Σαμπάνια Ρούμι Λικέρ Κρασί Βότκα Ούζο/Τσίπουρο Τζιν Κοκτέιλ % 55.1% 29% 46.4% 30.4% 46.4% 87% 63.8% 62.3% 36.2% 37.7% 3.Πού συνηθίζετε να καταναλώνετε αλκοολούχα ποτά; Σπίτι Εστιατόριο Καφετέρια/Μπαρ Αλλού % 27.5% 79.7% 27.5% 4.Γνωρίζουν οι γονείς σας ότι καταναλώνετε αλκοολούχα ποτά; ΝΑΙ % ΟΧΙ 5 7.2% 5.Πόσο συχνά καταναλώνετε αλκοολούχα ποτά; Ποτέ 1-2 φορές την εβδομάδα 3-5 φορές την εβδομάδα Κάθε μέρα % % 6 8.7% %

134 6.Από ποια ηλικία ξεκινήσατε να καταναλώνετε αλκοολούχα ποτά; ετών % ετών 40 58% Άνω των 17 ετών % 7.Ποια από τα παρακάτω ποτά παραγγέλνετε συνήθως όταν βγαίνετε έξω; Μπύρα Ουίσκι Κονιάκ Σαμπάνια Ρούμι Λικέρ Κρασί Βότκα Ούζο/Τσίπουρο Τζιν Κοκτέιλ Μη αλκοολούχο ποτό % % 5 7.2% 5 7.2% % 6 8.7% % % % % % % 8.Έχετε βρεθεί ποτέ σε κατάσταση μέθης; ΝΑΙ % ΟΧΙ % 9.Εάν ναι, πόσες φορές; 1-2 φορές % 3 φορές % Παραπάνω από 3 φορές % 134

135 10.Γνωρίζετε τις επιπτώσεις του αλκοόλ στον ανθρώπινο οργανισμό; ΝΑΙ % ΟΧΙ 4 5.8% 11.Σας έχουν σερβίρει αλκοόλ σε μπαρ/καφέ χωρίς να γνωρίζει ο υπεύθυνος την ηλικία σας; ΝΑΙ % ΟΧΙ % 12.Έχει αρνηθεί ο υπεύθυνος ενός μπαρ/καφέ να σας σερβίρει αλκοόλ λόγω της ηλικίας σας; ΝΑΙ % ΟΧΙ % 135

136 13.Έχετε πει ψέματα σε υπεύθυνο μπαρ/καφέ για την ηλικία σας προκειμένου να καταναλώσετε αλκοόλ; ΝΑΙ % ΟΧΙ % 14.Θα καταναλώνατε αλκοόλ χωρίς να το επιθυμείτε προκειμένου να γίνετε αποδεκτοί από τους φίλους σας; ΝΑΙ 9 13% ΟΧΙ 60 87% 15.Θεωρείτε ότι η διασκέδασή σας πρέπει να συνοδεύεται με κατανάλωση αλκοόλ; ΝΑΙ % ΟΧΙ % 136

137 16.Θεωρείτε ότι η κατανάλωση αλκοόλ σας κάνει πιο δημοφιλή στην παρέα σας; ΝΑΙ % ΟΧΙ % 17.Αλλάζει η συμπεριφορά σας με την κατανάλωση αλκοόλ; ΝΑΙ 40 58% ΟΧΙ 29 42% 18.Αν ναι, με ποιον τρόπο; Ζάλη/ πονοκέφαλος Ευθυμία Μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση Νευρικότητα Επιθετικότητα Απώλεια αισθήσεων/ μνήμης % % % % % % 19.Επηρεάζεστε από οικογενειακά ή άλλα πρότυπα για την κατανάλωση αλκοόλ; ΝΑΙ 9 13% ΟΧΙ 60 87% 137

138 20.Αν συνηθίζετε να καταναλώνετε αλκοόλ για ποιους λόγους το επιλέγετε; Περιέργεια Μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση Επίδειξη (Για να γίνω δημοφιλής) Μίμηση Άγχος/ Στρες Προβλήματα % % % % % % 21.Σας έχει ασκηθεί πίεση από μεγαλύτερους για να καταναλώσετε αλκοόλ; ΝΑΙ % ΟΧΙ % 22.Θα ζητούσατε βοήθεια από κάποιον μεγαλύτερο ή ειδικό αν αντιμετωπίζατε πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ; ΝΑΙ % ΟΧΙ % 138

139 23.Γνωρίζετε σε ποιους φορείς μπορεί να απευθυνθεί κάποιος αν έχει πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ; ΝΑΙ % ΟΧΙ % ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Από μπάρμαν-ιδιοκτήτη μπαρ/καφέ της Λευκάδας 1. Έχετε σερβίρει αλκοόλ σε έφηβους πελάτες; 10-20%. 2. Ποια ποτά συνηθίζουν να παραγγέλνουν οι έφηβοι πελάτες; Βότκα, μπύρα. 3. Έχετε αρνηθεί να σερβίρετε αλκοολούχα ποτά σε εφήβους; Συνήθως δεν αρνούμαστε. Μόνο σε περιπτώσεις που ζητούνται ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ. 4. Πόσο συχνά καταναλώνουν αλκοόλ οι έφηβοι πελάτες; Όχι πολύ συχνά, λόγω οικονομικών συνθηκών. 5. Συνηθίζουν οι έφηβοι πελάτες να καταναλώνουν περισσότερα από ένα οινοπνευματώδη ποτά; Όχι σε μεγάλο ποσοστό. 6. α. Έχετε παρατηρήσει φαινόμενο μέθης έφηβου πελάτη στο μαγαζί σας; 139