ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΟΡΙΣΤΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΚΩΔΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ»

Transcript

1 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΟΡΙΣΤΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΚΩΔΙΚΑ» Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Τμήμα Νομικής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση Ιδιωτικού Δικαίου (Αστικό Δικονομικό Δίκαιο) Επιβλέπων Καθηγητής: Σπυρίδων Τσαντίνης ΠΕΤΡΙΝΑ ΚΟΝΤΟΒΡΑΚΗ ΚΟΜΟΤΗΝΗ

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Εισαγωγή Η έννοια και η δομή της ενστάσεως Τα είδη των ενστάσεων Το περιεχόμενο των ενστάσεων κατά άρθρο 262 ΚΠολΔ Η ιστορική βάση Το αίτημα Αναλυτικότερα το ζήτημα της προβολής του αιτήματος Αοριστία αιτήματος Το ορισμένο της ενστάσεως ως προϋπόθεση του παραδεκτού Ο ρόλος της διάταξης του άρθρου 236 ΚΠολΔ στο ζήτημα της αοριστίας των ενστάσεων Ιστορική αναδρομή Η αναγκαιότητα της διάταξης του άρθρου 236 ΚΠολΔ στην πολιτική δίκη Η συμβολή της διάταξης του άρθρου 236 ΚΠολΔ στο ζήτημα της αοριστίας των ενστάσεων Η αοριστία ειδικότερων ενστάσεων Η ένσταση καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος (άρθρο 281 ΑΚ) Η ένσταση παραγραφής (άρθρο 247 επ. ΑΚ) Το ορισμένο της ιστορικής βάσης Το αίτημα Η ένσταση συμψηφισμού (άρθρο 441 ΑΚ) Το ορισμένο της ιστορικής βάσης Το αίτημα Η ένσταση συντρέχοντος πταίσματος (άρθρο 300 ΑΚ) Το ορισμένο της ιστορικής βάσης Το αίτημα Οι συνέπειες της απορρίψεως της ενστάσεως ως αόριστης Η επαναφορά στο δεύτερο βαθμό της απορριφθείσας στον πρώτο βαθμό ένστασης ως αόριστης Η εκκρεμοδικία Το δεδικασμένο

3 Ειδικότερα ως προς τις καταχρηστικές ενστάσεις Ειδικότερα ως προς τις γνήσιες αυτοτελείς ενστάσεις Ειδικότερα ως προς τις γνήσιες μη αυτοτελείς ενστάσεις Ειδικότερα ως προς την ένσταση συμψηφισμού Αόριστη ένσταση ως λόγος ανακοπής του άρθρου 933 ΚΠολΔ Επίλογος Συμπεράσματα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠ Άρειος Πάγος αριθμ. αριθμός Αρμ Αρμενόπουλος ΑρχΝ Αρχείον νομολογίας ΑχΝομ Αχαϊκή Νομολογία βλ. βλέπε Δ Δίκη Δ/νη Δικαιοσύνη Δικογρ Δικογραφία εδ. εδάφιο ΕΕΝ Εφημερίς Ελλήνων νομικών ΕλλΔνη Ελληνική Δικαιοσύνη επ. επόμενα ΕπιστΕπετΑρμ Επιστημονική επετηρίδα Αρμενόπουλου ΕΠολΔ Επιθεώρηση Πολιτικής Δικονομίας Εφ Εφετείο ΕφΑΔ Εφαρμογές Αστικού Δικαίου κατωτ. κατωτέρω ΚΠολΔ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κωδ. Κώδικα λ.χ. λόγου χάρη ν. νόμος ΝοΒ Νομικό Βήμα Ολ ολομέλεια παρ. παράγραφος περ. περίπτωση ΠειρΝομ Πειραϊκή Νομολογία ΠοινΔικ Ποινική Δικαιοσύνη ΠΠρ Πολυμελές Πρωτοδικείο 3

5 πρβλ. π.χ. σελ. ΣτΕ Συντ. τελ. ΤΝΠ τομ. ΤοΣ υποσημ. ΧρΙΔ παράβαλε παραδείγματος χάριν σελίδα Συμβούλιο της Επικρατείας Σύνταγμα τελευταίο Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών τόμος Το Σύνταγμα υποσημείωση Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου 4

6 1. Εισαγωγή. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναδείξει τη δικονομική μεταχείριση των ενστάσεων κατά τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και πιο συγκεκριμένα τον τρόπο προβολής τους στην πολιτική δίκη. Για το λόγο αυτό θα ασχοληθούμε με το ζήτημα της αόριστης προβολής των ενστάσεων στην πολιτική δίκη, αφού πρώτα ταξινομήσουμε τις ενστάσεις σε κατηγορίες και αναλύσουμε σύμφωνα με το άρθρο 262 παρ. 1 ΚΠολΔ τον ορισμένο τρόπο προβολής τους. Παράλληλα, θα αναπτύξουμε πιο αναλυτικά τέσσερα (4) είδη συχνά προβαλλόμενων ενστάσεων, όπως την ένσταση καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος, παραγραφής, συμψηφισμού και συντρέχοντος πταίσματος, και τα ανακύπτοντα ζητήματα αοριστίας αυτών. Έπειτα θα αναδείξουμε τη χρησιμότητα της διάταξης του άρθρου 236 ΚΠολΔ στην πολιτική δίκη και ειδικότερα το καθήκον της δικαστικής εξουσίας μέσω της διάταξης τους άρθρου 236 ΚΠολΔ να κατευθύνει τους διαδίκους στην θεραπεία των αορίστως προβληθέντων ενστάσεων, καθώς και τα όρια αυτού. Eνώ τέλος, θα εκθέσουμε αναλυτικά τις βασικές συνέπειες της αόριστης προβολής των ενστάσεων στην πολιτική δίκη Η έννοια και η δομή της ενστάσεως. Ο εναγόμενος σπάνια περιορίζει τον αντίλογό του στην απλή ή αιτιολογημένη άρνηση της ιστορικής βάσης της αγωγής του ενάγοντος. Παράλληλα ή ανεξάρτητα από την άρνηση της αγωγής του αντιδίκου του ο εναγόμενος αμύνεται συνήθως και μέσω νέων σε σχέση με τη βάση της αγωγής πραγματικών περιστατικών, που εξουδετερώνουν οριστικά ή πρόσκαιρα το επίδικο δικαίωμα του αντιδίκου του. Αυτοί οι νέοι πραγματικοί ισχυρισμοί του εναγομένου αποτελούν το οπλοστάσιο του και ονομάζονται ενστάσεις, οι οποίες οδηγούν συχνά στην απόρριψη της αγωγής. Ως ένσταση λοιπόν θεωρείται η αμυντική διαδικαστική πράξη, που στηρίζεται σε ίδια ουσιαστική ή δικονομική βάση και έχει ως αίτημα την αναβολή επελεύσεως ή την 5

7 οριστική άρση των επιδιωκόμενων με την επιθετική πράξη συνεπειών 1, άλλως είναι η κατάφαση, ρητή ή σιωπηρή, της ιστορικής βάσης της αγωγής και ταυτοχρόνως η επίκληση νέων γεγονότων διάφορων από εκείνα που συγκροτούν τη βάση της αγωγής, τα οποία υπάγονται σε αντίθετο, σε σχέση με τον στηρίζοντα το επίδικο δικαίωμα κανόνα δικαίου και αποτρέπουν την επέλευση της διωκόμενης με την αγωγή έννομης συνέπειας 2, άλλως είναι το αντίπαλο δικαίωμα ή αντιδικαίωμα που στρέφεται εναντίον ενός άλλου υπαρκτού και ενεργού δικαιώματος 3. Οι ρίζες των ενστάσεων παραπέμπουν ευθέως στο ουσιαστικό δίκαιο 4 για το λόγο αυτό από την άποψη του ουσιαστικού δικαίου ως ένσταση θεωρήθηκε αρχικά το αντίθετο ή αρνητικό δικαίωμα, που αντιτάσσεται κατά της ασκήσεως άλλου ενεργού δικαιώματος 5. Με την πάροδο όμως του χρόνου στη δικονομική μεταχείριση των ενστάσεων από πλευράς χρόνου και βάρους αποδείξεως προστέθηκαν και ορισμένα νέα πραγματικά περιστατικά, που δεν δημιουργούσαν υπέρ του εναγομένου δικαίωμα, εμπόδιζαν, ωστόσο, τη γέννηση του αγωγικού δικαιώματος του αντιδίκου ή το κατέπνιγαν εκ των υστέρων. Υπό δικονομική έννοια λοιπόν, η ένσταση δεν είναι απαραίτητα δικαίωμα, αλλά σύνθετη διαδικαστική πράξη, που στηρίζεται σε κανόνα του ουσιαστικού ή δικονομικού δικαίου και περιέχει τα στοιχεία του ισχυρισμού και της αίτησης 6 (αντιτάσσεται εναντίον άλλης επιθετικής πράξεως και έχει ως αίτημα 1 Βλ. Νίκας, Πολιτική Δικονομία II, Η τακτική διαδικασία στα πρωτοβάθμια δικαστήρια, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ Μητσόπουλος, Διαδικαστικαί πράξεις, σελ. 638/639, Κονδύλης, Το Δεδικασμένο, σελ. 460, Γέσιου Φαλτσή/(Καϊσης), Η πολιτική δίκη, σελ. 99 αρ. 64, Νικολόπουλος, Η έννοια και η λειτουργία της ενστάσεως, σελ. 122, Ποδηματά, Δεδικασμένο Ι, σελ. 298, Ράμμος, Εγχειρίδιον Ι, παρ. 182, σελ. 465, Σταμούλης, ΝοΒ Βλ. Βαθρακοκοίλης, Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, Ερμηνευτική Νομολογιακή Ανάλυση, Τόμος Β, έτος 1994, σελ Βλ. Μπέης, ΠολΔ V, άρθρο 262, σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδης, Αρμ επ. 5 Βλ. Σημαντήρας, Γενικές Αρχές αρ. 249, Γέσιου Φαλτσή/(Καϊσης), Η πολιτική δίκη, σελ. 93 αρ. 62, Νικολόπουλος, Η έννοια και η λειτουργία της ενστάσεως, σελ. 67, Παπαστερίου, Γενικές Αρχές Ι/9, σελ. 213 αρ. 518, σύμφωνα με τους οποίους «ένσταση είναι το μέσο άμυνας ή υπερασπίσεως που προβάλλεται για την απόκρουση δικαιώματος το οποίο ασκείται από άλλον». 6 Βλ. Μιχαλάκης, Ένστασις και απάντησις εις την αγωγήν, ΕΕΝ 17/403, Μπέης, Η δικονομικής μεταχείριση της κυριότητας του δικαιοπαρόχου σε δίκη για την αναγνώριση της κυριότητας σε ακίνητο, Δ. 20/749 και ΠολΔ V, άρθρο 262, σελ. 1117, Μητσόπουλος, Τιμ. Τόμος Γ. Ράμμου, σελ. 669, 6

8 την αναβολή επέλευσης ή την άρση των επιδιωκόμενων με την επιθετική πράξη εννόμων συνεπειών), άλλως νοείται ως διαδικαστική πράξη αμυντικού χαρακτήρα, με την οποία δεν υποβάλλεται αυτοτελές αίτημα παροχής έννομης προστασίας του ενιστάμενου, αλλά διώκεται μόνον η ματαίωση της έννομης προστασίας του ενάγοντος. Κατ άλλη διατύπωση, είναι κάθε πρόταση γεγονότων, εκτός όσων αποτελούν κατά το νόμο απαραίτητες προϋποθέσεις της παραγωγής του δικαιώματος, που συνιστούν ιδιάζουσες περιστάσεις σύμφωνα με άλλες διατάξεις του νόμου και παρακωλύουν την γέννηση της απαιτήσεως αν και υπάρχουν οι κύριες προϋποθέσεις αυτής, είτε αυτοδικαίως είτε δια θεμελιώσεως αντίθετου δικαιώματος εκ μέρους του εναγομένου έναντι του δικαιώματος της αγωγής 7. Η ένσταση, ως αμυντική διαδικαστική πράξη, λειτουργεί ως απάντηση στο αίτημα παροχής έννομης προστασίας του ενάγοντος, χωρίς ωστόσο ο ενιστάμενος να υποβάλλει ίδιο αυτοτελές αίτημα δικαστικής προστασίας. Για το λόγο αυτό, η ένσταση δεν εισάγει νέο αντικείμενο δίκης 8, πέραν εκείνου που ιδρύεται με την αίτηση του ενάγοντος, και δεν υποβάλλεται σε προδικασία 9 όπως συμβαίνει με την αγωγή. Συνεπώς, η ένσταση ακόμη και όταν στηρίζεται σε αυτοτελές δικαίωμα του ενιστάμενου κατά του ενάγοντος, δεν παρέχει πλήρη έννομη προστασία υπέρ του ενιστάμενου για το δικαίωμα αυτό. Η εμβέλειά της εξαντλείται στην παρεμπίπτουσα διάγνωση εκ μέρους του δικαστηρίου του δικαιώματος αυτού και, σε περίπτωση καταφάσεώς του, στη ματαίωση της έννομης προστασίας που επιδιώκει ο ενάγων. Κατά κάποιο τρόπο λοιπόν η ένσταση στην πολιτική δίκη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως επιθετική πράξη 10 αντίστοιχη με την αγωγή, υπό την έννοια ότι ο ενιστάμενος στρέφεται κατά του ενάγοντος, προβάλλοντας ένα γεγονός, το οποίο στηρίζεται στο Γέσιου-Φαλτσή/Καϊση, Η πολιτική δίκη σε κίνηση Ι, 1985, σελ. 999, Νικολόπουλος, Η έννοια και η λειτουργία της ενστάσεως, 1987, σελ Βλ. Ευκλείδης, Ερμηνεία Πολιτικής Δικονομίας, τ. Α, 1932, Βλ. Κεραμεύς Κονδύλης Νίκας, Ερμηνεία του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας Ι, άρθρα 1-590, σελ. 543 παρ Βλ. Μακρίδου, Οι πρόσθετοι λόγοι, σελ Βλ. Ποδηματά, Δεδικασμένο Ι, σελ

9 νόμο και επιφέρει μια έννομη συνέπεια. Υπό το πρίσμα λοιπόν, ότι η ένσταση αποτελεί επιθετική πράξη αντίστοιχη με την αγωγή, διαθέτει συλλογιστική δομή 11 και φέρει και εκείνη τα στοιχεία της αγωγής, ήτοι νομική βάση, ιστορική βάση και αίτημα. Σ αυτή άλλωστε τη δομή της ενστάσεως ανταποκρίνεται και η ρύθμιση του άρθρου 262 παρ. 1 ΚΠολΔ, η οποία αναφέρει σαφώς τα στοιχεία τα οποία πρέπει να διαθέτει ο συλλογισμός του ενιστάμενου για την ορθή προβολή της ενστάσεως του, δηλαδή ιστορική βάση και αίτημα Τα είδη των ενστάσεων. Παρακάτω και για την πληρότητα της παρούσας εργασίας αναλύονται τα είδη των ενστάσεων. 11 Βλ. Ποδηματά, Δεδικασμένο Ι, σελ Βλ. Ποδηματά, Δεδικασμένο Ι, σελ. 301, σύμφωνα με την οποία στην προβολή των ενστάσεων, όπως και στην αγωγή δεν απαιτείται ούτε ρητή επίκληση του εφαρμοστέου κανόνα δικαίου ούτε νομικός χαρακτηρισμός των γεγονότων, αυτό γίνεται αυτεπαγγέλτως από Δικαστήριο. 8

10 Η βασική διάκριση των ενστάσεων είναι σε ουσιαστικές και δικονομικές 13. Οι μεν ουσιαστικές ενστάσεις αναφέρονται στην ουσία του δικαιώματος (λ.χ. ένσταση συμψηφισμού άρθρο 440 ΑΚ ή μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος άρθρο 374 ΑΚ ή παραγραφής άρθρο 249, 250 ΑΚ), οι δε δικονομικές σχετίζονται με την εξέλιξη της διαδικασίας, οδηγώντας κατά κανόνα σε απόρριψη της διαδικαστικής πράξεως ως απαράδεκτης ή σε αναβολή της συζήτησης ή σε αναστολή της δίκης κλπ (λ.χ. η ένσταση μη υπαγωγής της διαφοράς στη διαιτησία άρθρα 263β, 264 ΚΠολΔ, ή η ένσταση προσεπικλήσεως ομοδίκων ή δικονομικών εγγυητών άρθρα 86, 88, 89, 263 στ, 266 ΚΠολΔ, ή η ένσταση πλαστότητας άρθρα 461, 463 ΚΠολΔ ή η ένσταση δικονομικής ακυρότητας άρθρα 159, 160 ΚΠολΔ) Θεμελιώδης διάκριση εν συνεχεία των ουσιαστικών ενστάσεων είναι αυτή σε γνήσιες (exceptiones juris) και καταχρηστικές (exceptiones factis). Οι γνήσιες ενστάσεις είναι αυτές που στηρίζονται σε αυτοτελές, αυθύπαρκτο δικαίωμα, που αντιτάσσεται κατά δικαιώματος που υπάρχει και είναι ενεργό, του οποίου καταλύει την ενέργεια. Αυτεπάγγελτη λήψη υπόψη της ενστάσεως αυτής δεν είναι δυνατή και αν ακόμη τα πραγματικά περιστατικά που τη στηρίζουν προκύπτουν από τις προτάσεις των διαδίκων και ως εκ τούτου αυτού του είδους οι ενστάσεις πρέπει να προτείνονται προφορικά και ρητά ενώπιον του Δικαστηρίου. Καταχρηστικές ενστάσεις ακολούθως, είναι αυτές που στηρίζονται σε απλά πραγματικά περιστατικά (θεμελιακούς για την έννομη τάξη κανόνες δικαίου) και προβάλλονται κατά δικαιώματος που δεν υφίσταται, είτε γιατί δεν γεννήθηκε, είτε γιατί μεταγενεστέρως καταλύθηκε. Αυτού του είδους οι ενστάσεις λαμβάνονται αυτεπαγγέλτως υπόψη από το Δικαστήριο, αν συντρέχουν τα πραγματικά περιστατικά που τις θεμελιώνουν και προκύπτουν από το σύνολο της αστικής δικογραφίας. Συνεπώς, οι ενστάσεις διακρίνονται σε ενστάσεις ουσιαστικού δικαιώματος, άλλως 13 Βλ. Κεραμεύς Κονδύλης Νίκας, Ερμηνεία Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, Τόμος Ι, 2000, σελ. 540 επ. 9

11 στηριζόμενες σε αντίπαλο ουσιαστικό δικαίωμα, με μια λέξη γνήσιες (exceptiones juris), και σε ενστάσεις συρροής πραγματικών περιστατικών, δηλαδή καταχρηστικές ενστάσεις (exceptiones factis). Η λειτουργία και των δύο αυτών βασικών μορφών ενστάσεων στηρίζεται στη σχέση μεταξύ βασικού κανόνα δικαίου και αντίθετων κανόνων δικαίου. Η έννομη τάξη διαμορφώνει, ως γνωστόν, τη νομοτυπική μορφή συγκεκριμένης βιοτικής συμπεριφοράς, προσδίδοντας συγχρόνως και τις οικίες έννομες συνέπειες. Υπό ομαλές συνθήκες οι έννομες συνέπειες επέρχονται κανονικά μόλις πληρωθούν οι προϋποθέσεις του πραγματικού, στο οποίο θεμελιώνονται. Κατ εξαίρεση όμως οι έννομες αυτές συνέπειες δεν επέρχονται, όταν εξαιρετικές συνθήκες υπαγορεύουν την παρέκκλιση από το συνήθως συμβαίνον. Γι αυτό ο νομοθέτης διατυπώνει παράλληλα στο βασικό κανόνα δικαίου και κάποιον άλλο αυτοτελή, αλλά αντίθετο προς αυτόν κανόνα. Και ο αντίθετος ή εξαιρετικός αυτός κανόνας προϋποθέτει το πραγματικό του βασικού κανόνα. Περιέχει όμως περαιτέρω και ορισμένα πρόσθετα στοιχεία, που ματαιώνουν την οριζόμενη στον βασικό κανόνα έννομη συνέπεια 14. Ανάλογα με το είδος της προκαλούμενης αντίθετης έννομης συνέπειας οι αντίθετοι κανόνες δικαίου διακρίνονται σε δικαιοκωλυτικούς, δικαιοφθόρους και δικαιοανασταλτικούς κανόνες δικαίου. Πιο συγκεκριμένα, οι δικαιοκωλυτικοί κανόνες δικαίου και οι στηριζόμενες σ αυτούς ενστάσεις εμποδίζουν τη γένεση συγκεκριμένου δικαιώματος. Ενδεικτικά ενστάσεις, που στηρίζονται σε δικαιοκωλυτικούς κανόνες δικαίου, αποτελούν οι ενστάσεις του ουσιαστικού δικαίου βάσει των οποίων επιδιώκεται ακύρωση δικαιοπραξίας λόγω έλλειψης ικανότητας προς δικαιοπραξία (ΑΚ 127, 130, 133), εικονικότητας (ΑΚ 138), έλλειψης νομίμου τύπου (ΑΚ 159), σύμβασης που αντιβαίνει σε απαγορευτική διάταξη νόμου (ΑΚ 174), στα χρηστά ήθη (ΑΚ 178) ή είναι καταπλεονεκτική (ΑΚ 179), η ένσταση συνυπαιτιότητας του ενάγοντος στη 14 Βλ. Ποδηματά, Ενστάσεις και ιδίως η ένσταση καταχρήσεως δικαιώματος στην αναγκαστική εκτέλεση, στον τόμο: Οι ενστάσεις στην πολιτικής δίκη, σελ. 159 επ. 10

12 ζημία (ΑΚ 300) 15, η ένσταση ανυπαίτιας αδυναμίας παροχής (ΑΚ 336), η ένσταση μη επέλευσης συνεπειών υπερημερίας λόγω έλλειψης υπαιτιότητας (ΑΚ 342) και η ένσταση υποχρέωσης συνεισφοράς στις οικογενειακές ανάγκες του ενάγοντος συζύγου (ΑΚ 1489). Οι δικαιοφθόροι κανόνες δικαίου καταλύουν - αποσβήνουν γεγενημένο ήδη δικαίωμα. Ενδεικτικά ενστάσεις, που στηρίζονται σε δικαιοφθόρους κανόνες δικαίου, αποτελούν η ένσταση εξόφλησης (ΑΚ 416), δόσης ή υπόσχεσης αντί καταβολής (ΑΚ 419, 421), δημόσιας κατάθεσης (ΑΚ 427), σύγχυσης (ΑΚ 436), άφεσης χρέους (ΑΚ 454), απόσβεσης δικαιώματος ακύρωσης ακυρώσιμης δικαιοπραξίας λόγω παραιτήσεως ή λόγω παρέλευσης διετίας από την κατάρτιση (ΑΚ 156, 157), συμψηφισμού κέρδους ζημίας (ΑΚ 298), πλήρωσης διαλυτικής αιρέσεως (ΑΚ 202) και απώλειας κυριότητας από τον ενάγοντα λόγω μεταγενέστερης κτήσεως της από τον εναγόμενο. Τέλος, δικαιοανασταλτικοι κανόνες δικαίου είναι αυτοί που παραλύουν οριστικά ή προσωρινά την ενέργεια ορισμένου γεγενημένου δικαιώματος. Ενδεικτικά, ενστάσεις, που στηρίζονται σε δικαιοανασταλτικούς κανόνες δικαίου είναι η ένσταση διζήσεως (άρθρο 855 ΑΚ), η ένσταση επισχέσεως (άρθρο 325 ΑΚ), η ένσταση μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος (άρθρο 374 ΑΚ) και η ένταση δικαιωματικής νομής ή κατοχής (άρθρο 1095 ΑΚ). Τέλος, οι καταχρηστικές ενστάσεις έχει επικρατήσει, ότι θεμελιώνονται σε δικαιοκωλυτικούς και δικαιοφθόρους κανόνες δικαίου, ενώ οι γνήσιες ενστάσεις σε δικαιοανασταλτικούς κανόνες δικαίου Περαιτέρω, οι γνήσιες ενστάσεις διακρίνονται σε αυτοτελείς και μη αυτοτελείς γνήσιες ενστάσεις. 15 Βλ. ΟλΑΠ 423/1985 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 11

13 Οι αυτοτελείς γνήσιες ενστάσεις δεν εξαρτώνται από άλλο ουσιαστικό δικαίωμα και ασκούνται αποκλειστικά μέσω της ενστάσεως ή μέσω αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής 16. Τέτοιου είδους ενστάσεις για παράδειγμα αποτελούν η ένσταση παραγραφής (άρθρο 272 παρ. 1 ΑΚ), η ένσταση διζήσεως (άρθρο 855, 1297 ΑΚ), η ένσταση του ευεργετήματος της ευπορίας (άρθρο 501 ΑΚ), η ένσταση συμβιβασμού (άρθρο 871 ΑΚ) και η ένσταση καταχρήσεως δικαιώματος (άρθρο 281 ΑΚ). Οι μη αυτοτελείς ενστάσεις από την άλλη στηρίζουν την ύπαρξη τους σε ορισμένο άλλο δικαίωμα (ενοχικό εμπράγματο) του ενιστάμενου και δεν ασκούνται μόνο αμυντικά υπό τη μορφή ενστάσεως, αλλά και υπό την μορφή κύριας αγωγής (δηλ. επιθετικά). Τέτοιου είδους ενστάσεις αποτελούν η ένσταση επισχέσεως (ΑΚ 325, 1106), η ένσταση μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος και μη προσηκόντως εκπληρωθέντος συναλλάγματος (ΑΚ 374, 376), η ένσταση μη υπαναχωρήσεως από την πώληση ή μείωση του τιμήματος (ΑΚ 540), η ένσταση δικαιωματικής νομής ή κατοχής (ΑΚ 1095, 1108 παρ. 2), η ένσταση συμψηφισμού (ΑΚ 441), η ένσταση μειώσεως της υπέρμετρης ποινικής ρήτρας στο προσήκον μέτρο (ΑΚ 409) και η ένσταση ακυρωσίας της δικαιοπραξίας λόγω πλάνης απάτης ή απειλής (ΑΚ 154) Οι γνήσιες ενστάσεις έπειτα διακρίνονται σε ανατρεπτικές και αναβλητικές γνήσιες ενστάσεις. Ανατρεπτικές είναι οι ενστάσεις που παραλύουν οριστικά το δικαίωμα κατά του οποίου αντιτάσσονται και αποκλείουν την ενέργεια του στο μέλλον. Τέτοιες ενστάσεις θεωρούνται η ένσταση παραγραφής (άρθρο 272 παρ. 1 ΑΚ), η ένσταση αδικαιολόγητου πλουτισμού (άρθρο 904 ΑΚ), η ένσταση συμβιβασμού (άρθρο 871 ΑΚ), η ένσταση καταχρήσεως δικαιώματος (άρθρο 281 ΑΚ). Οι καταχρηστικές ενστάσεις να σημειωθεί ότι είναι από τη φύση τους ανατρεπτικές Βλ. Νίκας, Πολιτική Δικονομία, Τόμος ΙΙ, 2005, σελ. 267 λ.χ. ο οφειλέτης ζητεί να αναγνωρισθεί ότι δεν οφείλει το χρέος του λόγω παραγραφής της αξίωσης. 17 Βλ. Γεωργιάδης, Οι ενστάσεις στην πολιτική δίκη (1992), σελ

14 Αναβλητικές ενστάσεις είναι εκείνες που εμποδίζουν προσωρινά την άσκηση του δικαιώματος κατά του οποίου προβάλλονται. Τέτοιες ενστάσεις είναι η ένσταση επισχέσεως (ΑΚ 325, 1106) 18, η ένσταση μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος και μη προσηκόντως εκπληρωθέντος συναλλάγματος (ΑΚ 374, 376), η ένσταση ανασφάλειας της αντιπαροχής (άρθρο 377 ΑΚ) και η ένσταση διζήσεως (άρθρο 855, 1297 ΑΚ). Οι αναβλητικές ενστάσεις διακρίνονται κατ ακολουθία σε ισχυρές και ήπιες αναβλητικές ενστάσεις. Ως ήπιες αναβλητικές ενστάσεις θεωρούνται οι ενστάσεις επισχέσεως και μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος, δοθέντος ότι μετριάζουν την αναγκαστότητα του αντίπαλου δικαιώματος, επιβάλλοντας τον όρο της ταυτόχρονης ικανοποιήσεως εκ μέρους του δανειστή και της αντίθετης αξίωσης του οφειλέτη. Αντίθετα τέλος, στις ισχυρές αναβλητικές ενστάσεις ανήκει η ένσταση διζήσεως, δοθέντος ότι παραλύει πλήρως αλλά προσωρινά την αναγκαστότητα του επίδικου δικαίωμα του ενάγοντος, με αποτέλεσμα η αγωγή να απορρίπτεται ως αβάσιμη Οι γνήσιες ενστάσεις διακρίνονται σε πραγματοπαγείς και προσωποπαγείς γνήσιες ενστάσεις. Οι πραγματοπαγείς γνήσιες ενστάσεις δύναται να μεταβιβασθούν ενεργητικά ή παθητικά σε άλλο πρόσωπο, παρακολουθώντας το δικαίωμα στο οποίο αναφέρονται, ενώ οι προσωποπαγείς γνήσιες ενστάσεις συνδέονται στενά με ορισμένο πρόσωπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προσωποπαγούς ενστάσεως αποτελεί η ένσταση συμψηφισμού, η οποία σε περίπτωση σύμβασης στερητικής αναδοχής χρέους δεν μεταβιβάζεται από τον παλαιό οφειλέτη στον ανάδοχο του χρέους και ο νέος οφειλέτης (ανάδοχος του χρέους) δεν μπορεί να προτείνει σε συμψηφισμό αξιώσεις του παλιού οφειλέτη έναντι του δανειστή, δοθέντος ότι βασικό χαρακτηριστικό της εν λόγω ενστάσεως είναι η αμοιβαιότητα των απαιτήσεων, δηλαδή ο οφειλέτης της μιας απαίτησης να είναι δανειστής της άλλης και το αντίστροφο. 18 Βλ. ΕφΑθ 4415/2003 ΕλλΔνη

15 1.3. Το περιεχόμενο των ενστάσεων κατά άρθρο 262 ΚΠολΔ. Σε συνέχεια των ανωτέρω η διάταξη του άρθρου 262 παρ. 1 εδ. α του ΚΠολΔ ορίζει ότι: «Η ένσταση πρέπει να περιλαμβάνει ορισμένη αίτηση και σαφή έκθεση των γεγονότων που τη θεμελιώνουν». Η λογική δομή λοιπόν της ενστάσεως δεν διαφέρει από εκείνη της αγωγής, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 216 παρ. 1 ΚΠολΔ., δεδομένου ότι έχει τη μορφή νομικού συλλογισμού και κατ ακολουθίαν πρέπει να περιέχει τα στοιχεία της αγωγής, δηλαδή νομική βάση 19, που είναι ο κανόνας του ουσιαστικού ή δικονομικού δικαίου, τη εφαρμογή του οποίου επικαλείται ο ενιστάμενος, ιστορική βάση, που την συνθέτουν τα πραγματικά περιστατικά, στα οποία στηρίζεται η ζητούμενη με αυτή έννομη προστασία, και αίτηση, η οποία έχει περιεχόμενο την απόρριψη της αγωγής. Ειδικότερα: Η ιστορική βάση. Η παρ. 1 του άρθρου 262 ΚΠολΔ επιβάλλει το καθήκον «πληρότητας» σχετικά με την εκφορά των ενστάσεων των διαδίκων. Η ένσταση (ή αντένσταση), ως αυτοτελής πραγματικός ισχυρισμός, πρέπει (α) να περιλαμβάνει σαφή έκθεση των γεγονότων, που υπάγονται στο πραγματικό συγκεκριμένου κανόνα δικαίου 20, αντίθετου προς τον επικαλούμενο με την αγωγή βασικό κανόνα και (β) να έχει την έννομη συνέπεια που περιλαμβάνεται στο αίτημα της ένστασης 21. Αν η ένσταση δεν περιέχει σαφή έκθεση 19 Η επίκληση συγκεκριμένου κανόνα δικαίου δεν είναι στοιχείο της ένστασης και δεν δεσμεύσει το Δικαστήριο ο νομικός χαρακτηρισμός, που δίδεται από τους διαδίκους, διότι το Δικαστήριο εφαρμόζει αυτεπαγγέλτως το νόμο (Jura novit curia), ήτοι προσδίδει στα επικαλούμενα προς θεμελίωση του οικείου ισχυρισμού περιστατικά τον κατά την κρίση του- προσήκοντα νομικό χαρακτηρισμό και υπάγει τον ισχυρισμό στο κατάλληλο κανόνα δικαίου, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική βάση και το διατυπούμενο αίτημα. 20 Βλ. ΕφΘες 2856/1990 Αρμ ,60, ΕφΑθ 421/1998 ΕλλΔνη 1998/ Βλ. Νίκας, Πολιτική Δικονομία, τ. ΙΙ, σελ. 270,271, Μπαλογιάννης, Διαγράμματα Πολιτικής Δικονομίας, 2 η έκδοση, σελ

16 των πραγματικών γεγονότων, που τη θεμελιώνουν, απορρίπτεται ως αόριστη 22 και η αοριστία της αυτή, που εξετάζεται και αυτεπαγγέλτως 23 από το Δικαστήριο, επιφέρει τη απόρριψή της 24, ως απαράδεκτης 25. Η παράλειψη της αναφοράς των αναγκαίων περιστατικών δεν μπορεί να συμπληρωθεί με παραπομπή σε άλλο έγγραφο, στο οποίο τυχόν αναγράφονται αυτά 26, ούτε με προσθήκη στις προτάσεις 27. Για την πληρότητα της ιστορικής βάσεως της ενστάσεως αξιώνεται η αναφορά όλων των κρίσιμων περιστατικών που θεμελιώνουν τον εφαρμοστέο κανόνα δικαίου 28. Μάλιστα ο ενιστάμενος ή αντενιστάμενος υποχρεούται (έχει το βάρος απόδειξης), όπως και ο ενάγων για τα θεμελιωτικά της αγωγής περιστατικά, να αποδείξει τα περιστατικά που θεμελιώνουν την ένσταση ή αντένστασή του, αν ο ενάγων προβάλλει άρνηση αυτών. Εξαίρεση ως προς το βάρος απόδειξης του ενιστάμενου υφίσταται στις περιπτώσεις της ένστασης μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος και της αναρμοδιότητας 29. Συνεπώς, όταν πρόκειται για καταχρηστικές ενστάσεις, απαιτείται σαφής, επαρκώς εξειδικευμένη και πλήρης αναφορά των πραγματικών περιστατικών που πληρούν τις προϋποθέσεις του εφαρμοστέου αντίθετου δικαιοκωλυτικού ή δικαιοφθόρου κανόνα δικαίου, ενώ όταν πρόκειται για γνήσιες αυτοτελείς ή μη αυτοτελείς ενστάσεις, απαιτείται σαφής, πλήρης και επαρκώς εξειδικευμένη αναφορά των πραγματικών περιστατικών που πληρούν την νομοτυπική μορφή του θεμελιωτικού της ενστάσεως δικαιοανασταλτικού κανόνα δικαίου. Σύμφωνα με το εδ. β της παρ. 1 του άρθρου 262, το οποίο προστέθηκε με το άρθρο 25 παρ. 3 του Ν. 3994/2011, ο ενιστάμενος μπορεί να συμπληρώσει, να διευκρινίσει 22 Βλ. ΑΠ 392/2004 Δ Βλ. ΕφΘες 3384/1995 ΕλλΔνη Βλ. ΑΠ 164/2008 ΑΠ 1383/2008 Δ , ΑΠ 438/2008 ΑΠ 558/2008 Δ , ΕφΑθ 1249/2003 ΕλΔ Βλ. ΑΠ 1031/1993, ΕΕΝ , ΕφΘες 307/1994 Αρμ Βλ. ΑΠ 1383/2008 Δ , ΠολΠΑρτ 29/1994 Αρμ , 1407, ΠπρΛευκ 98/2000 Αρμ Βλ. ΜονΠρωτΘες 17560/2000 Αρμ Βλ. Κεραμεύς Κονδύλης - Νίκας, Ερμηνεία ΚΠολΔ, Τόμος Ι, Βλ. Βαθρακοκοίλης, Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, Ερμηνευτική Νομολογιακή Ανάλυση (κατ άρθρο), Τόμος ΙΙ, άρθρα , σελ , επίσης ΕφΑθ 6241/2003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΜΠρΑθ 1220/ ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕιρΚατερ 48/2015 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 15

17 ή να διορθώσει τους ισχυρισμούς του με προφορική δήλωση που καταχωρίζεται στα πρακτικά. Στην παρούσα τροποποίηση η οποία είναι αντίστοιχη αυτής του άρθρου 236 ΚΠολΔ ως προς του αγωγικούς ισχυρισμούς- αποτυπώνεται με σαφήνεια η βούληση του νομοθέτη να αξιοποιήσει όλες τις πρόσφορες δικονομικές οδούς για τον περιορισμό των απαράδεκτων 30.Την δικονομική δυνατότητα, που παρέχει στο Δικαστήριο η διάταξη του άρθρου 236 ΚΠολΔ θα την εξετάσουμε αναλυτικότερα κατωτέρω. Συμπερασματικά λοιπόν, έχει απορριφθεί λόγω αοριστίας ύστερα από σχετική ένσταση του ενάγοντος η ένσταση εξόφλησης, διότι ο εναγόμενος δεν ανέφερε τον χρόνο και τον τρόπο εξοφλήσεως της επίδικης απαίτησης 31. Ομοίως έχει επίσης απορριφθεί ένσταση σχετικής εικονικότητας (άρθρο 138 παρ. 2 ΑΚ) επειδή παρατέθηκε από τον εναγόμενο μόνο η συνδρομή των περιστατικών που αποκλείουν τη σοβαρή πρόθεση των συμβληθέντων για την παραγωγή έννομου αποτελέσματος, χωρίς να εξειδικεύονται τα πραγματικά περιστατικά που αποτυπώνουν την ειδικότερη συμφωνία των συμβαλλομένων για την έγκυρη παραγωγή άλλου, μη δηλωθέντος στη σύμβαση, έννομου αποτελέσματος 32. Ανάλογη περίπτωση αοριστίας ενστάσεως έχουμε στην προβαλλόμενη ένσταση παραγραφής, όταν αυτή διατυπώνεται με μόνη την παράθεση της εφαρμοζόμενης διατάξεως (άρθρο 937 ΑΚ), δίχως να επικαλείται ο ενιστάμενος το χρόνο έναρξης και συμπλήρωσής της Το αίτημα. Ακολούθως, η ένσταση εκτός από τα πραγματικά περιστατικά που τη θεμελιώνουν πρέπει επίσης να περιέχει και ορισμένη αίτηση 34 που συνίσταται είτε στην αναβολή της επέλευσης ή την οριστική άρση των επιδιωκόμενων με την αγωγή συνεπειών Βλ. Απαλαγάκη, Η διαγνωστική δίκη και η αναγκαστική εκτέλεση κατά τον ΚΠολΔ, ΣΕΛ Βλ. ΕφΠατρ 143/2008 ΕπισκΕΔ επ. 32 Βλ. ΕφΛαρ 291/2007 Δικογρ επ. 33 Βλ. ΕφΔωδ 117/2002 ΔωδΝομ επ. 34 Βλ. ΑΠ 605/1980 ΝοΒ Βλ. Νίκας, ΠολΔικ ΙΙ 270, διακρίσεις των ενστάσεων στο άρθρο 330 ΚΠολΔ). 16

18 Παρόλο που αποτελεί καθαρή τυπολατρία η διατύπωση «ρητά εκφρασμένου αιτήματος» 36, η νομολογία αξιώνει τούτο, με κύρωση την απόρριψη της ένστασης ως αόριστης 37. Η δε παντελής ανυπαρξία αιτήματος για κάθε ένσταση (γνήσια ή καταχρηστική) έχει ως αποτέλεσμα την απόρριψη αυτής ως ανυπόστατης διαδικαστικής πράξης 38, όπως συμβαίνει και με την αγωγή κατά άρθρο 216 ΚΠολΔ. Κατά μια γνώμη της θεωρίας η παρ. 1 του άρθρου 262 ΚΠολΔ καταλαμβάνει όχι μόνο τις γνήσιες ενστάσεις, αλλά και τις καταχρηστικές 39 ενστάσεις. Αντίθετη άποψη 40 της θεωρίας διατυπώνει, ότι το πεδίο εφαρμογής της διατάξεως περιορίζεται στις γνήσιες ενστάσεις 41, αφού το δικαστήριο προχωρεί αυτεπαγγέλτως στην συναγωγή της έννομης συνέπειας μιας καταχρηστικής ενστάσεως με βάση τα πραγματικά περιστατικά που τη θεμελιώνουν. Παρατηρούνται επίσης και περιπτώσεις στην νομολογία, όπου τα Δικαστήρια δέχονται επί καταχρηστικών και δικονομικών ενστάσεων (άρθρα 263 και 330 ΚΠολΔ), ότι η ρητή διατύπωση αιτήματος θεωρείται περιττή 42. Πάντως, πρόσφατα τα Δικαστήρια ορθώς δέχονται, ότι το αίτημα για απόρριψη της αγωγής μπορεί να καλυφθεί από το περιεχόμενο, κατά κανόνα στο τέλος των προτάσεων, γενικό αίτημα του εναγομένου για αποδοχή όλων των ισχυρισμών του και την απόρριψη της αγωγής 43, άποψη με την οποία συμφωνεί και η γράφουσα. 36 Βλ. Νίκας, ΠολΔικ ΙΙ 271, διακρίσεις των ενστάσεων στο άρθρο 330 ΚΠολΔ) 37 Βλ. ΟλΑΠ 1116/1985 ΝοΒ /1985 ΝοΒ 1985/ Βλ. Μακρίδου, Η αόριστη αγωγή, σελ. 8, αντίθετη άποψη Καλαβρός, Το αντικείμενο της πολιτικής δίκης Α, σελ. 149, κατά τον οποίο η ένσταση πρέπει να απορρίπτεται ως απαράδεκτη, ομοίως και ΕιρΝαυπλ 47/1991, ΑρχΝ Βλ. Καράσης, Πρακτικά, σελ. 102, ΑΠ 1058/1998 Δ Βλ. Κεραμεύ Κονδύλης - Νίκας, Ερμηνεία ΚΠολΔ, Τόμος Ι, 2000, σελ. 542, Βλ. ΑΠ 902/1994, Μπέης, Η εναντίωση του εναγομένου στην αγωγή Δ , Γέσιου- Φαλτσή/Καίσης, Παρέμβαση, «Οι ενστάσεις στην πολιτική δίκη» (1992), σελ , Νίκας, Οι νέοι πραγματικοί ισχυρισμοί στην κατ έφεση δίκη (1987) σελ Βλ. ΕφΘες 1342/2001 Αρμ Βλ. ΑΠ 1357/2010 ΝοΒ , ΑΠ 496/2007 ΕΠολΔ , Μητσόπουλος, Οι ενστάσεις στην πολιτική δίκη 1992 σελ

19 Αναλυτικότερα το ζήτημα της προβολής του αιτήματος. (i) Ζήτημα γεννάται ως προς το εάν πρέπει να τηρείται τυπολατρικά η προβολή ορισμένου αιτήματος σε κάθε είδους ένσταση (γνήσιες και καταχρηστικές ενστάσεις) σύμφωνα με την γραμματική ερμηνεία του άρθρου 262 παρ. 1 εδ. α ΚΠολΔ, ή αν η προβολή του αιτήματος αφορά αποκλειστικά σε συγκεκριμένη κατηγορία ενστάσεων, δηλαδή τις γνήσιες ενστάσεις 44. Κατά τον καθηγητή Καράση 45 το ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί από δύο (2) σκοπιές: (α) από την σκοπιά της διάκρισης γνησίων και καταχρηστικών ενστάσεων και (β) από την σκοπιά της δομής της ένστασης. Όπως αναλύσαμε και ανωτέρω, η βασικότερη διάκριση μεταξύ των ενστάσεων κατά το ουσιαστικό δίκαιο είναι αυτή σε γνήσιες και καταχρηστικές ενστάσεις. Η διάκριση αυτή, βασίζεται στη σχέση μεταξύ αντίθετων κανόνων δικαίου και βασικού κανόνα δικαίου. Ανάλογα τώρα με την ειδικότερη σχέση αντιθέσεως του αντιθέτου προς το βασικό κανόνα δικαίου ο αντίθετος κανόνας δικαίου μπορεί να είναι δικαιοανασταλτικός, δηλαδή κανόνας δικαίου που παρεμποδίζει την άσκηση δικαιώματος, δικαιοκωλυτικός, δηλαδή κανόνας δικαίου που εμποδίζει τη γέννηση του δικαιώματος, και δικαιοφθόρος, δηλαδή κανόνας δικαίου που καταλύει το δικαίωμα. Οι ενστάσεις λοιπόν στηριζόμενες στους παραπάνω αντίθετους κανόνες δικαίου επιφέρουν και τα αντίστοιχα αποτελέσματα. Οι γνήσιες ενστάσεις υποστηρίζεται, ότι βασίζονται σε δικαιοανασταλτικούς κανόνες δικαίου, καθώς παραλύουν οριστικά ή προσωρινά την ενέργεια του ασκούμενου δικαιώματος του ενάγοντος, ενώ οι καταχρηστικές ενστάσεις σε δικαιοκωλυτικούς και δικαιοφθόρους 44 Βλ. Μπέης, Πολ.Δικ. 5, άρθρο 262, ΙΙ, σελ σύμφωνα με τον οποίο «Η διάταξις αναφέρεται μόνο εις τα γνήσιας ενστάσεις... Η ρύθμισις αυτή δεν αφορά τας καταχρηστικάς ενστάσεις, ως προς τας οποίας αρκεί η εκ μέρους οιουδήποτε διαδίκου μνεία των πραγματικών γεγονότων που τας στηρίζουν, οπότε το δικαστήριον αυτεπαγγέλτως προβαίνει εις την υπαγωγήν και διάγνωσιν του ότι διεκολύθη η γένεσις του επίδικου δικαιώματος ή ότι καταργήθη τούτο μετά την γένεσίν του, χωρίς να χρειάζεται η υποβολή ιδιαιτέρου, πανηγυρικού αιτήματος εκ μέρους του εναγομένου. Χρειάζεται δε η υποβολή ιδιαίτερου αιτήματος εκ μέρους του εναγομένου προκειμένου περί γνήσιων ενστάσεων, διότι η επίκλησις των αποτελεί άσκησιν διαπλαστικού δικαιώματος, εις την οποία μόνον ο δικαιούχος νομιμοποιείται». 45 Βλ. Πρακτικά 15 ου Συνεδρίου Ένωση Ελλήνων Δικονομολόγων «Οι ενστάσεις στην πολιτική δίκη», Λάρισα Οκτωβρίου 1988, Σάκκουλας 1992, Εισήγηση Καράση, σελ. 96 επ. 18

20 κανόνες δικαίου, καθώς ματαιώνουν τη γέννηση του ασκούμενου δικαιώματος. Σε δικονομικό επίπεδο τώρα, η βασική διάκριση μεταξύ των γνήσιων και των καταχρηστικών ενστάσεων είναι ότι οι μεν γνήσιες, στηριζόμενες σε ουσιαστικό δικαίωμα (αντιδικαίωμα) και πρέπει να προταθούν ρητά, οι δε καταχρηστικές ενστάσεις, στηριζόμενες σε πραγματικά γεγονότα λαμβάνονται υπόψη και αυτεπαγγέλτως από το Δικαστήριο. Σε συνέχεια των ανωτέρω, ο καθηγητής Καράσης διατυπώνει την άποψη ότι οι γνήσιες ενστάσεις δεν αποτελούν άσκηση αντίθετου δικαιώματος εκ μέρους του εναγομένου, όπως εσφαλμένα έχει επικρατήσει 46, αλλά άσκηση έννομης δυνατότητας, που το δίκαιο απονέμει στον ενιστάμενο προς προστασία των έννομων συμφερόντων ή δικαιωμάτων του. Το ίδιο ισχύει και για τις καταχρηστικές ενστάσεις. Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο ενστάσεων έγκειται στη νομική φύση αυτής της δυνατότητας, που παρέχεται στον ενιστάμενο, η οποία έχει διαπλαστικό χαρακτήρα για τις γνήσιες εντάσεις και αναγνωριστικό χαρακτήρα για τις καταχρηστικές εντάσεις. Με την μεν άσκηση της γνήσιας ένστασης επιδιώκεται η διάπλαση μιας νέας καταστάσεως, ενώ με την άσκηση της καταχρηστικής ένστασης επιδιώκεται η αναγνώριση της ανυπαρξίας του δικαιώματος του ενάγοντος. Δεδομένης αυτής της διάκρισης στη νομική φύση των δύο αυτών βασικών κατηγοριών ενστάσεων γίνεται κατανοητή εν συνεχεία και η δικονομική τους διάκριση, η οποία, όπως αναφέρουμε και ανωτέρω, απαιτεί την ρητή προβολή αιτήματος στις γνήσιες ενστάσεις από τον 46 Βλ. Πρακτικά 15 ου Συνεδρίου Ένωση Ελλήνων Δικονομολόγων «Οι ενστάσεις στην πολιτική δίκη», Λάρισα Οκτωβρίου 1988, Σάκκουλας 1992, Εισήγηση Καράση, σελ σύμφωνα με τον οποίο: «...Η κρατούσα άποψη ότι η γνήσια ένσταση είναι δικαίωμα εξηγείται ίσως ιστορικώς από την αναγόμενη στους γλωσσογράφους διάκριση των ενστάσεων σε exceptiones iuris και exceptiones facti, οπότε όμως η έννοια του δικαιώματος δεν είναι ακόμα διαπλασθεί. Ίσως στην επίδραση αυτή να οφείλεται και η διατύπωση διατάξεων του ΑΚ ότι ο υπόχρεος δικαιούται- να αρνηθεί την παροχή, αν δεν οφείλεται ήδη σε εννοιλογική ύγχυση (ταύτιση) της γνήσιας ενστάσεως γενικά με την γνήσια μια αυτοτελή (δηλ. την γνήσια ένσταση που στηρίζεται σε ίδιο δικαίωμα του ενισταμένου κατά του επιτιθεμένου, το οποίο αυτό καθεαυτό μπορεί να ασκηθεί και αυτοτελώς με αγωγή) ή ακόμη και σε γλωσσική σύγχυση, δεδομένου ότι σε μια σειρά άλλων όμοιων διατάξεων χρησιμοποιείται η έκφραση ότι ο υπόχρεος δύναται και όχι δικαιούται να αρνηθεί την παροχή (έτσι π.χ. 328, 375,376, 377 ΑΚ). Άλλο δύναται και άλλο δικαιούται! Το δικαιούται σημαίνει ενέργεια βάσει δικαιώματος και το δύναται σημαίνει ενέργεια βάσει απλής δυνατότητας...». 19

21 ενιστάμενο ενώπιον του Δικαστηρίου, εν αντιθέσει με τις καταχρηστικές εντάσεις, οι οποίες λαμβάνονται υπόψη και αυτεπαγγέλτως από το Δικαστήριο και δεν απαιτείται εξειδικευμένο και πανηγυρικό αίτημα απόρριψης της αγωγής. Πιο συγκεκριμένα, ο ενιστάμενος οφείλει να προτείνει τη διαπλαστική δυνατότητα που του παρέχει ο νόμος, καθώς νομιμοποιείται προς τούτο, ασκώντας μια γνήσια ένσταση, ενώ την αναγνώριση της υπάρχουσας καταστάσεως και την ανυπαρξία του ασκηθέντος δικαιώματος του ενάγοντος οφείλει να την εξετάσει και αυτεπαγγέλτως το Δικαστήριο, εφόσον βέβαια τα πραγματικά περιστατικά που στηρίζουν την καταχρηστική ένσταση έχουν προταθεί παραδεκτώς. Μ αυτή τη συλλογιστική γίνεται κατανοητή και η πρώτη και κρατούσα στη θεωρία άποψη 47 περί συσταλτικής ερμηνείας του άρθρου 262 παρ. 1 ΚΠολΔ μόνο υπέρ των γνήσιων ενστάσεων, με το σκεπτικό ότι για να επέλθει η διάπλαση απαιτείται αίτημα προς τούτο, ενώ για τις καταχρηστικές ενστάσεις κάτι τέτοιο θεωρείται περιττό, εφόσον εισφέρονται στη δίκη από τον ενιστάμενο τα πραγματικά περιστατικά, που θεμελιώνουν την ένστασή του. Ωστόσο αυτή η άποψη ναι μεν είναι κατανοητή, αλλά ταυτόχρονα όχι και τόσο πειστική και στο σημείο αυτό πρέπει να αναλύσουμε το ζήτημα της προβολής του αιτήματος και από τη σκοπιά της δομής της ενστάσεως. Ειδικότερα, όπως έχουμε αναπτύξει και ανωτέρω η ένσταση ως διαδικαστική πράξη έχει τη δομή ενός νομικού ισχυρισμού, δηλαδή αποτελείται (i) από νομική βάση, η οποία δεν απαιτείται να καθορίζεται ρητά, (ii) από ιστορική βάση, η οποία αφορά στα πραγματικά γεγονότα που επικαλείται ο ενιστάμενος και αποτελούν τον αντίθετο του βασικού κανόνα δικαίου, και τέλος (iii) από το συμπέρασμα, το οποίο προβάλλεται μέσω του αιτήματος και είναι το πόρισμα ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να ισχύουν οι προβλεπόμενες από τον αντίθετο κανόνα δικαίου έννομες συνέπειες. Υπό τον πρίσμα λοιπόν του ότι η ένσταση αποτελεί διαδικαστική πράξη με δομή νομικού 47 Βλ. Κεραμεύς, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ. 236 και 238. Μπέης, ΠολΔικ, Γεν. Αρχαί Ιια, σελ Γέσιου Φαλτσή, Η πολιτική δίκη Ι, σελ , αρ

22 συλλογισμού, η γραμματική ερμηνεία της διάταξης του άρθρου 262 παρ. 1 απαιτεί κάθε ένσταση να έχει αίτημα, ώστε να είναι ορισμένη και υποστατή ως διαδικαστική πράξη, άποψη την οποία υιοθετεί και η γράφουσα και φαίνεται και να είναι και η επικρατούσα. (ii) Εν συνεχεία αφού δεχθήκαμε, ότι άνευ καμίας διακρίσεως οι ενστάσεις ως διαδικαστικές πράξεις πρέπει να περιλαμβάνουν αίτημα, διαφορετικά είναι ανυπόστατες, σ αυτό το σημείο θα πρέπει να αναλύσουμε τον τρόπο εκφοράς του αιτήματος των ενστάσεων. Ζήτημα γεννάται λοιπόν (α) ως προς το αν αρκεί απλά το γενικό αίτημα στο τέλος των προτάσεων περί απορρίψεως της αγωγής ή (β) πρέπει αυτό να διατυπώνεται με πανηγυρικό τρόπο, δηλαδή να απορριφθεί η αγωγή π.χ. λόγω εξοφλήσεως κλπ. Για τους υπέρμαχους της συσταλτικής ερμηνείας του άρθρου 262 παρ. 1 ΚΠολΔ 48 εξαιρούνται του προβληματισμού αυτού οι καταχρηστικές εντάσεις, μιας και δεν απαιτείται γι αυτές η προβολή αιτήματος. Ωστόσο κατά τη γνώμη της γράφουσας και τα ανωτέρω εκτεθέντα, οι καταχρηστικές ενστάσεις αποτελούν νομικό ισχυρισμό και για λόγους παραδεκτού απαιτείται να έχουν αίτημα, το οποίο αρκεί να είναι γενικό περί απορρίψεως της αγωγής, χωρίς να απαιτείται και σαφής αναφορά της αιτίας απορρίψεως, μιας και ο νομικός χαρακτηρισμός της ένστασης δεν είναι υποχρέωση του ενιστάμενου αλλά του Δικαστηρίου. Διχογνωμία όμως υφίσταται στη νομολογία ως προς τον τρόπο εκφοράς του αιτήματος των γνήσιων ενστάσεων, δεδομένου ότι μέρος της νομολογίας διατυπώνει την άποψη 49 ότι πρέπει αυτές να περιέχουν αίτημα πανηγυρικό, ενώ αντίθετα μέρος 48 Βλ. Κεραμεύς, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ. 236 και 238. Μπέης, ΠολΔικ, Γεν. Αρχαί Ιια, σελ Γέσιου Φαλτσή, Η πολιτική δίκη Ι, σελ , αρ Βλ. ΑΠ 342/2009 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ σύμφωνα με την οποία: «...Από το συνδυασμό της διατάξεως αυτής και εκείνων των άρθρων 237, 262 παρ. 1, 259 και 527 του ΚΠολΔ όπως οι διατάξεις των άρθρων 237 και 269 ίσχυαν πριν από την τροποποίησή τους για τα άρθρα 7 και 11 του Ν. 2915/2001, που ισχύουν από , συνάγεται ότι για την πληρότητα της ένστασης καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος και το παραδεκτό της προβολής της από άποψη τρόπου, πρέπει, εφόσον δεν συντρέχουν οι 21

23 επίσης της νομολογίας 50 αρκείται στο γενικό αίτημα στο τέλος των προτάσεων περί απορρίψεως της αγωγής, μιας και στο γενικότερο αίτημα περί απορρίψεως της προϋποθέσεις των παραγράφων 2 και 3 του άρθρου 269 του ΚΠολΔ, να προβάλλονται κατά σαφή τρόπο κατά την πρώτη συζήτηση της υπόθεσης στον πρώτο βαθμό τα περιστατικά που συγκροτούν την κατάχρηση δικαιώματος από το διάδικο κατά του οποίου ασκείται το δικαίωμα, συγχρόνως δε να γίνεται επίκληση του γεγονότος ότι τα περιστατικά αυτά καθιστούν καταχρηστική την άσκηση του δικαιώματος και να διατυπώνεται αίτημα απόρριψης της αγωγής, με την οποία ασκείται το δικαίωμα, για την αιτία αυτή και όχι για ανυπαρξία του δικαιώματος (Ολ.ΑΠ 472/1983). `Ετσι, η χωρίς δικαιολογημένη αιτία, κατά τις διατάξεις των άρθρων 269 παρ. 2 και 527 του ΚΠολΔ, παράλειψη προβολής, κατά την πρώτη συζήτηση στον πρώτο βαθμό των περιστατικών στα οποία θεμελιώνεται η κατάχρηση δικαιώματος, καθώς και της διατύπωσης αιτήματος απόρριψης της αγωγής ως καταχρηστικής, συνεπάγεται στην απόρριψη της ένστασης του άρθρου 281 του ΑΚ ως απαράδεκτης σε περίπτωση προβολής της σε μεταγενέστερη συζήτηση ή για πρώτη φορά ενώπιον του Εφετείου...» ΑΠ 1975/2009 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ σύμφωνα με την οποία: «Εξ άλλου, από τις διατάξεις των άρθρων 262 παρ. 1 και 269 παρ. 2 α` ΚπολΔ, σε συνδυασμό προς τη διάταξη του άρθρου 281 ΑΚ, προκύπτει ότι, για τη διαδικαστική πληρότητα της από το άρθρο αυτό ένστασης και επομένως και για το παραδεκτό αυτής, δεν αρκεί τα περιστατικά που συγκροτούν την κατάχρηση να προβάλλονται από τον εναγόμενο κατά την πρώτη συζήτηση της υπόθεσης ενώπιον του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου, αλλά απαιτείται συγχρόνως να γίνεται επίκληση της κατάχρησης που προκύπτει από τα εν λόγω περιστατικά και ταυτόχρονα να διατυπώνεται αίτημα απόρριψης της αγωγής για την αιτία αυτή (Ολ. ΑΠ 472/1983)» 50 Αντίθετα, ΑΠ 65/2005 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ σύμφωνα με την οποία «...Στην προκειμένη περίπτωση, από την επισκόπηση των πρωτόδικων προτάσεων της αναιρεσίβλητης εταιρίας προκύπτει ότι αυτή, αμυνόμενη κατά της εναντίον της αγωγής του αναιρεσείοντος, εκμισθωτή, με την οποία ζητούσε για τους αναφερόμενους λόγους να υποχρεωθεί να του καταβάλει ως αποζημίωση συνολικά δρχ., προέβαλε ένσταση καταχρηστικής άσκησης του σχετικού δικαιώματος του αναιρεσείοντος, αναφέροντας συγκεκριμένα περιστατικά και επικαλούμενη την λόγω αυτών καταχρηστικότητα της αγωγής, ζήτησε δε με το αιτητικό των εν λόγω προτάσεών της την παραδοχή αυτών και την απόρριψη της ένδικης αγωγής. Με τον τρόπο αυτό η άνω εκ του άρθρου 281 ΑΚ ένσταση της αναιρεσίβλητης περιείχε όλα τα κατά νόμο στοιχεία για το παραδεκτό της προβολής της και επομένως ο τρίτος εκ του άρθρου 559 αρ. 14 ΚΠολΔ λόγος αναίρεσης με τον οποίο πλήττεται η προσβαλλόμενη απόφαση ότι έκρινε παραδεκτή την άνω ένσταση χωρίς, όπως προβάλλεται, να διατυπώνεται αίτημα για απόρριψη της αγωγής και ως καταχρηστικής, είναι απορριπτέος ως αβάσιμος.». ΑΠ 496/2007 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ σύμφωνα με την οποία: «Επειδή από τις διατάξεις των άρθρων 262 παρ. 1 και 269 παρ. 2 περ. α` ΚΠολΔ, όπως το τελευταίο τροποποιήθηκε με το νόμο 490/1974, σε συνδυασμό προς τη διάταξη του άρθρου 281 ΑΚ, προκύπτει ότι για την πληρότητα της από το άρθρο αυτό ένστασης και επομένως και για το παραδεκτό αυτής, από την άποψη του χρόνου της προβολής της, δεν αρκεί τα περιστατικά που συγκροτούν την κατάχρηση να προβάλλονται από τον εναγόμενο κατά την πρώτη συζήτηση της υπόθεσης ενώπιον του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου, αλλά απαιτείται συγχρόνως να γίνεται επίκληση της κατάχρησης που προκύπτει από τα εν λόγω περιστατικά και ταυτόχρονα να διατυπώνεται αίτημα απόρριψης της αγωγής για την αιτία αυτή (Ολ. ΑΠ 472/1983). Το αίτημα αυτό είναι δυνατό να καλυφθεί από το περιεχόμενο, κατά κανόνα στην κατακλείδα των προτάσεων, γενικό αίτημα του εναγομένου, για αποδοχή όλων των ισχυρισμών του και την απόρριψη της αγωγής. Στην προκείμενη περίπτωση με τον πρώτο λόγο της αίτησης προσάπτεται στην προσβαλλόμενη απόφαση, κατ` εκτίμηση, η από τον αρ. 14 του άρθρου 559 του ΚΠολΔ και όχι 22

24 αγωγής εμπεριέχεται και η αιτία απορρίψεως αυτής από τα πραγματικά περιστατικά που θεμελιώνουν την εκάστοτε ένσταση. Η δεύτερη άποψη στηρίζεται στο γεγονός, ότι σύμφωνα με το νόμο η ορθή προβολή της ενστάσεως δεν απαιτεί το νομικό χαρακτηρισμό της από τον ενιστάμενο, αλλά αυτήν την υποχρέωση την έχει το Δικαστήριο, όπως συμβαίνει και με την αγωγή (άρθρο 216 ΚΠολΔ), άποψη την οποία υιοθετεί και η γράφουσα. Η δε αντίθετη άποψη υπέρ του πανηγυρικού αιτήματος θα δημιουργούσε εμπόδια παρά ευχέρεια στον ενιστάμενο, αφού εσφαλμένος χαρακτηρισμός της αιτίας απορρίψεως της αγωγής θα οδηγούσε σε απόρριψη της ενστάσεως. Κατά την καθηγήτρια Ποδηματά 51 και την πρόσφατη νομολογία 52 όμως εξαίρεση τίθεται στην περίπτωση των ήπιων αναβλητικών ενστάσεων, όπως είναι η ένσταση μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος και η ένσταση επίσχεσης, όπου η εκφορά γενικού αιτήματος δεν είναι αρκετή, και πρέπει να προταθεί και αίτημα του ενισταμένου περί καταδίκης του εναγομένου υπό τον όρο εκπληρώσεως της αντιπαροχής από τον ενάγοντα. Η άποψη αυτή στηρίζεται στην φύση της εν λόγω κατηγορίας από τον αρ. 1 του ίδιου άρθρου, που επικαλούνται οι αναιρεσείοντες, πλημμέλεια και συγκεκριμένα ότι το Εφετείο παρά το νόμο δεν κήρυξε απαράδεκτη την ένσταση καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος (άρθρο 281 ΑΚ) που πρότεινε ο πρώτος αναιρεσίβλητος (εναγόμενος-εκκαλών), διότι τα επικαλούμενα από αυτόν περιστατικά προς θεμελίωση της ένστασης, καθώς και την επίκληση της κατάχρησης δεν τα συνδέει με αυτοτελές αίτημα για απόρριψη της αγωγής, αλλά αρκείται στο γενικό καταληκτικό αίτημα των προτάσεών του, με το οποίο ζητεί να γίνουν δεκτοί οι ισχυρισμοί του και οι ενστάσεις του και ν` απορριφθούν η αγωγή και η παρέμβαση. Ο λόγος αυτός είναι απορριπτέος ως αβάσιμος διότι, με βάση τα όσα προαναφέρθηκαν, το άνω γενικό αίτημα των προτάσεων, του αναιρεσιβλήτου εμπεριέχει και το ειδικότερο αίτημα της απόρριψης της αγωγής για καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος.». 51 Βλ. Ποδηματά, Δεδικασμένο Ι, σελ Βλ. ΑΠ 785/2016 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ σύμφωνα με την οποία: «...Εάν ο αναιρεσείων είχε προτείνει την ένσταση αυτή, η οποία δεν λαμβάνεται υπόψη του δικαστηρίου αυτεπαγγέλτως, και ήθελε γίνει δεκτή ως βάσιμη, η παραδοχή της δεν θα οδηγούσε σε απόρριψη της αγωγής, όπως ζητούσε ο αναιρεσείων, αλλά στην καταδίκη του να εκπληρώσει την προς τον ενάγοντα παροχή του ταυτόχρονα με την εκπλήρωση της παρεπόμενης αντιπαροχής που και αυτόν (ενάγοντα) βάρυνε. Εφόσον εν προκειμένω δεν προτάθηκε ένσταση με τέτοιο αίτημα, το δικαστήριο δεν ήταν υποχρεωμένο να διαλάβει στην απόφασή του διάταξη περί καταδίκης του εργοδότη προς παροχή της αμοιβής υπό τον όρο της ταυτόχρονης εκ μέρους του εργολάβου παράδοσης του οφειλόμενου πιστοποιητικού φορολογικής ενημερότητας. Εν τέλει, από τα προαναφερόμενα προκύπτει ότι το αιτιολογικό της προσβαλλόμενης απόφασης αναφορικά με την απόρριψη της ελεγχόμενης ενστάσεως κρίνεται εσφαλμένο, αλλά το διατακτικό της ορθό...». 23

25 ενστάσεως, μιας και όπως αναφέραμε και ανωτέρω η αναγκαστότητα του δικαιώματος του ενάγοντα επιβάλλεται υπό τον όρο εκπληρώσεως παροχής προς τον εναγόμενο. Καταλήγοντας λοιπόν, ο γενικός τρόπος εκφοράς του αιτήματος περί απόρριψης της αγωγής με τις προτάσεις του ενιστάμενου είναι ο ίδιος τόσο στις γνήσιες όσο και στις καταχρηστικές ενστάσεις, πλην των ήπιων αναβλητικών γνήσιων ενστάσεων. Αυτή η διαπίστωση όμως δεν αναιρεί την διαφορετική αντιμετώπισή τους σε δικονομικό επίπεδο, που απαιτεί για τις μεν γνήσιες ρητή επίκλησή τους από τον ενιστάμενο, για τις δε καταχρηστικές ενστάσεις αρκούν τα πραγματικά περιστατικά που εισφέρονται στη δίκη από τους διαδίκους για να τα λάβει σε κάθε περίπτωση υπόψη του αυτεπαγγέλτως το Δικαστήριο Αοριστία αιτήματος. Σε συνέχεια των ανωτέρω ζήτημα αοριστίας του αιτήματος της ένστασης τίθεται στις ήπιες αναβλητικές ενστάσεις και όταν προτείνονται διαπλαστικά δικαιώματα υπό τη μορφή ένστασης. Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέραμε και ανωτέρω, στις ήπιες αναβλητικές ενστάσεις, στις οποίες ανήκει η ένσταση επίσχεσης και η ένσταση μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος, για την νομότυπη προβολή τους απαιτείται η ύπαρξη ειδικού και ρητού αιτήματος περί καταδίκης του ενιστάμενου υπό τον όρο εκπλήρωσης από τον δανειστή και της δικής του παροχής. Το ζήτημα λοιπόν της αοριστίας του αιτήματος των ενστάσεων εντοπίζεται στις ήπιες αναβλητικές ενστάσεις, οι οποίες για να γίνουν τυπικά δεκτές από το Δικαστήριο θα πρέπει με το αίτημά του ο ενιστάμενος να ζητά σωρευτικά (i) τη καταδίκη του (ii) υπό τον όρο της ταυτόχρονης εκπλήρωσης και από τον αντίδικο της δικής του παροχής. Στην περίπτωση λοιπόν που η ένσταση περιέχει μόνο ένα εκ των δύο (2) ανωτέρω αιτημάτων θα απορριφθεί ως αόριστη, ενώ αν 24

26 αντίστοιχου τύπου ένσταση δεν περιλαμβάνει καθόλου αίτημα τότε θα απορριφθεί από Δικαστήριο ως ανυποστήρικτη. Επίσης, αντίστοιχο ζήτημα πιθανής αοριστίας αιτήματος εντοπίζεται και στα διαπλαστικά δικαιώματα, τα οποία προβάλλονται υπό την μορφή ενστάσεως. Δεδομένου ότι τα διαπλαστικά δικαιώματα ασκούνται και μέσω εξώδικης δηλώσεως και μέσω αγωγής, όταν προβάλλονται με την μορφή ενστάσεως θα πρέπει επίσης να περιέχουν και σαφές περιεχόμενο ως προς την ιστορική τους βάση, αλλά και σαφές αίτημα, ώστε να επέρχονται οι συνέπειες του επικαλούμενου κανόνα δικαίου. Το αίτημα δε τέτοιου είδους ενστάσεων διαφέρει κάθε φορά από την διάπλαση που ο ενιστάμενος επιθυμεί να επέλθει., λχ. αν ο ενιστάμενος επιθυμεί μείωση ποινικής ρήτρας, θα πρέπει να προβάλλει αίτημα μείωσης αυτής στο προσήκον μέτρο ή αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις της κατά άρθρο 524 ΑΚ διάταξης ο ενιστάμενος αγοραστής θα πρέπει να αιτηθεί τη μετατροπή της υπαναχωρήσεως σε μείωση του τιμήματος ή σε αντικατάσταση του πράγματος. Σε περίπτωση λοιπόν που ο ενιστάμενος δεν προβάλει σαφώς την διάπλαση που επιθυμεί να επέλθει, τότε η ένστασή του θα απορριφθεί ως αόριστη. Σύμφωνα λοιπόν, με τα ανωτέρω εκτεθέντα, συνάγεται ότι αοριστία αιτήματος μπορεί να υπάρξει μόνο στις περιπτώσεις που ασκείται από τον ενιστάμενο μία ήπια αναβλητική ένσταση ή υπό μορφή ένστασης κάποιο διαπλαστικό δικαίωμα. Σε όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες ενστάσεων ζήτημα αοριστίας του αιτήματός τους δεν υφίσταται Το ορισμένο της ενστάσεως ως προϋπόθεση του παραδεκτού. (i) Όπως ανέπτυξα και ανωτέρω σύμφωνα με το άρθρο 262 παρ. 1 ΚΠολΔ οι ενστάσεις πρέπει να περιέχουν ολοκληρωμένη παράθεση των κρίσιμων πραγματικών ισχυρισμών που θεμελιώνουν το αίτημά τους, διαφορετικά η αοριστία τους θα έχει ως συνέπεια την απόρριψη αυτών ως απαράδεκτων, αφού καθίσταται αδύνατη από το δικαστήριο η διερεύνηση του νόμω και ουσία βασίμου αυτών. Συνεπώς, καθίσταται 25

27 σαφές, ότι η πληρότητα των ενστάσεων αποτελεί προϋπόθεση του παραδεκτού αυτών άποψη μάλιστα την οποία ενστερνίζεται κατά πλειοψηφία και η νομολογία 53. Η αοριστία των ενστάσεων, όπως και η αοριστία της αγωγής, εξετάζεται από τα δικαστήρια αυτεπαγγέλτως. Σε περίπτωση δε αόριστης αγωγής τα δικαστήρια απορρίπτουν αυτή ως απαράδεκτη με το σκεπτικό, ότι δεν τηρήθηκε η αρχή της προδικασίας όπως ορίζεται στο άρθρο 111 ΚΠολΔ 54. Η επιστράτευση της παράβαση της αρχής της προδικασίας από τα ελληνικά δικαστήρια γίνεται επί τω σκοπώ αναπλήρωσης του νομοθετικού κενού της διάταξης του άρθρου 216 παρ. ΚΠολΔ, στο οποίο δεν αναφέρονται ρητά ποιες είναι οι συνέπειες της ελλείψεως των στοιχείων που πρέπει να περιέχει η αγωγή. 53 Βλ. ΑΠ 889/1977 ΝοΒ , ΑΠ 1058/1998 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1086/2006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1764/2008 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΘεσ 3587/1991 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΘεσ 307/1994 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΘεσ 3348/1995 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑθ 5660/1998 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑθ 10451/1999 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑθ 7344/2003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑθ 8233/2004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑθ 7952/2006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑθ 5832/2008 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑθ 1293/2009 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΛαρ. 448/2001 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΠατρ 621/2004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΘεσ 1275/2008 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 54 Βλ. ΑΠ 132/2003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 337/2003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1147/2003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 68/2004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 842/2005 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 991/2005 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 187/2006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. Αντίθετη άποψη βλ. Μακρίδου, 32ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ένωσης Ελλήνων Δικονομολόγων, Οι πραγματικοί ισχυρισμοί στην πολιτική δίκη, Εισήγηση με θέμα: «Πραγματικοί Ισχυρισμοί και θεμελιώδη δικονομικά συστήματα» σελ. 40 έως 43, καθώς και την ίδια, Η Αόριστη Αγωγή, σελ. 73 επ. κατά την άποψη της οποίας η αυτεπάγγελτη απόρριψη της αγωγής ως αόριστης και απαράδεκτης δεν έχει ανάγκη την επιστράτευση της αρχής τηρήσεως προδικασίας, καθώς το ορισμένο της αγωγής κατά άρθρο 216 ΚΠολΔ δεν αποτελεί έκφραση της σχετικής αρχής, ούτε η απουσία κρίσιμων πραγματικών ισχυρισμών από το αγωγικό δικόγραφο ή η ελλιπής εξειδίκευσή τους νοείται ορθότερα ως παράβαση της δημόσιας τάξεως αρχής της προδιακασίας. Η ίδια η χρήση του ρήματος «πρέπει» στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 216 ΚΠολΔ αποτελεί συγγενή έκφραση προς την έννοια του απαραδέκτου και οδηγεί στο αποτέλεσμα της απόρριψης της αγωγής ως απαράδεκτης. Συμπληρώνει επίσης η ίδια ότι η αοριστία της αγωγής αποτελεί έλλειψη διαδικαστικής προϋπόθεσης του ορισμένου του εισαγωγικού δικογράφου και όχι παράβαση της αρχής τηρήσεως της προδικασίας, η οποία αναφέρεται στον τυπικό τρόπο εισαγωγής του επίδικου δικαιώματος και όχι στον τρόπο προβολής του. Επίσης κατά τον Κεραμέα, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ. 189, η παράβαση της αρχής τηρήσεως της προδικασίας εφαρμόζεται κάθε φορά που ο νόμος δεν ορίζει ρητά το απαράδεκτο μια διαδικαστικής πράξεως, πρακτική που ο ίδιος επικρίνει. 26