ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝTAΚΤΙΚΟΥ - ETΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ. 1 α. Η Πρόταση σχετικά με το Περιεχόμενό και το ποιόν της

Transcript

1 Α. ΠΡΟΤΑΣΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝTAΚΤΙΚΟΥ - ETΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ Στην ενότητα Πρόταση θα εξετάσουμε τους ακόλουθους όρους : 1. Είδη Προτάσεων: 1α) Βάσει περιεχομένου 1β) Βάσει των όρων της 1 α. Η Πρόταση σχετικά με το Περιεχόμενό και το ποιόν της Κρίσης : εκφράζει κρίση για κάτι Επιθυμίας : εκφράζει επιθυμία Ερωτηματική : εκφράζει ερώτηση Επιφωνηματική : εκφράζει ψυχικό πάθος, δηλ. θαυμασμό, λύπη, χαρά, έκλπληξη κλπ ( συνήθως έχω παράλειψη ρήματος) Αρνητική( ή Αποφατική) :εκφράζει άρνηση με το ου ( προτάσεις κρίσεως) ή το μή ( προτάσεις επιθυμίας) Καταφατική : δεν εκφράζει άρνηση Αρνητικές ή Καταφατικές μπορεί να είναι όλες οι παραπάνω προτάσεις. 1β. Η Πρόταση σχετικά με τους όρους της Απλή : υποκείμενο + κατηγόρημα υποκείμενο+συνδετικό ρήμα+κατηγορούμενο (Κατηγόρημα= μας δείχνει τι είναι, τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 1

2 βρίσκεται το Υποκείμενο, δηλαδή είναι το ρήμα, μονολεκτικό ή περιφραστικό) Σύνθετη : περισσότερα από ένα υποκείμενα ή κατηγορούμενα ή υποκείμενα και κατηγορούμενα Ελλιπής : λείπουν ένας ή περισσότεροι όροι, επειδή τους εννοούμε εύκολα Επαυξημένη ( ή Συμπληρωμένη) : οι κύριοι όροι έχουν συμπληρώματα δηλαδή προσδιορισμούς 2. Η Πρόταση σχετικά με τους όρους της Απλή : υποκείμενο + κατηγόρημα υποκείμενο+συνδετικό ρήμα+κατηγορούμενο (Κατηγόρημα= μας δείχνει τι είναι, τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται το Υποκείμενο, δηλαδή είναι το ρήμα, μονολεκτικό ή περιφραστικό) Σύνθετη : περισσότερα από ένα υποκείμενα ή κατηγορούμενα ή υποκείμενα και κατηγορούμενα Ελλιπής : λείπουν ένας ή περισσότεροι όροι, επειδή τους εννοούμε εύκολα Επαυξημένη ( ή Συμπληρωμένη) : οι κύριοι όροι έχουν συμπληρώματα δηλαδή προσδιορισμούς 2. Οι Προτάσεις στις μεταξύ τους σχέσεις Σύνδεση Προτάσεων Κύρια ή ανεξάρτητη :μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο χωρίς να εξαρτάται από άλλη Οι κύριες προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους με τους Συμπλεκτικούς Συνδέσμους Αντιθετικούς Συνδέσμους Διαζευκτικούς Συνδέσμους Συμπερασματικούς Συνδέσμους ( εκτός ώστε, ως ) Το αιτιολογικό γάρ Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 2

3 Ο τρόπος αυτός της σύνδεσης κυρίων προτάσεων λέγεται «κατά παράταξη» Δευτερεύουσα ή εξαρτημένη πρόταση : δε μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγω, αλλά εξαρτάται από μια κύρια πρόταση, της οποίας συμπληρώνει το νόημα. 1. Ειδικές ( εισαγωγή με Ειδικούς συνδέσμους) 2. Αιτιολογικές ( Αιτιολογικοί σύνδεσμοι) 3. Τελικές ( Τελικοί Σύνδεσμοι) 4. Υποθετικές (Υποθετικοί Σύνδεσμοι) 5. Ενδοτικές ή Παραχωρητικές ( Εναντιωματικοί ή Παραχωρητικοί Σύνδεσμοι) 6. Χρονικές ( Χρονικοί Σύνδεσμοι) 7. Συμπερασματικές ( Συμπερασματικοί Σύνδεσμοι) 8. Ενδοιαστικές ( Ενδοιαστικά μόρια μη, μη ου) 1. Πλάγιες ερωτηματικές (ερωτηματικές αντωνυμίας ή επιρρήματα / ερωτηματικό ει/ αναφορικές αντωνυμίες ή επιρρήματα) 2. Αναφορικές ( Αναφορικές αντωνυμίες ) Σύνδεση Δευτερεύουσας+ Κύριας= καθ υπόταξη Σύνδεση Δευτερεύουσας+ Δευτερεύουσας= συνήθως κατά παράταξη Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 3

4 ΛΕΞΙΚΟ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ Α Ι αγαθός<άγαν+θέω=λάμπω ιδανικός<ιδείν άγαλμα<αγάλλομαι ιδέα<ιδείν αγανακτώ<άγαν+ενεγκείν Ιησούς<Ιασώ ή Ιησώ, ίασις (Ιησούς=θεραπευτής) αγαπάω<άγαν+αφάω=άπτομαι αγαστός<άγαμαι=θαυμάζω ιθαγενής<ιθύς+γένος αγγαρεύω<άγγαρος=έφιππος ταχυδρόμος ικανός<ίκνέομαι αγγείο<άγγος=δοχείον ικέτης<ίκνέομαι αγελαίος<αγέλη=κοπάδι ισθμός<είμι αγελάς<αγέλη=κοπάδι ιταμός<ίτης (=ορμητικός) αγέλη<άγω=οδηγώ Κ άγημα<άγω κάθετος<κατά+ίημι άγιος<άγος=ευλάβεια, μίασμα κάματος<κάμνω αγκάλη<άγκος=κεκαμμένος βραχίων καραφλός<κάρα=κεφαλή άγκυρα<αγκών καταπαχτή<κατά+πήγνυμαι αγλαΐα<αγλαός=λαμπρός καταρράκτης<καταρρήγνυμι αγνοώ<α+γιγνώσκω κατάστημα<καθίστημι αγνός<άγος κατάφωρος<κατά+φωρ=κλέπτης αγορά<αγείρω=συναθροίζω καύκαλο<καυσία=περίβλημα της κεφαλής άγος<άζομαι=σέβομαι, φοβούμαι καχεκτικός<κακός+έξις άγρα<άγω κειμήλιον<κείμαι άγριος<αγρός κεραία<κέρας αγριωπός<άγριος+ωψ κέρμα<κείρω=κουρεύω αγρός<άγω κηπουρός<κήπος+ούρος αγύρτης<αγείρω=συναθροίζω κίβδηλος<κίβδος=σκωρία αγχίαλος<άγχι+άλς κλάδος<κλάω=θραύω αγχόνη<άγχω=στραγγαλίζω κλάσμα<κλάω =θραύω αγωγή<άγω κλήμα<κλάω=θραύω αγωνία<άγω κλήρος<κλάω=θραύω αδαής<α+δαήναι=γιγνώσκειν κλίμα<κλίνω αδάμας<α+δαμάω=τιθασεύω κόμμα<κόπτω αδελφός<α=αθροιστικό+δελφύς=κοιλιά κοπάδι<οπάζω=ακολουθώ άδης<α+ιδείν κουρεύς<κείρω=κουρεύω αδολεσχία<άδος(=κόρος)+λέσχη=συνομιλία κουτσός<κόπτω αετός<αΐω=αντιλαμβάνομαι κράμα<κεράννυμι=ανακατεύω αήρ<άημι=φυσώ κρατήρ<κεράννυμι=ανακατεύω άθικτος<α+θιγγάνω=εγγίζω κρημνός<κρεμαννυμι =ανακατεύω άθλιος<αέθλιος<άεθλον, άθλον=βραβείον κρησφύγητον<προς+φεύγω αθρόος<άμα+θρόος=θόρυβος κτήνος<κτάομαι αθώος<α+θωή=ποινή κυλικείο<κύλιξ=ποτήρι αιγιαλός<αΐσσω (=ορμώ)+άλς κύμα<κύω=είμαι έγγυος αιγίς<αίξ κυνηγός<κύων+άγω αίθουσα<αίθω=αναφλέγω κώμα<κείμαι αίλουρος<αιόλος (=ορμητικός)+ουρά κώμη<κειμαι αίξ<αΐσσω (=πηδώ) κώπη<κάπτω=ρουφώ αιπόλος<αίξ+πολέω Λ αισθάνομαι<αΐω=ακούω λαβή<λαμβάνω αιχμάλωτος<αιχμή+αλωτός=δυνάμενος να συλληφθεί Λάζαρος<λάζομαι=πιάνω, αρπάζω (εξ ου αιών<αιεί,αεί=πάντοτε και λάσο) ακάματος<κάμνω=κουράζομαι λαξεύω<λας+ξέω ακέραιος<α+κεράννυμι λατόμος<λας+τέμνω Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 4

5 ακραιφνής<ακέραιος+φαίνομαι ακριβής<άκρος+κρίνω ακταιωρός<ακτή+ούρος=φύλαξ ακτίς<άγω αλαζών<άλη=περιπλάνηση άλας<άλς αλγεινός<άλγος=πόνος άλγος<αλέγω=πονώ αλέκτωρ<αλέξω=απομακρίνω Αλέξανδρος<αλέξω+ανήρ άλευρον<αλέω=αλέθω αληθής<α+λήθη αλήτης<αλάομαι=περιπλανώμαι αλίμονο<αλί(σε)μένα αλκή<αλέξω=αποκρούω άλμα<άλλομαι=αναπηδώ αμαζών<α+μαζός=μαστός άμαξα<άμα+άγω άμβων<αναβαίνω αμείλικτος<α+μειλίσσω=χαροποιώ αμελής<α+μέλει άμεμπτος<α+μέμφομαι=κατακρίνω άμιλλα<άμα αμπέχονο<αμφί+έχω άμπωτη<ανα-πίνω αμφικτιονία<αμφί+κτίζω αμφορέας<αμφί-φορεύς ανάθεμα<ανατίθημι ανακωχή<ανοχή ανασκολοπίζω<ανά+σκόλοψ=πάσσαλος ανέκαθεν<άνω+εκάς ανεξίκακος<ανέχομαι+κακός άνεση<ανίημι=αναπέμπω ανέφικτος<α+αφικνούμαι ανήμερα<εν ημέρα άνθρωπος<άνω+θρώσκω=πηδώ αντάμα<εν τω άμα αντάρα<αναταράζω ανταρσία<αντί+άρσις (αίρω) ανώγι<άνω+γαία αξίνη<άγνυμι=θραύω απαλός<άπτω άπαξ<α=αθροιστικό+πήγνυμι=στερεώνω απαρτία<από+άρτιος άπας<άμα+πας άπειρος<α+πέρας άπλετος<α+πίμπλημι =γεμίζω άπληστος<α+πίμπλημι=γεμίζω αποδιοπομπαίος<από+διός+πομπή αποστασία<αφίσταμαι=απομακρύνομαι αποφράδα<από+φράζω απόχη<υπ-έχω άποψη<από+όψομαι λάφυρον<λαμβάνω λείψανον<λείπω λεκάνη<λέκος=αγγείο, πινάκιο λέσχη<λέγω=συλλέγω λεωφόρος<λαός+φέρω λήθη<λανθάνω λήμμα<λαμβάνω λιμήν<λείβω=χύνω λίμνη<λείβω=χύνω λιτός<λείος λόχος<λέγω=πλαγιάζω λυμαίνομαι<λύμη=κακή μεταχείριση λύτρον<λύω λύχνος<λύγη=σκιά Μ μαίνομαι<μάω=επιθυμώ πολύ μαλώνω<ομαλώνω<ομαλός μάντις<μαίνομαι μάπας<μαψ=γελοίος μάχαιρα<μάχομαι μειονεκτέω<μείον+έχω μεμψίμοιρος<μέμφομαι+μοίρα μηλωτή<μήλον=πρόβατο μηνίσκος<μην=σελήνη μοίρα<μείρομαι=συμμετέχω μύρον<μύρω=στάζω Ν ναός<ναίω=κατοικώ ναυαγός<ναυς+άγνυμι=θραύω ναυπηγός<ναυς+πήγνυμι=στερεώνω ναυς<νάω=πλέω νεκρός<νέκυς νέμεσις<νέμω νεολαία<νέος+λαός νήμα<νήθω=γνέθω νήπιον<νη+έπος νόμος<νέμω νοσταλγός<νόστος+άλγος νουθετώ<νους+τιθημι ντελλάλης ή τελλάλης<τέλλω=ομιλώ νωπός<νέος νωχελής<νη+οχλίζω=κινούμαι προς τα εμπρός Ξ ξεναγός<ξένος+άγω ξενοδόχος<ξένος+δέχομαι ξίφος<ξύω ξωμάχος<έξω+μάχομαι Ο όγκος<ενεγκείν οίδημα<οιδέω=πρήζομαι οίησις<οίομαι=νομίζω οιωνός<οίος=μόνος Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 5

6 αργαλειός<εργαλείον άργιλος< αργός=λευκός άργυρος<αργός=λευκός άρδην<αίρω αρετή<αραρίσκω=συναρμόζω άρθρον<αραρίσκω=αρμόζω, ταιριάζω αριθμός< αραρίσκω=αρμόζω, ταιριάζω άρμα<άρω (αίρω) ή αραρίσκω=αρμόζω, ταιριάζω αρουραίος<άρουρα=γη αρραγής<α+ρήγνυμι άρρητος<α+λέγω άρρωστος<α+ρώννυμι=δυναμώνω αρτηρία<αίρω αρωγή<αρήγω=βοηθώ ασελγής<α+θέλγω=γοητεύω άσθμα<άω=φυσάω αστακός<οστούν αστείος<άστυ αστήρ<α (=στερητικό)+ίστημι αστραπή<αστήρ άσωτος<α+σώζω άτεγκτος<α+τέγγω=μαλακώνω ατμός<άημι=φυσώ ατόφυος<αυτοφυής Αττική<ακτή αυθάδης<αυτός+ήδομαι αυλή<άημι=φυσώ αυτόμολος<αυτός+μολείν (βλώσκω)=έρχομαι αυτόπτης<αυτός+οράω αυτόφωρος<αυτός+φωρ=κλέπτης αφασία<α+φημί αφηνιάζω<από+ηνία αφόρητος<α+φέρω αχανής<α+χάσκω=ανοίγω αχρείος<α+χρεία αψίκορος<άπτω+κόρος αψίς<άπτω Β βαθμός<βαίνω βακτηρία<βαίνω βαλβίς<βαίνω βάναυσος<βαύνος+αύω=ξηραίνω βάραθρο<βιβρώσκω=κατατρώγω βάρβαρος<βαρβαρ (ηχοποίητη λέξη) βασιλεύς<βαίνω+λευς=λαός βδελυρός<βδέω=πέρδομαι βέβαιος<βαίνω βέβηλος<βαίνω βέλος<βάλλω βηξ<βήσσω=βήχω βλάσφημος<βλάπτω+φήμη βοηθός>βοή+θέω=τρέχω βορά<βιβρώσκω όλεθρος<όλλυμι=χάνω Όλυμπος<λάμπω όμιλος<ομού+ίλη όμμα<ορώ οπαδός<οπάζω (=έπομαι) όπλον<έπω=καταπιάνομαι οπτασία<όψομαι, (μέλλων του ορώ) οργή<ορέγω=επιθυμώ ορκωμοσία<όρκος+όμνυμι όρνις<όρνυμι=σηκώνομαι όχλος<έχω οχυρός<έχω όψιμος<οψέ=αργά όψις<όψομαι (μέλλων του ορώ) Π πάγιος<πήγνυμι=στερεώνω παγίς<πήγνυμι=στερεώνω πάγος<πήγνυμι=στερεώνω παιάν<παίω=χτυπώ πάλη<πάλλω=σείω παλίμψηστος<πάλιν+ψηστός<ψήχω=τρίβω πανάκεια<παν+άκος=ίαση πανδαισία<παν+δαις=γεύμα παρρησία<παν+ρήσις παχύς<πήγνυμι πειθήνιος<πείθω+ηνία πένθος<πάσχω περικοκλάδα<περί+πλέκω περόνη<πείρω=τρυπώ πετεινός<πέτομαι πήχυς<πήγνυμι=στερεώνω πιθανός<επιθον (πείθω) πίθηκος<πείθω πιρούνι<περόνη πλεονέκτης<πλέον+έχω πλαγκτόν<πλάζομαι=περιπλανώμαι πλαίσιον<πλατύς πλάτανος<πλατύς πλήθος<πίμπλημι=γεμίζω πλήκτρον<πλήττω=χτυπώ πλημμύρα<πίμπλημι=γεμίζω πλήρης<πίμπλημι=γεμίζω πλούτος<πίμπλημι=γεμίζω πολιορκία<πόλις+έρκος πράγμα<πράττω πρίσμα<πρίω=κόβω πρόβατον<προβαίνω προίκα<προ+ίκω=έρχομαι πτωχός<πτήσσω=ζαρώνω πυκνός<πτύσσω=διπλώνω πώμα<πίνω Ρ ράθυμος<ράον+θυμός Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 6

7 βουκόλος<βους+κέλλω=ελαύνω βουλιμία<βους+λιμός βούτυρο<βους+τυρός βροντή<βρέμω=θορυβώ βυρσοδέψης<βύρσα+δέψω (δέφω=κατεργάζομαι) βωμολόχος<βωμός+λοχάω=ενεδρεύω βωμός<βαίνω Γ γαμψός<κάμπτω γαστήρ<γέμω=είμαι γεμάτος γενεά<γενέσθαι γενναίος<γέννα γένος<γενέσθαι γέφυρα<γη+φύρω=μουσκεύω, αναμειγνύω κάτι ξηρό με υγρό γη<γίγνομαι γλαφυρός<γλάφω=κοιλαίνω γνήσιος<γένος γόης<γοάω=στενάζω γονεύς<γιγνομαι γουρούνι<γρώνα=θηλυκός χοίρος γύφτος<αιγύπτιος Δ δαίμων<δαίω=διαιρώ δάκος<δάκνω δάκρυ<δάκνω δαπάνη<δάπτω=κατατρώγω δασμός<δαίω δάσος<δασύς δειλός<δείδω=φοβούμαι δεινός<δέος δεξαμενή<δέχομαι δεξιός<δέχομαι δέος<δείδω=φοβούμαι δεσπότης<δέμω (=κτίζω)+πότις, πόσις=κύρης δήμος<δαίω =διαιρώ δίαιτα<διά+αίσα=μοίρα διαμπερής<διά+ανά+πείρω=τρυπώ δίδυμος<δύο διηνεκής<διήνεγκα (διαφέρω) δίκη<δείκνυμι δίπτυχος<δύο+πτύσσω=διπλώνω δίσκος<δίκω=ρίπτω δόγμα<δοκέω δόκιμος<δέχομαι δούλος<δέω=δένω δραξ<δράττομαι=φουχτώνω δραπέτης<διδράσκω+πέτομαι δραχμή<δράττομαι=φουχτώνω δρομεύς<δραμείν (τρέχω) δώρον<δίδωμι Ε ράκος<ρήγνυμι=σπάζω ρείθρον<ρέω ρήγμα<ρήγνυμι=σπάζω ρήμα<λέγω ριπή<ρίπτω ρόπαλον<ρέπω Σ σαγήνη<σάττω=σαμαρώνω, ικανοποιώ σαθρός<σήπω σαράκι<σηρ=σκουλήκι σαρκάζω<σαρξ σάψαλο<σήψις σεισμός<σείω Σελήνη<σέλλας σηκώνω<σηκός=ζύγι σήμα<τίθημι σιτοδεία<σίτος+δέομαι σίτος<ψίω=τρίβω σμήνος<εσμός σούρουπο<συν+ρύπος στάδιον<ίστημι σταθερός<ίστημι στάθμη<ίστημι σταθμός<ίστημι στέμμα<στέφω στήθος<ίστημι στηρίζω<ίστημι στολή<στέλλω στόλος<στέλλω στόμφος<στόμα στοργή<στέργω στρατός<στορέννυμι=στρώνω στρέμμα<στρέφω στρώμα<στρώννυμι στύλος<ίστημι συκοφάντης<σύκον+φαίνω σύνεσις<συνίημι σύρμα<σύρω σφυγμός<σφύζω σχεδόν<σχείν (έχω) σχέσις<σχείν (έχω) σχήμα<σχείν (έχω) σώμα<σώζω Τ ταγός<τάττω τακτικός<τάττω ταμίας<τέμνω τάσις<τείνω τάφή<θάπτω τέκνον<τίκτω τελώνης<τέλος+ωνούμαι τέμενος<τέμνω τεράστιος<τέρας Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 7

8 εγκαίνια<εν+καινός έγκυος<εν+κύω=είμαι έγγυος έδαφος<έζομαι=κάθημαι έδρα<έζομαι=κάθημαι ειλικρινής<είλη (=φως, θερμότης ηλίου)+κρίνω ειρήνη<είρω=συνδέω, λέγω έκαστος<εκάς τις εκμαγείον<εκ+μάσσω=ζυμώνω Ελένη<αλίσκω Ελλάς<σέλας=φως ένεσις<ενίημι=ρίχνω μέσα έντερον<εντός έντομον<εν+τέμνω εξίτηλος<εξιέναι εξώλης<εκ+όλλυμι εξωμότης<εκ+όμνυμι έπηλυς<επήλυθον (επέρχομαι) επήρεια<επί+αρειή=απειλή επίνειον<επί+ναυς επόπτης<επόψομαι ερευνώ<ερέω=ερωτώ ερμηνεύω<ερμής εσμός<ίημι, έζομαι ετυμολογία<ετεός (=αληθινός)+λογος εύκολος<ευ+κόλον=τροφή ευλαβής<ευ+λαμβάνω ευνούχος<ευνή+έχω Ευρώπη<ευρωπός=ευρύς εύρωστος<ευ+ρώννυμι=δυναμώνω ευσταλής<ευ+στέλλομαι ευφυής<ευ+φυή ευώδης<ευ+οζω εφεδρος<επί+έδρα εφιάλτης<επί+άλτης (άλτομαι) εφικτός<επί+ικνούμαι έωλος<έως (=ηώς, αυγή) Ζ ζαρκάδι<δορκάς ζημία<δάμνημι=τιθασεύω ζωγράφος<ζωός (=ζωντανός)+γράφω Η ηδονή<ήδομαι ηλίθιος<ηλός=άφρων ήλιος<έλη=καύσων ήμερος<ήμαι=κάθημαι ήπειρος<α+περάω=περνώ ήσυχος<ήμαι=κάθημαι Θ θάμβος<θάπτω θαμών<θαμίζω=συχνάζω θάνατος<θνήσκω θαύμα<θάομαι=βλέπω με θαυμασμό θεμέλιον<τίθημι τέτανος<τείνω τετράδιο<τετράς τέφρα<θάπτω τηγάνι<τήκω τιμαλφή<τιμή+αλφάνω=αποφέρω κέρδη τιμή<τίω=πληρώνω τόμος<τέμνω τόνος<τείνω τραγανός<τρώγω τράγος<τρώγω τράπεζα<τέτταρες+πέζα=πόδι τραύμα<τιτρώσκω τριήρης<τρις+αραρείν (αραρίσκω=συναρμόζω) τροχός<τρέχω τρώγλη<τρώγω Υ υγρός<ύδωρ υλοτόμος<υλη+τέμνω υπηρέτης<υπό+ερέτης=κωπηλάτης ύπουλος<υπό+ουλή ύφαλος<υπό+άλς Φ φαλακρός<φαλός (=φωτεινός)+άκρον φαρέτρα<φέρω φενάκη<φέναξ=απατεών φόνος<φένω=φονεύω φρούδος<προ οδού φρουρός<προ+ορώ φυλή<φύω φύραμα<φύρω=ανακατεύω φύρδην<φύρω=ανακατεύω φωνή<φημί φωριαμός<φέρω Χ χαλεύω<χαλή=παλάμη χάος<χάσκω χάρις<χαίρω χάρμα<χαίρω χάσμα<χάσκω χαύνος<χάσκω χήρος<χωρίς χολέρα<χολή χρήμα<χρώμαι=χρησιμοποιώ χρησμός<χράω=δίνω το αναγκαίο, χρησμοδοτώ Χριστός<χρίω=αλείφω, επαλείφω με μύρο χυλός<χέω χύμα<χέω χυμός<χέω χύτρα<χέω χώμα<χώννυμι=συσσωρεύω χώρα<χαίνω=χάσκω Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 8

9 θεός<θεώμαι θεράπων<τρέφω θέσις<τίθημι θεσμός<τίθημι θεσπέσιος<θεός+έσπον=είπον θέσφατο<θεός+φημί θησαυρός<θήσω (τίθημι) θόρυβος<θρόος θρήσκος<θρέομαι=ψιθυρίζω προσευχές θρόνος<θράω=καθίζω θωπεύω<θωψ=κόλακας Ψ ψήγμα<ψήχω=τρίβω,ξύω ψήφος<ψάω=ψαύω, εγγίζω ψιλός<ψίω=μαδάω Ω ωδή<άδω ωκεανός<ωκύς (=ταχύς)+νάω=ρέω ωχρός<α+χρόα=χρώμα.. ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1) Στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπάρχει η λέξη δίβατον<δύο+βήμα (ομιλίας)=δύο βήματα (βάθρα) ομιλίας. Από τη λέξη αυτή προήλθε το ξενόγλωσσο debate (ντιμπέιτ). [ Συνεπώς η συζήτηση, η συνομιλία περισσοτέρων των δύο ατόμων κακώς χαρακτηρίζεται ως debate. Α. ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΜΕΤΟΧΩΝ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Αναλύεται σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. α) Εναρθρη = δεικτική αντωνυμία (ίδιο γένος, αριθμό και πτώση με τη μετοχή + αναφορική αντωνυμία (στην ονομαστική στο γένος και αριθμό της μετοχής) β) Αναρθρη = αναφορική αντωνυμία (στην ονομαστική στο γένος και αριθμό της μετοχής) ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ α) προῃρούμην γράφειν οὐ τοὺς ἐξηγουμένους. προῃρούμην γράφειν οὐκ ἐκείνους οἳ ἐξηγοῦνται. β) Ποτείδαιαν ἔχουσιν ἐπὶ τῷ Ισθμῷ οὖσαν. Ποτείδαιαν ἔχουσιν ἥ ἐστι ἐπὶ τῷ Ισθμῷ. Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 9

10 Β. ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ Αναλύεται σε δευτερεύουσα πρόταση μόνο όταν εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη, δείξη, αγγελία, έλεγχο και μεταφράζεται με το ότι. ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ ὁρῶ τὰ πράγματα δυσκολίαν ἔχοντα. ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ὁρῶ ὅτι τὰ πράγματα δυσκολίαν ἔχουσιν. Γ. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ 1) ΧΡΟΝΙΚΗ Αναλύεται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση. α) Χρονικός σύνδεσμος + οριστική (πραγματικό) β) Χρονικός σύνδεσμος + ἂν αορ. (συνήθως) + υποτακτική (προσδοκώμενο ή αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρόν και μέλλον) γ) Χρονικός σύνδεσμος + ευκτική (αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν ή απλή σκέψη) ΣΗΜ. Η επιλογή του κατάλληλου συνδέσμου εξαρτάται από τη μορφή της χρονικής σχέσης μεταξύ της μετοχής και της κύριας πρότασης. σύγχρονο: ὅτε, ὁπότε, ἐνῷ προτερόχρονο: ἐπεί, ἐπειδή, ἀφ οὗ υστερόχρονο: ἕως, μέχρι ΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ α) ταῦτα εἰπὼν ἐπαύσατο. ταῦτα ἐπεὶ εἶπεν ἐπαύσατο. β) τὰς τοῦ πατρὸς προαιρέσεις ἀναμνησθεὶς ἕξεις παράδειγμα. τὰς τοῦ πατρὸς προαιρέσεις ὅταν ἀναμνησθῇς ἕξεις παράδειγμα. γ) ἀδικεῖν ἐπιχειροῦσιν οὐκ ἐπέτρεπον. ὁπότε ἀδικεῖν ἐπιχειροῖεν οὐκ ἐπέτρεπον. Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 10

11 2) ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ Αναλύεται σε δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση. ἐπεί, ἐπειδή, ὅτι, διότι, ὡς + οριστική ή ευκτική του πλαγίου λόγου. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ πεπεικὼς ἐμαυτὸν ἀνέστηκα. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ἐπεὶ πέπεικα ἐμαυτὸν ἀνέστηκα. 3) ΤΕΛΙΚΗ Αναλύεται σε δευτερεύουσα τελική πρόταση. ἵνα, ὅπως + υποτακτική ή ευκτική πλαγίου λόγου. ΤΕΛΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ πέμπουσιν εἰς διδασκάλων μαθησομένους γράμματα. ΤΕΛΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ πέμπουσιν εἰς διδασκάλων ἵνα μάθωσι γράμματα. 4) ΥΠΟΘΕΤΙΚΗ Αναλύεται σε δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Η υπόθεση καθορίζεται από τον υποθετικό λόγο που προκύπτει. ΥΠΟΘΕΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ ΥΠΟΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ εὖ φερομένης τῆς γεωργίας ἔρρωνται καὶ εἰ εὖ φέρεται ἡ γεωργία ἔρρωνται καὶ αἱ ἄλλαι τέχναι. αἱ ἄλλαι τέχναι. Λαβόντες ἐπιστάτην πολὺ ἄν διήνεγκαν. εἰ ἔλαβον ἐπιστάτην πολὺ ἄν διήνεγκαν. Παραβὰς τις τοὺς νόμους δώσει δίκην. ἐὰν παραβῇ τις τοὺς νόμους δώσει δίκην. τοῖς πρώτοις ἀγῶσι σφαλέντες τὴν ἐλπίδα τοῦ φόβου ἔχουσι. νικῶν μὲν οὐκ ἂν θαυμάζοιο. χρηστοὺς μὲν ὄντας ἐτίμων. τοῖς πρώτοις ἀγῶσι ἐὰν σφαλῶσι τὴν ἐλπίδα τοῦ φόβου ἔχουσι. εἰ νικῴης μὲν οὐκ ἂν θαυμάζοιο. εἰ μὲν εἶεν χρηστοὶ ἐτίμω 5) ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΗ Αναλύεται σε δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση. α) εἰ καὶ + οριστική ή ευκτική, ἂν καὶ + υποτακτική (πραγματικό) β) καὶ εἰ + οριστική ή ευκτική, καὶ ἂν + υποτακτική για καταφατική κύρια πρόταση οὐδ εἰ + οριστική ή ευκτική, οὐδ ἂν + υποτακτική για αποφατικήκύρια πρόταση (πιθανό ή αδύνατο) ΣΗΜ. Η έγκλιση της υπόθεσης εξαρτάται από την απόδοση. ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ α) δημοκρατίας οὔσης οὐκ ἔστι παρρησία. εἰ καὶ ἔστι δημοκρατία οὐκ ἔστι παρρησία. β) τῶν ἀθλητῶν δὶς τοσαύτην ρώμην λαβόντων καὶ εἰ λάβοιεν οἱ ἀθληταὶ δὶς τοσαύτην Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 11

12 οὐδὲν ἂν πλέον γένοιτο τοῖς ἄλλοις. ρώμην οὐδὲν ἂν πλέον γένοιτο τοῖς ἄλλοις. 6) ΤΡΟΠΙΚΗ Δεν αναλύεται σε δευτερεύουσα πρόταση. Γαβριέλα Κοντογιαννίδου Φιλόλογος 12