ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΕΩΝ ΩΣ ΔΙΑΥΛΟΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΕΩΝ ΩΣ ΔΙΑΥΛΟΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ : ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΑΙ Μεθοδολογία Ορισμοί ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΘΕΩΡΗΣΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Εθνική πολιτική και νομοθετικό πλαίσιο Εθνική πολιτική Νομοθετικό πλαίσιο Συμφωνίες με τρίτες χώρες Πρόσφατες αλλαγές στην Πολιτική βίζα και τη Νομοθεσία στα πλαίσια μιας κοινής ευρωπαϊκής διάστασης Πρόσφατες αλλαγές στην πολιτική για τις θεωρήσεις και στη νομοθεσία σε ό,τι αφορά την εθνική θεώρηση εισόδου ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Γενική διαδικασία που ακολουθείται στα Στάδια για τη διαδικασία θεώρησης Έκδοση θεώρησης εισόδου για λόγους νόμιμης μετανάστευσης - ειδική διαδικασία που ακολουθείται στα Στάδια της διαδικασίας χορήγησης θεώρησης εισόδου Εθνικές πρακτικές θεωρήσεων εισόδου για την εισδοχή υπηκόων τρίτων χωρών Διαδικασίες θεώρησης εισόδου για την πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΡΙΤΕΣ ΧΩΡΕΣ : ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Διευκόλυνση της νόμιμης μετανάστευσης Μελέτη κατά περίπτωση Ι: Ρωσία Αιτιολογία για την επιλογή της μελέτης κατά περίπτωση - Ιστορική αναδρομή των σχέσεων με Ρωσία - Ύπαρξη συμφωνιών με Ρωσία - Οποιαδήποτε άλλα μέτρα Στατιστικά στοιχεία Η πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης - Μελέτη κατά περίπτωση ΙΙ: Πακιστάν Αιτιολογία για την επιλογή της μελέτης κατά περίπτωση - Ιστορική αναδρομή των σχέσεων με Πακιστάν - Ύπαρξη συμφωνιών με Πακιστάν - Οποιαδήποτε άλλα μέτρα Στατιστικά στοιχεία ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΤΗΣ Ε.Ε ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΖΑ ΠΟΥ ΕΚΔΙΔΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα I Παράρτημα IΙ Παράρτημα IΙI

3 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ Η πολιτική θεωρήσεων στην Ελλάδα θεωρείται συμπληρωματική πολιτική ως προς την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική θεωρήσεων και την εθνική/ευρωπαϊκή μεταναστευτική νομοθεσία. Λόγω της φύσης της ως πολιτικής που υλοποιείται κυρίως στις χώρες καταγωγής, η πολιτική θεωρήσεων αποσκοπεί στη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων για τη διευκόλυνση και εξυπηρέτηση των στόχων που τίθενται από τις άλλες δύο πολιτικές, τόσο ως προς τη διευκόλυνση της μετανάστευσης υπό την ευρεία έννοια (δηλαδή και της κινητικότητας) όσο και της πρόληψης της παράνομης μετανάστευσης. Στην Ελλάδα οι θεωρήσεις διακρίνονται σε θεωρήσεις βραχείας διαμονής για σκοπούμενη περίοδο διαμονής ως τρεις μήνες το εξάμηνο και θεωρήσεις μακράς διαμονής για σκοπούμενη περίοδο διαμονής άνω των τριών μηνών. Οι θεωρήσεις μακράς διαμονής συνιστούν (πλην εξαιρέσεων) την απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάθεση αιτήματος άδειας διαμονής στην Ελλάδα. Διακρίνονται σε περισσότερες κατηγορίες, όπως αυτές ορίζονται στην εθνική νομοθεσία. Η Ελλάδα εφαρμόζει πλήρως το ενωσιακό κεκτημένο σχετικά με τις συμφωνίες διευκόλυνσης θεωρήσεων με τρίτες χώρες καθώς και τη μεταφορά τρίτων χωρών στο «λευκό κατάλογο» του Κανονισμού 539/2001. Οι συμφωνίες αυτές καθώς και η απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης για ορισμένες χώρες, με τις οποίες είχαν συναφθεί προηγουμένως συμφωνίες διευκόλυνσης θεωρήσεων, είχαν και έχουν μεγάλη σημασία για την Ελλάδα, δεδομένου ότι στόχος της ελληνικής πολιτικής θεωρήσεων είναι η αύξηση της κινητικότητας από τις χώρες αυτές προς την Ελλάδα. Η διαδικασία χορήγησης εθνικών θεωρήσεων έχει ως στόχο τη διευκόλυνση της εισόδου των υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα για διαμονή άνω των τριών μηνών, λαμβάνοντας ταυτόχρονα μέτρα για την πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης. Κατά γενικό κανόνα, η χορήγηση εθνικής θεώρησης επιτρέπει την είσοδο στη χώρα και αποτελεί ουσιαστική και απαραίτητη προϋπόθεση για την έκδοση άδειας διαμονής μετά την άφιξη σε αυτήν. Σε ορισμένες περιπτώσεις εφαρμόζονται διαφορετικές διαδικασίες, οι οποίες περιλαμβάνουν είτε την εκ των προτέρων έγκριση από την αρμόδια υπηρεσία στην Ελλάδα για τη χορήγηση της θεώρησης εισόδου είτε την έκδοση θεώρησης βραχείας διαμονής η οποία κατ εξαίρεση νομιμοποιεί τον κάτοχό της στην χορήγηση άδειας/δελτίου διαμονής. Οι δύο μελέτες κατά περίπτωση που επελέγησαν ως παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών περιγράφουν τα πρακτικά μέτρα που έχουν ληφθεί από το αρμόδιο Υπουργείο Εξωτερικών 3

4 για τη διευκόλυνση της νόμιμης μετανάστευσης (ως προς τη Ρωσία) και την πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης (ως προς το Πακιστάν). Γενικότερα, η ύπαρξη τάσεων νόμιμης ή παράνομης μετανάστευσης στην Ελλάδα από συγκεκριμένες χώρες επηρεάζει την ελληνική πολιτική θεωρήσεων υπό την έννοια ότι η τελευταία εστιάζει σε ορισμένες χώρες για τη διευκόλυνση της μετανάστευσης ή/και την πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης. Οι δύο μελέτες κατά περίπτωση που επελέγησαν συνιστούν καλά παραδείγματα των προσπαθειών της ελληνικής πολιτικής θεωρήσεων και βέλτιστες πρακτικές, μέσα στα περιθώρια που της δίνονται από την ευρωπαϊκή και εθνική πολιτική, με στόχο την ενίσχυση της μετανάστευσης στην Ελλάδα. 4

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ : ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΑΙ 1.1 Μεθοδολογία H ελληνική πολιτική θεωρήσεων δεν έχει υπάρξει αντικείμενο ειδικής μελέτης στην Ελλάδα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν συνιστά χωριστή πολιτική, αλλά εργαλείο που εξυπηρετεί σε μεγάλο βαθμό τους στόχους της ευρωπαϊκής κοινής πολιτικής θεωρήσεων αφενός, και της εθνικής μεταναστευτικής πολιτικής αφετέρου. Πληροφορίες για τη σύνταξη της μελέτης αυτής συλλέχθηκαν κυρίως μέσω συνεντεύξεων με τις αρμόδιες υπηρεσίες και των στατιστικών στοιχείων που αυτές παρείχαν. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης γενικές πληροφορίες, προσβάσιμες στο κοινό, με στόχο τον εντοπισμό των βασικών στοιχείων που συζητήθηκαν σε πολιτικό επίπεδο σε σχέση με την πολιτική θεωρήσεων. Μελέτες, κυρίως αυτές που συντάχθηκαν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Μετανάστευσης, υπήρξαν επίσης πηγή πληροφοριών. Το νομοθετικό πλαίσιο αναλύθηκε διεξοδικά και χρησιμοποιήθηκε για τη συμπλήρωση ιδίως του κεφαλαίου 3 της μελέτης. Οι συνεντεύξεις διενεργήθηκαν με υπαλλήλους στην αρμόδια υπηρεσία για θέματα θεωρήσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, τη Γ4 Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Σένγκεν, τη Διεύθυνση Μεταναστευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Εσωτερικών και τη Διεύθυνση Αλλοδαπών του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Το βασικό ζήτημα που αντιμετώπισαν οι συγγραφείς κατά τη σύνταξη της μελέτης ήταν ο προσδιορισμός της έννοιας «μετανάστευση» για τους σκοπούς της μελέτης, δεδομένου ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο η πολιτική θεωρήσεων και η πολιτική μετανάστευσης συνιστούν δύο στενά αλληλοσυνδεόμενους αλλά ξεχωριστούς τομείς δράσης: Ενώ η πολιτική μετανάστευσης στοχεύει στη ρύθμιση της εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών στην επικράτεια των Κρατών Μελών της ΕΕ για περίοδο που υπερβαίνει τους τρεις μήνες σε περίοδο έξι μηνών (άρθρο 79 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ - ΣΛΕΕ), η πολιτική θεωρήσεων, όπως περιγράφεται στο άρθρο 77 της ΣΛΕΕ, στοχεύει στη ρύθμιση της εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών στην επικράτεια των Κρατών Μελών της ΕΕ για περίοδο μικρότερη των τριών μηνών σε περίοδο έξι μηνών. Αυτό έχει δύο συνέπειες: Πρώτον, η πολιτική θεωρήσεων υπό την έννοια του άρθρου 77 της ΣΛΕΕ δεν στοχεύει στην ενίσχυση της μετανάστευσης, δηλαδή της μακρόχρονης παραμονής στην επικράτεια των Κρατών Μελών αλλά στην βραχύχρονη κινητικότητα υπηκόων τρίτων χωρών προς την Ευρώπη. Δεύτερον, η πολιτική θεωρήσεων ως προς τη μακρά παραμονή συνιστά μέρος της μεταναστευτικής πολιτικής υπό την έννοια του άρθρου 79 της ΣΛΕΕ. 5

6 Συνεπώς, κατά κυριολεξία μόνο η πολιτική θεωρήσεων ως προς τη μακρόχρονη παραμονή μπορεί να θεωρηθεί μέρος της πολιτικής μετανάστευσης υπό την έννοια του άρθρου 79 της ΣΛΕΕ και μόνο αυτή θα έπρεπε ενδεχομένως να εξετασθεί για τους σκοπούς της μελέτης αυτής («δίαυλος μετανάστευσης»). Η διάκριση αυτή δεν προκρίθηκε από τις τεχνικές προδιαγραφές για τη σύνταξη της μελέτης και για το λόγο αυτό η παρούσα μελέτη θα υιοθετήσει ευρύτερο ορισμό της έννοιας «μετανάστευση», η οποία θα περιλαμβάνει και την βραχύχρονη κινητικότητα υπηκόων τρίτων χωρών προς την Ευρώπη. Ως προς τα στατιστικά στοιχεία, αυτά συλλέχθηκαν από 3 διαφορετικές πηγές και συγκεκριμένα το Υπουργείο Εξωτερικών ως προς τις θεωρήσεις, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη ως προς την παράνομη μετανάστευση, τα μέτρα στα σύνορα και τους δικαιούχους διεθνούς προστασίας και από το Υπουργείο Εσωτερικών ως προς τη νόμιμη μετανάστευση. Δεν υφίστανται ενοποιημένα στοιχεία για όλες τις κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών ούτε συγκριτική τους ανάλυση. 1.2 Ορισμοί Οι όροι που χρησιμοποιούνται στη μελέτη αυτή αντιστοιχούν σε μεγάλο βαθμό στους όρους του Ευρωπαϊκού Δικτύου Μετανάστευσης. Υπήκοος τρίτης χώρας Κάθε πρόσωπο που δεν είναι πολίτης της Ένωσης κατά την έννοια του άρθρου 17, παράγραφος 1 της Συνθήκης και δεν απολαύει του κοινοτικού δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας, όπως ορίζεται στο άρθρο 2, παράγραφος 5 του Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν. Είσοδος και διαμονή Είσοδος και/ή διαμονή υπηκόου τρίτης χώρας σε ένα Κράτος Μέλος ΕΕ η οποία ικανοποιεί τα κριτήρια του άρθρου 5 του Κώδικα Συνόρων Σένγκεν. Παράνομη είσοδος Η είσοδος υπηκόου τρίτης χώρας σε ένα Κράτος Μέλος ΕΕ η οποία δεν ικανοποιεί τα κριτήρια του άρθρου 5 του Κώδικα Συνόρων Σένγκεν. 6

7 Νόμιμη είσοδος Η είσοδος υπηκόου τρίτης χώρας σε ένα Κράτος Μέλος ΕΕ η οποία ικανοποιεί τα κριτήρια του άρθρου 5 του Κώδικα Συνόρων Σένγκεν. Απαγόρευση εισόδου Στο πλαίσιο ΕΕ απαγόρευση εισόδου υπηκόου τρίτης χώρας στα εξωτερικά σύνορα ΕΕ διότι δεν πληροί όλους τους όρους εισόδου που ορίζονται στο άρθρο 5 παράγραφος 1 του Κανονισμού 562/2006 και δεν ανήκει στις κατηγορίες προσώπων που αναφέρονται στο άρθρο 5 παράγραφος 4 του εν λόγω Κανονισμού. Στην ελληνική νομοθεσία απαγόρευση εισόδου υπηκόου τρίτης χώρας στα εξωτερικά σύνορα ΕΕ σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 8 παρ. 2 Ν. 3386/2005 όπως ισχύει. Μετανάστευση Σύμφωνα με τους όρους του ΕΔΜ μετανάστευση στο πλαίσιο ΕΕ είναι a broader-term of an immigration and emigration, i.e. the action by which a person either: (i) establishes his or her usual residence in the territory of a Member State for a period that is, or is expected to be, of at least twelve months, having previously been usually resident in another Member State or a third country; or (ii) having previously been usually resident in the territory of a Member State, ceases to have his or her usual residence in that Member State for a period that is, or is expected to be, of at least twelve months. Αυτός ο ορισμός δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τους σκοπούς της μελέτης αυτής. Στη θέση του ως μετανάστευση θεωρείται η είσοδος και διαμονή υπηκόου τρίτης χώρας στην επικράτεια Κράτους Μέλους, η οποία δεν συνιστά απλώς διέλευση προς άλλο κράτος, ανεξαρτήτως της περιόδου διαμονής σε αυτό το Κράτος Μέλος. Παράνομη Μετανάστευση Η κίνηση ατόμου σε νέο τόπο διαμονής με τη χρήση παράτυπων ή παράνομων μέσων, χωρίς ισχύοντα έγγραφα ή με πλαστά έγγραφα. Αυτός ο ορισμός διαφέρει από αυτόν του ΕΔΜ γιατί δεν περιλαμβάνει τη διέλευση. Άδεια διαμονής Κάθε είδους εξουσιοδότηση που εκδίδεται από τις αρχές κράτους μέλους βάσει της οποίας επιτρέπεται σε υπήκοο τρίτης χώρας να διαμένει νόμιμα στην επικράτειά του σύμφωνα με τις 7

8 διατάξεις του άρθρου 1 παράγραφος 2 στοιχείο α) του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1030/2002 του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 2002, για την καθιέρωση αδειών διαμονής ενιαίου τύπου για τους υπηκόους τρίτων χωρών Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS) Κοινό (ΕΕ και Κράτη Μέλη) σύστημα πληροφοριών που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές σε Κράτος Μέλος, μέσω αυτοματοποιημένης διαδικασίας αναζήτησης, την πρόσβαση σε καταχωρήσεις ανεπιθυμήτων προσώπων και ιδιοκτησίας για τους σκοπούς των συνοριακών ελέγχων και άλλων αστυνομικών και τελωνιακών ελέγχουν που διενεργούνται στη χώρα σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και, για ορισμένες κατηγορίες αλλοδαπών (άρθρο 96), για τους σκοπούς χορήγησης θεωρήσεων, αδειών διαμονής και τη διαχείριση της νομοθεσίας για αλλοδαπούς στο πλαίσιο της εφαρμογής της Συνθήκης Σένγκεν σχετικά με την κίνηση προσώπων. Σύστημα Πληροφοριών Θεωρήσεων (VIS) Σύστημα για την ανταλλαγή δεδομένων ως προς τις θεωρήσεις μεταξύ των Κρατών Μελών, μέσω του οποίου οι εξουσιοδοτημένες εθνικές αρχές μπορούν να εισάγουν και να ενημερώνουν στοιχεία για τις θεωρήσεις και να τα συμβουλεύονται ηλεκτρονικά. Θεωρήσεις (Σύμφωνα με τον Κανονισμό 810/2009) Θεώρηση βραχείας διαμονής: Η εξουσιοδότηση που χορηγείται από κράτος μέλος ενόψει: α) διέλευσης από ή πρόθεση παραμονής στην επικράτεια των κρατών μελών, που δεν υπερβαίνει σε διάρκεια τους τρεις μήνες ανά εξάμηνη περίοδο από την ημερομηνία της πρώτης εισόδου στο έδαφος των κρατών μελών β) διέλευσης μέσω των διεθνών ζωνών διέλευσης των αερολιμένων των κρατών μελών (Σύμφωνα με τον Κανονισμό 265/2010) Εθνική θεώρηση: Η θεώρηση για παραμονή άνω των τριών μηνών που χορηγείται από ένα από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τη νομοθεσία του ή το ενωσιακό δίκαιο. Σε επίπεδο εθνικής νομοθεσίας το άρθρο 6 Ν. 3386/2005 διακρίνει τις θεωρήσεις σε θεώρηση βραχείας διαμονής (θεώρηση "Σένγκεν") και σε θεώρηση μακράς διαμονής (εθνική θεώρηση). 8

9 Για τους σκοπούς της μελέτης αυτής οι όροι «θεώρηση βραχείας διαμονής» «θεώρηση C» και «θεώρηση Σένγκεν» θα χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά. Το ίδιο ισχύει για τους όρους «θεώρηση μακράς διαμονής», «θεώρηση D» και «εθνική θεώρηση». Γάμος συμφέροντος (εικονικός γάμος) Η σύναψη γάμου (ή σχέσης ή υιοθεσίας) με μόνο σκοπό την παροχή δυνατότητας στον ενδιαφερόμενο να εισέλθει και να διαμείνει σε Κράτος Μέλος. Οικογενειακή μετανάστευση Ο ακολουθούμενος στη μελέτη ορισμός διαφέρει από αυτόν του ΕΔΜ διότι δεν διακρίνει μεταξύ «οικογενειακής επανένωσης» και «δημιουργίας οικογένειας» 1 : (α) η είσοδος και διαμονή σε Κράτος Μέλος σύμφωνα με την Οδηγία 2003/86/ΕΚ, από μέλη οικογενείας υπηκόου τρίτης χώρας που διαμένει νόμιμα σε αυτό το Κράτος Μέλος (συντηρών) με σκοπό τη διατήρηση της οικογενειακής ενότητας, ανεξαρτήτως του αν η οικογενειακή σχέση δημιουργήθηκε πριν ή μετά την είσοδο του συντηρούντος, ή (β) η είσοδος και διαμονή σε Κράτος μέλος υπηκόου άλλου Κράτους Μέλους, ο οποίος συνοδεύεται ή ακολουθείται από τα μέλη οικογενείας του, υπηκόους τρίτης χώρας, σύμφωνα με την Οδηγία 2004/38. Για τους σκοπούς της μελέτης με τον πολίτη ΕΕ εξισώνεται ο πολίτης Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ, πολίτες Ισλανδίας, Νορβηγίας και Λιχτενστάιν) και Ελβετίας. Δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή Αρχή που προβλέπεται στα άρθρα 7, 9 και 33 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΔΑ). Εποχιακά εργαζόμενος Το Γλωσσάρι του ΕΔΜ ορίζει ως εποχιακά εργαζόμενο ένα εργαζόμενο υπήκοο τρίτης χώρας ο οποίος διαμένει σε τρίτη χώρα και προσλαμβάνεται σε δραστηριότητα που εξαρτάται από την εναλλαγή των εποχών στην επικράτεια Κράτους Μέλους βάσει σύμβασης ορισμένης διάρκειας και για ορισμένη θέση. Στο εθνικό πλαίσιο (άρθρο 16 Ν. 3386/2005, όπως ισχύει), εποχιακή εργασία πολίτη τρίτης χώρας είναι η απασχόλησή του στην Ελλάδα για χρονικό διάστημα έως έξι συνολικά μήνες, ανά περίοδο δώδεκα μηνών, σε τομέα δραστηριότητας που συναρτάται με πρόσκαιρη και 1 Ορισμός οικογενειακής μετανάστευσης (family migration): In the EU context, this refers explicitly to Family Reunification and Family Formation. 9

10 εποχιακού χαρακτήρα, απασχόληση. Ο εποχιακά απασχολούμενος συμβάλλεται με συγκεκριμένο εργοδότη με σχέση εργασίας ορισμένου χρόνου. Στη σύμβαση πρέπει να αναφέρεται, ρητά, το είδος απασχόλησης. 10

11 2. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΘΕΩΡΗΣΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1 Εθνική πολιτική και νομοθετικό πλαίσιο Εθνική πολιτική Η ελληνική πολιτική θεωρήσεων εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Εξωτερικών. Συνδέεται στενά με άλλες πολιτικές σε εθνικό επίπεδο ή επίπεδο ΕΕ. Λόγω της σταδιακής διαμόρφωσης ευρωπαϊκής κοινής πολιτικής θεωρήσεων για διάρκεια κάτω των τριών μηνών εντός περιόδου έξι μηνών από την ημερομηνία πρώτης εισόδου («βραχεία διαμονή»), τα περιθώρια υλοποίησης χωριστής εθνικής πολιτικής ως προς τις θεωρήσεις βραχείας διαμονής περιορίζεται στους τομείς που η ΕΕ δεν έχει ακόμη ασκήσει την αρμοδιότητά της ή όταν ρητά επιτρέπει στα Κράτη Μέλη να δραστηριοποιηθούν σε ένα αντικείμενο. Η είσοδος και διαμονή υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα για περίοδο άνω των τριών μηνών εντός περιόδου έξι μηνών από την ημερομηνία πρώτης εισόδου («μακρά διαμονή») είναι αντικείμενο της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής. Σύμφωνα με το βασικό νομοθετικό εργαλείο για τη μετανάστευση στην Ελλάδα, το Νόμο 3386/ όπως ισχύει, η έκδοση θεωρήσεων συνιστά ένα από τα στάδια της διαδικασίας που οδηγεί στη χορήγηση άδειας διαμονής. Υπό την έννοια αυτή, η εθνική πολιτική θεωρήσεων ως προς τις θεωρήσεις μακράς διαμονής δεν θεωρείται χωριστή πολιτική με δικούς της στόχους αλλά αντιθέτως πολιτική η οποία εξυπηρετεί τους στόχους που καθορίζει η μεταναστευτική πολιτική της χώρας. Παρά τους προαναφερθέντες περιορισμούς, η ελληνική πολιτική θεωρήσεων διαθέτει περιθώριο διακριτικής ευχέρειας τόσο ως προς την έκδοση θεωρήσεων βραχείας όσο και ως προς την έκδοση θεωρήσεων μακράς διαμονής: Ειδικότερα, ως προς τη χορήγηση θεωρήσεων βραχείας διαμονής, η Ελληνική πολιτική θεωρήσεων εστιάζει σε δύο ζητήματα: Πρώτον, τη διευκόλυνση των διαδικασιών θεωρήσεων ως μέσο προσέλκυσης επισκεπτών στην Ελλάδα, δηλαδή την ενίσχυση της κινητικότητας, με ταυτόχρονη ελάττωση του κινδύνου παράνομης μετανάστευσης. Έχει παρατηρηθεί αυξημένο ενδιαφέρον επίσκεψης στην Ελλάδα για τουριστικούς σκοπούς από τρίτες χώρες που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι του Κανονισμού 539/2001, δηλαδή από 2 Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια, ΦΕΚ Α 212/ Αυτός ο νόμος έχει τροποποιηθεί έκτοτε επανειλημμένα. Οι τροποποιητικοί νόμοι αναφέρονται στο παράρτημα Ι της μελέτης. 11

12 τρίτες χώρες οι υπήκοοι των οποίων υπόκεινται στην υποχρέωση θεώρησης για τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών 3, όπως η Ρωσία, η Τουρκία και η Κίνα 4. Ο εντοπισμός τρόπων και η υιοθέτηση μέτρων για τη βελτίωση των διαδικασιών έκδοσης θεωρήσεων για τους υπηκόους συγκεκριμένων τρίτων χωρών, χωρίς να τίθενται σε κίνδυνο οι ισχύοντες ευρωπαϊκοί κανόνες, συνιστά πλέον το βασικότερο στόχο της ελληνικής πολιτικής θεωρήσεων. Δεύτερον, η Ελλάδα μπορεί να κάνει χρήση του άρθρου 4 του Κανονισμού 539/2001 και να προβλέψει εξαίρεση από την υποχρέωση κατοχής θεώρησης ή εξαίρεση από την απαλλαγή από την υποχρέωση κατοχής θεώρησης για κατόχους συγκεκριμένων ειδών ταξιδιωτικών εγγράφων ή για συγκεκριμένες κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών. Ως προς τη χορήγηση εθνικών θεωρήσεων, η ελληνική πολιτική θεωρήσεων εστιάζει στη διακρίβωση ότι ο αιτών πληροί όλες τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στη νομοθεσία προκειμένου να εισέλθει και να διαμείνει στην Ελλάδα για διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών. Ο στόχος της διαδικασίας χορήγησης εθνικών θεωρήσεων είναι διττός: διευκόλυνση της εισόδου του υπηκόου τρίτης χώρας μέσω της απόκτησης θεώρησης και ταυτόχρονα μείωση του κινδύνου παράνομης μετανάστευσης, υπό το φως και των διατάξεων του Κανονισμού 562/ (Κώδικας Συνόρων Σένγκεν), ο οποίος ρυθμίζει τους συνοριακούς ελέγχους εισόδου και εξόδου (άρθρο 7 παράγραφος 3) Νομοθετικό πλαίσιο Η βασική διάταξη ως προς τις θεωρήσεις είναι το άρθρο 6 του Ν. 3386/2005 όπως ισχύει. Αυτή η διάταξη προσδιορίζει το γενικό πλαίσιο χορήγησης θεωρήσεων στην Ελλάδα. Ορίζει ότι υπήκοος τρίτης χώρας ο οποίος εισέρχεται στο ελληνικό έδαφος οφείλει να έχει διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο το οποίο πρέπει να φέρει, εφόσον αυτό απαιτείται από τις ισχύουσες διεθνείς συμβάσεις, το κοινοτικό δίκαιο και τις εθνικές ρυθμίσεις, θεώρηση εισόδου (VISA). Η θεώρηση εισόδου χορηγείται από την προξενική αρχή, στην οποία υπάγεται ο τόπος κατοικίας του υπηκόου τρίτης χώρας, αφού ληφθούν υπόψη λόγοι που αφορούν ιδίως στη δημόσια τάξη και ασφάλεια της Χώρας και τη δημόσια υγεία και διακρίνεται σε θεώρηση βραχείας διαμονής (θεώρηση "Σένγκεν") και σε θεώρηση μακράς 3 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 539/2001 του Συμβουλίου, της 15ης Μαρτίου 2001, περί του καταλόγου τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων υπόκεινται στην υποχρέωση θεώρησης για τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών, και του καταλόγου των τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων απαλλάσσονται από την υποχρέωση αυτή, Επίσημη Εφημερίδα EE L 81/ , σ Βλ. την απάντηση στην ερώτηση του βουλευτή Δημητρίου Παπουτσή στους Υπουργούς Τουρισμού, Εξωτερικών και Προστασίας του Πολίτη a7ab5bc1365b 5 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 562/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Μαρτίου 2006, για τη θέσπιση του κοινοτικού κώδικα σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα (κώδικας συνόρων του Σένγκεν), ΕΕ L 105/ , σ

13 διαμονής (εθνική θεώρηση). Υπήκοοι τρίτων χωρών, που δεν έχουν υποχρέωση θεώρησης εισόδου, επιτρέπεται να εισέρχονται και να παραμένουν στην Ελληνική Επικράτεια μέχρι τρεις μήνες συνολικά ή τμηματικά εντός διαστήματος έξι μηνών από την ημερομηνία της πρώτης εισόδου. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, θεώρηση εισόδου επιτρέπεται να χορηγηθεί από τις υπηρεσίες ελέγχου διαβατηρίων κατά την άφιξη του υπηκόου τρίτης χώρας στο σημείο εισόδου, ύστερα από απόφαση του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη. Η εθνική θεώρηση εκδίδεται βάσει των αντίστοιχων για την άδεια διαμονής νομοθετικών ρυθμίσεων του N. 3386/2005 και η διάρκεια της συναρτάται, κατά περίπτωση, με εκείνη της προβλεπόμενης διαμονής. Στη διαδικασία αυτή υπόκεινται όλοι οι υπήκοοι τρίτης χώρας, ανεξαρτήτως του εάν η χώρα εκδόσεως του ταξιδιωτικού εγγράφου του ενδιαφερομένου ανήκει σε αυτές του Παραρτήματος Ι (Κατάλογος τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων υπόκεινται στην υποχρέωση θεώρησης για τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών) ή του Παραρτήματος ΙΙ (Κατάλογος τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων απαλλάσσονται από την υποχρέωση θεώρησης για τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών) του Κανονισμού 539/2001, όπως ισχύει. Ως γενικός κανόνας ισχύει ότι η κατοχή θεώρησης βραχείας διαμονής δεν μπορεί να οδηγήσει στην χορήγηση άδειας διαμονής. Υφίστανται όμως εξαιρέσεις ως προς συγκεκριμένες κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών (βλ. κατωτέρω 3.2), όπως μέλη οικογενείας Έλληνα/πολίτη ΕΕ/ πολίτη ΕΟΧ/Ελβετού πολίτη ή άλλες κατηγορίες. Ειδικά ως προς την είσοδο υπηκόων τρίτων χωρών για ολιγοήμερη διαμονή το άρθρο 70 Ν. 3386/2005 ορίζει τα εξής: «1. Υπήκοος τρίτης χώρας που εισέρχεται στη Χώρα για τουρισμό, συνέδρια, πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις και γενικά για ολιγοήμερη διαμονή, μπορεί να παραμείνει προσωρινά χωρίς άδεια διαμονής, για όσο χρόνο ισχύει η προξενική θεώρηση ή για χρονικό διάστημα τριών μηνών, εάν πρόκειται για υπήκοο τρίτης χώρας στον οποίο επιτρέπεται η είσοδος χωρίς προξενική θεώρηση. 2. Παράταση του χρόνου διαμονής μέχρι έξι μήνες μπορεί να χορηγηθεί σε υπήκοο τρίτης χώρας για λόγους εξαιρετικούς, ιδιαίτερα λόγω ανωτέρας βίας, ανθρωπιστικών, επαγγελματικών ή σοβαρών προσωπικών λόγων, εφόσον διαθέτει επαρκείς πόρους διαβίωσης. Η αίτηση υποβάλλεται, πριν από τη λήξη της θεώρησης εισόδου ή του ελεύθερου χρόνου διαμονής, στην αστυνομική αρχή του τόπου διαμονής και καταχωρίζεται στο διαβατήριο του υπό μορφή σχετικής σφραγίδας. 3. Με απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Εξωτερικών και Δημόσιας Τάξης καθορίζεται το ύψος του απαιτούμενου συναλλάγματος για κάθε ημέρα διαμονής του υπηκόου τρίτης χώρας στην Ελλάδα. Με όμοια απόφαση είναι 13

14 δυνατή η αναπροσαρμογή του». Οι διατάξεις βέβαια αυτές ισχύουν στο μέτρο που δεν αντιβαίνουν στις διατάξεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας (Κώδικας Θεωρήσεων, βλ. κατωτέρω). Οι προϋποθέσεις, τα δικαιολογητικά και η διαδικασία χορήγησης των εθνικών θεωρήσεων εισόδου καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Εξωτερικών 6 και οδηγίες εφαρμογής υπό μορφή εγκυκλίων τις οποίες επεξεργάζεται η αρμόδια Διεύθυνση του Υπουργείου Εξωτερικών 7. Στην πράξη, τα δικαιολογητικά έγγραφα για την έκδοση ειδικής εθνικής θεώρησης, τα οποία προσδιορίζουν το συγκεκριμένο σκοπό εισόδου στην Ελλάδα αντιστοιχούν σε αυτά που απαιτούνται για τη χορήγηση άδειας διαμονής. Αυτό σημαίνει ότι οι υπήκοοι τρίτης χώρας πρέπει να υποβάλουν τα ίδια δικαιολογητικά έγγραφα ως προς τον προσδιορισμό του σκοπού εισόδου δύο φορές, μια φορά στην αρμόδια Προξενική Αρχή και μια φορά στην αρμόδια μεταναστευτική υπηρεσία στην Ελλάδα. Οι κατηγορίες αδειών διαμονής που μπορούν να εκδοθούν και συνακόλουθα εθνικών θεωρήσεων εισόδου προσδιορίζονται στο Νόμο 3386/2005, όπως ισχύει. Οι κατηγορίες αυτές έχουν ως εξής: Α) Άδεια διαμονής για εργασία: o Εξαρτημένη εργασία ή παροχή υπηρεσιών ή έργου o Εποχιακή εργασία o Στελέχη εταιριών o Προσωρινή μετακίνηση για παροχή υπηρεσίας o Αθλητές Προπονητές o Μέλη καλλιτεχνικών συγκροτημάτων o Πνευματικοί δημιουργοί o Μέλη ξένων αρχαιολογικών σχολών Β) Άδεια διαμονής για ανεξάρτητη οικονομική δραστηριότητα: o Ανεξάρτητη οικονομική δραστηριότητα o Ανάπτυξη επενδυτικής δραστηριότητας Γ) Άδεια διαμονής για ειδικούς λόγους: o Σπουδές o Επαγγελματική κατάρτιση o Υπότροφοι Ειδικά προγράμματα 6 Βλ. Απόφαση Υπουργού Εξωτερικών ΑΠΦ /550/ΑΣ 4000 δδ / ΦΕΚ Β 1912/ Σχετικές πληροφορίες μπορούν να ανευρεθούν στην ηλεκτρονική διεύθυνση 14

15 o Σπουδές σε στρατιωτικές σχολές o Απόκτηση ιατρικής ειδικότητας o Οικονομικά ανεξάρτητα άτομα o Ενήλικα τέκνα διπλωματικών υπαλλήλων o Υπηρετικό προσωπικό διπλωματικών αποστολών o Ανταποκριτές ξένου τύπου o Λειτουργοί γνωστών θρησκειών o Αθωνιάδα Σχολή o Σπουδή, γνωριμία και άσκηση του μοναχικού βίου o Αρχηγοί οργανωμένων ομάδων τουρισμού o Ερευνητές Δ) Άδεια διαμονής για εξαιρετικούς λόγους: o Ανθρωπιστικοί o Δημόσιο Συμφέρον Ε) Άδεια διαμονής για οικογενειακή επανένωση: o Μέλη οικογένειας υπηκόου τρίτης χώρας o Μέλη οικογενείας Έλληνα πολίτη/πολίτη ΕΕ o Γονείς ανηλίκων ημεδαπών Επιπρόσθετα, Προεδρικά Διατάγματα που έχουν εκδοθεί προς ενσωμάτωση ενωσιακών Οδηγιών νόμιμης μετανάστευσης στο εθνικό δίκαιο, προβλέπουν την έκδοση ειδικής θεώρησης μακράς διαμονής και άδειας διαμονής και οι διατάξεις τους υπερισχύουν των αντιστοίχων (εφόσον υφίστανται) διατάξεων του Ν. 3386/2005. Τα ΠΔ έχουν ως εξής: o Προεδρικό Διάταγμα αριθ. 101/2008 «Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στην Οδηγία 2004/114/ΕΚ σχετικά με τις προϋποθέσεις εισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό τις σπουδές ή την εθελοντική υπηρεσία» 8. o Προεδρικό Διάταγμα 128/2008, «Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στην Οδηγία 2005/71/ΕΚ της 12ης Οκτωβρίου 2005, σχετικά με την ειδική διαδικασία εισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών για σκοπούς επιστημονικής έρευνας» 9. o Προεδρικό Διάταγμα αριθ. 131/2006 «Εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την Οδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης» ΦΕΚ 157/τ.Α / ΦΕΚ 190/τ.Α / ΦΕΚ 143/τ.Α /

16 o Προεδρικό Διάταγμα αριθ. 167 «Συμπλήρωση π.δ. 131/2006 «Εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την Οδηγία 2003/86/ΕΚ του Συμβουλίου, σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης» 11. o Προεδρικό Διάταγμα αριθ. 106/2008 Ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή στην ελληνική επικράτεια των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους 12. Τέλος, με Υπουργικές Αποφάσεις που εκδίδονται κατ εξουσιοδότηση του άρθρου 90 παρ. 3 του Ν. 3386/2005 προσδιορίζονται και άλλες κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών που δικαιούνται να εισέλθουν και να διαμείνουν στην ελληνική επικράτεια. Και για αυτές τις κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών εκδίδονται εθνικές θεωρήσεις Συμφωνίες με τρίτες χώρες H Ελλάδα δεσμεύεται από το ενωσιακό κεκτημένο και τις συμφωνίες ΕΕ τρίτης χώρας ως προς την διευκόλυνση θεωρήσεων βραχείας διαμονής και την απαλλαγή από την υποχρέωση κατοχής θεώρησης. Συμφωνίες διευκόλυνσης θεωρήσεων της ΕΕ ισχύουν με τη Ρωσία 14, την Ουκρανία 15, τη Μολδαβία 16 και τη Γεωργία 17. Έχουν επίσης τεθεί σε ισχύ συμφωνίες διευκόλυνσης θεωρήσεων με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων (ΠΓΔΜ 18, Αλβανία 19, Βοσνία-Ερζεγοβίνη 20, Σερβία 21, Μαυροβούνιο 22 ), οι 11 ΦΕΚ 223/τ.Α / ΦΕΚ 135/τ.Α / Κατάλογος των Υπουργικών αυτών Αποφάσεων μπορεί να ανευρεθεί στη διεύθυνση s_apofaseis/ 14 Απόφαση 2007/340/ΕΚ του Συμβουλίου, της 19ης Απριλίου 2007, για τη σύναψη της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ρωσικής Ομοσπονδίας για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων βραχείας διαμονής και Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ρωσικής Ομοσπονδίας για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων στους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ΕΕ L 129 της , σ Απόφαση 2007/840/ΕΚ του Συμβουλίου, της 29ης Νοεμβρίου 2007, για τη σύναψη της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ουκρανίας σχετικά με την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων και Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ουκρανίας σχετικά με την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων, ΕΕ L 332 της , σ Απόφαση 2007/827/ΕΚ του Συμβούλιου, της 22ας Νοεμβρίου 2007, για τη σύναψη της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Δημοκρατίας της Μολδαβίας σχετικά με την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων και Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Δημοκρατίας της Μολδαβίας σχετικά με την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων, ΕΕ L 334 της , σ Απόφαση 2011/117/ΕΕ του Συμβουλίου, της 18ης Ιανουαρίου 2011, για τη σύναψη της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Γεωργίας σχετικά με την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων και συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Γεωργίας σχετικά με την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων, ΕΕ L 52 της , σ Απόφαση 2007/824/ΕΚ του Συμβούλιου, της 8ης Νοεμβρίου 2007, για τη σύναψη της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας για τη διευκόλυνση της έκδοσης θεωρήσεων και Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας για τη διευκόλυνση της έκδοσης θεωρήσεων, ΕΕ L 334 της , σ Απόφαση 2007/821/ΕΚ του Συμβούλιου, της 8ης Νοεμβρίου 2007, για τη σύναψη της συμφωνίας για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Δημοκρατίας της Αλβανίας και Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Δημοκρατίας της Αλβανίας για τη διευκόλυνση της έκδοσης θεωρήσεων, ΕΕ L 334 της , σ Απόφαση 2007/822/ΕΚ του Συμβούλιου, της 8ης Νοεμβρίου 2007, για τη σύναψη της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης σχετικά με την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων και Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης για τη διευκόλυνση της έκδοσης θεωρήσεων, ΕΕ L 334 της , σ

17 οποίες συνεχίζουν να ισχύουν στο μέτρο που οι υπήκοοί τους δεν έχουν εξαιρεθεί από την υποχρέωση κατοχής θεώρησης λόγω κατοχής βιομετρικού διαβατηρίου, βάσει των Κανονισμών 1244/ (ΠΓΔΜ, Μαυροβούνιο και Σερβία) και 1091/ (Βοσνία- Ερζεγοβίνη και Αλβανία). Για όλες τις ανωτέρω χώρες ισχύει απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης για τους κατόχους διπλωματικών διαβατηρίων. Οι συμφωνίες απαλλαγής από την υποχρέωση κατοχής θεώρησης συνιστούσαν εργαλείο πολιτικής θεωρήσεων στην Ελλάδα και πριν την κοινοτικοποίηση του τομέα από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο (Κανονισμός 539/2001), η Ελλάδα συνεχίζει να υπογράφει τέτοιες συμφωνίες βάσει του άρθρου 4 του εν λόγω Κανονισμού, που ορίζει ότι ένα Κράτος Μέλος μπορεί να προβλέπει εξαιρέσεις από την υποχρέωση θεώρησης κατ' άρθρο 1 παράγραφος 1, ή από την απαλλαγή θεώρησης κατ' άρθρο 1 παράγραφος 2, όσον αφορά α) τους κατόχους διπλωματικών διαβατηρίων, υπηρεσιακών διαβατηρίων και άλλων επίσημων διαβατηρίων, β) τα πληρώματα της πολιτικής αεροπορίας και του εμπορικού ναυτικού, γ) το πλήρωμα και τους ιπτάμενους συνοδούς βοηθητικών ή σωστικών πτήσεων και λοιπά πρόσωπα που επεμβαίνουν σε περιπτώσεις καταστροφών και ατυχημάτων, δ) το πολιτικό πλήρωμα πλοίων που κινούνται σε διεθνείς ποτάμιες οδούς, ε) τους κατόχους αδειών διέλευσης «laissez-passer» οι οποίες χορηγούνται από ορισμένους διεθνείς διακυβερνητικούς οργανισμούς στους υπαλλήλους τους. Αυτή τη στιγμή ισχύουν συμφωνίες απαλλαγής από την υποχρέωση κατοχής θεώρησης για τους κατόχους διπλωματικών (και υπηρεσιακών) διαβατηρίων για διαμονή βραχείας διαμονής στην ελληνική επικράτεια με τις ακόλουθες χώρες: Αλβανία, Αλγερία Βολιβία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη (μόνο διπλωματικά), ΠΓΔΜ, Γεωργία (μόνο διπλωματικά), Μολδαβία (μόνο διπλωματικά), Μαυροβούνιο, Μαρόκο, Πακιστάν (μόνο διπλωματικά), Περού (διπλωματικά και ειδικά διαβατήρια), Φιλιππίνες, Ρωσία (μόνο διπλωματικά), Σερβία, Νότια 21 Απόφαση 2007/825/ΕΚ του Συμβούλιου, της 8ης Νοεμβρίου 2007, για τη σύναψη της συμφωνίας για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Δημοκρατίας της Σερβίας και Συμφωνία για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Δημοκρατίας της Σερβίας, ΕΕ L 334 της , σ Απόφαση 2007/823/ΕΚ του Συμβούλιου, της 8ης Νοεμβρίου 2007, για τη σύναψη της συμφωνίας για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Δημοκρατίας του Μαυροβουνίου και Συμφωνία για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Δημοκρατίας του Μαυροβουνίου, ΕΕ L 334 της , σ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1244/2009 του Συμβουλίου, της 30ής Νοεμβρίου 2009, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 539/2001 περί του καταλόγου τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων υπόκεινται στην υποχρέωση θεώρησης για τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών, και του καταλόγου τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων απαλλάσσονται από την υποχρέωση αυτή, EE L 336/ , σ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1091/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Νοεμβρίου 2010, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 539/2001 του Συμβουλίου, περί του καταλόγου τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων υπόκεινται στην υποχρέωση θεώρησης για τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων και του καταλόγου των τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων απαλλάσσονται από την υποχρέωση αυτή, EE L 329/ , σ

18 Αφρική, Τυνησία, Τουρκία (διπλωματικά, υπηρεσιακά και ειδικά διαβατήρια 25 ), Ουκρανία (μόνο διπλωματικά), Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Ζιμπάμπουε 26. Δεδομένου ότι ο αριθμός των προσώπων που κατέχουν αυτά τα διαβατήρια είναι μάλλον περιορισμένος, ο στόχος των συμφωνιών είναι περισσότερο η ενίσχυση των καλών σχέσεων με την τρίτη χώρα ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής παρά η διευκόλυνση της νόμιμης μετανάστευσης/η πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης 27. Πέραν των συμφωνιών διευκόλυνσης/απαλλαγής, η Ελλάδα έχει υπογράψει διμερείς συμφωνίες με τρίτες χώρες οι οποίες ρυθμίζουν την είσοδο και διαμονή Ελλήνων υπηκόων και των υπηκόων της τρίτης χώρας στην επικράτεια του άλλου κράτους: Συγκεκριμένα, Ελλάδα και Αίγυπτος υπέγραψαν το 1984 συμφωνία για τη διμερή συνεργασία σε θέματα εργασίας 28 η οποία προβλέπει την είσοδο και διαμονή των υπηκόων των δύο χωρών στην επικράτεια της άλλης χώρας για σκοπούς εξαρτημένης εργασίας. Αυτή η συμφωνία έχει χρησιμοποιηθεί κυρίως για την είσοδο, διαμονή και εργασία Αιγυπτίων αλιεργατών στην Ελλάδα. Μια άλλη συμφωνία η οποία υπεγράφη το 1997 μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας προβλέπει την είσοδο, διαμονή και εργασία εποχιακών εργαζομένων στην επικράτεια του άλλου κράτους για περίοδο που δεν υπερβαίνει τους έξι μήνες 29. Τέλος, συμφωνία που υπεγράφη το Μάιο 2011 μεταξύ Ελλάδας και Καναδά προβλέπει την είσοδο και διαμονή νέων Ελλήνων και Καναδών υπηκόων, ηλικίας από 18 ως 35 ετών, στην επικράτεια της άλλης χώρας για τρεις σκοπούς: απόφοιτοι μεταλυκειακής ή ανώτερης εκπαίδευσης οι οποίοι επιθυμούν να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία, πρακτική άσκηση φοιτητών μεταλυκειακής ή ανώτερης εκπαίδευσης στο αντικείμενο των σπουδών τους και πολίτες που επιθυμούν να ταξιδέψουν και να κάνουν διακοπές στη φιλοξενούσα χώρα και να αποκτήσουν προσωρινή εργασία με σκοπό την συμπλήρωση των οικονομικών τους πόρων. 25 Η απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης για τα ειδικά διαβατήρια συμφωνήθηκε με κοινή διακήρυξη Υπουργού Προστασίας του Πολίτη και Υπουργού Εσωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας αντιστοίχως, η οποία υπεγράφη το Μάιο 2010 στην Αθήνα. 26 Βλ. παράρτημα 5 Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 810/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, για τη θέσπιση κοινοτικού κώδικα θεωρήσεων (κώδικας θεωρήσεων) ΕΕ L 243 της , σ Συνέντευξη με υπαλλήλους της Γ4 Διεύθυνσης του Υπουργείου Εξωτερικών, Νόμος 1453 «Κύρωση Συμφωνίας για την προαγωγή της διμερούς συνεργασίας σε θέματα εργασίας μεταξύ των Κυβερνήσεων της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου», ΦΕΚ Α 88/ Νόμος 2482 «Κύρωση Συμφωνίας εποχιακής απασχόλησης εργατικού δυναμικού μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Αλβανίας», ΦΕΚ Α 73/

19 2.3 Πρόσφατες αλλαγές στην Πολιτική βίζα και τη Νομοθεσία στα πλαίσια μιας κοινής ευρωπαϊκής διάστασης Σε επίπεδο ευρωπαϊκής νομοθεσίας συντελέσθηκαν σημαντικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια. Η υιοθέτηση του Κανονισμού 810/ (Κώδικας Θεωρήσεων) το 2009 και η θέση του σε ισχύ στις 5 Απριλίου 2010, η υιοθέτηση του Κανονισμού 265/ για τις θεωρήσεις μακράς διαμονής, οι προετοιμασίες για τη θέση σε λειτουργία του Συστήματος Πληροφοριών Θεωρήσεων 32, καθώς και οι συμφωνίες διευκόλυνσης θεωρήσεων και η απελευθέρωση θεωρήσεων με συγκεκριμένες χώρες επηρέασαν αναπόφευκτα την ελληνική πολιτική θεωρήσεων τόσο ως προς τις θεωρήσεις βραχείας όσο και ως προς τις θεωρήσεις μακράς διαμονής. Με τη θέση σε ισχύ του Κώδικα Θεωρήσεων οι ελληνικές προξενικές Αρχές εφαρμόζουν τις διατάξεις του σε όλα τα άτομα που επιθυμούν να εισέλθουν στην Ελλάδα για περίοδο βραχείας διαμονής. Οι διατάξεις αυτές εφαρμόζονται και στη διαδικασία χορήγησης εθνικών θεωρήσεων, αν το επιτρέπει το αντικείμενο ρύθμισης. Η θέση σε λειτουργία του Συστήματος Πληροφοριών Θεωρήσεων αναμένεται να βελτιώσει τη συνεργασία μεταξύ Προξενικών Αρχών των Κρατών Μελών, τον εντοπισμό των περιπτώσεων απάτης, την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και την άγρα θεωρήσεων (visa shopping) 33. Σημαντική αλλαγή συντελέστηκε και ως προς τον Κανονισμό 265/2010 για τις θεωρήσεις μακράς διαμονής, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο: Ο Κανονισμός προβλέπει ότι οι θεωρήσεις μακράς διαμονής έχουν ισχύ ως ένα έτος και παρέχουν στον κάτοχό τους το δικαίωμα να εισέλθει, εξέλθει και κινηθεί ελεύθερα στο χώρο Σένγκεν για τρεις μήνες εντός εξάμηνης περιόδου από την ημερομηνία πρώτης εισόδου. Μέχρι τη θέση σε ισχύ του Κανονισμού ( ), οι ελληνικές θεωρήσεις μακράς διαμονής εκδίδονταν με διάρκεια ισχύος ως τρεις μήνες. Μετά τη θέση σε ισχύ του Κανονισμού οι εθνικές θεωρήσεις εκδίδονται πλέον για διάστημα ως ένα έτος. Ο βασικός λόγος για την επέκταση της διάρκειας ισχύος των εθνικών θεωρήσεων ήταν η προσπάθεια απλοποίησης της εξόδου, επανεισόδου και ελεύθερης κυκλοφορίας στο χώρο Σένγκεν για τους υπηκόους τρίτων χωρών οι οποίοι έχουν υποβάλει αιτήσεις για άδεια 30 Βλ. ανωτέρω, υποσημείωση Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 265/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Μαρτίου 2010, για την τροποποίηση της σύμβασης εφαρμογής της συμφωνίας του Σένγκεν και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 562/2006 όσον αφορά την κυκλοφορία των προσώπων με θεώρηση μακράς διαρκείας, ΕΕ L 85/ , σ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 767/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Ιουλίου 2008, για το Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις (VIS) και την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ κρατών μελών για τις θεωρήσεις μικρής διάρκειας (Κανονισμός VIS), ΕΕ L 218/ , σ Συνέντευξη με υπαλλήλους της Γ4 Διεύθυνσης του Υπουργείου Εξωτερικών,

20 διαμονής αλλά δεν έχουν ακόμη αποκτήσει την άδεια διαμονής, γεγονός που παρεμπόδιζε την είσοδο, έξοδο και κίνηση εντός του χώρου Σένγκεν 34. Οι ευρωπαϊκές συμφωνίες διευκόλυνσης θεωρήσεων και η μετακίνηση ορισμένων χωρών από το Παράρτημα Ι στο Παράρτημα ΙΙ του Κανονισμού 539/2001 επέφεραν επίσης σημαντικές αλλαγές στην ελληνική πολιτική θεωρήσεων. Υφίστανται ιδιαίτεροι δεσμοί με όλες τις χώρες με τις οποίες υπεγράφησαν συμφωνίες διευκόλυνσης θεωρήσεων. Η διευκόλυνση της έκδοσης θεωρήσεων με τη Ρωσία ήταν ιδιαιτέρως σημαντική, δεδομένου ότι πολλοί Ρώσοι πολίτες επιλέγουν την Ελλάδα για τουρισμό. Οι συμφωνίες διευκόλυνσης θεωρήσεων με την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων ήταν επίσης σημαντικές, λόγω της γεωγραφικής τους εγγύτητας με την Ελλάδα ή/και τους ήδη υφιστάμενους δεσμούς, όπως συγγενικές σχέσεις με νόμιμα διαμένοντες στην Ελλάδα. Ειδικά ως προς τα Δυτικά Βαλκάνια η Ελλάδα έχει υποστηρίξει με συνέπεια την προσέγγισή τους προς την ΕΕ. Επί Ελληνικής Προεδρίας το 2003 υιοθετήθηκε η ατζέντα της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια η οποία επιβεβαίωνε την ευρωπαϊκή προοπτική των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, ως εν δυνάμει υποψηφίων χωρών και την προοπτική καθεστώτος απελευθέρωσης θεωρήσεων για τους υπηκόους των Δυτικών Βαλκανίων. Στο πλαίσιο αυτό, η κατάργηση της υποχρέωσης θεώρησης για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είχε θεωρηθεί ως προτεραιότητα για την ελληνική πολιτική θεωρήσεων 35. Πέραν της ρητής πολιτικής βούλησης να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή προοπτική των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, η κατάργηση της υποχρέωσης θεώρησης για τους κατόχους βιομετρικών διαβατηρίων είχε ουσιώδη πρακτική σημασία λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας των χωρών αυτών προς την Ελλάδα, δεδομένου ότι διευκόλυνε την κινητικότητα των υπηκόων των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων προς την Ελλάδα, κυρίως για τουριστικούς σκοπούς. Ως προς τη νόμιμη μετανάστευση, η υιοθέτηση των Οδηγιών 2003/86 36, 2004/114 37, 2005/71 38 και 2009/50 39 επηρέασε επίσης την εθνική πολιτική θεωρήσεων, αφού οι διαδικασίες έκδοσης εθνικών θεωρήσεων έπρεπε να τροποποιηθούν αντιστοίχως ώστε να λάβουν υπόψη τους τις ουσιαστικές διατάξεις των Οδηγιών. Ειδικά ως προς την Οδηγία 34 Συνέντευξη με υπαλλήλους της Γ4 Διεύθυνσης του Υπουργείου Εξωτερικών, Συνέντευξη με υπαλλήλους της Γ4 Διεύθυνσης του Υπουργείου Εξωτερικών, Οδηγία 2003/86/ΕΚ του Συμβουλίου, της 22ας Σεπτεμβρίου 2003, σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης, ΕΕ L 251 της , σ Οδηγία 2004/114/ΕΚ του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2004, σχετικά με τις προϋποθέσεις εισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό τις σπουδές, την ανταλλαγή μαθητών, την άμισθη πρακτική άσκηση ή την εθελοντική υπηρεσία, ΕΕ L 375 της , σ Οδηγία 2005/71/ΕΚ του Συμβουλίου, της 12ης Οκτωβρίου 2005, σχετικά με ειδική διαδικασία εισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών για σκοπούς επιστημονικής έρευνας, ΕΕ L 289 της , σ Οδηγία 2009/50/ΕΚ του Συμβουλίου, της 25ης Μαΐου 2009, σχετικά με τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης, ΕΕ L 155 της , σ