Συνθήκες Εισόδου και ιαµονής Ειδικευµένων Εργαζοµένων από Τρίτες Χώρες στην Ελλάδα

Transcript

1 Κέντρο Προγραµµατισµού και Οικονοµικών Ερευνών EMN Greek National Contact Point Συνθήκες Εισόδου και ιαµονής Ειδικευµένων Εργαζοµένων από Τρίτες Χώρες στην Ελλάδα Κώστας Ν. Κανελλόπουλος * και Ιωάννης Χολέζας* Αθήνα Σεπτέµβριος 2006 Θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε στελέχη της ιεύθυνσης Μετανάστευσης του Υπουργείου Εσωτερικών, της ιεύθυνσης Εσωτερικών Υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, καθώς και της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για τις χρήσιµες συζητήσεις και σχόλια και την παροχή στοιχείων και πληροφοριών. * Κέντρο Προγραµµατισµού και Οικονοµικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) Αµερικής 11, Αθήνα 10680, Αθήνα kkanel@kepe.gr * Οικονοµικό Τµήµα Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου ichol@uop.gr 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Περίληψη 2. Εισαγωγή 3. Μεθοδολογία 4. Εθνική νοµοθεσία για τη µετανάστευση εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες στην Ελλάδα 5. Προγράµµατα για την προσέλκυση εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες 6. ικαιώµατα εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες 7. Εµπειρία από τους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες 8. Στατιστικά στοιχεία 9. Συµπεράσµατα Βιβλιογραφία Πίνακες 2

3 1. Περίληψη Η Ελλάδα είναι µια χώρα µε ήδη υψηλό ποσοστό µεταναστών, έτσι ώστε η ανάγκη για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες να φαίνεται περιορισµένη. Αυτό οφείλεται εν µέρει στο υψηλό ποσοστό διαρθρωτικής ανεργίας, ακόµη και για απόφοιτους τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, ενώ παράλληλα- ένα µεγάλο ποσοστό µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης που εργάζονται στην Ελλάδα έχουν περισσότερη εκπαίδευση από την αναγκαία. Επιπρόσθετα, ο αριθµός των κενών θέσεων στην ελληνική αγορά εργασίας, ειδικά για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης, είναι πολύ µικρός, γεγονός που µας οδηγεί στο συµπέρασµα, ότι δεν υπάρχει έλλειψη τέτοιου είδους εργαζοµένων στη χώρα. Από την άλλη πλευρά, οι προοπτικές για αύξηση της ζήτησης αυτής της κατηγορίας εργαζόµενων στα επόµενα χρόνια δεν δείχνουν θετικές, ακόµη και αν η ελληνική οικονοµία συνεχίσει να βιώνει υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης. Στα πλαίσια αυτά, φαίνεται µάλλον απίθανο να υπάρξει ενεργή ζήτηση για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες στην Ελλάδα. Το νοµοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα που αφορά στους µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες ορίζει ευνοϊκές διαδικασίες εισόδου και διαµονής για συγκεκριµένες κατηγορίες µεταναστών. Τέτοιες είναι µέλη διοικητικών συµβουλίων, διευθυντές και τα στελέχη επιχειρήσεων, εργαζόµενοι για το δηµόσιο συµφέρον, µέλη αρχαιολογικών σχολών και το προσωπικό εταιρειών εγκατεστηµένων σε χώρα-µέλος της ΕΕ. Για αυτές τις κατηγορίες µεταναστών προβλέπεται το δικαίωµα εισόδου και διαµονής στη χώρα των µελών της οικογένειάς τους. Επιπλέον, ειδικές διατάξεις ισχύουν για τους πνευµατικούς δηµιουργούς και το ειδικευµένο προσωπικό από εταιρείες εγκατεστηµένες σε τρίτες χώρες, για τους οποίους όµως ισχύουν οι γενικές διατάξεις όσον αφορά την επανένωση των οικογενειών τους. Μία ακόµη κατηγορία που αξίζει αναφορά, διότι πιθανόν να περιλαµβάνει εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες, είναι αυτή των αυτοαπασχολούµενων για τους οποίους επίσης ισχύουν ειδικές διατάξεις. Με βάση στοιχεία από το Υπουργείο Εσωτερικών, ο αριθµός των µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες στην Ελλάδα είναι µικρός και εκτιµάται σε περίπου από ένα σύνολο αδειών διαµονής σε ισχύ στο τέλος του Αξίζει ακόµη να σηµειωθεί, ότι η πλειοψηφία των αδειών παραµονής µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης αφορούν σε εργαζόµενους που ασκούν ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα και προσωπικό επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, η ανάγκη για αναθεώρηση του νοµοθετικού πλαισίου για την περαιτέρω διευκόλυνση της εισόδου και της εργασίας των εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες δεν φαίνεται επιτακτική. 3

4 Με βάση τις Έρευνες Εργατικού υναµικού (ΕΕ ) οι µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης αποτελούν το 4,7% της συνολικής απασχόλησης, ενώ η µεγαλύτερη οµάδα τέτοιων µεταναστών στην Ελλάδα προέρχεται από τρίτες χώρες (σχεδόν 9 στους 10 το 2005). Ακόµη, φαίνεται ότι οι µετανάστες από τις χώρες-µέλη της ΕΕ14 απασχολούνται κυρίως ως εργαζόµενοι υψηλής εξειδίκευσης, η συντριπτική πλειοψηφία των µεταναστών από τις χώρες- µέλη της ΕΕ10 απασχολούνται ως εργαζόµενοι µέσης εξειδίκευσης, ενώ οι περισσότερες γυναίκες χαρακτηρίζονται ως εργαζόµενες υψηλής εξειδίκευσης. Από την άλλη πλευρά, οι ειδικευµένοι εργαζόµενοι από τρίτες χώρες, που προέρχονται κατά βάση από την Αλβανία, συµµετέχουν κυρίως στις επαγγελµατικές κατηγορίες 6-8 και, πιο συγκεκριµένα, σχεδόν 7 στους 10 χαρακτηρίζονται ως ειδικευµένοι τεχνίτες και συναφείς επαγγελµατίες. Σε αυτή τη συγκεκριµένη κατηγορία η επιρροή των µεταναστευτικών ρευµάτων στην αγορά εργασίας είναι αποφασιστικής σηµασίας, καθώς περίπου 1 στους 4 άνδρες εργαζόµενους είναι µετανάστης. 4

5 2. Εισαγωγή Οι τελευταίες δεκαετίες χαρακτηρίζονται από τη συνεχή συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου, όπως αυτό προσεγγίζεται από τα έτη τυπικής εκπαίδευσης, σε πολλές χώρες του κόσµου. Από την άλλη πλευρά, η ταχύτατη µείωση του κόστους µεταφορών, η εύκολη και φτηνή πρόσβαση σε πληροφορίες, οι πολιτικές και οικονοµικές εξελίξεις στην ανατολική Ευρώπη και οι τοπικές συγκρούσεις σε ολόκληρο τον κόσµο είχαν ως αποτέλεσµα την αύξηση των µεταναστευτικών ροών (Venturini, 2004). Την ίδια στιγµή, πολλές χώρες που στο παρελθόν αποτελούσαν πηγές µεταναστών µετατράπηκαν µε το χρόνο σε χώρες προορισµούς. Οι χώρες της νοτίου Ευρώπης, µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, αποτελούν τέτοια παραδείγµατα. Αυτές οι σηµαντικές εξελίξεις πυροδότησαν µία τρίτη, δηλαδή τη µετανάστευση εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης ή, µε άλλα λόγια, τη µετανάστευση ατόµων που ενσωµατώνουν µεγάλες ποσότητες ανθρώπινου κεφαλαίου. Στα πλαίσια αυτά, πρόσφατα δεδοµένα του ΟΟΣΑ καταδεικνύουν, ότι ο Καναδάς και πολλές ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. η Γαλλία, η Γερµανία, η Σουηδία και το Η.Β.) αποτελούν σηµαντικές χώρες πηγές προσωρινών µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης στις ΗΠΑ (µεταδιδακτορικοί φοιτητές, ερευνητές, αποσπασµένοι υπάλληλοι επιχειρήσεων), αλλά σε µικρότερο βαθµό σε όρους µόνιµων µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης. Το γεγονός αυτό συνάδει περισσότερο µε το φαινόµενο της κυκλικότητας των ικανών ατόµων (brain circulation) και λιγότερο µε το φαινόµενο της απώλειας ικανών ατόµων (brain drain). Την ίδια στιγµή, πολλές ευρωπαϊκές χώρες µετατράπηκαν σε ελκυστικές χώρες προορισµού για µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης που προέρχονταν κυρίως από τρίτες χώρες και από πρώην κοµµουνιστικές χώρες. Παρόλα αυτά, υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν ακόµη αν θέλουµε να καταστήσουµε την Ευρώπη το ίδιο ελκυστική για τους µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης µε τις ΗΠΑ. Η ανάγκη για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης είναι πιεστική σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά να σκεφτεί κανείς ότι το 2050, εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσµού, µόνο το 56,7% των πολιτών της Ευρώπης θα είναι σε εργάσιµη ηλικία σε σύγκριση µε το 67,2% σήµερα. Επιπρόσθετα, το γεγονός ότι πολλοί ευρωπαίοι µετανάστες πρώτης γενιάς µε πανεπιστηµιακό πτυχίο προτιµούν να ζήσουν στον Καναδά και τις ΗΠΑ αποτελεί σοβαρό πλήγµα στην ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Από την άλλη µεριά, µερικοί ερευνητές υποστηρίζουν, ότι κάποιες ευρωπαϊκές χώρες αντιµετωπίζουν ελλείψεις σε εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης, γεγονός που επιβραδύνει την οικονοµική τους µεγέθυνση, ειδικά σε σύγκριση µε τις ΗΠΑ. 5

6 Αυτή η έκθεση εστιάζει στην τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα όσον αφορά στους µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης. Η θέσπιση κοινοτικής οδηγίας για την ανάπτυξη κοινής ειδικής διαδικασίας µε στόχο τη γρήγορη επιλογή και αποδοχή µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης, καθώς και η διαµόρφωση ευνοϊκών συνθηκών για την επιλογή της Ευρώπης ως τόπο προορισµού, αποτελεί τµήµα ενός ευρύτερου ευρωπαϊκού σχεδίου. Επιπλέον, µια τέτοια οδηγία θα µπορούσε να προχωρήσει ένα βήµα παραπέρα στην αξιολόγηση της κινητικότητας των εργαζοµένων εντός των συνόρων της ΕΕ ή ακόµη και στην πιο φιλόδοξη καθιέρωση κοινής άδειας εργασίας που θα εκδίδεται από ένα κράτος-µέλος της ΕΕ, αλλά θα ισχύει σε όλες. Η µελέτη αυτή ξεκίνησε λίγο µετά την ολοκλήρωση της µελέτης µικρής κλίµακας µε τίτλο Managed Migration and the Labour Market The Health Sector in Greece και τα αποτελέσµατά τους συµφωνούν. Όπως δείχνουµε σε αυτή τη µελέτη, η κατάσταση στην Ελλάδα αναφορικά µε την απασχόληση και τις ανάγκες σε µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες είναι αρκετά διαφορετική από εκείνη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, µε την έννοια ότι είναι δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι η Ελλάδα έχει ανάγκη µετανάστες αυτού του είδους. Από την πλευρά της προσφοράς εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης, οι κύριες ενδείξεις που στηρίζουν αυτή την άποψη είναι οι ακόλουθες: Πρώτο, υπάρχει µια διαχρονική αύξηση των αποφοίτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης (αποφοίτων πανεπιστηµίων και τεχνολογικών ιδρυµάτων), η οποία δείχνει ότι η Ελλάδα παράγει τους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης που χρειάζεται. Επιπρόσθετα, πολλοί Έλληνες φοιτητές σπουδάζουν στο εξωτερικό 1 και ένα σηµαντικό ποσοστό παρατείνει επ αόριστο τη διαµονή του στη χώρα σπουδών, εξαιτίας των περιορισµένων προοπτικών επαγγελµατικής ανέλιξης στην Ελλάδα. Αυτό πιθανότατα αντικατοπτρίζει απώλεια ικανών ατόµων (brain loss) από την Ελλάδα και κέρδος σε ικανά άτοµα (brain gain) για τις χώρες υποδοχής. εύτερο, τα συνολικά ποσοστά ανεργίας στη χώρα είναι υψηλά, αν και δείχνουν τάσεις µείωσης από 11,4% το 1998 σε 9,8% το Ακόµη, υψηλά ποσοστά ανεργίας επικρατούν και µεταξύ των αποφοίτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης τις τελευταίες δύο δεκαετίες, για πολλά πεδία σπουδών. Τρίτο, η αύξηση των µεταναστευτικών ροών τα τελευταία δεκαπέντε έτη είχε ως αποτέλεσµα την αύξηση του εργατικού δυναµικού στην Ελλάδα. Σύµφωνα µε το Υπουργείο Εσωτερικών στο τέλος του 2005 περίπου πολίτες τρίτων χωρών είχαν άδεια διαµονής σε ισχύ, ενώ 1 Σύµφωνα µε στοιχεία της Eurostat για το έτος 1998, η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά σπουδαστών στο εξωτερικό (146,9 ανά 1000 σπουδαστές). Η Ισλανδία και το Λουξεµβούργο είναι οι µοναδικές δύο χώρες του ΟΟΣΑ µε υψηλότερα ποσοστά σπουδαστών στο εξωτερικό. (OECD, 2002) 6

7 εκτιµάται ότι 10% του πληθυσµού στη χώρα είναι ξένοι. Επιπρόσθετα, πολλοί µετανάστες έχουν περισσότερη εκπαίδευση από την απαιτούµενη στην εργασία που εκτελούν (υπερεκπαίδευση). Μια πρόσφατη µελέτη του ΟΟΣΑ (2005) που υιοθετεί αυτόν τον ορισµό της υπερ-εκπαίδευσης εκτιµά ότι οι µετανάστες στην Ελλάδα µε περισσότερη εκπαίδευση από την απαιτούµενη αγγίζουν το 39% σε σύγκριση µε 9% των Ελλήνων σε αντίστοιχη θέση. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το ποσοστό αυτό είναι ένα από τα υψηλότερα µεταξύ των χωρών-µελών της ΕΕ. Τέταρτο, το σχετικά αφιλόξενο οικονοµικό περιβάλλον σε σύγκριση µε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, µε την έννοια των διαθέσιµων θέσεων εργασίας και του ύψους των αποδοχών, µειώνει την ελκυστικότητα της Ελλάδας ως χώρα προορισµού για µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης. Όσον αφορά στη ζήτηση για εργασία υψηλής εξειδίκευσης οι ενδείξεις, αν και περιορισµένες, επιβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει αξιόλογη υπερβάλλουσα ζήτηση. Γενικά, στην Ελλάδα δεν υπάρχουν στοιχεία ούτε για το συνολικό αριθµό των κενών θέσεων εργασίας ούτε, βέβαια, ανά επάγγελµα. Εξαίρεση αποτελεί η µελέτη των Καµινιώτη και Χλέτσου (2004) όπου επιχειρούν να εκτιµήσουν το συνολικό αριθµό κενών θέσεων κατά επάγγελµα και περιφέρεια το έτος 2003 µε τη βοήθεια ερωτηµατολογίων που συµπληρώθηκαν από εργοδότες. Το κυρίαρχο αποτέλεσµα είναι ότι ο αριθµός των κενών θέσεων εργασίας ανέρχεται σε περίπου 53 χιλιάδες, νούµερο που αντιστοιχεί στο 1,2% της συνολικής απασχόλησης ή στο 10% του συνολικού αριθµού των ανέργων αντίστοιχα. Οι περισσότερες κενές θέσεις εντοπίζονται στην Αττική και την Κεντρική Μακεδονία, τις δύο πολυπληθέστερες περιφέρειες στην Ελλάδα. Όσον αφορά στα επαγγέλµατα που αντιστοιχούν σε εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης οι κενές θέσεις εργασίας είναι ακόµη πιο περιορισµένες. Από την άλλη πλευρά, σύµφωνα µε την ίδια µελέτη, η ζήτηση για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης (τόσο γενικής όσο και τεχνικής τριτοβάθµιας εκπαίδευσης) αναµένεται να αυξηθεί στο άµεσο µέλλον. Μία ακόµη προσπάθεια να εκτιµηθούν οι ανάγκες σε προσωπικό των επιχειρήσεων είναι αυτή του Συνδέσµου Ελληνικών Βιοµηχανιών (ΣΕΒ), η οποία απευθύνθηκε στα µέλη του. Παρά τις ενδείξεις που αναφέραµε παραπάνω, οι Έλληνες βιοµήχανοι ισχυρίζονται ότι αντιµετωπίζουν δυσκολίες στην εύρεση προσωπικού υψηλής εξειδίκευσης σε πολλά επαγγέλµατα που αφορούν σε νέες µεθόδους παραγωγής (Ψαχαρόπουλος, 2003). Συνοψίζοντας, οι διαθέσιµες ενδείξεις σχετικά µε τις ανάγκες µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες στην Ελλάδα µας οδηγούν στο συµπέρασµα ότι αυτές δεν είναι µεγάλες σε αριθµό. Παραπέρα, οι προοπτικές για τη ζήτηση εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες δεν αναµένεται να αλλάξουν ριζικά στο άµεσα µέλλον. Ακόµη και αν η ελληνική οικονοµία συνεχίσει να µεγεθύνεται µε τους ίδιους υψηλούς ρυθµούς τα επόµενα χρόνια είναι απίθανο να 7

8 δούµε κάποια δραµατική αύξηση της ζήτησης για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες. Την τελευταία δεκαετία οι υψηλοί ρυθµοί αύξησης του ΑΕΠ δεν συνοδεύτηκαν από αντίστοιχη αύξηση της απασχόλησης. Εποµένως, ένα φιλόδοξο σενάριο θα µπορούσε να προβλέπει κάποια µείωση στο τρέχον υψηλό ποσοστό ανεργίας και κάποια αύξηση στο σχετικά χαµηλό ποσοστό συµµετοχής στην αγορά εργασίας, ειδικά για τις γυναίκες. Αντίθετα, το σενάριο αύξησης της ζήτησης για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες φαίνεται µάλλον µακρινό. Όσον αφορά στην προσέλκυση εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης στην Ελλάδα, το σύνολο των σχετικών νοµοθετικών διατάξεων περιλαµβάνεται στους τελευταίους νόµους για τη µετανάστευση (ο νόµος 2910/2001 όπως αντικαταστάθηκε από το νόµο 3386/2005). Αυτοί οι νόµοι ορίζουν ευνοϊκές διαδικασίες µε στόχο τη διευκόλυνση της εισόδου και παραµονής συγκεκριµένων κατηγοριών εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης σε σύγκριση µε τους υπόλοιπους µετανάστες. Ωστόσο, είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς αξιόλογες νοµοθετικές ή διοικητικές αλλαγές αναφορικά µε τους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες µετά το Τέλος, δεν έχει εκφραστεί επίσηµα διάθεση αναθεώρησης των διαδικασιών για την έκδοση άδειας εισόδου και εργασίας των εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες, ενώ οι ενδείξεις που παραθέσαµε ως τώρα δεν συνηγορούν υπέρ της ανάγκης για µια τέτοια αναθεώρηση. 3. Μεθοδολογία Αυτή η µελέτη πραγµατοποιήθηκε ακολουθώντας τους ορισµούς που δόθηκαν από το ΕΜΝ και χρησιµοποιώντας πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από δηµοσιευµένο και µη υλικό. Όλα τα σχετικά µε το θέµα άρθρα και οι εκθέσεις αξιοποιήθηκαν, καθώς και όλα τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία, αν και οι σχετικές πηγές είναι λίγες και το θέµα δεν έχει εξεταστεί σε βάθος. Επιπλέον, χρησιµοποιήθηκαν τα αποτελέσµατα γόνιµων επαφών µε τις αρµόδιες αρχές, καθώς και µε ερευνητές και σχετικούς επαγγελµατίες. Το πρώτο µας µέληµα ήταν να προσδιορίσουµε το περιεχόµενο του όρου «εργαζόµενοι υψηλής εξειδίκευσης». Σε αυτή την έκθεση αποφασίσαµε να παρουσιάσουµε σχετικές πληροφορίες από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ) και το Υπουργεί Εσωτερικών, το οποίο είναι υπεύθυνο για την έκδοση αδειών εργασίας και παραµονής µεταναστών από τρίτες χώρες. Η ΕΣΥΕ ακολουθεί τον ορισµό και την προσέγγιση που υιοθετείται και προτείνεται από την 8

9 EUROSTAT για τους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης, όπως ταξινοµούνται στο ISCO-88. Στα πλαίσια αυτά, η Έρευνες Εργατικού υναµικού (ΕΕ ) ορίζουν ως υψηλής εξειδίκευσης εκείνους τους εργαζόµενους που εντάσσονται στις τρεις πρώτες επαγγελµατικές κατηγορίες, ενώ ως απλώς εξειδικευµένους εκείνους που εντάσσονται στις κατηγορίες 6-8. Αν και ο νόµος για τη µετανάστευση δεν ορίζει τα χαρακτηριστικά των εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης, µπορούν να θεωρηθούν ως τέτοιοι εκείνοι στους οποίους παρέχονται διευκολύνσεις κατά τη διαδικασία εισόδου και παραµονής. Στα πλαίσια αυτά, οι Έρευνες Εργατικού υναµικού ορίζουν ως υψηλής εξειδίκευσης τους εργαζόµενους που ανήκουν στις τρεις πρώτες επαγγελµατικές κατηγορίες, ενώ ορίζουν ως απλώς εξειδικευµένους εκείνους που ανήκουν στις κατηγορίες 6-8. Παρά το γεγονός ότι ο ισχύων νόµος για τη µετανάστευση δεν δίνει κάποιον ορισµό για τους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης, µπορούν να θεωρηθούν ως τέτοιοι εκείνοι που δικαιούνται διευκολύνσεις κατά τη διαδικασία εισόδου και παραµονής στη χώρα. Ο νόµος προβλέπει κάποιες τέτοιες κατηγορίες, όπως είναι οι εργαζόµενοι που προάγουν το εθνικό συµφέρον, τα µέλη διοικητικών συµβουλίων, οι διευθυντές ή το προσωπικό εταιρειών και οι πνευµατικοί δηµιουργοί. Τα δεδοµένα που αφορούν στους αριθµούς, το προφίλ και την εξέλιξη των εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης στην Ελλάδα δεν είναι συστηµατικά. Βάσεις δεδοµένων που παρέχουν κάποιες τέτοιες πληροφορίες είναι οι Έρευνες Εργατικού υναµικού που διενεργούνται από την ΕΣΥΕ, καθώς και µη δηµοσιευµένα στοιχεία από τον Οργανισµό Απασχόλησης Εργατικού υναµικού (ΟΑΕ ), τα οποία συγκεντρώνονται µέσω ατοµικών καρτών απασχόλησης που συµπληρώνονται από τους εργοδότες. Ωστόσο, υπάρχουν και πηγές δεδοµένων που αφορούν σε µετανάστες τα στοιχεία των οποίων συγκεντρώνονται συνήθως από ερευνητές, αλλά καµία από αυτές δεν αναφέρεται σε εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης. Τα δεδοµένα που χρησιµοποιούµε προέρχονται από δύο ξεχωριστές πηγές, δηλαδή πρόκειται για αδηµοσίευτα στοιχεία από το Υπουργείο Εσωτερικών και αδηµοσίευτα στοιχεία από τις ΕΕ, τα οποία αναφέρονται στο δεύτερο τρίµηνο των ετών 2000 έως Τα στοιχεία από το Υπουργείο Εσωτερικών περιλαµβάνουν τον αριθµό των αδειών διαµονής σε ισχύ κατά κατηγορία, όπως ορίζεται από τον ισχύοντα νόµο για τη µετανάστευση, και τα οποία επιτρέπουν τον υπολογισµό κατά προσέγγιση των εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης στην Ελλάδα. Οι ΕΕ καλύπτουν ολόκληρο τον ελληνικό πληθυσµό και περιλαµβάνουν πληροφορίες για τη χώρα γέννησης ή την εθνικότητα, οπότε επιτρέπουν τον προσδιορισµό των µεταναστών. Αν και το νοικοκυριό είναι η µονάδα έρευνας, ωστόσο υπάρχουν πληροφορίες και για τα επιµέρους µέλη. Τα στοιχεία περιλαµβάνουν ακόµη πληροφορίες για τα δηµογραφικά 9

10 και κοινωνικά χαρακτηριστικά, καθώς και διάφορες πληροφορίες για την αγορά εργασίας (απασχόληση, ανεργία κτλ.). Παρά το γεγονός ότι απέχουν από το να χαρακτηριστούν τέλεια, αυτά τα στοιχεία είναι τα καλύτερα διαθέσιµα σήµερα. Αναµφισβήτητα ένα σηµαντικό µειονέκτηµα των ΕΕ είναι η δυσκολία στην ακριβή καταµέτρηση των µεταναστών, καθώς ένα µεγάλο ποσοστό από αυτούς παραµένει στην παρανοµία, παρά τα τρία προγράµµατα νοµιµοποίησης µεταναστών που έχουν πραγµατοποιηθεί ως σήµερα. Αυτό, εκτός από τα προβλήµατα συνεννόησης ανάµεσα στους ερευνητές της ΕΣΥΕ και στους µετανάστες (λόγω διαφορετικής γλώσσας), οφείλεται στο ότι πολλοί από τους παράνοµους µετανάστες αποφεύγουν οποιαδήποτε συναλλαγή µε αντιπροσώπους του κράτους. Παρόλα αυτά, είναι σίγουρο ότι τέτοια προβλήµατα τα τελευταία χρόνια έχουν µειωθεί µε συνέπεια να αυξάνεται το ποσοστό των µεταναστών στο συνολικό πληθυσµό ακόµη και αν δεν αυξάνεται αντίστοιχα ο πραγµατικός αριθµός των µεταναστών στη χώρα. Εποµένως, θα πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός στην ερµηνεία των αποτελεσµάτων, ενώ δεν θα πρέπει να προχωρήσει στην παρουσίαση και ανάλυση των υπο-οµάδων (sub-major groups). υστυχώς δεν στάθηκε δυνατό να κατασκευάσουµε πίνακες από τις ΕΕ αναφορικά µε τη µέση περίοδο διαµονής των µεταναστών στη χώρα σε εβδοµάδες (πίνακες 14-20). Επιπλέον, δεν υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία σχετικά τις τρέχουσες κενές θέσεις εργασίας, καθώς τις προοπτικές απασχόλησης ανά επάγγελµα και περιφέρεια. Οπότε, η επιχειρηµατολογία µας στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι πρόσφατες τάσεις θα διατηρηθούν και στο µέλλον. 4. Εθνική νοµοθεσία για τη µετανάστευση εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες στην Ελλάδα Ο νόµο 3386/2005 µε τίτλο «Είσοδος, διαµονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια.» 2 ρυθµίζει επιπλέον την είσοδο και παραµονή των εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες. Η γενική διαδικασία που προβλέπει ο νόµος αναφορικά µε την είσοδο εργαζοµένων από τρίτες χώρες στην Ελλάδα έχει ως εξής. Ο Γενικός Γραµµατέας κάθε Περιφέρειας τον εκέµβριο ανά δύο έτη διορίζει µια ειδική επιτροπή (άρθρο 14), η οποία έχει την ευθύνη προσδιορισµού των αναγκών της αγοράς εργασίας σε εργαζόµενους από το εξωτερικό (ανεξάρτητα από τα τυπικά τους προσόντα) ανά περιφέρεια, βιοµηχανία και επάγγελµα. Καθήκον κάθε τέτοιας επιτροπής είναι να προετοιµάσει µια ετήσια 2 Για µια λεπτοµερή συζήτηση του νόµου βλέπε Τριανταφυλλίδου (2005). 10

11 έκθεση σχετικά µε τις ανάγκες σε εργαζόµενους και τις κενές θέσεις εργασίας ανά επάγγελµα, νοµαρχία και διάρκεια απασχόλησης, οι οποίες θα µπορούσαν να πληρωθούν από µετανάστες που προέρχονται από τρίτες χώρες. Προκειµένου να προετοιµάσει την έκθεση, η επιτροπή υποχρεούται µα λάβει υπόψη της τα συµφέροντα της εθνικής οικονοµίας, τη διαθέσιµη προσφορά εργασίας τόσο από τους εγχώριους εργαζόµενους όσο και από τους µετανάστες που προέρχονται από τρίτες χώρες, αλλά βρίσκονται νόµιµα στη χώρα, καθώς και τη ζήτηση για εργασία ανά επάγγελµα. Στη συνέχεια, αυτή η έκθεση προωθείται στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, το οποίο είναι υπεύθυνο για την έκδοση σχετικής κοινής υπουργικής απόφασης. Σύµφωνα µε όσα προβλέπει ο νόµος, µόλις οριστικοποιηθεί η έκθεση, το Υπουργείο Εσωτερικών, το Υπουργείο Εξωτερικών και το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων αποφασίζουν από κοινού το µέγιστο αριθµό αδειών παραµονής για εργασία που θα εκδοθεί προς πολίτες τρίτων χωρών ανά περιφέρεια, εθνικότητα, τύπο και διάρκεια απασχόλησης. Κατόπιν, η απόφαση προωθείται στις ελληνικές προξενικές αρχές, οι οποίες είναι αρµόδιες για την ανάρτηση της απόφασης σε εµφανές σηµείο και την αποδοχή αιτήσεων καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Μόλις συγκροτηθεί η λίστα των ενδιαφερόµενων υποψηφίων αποστέλλεται πίσω στην αρµόδια περιφέρεια, οπότε οι εργοδότες µπορούν να αιτηθούν την πρόσληψη εργαζοµένων από τρίτες χώρες. Η αίτησή τους εξετάζεται και, εφόσον εγκριθεί, ο Γενικός Γραµµατέας της περιφέρειας εκδίδει µία πράξη, την οποία αποστέλλει στο ελληνικό προξενείο προκειµένου να εκδώσει τη σχετική θεώρηση (βίζα). Παρά το γεγονός ότι παρόµοια διαδικασία προβλεπόταν και από τον προηγούµενο νόµο για τη µετανάστευση (2910/2001), στην πράξη αυτές οι πολύπλοκες διαδικασίες δεν έχουν εφαρµοστεί µέχρι το καλοκαίρι του 2006 πλήρως. Από την άλλη πλευρά, ο νόµος για τη µετανάστευση προβλέπει λιγότερες γραφειοκρατικές και χρονοβόρες διαδικασίες για συγκεκριµένες κατηγορίες εργαζοµένων από τρίτες χώρες, µεταξύ των οποίων και αυτοί που χαρακτηρίζονται ως υψηλής εξειδίκευσης. Σε τέτοιες περιπτώσεις το Υπουργείο Εσωτερικών εξετάζει τις αιτήσεις και στη συνέχεια εκδίδει µια ειδική βίζα. Οι µετανάστες που προέρχονται από τρίτες χώρες µπορούν να θεωρηθούν ως εργαζόµενοι υψηλής εξειδίκευσης, όταν εισέρχονται στη χώρα µε σκοπό να ασκήσουν οικονοµική δραστηριότητα που προϋποθέτει υψηλή κατάρτιση (π.χ. επιστήµονες, καλλιτέχνες, αποσπασµένοι υπάλληλοι εταιρειών, ερευνητές, καθηγητές πανεπιστηµίων κτλ.). Εκτός όµως από αυτούς, ο νόµος για τη µετανάστευση προβλέπει και τις ακόλουθες κατηγορίες εργαζοµένων, οι οποίες θα µπορούσαν να χαρακτηριστούν ως υψηλής εξειδίκευσης. 11

12 Ο πρώτος τύπος εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης είναι τα µέλη διοικητικών συµβουλίων, οι διευθυντές και τα στελέχη επιχειρήσεων, οι οποίοι δικαιούνται άδεια παραµονής-εργασίας, εφόσον έχουν υπογράψει κάποια σύµβαση εργασίας και µπορούν να αποδείξουν την επαγγελµατική τους ιδιότητα. Σύµφωνα µε το νόµο 3386/2005 (άρθρο 17), αυτοί οι εργαζόµενοι πρέπει να διαθέτουν ειδική βίζα πριν εισέλθουν στη χώρα. Η άδεια παραµονήςεργασίας εκδίδεται για ένα έτος και µπορεί να ανανεωθεί για δύο έτη. Η αίτηση του µετανάστη υποβάλλεται στο Υπουργείο Εσωτερικών ( ιεύθυνση Αλλοδαπών και Μετανάστευσης), όπου εκδίδεται η άδεια. Μια άλλη κατηγορία εργαζοµένων από τρίτες χώρες είναι αυτή των εργαζοµένων που εξυπηρετούν το δηµόσιο συµφέρον. Σε αυτή την περίπτωση ο εργοδότης πρέπει να αποδείξει στο Υπουργείο Εσωτερικών ότι πρόκειται πράγµατι για τέτοιου είδους εργαζόµενους. Σύµφωνα µε το νόµο 3386/2005 (άρθρο 45) η ιεύθυνση Αλλοδαπών και Μετανάστευσης του Υπουργείου Εσωτερικών είναι αρµόδια για την έκδοση της άδεις διαµονής για λόγους δηµοσίου συµφέροντος, η οποία επιτρέπει πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Αυτή η άδεια διαµονής διαρκεί επίσης για ένα έτος και µπορεί να ανανεώνεται για ένα έτος κάθε φορά. Μια παρόµοια κατηγορία εργαζοµένων περιλαµβάνει µέλη αρχαιολογικών σχολών (άρθρο 23), οι οποίοι µπορούν να λάβουν άδεια διαµονής-εργασίας στα πλαίσια της δραστηριότητας της σχολής. Η άδεια έχει διάρκεια ενός έτους και µπορεί να ανανεωθεί για όσο χρονικό διάστηµα διαρκεί η επιστηµονική τους δραστηριότητα, ενώ εκδίδεται από τη ιεύθυνση Αλλοδαπών και Μετανάστευσης του Υπουργείου Εσωτερικών. Αξίζει να σηµειωθεί ότι υπάρχει ειδική ρύθµιση αναφορικά µε το προσωπικό επιχειρήσεων προερχόµενο από τρίτες χώρες, οι οποίες όµως επιχειρήσεις βρίσκονται εγκατεστηµένες σε κάποια χώρα-µέλος της ΕΕ ή στον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο, εφόσον το προσωπικό αυτό αποστέλλεται στην Ελλάδα µε σκοπό να παρέχει τις υπηρεσίες του στα πλαίσια σύµβασης ανάµεσα στην ξένη εταιρεία και µια ελληνική (άρθρο 18). Σε τέτοιες περιπτώσεις οι εργαζόµενοι από τρίτες χώρες πρέπει να διαθέτουν άδεια διαµονής-εργασίας σε ισχύ στην ευρωπαϊκή χώρα όπου βρίσκεται εγκατεστηµένη η επιχείρηση από την οποία προέρχονται. Η αίτηση για την έκδοση άδειας διαµονής υποβάλλεται στο δήµο ή την κοινότητα κατοικίας του αντισυµβαλλόµενου. Αρµόδια για την κρίση της αίτησης είναι η σχετική Υπηρεσία για τους Αλλοδαπούς και Μετανάστες της Περιφέρειας. Η άδεια έχει ισχύ για όσο χρονικό διάστηµα παρέχεται η εργασία που ορίζει η σύµβαση και όχι περισσότερο από ένα έτος. Σε ειδικές περιπτώσεις η άδεια µπορεί να ανανεωθεί για ακόµη έξι µήνες. 12

13 Οι κατηγορίες εργαζοµένων από τρίτες χώρες που αναφέρθηκαν ως τώρα µπορούν να συνοδεύονται από τα µέλη των οικογενειών τους, στα οποία χορηγείται µετά από αίτηση προσωπική άδεια, η οποία λήγει µαζί µε την άδεια του κύριου δικαιούχου. Αυτή η ρύθµιση δεν ισχύει για τις επόµενες κατηγορίες εξειδικευµένων µεταναστών από τρίτες χώρες. Για τους πνευµατικούς δηµιουργούς, όπως συγγραφείς, σκηνοθέτες, ζωγράφοι, γλύπτες, ηθοποιοί, τραγουδιστές, χορογράφοι και σκηνογράφοι (άρθρο 22), οι οποίοι έχουν το δικαίωµα να ζητήσουν άδεια διαµονής-εργασίας για ένα έτος αρκεί να έχουν υπογράψει συµβόλαιο συνεργασίας µε διάρκεια µεγαλύτερη των τριών µηνών µε εταιρεία ή οργανισµό που έχει ως αντικείµενο τη χρήση ή την παραγωγή πνευµατικής ιδιοκτησίας. Μετά από ένα έτος, οπότε λήγει η άδεια µπορούν να την ανανεώσουν αρκεί να υπάρχει κάποιο συµβόλαιο σε ισχύ. Η ειδική ρύθµιση για τα µέλη οικογένειας δεν ισχύει επίσης για τους µετανάστες από τρίτες χώρες, οι οποίοι εργάζονται ως ειδικευµένο προσωπικό σε κάποια εταιρεία που έχει την έδρα της σε Τρίτη χώρα και στην οποία παρέχονται συγκεκριµένες υπηρεσίες στα πλαίσια µιας συµβάσεως έργου (άρθρο 19). Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη συµβάσεως έργου ανάµεσα στην επιχείρηση της τρίτης χώρας και µιας ελληνικής επιχείρησης, η οποία να περιγράφει τη διάρκεια της παρεχόµενης υπηρεσίας, τον αριθµό και την ειδικότητα των ατόµων που θα προσληφθούν, καθώς και την κάλυψη του κόστους ζωής αυτών, την ιατροφαρµακευτική τους περίθαλψη και το χρόνο επιστροφής τους. Η αίτηση για την έκδοση άδειας διαµονής υποβάλλεται στο δήµο ή την κοινότητα όπου βρίσκεται εγκατεστηµένη η εγχώρια εταιρεία. Αρµόδιος για την εξέταση της αίτησης είναι η σχετική Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης της περιφέρειας. Οι άδειες διαµονής εκδίδονται µετά από απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας µε διάρκεια αντίστοιχη της διάρκειας του συµφωνηµένου έργου από την εταιρεία και δεν µπορεί να ξεπερνά την περίοδο των έξι µηνών συνολικά. Σε ειδικές περιπτώσεις και µόνον εφόσον απαιτείται για την εκπλήρωση της συµβατικής υποχρέωσης της εταιρείας µπορεί να δοθεί παράταση στην άδεια διαµονής όχι όµως µεγαλύτερη των έξι µηνών. Με εξαίρεση τις συγκεκριµένες επαγγελµατικές κατηγορίες που αναφέρθηκαν παραπάνω το σηµερινό νοµοθετικό πλαίσιο δεν προβλέπει άλλες ρυθµίσεις αναφορικά µε τον ορισµό ή τα κριτήρια εισόδου στη χώρα εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες. Κατά συνέπεια, ακολουθούνται οι γενικές διαδικασίες µετανάστευσης. Ο νόµος για τη µετανάστευση σε ισχύ δεν περιλαµβάνει ευνοϊκές διατάξεις για τους εργαζόµενους από άλλες χώρες της ΕΕ. Η Επιτροπή που αναφέρθηκε προηγουµένως µε 13

14 αντικείµενο τον προσδιορισµό των κενών θέσεων εργασίας σε επίπεδο περιφέρειας πρέπει να λαµβάνει υπόψη «το συµφέρον της εθνικής οικονοµίας, την προσφορά εργασίας από εγχώριους εργαζόµενους και µετανάστες, οι οποίοι διαµένουν νόµιµα στη χώρα, καθώς και τη ζήτηση ανά ειδικότητα» (άρθρο 14). Εποµένως, προς έκπληξή µας, δεν γίνεται αναφορά σε πολίτες εργαζόµενους από άλλα κράτη της ΕΕ. Παρά το γεγονός ότι ο νόµος για τη µετανάστευση προβλέπει µια αρµόδια επιτροπή που περιλαµβάνει αντιπροσώπους των εργοδοτών, προκειµένου να αποφασίσει τον αριθµό και το είδος των µεταναστών εργαζοµένων που έχει ανάγκη κάθε περιφέρεια, βιοµηχανία και επάγγελµα, στην πράξη τέτοιες προβλέψεις δεν έχουν εφαρµοστεί. Τέλος, η γνώση και η επάρκεια της ελληνικής γλώσσας δεν αποτελεί τυπική προϋπόθεση για τους µετανάστες από τρίτες χώρες για την απόκτηση άδειας παραµονής-εργασίας. 5. Προγράµµατα για την προσέλκυση εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες Είναι δύσκολο να προσδιοριστούν ειδικές συµφωνίες µεταξύ της Ελλάδας και τρίτων χωρών αναφορικά µε την πρόσληψη εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης. Οι µόνες διµερείς συµφωνίες που γνωρίζουµε και οι οποίες µπορεί να περιλαµβάνουν και εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης είναι αυτές µε την Αλβανία και τη Βουλγαρία και αφορούν σε εποχικούς εργαζόµενους και µία συµφωνία µε την Αίγυπτο που ρυθµίζει την είσοδο εργαζοµένων που ζητούνται από Έλληνες εργοδότες και τέθηκε σε εφαρµογή το Όλες αυτές οι συµφωνίες περιλαµβάνουν κανονισµούς για την επιστροφή µετά τη λήξη της άδειας. Όσον αφορά στους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης, οι οποίοι εργάζονται ως αυτοαπασχολούµενοι ή ασκούν ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα για αυτούς ισχύουν οι γενικοί κανόνες, όπως ισχύουν και για κάθε εργαζόµενο προερχόµενο από τρίτες χώρες, ο οποίος επιθυµεί να εργαστεί σαν αυτοαπασχολούµενος ή εργοδότης στην Ελλάδα (άρθρο 24). Οι κανόνες αυτοί είναι ευνοϊκότεροι από αυτούς που αφορούν στις άλλες κατηγορίες µεταναστών. Οι βασικές προβλέψεις σε αυτή την περίπτωση είναι οι ακόλουθες. Ο υποψήφιος µετανάστης πρέπει να διαθέτει ευρώ κατατεθειµένα σε αναγνωρισµένο τραπεζικό ίδρυµα, τα οποία πρέπει να κατατεθούν σε ελληνική τράπεζα µόλις εγκριθεί η ειδική βίζα. Η αίτηση µαζί µε µια έκθεση βιωσιµότητας πρέπει να κατατεθεί στο ελληνικό προξενείο στην χώρα προέλευσης. Στη συνέχεια, αξιολογείται και γίνεται αποδεκτή από µια ειδική επιτροπή στην Περιφέρεια προορισµού, η οποία βεβαιώνει ότι η δραστηριότητα του υποψήφιου µετανάστη προάγει την εθνική οικονοµία. Μόλις εκδοθεί η ειδική βίζα, ο υποψήφιος αιτείται 14

15 για την έκδοση άδειας διαµονής, η οποία εκδίδεται από το Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας και ισχύει για δύο έτη (άρθρο 25). Η άδεια διαµονής ανανεώνεται µετά από έγκριση της Ειδικής Επιτροπής της Περιφέρειας για δύο έτη κάθε φορά, αρκεί να συνεχίζεται η ίδια δραστηριότητα στα όρια του δήµου και να εκπληρώνονται οι φορολογικές υποχρεώσεις. Ο νόµος προβλέπει επίσης την επιστροφή του αυτοαπασχολούµενου από τρίτη χώρα εντός έξι µηνών από τη λήξη της άδειας διαµονής του. 6. ικαιώµατα εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες Όπως ήδη αναφέρθηκε, µόνο τέσσερις κατηγορίες εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες έχουν το δικαίωµα να φέρουν στη χώρα µέλη της οικογένειάς τους, δηλαδή µέλη διοικητικών συµβουλίων, διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων, εργαζόµενοι που εξυπηρετούν το δηµόσιο συµφέρον, µέλη αρχαιολογικών σχολών και ειδικευµένοι εργαζόµενοι επιχειρήσεων που έχουν την έδρα τους στην ΕΕ ή χώρες της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Περιοχής. Σύµφωνα µε το νόµο 3386/2005 (άρθρο 35), όλες οι υπόλοιπες κατηγορίες µεταναστών έχουν το δικαίωµα να φέρουν τα µέλη της οικογένειά τους στη χώρα µετά από δύο έτη νόµιµης διαµονής και εφόσον έχουν σταθερό και ικανό εισόδηµα για να τα συντηρήσουν. Οι εργαζόµενοι υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες έχουν το δικαίωµα να ανανεώσουν την άδεια διαµονής-εργασίας αρκεί να συνεχίζεται η οικονοµική τους δραστηριότητα και να εκπληρώνουν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις. Μετά από πέντε έτη διαµονής στην Ελλάδα, έχουν το δικαίωµα να υποβάλλουν αίτηση για άδεια διαµονής µακράς διαρκείας, όπως κάθε άλλος µετανάστης που διαµένει νόµιµα στη χώρα για το ίδιο διάστηµα. Από την άλλη πλευρά, αν µείνουν άνεργοι θεωρητικά η άδεια διαµονής τους δεν µπορεί να ανανεωθεί και πρέπει να φύγουν από τη χώρα. εν υπάρχει ειδική φορολογική ρύθµιση για τους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης, αλλά υπόκεινται στις ίδιες φορολογικές ρυθµίσεις µε τους ντόπιους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης. 7. Εµπειρία από τους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες Σύµφωνα µε την Απογραφή του 2001 που διενεργήθηκε από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία υπήρχαν µετανάστες στην Ελλάδα, δηλαδή περίπου 7,3% του συνολικού πληθυσµού, 3 υστυχώς, υπάρχουν πλήρης στατιστικές πληροφορίες µόνο για από αυτούς. 15

16 ενώ το ποσοστό στο εργατικό δυναµικό ξεπερνά το 10%. Πρέπει να σηµειωθεί, ότι αυτά τα ποσοστά είναι µεγαλύτερα από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο και είναι το αποτέλεσµα της αθρόας εισροής µεταναστών τα τελευταία δεκαπέντε έτη δηµιουργώντας αµφιβολίες σχετικά µε την ικανότητα της ελληνικής κοινωνίας και οικονοµίας να απορροφήσει τόσο υψηλό αριθµό µεταναστών. Μια κρίσιµη ερώτηση είναι αν η ελληνική οικονοµία χρειάζεται πραγµατικά επιπλέον εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης. Υπάρχουν µια σειρά παραγόντων που οδηγούν στο αντίθετο συµπέρασµα. Καταρχήν, οι απόφοιτοι τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ως ποσοστό του συνολικού πληθυσµού και του εργατικού δυναµικού αυξάνονται ταχύτατα διαχρονικά, γεγονός που δεικνύει ότι οι ντόπιοι συνεχίζουν να θεωρούν την εκπαίδευση (ειδικά την τριτοβάθµια) µια επικερδής επένδυση και, εποµένως, δεν φαίνεται να υπάρχει έλλειµµα εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης. Επιπλέον, η ανεργία µεταξύ των αποφοίτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης είναι πάνω από το µέσο όρο από το 2003 και έπειτα (βλέπε τελευταία σειρά του Πίνακα Α) και απαντάται στα περισσότερα πεδία σπουδών. Αυτό υποδεικνύει ότι η ζήτηση για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης είναι µικρότερη από την προσφορά (απόφοιτοι τριτοβάθµιας εκπαίδευσης). εύτερον, η ανεργία είναι υψηλή σε ολόκληρη τη χώρα µε τα ποσοστά να κυµαίνονται από 11,4% το 1998 έως 9,6% το Η ανεργία πλήττει ιδιαίτερα τους νέους (15-24 ετών) και τις γυναίκες (βλέπε Πίνακα Α). Τρίτον, στην Ελλάδα η εισροή µορφωµένων µεταναστών είχε σαν αποτέλεσµα τη συγκέντρωσή τους σε συγκεκριµένους τοµείς οικονοµικής δραστηριότητας, όπως είναι η γεωργία, οι κατασκευές και οι οικιακές εργασίες, τοµείς στους οποίους δεν αξιοποιούν τις ιδιαίτερες ικανότητές τους και, άρα, υπάρχει σηµαντική «σπατάλη εγκεφάλων» (brain waste). Με άλλα λόγια, οι µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης στην Ελλάδα τείνουν να είναι υπερ-εκπαιδευµένοι και σε µεγαλύτερη συχνότητα από τους Έλληνες. 4 (Λιανός, 2003) Πίνακας A Ποσοστά ανεργίας στην Ελλάδα (ηλικία ετών) Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Σύµφωνα µε στοιχεία του ΟΟΣΑ (2005) DELSA/ELSA report, 28,3% (53,4%) των ανδρών µεταναστών (γυναικών) είναι υπερ-εκπαιδευµένοι σε σύγκριση µε το 9% των Ελλήνων ανδρών και γυναικών. Η υπερεκπαίδευση είναι εντονότερη µεταξύ των µεγαλύτερων σε ηλικία µεταναστών και αυτών µε υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης. Τέλος, η υπερ-εκπαίδευση κυριαρχεί µεταξύ των µεταναστών που απασχολούνται στον αγροτικό τοµέα (55,3%) και στις οικιακές εργασίες (89,6%), τις δύο κυριότερες µορφές απασχόλησης για τους µετανάστες, ειδικά τους παράνοµους. 16

17 (15-24) Απόφοιτοι 3 ο βάθµιας Στοιχεία από το πρώτο τρίµηνο του 2006, 2 Άνω των 15 ετών. Πηγή: Έρευνες Εργατικού υναµικού, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος Στα πλαίσια αυτά, ο αριθµός των αδειών εργασίας σε πολίτες τρίτων χωρών, οι οποίοι θα µπορούσαν να θεωρηθούν εργαζόµενοι υψηλής εξειδίκευσης σύµφωνα µε στοιχεία από τη βάση δεδοµένων του Υπουργείου Εσωτερικών στο τέλος του 2005 ήταν µάλλον µικρός. Αυτό µεταφράζεται σε άδειες εργασίας για ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα, 2186 άδειες εργασίας για µέλη διοικητικών συµβουλίων, 98 για εργαζόµενους που εξυπηρετούν το εθνικό συµφέρον, 58 για πνευµατικούς δηµιουργούς και 31 άδειες που αφορούν σε νέες τεχνολογίες, δηλαδή συνολικά άδειες εργασίας. Στην πραγµατικότητα, όλες οι κατηγορίες µαζί αντιπροσωπεύουν λιγότερο από 1% του συνολικού αριθµού αδειών σε ισχύ στο τέλος του Αξίζει να σηµειωθεί, ότι αυτοί οι τύποι αδειών εισήχθησαν το 2001 και έκτοτε υπόκεινται σε συντοµότερες διαδικασίες σε σύγκριση µε τις τυπικές άδειες µετανάστευσης. Από την άλλη µεριά, οι Καµινιώτη και Χλέτσος (2004) βρήκαν ότι υπάρχουν περιορισµένες κενές θέσεις εργασίας στην Ελλάδα. Τα δεδοµένα τους συγκεντρώθηκαν από το Παρατηρητήριο Απασχόλησης Ερευνητική Πληροφορική το 2003 και προέρχονται από µια έρευνα πεδίου που περιλάµβανε εταιρείες από ολόκληρη τη χώρα (το δείγµα αποτελείται από ιδιωτικές εταιρείες). Η έρευνα συγκέντρωσε µεγάλο αριθµό ποιοτικών και ποσοτικών δεδοµένων, τα οποία επέτρεψαν στους ερευνητές τον καθορισµό των κενών θέσεων και της ζήτησης για εργασία κατά βιοµηχανία, επάγγελµα και περιφέρεια. Σύµφωνα µε τον Πίνακα Β, οι περισσότερες κενές θέσεις εργασίας εντοπίζονται σε δύο περιφέρειες, πιο συγκεκριµένα την Αττική (28,7%) και την Κεντρική Μακεδονία (25,7%), το οποίο δεν µας εκπλήσσει δεδοµένου ότι πρόκειται για τις δύο πιο πυκνοκατοικηµένες περιοχές της χώρας. Πίνακας B Κενές θέσεις κατά περιφέρεια (2003) Απόλυτη τιµή % Ανατολική Μακεδονία ,01 Αττική ,73 Βόρειο Αιγαίο 764 1,43 υτική Ελλάδα 923 1,73 υτική Μακεδονία ,72 Ήπειρος ,55 Θεσσαλία ,21 Ιόνια Νησιά 583 1,09 17

18 Κεντρική Μακεδονία ,67 Κρήτη 269 0,5 Νότιο Αιγαίο ,36 Πελοπόννησος ,69 Στερεά Ελλάδα ,31 Σύνολο Πηγή: Έρευνα ΠΑΕΠ, Όσον αφορά στις κενές θέσεις κατά επάγγελµα, ο Πίνακας Γ δείχνει ότι συγκεντρώνονται κυρίως στους εργατοτεχνίτες εργαζόµενους (35,1%), ακολουθούν οι εργαζόµενοι στο εµπόριο υπηρεσίες και οι πωλήσεις (21,5%), ενώ δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου κενές θέσεις στους ανώτερους διοικητικούς υπαλλήλους και διευθυντές, καθώς και στους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης που απασχολούνται στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι επαγγελµατίες επίσης δεν φαίνεται να αντιµετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό (3,7%), ενώ το ίδιο ισχύει και για τους τεχνικούς (7,2%). Σε γενικές γραµµές, σε τέσσερις από τις έξι κατηγορίες που µπορούν να θεωρηθούν ως εργαζόµενοι υψηλής εξειδίκευσης οι κενές θέσεις φαίνεται να είναι πολύ λίγες. Αυτό µπορεί να οδηγήσει κάποιον στο συµπέρασµα ότι η Ελλάδα δεν έχει κενές θέσεις για εργαζόµενους µε υψηλή εξειδίκευση και, εποµένως, δεν χρειάζεται τέτοιου είδους µετανάστες. 18

19 Πίνακας Γ Κενές θέσεις κατά επάγγελµα (2003) Απόλυτη τιµή % Συνολική απασχόληση (%) Νοµοθέτες, Ανώτεροι ιοικητικοί Υπάλληλοι 26 0,05 22,59 και ιευθυντές Επαγγελµατίες ,65 7,09 Τεχνικοί ,16 5,39 Υπάλληλοι ,65 13,05 Εργαζόµενοι σε υπηρεσίες και εµπόριο ,54 16,47 Ειδικευµένοι εργάτες σε γεωργία και αλιεία 19 0,04 1,05 Εργατοτεχνίτες ,13 15,78 Χειριστές µηχανηµάτων και συναρµολογητές ,52 10,6 Ανειδίκευτοι εργάτες ,26 7,97 Σύνολο Πηγή: Έρευνα ΠΑΕΠ, Εκτός από τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω υπάρχουν και µερικοί ακόµη, οι οποίο µάλλον αποθαρρύνουν τους εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από την απόφαση να έρθουν στην Ελλάδα. Καταρχήν, η Ελλάδα υποφέρει από υψηλά ποσοστά ανεργίας. Σύµφωνα µε τη θεωρία µετανάστευσης 5, οι µετανάστες επιλέγουν τη χώρα προορισµού µε βάση κάποια κριτήρια και η πιθανότητα εύρεσης εργασίας (η οποία είναι αντιστρόφως ανάλογη του ύψους της ανεργίας) είναι ένα από αυτά. εύτερον, η επιστήµη και η έρευνα στην Ελλάδα δεν είναι ακόµη αρκετά αναπτυγµένες, ώστε να προσελκύουν εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες. Τρίτον, η ελληνική γλώσσα θεωρείται από πολλούς ως ένα σηµαντικό εµπόδιο που αποθαρρύνει τους µετανάστες. Τέταρτο, υπάρχουν αυστηροί κανόνες που ρυθµίζουν την αναγνώριση διπλωµάτων και πτυχίων που αποκτήθηκαν στο εξωτερικό, ακόµη και για Έλληνες πολίτες. Αυτό µπορεί να αποτελέσει σοβαρό εµπόδιο για µετανάστες, οι οποίοι επιθυµούν να αναζητήσουν εργασία στον τοµέα σπουδών τους. Για παράδειγµα, η έλλειψη επίσηµης αναγνώρισης των ακαδηµαϊκών πιστοποιητικών εµποδίζει την εγγραφή στα σχετικά επαγγελµατικά επιµελητήρια, κάτι που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την άσκηση ελεύθερου επαγγέλµατος. Είναι ξεκάθαρο από τα παραπάνω, ότι είναι δύσκολο να επιχειρηµατολογήσει κανείς υπέρ της ανάγκης εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες στην Ελλάδα. Από την άλλη µεριά, το υπάρχον νοµοθετικό πλαίσιο διευκολύνει την είσοδο και παραµονή συγκεκριµένων κατηγοριών µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης από το 2001 και έπειτα, όποτε όµως εκδηλώνεται αντίστοιχη ζήτηση. Ωστόσο, ο αριθµός αυτών που έχουν λάβει τέτοιες άδειες θεωρείται εξαιρετικά µικρός. Εποµένως, µπορεί κάποιος να εξάγει το συµπέρασµα, ότι δεν 19

20 υπάρχουν σηµαντικά νοµοθετικά προβλήµατα για την υποδοχή εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες. 8. Στατιστικά στοιχεία Οι πίνακες 1 έως 6 παρουσιάζουν τους εξειδικευµένους εργαζόµενους ανά χώρα προέλευσης και επάγγελµα από το 2000 έως το Αυτοί οι οποίοι γεννήθηκαν στο εξωτερικό και διαµένουν στην Ελλάδα ορίζονται ως µετανάστες και διακρίνονται σε αυτούς που προέρχονται από χώρες της ΕΕ14, αυτούς που προέρχονται από χώρες της ΕΕ10 και αυτούς που προέρχονται από τρίτες χώρες. Φαίνεται από τον Πίνακα 5, ότι το 2005 οι εξειδικευµένοι εργαζόµενοι αντιπροσωπεύουν το 4,7% του συνόλου των εργαζοµένων. Επιπλέον, η µεγαλύτερη οµάδα τέτοιων εργαζόµενων στην Ελλάδα είναι αυτοί που προέρχονται από τρίτες χώρες (σχεδόν 9 στους 10 το 2005). Συνολικά, οι περισσότεροι εξειδικευµένοι εργαζόµενοι είναι άνδρες. Όσον αφορά στους Έλληνες ο αριθµός των εξειδικευµένων εργαζοµένων είναι σταθερός διαχρονικά, ενώ ο αριθµός των γυναικών αυξήθηκε. Μια πιθανή εξήγηση είναι η γήρανση του πληθυσµού και η αύξηση του ποσοστού των γυναικών που εισέρχονται στην αγορά εργασίας. Η εικόνα είναι παρόµοια για τους µετανάστες από χώρες της ΕΕ14 και της ΕΕ10. Ο αριθµός των ανδρών αυξήθηκε στην πρώτη οµάδα χωρών και µειώθηκε στη δεύτερη οµάδα, ενώ ακριβώς το αντίθετο συνέβη στις γυναίκες. Από την άλλη πλευρά, οι εξειδικευµένοι εργαζόµενοι από τρίτες χώρες αυξήθηκαν σηµαντικά. Το 2005 βρέθηκαν 72% περισσότεροι άνδρες και 41% περισσότερες γυναίκες µετανάστες από τρίτες χώρες στην Ελλάδα συγκριτικά µε το Στην πραγµατικότητα, αυτές οι αυξήσεις αντιπροσωπεύουν τη βελτίωση της αποτελεσµατικότητας των Ερευνών Εργατικού υναµικού, µε την έννοια ότι έγιναν πιο αντιπροσωπευτικές αναφορικά µε τους µετανάστες. Μια άλλη προσέγγιση των µεταναστών εξειδικευµένων εργαζοµένων είναι αυτή κατά επαγγελµατική κατηγορία. Σε αυτή την περίπτωση, αυτοί που απασχολούνται στις τρεις πρώτες επαγγελµατικές κατηγορίες (1-3 βάσει ISCO-88) µπορούν να θεωρηθούν ως εργαζόµενοι υψηλής εξειδίκευσης, ενώ εκείνοι που εντάσσονται στις τελευταίες τρεις κατηγορίες (6-8 βάσει ISCO-88) ως απλά ειδικευµένοι εργαζόµενοι. Τελικά, οι εργαζόµενοι από τις χώρες της ΕΕ14 είναι κυρίως υψηλής εξειδίκευσης. Η µεγάλη πλειοψηφία των ανδρών από τις χώρες της ΕΕ10 εργάζονται ως ειδικευµένοι εργαζόµενοι, ενώ η µεγάλη πλειονότητα των γυναικών ως εργαζόµενες υψηλής εξειδίκευσης. Από την άλλη πλευρά, οι ειδικευµένοι εργαζόµενοι από 5 Για µια συζήτηση των θεωριών µετανάστευσης βλέπε Venturini (2004). 20

21 τρίτες χώρες και των δύο φύλων εντάσσονται στις κατηγορίες 6-8 και ειδικότερα σχεδόν επτά στους δέκα ως ειδικευµένοι τεχνίτες και συναφείς επαγγελµατίες. Σε αυτή τη συγκεκριµένη κατηγορία περίπου ένας στους τέσσερις άνδρες εργαζόµενους είναι µετανάστες, γεγονός που συνεπάγεται µια αξιοσηµείωτη επιρροή στη σχετική αγορά εργασίας. Μια σύγκριση των Πινάκων 1 έως 6 δείχνει ότι διαχρονικά η επαγγελµατική συγκέντρωση των ειδικευµένων µεταναστών παραµένει σχεδόν σταθερή µε τη µεγάλη πλειοψηφία των µεταναστών από τρίτες χώρες να απασχολούνται ως ειδικευµένοι τεχνίτες και συναφείς επαγγελµατίες. Οι επόµενοι έξι πίνακες (7-12) αναφέρονται µόνο σε ειδικευµένους εργαζόµενους από τρίτες χώρες ανά επάγγελµα, φύλο και χώρα προέλευσης για τις δέκα χώρες µε το µεγαλύτερο αριθµό µεταναστών στην Ελλάδα. Οι πίνακες δείχνουν ότι οι ειδικευµένοι εργαζόµενοι στην Ελλάδα προέρχονται κυρίως από την Αλβανία και εργάζονται ως ειδικευµένοι τεχνίτες και συναφείς επαγγελµατίες. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, αφού σε γενικές γραµµές η συντριπτική πλειοψηφία των µεταναστών προέρχονται από την ίδια χώρα. Επίσης, ένα µεγάλο µερίδιο των ειδικευµένων µεταναστών προέρχονται από τη Ρωσία, τη Γεωργία, την Αίγυπτο και τη Ρουµανία. Η επαγγελµατική κατανοµή των ειδικευµένων µεταναστών από τρίτες χώρες διαφέρει κατά φύλο, αλλά είναι σχεδόν πανοµοιότυπη µεταξύ των χωρών προέλευσης. Για παράδειγµα, η µεγάλη πλειοψηφία των ανδρών µεταναστών εργάζονται ως ειδικευµένοι τεχνίτες και συναφείς επαγγελµατίες ή ως χειριστές µηχανηµάτων και συναρµολογητές. Μια προσεκτική µατιά στους πίνακες φανερώνει ακόµη ότι για κάποιες χώρες προέλευσης η κατανοµή των επαγγελµάτων διαφέρει. Πιο συγκεκριµένα, ένας σηµαντικός αριθµός εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από την Αίγυπτο και την Τουρκία εργάζονται ως ανώτερα διοικητικά στελέχη και διευθυντές. Οι µετανάστες από τις ΗΠΑ εργάζονται κυρίως ως ελεύθεροι επαγγελµατίες, τεχνικοί, ή ανώτερα διοικητικά στελέχη και διευθυντές. Όσον αφορά στις γυναίκες ειδικευµένες εργαζόµενες απασχολούνται συνήθως ως ειδικευµένοι τεχνίτες και επαγγελµατίες. Ο Πίνακας 12 δείχνει µια µετακίνηση της απασχόλησης των γυναικών προς τον τοµέα των ειδικευµένων εργατών σε γεωργία και αλιεία, αλλά δεν θα πρέπει να βγουν βιαστικά συµπεράσµατα, αφού παρατηρείται µόνο για ένα έτος και δεν υπάρχουν διαθέσιµα πιο πρόσφατα δεδοµένα. Ακόµη, υπάρχουν διαφορές µεταξύ χωρών. Για παράδειγµα, ένα σηµαντικό αν και µειούµενο διαχρονικά- ποσοστό ειδικευµένων γυναικών µεταναστών που προέρχεται από τη Ρωσία απασχολούνται ως ελεύθεροι επαγγελµατίες. Από 21

22 την άλλη µεριά, πολλές ειδικευµένες γυναίκες από τη Βουλγαρία, τη Ρουµανία και την Αίγυπτο εργάζονται ως ειδικευµένες εργάτριες στη γεωργία και την αλιεία. 9. Συµπεράσµατα Σύµφωνα µε τα πιο πρόσφατα δεδοµένα από τις Έρευνες Εργατικού υναµικού, ο αριθµός των εργαζοµένων υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες (κατηγορίες 1-3 βάσει ISCO-88) στην Ελλάδα παραµένει χαµηλός, περίπου 1,5% της συνολικής απασχόλησης. Άρα η δυνητική τους επίδραση στις επιµέρους εθνικές αγορές εργασίας θεωρητικά δεν πρέπει να είναι σηµαντική. Από την άλλη µεριά, οι ειδικευµένοι µετανάστες από τρίτες χώρες φτάνουν ήδη το 11,5% του εγχώριου ειδικευµένου προσωπικού, ποσοστό που είναι υψηλότερο για τους άνδρες (13,2%) σε σύγκριση µε τις γυναίκες (5,4%). Στην περίπτωση των ανδρών ειδικευµένων τεχνιτών και συναφών επαγγελµατιών οι εργαζόµενοι από τρίτες χώρες αντιπροσωπεύουν σχεδόν έναν στους τέσσερις εργαζόµενους. Το υψηλό αυτό ποσοστό συνεπάγεται, ότι οι εθνικές αγορές εργασίας δεν µπορεί να µην έχουν επηρεαστεί από τους µετανάστες εργαζόµενους. Ο µισθολογικός ανταγωνισµός οδήγησε αναµφισβήτητα σε πτώση του κόστους εργασίας (συµβάλλοντας στη µείωση του πληθωρισµού), αύξηση της ανταγωνιστικότητας και ίσως ανάγκασε κάποιους ντόπιους εργαζόµενους να αναζητήσουν διαφορετικό είδος εργασίας. Οι ειδικευµένοι µετανάστες από τρίτες χώρες στην Ελλάδα είναι ακόµη ένα σχετικά πρόσφατο φαινόµενο που προέρχεται κυρίως από γειτονικές χώρες, πρόκειται σε µεγάλο βαθµό για κυκλική µετανάστευση και, κατά συνέπεια, οι µεσοπρόθεσµες προοπτικές δεν είναι ξεκάθαρες. Στην έκταση που πολλοί από αυτούς θα γυρίσουν στις χώρες προέλευσής τους, γεγονός που εξαρτάται από την οικονοµική µεγέθυνση των χωρών αυτών, οι δοµικές τους επιπτώσεις στην ελληνική οικονοµία δεν θα επεκταθούν περαιτέρω. Η προοπτική υποκατάστασης αυτών που επιστρέφουν από άλλους ειδικευµένους εργαζόµενους που προέρχονται από αποµακρυσµένες τρίτες χώρες δεν φαίνεται πιθανή, δεδοµένων των δυσκολιών στην είσοδο και απασχόληση. Άρα, µπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η επίδραση των ειδικευµένων µεταναστών δεν αναµένεται να ενισχυθεί στα επόµενα χρόνια. Σύµφωνα µε τη βάση δεδοµένων του Υπουργείου Εσωτερικών, οι µετανάστες από τρίτες χώρες που έχουν άδεια διαµονής σε ισχύ στο τέλος του 2005 υπό τις ευνοϊκές προβλέψεις του νόµου για τη µετανάστευση παραµένουν λίγοι σε αριθµό, περίπου 7.000, ενώ δεν υπάρχει ένδειξη ότι αυτό οφείλεται σε µεγάλα νοµοθετικά εµπόδια. Κατά συνέπεια, όποια και αν είναι η συνεισφορά τους στη λειτουργία κάποιων επιχειρήσεων, οι γενικότερες επιπτώσεις δεν 22

23 εκτιµάται να είναι εντυπωσιακές. Εφόσον, οι εργαζόµενοι υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες είναι σηµαντικά φθηνότεροι από τους ντόπιους εργαζόµενους και ο αριθµός τους παραµένει µικρός, το πιο πιθανό σενάριο θα ήταν η αύξηση του αριθµού τους στα επόµενα χρόνια, κυρίως αυτών που προέρχονται από αποµακρυσµένες τρίτες χώρες. Το νοµοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα αναφορικά µε τους µετανάστες υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες αποτελείται από ένα και µοναδικό νόµο για τη µετανάστευση, ο οποίος προβλέπει ευνοϊκές διαδικασίες για συγκεκριµένες κατηγορίες τέτοιων µεταναστών, όπως είναι τα µέλη διοικητικών συµβουλίων, οι διευθυντές και τα στελέχη επιχειρήσεων, οι εργαζόµενοι που εξυπηρετούν το δηµόσιο συµφέρον, µέλη αρχαιολογικών σχολών, προσωπικό εταιρειών που έχουν την έδρα τους σε κάποια χώρα-µέλος της ΕΕ ή σε χώρες που ανήκουν στην Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο, πνευµατικοί δηµιουργοί και ειδικευµένο προσωπικό από εταιρείες που έχουν την έδρα τους σε τρίτες χώρες. Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν δείχνουν ότι οι ανάγκες για εργαζόµενους υψηλής εξειδίκευσης από τρίτες χώρες στην Ελλάδα είναι µάλλον περιορισµένες. Οπότε, συγκεκριµένα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονοµίας (π.χ. υψηλά ποσοστά ανεργίας, ανεπαρκώς αναπτυγµένοι τοµείς της πληροφορικής και της νέας τεχνολογίας, περιορισµένη χρηµατοδότηση της παιδείας και της έρευνας, οι δυσκολίες της ελληνικής γλώσσας, γραφειοκρατικές δυσκολίες) που µπορεί να αποθαρρύνουν τέτοιου είδους εργαζόµενους από την επιλογή της Ελλάδας ως χώρας προορισµού, δεν φαίνεται να δρουν τόσο περιοριστικά. Επιπρόσθετα, οι εκτιµώµενες κενές θέσεις εργασίας στην Ελλάδα είναι λίγες και συνήθως πληρώνονται από ανέργους. 23