ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Νικόλαος Μπιτζιλέκης ΘΕΜΑ: Άρθρο 74 ΠΚ: Η δικαστική απέλαση αλλοδαπού ως κύρωση του ποινικού δικαίου

Transcript

1 AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΕΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Νικόλαος Μπιτζιλέκης ΘΕΜΑ: Άρθρο 74 ΠΚ: Η δικαστική απέλαση αλλοδαπού ως κύρωση του ποινικού δικαίου ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ ΧΑΡ. ΠΑΥΛΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΑΡΤΙΟΣ

2 2

3 στην οικογένειά µου, στους ανθρώπους που ήταν πάντα δίπλα µου, στα υπέροχα χρόνια που πέρασαν και στα επόµενα που θα έρθουν 3

4 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αφορµή για την εκπόνηση της παρούσας µελέτης αποτέλεσε η διαρκής ενασχόληση, η καθηµερινή επαφή µου και το επιστηµονικό µου ενδιαφέρον για το Δίκαιο Αλλοδαπών και Μετανάστευσης, το οποίο αναµφίβολα αποτελεί ένα µεγάλο και σηµαντικό αυτοτελές κοµµάτι του Ποινικού και Διοικητικού Δικαίου. Πρόκειται για έναν τοµέα ο οποίος παρουσιάζει µεγάλο επιστηµονικό ενδιαφέρον και µάλιστα στις µέρες µας, λόγω των νοµικών και πρακτικών ζητηµάτων που εγείρονται, καθίσταται επίκαιρος όσο ποτέ. Μέσα από τη παρούσα εργασία λοιπόν, επιχειρούµε µια πρώτη επαφή µε µία από τις πιο σηµαντικές εκφάνσεις του Δικαίου Αλλοδαπών, την απέλαση, ως ποινική και διοικητική κύρωση, οριοθετούµε την έννοια της από άλλες διαδικασίες αναγκαστικής αποµάκρυνσης αλλοδαπών, παρατηρούµε την εξέλιξη της στην πορεία των ετών έως και σήµερα, αναλύουµε τα προβλήµατα που γεννήθηκαν κατά την εφαρµογή της και ειδικότερα τα ζητήµατα της κράτησης και της απαγόρευσης επανεισόδου του αλλοδαπού στην Ελληνική επικράτεια, ενώ σε κάθε κεφάλαιο προβαίνουµε σε κριτική αποτίµηση του προϊσχύσαντος και του ισχύοντος νοµοθετικού καθεστώτος υπό το πρίσµα της νοµολογίας των δικαστηρίων µας, του ΕΔΔΑ και του ΔΕΚ. Στο σηµείο αυτό θα ήθελα να εκφράσω τις θερµές ευχαριστίες µου στους καθηγητές του Ποινικού Δικαίου, κυρίες Ελισάβετ Συµεωνίδου Καστανίδου και Μαρία Καϊάφα Γκµπάντι και τον κύριο Παπακυριάκου Θεόδωρο µε τους οποίους συµπορευτήκαµε στο Α και Β έτος των µεταπτυχιακών µου σπουδών, µέσα από την καθοδήγηση των οποίων ήρθα σε επαφή µε νέες ιδέες και προβληµατικές στο χώρο του Ποινικού Δικαίου, διεύρυνα τους ορίζοντες µου και τον τρόπο σκέψης µου, συµβάλλοντας έτσι στην επιστηµονική εξέλιξη µου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω και στον επιβλέποντα καθηγητή µου κύριο Μπιτζιλέκη Νικόλαο, για την πολύτιµη καθοδήγηση του και τις παρατηρήσεις του κατά την συγγραφή της παρούσας µελέτης. 5

6 6

7 Περιεχόµενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η απέλαση υπό το πρίσμα του Συντάγματος και των διεθνών κειμένων Η θεσμική πορεία της απέλασης στο Ποινικό Δίκαιο Από το άρθρο 37 ΠΝ στο άρθρο 74 ΠΚ-Μία σύντομη ιστορική αναδρομή Οι ριζικές μεταβολές που επήλθαν με τους Ν. 4055/2012 και Ν. 4322/2015- Οι προϋποθέσεις επιβολής της δικαστικής απέλασης H απέλαση «ειδικών» κατηγοριών αλλοδαπών Οι πρόσφυγες και οι αιτούντες διεθνή προστασία Είναι δυνατή η απέλαση των προσφύγων; Η απέλαση ανήλικων και ασυνόδευτων ανηλίκων αλλοδαπών Δικαστική απέλαση κοινοτικών υπηκόων-πολιτών που κατέχουν την Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια και μελών των οικογενειών τους Μια σύντομη ιστορική αναδρομή Οι περιορισμοί στο δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας και εγκατάστασης Ευρωπαίων πολιτών Η Διοικητική απέλαση των Ευρωπαίων Πολιτών στην Εθνική έννομη τάξη Η δικαστική απέλαση των Ευρωπαίων πολιτών και μελών της οικογένειας τους Η δικαστική απέλαση υπηκόων τρίτων χωρών «επι μακρόν διαμένοντες» Ο νομικός χαρακτήρας της απέλασης Οι θέσεις της θεωρίας και της νομολογίας σχετικά με τον χαρακτήρα της απέλασης Διάκριση Δικαστικής απέλασης από άλλες μορφές απομάκρυνσης από τη χώρα (Διοικητική απέλαση,επαναπροώθηση, Έκδοση, Επιστροφή) Η Διοικητική απέλαση του άρθρου 76 Ν. 3386/ Μια ουσιώδης παρέκβαση-το σύστημα των διπλών κυρώσεων Είναι αναγκαία η διατήρηση του συστήματος επιβολής της απέλασης (ως διοικητικής) σε περίπτωση διάπραξης αξιόποινης πράξης από αλλοδαπό; - Η περίπτωση του άρθρου 76 παρ. 1 α Ν. 3386/ Η επιστροφή του άρθρου 21 Ν. 3907/ Η έκδοση αλλοδαπού Επαναπροώθηση αλλοδαπού Η εκτέλεση της απέλασης- Η κράτηση του αλλοδαπού ενόψει της επικείμενης εκτέλεσης της απέλασης Εισαγωγικές παρατηρήσεις - Ιστορική αναδρομή μέχρι και την θέσπιση του Ν. 2721/ Η νομοθετική πρόβλεψη της κράτησης του υπό δικαστική απέλαση αλλοδαπού με το άρθρο 74 παρ. 4 ΠΚ.71 7

8 6.3. Oι διαπιστώσεις του Συνήγορου του πολίτη σχετικά με τα ζητήματα εφαρμογής του άρθρου 74 παρ. 4 ΠΚ Μια ουσιώδης παρέκβαση- Οι θέσεις του ΕΔΔΑ για την κράτηση Η (πρώτη) νομοθετική παρέμβαση για την επίλυση του προβλήματος Οι νόμοι 3386/2005, 4055/2012 και 4322/ Απέλαση και αναστολή εκτέλεσης της ποινής-το άρθρο 99 παρ. 2 ΠΚ και τα ζητήματα που ανέκυψαν κατά την εφαρμογή του Η δικαστική απέλαση και η υφ όρον απέλαση Η άμυνα του αλλοδαπού δράστη στην επικείμενη δικαστική απέλαση Οι αντιρρήσεις εκτελεστότητας κατ άρθρο 565 ΚΠΔ Αντιρρήσεις εκτελεστότητας κατά της ουσίας της επιβολής δικαστικής απέλασης Αντιρρήσεις εκτελεστότητας και δυνατότητα επανεκτέλεσης της δικαστικής απέλασης Η άσκηση ενδίκων μέσων (έφεση ή αναίρεσης ενώπιον του Αρείου Πάγου) H αναγκαία συνέπεια της απέλασης- Η απαγόρευση επανεισόδου του αλλοδαπού στη χώρα H απαγόρευση επανεισόδου στην περίπτωση της δικαστικής απέλασης Η περίπτωση της διοικητικής απέλασης Οι δύο όψεις του μέτρου απαγόρευσης εισόδου στη χώρα Η αίτηση επανόδου στη χώρα ενώπιον του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Η επιστροφή του αλλοδαπού στη χώρα χωρίς άδεια Το αρθρο 182 παρ. 2 ΠΚ Η παραγραφή της απέλασης κατ άρθρο 75 ΠΚ Ενδιαφέροντα νομικά ζητήματα που ανακύπτουν κατά την εκτέλεση της δικαστικής απέλασης Η δυνατότητα παροχής κοινωφελούς εργασίας σε περίπτωση επιβολής δικαστικής απέλασης Η δυνατότητα του υπό δικατική απέλαση αλλοδαπού να διαμείνει νόμιμα στη χώρα Η χορήγηση αδειών σε κρατούμενους που τους επιβλήθηκε δικαστική απέλαση Συμπεράσματα-Επίλογος Βιβλιογραφία

9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ α) Ελληνικές ΑιτΈκθΣχΠΚ Αιτιολογική έκθεση επί του Σχεδίου του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα ΑΠ Άρειος Πάγος ΑΠΘ Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Αριθ Αριθµός Αρµ Αρµενόπουλος ΑρχΝ Αρχείο Νοµολογίας Βλ Βλέπε Βούλ Βούλευµα Γνµδ Γνωµοδότηση ΔΕΚ Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Διάτ Διάταξη Εγκ Εγκύκλιος ΕΔΔΑ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωµάτων του Ανθρώπου ΕΔΠΑ Επετηρίδα Δικαίου Αλλοδαπών και Προσφύγων ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση Εισ Εισαγγελέας ΕΜΕΔ Επιθέωρηση Μεταναστευτικού Δικαίου ΕΟΚ Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα Ε.Κ.ΑΝ.Α Εθνικός Κατάλογος Ανεπιθύµητων Αλλοδαπών Έκδ Έκδοση επ επόµενα επιµ επιµέλεια ΕρµΠΚ Ερµηνεία Ποινικού Κώδικα ΕΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύµβαση Δικαιωµάτων του Ανθρώπου Εφ Εφετείο ΚΠΔ Κώδικας Ποινικής Δικονοµίας Κ.Υ.Α. Κοινή Υπουργική Απόφαση Μτφρ Μετάφραση Ν. ή ν. Νόµος 9

10 ν.δ. Νοµοθετικό διάταγµα ΝοΒ Νοµικό Βήµα ΟΗΕ Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών Ολ ή Ολοµ Ολοµέλεια ό.π. όπου παραπάνω ΠΔ Ποινικό Δίκαιο Π.Δ. Προεδρικό Διάταγµα ΠΚ Ποινικός Κώδικας ΠΝ Ποινικός Νόµος Πληµ Πληµµελειοδικείο ΠοινΔικ Ποινική Δικαιοσύνη ΠοινΛόγ Ποινικός Λόγος ΠοινΧρον Ποινικά Χρονικά ΠρΣυνΑνΕπΣχΠΚ Πρακτικά Συνεδριάσεων των Αναθεωρητικών Επιτροπών του Σχεδίου Ποινικού Κώδικος Πρβλ Παράβλεπε Πρωτ Πρωτοδικείο π.χ. παραδείγµατος χάριν σελ σελίδα ΣΕΕ Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση ΣΕΚ Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ΣΕΣΣ Σύµβαση Εφαρµογής Συµφωνίας Σένγκεν ΣτΕ Συµβούλιο της Επικρατείας Συµβ Συµβούλιο Σ Σύνταγµα ΣυστΕρµΠΚ Συστηµατική Ερµηνεία του Ποινικού Κώδικα Τεύχ Τεύχος τ τόµος Υπερ Υπεράσπιση υποσ υποσηµείωση 10

11 β) Ξένες EJML EU S.I.S. European Journal of Migration and Law European Union Schengen Information System 11

12 12

13 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Αντικείµενο της παρούσας εργασίας θα αποτελέσει το ζήτηµα της απέλασης αλλοδαπών ως κύρωση του ποινικού µας δικαίου, τα διαχρονικά προβλήµατα που ανέκυψαν από την εφαρµογή της συγκεκριµένης κύρωσης, τα ζητήµατα εκτέλεσης της, τα κριτήρια επιβολής της, οι δυνατότητες άρσης των δυσµενών συνεπειών της αλλά και η διάκριση της από άλλους θεσµούς και ιδίως την διοικητική απέλαση η oποία αποτελεί µορφή άσκησης της κυριαρχικής εξουσίας του κράτους και επιβάλλεται από τα αρµόδια αστυνοµικά όργανα. Αναµφίβολα πρόκειται για µια πολύ ενδιαφέρουσα θεµατική, µε τεράστια πρακτική σηµασία, αφού µέσα από το φαινόµενο της παγκοσµιοποίησης όλο και περισσότεροι είναι οι άνθρωποι που διαµένουν και δηµιουργούν ισχυρούς βιοτικούς δεσµούς σε κράτος διαφορετικό από αυτό της ιθαγένειας τους. Το ζήτηµα µάλιστα παρουσιάζεται ακόµη πιο έντονο στην χώρα µας η οποία αποτελεί πλέον µια χώρα υποδοχής µεταναστών και προσφύγων από κάθε πλευρά του κόσµου. Μάλιστα η αθρόα εισροή αλλοδαπών στην Ελληνική επικράτεια την τελευταία εικοσαετία και η όχι σπάνια εµπλοκή τους στους µηχανισµούς της ποινικής δικαιοσύνης η οποία συνίσταται στην µη τήρηση των νόµιµων διατυπώσεων που αφορούν την είσοδο και την διαµονή τους στη χώρα καθώς και στην τέλεση άλλων αδικηµάτων, µη συνδεόµενων µε την ιθαγένεια τους, επέτεινε ακόµη περισσότερο την επιβολή του εν λόγω µέτρου και τη συνακόλουθη εµφάνιση σωρείας πρακτικών ζητηµάτων και προβληµατισµών. Άλλωστε όπως εύκολα µπορεί να αντιληφθεί κανείς πρόκειται για ένα µέτρο -ανεξαρτήτως της φύσης του ως ποινική κύρωση ή διοικητικό µέτρο καταναγκασµού- το οποίο έχει δυσµενείς συνέπειες στην προσωπική, οικογενειακή, κοινωνική και επαγγελµατική υπόσταση του ατόµου. Τέλος µέσα από την παράθεση της νοµολογίας των ποινικών και διοικητικών µας δικαστηρίων και του Ε.Δ.Δ.Α. θα εξαχθούν χρήσιµα συµπεράσµατα και θα αναδειχθούν κρίσιµες πτυχές του συγκεκριµένου ζητήµατος. 13

14 2. Η απέλαση υπό το πρίσµα του Συντάγµατος και των διεθνών κειµένων Από την επισκόπηση του Ελληνικού Συντάγµατος και των ατοµικών ελευθεριών που αυτό προστατεύει είναι εµφανής η σύνδεση της απόλαυσης ενός σηµαντικού αριθµού κατοχυρωµένων δικαιωµάτων µε την ιθαγένεια του κράτους στο οποίο βρίσκεται εγκατεστηµένο το εκάστοτε πρόσωπο. Ο συντακτικός νοµοθέτης εξακολουθεί να απαιτεί την κτήση της Ελληνικής ιθαγένειας για µια σειρά από σηµαντικά ατοµικά δικαιώµατα ωστόσο είναι δυνατή, εφόσον δεν υπάρχει και αντίθετη πρόβλεψη, η επέκταση της απόλαυσης των αντίστοιχων ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων και στους αλλοδαπούς πολίτες του κράτους. Ωστόσο µέσα από την επιρροή των διεθνών κειµένων αλλά και των παγκόσµιων εξελίξεων σε διάφορους τοµείς της ανθρωπότητας, το Σύνταγµα κατοχυρώνει έναν ελάχιστο αριθµό δικαιωµάτων που απολαµβάνουν υποχρεωτικά και οι αλλοδαποί κάτοικοι 1. Άµεση σχέση µε το αντικείµενο που θα µελετήσουµε στη συνέχεια παρουσιάζει το άρθρο 5 Σ. που αφορά την ελευθερία κινήσεως και εγκαταστάσεως στη χώρα 2. Όπως διαφαίνεται και από το προαναφερθέν άρθρο, η ρύθµιση της µεταναστευτικής πολιτικής και συνεπώς ζητήµατα που αφορούν την είσοδο και διαµονή αλλοδαπών στη χώρα, ανάγονται στην κυριαρχική εξουσία του 1 Π.χ. άρθρο 2 Σ όπου ορίζεται: «O σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας», άρθρο 5 Σ: «Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη», Άρθρο 21 παρ. 3 Σ: «Tο Kράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων» 2 Βλ. Άρθρο 5 παρ. 2-4: «2. Όλοι όσοι βρίσκονται στην Eλληνική Eπικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Eξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Aπαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας. 3. H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Kανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος. 4. Απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα, καθώς και την ελεύθερη έξοδο και είσοδο σ αυτήν. Τέτοιου περιεχομένου περιοριστικά μέτρα είναι δυνατόν να επιβληθούν μόνο ως παρεπόμενη ποινή με απόφαση ποινικού δικαστηρίου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανάγκης και μόνο για την πρόληψη αξιόποινων πράξεων, όπως νόμος ορίζει.» 14

15 κράτους, το οποίο βέβαια δεσµεύεται και από τις διεθνείς συµφωνίες και τα νοµοθετήµατα που έχει κυρώσει µε άλλα κράτη σε συµµόρφωση µε τις διεθνείς του υποχρεώσεις. Αρχικά πρέπει να λεχθεί ότι το πρόσωπο που δεν έχει την Ελληνική ή Ευρωπαϊκή ιθαγένεια δεν θεµελιώνει δικαίωµα εισόδου και διαµονής στην Ελλάδα, γεγονός που απορρέει από την γενικότερη αρχή ότι ένα άτοµο έχει δικαίωµα εισόδου στο κράτος του οποίου έχει την ιθαγένεια. Από την άλλη όµως δεν είναι δυνατή η απόλυτη απαγόρευση εισόδου για τους υπηκόους τρίτων χωρών ή ακόµη και για τους πολίτες της Ε.Ε. καθώς µια τέτοια υποθετική πρόβλεψη θα καθίστατο προβληµατική χωρίς δεύτερη σκέψη αφού θα παραβίαζε το άρθρο 2 Σ που αφορά την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, πληθώρα διεθνών κειµένων τα οποία δεσµεύουν τη χώρα µας και θα διατάρασσε σε πολύ µεγάλο βαθµό τις διπλωµατικές σχέσεις της µε τα υπόλοιπα κράτη και τη διεθνή κοινότητα 3. Όσον αφορά το ζήτηµα της απέλασης αλλοδαπού, κατά γενική αρχή του διεθνούς δικαίου, αυτό ρυθµίζεται αποκλειστικά από το Κράτος το οποίο όπως προειπώθηκε και ανωτέρω είναι αποκλειστικά αρµόδιο για τη ρύθµιση της µεταναστευτικής του πολιτικής 4. Σε περίπτωση όµως που ο πολίτης άλλης χώρας εγκατασταθεί στην Ελλάδα, διαµένει νόµιµα και αναπτύσσει ένα πλέγµα βιοτικών, οικογενειακών και κοινωνικών δεσµών µε τη χώρα, τότε τυγχάνει άξιος προστασίας από ενδεχόµενη αναγκαστική αποµάκρυνση ενώ και η χώρα εγκατάστασης του θα πρέπει να περιέχει ένα πλέγµα διατάξεων που θα του παρέχουν µια ελάχιστη προστασία και θα εξασφαλίζουν κάποιες ελάχιστες εγγυήσεις κατοχύρωσης των θεµελιωδών διακιωµάτων του. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωµάτων του Ανθρώπου, όπως θα δούµε και παρακάτω, έχει αναπτύξει πλούσια νοµολογία σε σχέση µε το ανωτέρω ζήτηµα, βρίσκοντας έρεισµα στα άρθρα 3 και 8 της Ε.Σ.Δ.Α. παρά το γεγονός ότι δεν κατοχυρώνεται ρητά στη ανωτέρω σύµβαση 3 Βλ. Π. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, τ. Α, 2005, σελ , Ι. Βούλγαρη, Η επίδραση του κοινοτικού δικαίου στο ελληνικό δίκαιο καταστάσεως αλλοδαπών, σε Ι. Κουκιάδη (επιμ), Η επίδραση του κοινοτικού δικαίου στο ελληνικό ιδιωτικό δίκαιο, 1995, σελ. 233 επ. 4 Απόφαση Fong Yue Ting του Ανώτατου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου των Η.Π.Α. (1983) σε Ιωάννου, Η απέλαση υπηκόου κράτους μέλους των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 1981, σελ. 36, Κ. Παππά, Η νομική θέσις των αλλοδαπών κατά το διεθνές δίκαιον, 1972, σελ. 9-10, Θ. Παπαθεοδώρου, Το νέο θεσμικό πλαίσιο για τους μετανάστες: Μεταξύ νομιμότητας, αυστηρότητας και ελέγχου, ΠοινΔικ 2005, σελ επ., R. Cholewinski, The EU Aquis on Irregular Immigration: Reinforcing Security at the Expense of Rights, EJML 2000, σελ. 361 επ, C. Plender, International Migration Law 1988, σελ. 159 επ. 15

16 το δικαίωµα του αλλοδαπού να εισέρχεται και να διαµένει στην Ελλάδα και γενικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βέβαια η διαµόρφωση της εκάστοτε πολιτικής ενός κράτους σε σχέση µε την µεταναστευτική πολιτική του αποτελεί ένα αρκετά περίπλοκο ζήτηµα που διαµορφώνεται µέσα από ποικίλους παράγοντες, µηχανισµούς και συγκυρίες. Αυτό όµως αποτελεί ένα ζήτηµα που εκφεύγει από το αντικείµενο της παρούσας εργασίας. 3. Η θεσµική πορεία της απέλασης στο Ποινικό Δίκαιο 3.1. Από το άρθρο 37 ΠΝ στο άρθρο 74 ΠΚ - Μία σύντοµη ιστορική αναδροµή Η πρόβλεψη της επιβολής απέλασης ως ποινικής κύρωσης συναντάται για πρώτη φορά στο άρθρο 37 ΠΝ όπου οριζόταν: «Εις όλας τας περιπτώσεις, καθ ας εγχώριοι τίθενται υπό αστυνοµικήν επιτήρησιν, ξένοι θέλουν απελαύνεσθαι της χώρας και φέρεσθαι πέραν των ορίων». Συνεπώς για την επιβολή της απέλασης έπρεπε να συντρέχουν οι προϋποθέσεις επιβολής του µέτρου της αστυνοµικής επιτήρησης 5 στους ηµεδαπούς οι οποίες ρυθµίζονταν από τα άρθρα 33 και 34 ΠΝ 6. Σε περίπτωση που ο αλλοδαπός επέστρεφε στη χώρα παράνοµα µετά την εκτέλεση της επιβληθείσας σε βάρος του απέλασης, µετά την έκτιση της ποινής, αποµακρυνόταν από την Ελληνική επικράτεια κατ εφαρµογή του άρθρου 188 ΠΝ. Η πρακτική εφαρµογή του άρθρου 37 ως προς το σκέλος της επιβολής της απέλασης (για την οποία έπρεπε να συντρέχουν οι προϋποθέσεις του θεσµού της αστυνοµικής επιτήρησης) συνάντησε αρκετά προβλήµατα τα οποία συνίσταντο στο γεγονός ότι ο θεσµός της αστυνοµικής επιτήρησης επικρίθηκε και δεν µπορούσε να εφαρµοστεί για όλα τα εγκλήµατα ενώ προβληµατική ήταν και η µεγάλη 5 Βλ. Τ. Ηλιόπουλο, σύστημα Ελληνικού ΠΔ, τ. 1ος, 1906, σελ Άρθρο 33: «Ο εις εγκληματικήν ποινήν καταδικασθείς μετά την αποπλήρωσιν ταύτης υποβάλλεται αυτοδικαίως εις ιδιαιτέραν αστυνομικήν επιτήρισιν καθ ολόκληρον δεκαετίαν. Η επιτήρησις αύτη εάν ο καταδικασθείς είναι κατά τε τον τρόπν του ζην, τον χαρακτήρα και την διαγωγήν κατ εξοχήν επικίνδυνος με τη δημόσιαν ασφάλειαν και εις τα ήθη, παρατείνεται δια της καταδικαστικής αποφάσεως, ουδέποτε όμως υπέρ τα είκοσι έτη.» Άρθρο 34: «Εις ιδιαιτέραν αστυνομικήν επιτήρησιν θέλουν υποβάλλεσθαι ωσαύτως δια της καταδικαστικής αποφάσεως και οι ένοχοι πλημμελημάτων και πταισμάτω, εάν ήθελον είναι κατά τε τον τρόπον του ζην, τον χαρακτήρα και την διαγωγήν κατ εξοχήν επικίνδυνοι εις την κοινήν ασφάλειαν και εις τα ήθη. Της επιτηρήσεως δε ταύτης η διάρκεια προσδιορίζεται δια μεν τους πρώτους από δύο έως δέκα ετών, δια δε τους δευτέρους από τριών μηνών μέχρι δύο ετών.» 16

17 διάρκεια του συγκεκριµένου µέτρου 7. Συνεπώς καταβλήθηκε προσπάθεια για την θέσπιση ξεχωριστής διάταξης η οποία θα ρύθµιζε αυτοτελώς τις προϋποθέσεις επιβολής του µέτρου της απέλασης, προσπάθεια η οποία µετουσιώθηκε στο άρθρο 58 του Σχεδίου Νόµου Η καινοτοµία λοιπόν της διάταξης του άρθρου 58 του Σχεδίου του 1933 έγκειται στο γεγονός ότι προβλέφθηκε για πρώτη φορά η δυνατότητα επιστροφής του απελαθέντος αλλοδαπού µετά την πάροδο τριετίας, ρύθµιση που κατά την άποψη µου αποτελούσε µια σηµαντική καινοτοµία αφού η οριστική επιβολή απέλασης συνιστούσε ιδιαίτερα δυσµενή και ανεπιεική κύρωση 9. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η διάταξη αυτή αποτέλεσε ουσιαστικά το πρότυπο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε και διαµορφώθηκε έως και σήµερα το άρθρο 74 ΠΚ, θα µπορούσαµε να εστιάσουµε την κριτική µας σε δυο σηµαντικές λεπτοµέρειες: α) σκόπιµη θα ήταν η δυνατότητα του δικαστή να καθορίζει την χρονική διάρκεια του επιβληθέντος µέτρου της απέλασης, όντας ο µόνος αρµόδιος να αποφανθεί επί του σχετικού ζητήµατος αφού πρώτα θα σταθµίσει την προσωπική και οικογενειακή ζωή του αλλοδαπού αντί να προβλέπεται ένα µίνιµουµ διάστηµα τουλάχιστον τριών ετών και β) θεωρώ εσφαλµένη τη δυνατότητα που παραχωρήθηκε σε ένα εντελώς άσχετο µε την απονοµή της δικαιοσύνης όργανο να αποφαίνεται για την δυνατότητα επανόδου του αλλοδαπού στη χώρα 10. Το 1944 ο Χωραφάς ασχολήθηκε εκτενώς µε το ζήτηµα της απέλασης και εισηγήθηκε προς την Επιτροπή που συγκροτήθηκε για τη σύνταξη του νέου Ποινικού Κώδικα 11 µια νέα διάταξη για την απέλαση η οποία είχε την εξής µορφή: «1. Εάν ο καταδικασθείς εις κάθειρξιν ή φυλάκισιν τουλάχιστον ενός έτους είναι αλλοδαπός, το δικαστήριον δύναται να διατάξη την απέλασιν αυτού από της χώρας µετά την εκ των φυλακών οριστικήν απόλυσιν 7 Για αυτό και καταργήθηκε μερικώς ο συγκεκριμένος θεσμός, βλ σχετικά ΑιτΕκθΣχΕλλΠΚ 1933, σελ Άρθρο 58 του Σχεδίου του 1933: «1 Εάν ο καταδικασθείς εις κάθειρξιν ή φυλάκισιν τουλάχιστον ενός έτους είναι αλλοδαπός, το δικαστήριον δύναται να διατάξη την απέλασιν αυτού από της χώρας μετά την εκ των φυλακών οριστικήν απόλυσιν του, αν κρίνη ότι ούτος είναι επικίνδυνος εις την εγχώριον νόμιμον τάξιν. 2 Οι απελαθέντες αλλοδαποί δύνανται να επιστρέψωσιν εις την χώραν μόνο μετά πάροδον τριετίας από της απελάσεως και εάν την επιστροφήν επιτρέψη Π. Διάταγμα» 9 Βλ. ΑιτΕκθΣχΕλλΠΚ 1933 ό.π. 10 Έτσι και ο Ν. Χατζηνικολάου, Η απέλαση αλλοδαπού ως κύρωση του Ποινικού Δικαίου (Άρθρο 74 ΠΚ), σελ ΠρΣυνΑνΕπΣχΠΚ (Επιμ. Γ. Καφετζή)μ τευχ. 2 ον, σελ. 34 επ. 17

18 του. 2. Οι ούτως απελαθέντες αλλοδαποί δύνανται να επιστρέψωσιν εις την χώραν µόνο µετά πάροδον τριετίας από της απελάσεως και εάν την επιστροφήν επιτρέψη ο υπουργός των εσωτερικών.» Μια διαφοροποίηση σηµαντική που µπορεί να παρατηρήσει κανείς είναι το γεγονός ότι απαλείφθηκε η φράση «αν κρίνη ότι ούτος είναι επικίνδυνος εις την εγχώριον νόµιµον τάξιν», ώστε η επικινδυνότητα του αλλοδαπού να µην αποτελεί πλέον καθοριστικό κριτήριο για την επιβολή απέλασης. Το γεγονός αυτό επικρίθηκε από τον Ι Ζαγκαρόλα 12 ο οποίος θεώρησε αντιφατική την κατάργηση του ανωτέρω κριτηρίου και την τοποθέτηση της απέλασης στα µέτρα ασφαλείας και πρότεινε την εισαγωγή του κριτηρίου της επικινδυνότητας ως καθοριστικού παράγοντα για την επιβολή απέλασης σε βάρος αλλοδαπού. Η πρόταση του αν και δεν υιοθέτηκε τελικά από την Επιτροπή, εντούτοις ήταν ορθή καθώς συµβάδιζε περισσότερο µε την νοµική µορφή της απέλασης ως µέτρου ασφαλείας ενώ περαιτέρω εµπόδιζε την εκτεταµένη και αδικαιολόγητη επιβολή της σε κάθε καταδικασθέντα αλλοδαπό 13. Έτσι µετά από αλλεπάλληλες συζητήσεις και προτάσεις, διαµορφώθηκε το άρθρο 74 ΠΚ το οποίο προέβλεπε: «1. Εάν ο καταδικασθείς εις κάθειρξιν ή φυλάκισιν τουλάχιστον ενός έτους είναι αλλοδαπός το δικαστήριον δύναται να διατάξη την απέλασιν αυτού από της χώρας µετά την εκ των φυλακών οριστικήν απόλυσιν του. 2. Επίσης το δικαστήριον δύναται να διατάξη την απέλασιν από της χώρας παντός αλλοδαπού εις τον οποίον επεβλήθη µέτρον ασφαλείας των άρθρων 69, 71 και 72. Εν τη περιπτώσει ταύτη η απέλασις δύναται να διαταχθή και εις αντικατάστασιν των µέτρων τούτων. 3. Οι ούτως απελαθέντες αλλοδαποί δύνανται να επιστρέψωσιν εις την χώραν µόνο µετά πάροδον τριετίας από της απελάσεως και εάν την επιστροφήν επιτρέψη ο υπουργός της Δικαιοσύνης.» Ακολούθησε η τροποποίηση του άρθρου 74 ΠΚ από το άρθρο 1 Ν. 410/1976 µε το οποίο προβλέφθηκε ότι η απέλαση του αλλοδαπού εκτελείται µετά την έξοδο του από τις φυλακές ακόµη και σε περίπτωση που τύχει υφ όρον απόλυσης ώστε να µην είναι απαραίτητο να παρέλθει και ο χρόνος δοκιµασίας του απολυθέντος αλλοδαπού, ζήτηµα το οποίο θα αναπτύξουµε αναλυτικά στο οικείο κεφάλαιο. 12 ΠρΣυνΑνΕπΣχΠΚ, ό.π., σελ. 88 επ. 13 Αξίζει να επισημανθεί ότι την πρόταση του Ζαγκαρόλα υιοθέτησαν αργότερα και οι Α. Μπουρόπουλος και Ι. Ζησιάδης αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της θεωρίας και της νομολογίας 18

19 Το περιεχόµενο λοιπόν της διάταξης του άρθρου 74 ΠΚ παρέµεινε αναλλοίωτο µέχρι την εκ νέου τροποποίηση του από το άρθρο 1 Ν. 1941/1991 σύµφωνα µε το οποίο οριζόταν: «Η παράγραφος 1 του άρθρου 74 του Ποινικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής: 1. Αν αυτός που καταδικάσθηκε σε κάθειρξη ή φυλάκιση είναι αλλοδαπός, το δικαστήριο µπορεί να διατάξει την απέλασή του από τη χώρα. Η απέλαση εκτελείται αµέσως µετά την έκτιση της ποινής ή την υπό όρο απόλυσή του από τις φυλακές. Το ίδιο ισχύει και όταν η απέλαση διατάχθηκε από το δικαστήριο ως παρεπόµενη ποινή». Από την απλή γραµµατική ερµηνεία της ανωτέρω διάταξης διαπιστώνουµε ότι καταργήθηκε το κατώτατο όριο του ενός έτους που προβλεπόταν για την ποινή φυλάκισης ενώ περαιτέρω προστέθηκε τελευταίο εδάφιο στο οποίο αναφερόταν η απέλαση ως παρεπόµενη ποινή. Εύλογα αντιλαµβάνεται κανείς ότι το πλαίσιο επιβολής της απέλασης έγινε ακόµη πιο αυστηρό για τον καταδικασθέντα αλλοδαπό αφού καταργήθηκε η δικλείδα ασφαλείας του κατώτερου ορίου του ενός έτους µε αποτέλεσµα να είναι εφικτή η επιβολή απέλασης ακόµη και σε περιπτώσεις καταδίκης για πολύ χαµηλές ποινές (π.χ. 2 µηνών). Από την άλλη προβληµατισµό προκαλεί επίσης η πρόβλεψη του νόµου για την επιβολή της απέλασης ως παρεπόµενης ποινής. Σύµφωνα και µε την αιτιολογική έκθεση του Ν. 1941/1991 το προαναφερθέν εδάφιο ρυθµίζει τις περιπτώσεις εκείνες όπου η δικαστική απέλαση προβλέπεται σε ειδικούς ποινικούς νόµους 14. Παρά την αδυναµία ελέγχου όλων των ειδικών ποινικών νόµων λόγω της υπερπληθώρας τους 15, σχετική πρόβλεψη για τη δυνατότητα επιβολής δικαστικής απέλασης περιείχε µόνο το άρθρο 17 παρ. 2 Ν. 1729/1987 (νόµος περί ναρκωτικών) όπως τροποποιήθηκε το άρθρο 5 παρ. 9 Ν. 3189/2003 όπου οριζόταν: «2. Για αλλοδαπούς που καταδικάζονται για παράβαση του νόµου αυτού σε ποινή κάθειρξης το δικαστήριο διατάσσει την ισόβια απέλαση τους από τη χώρα, εκτός αν συντρέχουν σπουδαίοι λόγοι, ιδίως οικογενειακοί, που δικαιολογούν την παραµονή τους, οπότε ισχύουν και γι' αυτούς οι ρυθµίσεις της παραγράφου 1. Για την εκτέλεση της απέλασης εφαρµόζεται το άρθρο 74 του Π.Κ. µε επιφύλαξη των σχετικών διατάξεων που περιλαµβάνονται σε διεθνείς συµβάσεις, οι οποίες έχουν κυρωθεί από την 14 Βλ. ΕισηγΕκΝ. 1941/1991: «Με το άρθρο 1 προστίθεται η παρεπόμενη ποινή της απελάσεως, που προβλέπεται σε ειδικούς ποινικούς νόμους, εκτός της προβλεπόμενης στον Π.Κ. ως μέτρου ασφαλείας». 15 Βλ. Λ. Μαργαρίτη, Πρόλογο σε Α. Ζήση, Ειδικοί Ποινικοί νόμοι, 1999, σ. ΧΙ όπου επικριτικός ο συγγραφέας ως προς την τάση του Έλληνα νομοθέτη να θεσπίζει διαρκώς και να διευρύνει το πεδίο των ειδικών ποινικών νόμων με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατός ο έλεγχος όλων των σχετικών προβλέψεων που περιέχουν αυτοί. 19

20 Ελλάδα.» Πλέον και µετά την θέση σε ισχύ του Ν. 4139/2013 (Νόµος περί εξαρτησιογόνων ουσιών) 16, µε τον οποίο καταργήθηκε η ειδική πρόβλεψη 17 περί δυνατότητας επιβολής δικαστικής απέλασης για παράβαση του νόµου περί ναρκωτικών (η οποία σηµειωτέον είναι πλέον δυνατή µόνο µε τις προϋποθέσεις του άρθρου 74 ΠΚ), θα πρέπει να θεωρηθεί ότι δεν υπάρχει αντίστοιχη πρόβλεψη σε ειδικό ποινικό νόµο έως και σήµερα για την επιβολή της δικαστικής απέλασης ως παρεπόµενης ποινής. Άλλωστε η προσθήκη της φράσης «παρεπόµενη ποινή» καθίστατο ιδιαιτέρως προβληµατική καθώς όπως θα αναλυθεί και κατωτέρω η νοµολογία αλλά και η θεωρία δεχόντουσαν τον χαρακτήρα της δικαστικής απέλασης ως µέτρου ασφαλείας µε αποτέλεσµα η διαφοροποίηση που εισήχθη µε τον ως άνω νόµο να είναι τουλάχιστον ατυχής 18. Μια άλλη σηµαντική αλλαγή επήλθε µε το άρθρο 20 παρ. 3 Ν. 2331/1995 δυνάµει του οποίου ο Υπουργός Δικαιοσύνης είχε πλέον τη δυνατότητα να δίνει άδεια για την επάνοδο του αλλοδαπού στη χώρα «για συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα το οποίο µπορεί να παρατείνεται» και όχι «να επιτρέπει την επιστροφή του αλλοδαπού 19». Με το άρθρο 1 παρ. 2 Ν. 2408/1996 προστέθηκε στη παρ. 1 του άρθρου 74 η φράση «µε την επιφύλαξη των σχετικών διατάξεων που περιλαµβάνονται σε διεθνείς συµβάσεις που έχουν κυρωθεί από τη χώρα» ενώ παράλληλα εισήχθη και η πολύ σηµαντική διάκριση σε νόµιµους και παράνοµους αλλοδαπούς, στους πρώτους των οποίων ήταν πλέον δυνατή η επιβολή δικαστικής απέλασης µόνο σε περίπτωση που καταδικάσθηκαν σε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών µηνών. Αναµφίβολα πρόκειται για µια πολύ θετική πρόβλεψη αν και θα πρέπει να προβληµατίσει το χαµηλό όριο ποινής που προβλεπόταν, µόλις τρεις µήνες φυλάκιση, δεδοµένου ότι θα επρόκειτο σε πολλές των περιπτώσεων για πράξεις µε χαµηλή ποινική απαξία, οι οποίες δεν θα µπορούσαν να δικαιολογήσουν την 16 ΦΕΚ Α' 74/ Άρθρο 35 παρ. 2 Ν. 3459/2006: «Για αλλοδαπούς που καταδικάζονται για παράβαση των άρθρων του παρόντος Κεφαλαίου σε ποινή κάθειρξης, το δικαστήριο διατάσσει την ισόβια απέλασή τους από τη χώρα, εκτός αν συντρέχουν σπουδαίοι λόγοι, ιδίως οικογενειακοί, που δικαιολογούν την παραμονή τους, οπότε ισχύουν και γι` αυτούς οι ρυθμίσεις της παραγράφου 1. Για την εκτέλεση της απέλασης εφαρμόζεται το άρθρο 74 του Π.Κ. με επιφύλαξη των σχετικών διατάξεων που περιλαμβάνονται σε διεθνείς συμβάσεις, οι οποίες έχουν κυρωθεί από την Ελλάδα.» 18 Βλ. Ν. Χατζηνικολάου, ό.π., σελ όπως προκύπτει και από την αιτιολογική έκθεση της υπ αριθμ. 1276/1995 τροπολογίας: «διαπιστώθηκε ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων η επιστροφή των απελαθέντων αλλοδαπών δεν δικαιολογείται παρά μόνο για να ικανοποιηθεί μια συγκεκριμένη τους ανάγκη..» 20

21 επιβολή ενός τόσο δυσµενούς µέτρου ασφαλείας. Ο Έλληνας νοµοθέτης αντί να επιλέξει να προβεί σε µια συνολική αναµόρφωση του άρθρου 74 ΠΚ, συνέχισε τις αποσπασµατικές νοµοθετικές παρεµβάσεις του µε το άρθρο 20 παρ. 1 Ν. 2521/1997 µε το οποίο οριζόταν ότι δεν ισχύει ο χρονικός περιορισµός των τριών ετών για την δυνατότητα υποβολής αίτησης επανόδου του απελαθέντος αλλοδαπού, στην περίπτωση όπου ο αλλοδαπός έχει τελέσει γάµο µε Έλληνα υπήκοο, για όσο χρονικό διάστηµα διαρκεί ο γάµος, καθώς και σε περίπτωση παλιννοστούντος ελληνικής καταγωγής. Με την διάταξη του άρθρου 12 Ν. 2721/1999 προστέθηκε η όπως θα δούµε αναλυτικά και παρακάτω ατυχής και επικριτέα παρ. 4 στο άρθρο 74 ΠΚ: «Ο αλλοδαπός µέχρι την απέλαση του, εξακολουθεί να παραµένει κρατούµενος σε ειδικούς χώρους των καταστηµάτων κράτησης ή θεραπευτικών καταστηµάτων». Εν συνεχεία µε το άρθρο 6 Ν. 3090/2002 προστέθηκε στη παρ. 1 του άρθρου 74 η εξής πρόβλεψη: «Αν ο αλλοδαπός κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης ήταν ανήλικος, για την απέλαση του λαµβάνεται υπόψη και η τυχόν νόµιµη εγκατάσταση και παραµονή της οικογένειας του στη χώρα ή στην περίπτωση που η οικογένεια του διαµένει στην αλλοδαπή, ο υφιστάµενος στη χώρα προορισµού σοβαρός κίνδυνος κατά της ζωής, της σωµατικής ακεραιότητας ή της προσωπικής ή γενετήσιας ελευθερίας του.» Η προσθήκη αυτή θεωρείται κατά την άποψη µου απολύτως ευπρόσδεκτη σε ένα δίκαιο και φιλελεύθερο σύστηµα ποινικών κυρώσεων, αφού οι ανήλικοι αποτελούν ευάλωτη οµάδα και ως εκ τούτου χρήζουν αυξηµένης προστασίας έναντι τέτοιων δυσµενών µέτρων Οι ριζικές µεταβολές που επήλθαν µε τους Ν. 4055/2012 και Ν. 4322/2015- Οι προϋποθέσεις επιβολής της δικαστικής απέλασης Με το άρθρο 23 παρ. 1 και 2 Ν. 4055/2012 επήλθαν σηµαντικές ριζικές αλλαγές στο άρθρο 74 ΠΚ 20 οι οποίες θα αναλυθούν συνοπτικά ως εξής: α) καθιερώθηκε η 20 Η αιτιολογική έκθεση του άρθρου 23 έχει ως εξής: «Με το άρθρο αυτό προτείνεται η τροποποίηση του άρθρου 74 ΠΚ. Με την τροποποίηση αυτή, σε συνδυασμό με την κατάργηση των παραγράφων 2-5 του άρθρου 99 ΠΚ (βλ. κατωτέρω άρθρο 114), διατηρείται η δυνατότητα επιβολής δικαστικής απέλασης μόνο μετά από καταδίκη σε ποινές κάθειρξης, με σοβαρότερη συνέπεια και διαφοροποίηση της δικαστικής σε σχέση με τη διοικητική απέλαση την απαγόρευση επιστροφής στην Ελλάδα για ορισμένο ή και αόριστο χρονικό διάστημα σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παράγραφο 3. Η επιβολή συγκεκριμένου χρονικού ορίου διάρκειας της απαγόρευσης επιστροφής του αλλοδαπού στη χώρα που συνεπάγεται η απέλασή του, κρίνεται σκόπιμη, προκειμένου να αίρονται οι συνέπειες και να χορηγείται η δυνατότητα 21

22 δυνατότητα επιβολής δικαστικής απέλασης µόνο για τις περιπτώσεις εκείνες όπου ο αλλοδαπός καταδικάστηκε σε ποινή κάθειρξης απαλείφοντας έτσι πλήρως τη δυνατότητα επιβολής της για οποιοδήποτε αδίκηµα (πληµµέληµα ή κακούργηµα) για το οποίο επιβάλλεται ποινή φυλάκισης και συρρικνώνοντας σε µεγάλο βαθµό την επιβολή του εν λόγω µέτρου 21. Έτσι η καταδίκη σε ποινή κάθειρξης συγκροτεί ένα βασικό επιµετρητικό κριτήριο για την ενεργοποίηση της σχετικής δυνατότητας του δικαστηρίου, το οποίο συνδέεται άµεσα µε τη βαρύτητα του αδίκου και της ενοχής της πράξης που διέπραξε ο αλλοδαπός (κακούργηµα που τιµωρήθηκε µε ποινή κάθειρξης) 22, β) καθιερώθηκαν επιστροφής στη χώρα χωρίς περαιτέρω διαδικασία μετά την πάροδο ικανού χρονικού διαστήματος από την εκτέλεση της απέλασης και υπό την προϋπόθεση ότι ο αλλοδαπός έχει παραμείνει κατά το διάστημα αυτό στο εξωτερικό. Ταυτόχρονα, όμως, διατηρείται η δυνατότητα επιβολής απέλασης αόριστης διάρκειας, κατά την κρίση του αρμόδιου δικαστηρίου. Καθόσον αφορά στην άδεια επιστροφής στη χώρα, αυτή δίνεται πλέον κατόπιν απόφασης δικαστικού και όχι διοικητικού οργάνου, έτσι ώστε να μην εκφεύγει του δικαστικού ελέγχου η άρση των συνεπειών του μέτρου της απέλασης. Η έως σήμερα εφαρμογή του άρθρου 74 παρ. 4 ΠΚ είχε δημιουργήσει πολλαπλά προβλήματα και είχε οδηγήσει σε μακρόχρονες κρατήσεις στις περιπτώσεις όπου ήταν ανέφικτη η εκτέλεση της απέλασης. Ταυτόχρονα, σύγχυση έχει δημιουργηθεί σχετικά με το εάν έχει ορισθεί ανώτατο όριο διάρκειας κράτησης με την ΥΑ 4000/4/46-α/Β % 1535/ «περί καθορισμού λεπτομερειών για την εκτέλεση διοικητικών και δικαστικών αποφάσεων απέλασης αλλοδαπών», όπου ορίζεται ότι μετά την έκδοση βουλεύματος απόλυσης υπό όρο οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι δεν απολύουν τον αλλοδαπό αμέσως μετά την έκδοση του βουλεύματος, αλλά οφείλουν να παρατείνουν την κράτηση για τις ανάγκες εκτέλεσης της απέλασης για χρονικό διάστημα που δεν υπερβαίνει τον ένα μήνα. Προτείνεται, έτσι, η εισαγωγή ρητών ανώτατων ορίων διάρκειας κράτησης με τον έλεγχο της τήρησης αυτών από δικαστικό όργανο. Τα προτεινόμενα όρια είναι σύμφωνα με την Οδηγία 2008/115/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες για την επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών και βρίσκονται σε αναλογία με τα ανώτατα όρια προσωρινής κράτησης που προβλέπονται στο άρθρο 6 παρ. 4 του Συντάγματος και το άρθρο 287 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Εξάλλου, η διάταξη της καταργούμενης (βλ. κατωτέρω άρθρο 114) παρ. 4 του άρθρου 99 ΠΚ θα πρέπει να ενταχθεί στο ουσιαστικό μέρος του Ποινικού Κώδικα με προσθήκη παραγράφου 2 στο άρθρο 182 ΠΚ. Εν όψει, εξάλλου, των τροποποιήσεων των άρθρων 74 και 99 ΠΚ, προτείνεται και η αντίστοιχη προσαρμογή των άρθρων 21 και 24 του π.δ. 106/2007 σχετικά με την «ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή στην Ελληνική Επικράτεια των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους» 21 Βλ. Και κριτικές παρατηρήσεις Γ. Δημήτραινα (Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα στο σχέδιο νόμου «για τη δίκαιη δίκη και την αντιμετώπιση φαινομένων αρνησιδικίας»), δημοσιευμένο στο όπου αναφέρει χαρακτηριστικά: «Επομένως, με την τροποποίηση επιδιώκεται η συρρίκνωση της εφαρμογής του μέτρου της απέλασης σε λιγότερες περιπτώσεις καταδικασμένων αλλοδαπών, αφού μετά την ως άνω μεταρρύθμιση δεν θα μπορεί πλέον να εφαρμοστεί το οικείο μέτρο ασφαλείας στις περιπτώσεις καταδίκης για πλημμέλημα. Ωστόσο, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο η συγκεκριμένη επιδίωξη να φέρει αποτελέσματα επιβάρυνσης του σωφρονιστικού μας συστήματος. Το τελευταίο θα συμβεί στο βαθμό που τα δικαστήρια, διαβλέποντας ως αναγκαία μια κρίση δικαστικής απέλασης, θα οδηγούνται στην επιμέτρηση ποινής κάθειρξης (: αναγκαίας προϋπόθεσης για την επιβολή απέλασης) -και όχι φυλάκισης- σε βάρος του καταδικασμένου αλλοδαπού.» 22 Σύμφωνοι με τον περιορισμό της απέλασης σε ποινές κάθειρξης οι Β. Αδάμπας, Ποινικές αποφάσεις και εκτελεστότητα τους, 2014, σελ. 429 υποσ. 1333, Λ. Μαργαρίτης/Ν. Παρασκευόπουλος/Γ. Νούσκαλης Ποινολογία, η εκδ., 2016, σελ

23 (ενδεικτικά) συγκεκριµένα κριτήρια τα οποία λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραµµές για τον εφαρµοστή του δικαίου ο οποίος υποχρεούται να τα σταθµίσει και να τα λάβει υπόψιν του πριν αποφασίσει την επιβολή της δικαστικής απέλασης και ειδικότερα το είδος του εγκλήµατος για το οποίο καταδικάστηκε o αλλοδαπός, το βαθµό της υπαιτιότητας του, τις ειδικές συνθήκες τέλεσης της πράξης, τις συνέπειες αυτής, το χρόνο παραµονής του αλλοδαπού στο ελληνικό έδαφος, τη νοµιµότητα ή µη της παραµονής του, την εν γένει συµπεριφορά, τον επαγγελµατικό προσανατολισµό, την ύπαρξη οικογένειας και γενικότερα το βαθµό ένταξης αυτού στην ελληνική κοινωνία, γ) για πρώτη φορά καθορίσθηκε συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα για το οποίο θα ισχύει η επιβληθείσα δικαστική απέλαση και το οποίο ανερχόταν σε δέκα έτη ή επ αόριστον, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στον εφαρµοστή του δικαίου να καθορίσει ένα συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα αντί της ισόβιας δικαστικής απέλασης που προβλεπόταν µέχρι τότε. Πρόκειται για µια πρόβλεψη που διχάζει ως προς τον χαρακτήρα της απέλασης ως µέτρου ασφαλείας καθώς η πρόβλεψη συγκεκριµένης χρονικής διάρκειας της απέλασης προσιδιάζει σε παρεπόµενη ποινή (επιµετρητική διαδικασία) και λιγότερο σε µέτρο ασφαλείας όπου αποφασιστικό κριτήριο είναι η επικινδυνότητα του δράστη. Πέρα από τα ανωτέρω δογµατικά ζητήµατα τα οποία θα αναλυθούν στο οικείο κεφάλαιο, ορθότερο θα ήταν να δίνεται η δυνατότητα στον εκάστοτε δικαστή να ρυθµίζει ο ίδιος το χρονικό διάστηµα ισχύος του συγκεκριµένου µέτρου επιλέγοντας µέσα από ένα πιο ευέλικτο χρονικό πλαίσιο (π.χ. από 1 έως 10 έτη ή επ αόριστον σε ιδιαίτερα διακεκριµένες περιπτώσεις αξιόποινων πράξεων), προκειµένου να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας, δ) προβλέφθηκε αποφασιστική αρµοδιότητα του Συµβουλίου Πληµµελειοδικών ως αρµόδιου οργάνου να χορηγήσει άδεια για την επιστροφή του αλλοδαπού στη χώρα κατόπιν γνώµης της αρµόδιας αστυνοµικής αρχής αντί της µέχρι τότε αρµοδιότητας του Υπουργού Δικαιοσύνης ο οποίος αποφάσιζε κατόπιν γνωµοδότησης τριµελούς συµβουλίου, πρόβλεψη η οποία είχε επικριθεί καθώς µεταβίβαζε ουσιαστικά αρµοδιότητα δικαστικού οργάνου σε όργανο της πολιτικής εξουσίας, εντελώς αµέτοχου στην ποινική διαδικασία που προηγήθηκε, διαδικασία άγνωστη και ασυµβίβαστη µε τις αρχές και τις εγγυήσεις του Ποινικού Δικαίου. 23

24 Η τελευταία παρέµβαση του νοµοθέτη στο άρθρο 74 ΠΚ πραγµατοποιήθηκε µε το Ν. 4322/2015 (ΦΕΚ Α 42/ ) 23, ο οποίος περιλαµβάνει Μεταρρυθµίσεις ποινικών διατάξεων, κατάργηση των καταστηµάτων κράτησης Γ τύπου και άλλες διατάξεις. Πλέον το άρθρο 74 ΠΚ έχει την εξής µορφή: Άρθρο 74 Απέλαση Αλλοδαπού 1. Με την επιφύλαξη των σχετικών διατάξεων που περιλαµβάνονται σε διεθνείς συµβάσεις που έχουν κυρωθεί από τη χώρα, το δικαστήριο µπορεί να διατάξει την απέλαση αλλοδαπού που καταδικάσθηκε σε κάθειρξη, εάν κρίνει ότι η παραµονή του στη χώρα δεν συµβιβάζεται προς τους όρους της κοινωνικής συµβίωσης, λαµβάνοντας υπόψη ιδίως το είδος του εγκλήµατος για το οποίο καταδικάστηκε, το βαθµό της υπαιτιότητάς του, τις ειδικές συνθήκες τέλεσης της πράξης, τις συνέπειες αυτής, το χρόνο παραµονής του στο ελληνικό έδαφος, τη νοµιµότητα ή µη της παραµονής του, την εν γένει συµπεριφορά, τον επαγγελµατικό προσανατολισµό, την ύπαρξη οικογένειας και γενικότερα το βαθµό ένταξης αυτού στην ελληνική κοινωνία. Αν ο αλλοδαπός κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης ήταν ανήλικος, για την απέλασή του λαµβάνεται υπόψη και η τυχόν νόµιµη εγκατάσταση και παραµονή της οικογένειάς του στη χώρα ή στην περίπτωση που η οικογένεια του διαµένει στην αλλοδαπή, ο υφιστάµενος στη χώρα προορισµού σοβαρός κίνδυνος κατά της ζωής, της σωµατικής ακεραιότητας ή της προσωπικής ή γενετήσιας ελευθερίας του. Η απέλαση εκτελείται αµέσως µετά την έκτιση της ποινής ή την απόλυση από τις φυλακές. Το ίδιο ισχύει και όταν η απέλαση επιβλήθηκε από το δικαστήριο ως παρεπόµενη ποινή. 23 Βλ. Και αιτιολογική έκθεση του Ν. 4322/2015 σχετικά με την τροποποίηση και αντικατάσταση του άρθρου 74 ΠΚ όπου αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Με το άρθρο 2 του παρόντος νομοσχεδίου, τροποποιείται το άρθρο 74 του Ποινικού Κώδικα και θεσμοθετείται η υποχρέωση των αρχών να δρουν έγκαιρα, δηλαδή πέντε μήνες πριν τον χρόνο της υφ όρον απόλυσης, ώστε να προετοιμάζεται η απέλαση (π.χ. έκδοση ταξιδιωτικών εγγράφων) ή να διαπιστώνεται το ανέφικτο αυτής. Παράλληλα τίθεται ανώτατο όριο κράτησης ενός μήνα ή το πολύ τριών μηνών, αν ο αλλοδαπός παρεμποδίζει την προετοιμασία της απέλασής του. Διευκολύνεται έτσι η ομαλή λειτουργία των φυλακών με την αποσυμφόρηση από άτομα που δεν εκτίουν πλέον ποινές και τηρούνται ταυτόχρονα οι συνταγματικές εγγυήσεις της προσωπικής ελευθερίας και οι θεμελιώδεις αρχές του ποινικού δικαίου. Η τροποποίηση άλλωστε αυτή ήταν επιβεβλημένη και για την ευθυγράμμιση της νομοθεσίας μας με τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ όσο και με τις Γνωμοδοτήσεις ανώτερων και ανώτατων εισαγγελικών λειτουργών (ΓνΕισΑΠ 2/1993, ΓνΕισΕφΠειρ 522/2000, ΓνΕισΑΠ 3/2006) και με τα Πορίσματα του Συνηγόρου του Πολίτη (Πόρισμα 1382/2000, Έγγραφο Αυτοψίας στη Δ/ση Αλλοδαπών Αττικής ).» 24

25 2. Το δικαστήριο µπορεί, επίσης, να διατάξει την απέλαση από τη χώρα κάθε αλλοδαπού στον οποίο επιβλήθηκε µέτρο ασφάλειας των άρθρων 69, 71 και 72. Σε αυτή την περίπτωση, η απέλαση µπορεί να διαταχθεί σε αντικατάσταση αυτών των µέτρων. 3. Το δικαστήριο που αποφασίζει την απέλαση του αλλοδαπού δράστη επιβάλλει σε αυτόν απαγόρευση επανεισόδου του στη χώρα, για χρονικό διάστηµα έως δέκα (10) ετών. Το συµβούλιο πληµµελειοδικών του τόπου του δικαστηρίου που επέβαλε την απέλαση, µετά από γνώµη της αρµόδιας αστυνοµικής αρχής, µπορεί να επιτρέψει την επιστροφή του αλλοδαπού στη χώρα ύστερα από αίτησή του, αφού περάσει µια τριετία από την εκτέλεση της απέλασης, µε την επιφύλαξη των διατάξεων του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο χρονικός περιορισµός του προηγούµενου εδαφίου δεν ισχύει σε περίπτωση αλλοδαπού ο οποίος έχει τελέσει γάµο µε Ελληνα υπήκοο, για όσο χρονικό διάστηµα διαρκεί ο γάµος, καθώς και σε περίπτωση παλιννοστούντος ελληνικής καταγωγής. Το συµβούλιο αποφαίνεται αµετάκλητα και µπορεί να εξετάσει νέα αίτηση για επιστροφή µόνο µετά την πάροδο ενός (1) έτους από την απόρριψη της προηγούµενης. 4. α. Η απέλαση εκτελείται µε ενέργειες των αρµόδιων αστυνοµικών αρχών, σύµφωνα µε την οικεία νοµοθεσία περί αλλοδαπών, καθώς και τους κανόνες του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου. Πέντε (5) µήνες πριν από τη συµπλήρωση του χρόνου για την υφ` όρον απόλυση του κρατούµενου, ο διευθυντής του καταστήµατος κράτησης υποχρεούται να ενηµερώσει σχετικά τον εισαγγελέα πληµµελειοδικών του τόπου κράτησης, ώστε ο τελευταίος να παραγγείλει αµέσως στην αρµόδια αστυνοµική αρχή τη διερεύνηση του εφικτού της απέλασης και την προετοιµασία για την υλοποίησή της. Τουλάχιστον ένα (1) µήνα πριν από τη συµπλήρωση του χρόνου για την υφ όρον απόλυση, η αρµόδια αστυνοµική αρχή αναφέρει, µε αιτιολογηµένη έκθεσή της, στον εισαγγελέα του τόπου κράτησης εάν η απέλαση είναι εφικτή. Σε περίπτωση που η απέλαση είναι εφικτή, εκτελείται αµέσως µετά την υφ όρον απόλυση ή την έκτιση της ποινής του κρατουµένου. Με αιτιολογηµένη διάταξη του εισαγγελέα πληµµελειοδικών του τόπου κράτησης, η κράτηση µπορεί να παραταθεί για ένα (1) µήνα µόνο από το χρόνο της υφ` όρον απόλυσης ή έκτισης της ποινής, εφόσον η διαδικασία απέλασης έχει ξεκινήσει και πρόκειται να εκτελεστεί µέσα σε αυτό το χρονικό διάστηµα. Μετά την παρέλευση του χρόνου αυτού και 25

26 εφόσον η απέλαση δεν έχει πραγµατοποιηθεί, µε διάταξη του εισαγγελέα πληµµελειοδικών του τόπου κράτησης αναστέλλεται υποχρεωτικά η απέλαση του αλλοδαπού, του επιβάλλονται οι όροι που προβλέπονται στην παρ. 3 του άρθρου 100 ή ορισµένοι από αυτούς και ο κρατούµενος απολύεται αµέσως. β. Σε περίπτωση που ο αλλοδαπός παρεµποδίζει την προετοιµασία της αποµάκρυνσής του, αρνούµενος να συνεργαστεί µε τις αρχές και να αποκαλύψει τα πραγµατικά του στοιχεία, ο εισαγγελέας πληµµελειοδικών του τόπου κράτησης µπορεί να παρατείνει την κράτησή του µέχρι και τρεις (3) µήνες από το χρόνο της υφ όρον απόλυσης ή έκτισης της ποινής. Στην περίπτωση αυτή, όπως και στην περίπτωση α`, ο αλλοδαπός παραµένει µέχρι την εκτέλεση της απέλασής του σε ειδικό χώρο του καταστήµατος κράτησης ή του θεραπευτικού καταστήµατος ή σε ειδικό χώρο των αστυνοµικών αρχών που δηµιουργούνται για το σκοπό αυτόν, µε εντολή του εισαγγελέα πληµµελειοδικών του τόπου κράτησης. Κατά της εισαγγελικής διάταξης που παρατείνει την κράτηση, ο κρατούµενος µπορεί να υποβάλει προσφυγή, για την οποία αποφαίνεται αµετάκλητα ο αρµόδιος εισαγγελέας εφετών µέσα σε προθεσµία δεκαπέντε (15) ηµερών. Μετά την παρέλευση του τριµήνου, µε διάταξη του εισαγγελέα πληµµελειοδικών του τόπου κράτησης αναστέλλεται υποχρεωτικά η απέλαση του αλλοδαπού, του επιβάλλονται οι όροι που προβλέπονται στην παρ. 3 του άρθρου 100 ή ορισµένοι από αυτούς και ο κρατούµενος απολύεται αµέσως. γ. Όταν η απέλαση καταστεί εφικτή κατά την αιτιολογηµένη γνώµη της αστυνοµικής αρχής, η απόφαση αναστολής αυτής ανακαλείται µε την ίδια διαδικασία που εκδόθηκε και διατάσσεται η κράτηση του αλλοδαπού για την πραγµατοποίηση της απέλασης για χρονικό διάστηµα το πολύ δεκαπέντε (15) ηµερών. 5. Εάν, σύµφωνα µε την αιτιολογηµένη έκθεση της αστυνοµικής αρχής κατά την περίπτωση α` της παραγράφου 4, η απέλαση δεν είναι εφικτή για οποιονδήποτε λόγο και ιδίως επειδή: α) ο αλλοδαπός είναι ανιθαγενής ή ζητεί διεθνή προστασία ή απολαµβάνει διεθνή προστασία, ή β) δεν λειτουργεί ή δεν συνεργάζεται η προξενική αρχή της χώρας καταγωγής του ή γ) η χώρα του δεν συνιστά ασφαλή προορισµό ή τυχόν επιστροφή συνιστά παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ ή δ) δεν τον δέχεται η χώρα καταγωγής του, τότε, µετά την υφ όρον απόλυση ή την έκτιση ποινής, ο εισαγγελέας πληµµελειοδικών του τόπου 26

27 κράτησης αναστέλλει υποχρεωτικά µε διάταξή του την απέλαση, επιβάλλει τους όρους που προβλέπονται στην παράγραφο 3 του άρθρου 100 ή ορισµένους από αυτούς και ο κρατούµενος απολύεται αµέσως. Όταν η απέλαση καταστεί εφικτή, εφαρµόζεται αναλόγως η περίπτωση γ` της προηγούµενης παραγράφου. 6. Αυτός που παραβιάζει τον όρο ή τους όρους που του έχουν επιβληθεί από τον εισαγγελέα πληµµελειοδικών κατά την αναστολή της απέλασης, τιµωρείται µε την ποινή του άρθρου 182 παρ. 1. Από την παράθεση του άρθρου 74 ΠΚ, όπως αυτό ισχύει σήµερα, µετά τις αλλεπάλληλες νοµοθετικές τροποποιήσεις, διακρίνουµε τη πολύ σηµαντική µεταβολή που επήλθε στα χρονικά όρια της κράτησης, όπου πλέον η κράτηση του αλλοδαπού δεν µπορεί να υπερβαίνει τον ένα µήνα εφόσον η απέλαση είναι εφικτή και τους τρεις µήνες από την υφ όρον απόλυση εφόσον ο αλλοδαπός αρνείται να συνεργαστεί και δεν αποκαλύπτει τα πραγµατικά στοιχεία της ταυτότητας του. Μετά την πάροδο των ανωτέρω χρονικών ορίων, η απέλαση του αλλοδαπού αναστέλλεται υποχρεωτικά µε διάταξη του αρµόδιου Εισαγγελέα Πληµµελειοδικών του τόπου κράτησης του αφού του επιβληθούν οι όροι του άρθρου 100 παρ. 3 ΠΚ 24. Στο οικείο κεφάλαιο που πραγµατευόµαστε το ζήτηµα της κράτησης θα γίνει πιο εύκολα αντιληπτή η σηµασία των αλλαγών που επέφεραν οι Ν. 4055/2012 και 4322/ «3. Το δικαστήριο με την απόφαση για Αναστολή υπό επιτήρηση, γνωστοποιεί σε εκείνον που καταδικάστηκε τους όρους υπό τους οποίους του παρέχεται, και οι οποίοι, διαζευκτικά ή σωρευτικά, μπορεί να είναι: α) Η αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε στο θύμα της αξιόποινης πράξης, β) Η υποχρέωση του καταδικασμένου να εμφανίζεται κατά τακτά χρονικά διαστήματα στις αστυνομικές αρχές του τόπου όπου διαμένει, γ) Η αφαίρεση της άδειας οδήγησης για χρονικό διάστημα μέχρι ένα έτος, αν η πράξη συνιστά σοβαρή παραβίαση των κανόνων οδήγησης, δ) Η απαγόρευση απομάκρυνσης του καταδικασμένου χωρίς άδεια από το συνήθη τόπο διαμονής του ή από άλλον τόπο που θα ορίσει το δικαστήριο. Η άδεια απομάκρυνσης, που πρέπει να είναι έγγραφη και προσωρινής ισχύος, χορηγείται στον καταδικασμένο από τον εισαγγελέα πλημμελειοδικών, μετά από πρόταση του επιμελητή κοινωνικής αρωγής, αποκλειστικά για λόγους εργασίας, σπουδών, υγείας ή οικογενειακούς, ε) Η αφαίρεση διαβατηρίου ή άλλου ισοδύναμου ταξιδιωτικού εγγράφου και η απαγόρευση εξόδου από τη χώρα, εκτός αν έχει χορηγηθεί και στην περίπτωση αυτή, κατά τα αναφερόμενα υπό το στοιχείο δ`, άδεια εξόδου, η οποία δεν μπορεί να υπερβαίνει τον ένα μήνα. στ) Η απαγόρευση προσέγγισης ή επικοινωνίας με ορισμένα πρόσωπα, ζ) Η εκπλήρωση υποχρεώσεων του καταδικασμένου για διατροφή ή επιμέλεια προς άλλα πρόσωπα, η) Η υποβολή του καταδικασμένου σε θεραπεία ή ειδική μεταχείριση και η διαμονή αυτού σε ορισμένο ίδρυμα, [θ) Η προσφορά ποσού, ύψους μέχρι δέκα χιλιάδων (10.000) ευρώ σε κοινωφελές ίδρυμα. Η αναστολή εκτέλεσης της ποινής δεν μπορεί να εξαρτηθεί από την προηγούμενη καταβολή των δικαστικών εξόδων].» 27

28 Η προσέγγιση των µεταρρυθµίσεων που επήλθαν στο άρθρο 74 ΠΚ αντανακλά την αντίδραση του νοµοθέτη προς το µεταναστευτικό φαινόµενο η οποία διαµορφώνεται και από τις ευρωπαϊκές και διεθνείς τάσεις όσον αφορά την παράνοµη µετανάστευση και την εγκληµατικότητα των αλλοδαπών. Επιπρόσθετα φανερώνει µια στροφή του νοµοθέτη προς µια πιο επιεική µεταχείριση του αλλοδαπού δράστη σε σχέση µε το παρελθόν όπου θα λαµβάνονται υπόψιν όλες οι κρίσιµες πτυχές της προσωπικής και οικογενειακής κατάστασης του πριν την επιβολή του µέτρου της απέλασης ενώ και κατά το στάδιο εκτέλεσης της πρωταρχικό µέληµα φαίνεται να είναι η προστασία του κοινωνικού συνόλου από την επικινδυνότητα του δράστη µε παράλληλο όµως σεβασµό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την προσωπική ελευθερία του. Άλλωστε γεγονότα όχι και τόσο µακρινά όπως η παρατεταµένη κράτηση αλλοδαπών προς εκτέλεση της απέλασης τους ενώ εξέτιαν ολιγοήµερες ποινές φυλάκισης, η αδυναµία επανόδου τους στην Ελλάδα, οι απάνθρωπες συνθήκες κράτησης, αποτέλεσαν µελανά σηµεία στην εφαρµογή του άρθρου 74 ΠΚ. Συνεπώς ο νοµοθέτης υποδηλώνει εµπράκτως µέσω των συγκεκριµένων νοµοθετικών παρεµβάσεων την πρόθεση του να λύσει τα πρακτικά ζητήµατα που ανέκυψαν από την άκριτη επιβολή της δικαστικής απέλασης στο παρελθόν και να άρει τις ιδιαίτερα δυσµενείς συνέπειες που υφίσταντο επί χρόνια αλλοδαποί οι οποίοι διέπραξαν πληµµελήµατα ήσσονος ποινικής απαξίας και παρ όλα αυτά τους επιβλήθηκε το µέτρο της δικαστικής απέλασης Βλ. και άρθρο 110 παρ. 4 και 5 Ν. 4055/2012: «4. Απελάσεις που επιβλήθηκαν με βάση ποινή φυλάκισης μέχρι την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου, παράγουν αποτελέσματα και αποκλείουν την είσοδο των αλλοδαπών που απελάθηκαν για χρονικό διάστημα πέντε ετών από την εκτέλεση της απέλασης. Για τις απελάσεις που επιβλήθηκαν με βάση ποινή κάθειρξης μέχρι την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου, το χρονικό διάστημα ισχύος της απαγόρευσης εισόδου του αλλοδαπού στη χώρα καθορίζεται από το συμβούλιο πλημμελειοδικών του τόπου του δικαστηρίου που επέβαλε την απέλαση, ύστερα από αίτηση του απελαθέντα που υποβάλλεται κατά τη διαδικασία του άρθρου 74 παρ. 3 του Π.Κ., όπως τροποποιήθηκε με τον παρόντα νόμο. 5. Η εκτέλεση απελάσεων που έχουν επιβληθεί, έως την έναρξη της ισχύος του νόμου αυτού, με βάση ποινή φυλάκισης, αναστέλλεται υποχρεωτικά εάν για οποιονδήποτε λόγο δεν πραγματοποιηθεί εντός τριάντα ημερών από τότε που διαταχθεί η απόλυση υπό όρους του κρατούμενου αλλοδαπού ή που εκτιθεί πλήρως ή χαριστεί η ποινή του. Εάν οι ανωτέρω προϋποθέσεις πληρούνται ήδη κατά την έναρξη της ισχύος του νόμου αυτού ή εάν πρόκειται περί αλλοδαπών κρατουμένων των οποίων η ποινή έχει ανασταλεί κατ' άρθρο 99 παρ. 1 του Π.Κ., όπως ίσχυε έως τη θέση σε ισχύ του νόμου αυτού, ή κατ' άρθρο 100 του Π.Κ. ή κατ' άρθρο 100Α του Π.Κ., όπως ίσχυε πριν την κατάργησή του από το άρθρο 34 περίπτωση β' του ν. 3904/2010 (Α'218) και εφόσον πληρούνται οι τεθέντες από το Δικαστήριο όροι, η αναστολή επέρχεται, εάν δεν εκτελεστεί η απέλαση μέσα σε τριάντα ημέρες από την έναρξη της ισχύος του νόμου αυτού. Η αναστολή διατάσσεται για διάστημα ενός έτους, που μπορεί να παρατείνεται για ίσο χρονικό διάστημα 28