Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα

Transcript

1 Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα Προσωπική ελευθερία Αικατερίνη Ν. Ηλιάδου Ι. Διαστάσεις προσωπικής ελευθερίας Νομική κατοχή της ικανότητας ελευθερίας: απαγόρευση δουλείας και ειλωτείας Δυνατότητα πρακτικής απόλαυσης του status libertatis: έννοια αντίθετη προς τη σύλληψη και κράτηση ή φυλάκιση προσωπική ασφάλεια Δύο στάδια: σύλληψη και προσωρινή κράτηση / ποινικός κολασμός Ελευθερία κινήσεως και εγκαταστάσεως απαγόρευση εισόδου και εξόδου από τμήμα ή το σύνολο της χώρας: προσωπική ελευθερία με στενή έννοια 1

2 Νομική αποτύπωση στο Σ Γενική κατοχύρωση της προσωπικής ελευθερίας Ά. 5 παρ. 3 εδ. 1 Σ: «H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη.» Ά. 5 παρ. 2 εδ. 1 Σ: «Όλοι όσοι βρίσκονται στην Eλληνική Eπικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία ( ) και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων.» Δεν υπάρχει ειδική αναφορά στην απαγόρευση της δουλείας από το Σ1911 (περιττή) Εξειδίκευση και επιφύλαξη του νόμου Ά. 5 παρ. 3 εδ. 2 Σ: «Kανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος.» + ά. 6 και 7 Σ περιορισμοί ως προς την προσωπική ασφάλεια Ά. 5 παρ. 4 και 5 παρ. 2 εδ. 3 Σ: περιορισμοί ως προς την ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης 2

3 ΕΣΔΑ Ά. 4 παρ. 1: απαγόρευση δουλείας και ελωτείας Ά. 5: προσωπική ασφάλεια προστασία από την αυθαίρετη σύλληψη και προσωρινή κράτηση Ά. 6 και 7: ποινικός κολασμός δίκαιη δίκη + Protocol No. 4 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, securing certain rights and freedoms other than those already included in the Convention and in the first Protocol thereto (δεν έχει υπογραφεί από την Ελλάδα) ΧΘΔΕΕ Άρθρο 5 - Απαγόρευση της δουλείας και της αναγκαστικής εργασίας 1. Κανείς δεν μπορεί να κρατηθεί σε δουλεία ούτε σε ειλωτεία. 2. Κανείς δεν μπορεί να υποβληθεί σε αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία. 3. Απαγορεύεται η εμπορία των ανθρωπίνων όντων. Άρθρο 6 Δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια. 3

4 ΙΙ. Νομική κατοχύρωση ικανότητας ελευθερίας Δουλεία: η νομική θέση/ κατάσταση ατόμου επί του οποίου ασκούνται δικαιώματα ιδιοκτησίας Ειλωτεία: νομική θέση / κατάσταση ατόμου που είναι υποχρεωμένο βάσει νόμου/εθίμου/σύμβασης να ζει και να εργάζεται σε ακίνητο που ανήκει σε άλλον και να του παρέχει υπηρεσίας (ακόμη και αμειβόμενες) χωρίς να μπορεί να μεταβάλλει αυτοδυνάμως τη νομική του κατάσταση Διεθνείς συμβάσεις για απαγόρευση δουλείας και ειλωτείας Φορείς Μόνο φυσικά πρόσωπα Καμία διαφοροποίηση μεταξύ φυσικών προσώπων βλ. 5 παρ. 3 εδ. 1 και 5 παρ. 2 εδ. 1 Σ Φορείς και αλλοδαποί και ανιθαγενείς Πανανθρώπινο δικαίωμα Εξαιρέσεις μόνο κατά το διεθνές δίκαιο (ά. 5 παρ. 2 υποπαρ. 1 εδ. Β Σ: «Eξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο.» 4

5 Περιορισμοί Δεν αναθεωρείται το 5 παρ. 3 Σ Δεν έχει επιφύλαξη νόμου Επιφύλαξη νόμου μόνο για προσωπική ασφάλεια και προσωπική ελευθερία με στενή έννοια (κίνηση και εγκατάσταση) ΙΙΙ. Προσωπική ασφάλεια Δύο διαστάσεις Προστασία από αυθαίρετη σύλληψη και κράτηση προσωπική ασφάλεια με στενή έννοια Προστασία κατά τον ποινικό κολασμό ποινική κατηγορία, εκδίκαση και επιβολή και έκτιση ποινής Ένα από τα πρώτα δικαιώματα που αναγνωρίσθηκαν ιστορικά! 5

6 Προσωπική ασφάλεια με στενή έννοια Ελευθερία από καταδίωξη, σύλληψη, φυλάκιση και άλλους περιορισμούς της φυσικής ελευθερίας Καταδίωξη: αναζήτηση από κρατικά όργανα με σκοπό τη σύλληψη (όχι ποινική δίωξη) Σύλληψη: η υποβολή προσώπου στη φυσική εξουσία κρατικών οργάνων με σκοπό την προσωρινή έστω στέρηση της ελευθερίας του Υπάγεται η βίαιη προσαγωγή Όχι το σταμάτημα για έλεγχο ταυτότητας, άδειας κυκλοφορίας οχήματος, ακόμη και εάν γίνεται προσαγωγή στο τμήμα για τον έλεγχο και ελευθερώνεται κανείς αμέσως μετά την περάτωση του ελέγχου Ναι η εκτόπιση και η κράτηση κατ οίκον Όχι άλλοι περιορισμοί (προσωπική ελευθερία με στενή έννοια κίνησης και εγκατάστσης) Φυλάκιση: η κράτηση σε χώρο φρουρούμενο από κρατικά όργανα όχι μόνο με την έννοια της ποινής του ΠΔ, αλλά και στο πλαίσιο εφαρμογής κανόνων ΔΔ Φορείς Μόνο φυσικά πρόσωπα Ανεξαρτήτως ιθαγένειας Όχι τριτενέργεια (έναντι ιδιωτών προστασία κατά το ΠΚ) 6

7 Επιφύλαξη νόμου Ά. 5 παρ. 3 εδ. β Σ Περιλαμβάνεται και ο «ουσιαστικός» νόμος Περιορισμοί νομοθέτη: Το απαραβίαστο του πυρήνα: όχι αστυνομικό κράτος Το Σ στο ά. 6 ορίζει προϋποθέσεις σύλληψης προφυλάκισης όχι μόνο για ΠΔ αλλά και γενικά, στο 7 παρ. 1 απαγορεύει τον αναδρομικό ποινικό νόμο και στο 96 παρ. 1 ορίζει ότι οι ποινές επιμετρώνται από Δικαστήρια + νόμιμος δικαστής ά. 8 Σ ΕΣΔΑ: ά. 5 εντονότεροι περιορισμοί απ ό,τι στο Σ Προσωρινή κράτηση Ένταση μεταξύ του θεσμού και του τεκμηρίου αθωότητας (το οποίο συνάγεται από τις διατάξεις του ά. 6 Σ) και το οποίο ισχύει μέχρι την απόδειξη της ενοχής του κατηγορουμένου Προσοχή: τεκμήριο αθωότητας στο ά. 6 παρ. 2 ΕΣΔΑ και στο 14 παρ. 2 ΔΣΑΠΔ/ ά. 28 Σ Όμως: ανακριτικά πλεονεκτήματα Άρα: περιορισμοί και διαδικαστικές προϋποθέσεις 7

8 Προϋποθέσεις σύλληψης και προσωρινής κράτησης 1. Νομοθετική πρόβλεψη δυνατότητας 2. Έκδοση και επίδοση αιτιολογημένου δικαστικού εντάλματος 3. Προσαγωγή στον ανακριτή 4. Ανώτατος χρόνος διάρκειας 5. Κυρώσεις κατά παραβατών 6. Δικαίωμα κρατουμένου να προσφύγει στη δικαιοσύνη 1. Νομοθετική πρόβλεψη (α) Σύλληψη: Όπου επιτρέπεται προσωρινή κράτηση Κακουργήματα και πλημμελήματα επ αυτοφώρω Για επ αυτοφώρω πταίσματα μόνο για ταυτότητα αυτουργού ή άμεση εισαγωγή σε δίκη Όπου έγκληση, να έχει υποβληθεί Βίαιη προσαγωγή (κατηγορούμενου, μάρτυρα, πραγματογνώμονα) να εξετασθεί αμέσως ή εντός ευλόγου χρόνου και να αφεθεί ελεύθερος 8

9 1. Νομοθετική πρόβλεψη (β) Προσωρινή κράτηση εξαιρετικό μέτρο προδικασίας Ά. 282 ΚΠοινΔ : Κακούργημα ή πλημμέλημα που απειλείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 3 μηνών Αποχρώσες (επαρκείς) ενδείξεις ενοχής Απολύτως αναγκαία για την πρόληψη της τέλεσης άλλων κακουργημάτων/πλημμελημάτων και την παρεμπόδιση ιδιαίτερα πιθανής φυγής ή ιδιαίτερα επικίνδυνος κατηγορούμενος Πρόβλημα: προσωπική κράτηση για χρηματική οφειλή Κατά το παρελθόν γινόταν δεκτό ότι οι διατάξεις για την προσωπική ασφάλεια δεν αφορούν τομείς εκτός της ποινικής δικαιοσύνης Η σύγχρονη προσέγγιση: για κάθε τομέα του δικαίου άρα και ως μέσο αναγκαστικής εκτέλεσης Θέμα: αντικειμενική αδυναμία εκπλήρωσης της οφειλής μετατρέπεται σε ποινή / μέσο πίεσης Προσωπική κράτηση για χρέη προς το Δημόσιο διατάσσεται μόνον με δικαστική απόφαση (Ν.1867/1989) Τήρηση της αρχής της αναλογικότητας (αναγκαίο και κατάλληλο μέτρο ενόψει του ύψους της οφειλής και πάντως εφόσον δεν υπάρχει άλλο μέτρο για τη διασφάλιση της είσπραξης) 9

10 2. Ένταλμα Διαταγή σύλληψης ή προσωρινής κράτησης που εκδίδεται από Δικαστή (εγγυήσεις ά Σ) Απαιτείται για όλες τις περιπτώσεις σύλληψης και προσωρινής κράτησης εκτός από τα αυτόφωρα έκδοση και επίδοση κατά τη στιγμή της σύλληψης Απαιτείται και για τη βίαιη προσαγωγή Εφαρμόζεται για οποιαδήποτε σύλληψη / προσωρινή κράτηση ακόμη και εκτός ποινικής δικονομίας Απαιτείται να είναι αιτιολογημένο: όχι μόνο τον ύποπτο αλλά και την πράξη και τις εφαρμοστέες διατάξεις του ΠΚ Αυτόφωρα εγκλήματα Μόνη εξαίρεση τα αυτόφωρα το Σ υιοθετεί καθιερωμένη επιστημονική έννοια 242 παρ. 1 εδ. 1 ΚΠΔ: Στο στάδιο της διάπραξης ή μόλις διαπράχθηκε ευχέρεια του κοινού νομοθέτη στο πλαίσιο της έννοιας Προσοχή: δεν επιτρέπεται υπερβολική διεύρυνση της έννοιας 10

11 Επίδοση εντάλματος Ά. 6 παρ. 1 Σ : πληροφόρηση / άμυνα Να έχει εκδοθεί πριν από Να συμπίπτει χρονικά με σύλληψη /προσωρινή κράτηση (σύγχρονο) Το αργότερο προσαγωγή στην πλησιέστερη επιτόπια αστυνομική αρχή για επίδοση, όπου οδηγείται ο συλλαμβανόμενος και συντάσσεται το σχετικό αποδεικτικό επίδοσης Όχι μόνο κοινοποίηση, αλλά επίδοση Προσαγωγή στον ανακριτή Ά. 6 παρ. 2 και 3 Σ- μόνο ενώπιον Δικαστή 2. Όποιος συλλαμβάνεται για αυτόφωρο έγκλημα ή με ένταλμα προσάγεται στον αρμόδιο ανακριτή το αργότερο μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από τη σύλληψη, αν όμως η σύλληψη έγινε έξω από την έδρα του ανακριτή, η προσαγωγή γίνεται μέσα στον απολύτως αναγκαίο χρόνο για τη μεταγωγή του. O ανακριτής οφείλει, μέσα σε τρεις ημέρες από την προσαγωγή, είτε να απολύσει τον συλληφθέντα είτε να εκδώσει ένταλμα φυλάκισης. H προθεσμία αυτή παρατείνεται για δύο ημέρες, αν το ζητήσει αυτός που έχει προσαχθεί, ή σε περίπτωση ανώτερης βίας που βεβαιώνεται αμέσως με απόφαση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου. 3. Όταν περάσει άπρακτη καθεμία από τις δύο αυτές προθεσμίες, κάθε δεσμοφύλακας ή άλλος, είτε πολιτικός υπάλληλος είτε στρατιωτικός, στον οποίο έχει ανατεθεί η κράτηση εκείνου που έχει συλληφθεί, οφείλει να τον απολύσει αμέσως. ( ) = άμεση συνταγματική υποχρέωση 11

12 Διάρκεια προσωρινής κράτησης Ανώτατα όρια ορίζονται στο Σ προσδιορισμός από νομοθέτη κατά τα λοιπά Ά. 6 παρ. 4 Σ Αναθεώρηση 2001 προσθήκη τελευταίου εδαφίου Οι διατάξεις ισχύουν εν γένει και όχι μόνον για τον ποινικό κολασμό Υποχρεωτική άμεση απόλυση κρατουμένου με τη συμπλήρωση ανώτατου ορίου Κυρώσεις για παράνομη σύλληψη /κράτηση Διατάξεις άμεσης εφαρμογής Η επιβολή κυρώσεων προβλέπεται στο ίδιο το Σ ά. 6 παρ. 3 τελευταίο εδάφιο Ποινική ευθύνη 326 ΠΚ παράνομη κατακράτηση Η προσταγή δεν αίρει τον άδικο χαρακτήρα γιατί υπάρχει συνταγματική επιταγή Αστική ευθύνη τόσο του παραβάτη όσο και του Δημοσίου ( ά. 7 παρ. 4) Πειθαρχική ευθύνη 12

13 Τεκμήριο αθωότητος Κατά την προδικασία βαρύνει η προστασία του κατηγορούμενου από δικαίωμα κοινού για πληροφόρηση Αντισυνταγματικές οι διατάξεις που επιβάλλουν υποχρεωτικά προσωρινή κράτηση Δεσμεύεται η κρατική εξουσία σε όλες τις εκφάνσεις της Φορέας κάθε φυσικό πρόσωπο / αποδέκτης το κράτος αλλά και πχ ΜΜΕ 13