ΤΟ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΤΟ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΙΔΕΡΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ-Α.Μ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΑΘΗΝΑ 2018

2 ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ O κάτωθι υπογεγραμμένος Σιδεράκης Βασίλειος του Αθανασίου, φοιτητής του Τμήματος Λογιστικής, του Α.Ε.Ι. Πειραιά Τ.Τ., πριν αναλάβω την εκπόνηση της Πτυχιακής Εργασίας μου, δηλώνω ότι ενημερώθηκα για τα παρακάτω: «Η Πτυχιακή Εργασία (Π.Ε) αποτελεί προϊόν πνευματικής ιδιοκτησίας τόσο του συγγραφέα, όσο και του Ιδρύματος και θα πρέπει να έχει μοναδικό χαρακτήρα και πρωτότυπο περιεχόμενο. Απαγορεύεται αυστηρά οποιοδήποτε κομμάτι κειμένου της να εμφανίζεται αυτούσιο ή μεταφρασμένο από κάποια άλλη δημοσιευμένη πηγή. Κάθε τέτοια πράξη αποτελεί προϊόν λογοκλοπής και εγείρει θέμα Ηθικής Τάξης για τα πνευματικά δικαιώματα του άλλου συγγραφέα. Αποκλειστικός υπεύθυνος είναι ο συγγραφέας της Π.Ε, ο οποίος φέρει και την ευθύνη των συνεπειών, ποινικών και άλλων, αυτής της πράξης. Πέραν των όποιων ποινικών ευθυνών του συγγραφέα, σε περίπτωση που το Ίδρυμα του έχει απονείμει Πτυχίο, αυτό ανακαλείται με απόφαση της Συνέλευσης του Τμήματος. Η Συνέλευση του Τμήματος με νέα απόφασή της, μετά από αίτηση του ενδιαφερομένου, του αναθέτει εκ νέου την εκπόνηση Π.Ε με άλλο θέμα και διαφορετικό επιβλέποντα καθηγητή. Η εκπόνηση της εν λόγω Π.Ε πρέπει να ολοκληρωθεί εντός τουλάχιστον ενός ημερολογιακού 6μήνου από την ημερομηνία ανάθεσής της. Κατά τα λοιπά εφαρμόζονται τα προβλεπόμενα στο άρθρου 18, παρ. 5 του ισχύοντος Εσωτερικού Κανονισμού.» Ο Δηλών Ημερομηνία 20/06/2018 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ.. 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΣΚΟΠΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Ορισμός του φορολογικού συστήματος Το φορολογικό σύστημα στην Ελλάδα Το φορολογικό σύστημα σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο Κατηγορίες φορολογίας σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο Η έννοια της φοροδιαφυγής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΗ Συνεχόμενες αλλαγές στην φορολογία Σύγκριση φορολογικών συντελεστών των χωρών της ΕΕ με την Ελλάδα ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.47 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1:Έσοδα τακτικού προϋπολογισμού ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2:Άμεσοι φόροι-φόρος εισοδήματος και λοιποί άμεσοι φόροι(δις )...27 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3:Ποσοστό(%) φορολογικών εσόδων και κοινωνικών εισφορών επί του ΑΕΠ στην ΕΕ το ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4:Σύνθεση φορολογικών εσόδων σε Ελλάδα και Ευρωζώνη για το

4 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5:Σύνθεση φορολογικών εσόδων σε Ελλάδα και Ευρωζώνη(%) επί του ΑΕΠ για το ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6:Ανώτατος φορολογικός συντελεστής φυσικών προσώπων..41 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7:Ανώτατος φορολογικός συντελεστής νομικών προσώπων..44 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8:Φόροι στην περιουσία(%) στο σύνολο των φορολογικών εσόδων(2013) στις χώρες του ΟΟΣΑ...46 Κατάλογος εικόνων ΕΙΚΟΝΑ 1:Φορολογικοί παράδεισοι.29 ΕΙΚΟΝΑ 2:Απώλειες ΦΠΑ.39 ΕΙΚΟΝΑ 3:Σύγκριση υψηλού φορολογικού συντελεστή εισοδήματος φυσικών προσώπων μεταξύ Ελλάδας και Ευρωζώνης ΕΙΚΟΝΑ 4: Σύγκριση υψηλού φορολογικού συντελεστή επιχειρήσεων μεταξύ Ελλάδας και Ευρωζώνης Κατάλογος πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 1:Εξέλιξη εσόδων από φόρους και κοινωνικές εισφορές σε Ελλάδα και Ευρωζώνη(%) του ΑΕΠ...35 ΠΙΝΑΚΑΣ 2:Συντελεστές ΦΠΑ στην ΕΕ

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρακάτω εργασία δημιουργήθηκε έχοντας ως στόχο την ανάλυση του φορολογικού συστήματος της Ελλάδας σε σχέση με το φορολογικό σύστημα των χωρών της ΕΕ. Η εργασία επικεντρώνεται στην σύγκριση των φορολογικών εσόδων ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), των εσόδων από τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ), από τον φόρο εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων, καθώς και από τον φόρο ακίνητης περιουσίας και των 28 κρατών μελών της ΕΕ. Χρησιμοποιήθηκαν, επίσης, συγκεκριμένα διαγράμματα, έτσι ώστε να γίνει πιο κατανοητή η διαφορά που υπάρχει στην εφαρμογή των φορολογικών συστημάτων σε κάθε χώρα ξεχωριστά, λόγω διάφορων παραγόντων, όπως είναι η παγκόσμια οικονομική κρίση. Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι το φορολογικό σύστημα στην Ελλάδα εξαιτίας των συνεχών μεταβολών του επιτυγχάνει την τιμωρία των μεσαίων εισοδημάτων, την αύξηση της φοροδιαφυγής, καθιστώντας την χώρα μη ανταγωνιστική. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί τη θεωρητική προσέγγιση της φορολογίας ώστε να γίνουν κατανοητοί οι ορισμοί του φόρου, ο σκοπός της φορολογίας καθώς και οι κατηγορίες της. Στο δεύτερο κεφάλαιο, πραγματοποιείται η θεωρητική προσέγγιση του φορολογικού συστήματος. Επίσης, περιγράφεται τόσο το φορολογικό σύστημα στην Ελλάδα, όσο και στην ΕΕ, αλλά και οι κατηγορίες της φορολογίας που συναντά κανείς σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στο μείζον ζήτημα της φοροδιαφυγής σε εγχώριο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και στην προσπάθεια που γίνεται από κοινού από τα κράτη μέλη της ΕΕ για την πάταξή της. Στο τρίτο κεφάλαιο, γίνεται η σύγκριση της φορολογικής διάρθρωσης σε Ελλάδα και Ευρώπη. Κάτι τέτοιο, βοηθάει στο να γίνουν αντιληπτές οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ και τελικά να καταφέρουμε να προβούμε σε συγκεκριμένα συμπεράσματα. 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ 1.1.ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ Η φορολογία έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα κι εμφανίζεται ως η υποχρέωση που είχαν οι άνθρωποι να καταβάλλουν αντικείμενα ή προϊόντα αξίας σε άρχοντες ή κράτη. Ο άρχοντας της κάθε περιοχής, ο οποίος κατείχε στρατιωτική, και πολιτική εξουσία ή απλά μπορεί να ήταν ένας γαιοκτήμονας στον οποίο οι κάτοικοι της περιοχής απέδιδαν τις εισφορές, κι αυτός στη συνέχεια τις έστελνε στην ανώτατη κρατική αρχή. Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα οι άρχοντες με αντάλλαγμα το δικαίωμα είσπραξης των φόρων μιας επαρχίας για δικό τους όφελος, παρείχαν υπηρεσίες. Μετέπειτα, στη βυζαντινή περίοδο, ο άρχοντας αντικαταστάθηκε απ την κοινότητα η οποία κι αυτή στη συνέχεια απέδιδε στο κράτος. Ένα ακόμα φαινόμενο που παρατηρείται στα βυζαντινά χρόνια είναι ένα αναγνωρισμένο κράτος-στην περίπτωση αυτή τα Σλαβικά κράτη-να αποτελεί τον φορολογούμενο, αντί για έναν απλό πολίτη ή περίοικο και να καταβάλλει υποχρεωτική εισφορά σε ένα άλλο κράτος, μετά από κάποια διμερή συνθήκη που έχει υπογράφει μεταξύ των δύο κρατών, ενώ αυτή συνεχίστηκε και μετά, με το Βυζάντιο να πληρώνει φόρο στην Περσία και την Οθωμανική αυτοκρατορία. Όπως ήταν αναμενόμενο, σχεδόν ταυτόχρονα με την φορολογία, αναπτύχθηκε και το φαινόμενο της φοροδιαφυγής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν ειδικές οργανώσεις, οι οποίες εκτός από την αλλαγή των φόρων, έπρεπε να εξασφαλίζουν την είσπραξή τους αλλά και τον ακριβή υπολογισμό του κάθε φόρου. Επιπρόσθετα, οι οργανώσεις αυτές μπορούσαν να επιδικάσουν ποινές σε φοροφυγάδες. Στην αρχή, οι εισφορές αυτές ήταν ένα μέρος της σοδειάς, όπως συνέβαινε στην αρχαία Αίγυπτο, όπου μετέπειτα αντικαταστήθηκαν με χρήματα. Ωστόσο, ο υπολογισμός σε κάποια κράτη, εξακολουθούσε να γίνεται με βάση την έκταση των κτημάτων του φορολογουμένου μέχρι και μετά τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Πέρα από την φορολογία ένα κράτος μπορεί να εισπράξει χρήματα και μέσω του ελέγχου των μονοπωλίων, όπως για παράδειγμα, επί Όθωνος στην Ελλάδα, με τον έλεγχο 6

7 των ορυχείων στην Χαλκιδική είτε επιβάλλοντας εισφορές σε εμπορικές συναλλαγές που γίνονται εντός των ορίων του. 1.2.ΣΚΟΠΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ Η φορολογία είναι η επιβολή υποχρεωτικών φόρων υπέρ του κράτους. Τα κρατικά έσοδα μέσω των υποχρεωτικών φόρων των φυσικών προσώπων (πολιτών) και νομικών προσώπων, αποτελούν, στη σύγχρονη οικονομία, την σημαντικότερη πηγή των δημοσίων εσόδων. Η φορολογία αποτελεί μια σημαντική δραστηριότητα των δημόσιων φορέων σε όλες τις χώρες, ειδικά στις περισσότερο ανεπτυγμένες, αφού εξασφαλίζει συνήθως περισσότερο από το 90% των εσόδων τους. 1 Φόρος, λοιπόν, ονομάζεται η αναγκαστική εισφορά προς το κράτος χωρίς ειδική αντιπαροχή. Τα κύρια χαρακτηριστικά της έννοιας του φόρου είναι: Η αναγκαστική εισφορά του πολίτη προς το Δημόσιο ή προς νομικά πρόσωπα Η καταβολή φόρου χωρίς ειδικό αντάλλαγμα Το μέσο άσκησης του κράτους της κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής του Η πραγματοποίηση των κρατικών σκοπών. 2 Η διαχρονικότητα του φόρου διακρίνεται και στους σκοπούς που επέβαλλε και επιβάλλει την φορολογία το κράτος στους πολίτες. Κάθε κοινωνία θέτει κάποιους στόχους και σκοπούς για την εύρυθμη λειτουργία και ανάπτυξή της, έχει όμως ένα βασικό οικονομικό πρόβλημα, την σχετική ανεπάρκεια των παραγωγικών πόρων για την υλοποίηση τους. Οι σκοποί αυτοί είναι είτε κοινωνικοί (ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος), είτε οικονομικοί (μείωση ανεργίας), είτε δημοσιονομικοί-ταμιευτικοί (ανάπτυξη χώρας). 1 Γεωργακόπουλος, Θεόδωρος- Πάσχος, Παναγιώτης(2003), Εισαγωγή στην φορολογία, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 2 Φλώρος, Αριστείδης(2004), Φορολογική Λογιστική, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 7

8 Κοινωνικοί σκοποί: Ο φόρος αποβλέπει στην πραγματοποίηση διαφόρων κοινωνικών σκοπών, με τον κυριότερο να είναι η μείωση της οικονομικής ανισότητας των πολιτών. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, το κράτος λαμβάνει τα ακόλουθα μέτρα: -Καθορίζει προοδευτικό συντελεστή για τον φόρο εισοδήματος, έτσι ώστε το μέγεθος του καταβαλλόμενου φόρου να είναι μεγαλύτερο για την ιδιωτικές οικονομίες με μεγαλύτερο εισόδημα σε σχέση με τις οικονομίες που έχουν μικρότερο εισόδημα -Επιβάλλει φόρο με προοδευτικό συντελεστή στην περιουσία των ιδιωτικών οικονομιών -Απαλλάσσει ή επιβαρύνει με χαμηλό συντελεστή τα είδη πρώτης ανάγκης κι επιβαρύνει με υψηλό συντελεστή τα είδη πολυτελείας -Απαλλάσσει πολλές φορές τις μικρότερες επιχειρήσεις από τον ΦΠΑ, έτσι ώστε να γίνεται παραγωγή σε αυτές με χαμηλότερο κόστος Οικονομικοί σκοποί: Ο φόρος είναι κι ένα μέσο άσκησης οικονομικής πολιτικής και πολλές φορές χρησιμοποιείται ως τέτοιο για τον επηρεασμό της οικονομικής δραστηριότητας. Το κράτος παίρνει μέτρα μέσω των οποίων επιδιώκεται η δίκαιη κατανομή του εθνικού εισοδήματος και η οικονομική ανάπτυξη. Επίσης, επιβάλλοντας δασμούς στα εισαγόμενα είδη προστατεύει τα ελληνικά προϊόντα και κατ επέκταση την ελληνική βιομηχανία και θεσπίζει φορολογικά μέτρα τα οποία βοηθούν στην ανάπτυξη υποβαθμισμένων περιοχών της επικράτειας. Ταμιευτικοί-δημοσιονομικοί σκοποί: Το κυριότερο μέσο χρηματοδότησης του Δημοσίου είναι ο φόρος, γι αυτό κι ένας από τους βασικούς σκοπούς ενός κράτους είναι η εξασφάλιση της επάρκειας των φορολογικών εσόδων για την κάλυψη των δημόσιων δαπανών. Σκοπός του φόρου είναι η ανακατανομή των παραγωγικών πόρων της οικονομίας μεταξύ δημόσιου και 8

9 ιδιωτικού τομέα και ειδικότερα η αφαίρεση παραγωγικών πόρων από τον ιδιωτικό τομέα στον δημόσιο, για την παραγωγή δημόσιων αγαθών με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών του κοινωνικού συνόλου ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ Για την αποφυγή των πολλών και διαφορετικών τρόπων φορολόγησης του εισοδήματος των πολιτών κάθε χώρας από διάφορες πηγές, έχει καθιερωθεί ένα ενιαίο φορολογικό σύστημα για δικαιότερη κατανομή των φόρων εισοδήματος. Έτσι λοιπόν, η φορολόγηση γίνεται με τον διαχωρισμό των φόρων. Τα βασικά κριτήρια για την κατανομή των φόρων είναι: 1. Διαχωρισμός σε άμεσους και έμμεσους φόρους 2. Ταξινόμηση με κριτήριο την φορολογική τους βάση 3. Ταξινόμηση με βάση την φορολογούσα αρχή 4. Ταξινόμηση με βάση τον χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή 5. Διαχωρισμός σε προσωπικούς και απρόσωπους φόρους Διαχωρισμός σε άμεσους και έμμεσους φόρους Οι φόροι αυτοί αποτελούν την πιο σημαντική διάκριση, η οποία όμως δεν είναι εύκολη στο να πραγματοποιηθεί. Το πρόβλημα της διάκρισης υπάρχει ιδιαίτερα εάν σαν κριτήριο της διάκρισης αυτής λάβουμε υπόψη μας την δυνατότητα ή μη του φορολογούμενου να μεταθέτει σε άλλους ιδιώτες,με τους οποίους συναλλάσσεται, το φορολογικό βάρος για το οποίο είναι επιβαρυμένος. Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω, θεωρούμε άμεσους φόρους, τους φόρους τους οποίους ο υπόχρεος δεν μπορεί να μεταθέσει. Τέτοιοι φόροι είναι ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων που παρακρατούνται επί των αποδοχών του εργαζομένου ή οι φόροι περιουσίας (ακίνητη περιουσία, μεταβίβαση ακινήτων, κληρονομιών, δωρεών κλπ.). Αντίθετα, έμμεσους φόρους, θεωρούμε τους φόρους τους οποίους ο υπόχρεος έχει τη δυνατότητα να μεταβιβάσει μέρος ή ολόκληρο το ποσό του φόρου σε άλλους ιδιώτες με τους οποίους συναλλάσσεται. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο 3 Γεωργακόπουλος Γ.(2005), Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 9

10 καπνοβιομήχανος που μπορεί να μεταβιβάσει στον καταναλωτή τον φόρο με αντίστοιχη αύξηση του προϊόντος. Όπως αντιλαμβανόμαστε από τα προαναφερθέντα, αυτός ο διαχωρισμός δεν είναι αρκετά δίκαιος και γι αυτό σήμερα δεν επικρατεί αυτή η τάση για τον διαχωρισμό άμεσου κι έμμεσου φόρου, καθώς πολύ απλά κάτω από ορισμένες συνθήκες είναι εφικτό να γίνεται μεταβίβαση των θεωρούμενων άμεσων φόρων και να μην μπορεί να γίνει μεταβίβαση των έμμεσων. Γι αυτό λοιπόν, θεωρούμε ως άμεσους φόρους εκείνους που επιβάλλονται από την φορολογούσα αρχή: επί των στοιχείων που προσδιορίζουν άμεσα τη φοροδοτική ικανότητα του φορολογουμένου, δηλαδή την οικονομική δυνατότητα να πληρώσει φόρους στο δημόσιο και με την πρόθεση να επιβαρύνουν το πρόσωπο που είναι κατά το νόμο υπόχρεο για την πληρωμή του φόρου, π.χ. το φυσικό ή το νομικό πρόσωπο που είναι υπόχρεο να καταβάλλει στο δημόσιο το φόρο εισοδήματος, υφίσταται μείωση του εισοδήματός του. Αντίθετα, έμμεσου φόρους χαρακτηρίζουμε τους φόρους τους οποίους επιβάλλονται από την φορολογούσα αρχή: επί των στοιχείων που αποτελούν ενδείξεις μόνο της φοροδοτικής ικανότητας του φορολογουμένου, όπως είναι οι φόροι κατανάλωσης και με την πρόθεση να επιβαρύνουν τα πρόσωπα με τα οποία συναλλάσσεται ο κατά το νόμο υπόχρεος για την πληρωμή του φόρου στη δημόσιο, π.χ. ο καπνοβιομήχανος είναι κατά το νόμο υπόχρεος να καταβάλει στο δημόσιο τον ειδικό φόρο κατανάλωσης καπνού, ο οποίος όμως δεν υφίσταται μείωση 10

11 στα κέρδη του, γιατί εισπράττει τον φόρο από τους καταναλωτές των τσιγάρων, ανεβάζοντας ανάλογα την τιμή πώλησης του προϊόντος. 4 Ταξινόμηση με κριτήριο την φορολογική τους βάση Αρχικά να αναφέρουμε ότι φορολογική βάση είναι το μέγεθος με βάση το οποίο υπολογίζεται ένας φόρος που πρέπει να καταθέσει ο φορολογούμενος, το οποίο μπορεί να είναι οικονομικό ή μη. 5 Σύμφωνα με το κριτήριο αυτό οι φόροι μπορούν να διακριθούν σε φόρους εισοδήματος, φόρους περιουσίας και φόρους δαπάνης ή καταναλωτικής δαπάνης. Φόροι εισοδήματος: Η φορολογική βάση των φόρων αυτών είναι το εισόδημα που πραγματοποιούν οι ιδιωτικοί φορείς από διάφορες πηγές (ακίνητα, εργασία, μετοχές) σε ορισμένη χρονική περίοδο(συνήθως ετήσια). Οι φόροι αυτοί διακρίνονται αναλόγως τη νομική τους φύση ως φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων και φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων. Στους φόρους εισοδήματος φυσικών προσώπων, η φορολογούσα βάση συμπίπτει με το ετήσιο εισόδημα των φυσικών προσώπων, μετά την αφαίρεση των εξόδων για την πραγματοποίηση του εισοδήματος και ορισμένων άλλων απαλλαγών κι εξαιρέσεων, όπως είναι τα ενοίκια και οι πολύτεκνες οικογένειες. Στους φόρους εισοδήματος νομικών προσώπων από την άλλη, η φορολογούσα βάση είναι το σύνολο των καθαρών κερδών των ανώνυμων εταιρειών. Φόροι περιουσίας: Αυτοί είναι οι φόροι που επιβάλλονται στην φορολογούμενη μονάδα με βάση την αξία ή τον όγκο της περιουσίας, την οποία κατέχει ο φορολογούμενος. Οι 4 Γεωργακόπουλος Γ.(2005), Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 5 Φλώρος Α.(2005), Φορολογική λογιστική-φορολογία εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων-λογιστική και πρακτική αντιμετώπιση, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 11

12 φόροι αυτοί ταξινομούνται σε φόρους κατοχής της περιουσίας και σε φόρους μεταβίβασης. Φόροι κατοχής της περιουσίας: εφόσον το φυσικό ή το νομικό πρόσωπο κατέχει ορισμένη περιουσία δημιουργείται η υποχρέωση να μεταβιβαστεί ένα μέρος αυτής με την μορφή φόρου. Οι φόροι αυτοί διακρίνονται ανάλογα με το που επιβάλλονται (σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα) και αν εκπίπτουν ή όχι και τα λοιπά μέρη της περιουσίας, διακρίνονται σε φόρο καθαρής περιουσίας και σε ονομαστικό φόρο περιουσίας. Ο φόρος καθαρής περιουσίας έχει σαν βάση την καθαρή περιουσιακή θέση του φυσικού προσώπου. Ο φόρος ακίνητης περιουσίας (ΦΜΑΠ ή ΕΤΑΚ) είναι ένας ειδικός φόρος κατοχής της περιουσίας, ο οποίος έχει σαν βάση την αξία ή τον όγκο της ακίνητης περιουσίας των φορολογουμένων. Ο ονομαστικός φόρο περιουσίας επιβάλλεται επί της αξίας όλων των φορολογουμένων (φυσικών ή νομικών προσώπων) χωρίς να αφαιρούνται οι υποχρεώσεις του φορολογουμένου. οι παραπάνω φόροι είναι απρόσωποι, διότι επιβάλλονται επί παντός περιουσιακού στοιχείου, ανεξάρτητα από την φύση του προσώπου (οικόπεδα, κατοικίες, χρεόγραφα). Φόροι μεταβίβασης: οι φόροι αυτοί διακρίνονται σε φόρο μεταβίβασης της περιουσίας με ετεροβαρείς δικαιοπραξίες και σε φόρο που επιβάλλεται κατά τη μεταβίβαση περιουσίας. Στον φόρο μεταβίβασης της περιουσίας με ετεροβαρείς δικαιοπραξίες, η περιουσία του φορολογουμένου αυξάνει όταν ένα άλλο άτομο μεταβιβάζει περιουσία χωρίς αντάλλαγμα. Τέτοιοι φόροι είναι οι φόροι κληρονομιών, οι φόροι δωρεών, οι φόροι γονικών παροχών. Στον φόρο που επιβάλλεται κατά τη μεταβίβαση περιουσίας, ανήκουν οι φόροι μεταβίβασης κάποιου περιουσιακού στοιχείου, όπως είναι οι φόροι μεταβίβασης ακινήτων και οι φόροι επί χρηματιστηριακών συναλλαγών. 12

13 Φόροι δαπάνης ή καταναλωτικής δαπάνης: Οι φόροι αυτοί είναι έμμεσοι φόροι κατανάλωσης, οι οποίοι καταβάλλονται από τους φορολογουμένους για την προμήθεια αγαθών ή υπηρεσιών και διακρίνονται ανάλογα με τον τρόπο που επιβάλλονται. Έτσι, έχουμε τον προσωπικό φόρο επί της δαπάνης, ο οποίος επιβάλλεται στη συνολική δαπάνη που πραγματοποιεί ο φορολογούμενος και τον φόρο επί των προϊόντων, ο οποίος επιβάλλεται ανά μονάδα ή κατά αξία παραγόμενων ή εισαγόμενων προϊόντων και οι όποιοι φόροι επιβαρύνουν συνολικά ή μερικώς τους τελικούς καταναλωτές. Υπόχρεος για τον φόρο αυτό είναι συνήθως ο παραγωγός, ο εισαγωγέας ή ο έμπορος, ο οποίος και τον καταβάλλει τελικά στο δημόσιο. Συνήθως οι φόροι δαπάνης επηρεάζουν με τον ίδιο συντελεστή όλες τις επιχειρήσεις ανεξάρτητα από τον κύκλο εργασιών τους. Ο φόρος αυτός με τη σειρά του διακρίνεται σε γενικούς φόρους δαπάνης και ειδικούς φόρους δαπάνης. Οι γενικοί φόροι δαπάνης συνίστανται στην επιβολή ενός ενιαίου φορολογικού συντελεστή σε όλα τα προϊόντα τα οποία διατίθενται στην αγορά. Τέτοιοι φόροι είναι τα τέλη χαρτόσημου, ο φόρος κύκλου εργασιών, ο φόρος κατανάλωσης. Ο σπουδαιότερος όλων είναι ο φόρος προστιθέμενης αξίας(φπα). Απ την άλλη οι ειδικοί φόροι δαπάνης επιβάλλονται επί της παραγωγής ή πώλησης ορισμένων μόνο αγαθών κατ αξία ή κατά μονάδα προϊόντος. Τέτοιοι φόροι είναι ο φόρος καπνού, ο φόρος υγρών καυσίμων, ο φόρος μπύρας και οινοπνευματωδών ποτών, τα τέλη ταξινόμησης αυτοκινήτων, τα τέλη κυκλοφορίας αυτοκινήτων και άλλα. 6 Φόρος Προστιθέμενης Αξίας(ΦΠΑ): Ο λόγος για τον οποίο θα πρέπει να αναλυθεί ο συγκεκριμένος φόρος εκτενέστερα, αποδίδεται στο γεγονός ότι αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς φόρους που επιβλήθηκε απ το «Παράγωγο Δίκαιο» του κοινοτικού δικαίου στα μέλη της ΕΕ. Ο φόρος αυτός καθιερώθηκε στην Ελλάδα την 1 η Ιανουαρίου του 1987 κι εφαρμόστηκε με συντελεστή 6% στα είδη κατανάλωσης, 13% για τις υπηρεσίες και 6 Γεωργακόπουλος, Θεόδωρος- Πάσχος, Παναγιώτης(2003), Εισαγωγή στην φορολογία, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 13

14 36% για τα είδη πολυτελείας. 7 Συνεπώς, πρόκειται για έναν φόρο δαπάνης και συνηθέστερα της καταναλωτικής δαπάνης. Το κύριο χαρακτηριστικό του φόρου αυτού είναι ότι οι υποκείμενοι στο φόρο υποχρεούνται να αποδίδουν στο δημόσιο το ποσό του φόρου που αναλογεί στην αξία που προστίθεται σε κάθε προϊόν και στο ποσό που αναλογεί με την αξία πωλήσεως του προϊόντος. Στην πραγματικότητα για τον υπολογισμό του εφαρμόζεται ο συντελεστής στις συνολικές πωλήσεις της επιχείρησης αν αφαιρεθεί όμως ο φόρος που αναλογεί στην αγορά πρώτων υλών και υπηρεσιών. Κατά αυτό τον τρόπο, το ποσό που τελικά καταβάλλεται απ την επιχείρηση στο δημόσιο ταμείο είναι εκείνο που αντιστοιχεί στην προστιθέμενη αξία του. Ο ΦΠΑ υιοθετήθηκε από τις χώρες που υπάγονται στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα(ΕΟΚ) κι αυτό γιατί παρουσιάζει 3 σημαντικά πλεονεκτήματα. 1 ον )επιβαρύνει τα προϊόντα μόνο μια φορά κι αυτό σύμφωνα με την προστιθέμενη αξία, 2 ον )επιτρέπει την εξίσωση της επιβράδυνσης των εισαγόμενων και των εγχώρια παραγόμενων προϊόντων και 3 ον )απαλλάσσει εντελώς τα κεφαλαιουχικά αγαθά, κάτι το οποίο οδηγεί σε αύξηση των επενδύσεων που είναι απαραίτητες για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Ταξινόμηση με βάση την φορολογούσα αρχή Οι φόροι μπορούν να διακριθούν ανάλογα με το ποιος δημόσιος φορέας επιβάλλει το φόρο σε: α)κρατικούς Φόρους ή Φόρους Κεντρικής Διοίκησης, δηλαδή φόρους που επιβάλλονται απ την κυβέρνηση, β)εισφορές στην κοινωνική ασφάλιση, δηλαδή φόρους που καταβάλλονται σε οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης, όπως ΙΚΑ κλπ και αποτελούν την σημαντικότερη πηγή φόρου του δημοσίου και γ) Δημοτικούς και Κοινοτικούς φόρους οι οποίοι επιβάλλονται από τους οργανισμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως δημοτικά τέλη, αλλά και φόροι σε λοιπά νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. 8 Ταξινόμηση με βάση τον χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή Ως φορολογικό συντελεστή ορίζουμε το ποσό του φόρου που αντιστοιχεί σε κάθε μονάδα φορολογικής βάσης και διακρίνεται σε Μέσο Φορολογικό Συντελεστή 7 Διγκαβέ, Κώστας(1998), Ελληνικό και Διεθνές Αλμανάκ, Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη, Αθήνα 8 Γεωργακόπουλος, Θεόδωρος- Πάσχος, Παναγιώτης(2003), Εισαγωγή στην φορολογία, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 14

15 (ΜΦΣ) και σε Οριακό Φορολογικό Συντελεστή(ΟΦΣ). Όταν ο λόγος φορολογικής επιβάρυνσης προς την φορολογική βάση αναφέρεται στα επίπεδα, τότε μας δίνει το Μέσο Φορολογικό Συντελεστή. Όταν ο λόγος φορολογικής επιβάρυνσης προς την φορολογική βάση αναφέρεται στις μεταβολές αυτών των μεταβλητών, τότε ο λόγος μας δίνει τον Οριακό Φορολογικό Συντελεστή. 9 Ανάλογα με τον χαρακτήρα του μέσου φορολογικού συντελεστή, οι φόροι διακρίνονται σε αναλογικούς, προοδευτικούς και αντιστρόφως προοδευτικούς. Αναλογικοί φόροι: είναι οι φόροι που επιβαρύνουν την φορολογική μονάδα με τον ίδιο μέσο φορολογικό συντελεστή, ανεξάρτητα από το μέγεθος της φορολογικής βάσης. Όταν οη φορολογία είναι αναλογική, ο ΜΦΣ παραμένει σταθερός καθώς μεταβάλλεται η φορολογική βάση. Τα φορολογικά έσοδα αυξάνουν με σταθερό ρυθμό καθώς αυξάνει η φορολογική βάση. 10 Προοδευτικοί φόροι: είναι οι φόροι των οποίων ο ΜΦΣ αυξάνει, καθώς αυξάνεται η φορολογική βάση. Έτσι, η φορολογούσα αρχή αφαιρεί με τον φόρο, μεγαλύτερο ποσοστό της φορολογικής βάσης από τα άτομα που κατέχουν μεγαλύτερη βάση(εισόδημα, περιουσία και δαπάνη) και μικρότερο ποσοστό από τα άτομα που έχουν μικρότερη βάση. Καθώς λοιπόν αυξάνεται η φορολογική βάση, ο ΜΦΣ αυξάνει με σταθερό ρυθμό την προοδευτικότητα του φόρου και γι αυτό την ονομάζουμε σταθερή. Όταν αυξάνεται με αύξοντα ρυθμό, την ονομάζουμε αύξουσα,ενώ όταν αυξάνεται με φθίνοντα ρυθμό, την ονομάζουμε φθίνουσα. Βέβαια, στην πράξη η μεταβολή δεν είναι συνεχής αλλά ο φορολογικός συντελεστής αλλάζει, καθώς η φορολογική βάση διαιρείται σε κλιμάκια. Κάθε κλιμάκιο φορολογείται με υψηλότερο συντελεστή απ ότι το αμέσως προηγούμενο. Αυτοί οι συντελεστές είναι οι οριακοί που μας δείχνουν με ποιο ποσοστό του επιπλέον εισοδήματος φορολογείται. Οι οριακοί συντελεστές ορίζονται από τη νομοθεσία και οι μέσοι προκύπτουν από τον λόγο του αθροίσματος 9 Γεωργακόπουλος Γ.(2005), Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 10 Γεωργακόπουλος, Θεόδωρος- Πάσχος, Παναγιώτης(2003), Εισαγωγή στην φορολογία, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 15

16 των ποσών του φόρου στα επιμέρους κλιμάκια δια το άθροισμα των κλιμακίων. Ο φόρος για κάθε κλιμάκιο είναι αναλογικός, αφού για όλο το φάσμα των εισοδημάτων που ανήκουν σε κάποιο από τα κλιμάκια υπάρχει ενιαίο ποσοστό φορολογίας. Αντίστροφα προοδευτικοί: είναι οι φόροι που έχουν την ιδιότητα να μειώνουν τον ΜΦΣ, καθώς αυξάνεται η φορολογική βάση, κι επομένως και η φορολογική επιβάρυνση. Δηλαδή, σε αυτή την περίπτωση ο ΜΦΣ είναι μεγαλύτερος από τον οριακό. Βέβαια αυτοί οι φόροι είναι σπάνιοι, όμως μερικοί φόροι αν και αναλογικοί ως προς την φορολογική βάση που επιβάλλονται, γίνονται στην πράξη αντιστρόφως προοδευτικοί, εάν η φορολογική βάση εκφραστεί σαν ποσοστό μιας εναλλακτικής φορολογικής βάσης. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι φόροι κατανάλωσης και μάλιστα οι ειδικοί. Διαχωρισμός σε προσωπικούς και απρόσωπους φόρους Προσωπικοί φόροι: στην κατηγορία αυτή η φορολογούσα αρχή έρχεται σε άμεση επαφή με τον φορολογούμενο, με την έννοια ότι λαμβάνονται υπόψη όλα τα προσωπικά στοιχεία του(εισόδημα, περιουσία, οικογενειακή κατάσταση, χρέη). Εδώ υπάγεται ο φόρος κληρονομιών, ο φόρος εισοδήματος, ο προσωπικός φόρος δαπάνης. Απρόσωποι φόροι: επιβάλλονται σε συναλλαγές και όχι σε πρόσωπα. Επομένως, οι απρόσωπο φόροι στους οποίους ανήκουν οι φόροι κατανάλωσης, δεν λαμβάνουν υπόψη τις προσωπικές συνήθειες του φορολογουμένου. 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Οι δημόσιοι φορείς για να πετυχαίνουν καλύτερα τις πολλαπλές επιδιώξεις τους, επιβάλλουν συνήθως περισσότερους από έναν φόρους. Αυτό είναι αναγκαίο, επειδή κάποιοι φόροι είναι περισσότερο αποτελεσματικοί στην πραγματοποίηση 11 Φλώρος Α.(2005), Φορολογική λογιστική-φορολογία εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων-λογιστική και πρακτική αντιμετώπιση, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 16

17 ορισμένων στόχων των δημόσιων φορέων, ενώ άλλοι φόροι είναι πιο αποτελεσματικοί στην πραγματοποίηση άλλων στόχων. Συνεπώς, οι διάφορες κατηγορίες φόρων εμφανίζουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, και γι αυτό τον λόγο πρέπει να συνδυάζονται κατάλληλα, άστε να ελαχιστοποιούνται τα μειονεκτήματα της φορολογίας και να μεγιστοποιούνται τα πλεονεκτήματά της. 2.1.Ορισμός του φορολογικού συστήματος Οι διάφοροι φόροι που επιβάλλει μια χώρα σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία κάθε φορά, αποτελούν το φορολογικό της σύστημα. Παρόλο που οι περισσότερες χώρες επιβάλλουν ανάλογους φόρους, τα φορολογικά συστήματα των διάφορων χωρών διαφέρουν μεταξύ τους γιατί το φορολογικό σύστημα κάθε χώρας εξαρτάται από διάφορους οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες. Σημαντικές, όμως, διαφορές στη διάρθρωση των φορολογικών συστημάτων παρατηρούνται ανάμεσα στις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Μερικές από τις διαφορές αυτές είναι η οργάνωση των οικονομικών υπηρεσιών, η λογιστική οργάνωση των επιχειρήσεων και η τάση των φορολογουμένων προς την φοροδιαφυγή. 2.2.Το φορολογικό σύστημα στην Ελλάδα Το ελληνικό φορολογικό σύστημα περιλαμβάνει μια ευρεία κατηγορία φόρων. Ορισμένοι από τους φόρους αυτούς έχουν ως βάση το εισόδημα, άλλοι έχουν την περιουσία ενώ άλλοι έχουν ως βάση τη δαπάνη και κυρίως την καταναλωτική δαπάνη. Οι περισσότεροι φόροι επιβάλλονται υπέρ του κράτους, ορισμένοι υπέρ των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης ενώ άλλοι υπέρ των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ο βασικότερος από άποψη εσόδων φόρων στη χώρα μας είναι ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας. Σύμφωνα με στοιχεία από εισηγητικές εκθέσεις που έχουν πραγματοποιηθεί για τον οικονομικό προϋπολογισμό της τελευταίας δεκαετίας, διαπιστώνουμε ότι ο ΦΠΑ αποφέρει το 55%των εσόδων από έμμεσους φόρους και το 1/3 περίπου των συνολικών φορολογικών εσόδων του κράτους. Ακολουθεί ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων που αποφέρει το 46% των εσόδων του κράτους από άμεσους φόρους και το 18 % των συνολικών φορολογικών εσόδων του. Τρίτος, από άποψη εσόδων, είναι ο φόρος υγρών καυσίμων που αποφέρει το 18% περίπου των εσόδων του κράτους από έμμεσους φόρους και το 17

18 11% των συνολικών φορολογικών του εσόδων. Σημαντικά ποσοστά των συνολικών εσόδων αποφέρουν επίσης ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων, ο φόρος καπνοβιομηχανικών προϊόντων και οι λοιποί ειδικοί φόροι κατανάλωσης ενώ η απόδοση των άλλων φόρων είναι σχετικά μικρότερη Το φορολογικό σύστημα σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο Η φορολογία συνιστά κεντρικό στοιχείο της εθνικής κυριαρχίας. Με τα φορολογικά έσοδα οι κυβερνήσεις εξασφαλίζουν τους αναγκαίους πόρους για την ύπαρξη και την αποτελεσματική λειτουργία τους. Η φορολογία πρέπει, πρωτίστως, να είναι δίκαιη. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο να επιτευχθεί και σε εθνικό επίπεδο, γι αυτό και είναι πραγματική πρόκληση όταν πρόκειται για διασυνοριακές δραστηριότητες. Η φορολογική νομοθεσία δεν πρέπει να παρέχει στις επιχειρήσεις μιας χώρας αθέμιτο πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών τους σε άλλες χώρες. Επιπλέον, η φορολογική νομοθεσία μιας χώρας, δεν πρέπει να επιτρέπει στους πολίτες της να αποφεύγουν την φορολόγηση τους σε άλλη χώρα. Για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν συμφωνήσει σε μια σειρά κανόνων. Καθώς ο αριθμός των εταιρειών και των φυσικών προσώπων που δραστηριοποιούνται σε περισσότερες από μία χώρες αυξάνεται συνεχώς, καθίσταται ευκολότερη η χρήση νόμιμων μέσων για την καταβολή του ελάχιστου δυνατού φόρου(«φοροαποφυγή») ή για την μη καταβολή φόρου(«φοροδιαφυγή»). Τα προβλήματα αυτά είναι αδύνατο να τα επιλύσει η κάθε χώρα μόνη της. Έτσι, τα τελευταία χρόνια τα κράτη μέλη της ΕΕ συνεργάζονται στενότερα για να αντιμετωπίσουν την φοροαποφυγή και την φοροδιαφυγή, ώστε να διασφαλίσουν δίκαια φορολογικά συστήματα. Η ευρωπαϊκή εσωτερική αγορά, γνωστή και ως ενιαία αγορά, επιτρέπει στους πολίτες και τις επιχειρήσεις να κυκλοφορούν και να συναλλάσσονται ελεύθερα και στα 28 κράτη μέλη της ΕΕ. Ωστόσο, το γεγονός ότι συνυπάρχουν διαφορετικά φορολογικά συστήματα, εξακολουθεί να δημιουργεί δυσκολίες στους πολίτες και τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε διασυνοριακό επίπεδο. Σε κάποιες περιπτώσεις δεν αποκλείεται η φορολογική νομοθεσία να παραβλέπει διακριτική 12 Γεωργακόπουλος, Θεόδωρος- Πάσχος, Παναγιώτης(2003), Εισαγωγή στην φορολογία, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 18

19 μεταχείριση σε βάρος των αλλοδαπών φορολογουμένων ή των εισοδημάτων αλλοδαπής προέλευσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις πάντως, υπάρχει ενωσιακή νομοθεσία που αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Σε άλλες περιπτώσεις, οι ιδιώτες και οι επιχειρήσεις μπορεί να υφίστανται φορολογικές επιβαρύνσεις και άλλες υποχρεώσεις συμμόρφωσης σε καθεμιά από τις χώρε στις οποίες δραστηριοποιούνται, με αποτέλεσμα την πολύ υψηλή συνολική φορολόγησή τους. Το πρόβλημα αυτό δεν μπορεί να επιλυθεί βάση της ισχύουσας ενωσιακής νομοθεσίας κι επομένως απαιτείται στενή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών. 2.4.Κατηγορίες φορολογίας σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο Οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν σε γενικές γραμμές την ευχέρεια να σχεδιάζουν τα φορολογικά τους συστήματα με βάση τις εθνικές τους προτεραιότητες, ωστόσο όμως υποχρεούνται να τηρούν ορισμένες θεμελιώδεις αρχές, όπως η απαγόρευση των διακρίσεων και ο σεβασμός της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της εσωτερικής αγοράς. Συμπληρωματικά, η ΕΕ έχει θεσπίσει διαδικασίες συνεργασίας κι ένα νομικό πλαίσιο το οποίο διασφαλίζει την δίκαιη και αποτελεσματική φορολόγηση των διασυνοριακών δραστηριοτήτων στην ΕΕ. Για να τεθεί σε ισχύ κάποια φορολογική νομοθεσία σε επίπεδο ΕΕ απαιτείται ομοφωνία των κρατών μελών. Με αυτόν τον τρόπο, διασφαλίζεται ότι λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα κάθε κράτους μέλους της ΕΕ. Διαχωρισμός σε άμεσους και έμμεσους φόρους Σε αυτή την κατηγορία φόρων, ουσιαστικά γίνεται διάκριση ανάμεσα στην άμεση και στην έμμεση φορολογία. Οι άμεσοι φόροι επιβάλλονται σε φυσικά πρόσωπα, εταιρείες, οντότητες ή ακίνητα, όπως π.χ. ο φόρος εισοδήματος ή ο φόρος εταιρειών. Αντίθετα, οι έμμεσοι φόροι επιβάλλονται σε συναλλαγές όπως ο ΦΠΑ που επιβάλλεται στην πώληση αγαθών και υπηρεσιών ή ο ειδικός φόρος κατανάλωσης που επιβάλλεται στα οινοπνευματώδη και στον καπνό. Το νομοθετικό έργο στον τομέα της άμεσης φορολογίας αποσκοπεί αποκλειστικά και μόνο στην μεγαλύτερη εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατών μελών της ΕΕ. Περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα αναγκαία μέτρα για την βελτίωση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ και την αντιμετώπιση κοινών 19

20 διασυνοριακών προκλήσεων, όπως είναι η φοροδιαφυγή. Αντίθετα, στους έμμεσους φόρους η ΕΕ εφαρμόζει αυστηρότερες νομοθεσίες, ώστε να υπάρξει εναρμόνιση μεταξύ των κρατών μελών αλλά και κάποιο κοινό σημείο αναφοράς, ειδικότερα στον ΦΠΑ. Με τον τρόπο αυτό, στοχεύει στην εξάλειψη του ανταγωνισμού μεταξύ των χωρών που αυξάνονται ραγδαία κατά τα τελευταία χρόνια λόγω της διαφορετικότητας των φορολογικών συντελεστών αλλά και των αναγκών της εκάστοτε χώρας, ώστε να παρέχει στις επιχειρήσεις κάθε χώρας αθέμιτο πλεονέκτημα. Ταξινόμηση με κριτήριο την φορολογική τους βάση Σ αυτή την κατηγορία φόρων κατατάσσονται ο φόρος εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων, ο φόρος περιουσίας και ο φόρος ειδικής κατανάλωσης. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της 19 ης Δεκεμβρίου 2006, με τίτλο «Συντονισμός των συστημάτων άμεσης φορολογίας των κρατών μελών στην εσωτερική αγορά», γίνεται μια προσπάθεια με σκοπό την «ισορροπία» της άμεσης φορολογίας των κρατών που ανήκουν στην ΕΕ. Μ αυτό τον τρόπο η ΕΕ στοχεύει στην αποφυγή της διπλής φορολόγησης, της φοροαποφυγής αλλά και στη μείωση κόστους που προκύπτει απ την προσπάθεια για συμμόρφωση όσων δεν ανταποκρίνονται θετικά στις διατάξεις των διαφορετικών φορολογικών συστημάτων. Παρόλα αυτά υπάρχει η πιθανότητα μέσω αυτών των προσπαθειών να μην εξυπηρετούνται ουσιαστικά οι πολίτες κάθε χώρας, με αποτέλεσμα να προκύψουν ορισμένα προβλήματα. Για παράδειγμα, σε περίπτωση που ένα φυσικό πρόσωπο αποκτά χρήματα από κληρονομιά ή από οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα σε δυο ή παραπάνω χώρες που ανήκουν στην ΕΕ, υποχρεούται σε πολλές περιπτώσεις να αποδίδει φόρους σε παραπάνω από μια χώρες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε να εξετάζει τις εθνικές φορολογικές διατάξεις που διέπουν τους διασυνοριακούς και τους διακινούμενους εργαζομένους. Όσον αφορά την φορολογία νομικών προσώπων, η Επιτροπή εστίασε σε συγκεκριμένα μέτρα που είναι απαραίτητα για την ολοκλήρωση της εσωτερικής ενιαίας αγοράς. Η φορολογία εταιρειών είναι άλλος ένας τομέας στον οποίο τα 20

21 κράτη μέλη της ΕΕ θεσπίζουν τα ίδια τους φορολογικούς τους κανόνες. Υπάρχουν, όμως, ορισμένες πτυχές της φορολογίας εταιρειών οι οποίες απαιτούν μια προσέγγιση σε επίπεδο ΕΕ για την άρση των εμποδίων στην εσωτερική αγορά, τη διασφάλιση του υγιούς φορολογικού ανταγωνισμού και την αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων, όπως η εταιρική φοροαποφυγή. Η ενωσιακή νομοθεσία για την φορολογία εταιρειών δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην κατάργηση της διπλής φορολογίας, του φαινομένου δηλαδή φορολόγησης μιας εταιρείας δύο (ή περισσότερες) φορές για το ίδιο εισόδημα από διαφορετικά κράτη μέλη. Εξίσου μεγάλη έμφαση δίνεται σε θέσπιση αυστηρότερης ενωσιακής αλλά κι εθνικής νομοθεσίας για την φορολογία εταιρειών προκειμένου να περιοριστούν φαινόμενα όπως ο φορολογικός σχεδιασμός, η μεταφορά κερδών και η κατάχρηση νομοθεσίας. Π.χ. λαμβάνονται μέτρα που αποσκοπούν στη μεγαλύτερη διαφάνεια των αποφάσεων που εκδίδονται για διασυνοριακές φορολογικές διαφορές. Η τρίτη κατηγορία φόρων ως προς την φορολογική βάση αποτελείται από τον φόρο περιουσίας. Ο φόρος αυτός ποικίλει από χώρα σε χώρα και διαμορφώνεται σύμφωνα με τις ανάγκες της κάθε χώρας. Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) και Φόροι ειδικής κατανάλωσης Στη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου φορολογικού συστήματος αποτελούν σημαντικό ρόλο ο ΦΠΑ, καθώς και οι φόροι ειδικής κατανάλωσης. ΦΠΑ: μέχρι την δεκαετία του 1970 κάθε κράτος μέλος της ΕΕ είχε το δικό της σύστημα φορολόγησης της παραγωγής και της κατανάλωσης αγαθών και υπηρεσιών, κάτι που δημιουργούσε τεράστια εμπόδια στη διασυνοριακή επιχειρηματική δραστηριότητα και στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό μεταξύ προμηθευτών. Το 1977 η κατάσταση άλλαξε προς το καλύτερο. Τα κράτη μέλη της ΕΕ συμφώνησαν να εφαρμόζουν ένα κοινό σύνολο φορολογικών διατάξεων για τα αγαθά και τις υπηρεσίες κι ένα γενικό πλαίσιο φορολογικών συντελεστών. Η συμφωνία αυτή σηματοδότησε την έναρξη της εφαρμογής του συστήματος ΦΠΑ στην ΕΕ. Ο ΦΠΑ είναι ένας φόρος κατανάλωσης που επιβάλλεται στην πλειονότητα των αγαθών και των υπηρεσιών που πωλούνται στην ΕΕ. Βάσει του ευρωπαϊκού συστήματος ΦΠΑ, ο φόρος επί των αγαθών ή των υπηρεσιών 21

22 βαραίνει μόνο τον τελικό καταναλωτή. Οι επιχειρήσεις, που αποτελούν μέρος της αλυσίδας εφοδιασμού, υποχρεούνται κατά κανόνα να χρεώνουν ΦΠΑ κατά τη μεταπώληση στον επόμενο κρίκο της αλυσίδας. Ωστόσο, δικαιούνται έκπτωση του ΦΠΑ επί του κόστους των πρώτων υλών κι άλλων αγαθών ή υπηρεσιών που χρησιμοποίησαν οι ίδιες. Ο ΦΠΑ αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων για τους εθνικούς προϋπολογισμούς. Αυτό το κοινό σύστημα φορολόγησης αγαθών και υπηρεσιών έχει, επίσης, τεράστια σημασία για την εσωτερική αγορά. Επιπρόσθετα, τα κράτη μέλη συνεργάζονται για τη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού φορολογικού συστήματος ΦΠΑ, το οποίο θα εξαρτάται από την χώρα προορισμού των αγαθών και υπηρεσιών και θα διασφαλίζει ότι τα φορολογικά έσοδα θα εισπράττονται από το κράτος μέλος στο οποίο βρίσκεται ο καταναλωτής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται, επίσης, για την καλύτερη εφαρμογή του ΦΠΑ στις ανάγκες της εσωτερικής αγοράς, καθώς και για την απλούστευσή του με διάφορες μεθόδους, όπως να έχουν οι εταιρείες το δικαίωμα να υποβάλλουν κοινές δηλώσεις ΦΠΑ και να εκπληρώνουν το σύνολο των φορολογικών υποχρεώσεων τους σε μια χώρα. Φόροι ειδικής κατανάλωσης: είναι έμμεσοι φόροι επί της παραγωγής, πώλησης ή χρήσης ορισμένων προϊόντων, όπως τα οινοπνευματώδη ποτά, τα προϊόντα καπνού και τα ενεργειακά προϊόντα(καύσιμα κίνησηςθέρμανσης, δηλαδή πετρέλαιο, βενζίνη, ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο, γαιάνθρακας και οπτάνθρακας). Με την καθιέρωση της εσωτερικής αγοράς το 1993, καταργήθηκαν οι φορολογικοί έλεγχοι στα σύνορα των κρατών μελών της ΕΕ. Γι αυτό το λόγο τα κράτη μέλη συμφώνησαν σε κάποιους κοινούς κανόνες για να διευκολύνουν το διασυνοριακό εμπόριο των προϊόντων αυτών και παράλληλα να περιορίσουν τα περιθώρια στρεβλώσεων. Η νομοθεσία για τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης αφορά μεταξύ άλλων: α)τους κατώτατους συντελεστές που υποχρεούνται να εφαρμόζουν τα κράτη μέλη, β)το πεδίο εφαρμογής πιθανών εξαιρέσεων και γ)γενικούς κανόνες για την παραγωγή, την αποθήκευση και την μεταφορά των αγαθών αυτών εντός 22

23 της ΕΕ. Μπορεί, ακόμη, να στηρίζει και άλλες πολιτικές, όπως την πολιτική για τον περιορισμό του καπνίσματος, καθώς επίσης να στηρίζει και άλλες ειδικές διατάξεις για κλάδους ή περιοχές που μειονεκτούν, όπως μειωμένους συντελεστές. Τέλος, άλλος ένας σπουδαίος φόρος είναι η φορολογία των αυτοκινήτων. Είναι ένας φόρος που εφαρμόζεται σε κάθε κράτος μέλος με διαφορετικό τρόπο, καθώς η ΕΕ δεν έχει ορίσει κάποιο νομοθετικό πλαίσιο που θα πρέπει να ακολουθούν. Η ΕΕ έχει δημοσιεύσει έγγραφα στα οποία διευκρινίζονται οι συνέπειες του γενικού ενωσιακού δικαίου, όσον αφορά τις εθνικές διατάξεις περί φορολογίας των αυτοκινήτων που μεταφέρονται από ένα κράτος μέλος σε ένα άλλο. Διατύπωσε, επίσης, συστάσεις με σκοπό τη βελτίωση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, ιδίως των αποφυγή της διπλής φορολογίας των αυτοκινήτων που μεταφέρονται από ένα κράτος μέλος σ ένα άλλο και την άρση των εμποδίων για τη διασυνοριακή ενοικίαση αυτοκινήτων. Η κοινωνική ασφάλιση σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο Απ την 1 η Μαΐου 2010 άρχισε να ισχύει ο κανονισμός 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου. Σύμφωνα με αυτόν, τα κράτη μέλη ενεργούν και αποφασίζουν μεμονωμένα για τη δημιουργία συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, καθώς δε ορίζεται κάποιο θεσμικό πλαίσιο από την ΕΕ. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι κάθε χώρα καλείται να αποφασίσει τα επίπεδα παροχών που αναλογούν στους δικαιούχους κοινωνικής ασφάλισης. Παρόλα αυτά, η νομοθεσία που έχει ορίσει η ΕΕ έχει ως στόχο την κάλυψη των αναγκών των εργαζομένων, ακόμα κι αν αυτοί μεταναστεύσουν σε άλλη χώρα της ΕΕ. Τότε το άτομο δεν χάνεις την κάλυψη της ασφάλειας του, αρκεί ο ασφαλιζόμενος να είναι κάθε φορά ασφαλισμένος σε μια μόνο χώρα. Ο εργαζόμενος, δηλαδή, θα πρέπει να αποδίδει τις εισφορές από την κοινωνική ασφάλιση, μόνο στην χώρα που ζει κι εργάζεται κάθε φορά. Υπάρχει στο σημείο αυτό μια εξαίρεση, όταν ο εργαζόμενος απασχολείται και σε κάποια άλλη χώρα σε χρονικό διάστημα μικρότερο των δύο χρόνων, όπου οι εισφορές του καταβάλλονται στην χώρα που ήταν αρχικά τοποθετημένος. Όταν κάποιος εργαζόμενος απασχολείται ταυτόχρονα σε παραπάνω από μια χώρες, τότε θα 23

24 πρέπει να καταβάλλει τις εισφορές που αναλογούν στην καθεμιά, σύμφωνα με τη νομοθεσία τους. Τα σημεία πάνω στα οποία εφαρμόζονται οι κανονισμοί της ΕΕ για την στήριξη των εργαζομένων είναι οι περιπτώσεις ασθένειας, μητρότητας και πατρότητας, ηλικιωμένων(π.χ. σύνταξη), αναπηρίας, θανάτου, ανεργίας, οικογενειακών παροχών, εργατικών ατυχημάτων, επαγγελματικής ασθένειας. 2.5.Η έννοια της φοροδιαφυγής Επειδή οι φόροι αποτελούν μονομερείς παροχές των ιδιωτικών φορέων στους δημόσιους φορείς και δεν συνδυάζονται με αντίστοιχη ειδική αντιπαροχή των τελευταίων, η επιβολή τους προκαλεί αντιδράσεις από την πλευρά των φορολογουμένων, οι οποίες έχουν σκοπό να περιορίσουν την φορολογική τους υποχρέωση. Οι αντιδράσεις αυτές ασκούν διάφορες επιδράσεις, τόσο οικονομικές, όσο και κοινωνικές, γιατί οδηγούν σε κατανομή της φορολογικής επιβάρυνσης διαφορετική από εκείνη που προβλέπεται από την φορολογική νομοθεσία. Η κυριότερη απ τις αντιδράσεις αυτές είναι η φοροδιαφυγή. Η φοροδιαφυγή, λοιπόν, είναι κάθε παράνομη πράξη ή παράλειψη του φορολογουμένου με την οποία επιδιώκεται μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης ή αποφυγή καταβολής φόρου. 13 Η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα Το ακριβές μέγεθος της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα δεν είναι εύκολο να μετρηθεί, αλλά σύμφωνα με διάφορες έρευνες και μελέτες που διενεργούνται, μας δείχνουν ότι κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα. Σύμφωνα, λοιπόν, με μελέτες διαπιστώνουμε τα εξής: Τα διαφυγόντα έσοδα από την φοροδιαφυγή των φυσικών προσώπων κυμαίνονται από 1,9%-4,7% του ΑΕΠ ετησίως. Απ την φοροδιαφυγή στον ΦΠΑ εκτιμάται ότι χάνουμε το 3,5% του ΑΕΠ Απ το λαθρεμπόριο ποτών, τσιγάρων και καυσίμων αντιστοιχεί φοροδιαφυγή περίπου ίση με 0,5% του ΑΕΠ 13 Γεωργακόπουλος, Θεόδωρος- Πάσχος, Παναγιώτης(2003), Εισαγωγή στην φορολογία, Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα 24

25 Για τα νομικά πρόσωπα, τα διαφυγόντα κέρδη απ την φοροδιαφυγή και την φοροαποφυγή των επιχειρήσεων υπολογίζονται γύρω στο 0,15% του ΑΕΠ Κατά συνέπεια το μέγεθος της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα μπορεί να προσδιοριστεί σε ένα ποσοστό από 6% έως 9% του ΑΕΠ, δηλαδή ανάμεσα σε 11 και 16 δις το χρόνο. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να μελετήσουμε ποιοι είναι αυτοί που τελικά πληρώνουν φόρους στην Ελλάδα. Το ελληνικό κράτος κάθε χρόνο έχει έσοδα ύψους περίπου 50 δις. Μαζί με αυτά τα έσοδα, με τις ασφαλιστικές εισφορές και τα δάνεια των μνημονίων πρέπει το κράτος να καλύπτει όλα του τα έξοδα για τη λειτουργία του, την αποπληρωμή των δανείων του(περίπου 12 δις), την πληρωμή των συντάξεων(28 δις), τους μισθούς των δημόσιων υπαλλήλων(περίπου 15 δις) και σύμφωνα και με τα μνημόνια πρέπει να διασφαλίσει και πρωτογενή πλεονάσματα. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 Πηγή: Έκθεση του διοικητή της τράπεζας της Ελλάδας- Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία για το 2015, το 88% αυτών των εσόδων του κεντρικού κράτους, προέρχονται από την φορολογία και τα υπόλοιπα από άλλες πηγές, συμπεριλαμβανομένων των αποκρατικοποιήσεων. Απ τα φορολογικά έσοδα, οι άμεσοι φόροι φέρνουν περίπου 20 δις ενώ οι έμμεσοι φέρνουν περίπου 24 δις. 25

26 Ποιοι είναι όμως αυτοί που πληρώνουν φόρους; Από ό, τι φαίνεται, μέχρι και τα πρώτα χρόνια της κρίσης τους φόρους τους πλήρωναν μερικοί από αυτούς που θα αποκαλούσαμε "πλούσιους". Στην Ελλάδα το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν αναλυτικά επίσημα στοιχεία από τη ΓΓΠΣ- υποβλήθηκαν 5,7 εκατομμύρια φορολογικές δηλώσεις, ένας αριθμός που έχει παραμείνει λίγο-πολύ αμετάβλητος τα τελευταία δέκα χρόνια. Σχεδόν οι μισές από αυτές (49%) αφορούσαν εισοδήματα κάτω των Οι αυτοαπασχολούμενοι, δε, δήλωναν εισοδήματα κάτω από το τότε αφορολόγητο όριο των σε ποσοστό 64% (δήλωναν μέσο όρο εισοδημάτων ο καθένας). Όλοι αυτοί οι φορολογούμενοι πλήρωσαν λιγότερο από το 1% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Με άλλα λόγια, 2,8 εκατομμύρια πολίτες πλήρωσαν φόρο συνολικά 60 εκατομμύρια ευρώ, δηλαδή 21,4 ο καθένας. Αντίθετα, το 8% των φορολογούμενων που δήλωσαν εισοδήματα άνω των ετησίως, περίπου πολίτες, πλήρωσαν το 69% των φόρων εισοδήματος φυσικών προσώπων. Παρόμοια είναι η εικόνα και στις επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα το 2011 υπήρχαν επιχειρήσεις που δήλωναν ετήσια κέρδη μικρότερα από 1,2 εκατομμύρια ευρώ, και μόλις 901 επιχειρήσεις που δήλωναν μεγαλύτερα κέρδη. Οι δεύτερες, που αποτελούν το 0,4% των ελληνικών επιχειρήσεων, πλήρωναν το 61% των φόρων. Οι πρώτες πλήρωναν φόρο κατά μέσο όρο ετησίως. Οι δεύτερες πλήρωναν φόρο κατά μέσο όρο 2,1 εκ. ετησίως. 26

27 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2 Πηγή: Έκθεση του διοικητή της τράπεζας της Ελλάδας- Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, τα έσοδα της χώρας μειώνονται λίγο-πολύ σταθερά από το 2010 και μετά, με τη μεγαλύτερη μείωση να εμφανίζεται στους έμμεσους φόρους. Στους άμεσους, έχουν μειωθεί ραγδαία οι εισπράξεις από το φόρο εισοδήματος (από 17,2 δις το 2008 σε 12,1 δισ. το 2015) -πράγμα αναμενόμενο, καθώς έχουν μειωθεί ραγδαία και τα εισοδήματα των πολιτών. Ταυτόχρονα, όμως, μέσα στην κρίση αυξήθηκαν θεαματικά οι υπόλοιποι άμεσοι φόροι, ενώ προστέθηκαν και καινούριοι (εισφορά αλληλεγγύης, ΕΝΦΙΑ), με αποτέλεσμα η μείωση των εσόδων από άμεσους φόρους για το κράτος να αμβλυνθεί. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι οι πολίτες πληρώνουν πάνω-κάτω τους ίδιους άμεσους φόρους που πλήρωναν και πριν, παρόλο που έχουν πολύ χαμηλότερα εισοδήματα. Κλείνοντας την παράγραφο αυτή, αξίζει να σημειώσουμε ότι πρώτοι στην φοροδιαφυγή, σύμφωνα με έρευνες, είναι οι γιατροί, οι καθηγητές, οι ελεύθεροι επαγγελματίες, μηχανικοί και λογιστές. Σε απόλυτα ποσά, οι γιατροί «έκρυψαν» από την εφορία κατά μέσο όρο εισόδημα , οι μηχανικοί , οι εκπαιδευτικοί και οι λογιστές Αξίζει να σημειωθεί ότι τα υψηλά ποσοστά φοροδιαφυγής σε συγκεκριμένους κλάδους π.χ. γιατρούς, μηχανικούς, 27

28 δικηγόρους, συνδέονται και με την υψηλή ποσοστιαία εκπροσώπησή τους στο ελληνικό κοινοβούλιο. Η φοροδιαφυγή στην Ευρώπη Προφανώς, τα κράτη υπερβάλλουν με τους φόρους που επιβάλλουν στους πολίτες, ώστε να εξισορροπήσουν τις απώλειες εσόδων από τις πολυεθνικές, καθώς επίσης και για να συντηρήσουν «κυβερνητικούς μηχανισμούς» που γίνονται συνεχώς ακριβότεροι. Ειδικά στην Ευρώπη, όπου εκτός από τις εθνικές κυβερνήσεις έχει δημιουργηθεί και η πανάκριβη ΕΕ, η οποία αμείβει πλουσιοπάροχα τα στελέχη και το υπόλοιπο προσωπικό της. Χώρες, όπως η Ελλάδα, που υποφέρει τα πάνδεινα από τους δανειστές της, με μια κυβέρνηση που αδυνατεί να λειτουργήσει σωστά, υποχρεώνονται να αυξάνουν συνεχώς τους φορολογικούς συντελεστές τους, όταν τόσο τα γειτονικά της κράτη όσο και πολλοί εκ των εταίρων της μειώνουν τους φόρους ασκώντας παράλληλα μια πολιτική που επιτρέπει τη νόμιμη φοροδιαφυγή στα πολυεθνικά μεγαθήρια. Αξίζει να αναφέρουμε, πέρα από το Λουξεμβούργο που είναι η βασίλισσα της φοροδιαφυγής και την υπόθεση της Amazon που είχε έσοδα 4 δις τον προηγούμενο χρόνο στη Μ. Βρετανία και δεν πλήρωσε σχεδόν τίποτα. Ο μεγαλύτερος διαδικτυακός όμιλος του πλανήτη δήλωσε το υποκατάστημά του εκεί σαν μια απλή αποθήκη διανομής, μεταφέροντας τα κέρδη του στο Λουξεμβούργο, εκμεταλλευόμενος βέβαια τις δυνατότητες που του παρέχει το μικρό δουκάτο όσον αφορά την αποφυγή των φόρων, παρά το ότι η Μ. Βρετανία μείωσε προηγουμένως το συντελεστή από 26% σε 22%. Το Λουξεμβούργο βρίσκεται στην 3 η θέση μεταξύ των φορολογικών «παραδείσων», σύμφωνα με την μη κυβερνητική οργάνωση «Tax Justice Network», η οποία υπολογίζει πως αποθηκεύεται εκεί το 13% των χρημάτων που αφορούν την παγκόσμια νόμιμη φοροδιαφυγή. Στην 1 η θέση βρίσκονται τα νησιά Cayman, τα οποία είναι βρετανικό υπερπόντιο έδαφος στην Καραϊβική. Σοβαροί φορολογικοί ανταγωνιστές είναι η Μάλτα, η Ανδόρα και το Μονακό, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε και την Ιρλανδία στην οποία έχει επιτραπεί η διατήρηση του συντελεστή στο 12,5% παρά το ότι είναι το περισσότερο υπερχρεωμένο κράτος του πλανήτη. Η Ολλανδία είναι ενδιαφέρουσα κυρίως για τις δυνατότητες που προσφέρει σε εταιρείες διαχείρισης (Holding) ενώ το Βέλγιο, η πρωτεύουσα της ΕΕ, 28

29 για την επιβάρυνση των ιδίων κεφαλαίων των επιχειρήσεων με ένα θεωρητικό επιτόκιο, το οποίο μειώνει ανάλογα τις φορολογικές επιβαρύνσεις. Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνεται η περίοπτη 1 η θέση της Ολλανδίας(Pay-Bas), όσον αφορά την έδρα των 50 μεγαλύτερων ευρωπαϊκών ομίλων (στο κάτω μέρος του γραφήματος) σε φορολογικούς «παραδείσους», ενώ ακολουθείται στη 2 η θέση από το αμερικάνικο Delaware, με επόμενες χώρες το Λουξεμβούργο, τα νησιά Cayman, την Ιρλανδία, το Βέλγιο και την Αυστρία. ΕΙΚΟΝΑ 1: ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΙ Πηγή: Σύμφωνα με τον φορολογικό επίτροπο της Κομισιόν, οι απώλειες φόρων στα 27 κράτη της ΕΕ υπολογίζονται ετησίως στο 1 τρις. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι η Γερμανία, ένας από τους μεγαλύτερους παίκτες παγκοσμίως, κατέχει την 8 η θέση μεταξύ των πρωταθλητών της φοροδιαφυγής των φορολογικών «παραδείσων» και «ξεπλένοντας» 50 δις ετησίως. Η δεκάδα αυτή είναι: 1) Ελβετία, 2)Λουξεμβούργο, 3)Χονγκ Κονγκ, 4)Σιγκαπούρη, 5)Νησιά Cayman, 6)ΗΠΑ, 7)Λίβανος, 8)Γερμανία, 9)Μπαχρέϊν, 10)Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. 29

30 Πάταξη της φοροδιαφυγής Η είσπραξη φόρων είναι αρμοδιότητα των κρατών μελών της ΕΕ. Οι εθνικές αρχές έχουν, επίσης, την ευθύνη αντιμετώπισης του προβλήματος των φορολογουμένων που δεν καταβάλλουν τους φόρους που οφείλουν. Η φοροδιαφυγή είναι δυσεπίλυτο πρόβλημα που δεν γνωρίζει σύνορα. Για την αντιμετώπισή της, τόσο σε εθνικό, όσο και σε διασυνοριακό επίπεδο, απαιτείται στενή συνεργασία των κρατών μελών. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία και οι διμερείς φορολογικές συμβάσεις προβλέπουν τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Για την περαιτέρω ενίσχυση της καταπολέμησης της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το 2012 ένα σχέδιο δράσης που περιλαμβάνει περισσότερες από 30 προγραμματισμένες δράσεις στον τομέα αυτό και σήμερα γίνονται προσπάθειες για να εφαρμοστούν όσο καλύτερα γίνεται. Κάποιες από τις πρωτοβουλίες που βρίσκονται σε εξέλιξη, αφορούν τη δημιουργία ενιαίας πλατφόρμας που θα ελέγχει την ενιαία αγορά. Επίσης, η ΕΕ έχει θεσπίσει κανόνες, έτσι ώστε κάθε κράτος μέλος να διαβιβάζει αυτόματα σε άλλα κράτη μέλη πληροφορίες που διαθέτει σχετικά με το εισόδημα ή τους χρηματοοικονομικούς λογαριασμούς φυσικών προσώπων που κατοικούν σε αυτά. Επιπλέον δημιουργήθηκε μηχανισμός ταχείας αντίδρασης για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ. Θεσπίστηκαν, ακόμα, κανόνες περί αμοιβαίας συνδρομής των κρατών μελών για την είσπραξη απαιτήσεων από φόρους, δασμούς και ορισμένα τέλη καθώς και φόρους εισοδήματος περιουσίας και ασφαλίστρων. Τέλος, υπάρχει στενή συνεργασία για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ μέσω συστημάτων ανταλλαγής πληροφοριών για την έγκαιρη προειδοποίηση άλλων κρατών της ΕΕ σε περίπτωση δόλιων δραστηριοτήτων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΗ Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει η ανάλυση και η ανάδειξη των διαφορετικών τιμών ως προς του φορολογικούς συντελεστές που εφαρμόζουν τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ. Να σημειωθεί ότι η σύγκριση αυτή περιορίζεται πολύ συχνά από προβλήματα ορισμών, ταξινόμησης και στατιστικής ερμηνείας. 30

31 3.1.Συνεχόμενες αλλαγές στην φορολογία Οι άνθρωποι από πολύ παλιά προσπαθούν να διαμορφώσουν και να εφαρμόσουν φορολογικά επίπεδα, σύμφωνα με τα οποία θα επωφελούνται αυτοί αλλά και η παγκόσμια οικονομία. Με το πέρασμα των χρόνων παρατηρείται ότι τα φορολογικά έσοδα της κάθε κυβέρνησης τείνουν να διαφοροποιούνται από χρόνο σε χρόνο, καθώς επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί αποτελούν την φορολογική νομοθεσία που εφαρμόζει το κάθε κράτος μέλος, τις αλλαγές που επιβάλλονται στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) και την έξαρση της κρίσης που πλήττει σε μεγάλο βαθμό τις χώρες τα τελευταία χρόνια. Γενικά, παρατηρούνται υψηλές τιμές στους φορολογικούς συντελεστές της ΕΕ, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Έτσι, μετά την Συνθήκη του Μάαστριχτ και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, στα τέλη δηλαδή του 1990, τα κράτη μέλη οδηγήθηκαν στην υιοθέτηση μιας σειράς από πακέτα δημοσιονομικής εξυγίανσης. Κάτι τέτοιο φυσικά ήταν ωφέλιμο για κάποιες χώρες ως προς τη μείωση του φόρου εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων, αλλά και ως προς τη μείωση των κοινωνικών εισφορών. Ωστόσο, παρατηρείται και μια μείωση στα φορολογικά επίπεδα σε όρους ΑΕΠ απ το 2000 έως και το 2004, ενώ για κάποια χρόνια παρέμεναν σε σχετικά σταθερές τιμές και απ το 2007 παρουσιάζεται ξανά αύξηση φτάνοντας τα προηγούμενα όρια. Απ το 2007 μέχρι και το 2010, τα φορολογικά έσοδα παρουσίασαν κάποια μείωση σε όλη την ΕΕ, λόγω της εμφάνισης της κρίσης το Απ το 2010 μέχρι και σήμερα, γίνεται προσπάθεια να μειωθεί η περαιτέρω αύξηση των συντελεστών, άρα και των φόρων, για να μπορέσει η παγκόσμια οικονομία να επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα. Το φορολογικό επίπεδο της ΕΕ παρουσιάζει πολύ υψηλά επίπεδα σε σχέση με άλλες διάφορες οικονομίες. Αυτό σημαίνει πως η ΕΕ δύναται να αντιμετωπίσει μεγαλύτερα προβλήματα. Θα πρέπει να προσαρμοστεί και να οδηγήσει ολόκληρη την οικονομία σε άνθηση, έχοντας στόχο την επίτευξη ενός κοινού προγράμματος. 31

32 3.2.Σύγκριση φορολογικών συντελεστών των χωρών της ΕΕ με την Ελλάδα Στο σημείο αυτό θα γίνει η σύγκριση φορολογικών συντελεστών των χωρών της ΕΕ με την Ελλάδα, ώστε να τονιστεί το μεγάλο «χάσμα» που υπάρχει ανάμεσα στους συντελεστές τους. Ωστόσο, η διαμόρφωση των φόρων αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομίας για τη κάθε χώρα. Αυτό συμβαίνει διότι με την επιβολή τους θα πρέπει να προκύπτουν τα απαραίτητα έσοδα για τη κάθε χώρα, έχοντας ως στόχο, την καλύτερη ανταπόκριση στις απαιτήσεις και τις συνεχείς αλλαγές της συγκεκριμένης περιόδου που διανύει ολόκληρη η ΕΕ. Φορολογικά έσοδα ως ποσοστό (%) επί του ΑΕΠ Όπως προκύπτει από το διάγραμμα 3, τα δημοσιονομικά έσοδα, δηλαδή το συνολικό ποσό των φόρων και των υποχρεωτικών κοινωνικών εισφορών, αντιπροσώπευαν το 2014 το 40% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε επίπεδο ευρωζώνης το 41,5%. Γενικά, όμως, να σημειωθεί ότι συγκριτικά με άλλες χώρες, η αναλογία φόρων στην Ε.Ε. παραμένει γενικά υψηλή, περίπου 13 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ πάνω από το επίπεδο των ΗΠΑ και περίπου 9,0 μονάδες πάνω από το επίπεδο της Ιαπωνίας. Τα επίπεδα υψηλής φορολογίας της ΕΕ, χρονολογούνται κυρίως από το τελευταίο τρίτο του 20 ου ρόλος του δημόσιου τομέα έγινε πιο εκτεταμένος. αιώνα δεδομένου ότι ο 32

33 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 Πηγή: Eurostat,

34 Παρατηρούμε ότι το φορολογικό βάρος ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Το μεγαλύτερο ποσοστό καταγράφηκε στην Δανία με 50,8%, κάτι το οποίο σημαίνει ότι το μισό του ΑΕΠ που παράγεται στην χώρα, πηγαίνει σε φόρους και ασφαλιστικές εισφορές. Σε υψηλά επίπεδα εμφανίζεται το Βέλγιο και η Γαλλία με 47,9% και η Φινλανδία με 44%. Στον αντίποδα, το μικρότερο ποσοστό εμφανίζει η Ρουμανία με 27,7%, ακολουθεί από κοντά και η Βουλγαρία με 27,8% και η Λιθουανία με 28%. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα εμφανίζεται στην 10 η θέση των χωρών με την υψηλότερη αναλογία φόρων-αεπ με ποσοστό 39%, το οποίο βέβαια είναι κατά σχεδόν 2,5 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερο από το μέσο όρο των χωρών της Ευρωζώνης, που είναι 41,5%. Όπως παρατηρούμε και από τα νούμερα του πίνακα, η Ελλάδα εμφανίζει αρκετά πιο υψηλά ποσοστά των φορολογικών εσόδων ως ποσοστό του ΑΕΠ (+5,8 ποσοστιαίες μονάδες) σε σχέση με την περίοδο πριν ξεσπάσει η κρίση( ). Κάτι τέτοιο συμβαίνει λόγω της σημαντικής μείωσης του ΑΕΠ, καθώς δεν υπάρχει κάποια βελτίωση των εσόδων. Αντίθετα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat τα φορολογικά έσοδα το 2014 έχουν μειωθεί κατά μέσο όρο 10% σε σχέση με την περίοδο πριν την κρίση( ) και μάλιστα καταγράφουν αρνητικό ετήσιο ρυθμό μεταβολής από το 2009, με μια εξαίρεση το 2014 που αυξήθηκαν οριακά έναντι του Στην Ευρωζώνη αντίστοιχα ο μέσος όρος ανόδου των φορολογικών εσόδων από το 2010 κυμαίνεται στο 2,8% και σε επίπεδο ΕΕ στο 3,4%, αφήνοντας πίσω το αρνητικό ποσοστό που εμφάνισε το Στο σημείο αυτό, αξίζει να τονίσουμε ότι τα φορολογικά έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα κυμαίνονται σε υψηλότερα επίπεδα και από το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ κατά τα τελευταία 4 χρόνια, με τη μεγαλύτερη διαφορά να καταγράφεται το 2014, όπου έφτασε την 1,5 ποσοστιαία μονάδα. 34

35 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Εξέλιξη εσόδων από φόρους και κοινωνικές εισφορές σε Ελλάδα και Ευρωζώνη (% του ΑΕΠ) Πηγή: Eurostat, 2016 Αναλύοντας τα παρακάτω διαγράμματα, δημιουργείται έντονο ενδιαφέρον καθώς υπάρχει σημαντική διαφορά στη σύνθεση των εσόδων στην Ελλάδα και στην Ευρωζώνη, ενώ δεν παρουσιάζουν τόσο σημαντική διαφορά των φορολογικών εσόδων ως ποσοστό του ΑΕΠ( μόλις 2,5 ποσοστιαίες μονάδες). Η σύνθεση των 35

36 εσόδων διακρίνεται σε έμμεσους και άμεσους φόρους και σε εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι τα φορολογικά έσοδα στην Ελλάδα προέρχονται κυρίως από έμμεσους φόρους και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης και λιγότερο από άμεσους φόρους, κάτι που συμβαίνει στις άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Αναλυτικότερα, οι έμμεσοι φόροι και οι κοινωνικές εισφορές για το 2014 αποτελούσαν το 15,7% και 13,4% του ΑΕΠ στην Ελλάδα, έναντι 13,3% και 15,5% αντίστοιχα στην Ευρωζώνη. Οι άμεσοι φόροι αντίστοιχα αποτελούσαν μόλις το 9,7% στην Ελλάδα έναντι 12,5% στην Ευρωζώνη. Ειδικότερα, σε ότι αφορά τη σύνθεση των φορολογικών εσόδων στη χώρα μας, το 40% προέρχεται από έμμεσους φόρους το 25% από άμεσους φόρους και το 35% από εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Τα αντίστοιχα ποσοστά για την Ευρωζώνη διαμορφώνονται σε 32% για τους έμμεσους φόρους, 30% για τους άμεσους και 38% από κοινωνικές εισφορές. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 Πηγή: Eurostat

37 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5 Πηγή: Eurostat 2016 Έσοδα από τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας(ΦΠΑ) Όπως παρατηρούμε και από τον παρακάτω πίνακα, η Ελλάδα κατατάσσεται στις χώρες μέλη της ΕΕ με τους υψηλότερους συντελεστές ΦΠΑ. Ο κανονικός συντελεστής ΦΠΑ (24%) που εφαρμόζεται στη χώρα μας για διάφορα αγαθά και υπηρεσίες, όπως είναι τα ακίνητα, τα Ι.Χ. αυτοκίνητα, τα τηλεφωνικά τέλη, τα καύσιμα, τα τσιγάρα, τα αλκοολούχα ποτά, η ένδυση, η υπόδηση και οι περισσότερες υπηρεσίες ελευθέρων επαγγελματιών, είναι ο 3 ος υψηλότερος στην ΕΕ. Παράλληλα, η Ελλάδα μαζί με την Φινλανδία, βρίσκονται στην 5 η θέση του πίνακα των κρατών μελών της ΕΕ, που έχουν τους μεγαλύτερους συντελεστές ΦΠΑ. Ο μέσος όρος του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ στην ΕΕ είναι 21,5%. Η χώρα μας, ωστόσο, βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις και στο μειωμένο συντελεστή ΦΠΑ. Αυτός ανέρχεται σε 13% και εφαρμόζεται σε τρόφιμα, εστίαση, μεταφορές, τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος, νερού, και φυσικού αερίου. Συγκεκριμένα, κατέχει η Ελλάδα την 5 η θέση μαζί με την Κροατία, Πορτογαλία και Αυστρία. 37

38 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Συντελεστές ΦΠΑ στην ΕΕ ΚΡΑΤΟΣ ΜΕΛΟΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΣ ΜΕΙΩΜΕΝΟΣ ΥΠΕΡΜΕΙΩΜΕΝΟΣ ΑΝΑΜΟΝΗΣ ΟΥΓΓΑΡΙΑ 27 5/ ΔΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ 25 5/ ΣΟΥΗΔΙΑ 25 6/ ΕΛΛΑΔΑ 24 6/ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 24 10/ ΙΡΛΑΝΔΙΑ 23 9/13,5 4,8 13,5 ΠΟΛΩΝΙΑ 23 5/8 - - ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 23 6/13-13 ΙΤΑΛΙΑ 22 5/ ΣΛΟΒΕΝΙΑ 22 9,5 - - Μ.Ο. Ε.Ε. 21,5 ΒΕΛΓΙΟ 21 6/12-12 ΤΣΕΧΙΑ 21 10/ ΙΣΠΑΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ 21 5/9 - - ΛΕΤΟΝΙΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ 20 10/13-13 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ 20 5,5/10 2,1 - ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΚΥΠΡΟΣ 19 5/9 - - ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ 19 5/9 - - ΜΑΛΤΑ 18 5/7 - - ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ Πηγή:Eurostat 2016 Ανάλογη εικόνα αποτυπώνεται και στην ετήσια έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με το δείκτη που αποτυπώνει το «κενό» στο ΦΠΑ, τις απώλειες δηλαδή του ΦΠΑ, στις χώρες της Ε.Ε. Με το συγκεκριμένο δείκτη υπολογίζεται η αποτελεσματικότητα της επιβολής του ΦΠΑ και της συμμόρφωσης σε αυτόν, καθώς 38

39 παρέχει μια εκτίμηση της απώλειας των εσόδων που οφείλονται σε απάτη, φοροδιαφυγή, φοροαποφυγή, πτωχεύσεις αλλά και σε λανθασμένους υπολογισμούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν, υπολογίζεται ότι στην ΕΕ χάνονται ετησίως 159 δισεκατομμύρια από το «έλλειμμα ΦΠΑ». Επίσης σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν δημοσιοποιηθεί, η Ελλάδα το διάστημα έχει χάσει περίπου 90δις, ποσό που αντιστοιχεί σχεδόν στο 30% του χρέους. Όπως διαπιστώνουμε και από τον παρακάτω πίνακα, η χώρα μας το 2013 έχασε από τον ΦΠΑ 6,347 δις ή σε ποσοστό 33,5%,, ενώ το 2014 κατάφερε αυτό το ποσό να το περιορίσει στα 4,926 δις ή σε ποσοστό 28%, νούμερο που την κατατάσσει στην 5 η θέση της ΕΕ με τις μεγαλύτερες απώλειες ΦΠΑ. ΕΙΚΟΝΑ 2 Πηγή: Εφημερίδα «Η Καθημερινή» Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη του κενού στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης. Τα δύο πρώτα χρόνια των Μνημονίων, το , η 39

40 κατάσταση επιδεινώθηκε λόγω της αύξησης των συντελεστών ΦΠΑ. Το 2010 το κενό ήταν 29% ενώ μέσα σε δύο χρόνια έφτασε το 33%, αυξήθηκε δηλαδή κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες. Σε απόλυτους αριθμούς το κενό παρέμεινε στα ίδια επίπεδα, καθώς αυτό που μειώθηκε ήταν τα προσδοκώμενα έσοδα από τον ΦΠΑ, όπου από τα 22,88 δις έπεσε στα 20,363 δις, λόγω της ύφεσης. Φυσικά κάτι τέτοιο συνέβη και στις εισπράξεις οι οποίες μειώθηκαν από 16,3 δις σε 13,7 δις. Φόρος εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων Οι φόροι εισοδήματος αντιπροσωπεύει κατά μέσο όσο το 28,5% του συνόλου των φορολογικών εισπράξεων των χωρών της Ευρωζώνης. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι το 22,4% προέρχεται από τα νοικοκυριά (2014). Στην Ελλάδα οι φόροι στο εισόδημα αποτελούν το 21,7% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Συνολικά διαπιστώνεται ότι η φορολόγηση φυσικών προσώπων αποφέρει το 15% των συνολικών φορολογικών εσόδων στην Ελλάδα, υστερώντας κατά 7,4 ποσοστιαίες μονάδες έναντι του αντίστοιχου μεγέθους της ευρωζώνης. Αντίθετα, η διαφορά στη φορολόγηση των επιχειρήσεων είναι σαφώς μικρότερη σύμφωνα με τα στοιχεία του 2014, δεδομένου ότι στην Ευρωζώνη τα φορολογικά έσοδα από τις επιχειρήσεις αποτελούν το 5,9% των συνολικών φορολογικών εσόδων έναντι 4,8% στην Ελλάδα. Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων Παρατηρώντας το παρακάτω διάγραμμα, διαπιστώνουμε ότι ο υψηλότερος φορολογικός συντελεστής εισοδήματος το 2015 καταγράφεται στη Σουηδία με 57%, στην Πορτογαλία με 56,5%, στη Δανία με 55,8% και στο Βέλγιο με 53,7% ενώ ο χαμηλότερος σημειώνεται στη Βουλγαρία με 10%, στη Λιθουανία με 15% και στην Ουγγαρία και στη Ρουμανία με 16%. Το 2015 ο φορολογικός συντελεστής εισοδήματος στην ΕΕ διαμορφώθηκε, κατά μέσο όρο, στο 39,3% και στην ευρωζώνη στο 42,1%. Η Ελλάδα ταξινομείται στην 12 η θέση με ανώτατο συντελεστή 48%. Στο ποσοστό της Ελλάδας περιλαμβάνεται η ειδική εισφορά αλληλεγγύης, η οποία με το Νόμο 4387/2016, έχει ενσωματωθεί στον Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος αποκτώντας μόνιμο χαρακτήρα. Η ειδική εισφορά αλληλεγγύης υπολογίζεται βάσει κλίμακας με αυξημένους συντελεστές (0% για εισόδημα , 2,2% για εισόδημα , 5% για εισόδημα , 6,5% για εισόδημα , 7,5% για εισόδημα , 9% για εισόδημα

41 και 10% για εισόδημα άνω των ) και μέγιστο συντελεστή 10% για εισόδημα άνω των Αντίστοιχες ειδικές εισφορές προβλέπουν οι φορολογικές νομοθεσίες της Ιταλίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας και του Λουξεμβούργου. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6 ΑΝΩΤΑΤΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΤΣΕΧΙΑ ΛΕΤΟΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΜΑΛΤΑ ΕΕ28 ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΤΑΛΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΔΑΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ,3 42,1 43, , , ,3 50,5 51, ,7 55,8 56,5 57 Πηγή: Eurostat 2016 Αξίζει να μελετήσουμε την πορεία του φορολογικού συντελεστή φυσικών προσώπων την τελευταία 20ετία για να παρατηρήσουμε τις μεγάλες διαφορές που έχουν δημιουργηθεί στην χώρα μας κατά τη διάρκεια των χρόνων, αλλά και τη 41

42 μεγάλη διαφορά που υπάρχει σε σχέση με την Ευρωζώνη. Την περίοδο η μεταξύ τους απόκλιση ήταν κατά μέσο όρο μόλις 0,8%, ενώ την περίοδο η διαφορά αυτή εκτινάχθηκε στις 6,5 ποσοστιαίες μονάδες. Κάτι τέτοιο συνέβη λόγω της επίδρασης που προκλήθηκε από την επιβολή της έκτακτης εισφοράς αλληλεγγύης στη χώρα μας. Αυτή η μεγάλη διαφορά εντοπίζεται και στη σύγκριση του συντελεστή στην χώρα μας, καθώς παρατηρούμε ότι στην Ελλάδα εντοπίζονται τρεις περίοδοι με διαφορετικά επίπεδα συντελεστών. Η 1 η περίοδος αφορά το διάστημα (προ ευρώ εποχή), όπου ο συντελεστής ήταν 45%, η 2 η περίοδος ήταν το διάστημα με συντελεστή 40% και η 3 η περίοδος το διάστημα με μέσο όρο στο 47,8% (λόγω των επιδράσεων της έκτακτης εισφοράς). ΕΙΚΟΝΑ 3 Πηγή: Eurostat 2016 Φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων Σε ότι αφορά στις επιχειρήσεις, τον υψηλότερο φορολογικό συντελεστή το 2015 έχει η Μάλτα με 35%, ακολουθεί η Γαλλία με 33,33%, το Βέλγιο με 33,99% και η Ιταλία με 31,4%. Η χαμηλότερη φορολόγηση σημειώνεται στη Βουλγαρία με 10% και ακολουθούν Κύπρος και Ιρλανδία με 12,5%. Το 2015 ο φορολογικός συντελεστής επιχειρήσεων στην ΕΕ διαμορφώθηκε, κατά μέσο όρο, στο 22,8% και 42

43 στο 24,6% στην ευρωζώνη. Η Ελλάδα ταξινομείται 7 η στην θέση μεταξύ 30 ευρωπαϊκών χωρών με ανώτατο συντελεστή 29%. 43

44 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7 Πηγή: Eurostat 2016 Συγκρίνοντας τον υψηλότερο φορολογικό συντελεστή στις επιχειρήσεις την τελευταία 20ετία στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη, όπως φαίνεται στο παρακάτω 44

45 διάγραμμα, διαπιστώνεται ότι η μεταξύ τους απόκλιση κατά μέσο όρο την περίοδο κυμάνθηκε στο 3,7% (έναντι 4,4% το 2015), ενώ την περίοδο εκτινάχθηκε στις 10 ποσοστιαίες μονάδες λόγω της επίδρασης της επιβολής της έκτακτης εισφοράς στις επιχειρήσεις. Επίσης, σε ότι αφορά την ευρωζώνη παρατηρείται βαθμιαία αποκλιμάκωση μέχρι το 2008, ενώ έκτοτε παρατηρείται σταθεροποίηση στα επίπεδα του 25% με μικρή μείωση τα 2 τελευταία χρόνια. Στην Ελλάδα (με εξαίρεση την περίοδο ) παρατηρείται σημαντική αποκλιμάκωση 20 ποσοστιαίων μονάδων μέχρι τα χαμηλά επίπεδα του 2012, ενώ έκτοτε αυξήθηκε κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες, λαμβάνοντας υπόψη και τις νομοθετικές ρυθμίσεις του προηγούμενου έτους (Ν.4334/2015, αύξηση των φορολογικών συντελεστών στις επιχειρήσεις από 26% στο 29%). ΕΙΚΟΝΑ 4 Πηγή: Eurostat Φόροι στην ακίνητη περιουσία Με βάση τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (2013) και όπως παρατηρούμε και από το παρακάτω διάγραμμα η Ελλάδα να κατέχει το 4 ο υψηλότερο ποσοστό στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών (3 ο στην ευρωζώνη) και το 10 ο υψηλότερο ποσοστό στις χώρες του ΟΟΣΑ. Ο φόρος ακίνητης περιουσίας αποτελεί σχεδόν το 50% της φορολόγησης στην περιουσία και διαμορφώθηκε στο 3,7% των συνολικών 45

46 φορολογικών εσόδων(2013). Λαμβάνοντας υπόψη το εν λόγω μέγεθος, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 5 η θέση με το υψηλότερο ποσοστό στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών και στη 2 η θέση μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης, με πρώτη τη Γαλλία (5,7%). Αντίστοιχα, κατατάσσεται 11 η μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, με πρώτες τις ΗΠΑ (10,5%) και το Ηνωμένο Βασίλειο (9,6%). ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8 Πηγή:Eurostat