Ἀριστοτέλους, Σοφιστικοὶ Ἔλεγχοι

Transcript

1 Ἀριστοτέλους, Σοφιστικοὶ Ἔλεγχοι Κεφ. 1, 2 Περίληψις Μέρος α Ὁρισμοί: Συλλογισμός, ἔννοια, ὄνομα, κατηγορία, ὅρος, κρίσις, προκείμενη, συμπέρασμα, ἔλεγχος, παραλογισμός, φαινόμενος/η, Σοφιστής, Ἐριστικός, Σοφιστικός. Ἀξιώματα 1. Ὀνόματα πεπέρανται καὶ τὸ τῶν λόγων πλῆθος, τὰ δὲ πράγματα τὸν ἀριθμὸν ἄπειρά ἐστιν. 2. Ἀναγκαῖον οὖν πλείω τὸν αὐτὸν λόγον καὶ τοὔνομα τὸ ἓν σημαίνειν. Τὰ 4 γένη λόγων (Συλλογισμῶν): διδασκαλικοί, διαλεκτικοί, πειραστικοί, ἐριστικοί. Κεφ. 3 Οἱ 5 τρόποι Σοφιστικῶν στοχασμῶν: ἔλεγχος, ψεῦδος, παράδοξον, σολοικισμός, ἀδολεσχεῖν. Μάλιστα μὲν (γὰρ οἱ σοφιστὲς) προαιροῦνται φαίνεσθαι ἐλέγχοντες, δεύτερον δὲ ψευδόμενόν τι δεικνύναι, τρίτον εἰς παράδοξον ἄγειν, τέταρτον δὲ σολοικίζειν ποιεῖν τελευταῖον δὲ τὸ πλεονάκις ταὐτὸ λέγειν. Κεφ. 4, 5 Τρόποι δ εἰσὶ τοῦ μὲν ἐλέγχειν δύο οἱ μὲν γάρ εἰσι παρὰ τὴν λέξιν, οἱ δ ἔξω τῆς λέξεως. 1. Τῶν μὲν παρὰ τὴν λέξιν ἐμποιοῦντα τὴν φαντασίαν ἓξ τὸν ἀριθμόν: ὁμωνυμία ἀμφιβολία σύνθεσις διαίρεσις προσῳδία σχῆμα λέξεως 2. Τῶν δ ἔξω τῆς λέξεως παραλογισμῶν εἴδη ἔστιν ἑπτά: παρὰ τὸ συμβεβηκός τὸ ἁπλῶς ἢ μὴ ἁπλῶς ἀλλὰ πῂ ἢ ποὺ ἢ ποτὲ ἢ πρός τι λέγεσθαι τὸ παρὰ τὴν τοῦ ἐλέγχου ἄγνοιαν τὸ παρὰ τὸ ἑπόμενον τὸ παρὰ τὸ ἐν ἀρχῇ λαμβάνειν τὸ μὴ αἴτιον ὡς αἴτιον τιθέναι τὰ πλείω ἐρωτήματα ἓν ποιεῖν. Κεφ. 6, 7 Ἡ ἀπάτη γίνεται... παρὰ τὴν ὁμωνυμίαν, παρὰ τὴν προσῳδίαν,... κ.λπ. πάντας τοὺς φαινομένους συλλογισμοὺς ἀνακτέον εἰς τὴν τοῦ ἐλέγχου ἄγνοιαν. Ἢ δὴ οὕτως διαιρετέον τοὺς φαινομένους συλλογισμοὺς καὶ ἐλέγχους, ἢ πάντας ἀνακτέον εἰς τὴν τοῦ ἐλέγχου ἄγνοιαν, ἀρχὴν ταύτην ποιησαμένους ἔστι γὰρ ἅπαντας ἀναλῦσαι τοὺς λεχθέντας τρόπους εἰς τὸν τοῦ ἐλέγχου διορισμόν. Κεφ. 8 Πληρέστερος ὁρισμός: σοφιστικὸς ἔλεγχος καὶ σοφιστικὸς συλλογισμός! Λέγω δὲ σοφιστικὸν ἔλεγχον καὶ συλλογισμὸν οὐ μόνον τὸν φαινόμενον συλλογισμὸν ἢ ἔλεγχον μὴ ὄντα δέ, ἀλλὰ καὶ τὸν ὄντα μὲν φαινόμενον δὲ οἰκεῖον τοῦ πράγματος. Κεφ. 9 Ἐφαρμογὴ σὲ ὅλες τὶς διανοητικὲς δραστηριότητες. καθ ἑκάστην γὰρ τέχνην ἔστι ψευδὴς συλλογισμός οἷον κατὰ γεωμετρίαν ὁ γεωμετρικὸς καὶ κατὰ ἰατρικὴν ὁ ἰατρικός λέγω δὲ τὸ κατὰ τὴν τέχνην τὸ κατὰ τὰς ἐκείνης ἀρχάς. εἰ σύμμετρον τὴν διάμετρον ἔθηκεν, ἐλέγξειεν ἄν τις τῇ ἀποδείξει ὅτι ἀσύμμετρος

2 Κεφ. 10 Σκέψη -λόγος. ἄλλους μὲν εἶναι πρὸς τοὔνομα λόγους, ἑτέρους δὲ πρὸς τὴν διάνοιαν Κεφ. 11 Ἐριστικὴ Τέχνη, Ἐριστικὸς, Οἱ Φιλέριδες καὶ οἱ Σοφισταί. Ἐριστικός, ἕνεκα φαινομένης νίκης. Σοφιστικὸς, ἕνεκα φαινομένης σοφίας Κεφ. 12 Ἡ τεχνικὴ τοῦ Σοφιστή. Τό τε ἐρωτᾶν πολλά. Τὸ ἄγειν πρὸς τοιαῦτα πρὸς ἃ εὐπορεῖ λόγων! Ποιεῖν παράδοξα. Τὴν δικαιοσύνην κατὰ νόμον μὲν εἶναι καλόν, κατὰ φύσιν δ οὐ καλόν. Πότερον τοῖς σοφοῖς ἢ τῷ πατρὶ δεῖ πείθεσθαι. Κεφ. 13 Περὶ δὲ τοῦ ποιῆσαι ἀδολεσχεῖν ἡμίσεος διπλάσιον, ἐπιθυμία ἡδέος Κεφ. 14 Σολοικισμοί, φαινόμενοι σολοικισμοί, ἡ πτῶσις, ἄρρεν-θῆλυ, σύνταξη! Πῶς οἱ Σολοικισμοὶ ὁδηγοῦν στὰ προαναφερθέντα (σοφιστικά) σχήματα. Κεφ. 15 Γενικὲς τεχνικὲς τῶν Σοφιστῶν μῆκος, τάχος, ὀργὴ, φιλονεικία, ἐναλλὰξ τὰ ἐρωτήματα, κρύψις, ὁμοιότης, συμπεραντικῶς εἰπεῖν (αὐθαίρετο συμπέρασμα), ῥητορεύειν, (προενίστασθαι, προαγορεύειν..) Κεφ. 16 Χρησιμότης τῶν Σοφιστικῶν Ἐλέγχων 1. ἐπὶ τὸ πολὺ γινόμενοι παρὰ τὴν λέξιν ἄμεινον (γινόμαστε καλύτεροι... στὶς λέξεις) 2. πρὸς τὰς καθ αὑτὸν ζητήσεις νὰ ἀποφεύγουμε τα δικά μας λάθη 3. Πρὸς δόξαν ὅλης της κοινωνίας (τὸ γὰρ κοινωνοῦντα λόγων ψέγειν λόγους) Κεφ. 17 Ὁδηγίες γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση των Σοφιστῶν Νὰ συλλογιζόμεθα ἀπὸ τὰ ἀληθινά ὄχι ἀπὸ τὰ ἔνδοξα. Νὰ δεχόμαστε τὸν ἔλεγχο γιὰ νὰ ἀποκαλύπτουμε τὶς παγίδες Νὰ ζητοῦμε διευκρίνηση στὶς ἐρωτήσεις Ἄν μᾶς ζητῆται τὸ "ἢ ναί ἢ οὔ", ἐγίνετ ἄν ὅταν δὲν βρίσκουμε τὴν λύση, ἀπαντᾶμε με ἔστω καὶ φαίνεται Στὰ κύρια ὀνόματα ἀπαντᾶμε ἤ γενικά (ἁπλῶς) ἤ διαιρῶντας τα (ἢ ἁπλῶς ἢ διαιρούμενον) ὅσα ἀμφιδοξοῦσιν (πότερον γὰρ φθαρτὴ ἢ ἀθάνατος ἡ ψυχὴ τῶν ζῴων, οὐ διώρισται τοῖς πολλοῖς)! ἆρ ὃ ἂν ᾖ Ἀθηναίων κτῆμά ἐστιν Ἀθηναίων ἀλλὰ μὴν ὁ ἄνθρωπός ἐστι τῶν ζῴων;" "ναί." "Κτῆμα ἄρα ὁ ἄνθρωπος τῶν ζῴων."

3 Κεφ. 18 Ὁδηγίες γιὰ τὴν λύσιν τοῦ ψευδοῦς συλλογισμοῦ 1. ἐξετάζουμε ἂν τὸ συμπέρασμα εἶναι ἀληθές ἤ ψευδές 2. ἐξετάζουμε ἂν εἶναι συλλογισμός λανθασμένος ἤ ἄν δὲν εἶναι συλλογισμός! 3. νὰ βροῦμε σὲ ποῖα ἐρώτηση εἶναι τὸ λάθος διαιροῦντες ἢ ἀναιροῦντες! Σκεπτέον εἰ συλλελόγισται ἢ ἀσυλλόγιστος, εἶτα πότερον ἀληθὲς τὸ συμπέρασμα ἢ ψεῦδος, ὅπως ἢ διαιροῦντες ἢ ἀναιροῦντες λύωμεν, καὶ ἀναιροῦντες ἢ ὧδε ἢ ὧδε τὸ μὲν γὰρ προϊδεῖν χαλεπόν, τὸ δὲ κατὰ σχολὴν ἰδεῖν ῥᾷον. Περίληψις Μέρος β Στὸ δεύτερο μέρος αὐτοῦ του βιβλίου ὁ Ἀριστοτέλης κάνει ἕνα ἄνοιγμα στὴν δομὴ τῶν συλλογισμῶν γενικῶς, μὲ ἀφορμή τους "Σοφιστικοὺς ἐλέγχους" καὶ τὴν ἐριστική τέχνη, γιὰ νὰ μᾶς διδάξει τον τρόπο προφύλαξης μας ἀπὸ δικές μας ἤ των συνομιλητῶν μας ἀκούσιες παρεκτροπές τοῦ ὀρθοῦ λόγου. (Σ.Ε. 175a 10 "πρὸς τὰς καθ αὑτὸν ζητήσεις ὁ γὰρ ὑφ ἑτέρου ῥᾳδίως παραλογιζόμενος καὶ τοῦτο μὴ διαισθανόμενος κἂν αὐτὸς ὑφ αὑτοῦ τοῦτο πάθοι πολλάκις") Κεφ. 19 Οἱ συλλογισμοὶ οἱ ὁποῖοι περιέχουν ὁμωνυμίαν ἤ ἀμφιβολίαν, οἱ μέν τῶν ἐρωτημάτων τι πλείω σημαῖνον, οἱ δὲ τὸ συμπέρασμα πολλαχῶς λεγόμενον! "Ἆρ ἔστι σιγῶντα λέγειν;", "Οὔ, ἀλλὰ τόνδε σιγῶντα", "Mὴ συνεπίστασθαι τὸν ἐπιστάμενον", "Οὐκ ἄρα συνεπίστανται ὅ τι ἐπίστανται;" Κεφ. 20 Διαίρεση, Σύνθεση. Φανερὸν δὲ καὶ τοὺς παρὰ τὴν διαίρεσιν καὶ σύνθεσιν πῶς λυτέον ἂν γὰρ διαιρούμενος καὶ συντιθέμενος ὁ λόγος ἕτερον σημαίνῃ, συμπεραινομένου τοὐναντίον λεκτέον. Εἰσὶ δὲ πάντες οἱ τοιοῦτοι λόγοι παρὰ τὴν σύνθεσιν ἢ διαίρεσιν "ἆρ ᾧ εἶδες σὺ τοῦτον τυπτόμενον, τούτῳ ἐτύπτετο οὗτος; καὶ ᾧ ἐτύπτετο, τούτῳ σὺ εἶδες;". Κεφ. 21 Οἱ παρά τὴν προσῳδίαν λόγοι οὐ γὰρ τὸ αὐτὸ σημαίνει ὀξύτερον τὸ δὲ βαρύτερον ῥηθέν. "Ἆρά γ ἐστὶ τὸ οὗ καταλύεις οἰκία;" "Ναί." "Οὐκοῦν τὸ 'οὐ καταλύεις' τοῦ 'καταλύεις' ἀπόφασις;" "Ναί." "Ἔφησας δ εἶναι τὸ οὗ καταλύεις οἰκίαν ἡ οἰκία ἄρα ἀπόφασις." Ὡς δὴ λυτέον, δῆλον οὐ γὰρ τὸ αὐτὸ σημαίνει ὀξύτερον τὸ δὲ βαρύτερον ῥηθέν. Κεφ. 22 Ὅταν κάποια πράγματα λέγονται μὲ τὸν ἴδιο τρόπο (τὸ ὡσαύτως λέγεσθαι) ἀλλὰ δὲν εἶναι ταυτόσημα (τὰ μὴ ταὐτα) ἀντιμετωπίζονται μὲ τὰ γένη τῶν κατηγοριῶν (ἐπείπερ ἔχομεν τὰ γένη τῶν κατηγοριῶν) τοῖς παρὰ τὸ ὡσαύτως λέγεσθαι τὰ μὴ ταὐτα! "Ἆρ ἐνδέχεται τὸ αὐτὸ ἅμα ποιεῖν τε καὶ πεποιηκέναι;" "οὔ." "Ἀλλὰ μὴν ὁρᾶν γέ τι ἅμα καὶ ἑωρακέναι τὸ αὐτὸ καὶ κατὰ ταὐτὸ ἐνδέχεται."

4 "Ἆρ ἔστι τι τῶν πάσχειν ποιεῖν τι;" "οὔ." "Οὐκοῦν τὸ τέμνεται καίεται αἰσθάνεται ὁμοίως λέγεται καὶ πάντα πάσχειν τι σημαίνει; πάλιν δὲ τὸ λέγειν τρέχειν ὁρᾶν ὁμοίως ἀλλήλοις λέγεται ἀλλὰ μὴν τό γ ὁρᾶν αἰσθάνεσθαί τί ἐστιν, ὥστε καὶ πάσχειν τι ἅμα καὶ ποιεῖν." Κεφ. 23 Στὰ σοφίσματα παρὰ τὴν λέξη, ή λύση εἶναι στὸ ἀντικείμενο γιὰ τὸ ὁποῖο μιλᾶμε. ἐν τοῖς παρὰ τὴν λέξιν λόγοις ἀεὶ κατὰ τὸ ἀντικείμενον ἔσται ἡ λύσις. σύνθεσιν ὁ λόγος, ἡ λύσις διελόντι, εἰ δὲ παρὰ διαίρεσιν, συνθέντι. εἰ παρὰ προσῳδίαν ὀξεῖαν, ἡ βαρεῖα προσῳδία λύσις, εἰ δὲ παρὰ βαρεῖαν, ἡ ὀξεῖα. Κεφ. 24 Πρὸς δὲ τοὺς παρὰ τὸ συμβεβηκὸς μία μὲν ἡ αὐτὴ λύσις πρὸς ἅπαντας, ὅτι οὐκ ἀναγκαῖον Ἆρα σὸς ὁ κύων πατήρ;", Εὐθύδημος 298e, Ἆρ οἶδας ὃ μέλλω σε ἐρωτᾶν;" Ὁ σκύλος εἶναι πατέρας; Ναί, Εἶναι δικός σου; Ναί [ἀντί οὐκ ἀναγκαῖον ] Ἆρα εἶναι πατέρας σου! (πολλὰ παραδείγματα...) Κεφ. 25 Οἱ συλλογισμοὶ, στοὺς ὁποίους ὁ κύριος ὅρος δὲν ἀναφέρεται ἁπλῶς, ἀλλὰ ὑπό συνθῆκες ( τόδε ἢ πῂ ἢ ποὺ ἢ πὼς ἢ πρός τι ), ἡ λύσις εἶναι ἡ ἐξετάση τοῦ ἐνδεχόμενου τῆς ἀντίφασης του συμπεράσματος. (180 a 25. Τοὺς δὲ παρὰ τὸ κυρίως τόδε ἢ πῂ ἢ ποὺ ἢ πὼς ἢ πρός τι λέγεσθαι, καὶ μὴ ἁπλῶς, λυτέον σκοποῦντι τὸ συμπέρασμα πρὸς τὴν ἀντίφασιν, εἰ ἐνδέχεται τούτων τι πεπονθέναι.) "Ἇρ ἐνδέχεται τὸν αὐτὸν ἅμα εὐορκεῖν καὶ ἐπιορκεῖν;" "Ἆρ ἐγχωρεῖ τὸν αὐτὸν ἅμα τῷ αὐτῷ πείθεσθαι καὶ ἀπειθεῖν;" "Ἆρ ἐνδέχεται τὸ μὴ ὂν εἶναι; ἀλλὰ μὴν ἔστι γέ τι μὴ ὄν." (τὸ γὰρ μὴ ὂν οὐκ εἰ ἔστι τι, καὶ ἔστιν ἁπλῶς)... Κεφ. 26 Ὁ Ὁρισμός τοῦ ἐλέγχου. Μπορεῖ κάποιος ταυτόχρονα νὰ γνωρίζει κάτι καὶ νὰ μὴν τὸ γνωρίζει; "Ἆρ ὁ εἰδὼς ἕκαστον ὅτι ἕκαστον οἶδε τὸ πρᾶγμα; καὶ ὁ ἀγνοῶν ὡσαύτως; εἰδὼς δέ τις τὸν Κορίσκον ὅτι Κορίσκος ἀγνοοίη ἂν ὅτι μουσικός, ὥστε ταὐτὸ ἐπίσταται καὶ ἀγνοεῖ." Μπορεῖ κάτι νὰ εἷναι ταυτόχρονα καὶ μικρότερο καὶ μεγαλύτερο κάποιου; "Ἆρα τὸ τετράπηχυ τοῦ τριπήχεος μεῖζον; γένοιτο δ ἂν ἐκ τριπήχεος τετράπηχυ κατὰ τὸ μῆκος τὸ δὲ μεῖζον ἐλάττονος μεῖζον αὐτὸ ἄρα αὑτοῦ κατὰ ταὐτὸ μεῖζον καὶ ἔλαττον."

5 Κεφ. 27 Στίς ἐρωτήσεις ὁπού ὑποψιαζόμαστε ὅτι ὑπάρχει λογικό κενό ( ἂν ᾖ δῆλον, οὐ δοτέον, οὐδ ἂν ἔνδοξον ᾖ λέγοντι τἀληθές ) ὄχι μόνο δὲν ἀπαντᾶμε ἀλλά ἐπιστρέφουμε τὴν ἐρώτηση στὸν ἐρωτῶντα λέγοντάς του ὅτι εἶναι λανθασμένη ἐρώτηση καὶ ὅτι ἔχει παραβιάσει βασικές ἀρχές τῆς λογικῆς καὶ ἔχει καταλήξει σὲ αὐτή τὴν λάθος ἐρώτηση! Κεφ. 28 Οἱ συλλογισμοί οἱ ὁποῖοι ἀπὸ τὸ γενικό βγάζουν συμπέρασμα γιὰ το μερικό καὶ το ἀντίστροφο. Τέτοιους συλλογισμούς τοὺς ἀντιμετωπίζουμε μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ὅπως εἴπαμε καὶ προηγουμένως (κεφάλαιο 27) Κεφ. 29 Σὲ ὅσους συλλογισμοὺς βρίσκουμε μία προσθήκη, η ὁποία εἷναι ἄσχετη μὲ τὸ ὅλο θέμα του συλλογισμοῦ, πρέπει νὰ τὴν ἀφαιροῦμε καὶ νὰ παρατηροῦμε ἂν βγαίνει το ἴδιο συμπέρασμα. Ἄν ὄχι πρέπει νὰ μιλᾶμε γιὰ αὐτήν τὴν προσθήκη ὡς μὴ ἐπιτρεπτή ἤ ἄλλως ὡς περιττή. Κεφ. 30 τὰ πλείω ἐρωτήματα ἓν ποιοῦντας Στοὺς ἐλέγχους ὅπου ἔχουμε περισσότερα τοῦ ἑνὸς ἐρωτήματα, τὰ ὁποία ἐμφανίζονται ὡς ἕνα, πάντα πρέπει νὰ τὰ ξεχωρίζουμε καὶ ἀπαντᾶμε σὲ κάθε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ ξεχωριστά. Κεφ. 31 Γιά τὴν ἀντιμετώπιση των Ἀδολεσχιῶν Μερικὲς ἔννοιες δὲν ἔχουν κανένα νόημα καὶ δὲν σημαίνουν τίποτε ὅταν ἐκφέρονται μόνες τους. Ἔχουν δὲ διαφορετικὸ νόημα μέσα στὸν λόγο! ( οὐ τὸ αὐτὸ χωρὶς καὶ ἐν τῷ λόγῳ τὸ δηλούμενον Σ.Ε 181 b 35) διπλάσιον, κοῖλον Τὸ γὰρ κοῖλον κοινῇ μὲν τὸ αὐτὸ δηλοῖ ἐπὶ τοῦ σιμοῦ καὶ τοῦ ῥοικοῦ, Κεφ. 32 Περὶ τῶν σολοικισμῶν Ἐδῶ γίνεται μία λανθασμένη χρήση της γραμματικῆς, στὶς ἀντωνυμίες, τα γένη ἤ καὶ ὅπου ἀλλοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἔχουμε λανθασμένα συμπεράσματα! (εἰ "ὁ μῆνις" καὶ "ὁ πήληξ" ἄρρενά ἐστιν ὁ μὲν γὰρ λέγων "οὐλομένην" σολοικίζει. Πρωταγόρας) Κεφ. 33 Γίνεται μία ὁλοκλήρωση γιὰ ὅλα τὰ εἴδη τῶν παραλογισμῶν, σὲ ὅλα τὰ εἴδη τοῦ λόγου (διαλεκτικοῦ ἤ ἐριστικοῦ) καὶ προτείνεται μία ἑνιαία ἀντιμετώπιση ἀναλύοντας τὰ ἐρωτήματα πού συνθέτουν τις προκείμενες καθώς ἐπίσης καὶ τα συμπεράσματα. Χαρακτηρίζει ὅλους τοὺς σοφιστικοὺς λόγους τοὺς παρὰ τὴν λέξη ὡς γελοῖους. Πολλά παραδείγματα: "Ποτέρα τῶν βοῶν ἔμπροσθεν τέξεται;" "Οὐδετέρα, ἀλλ ὄπισθεν ἄμφω". σημεῖον δὲ τούτου ὅτι μάχονται πολλάκις περὶ τῶν ὀνομάτων, οἷον πότερον ταὐτὸ σημαίνει κατὰ πάντων τὸ ὂν καὶ τὸ ἕν, ἢ ἕτερον τοῖς μὲν γὰρ δοκεῖ ταὐτὸ σημαίνειν τὸ ὂν καὶ τὸ ἕν, οἱ δὲ τὸν Ζήνωνος λόγον καὶ Παρμενίδου λύουσι διὰ τὸ πολλαχῶς φάναι τὸ ἓν λέγεσθαι καὶ τὸ ὄν

6 Κεφ. 34 Στὸ κεφάλαιο αὐτὸ ὁ Ἀριστοτέλης κλείνει τοὺς σοφιστικούς ἐλέγχους. Τὸ κεφάλαιο αὐτό ἀποτελεῖ τὸν ἐπίλογο τοῦ βιβλίου αὐτοῦ ἀλλά καὶ τοῦ Ὀργάνου γενικότερα. Μᾶς λέει ὅτι μᾶς εἶπε μὲ ὅλους τοὺς τρόπους καὶ ὅλα τὰ εἴδη τῶν παραλογισμῶν καὶ τῶν ψευδῶν καὶ τῶν παράδοξων καὶ τῶν λοιπῶν τιούτων. Ἐκθειάζει τὴν πραγματεία αὐτὴ ὅτι εἶναι μοναδική ἀλλά καὶ πολύ χρήσιμη. Ἀναφέρεται καὶ στὸν Σωκράτη, ἐμμέσως στὸν Πλάτωνα, λέγοντας ὅτι αὐτός δὲν μᾶς ἀπαντάει στοὺς παραλογισμούς καὶ στὰ σοφίσματα ἀλλά μας δηλώνει ὅτι δὲν γνωρίζει. Αὐτῆς της πραγματεία δὲν ὑπῆρχε κάτι προεπεξεργασμένο ἀπὸ ἄλλοις, δὲν ὑπῆρχε ἀπολύτως τίποτα. Περί τῶν ρητορικῶν ὑπῆρχαν παλιά καὶ πολλά περί δὲ τοῦ συλλογίζεσθαι παντελῶς οὐδέν. Οἱ σοφιστές μὲ τὴν ταχεῖα καὶ ἄτεχνη διδασκαλία τῶν ἐριστικῶν καὶ ρητορικῶν τους λόγων ἔμαθαν στοὺς μαθητές τους ὄχι τὴν τέχνη ἀλλὰ τὰ ἀποτελέσματα τῆς τέχνης τους. Καὶ κλείνοντας ἀναφέρει τὰ ἐξῆς: Ζητῶ ἀπὸ ἐσᾶς πού παρακολουθήσατε τὶς ἀκροάσεις συγγνώμην γιὰ τὶς παραλείψεις καὶ πολλὴν ἔχειν χάριν γιὰ τὰ εὑρήματα.