ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α

Transcript

1 6oΓυµνάσιο Νέας Ιωνίας Τάξη: Α Τµήµα: 2 Μάθηµα: Αρχαία Ιστορία ιδάσκουσα: Ελ. Σάρδη ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Εργασία του µαθητή : Μανώλη Μακρογιαννάκη Μάιος 2015

2 Πολλά ενοχλητικά και κουραστικά πράγµατα υπάρχουν στη ζωή και στους Ολυµπιακούς Αγώνεςδεν είναι το ίδιο άσχηµα τα πράγµατα; ε σε ψήνει η ζέστη; ε σε τσαλαπατάει το πλήθος; εν είναι δύσκολο να πλυθείς; Η βροχή δε σε µουσκεύει ως το κόκαλο; ε σε πειράζει ο θόρυβος, η φασαρία και οι άλλες ενοχλήσεις; Κι όµως, µου φαίνεται πως άνετα, µετά χαράς µάλιστα, τ ανέχεσαι όλα αυτά µόλις σκεφτείς το µοναδικό θέαµα που θ αντικρίσεις. Επίκτητος, 1ος αιώνας µ.χ.(olympiada, 2014). 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑ: Ο ΧΩΡΟΣ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ Γέννηση Αναδιοργάνωση Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των Αγώνων Η Ολυµπιακή Φλόγα ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ Α ΑΡΧΙΖΕΙ Η Ολυµπιάδα Οι Κανονισµοί των Αγώνων Εκεχειρία ικαίωµα συµµετοχής Οι Γυναίκες στους Ολυµπιακούς Αγώνες Προετοιµασία των Αγώνων ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΡΧΙΖΟΥΝ Το Πρόγραµµα ιεξαγωγής των Ολυµπιακών Αγώνων Οι Τιµές στους Ολυµπιονίκες Οι Ολυµπιονίκες ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συγκεκριµένη εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του µαθήµατος της Αρχαίας Ιστορίας. Αφορµή για τη συγγραφή της στάθηκε η αναφορά µας στους Ολυµπιακούς Αγώνες ως ένα από τους πανελλήνιους δεσµούς. Μετά από µια σύντοµη ιστορική αναδροµή στην ιστορία των Αγώνων, επιχειρήσαµε να αναδείξουµε τις προετοιµασίες, τη διεξαγωγή και τους κανονισµούς που πλαισίωναν τους Αγώνες αυτούς καθώς και την απήχηση των ολυµπιονικών κατά την αρχαιότητα. Τέλος, αναφερθήκαµε στη σχέση των Ολυµπιακών Αγώνων και την Τέχνη. 3

5 1.ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ Οι Ολυµπιακοί Αγώνες ήταν µία σειρά αθλητικών αγώνων µεταξύ εκπροσώπων των πόλεων-κρατών και ένας από τους πανελλήνιους αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα. Ήταν η πιο σηµαντική διοργάνωση της αρχαίας Ελλάδας. ιεξάγονταν στην Αρχαία Ολυµπία κάθε τέσσερα χρόνια και έπαιρναν µέρος αθλητές από όλη την Ελλάδα (και αργότερα από άλλα µέρη). Σταδιακά οι Ολυµπιακοί Αγώνες απέκτησαν ιδιαίτερη αίγλη. Ο πρώτος καταγεγραµµένος εορτασµός των Ολυµπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα ήταν στην Ολυµπία, το 776 π.χ. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι αυτή δεν ήταν και η πρώτη φορά που γίνονταν οι Αγώνες. Από το 776 π.χ. και µετά οι Αγώνες, σιγά-σιγά, έγιναν πιο σηµαντικοί σε ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα φτάνοντας στο απόγειο τους κατά τον 5 ο και 6 ο αι. π.χ. Είχαν και θρησκευτική σηµασία αφού γίνονταν προς τιµή του θεού ία, του οποίου το τεράστιο άγαλµα στεκόταν στην Ολυµπία. Ο αριθµός των αγωνισµάτων έγινε είκοσι και ο εορτασµός γινόταν στην διάρκεια µερικών ηµερών. Οι νικητές των αγώνων θαυµάζονταν και γίνονταν αθάνατοι µέσα από ποιήµατα και αγάλµατα. Το έπαθλο για τους νικητές ήταν ένα στεφάνι από κλαδιά ελιάς. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες διατηρήσανε την αίγλη τους σε όλη την ελληνική αρχαιότητα και όσοι νικούσαν σε αυτούς δοξάστηκαν από λαµπρούς ποιητές, όπως τον Πίνδαρο, τον Σιµωνίδητον Κείο και τον Βακχυλίδη. Όταν όµως επικράτησαν οι Ρωµαίοι, το ευγενικό πνεύµα των αγώνων άρχισε να νοθεύεται µε βίαια θεάµατα και σιγά-σιγά οι Έλληνες αθλητές αποσύρθηκαν και δεν έπαιρναν µέρος στους αγώνες. Έτσι, ο θεσµός των Ολυµπιακών Αγώνων έχασε τη σηµασία του. Όταν ο Χριστιανισµός έγινε η επίσηµη θρησκεία της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, οι Ολυµπιακοί θεωρούνταν πια σαν µία παγανιστική γιορτή, και το 393µ.χ., ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Α, µε διάταγµά του απαγόρευσε τη λειτουργία όλων των ειδωλολατρικών ιερών, συµπεριλαµβανοµένων και των Ολυµπιακών Αγώνων. Με αυτό τον τρόπο τελείωσε µια περίοδος µεγαλύτερη των χιλίων χρόνων κατά την οποία οι Ολυµπιακοί διεξάγονταν συνέχεια κάθε τέσσερα χρόνια (Λήµµα «Ολυµπιακοί αγώνες στην Αρχαιότητα», 2015) 4

6 2.ΟΛΥΜΠΙΑ: Ο ΧΩΡΟΣ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ Η Ολυµπία στην αρχαιότητα δεν ήταν πόλη, αλλά µια περιοχή που βρισκόταν στη δεξιά όχθη του ποταµού Αλφειού, στο σηµείο που ενωνόταν µε τον παραπόταµο Κλαδέο. Υπήρξε το πιο δοξασµένο ιερό της αρχαίας Ελλάδας αφιερωµένο στον ία, πατέρα των θεών και των ανθρώπων. Ήταν ο τόπος διεξαγωγής των Ολυµπιακών Αγώνων, οι οποίοι τελούνταν στο πλαίσιο των Ολυµπίων, της πιο σηµαντικής γιορτής των Ελλήνων κατά το µεγαλύτερο διάστηµα της αρχαιότητας. «Εκτός από τους άριστους της αθλούµενης νιότης του Ελληνισµού και τους αναρίθµητους φιλοθεάµονες προσκυνητές, στην Ολυµπία έρχονταν και φιλόσοφοι, ποιητές και καλλιτέχνες, ο αιθέρας των γραµµάτων, των τεχνών και των επιστηµών. Στη θαυµαστή αυτή ευκαιρία της πανελλήνιας σύναξης είχαν την ευκαιρία οι Έλληνες να δουν τα έργα των καλλιτεχνών τους, να ακούσουν τους ποιητές και προπάντων τους σοφούς της Ελλάδος να τους παρορµούν σε οµόνοια και ένωση, αφυπνίζοντας και καλλιεργώντας τη συνείδηση ότι τα στοιχεία που τους συνέδεαν ίδια γλώσσα, θρησκεία και τρόπος ζωής, ίδια ιδανικά ήταν πολύ περισσότερα από τις διαφορές που τους χώριζαν. Εκεί λοιπόν, στην Ολυµπία, ήταν που χαλκεύθηκε - περισσότερο από κάθε άλλο κέντρο - η συνείδηση αυτή. Αν οι ελφοί υπήρξαν, όπως έλεγαν οι αρχαίοι, ο οµφαλός της γης, η Ολυµπία ήταν ο οµφαλός του Ελληνισµού. Εκεί χτυπούσε η καρδιά της Ελλάδος» (olympiada, 2014a). 5

7 3.ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ 3.1.Γέννηση Σύµφωνα µε την παράδοση, οι πρώτοι που αγωνίστηκαν στην Ολυµπία ήταν οι θεοί. Ο ίας πάλεψε άγρια µε τον πατέρα του τον Κρόνο για την κυριαρχία του κόσµου και τον νίκησε στην πάλη. Θέσπισε λοιπόν τους Ολυµπιακούς αγώνες για να πανηγυρίσει αυτή τη µεγάλη νίκη του. Ο Απόλλωνας αναδείχτηκε πρωταθλητής, νικώντας τον Ερµή στο δρόµο και τον Άρη στην πυγµή. «Άλλοι πίστευαν ότι ο Ηρακλής καθιέρωσε τους Ολυµπιακούς Αγώνες προς τιµή του πατέρα του, µετά τη νίκη του πέµπτου άθλου του. Ο Ηρακλής, µάλιστα, φέρεται να έφερε την αγριελιά από τη χώρα των Υπερβορείων, την οποία φύτεψε στο Ιερό, καθορίζοντας τα όρια της ιεράς Άλτεως. Άλλος µύθος αποδίδει την καθιέρωση των Αγώνων στον Πέλοπα. Ο βασιλιάς Οινόµαος της Πίσας διοργάνωσε αγώνες αρµατοδροµίας µε σκοπό να παντρέψει την κόρη του, Ιπποδάµεια, µε το νικητή. Ωστόσο, οι διαγωνιζόµενοι θα είχαν αντίπαλό τους τον ίδιο και όσοι έχαναν στον αγώνα, θα έχαναν και τη ζωή τους. Ο Πέλοπας, πρίγκιπας της µικρασιατικής Λυδίας, κατάφερε µε τη βοήθεια του ηνίοχού του, Μυρτίλου, να ανατρέψει το άρµα του Οινόµαου και τελικά να τον σκοτώσει. Ο νικητής Πέλοπας για να γιορτάσει τη νίκη του και το γάµο του µε την Ιπποδάµεια, καθιέρωσε τους Ολυµπιακούς Αγώνες. Η γυναίκα του ίδρυσε γυναικείους αγώνες προς τιµήν της Ήρας, τα λεγόµενα Ηραία. Ο Στράβων θεωρεί ότι τους Αγώνες οργάνωσε ο Όξυλλος, βασιλιάς των Ηρακλειδών, µετά την κάθοδό τους στην Ηλεία, το 1200 π.χ.»(olympiada, 2014a). ιάφορες µυθολογικές ιστορίες διεκδικούν τη γέννησητων Ολυµπιακών Aγώνων. Βέβαια ανάµεσα στους µύθους δεν µπορεί κανείς να διαλέξει κάποιον που ν ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα. Έτσι δεν θα µάθουµε ποτέ ποιος έκανε την αρχή. 3.2.Αναδιοργάνωση Γεγονός είναι ότι, αφού οι Ολυµπιακοί Aγώνεςάρχισαν και συνεχίστηκαν για αρκετά χρόνια, σταµάτησαν. Η διακοπή τους κράτησε για µερικά χρόνια, ώσπου ο Ίφιτος είναι εκείνος που ξανάδωσε ζωή τους αγώνες µε την πρώτη επίσηµη Ολυµπιάδα να χρονολογείται το 776 π.χ.ιστορικά λοιπόν, υποστηρίζεται ότι υπήρξε συµφωνία 6

8 µεταξύ του ΗρακλείδουΙφίτου, ηγεµόνος της Ήλιδος, του βασιλιά και νοµοθέτη της Σπάρτης, Λυκούργου και του βασιλιά της Πίσας, Κλεισθένη, οι οποίοι όρισαν τους κανόνες της µεγάλης αυτής θρησκευτικής και αθλητικής διοργάνωσης. Η συµφωνία αναγνώριζε την Ήλιδα ως ιερό και απρόσβλητο χώρο και επίσης θέσπιζε την εκεχειρία κατά τη διάρκεια των Αγώνων. 3.3.Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των Αγώνων Πάνω από όλα, όµως, οι Ολυµπιακοί Αγώνες ήταν µια θρησκευτική γιορτή και όχι απλώς µια σειρά αθλητικών εκδηλώσεων, όπως συµβαίνει σήµερα.«h πίστη των Ελλήνων ότι πρώτοι αγωνοθέτες αλλά και αθλητές ήταν οι θεοί και οι ήρωες, εξηγεί για ποιο λόγο οι αγώνες διεξάγονταν µέσα στους ιερούς περιβόλους των θρησκευτικών κέντρων, της Ολυµπίας, των ελφών κ.λπ. Oι αγώνες δεν ήταν διασκέδαση, αλλά καθήκον που οι θεοί είχαν υπαγορεύσει στον άνθρωπο για να τον ενισχύουν στην προσπάθειά του να αναπτύξει µε ισορροπία τις ψυχοσωµατικές ικανότητές του, ώστε να γίνει «καλός και αγαθός» πολίτης» (olympiada, 2014a). 3.4.ΗΟλυµπιακή Φλόγα «Η Ολυµπιακή Φλόγα είναι ένα σύµβολο των Ολυµπιακών Αγώνων. Είναι αναπαράσταση της κλοπής της φωτιάς του ία από τον Προµηθέα, και οι ρίζες της βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα, όπου µια φωτιά κρατούνταν άσβεστη κατά την διάρκεια των Ολυµπιακών Αγώνων. Η Φλόγα επανήλθε κατά τους Ολυµπιακούς Αγώνες του 1928» (olympiada, 2014a). 7

9 4. ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ Α ΑΡΧΙΖΕΙ 4.1.Η Ολυµπιάδα Οι Ολυµπιακοί Αγώνες τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια, στις 11 Ιουλίου, και διαρκούσαν τέσσερις έως πέντε µέρες τους Κλασικούς χρόνους, αν και στη µακραίωνη ιστορία τους υπήρξαν αυξοµειώσεις στη διάρκειά τους.το διάστηµα που µεσολαβούσε µεταξύ δύο Ολυµπιακών Αγώνων ονοµαζόταν Ολυµπιάδα. Οι Ολυµπιάδες αποτελούσαν τη βάση ενός εθνικού συστήµατος χρονολόγησης και ονοµάζονταν σε κάθε διοργάνωσή τους από το νικητή στο αγώνισµα της σταδιοδροµίας. Αργότερα, στις αρχές του 4ου αιώνα π.χ., ο σοφιστής Ιππίας ο Ήλειος αρίθµησε όλες τις Ολυµπιάδες σε σχέση µε την πρώτη, το 776 π.χ. Όπως λοιπόν εµείς µετράµε το χρόνο µε τη γέννηση του Χριστού, σε πολλές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας οι αρχαίοι µετρούσαν τον χρόνο µε τους Ολυµπιακούς αγώνες. 4.2.Οι Κανονισµοί των Αγώνων «Οι Ηλείοι κατάφεραν να διατηρήσουν αµείωτο το ενδιαφέρον όλων των Ελλήνων για τους Ολυµπιακούς Αγώνες, χάρη σε ένα σύνολο κανόνων που ρύθµιζαν την οργάνωση, τη συµµετοχή και την εκγύµναση κατά τη διάρκειά τους. Μεταξύ των κανόνων σηµαντικότεροι ήταν οι εξής: Επιβολή εκεχειρίας. ικαίωµα συµµετοχής µόνο στους Έλληνες πολίτες. Ειδικοί κανόνες για τις διαδικασίες προπόνησης και διεξαγωγής των αγώνων» (olympiada, 2014b). 4.3.Εκεχειρία Η αναγγελία των αγώνων γινόταν από τους σπονδοφόρους, πολίτες της Ήλιδας που, στεφανωµένοι µε κλαδιά ελιάς και κρατώντας το ραβδί του κήρυκα, περιόδευαν ως εγγυητές της ιερής εκεχειρίας σε όλες τις ελληνικές πόλεις, ανακηρύσσοντας την κατάπαυση των εχθροπραξιών για τρεις µήνες.«οι αθλητές, οι θεατές των αγώνων και οι επίσηµοι απεσταλµένοι κάθε χώρας, οι οποίοι ονοµάζονταν Θεωροί, έπρεπε να ταξιδέψουν µε ασφάλεια, για να φθάσουν στην Ολυµπία και για να γυρίσουν πάλι στη χώρα του. εν τους ενοχλούσε κανείς σ αυτό το ιερό ταξίδι έστω και αν περνούσαν µέσα από µια εχθρική χώρα. 8

10 Αν κάποια πόλη, στο διάστηµα της εκεχειρίας άρχιζε ή συνέχιζε κάποια εχθροπραξία, η Ολυµπιακή Βουλή την καταδίκαζε σε βαρύ πρόστιµο και αν δεν το πλήρωνε την κήρυσσαν «αποσυναγωγό». εν της επέτρεπαν δηλαδή το δικαίωµα να πάρουν µέρος οι αθλητές της στους Ολυµπιακούς αγώνες, γεγονός που η κάθε πόλη το θεωρούσε µεγάλη ντροπή» (Στρατίκης Π.,1988, 32). «Συνοπτικά οι όροι της εκεχειρίας ήταν οι ακόλουθοι: Όλες οι εχθροπραξίες σταµατούσαν, ενώ το κράτος των Ηλείων ανακηρυσσόταν ουδέτερο και προσβάσιµο σε όλους. Οι αθλητές και οι επισκέπτες από πόλεις που βρίσκονταν σε εµπόλεµη κατάσταση µπορούσαν να ταξιδέψουν µε ασφάλεια µέσα από εχθρικές περιοχές. Στρατός και όπλα απαγορεύονταν στα εδάφη της Ηλείας. Κατά τη διάρκεια της Εκεχειρίας αναστελλόταν η εκτέλεση θανατικής ποινής» (olympiada, 2014b). Σπάνια στις τόσες και τόσες Ολυµπιάδες έγινε παραβίαση της εκεχειρίας. εν ήταν όµως µόνο οι πόλεις που πλήρωναν βαρύ πρόστιµο σε κάθε παραβίαση. Οποιοσδήποτε πολίτης ενοχλούσε µε οποιονδήποτε τρόπο κάποιον από τους προσκυνητές της Ολυµπίας, αντιµετώπιζε βαριά ποινή ικαίωµα συµµετοχής Ενώ αρχικά στους αγώνες έπαιρναν µέρος µόνο κάτοικοι της Ήλιδας, σταδιακά διευρύνθηκε ο κανονισµός, ώστε να επιτρέπονται αθλητές από την Αρκαδία, την Λακεδαίµονα και την Μεσσηνία, ακόµα και από όλη την Πελοπόννησο και τα Μέγαρα. Ακολούθησαν οι εκτός Πελοποννήσου πόλεις των Αθηνών και της Ιωνίας. Μέχρι τον 4ο αι. µ.χ. όπου και σηµειώνεται το τέλος των Ολυµπιακών αγώνων, η συρροή των αθλητών από όλα τα µέρη ήταν µεγάλη. Από τις Αποικίες στην Σικελία και την Μικρά Ασία, την Ρόδο, από την Αίγυπτο (ιδίως την Αλεξάνδρεια), την Κυρήνη και την Φοινίκη, αλλά και από την Ρωµαϊκή αυτοκρατορία έρχονταν αθλητές για να αγωνιστούν στην Ολυµπία. Τελευταίος Ολυµπιονίκης ήταν ο Αρµένιος ΑρσακιάδηςArtavazd (ή Varaztad). Η παρακολούθηση των αγώνων επιτρεπόταν σε όλους, ελεύθερους και δούλους, ακόµα και βάρβαρους. Μονάχα απαγορευόταν αυστηρά στις γυναίκες, ίσως γιατί ορισµένοι αθλητές αγωνίζονταν γυµνοί. Για όποια µάλιστα τολµούσε να παραβεί τη διαταγή αυτή, υπήρχε η ποινή του θανάτου. 9

11 4.5.Οι Γυναίκες στους Ολυµπιακούς Αγώνες Σύµφωνα µ έναν πολύ αυστηρό κανόνα, εκτός του ότι απαγορευόταν η συµµετοχή γυναικών ως αθλητριών, απαγορευόταν ακόµη και η είσοδος στο Στάδιο των παντρεµένων γυναικών, οι οποίες δεν µπορούσαν έτσι να παρακολουθήσουν τ αγωνίσµατα. Αυτό διαρκούσε µόνο για την περίοδο των αγώνων. Στη µόνη γυναίκα που επιτρεπόταν η είσοδος ήταν η ιέρεια της ήµητρας Χαµύνης, που παρακολουθούσε τους αγώνες καθισµένη στο βωµό της θεάς, απέναντι από τις θέσεις των κριτών. Στους Ρωµαϊκούς χρόνους αυτή την τιµητική θέση κατείχε η Ρήγιλλα, σύζυγος του Ηρώδη του Αττικού. «Κι όµως, υπήρχαν γυναίκες Ολυµπιονίκες. Πώς; Ήταν οι ιδιοκτήτριες των αλόγων που κέρδιζαν στα ιππικά αθλήµατα. Τα άλογα τα ίππευε ένας ηνίοχος. Αγωνιζόταν, στην ουσία, για λογαριασµό του ιδιοκτήτη. Όταν ο ιδιοκτήτης ήταν γυναίκα, αυτή θεωρούνταν Ολυµπιονίκης, κι ας µην είχε βρεθεί καν στην Ολυµπία. Η πιο ονοµαστή για τις νίκες της στην Ολυµπία ήταν η Κυνίσκα, κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαµου και αδελφή του Αγησιλάου του Β. Η πιο γνωστή, όµως, και ενδιαφέρουσα ιστορία γυναίκας στους Αρχαίους Ολυµπιακούς Αγώνες ήταν εκείνη της Καλλιπάτειρας. Με πατέρα (τον ιαγόρα), αδελφούς (τον Ακουσίλαο, τον αµάγητο και τον ωριέα) Ολυµπιονίκες και γιο να αγωνίζεται στους Αγώνες, τόλµησε να µπει στον ιερό χώρο της Ολυµπίας µεταµφιεσµένη σε άντρα γυµναστή για να καµαρώσει το παιδί της.και, όντως, ο Πεισίδωρος κέρδισε στο άθληµά του, την πυγµαχία. Μετά τη νίκη εκείνου, στην προσπάθειά της να εισέλθει στο αγωνιστικό χώρο, έπεσαν τα ρούχα της αποκαλύπτοντας το φύλο της. Της δόθηκε χάρη (η ποινή για µια γυναίκα που παραβίαζε το νόµο ήταν θάνατος), λόγω της καταγωγής της από µια οικογένεια µε τέτοια Ολυµπιακή ιστορία» (olympiada, 2014b). Η ιστορία της Καλλιπάτειρας ενέπνευσε και τον λογοτέχνη Λ. Μαβίλη, ο οποίος έγραψε το παρακάτω οµώνυµο σονέτο προς τιµή της (Μαβίλης, Λ., , 156). 10

12 «Ἀρχόντισσα Ροδίτισσα, πῶςµπῆκες; Γυναῖκες διώχνει µιὰ συνήθεια ἀρχαία ἐδῶθε.» «Ἔχωἕναἀνίψι, τὸνεὐκλέα, τρία ἀδέρφια, γιό, πατέρα, Ὀλυµπιονίκες νὰµὲἀφήσετε πρέπει, Ἑλλανοδίκες, κι ἐγὼνὰ καµαρώσω µὲςτὰὡραῖα κορµιά, ποὺγιὰτὸἀγρίλιτοῦἡρακλέα παλεύουν, θαυµαστὲςψυχὲςἀντρίκειες. Μὲτὲςἄλλεςγυναῖκεςδὲνεἶµ ὅµοια στὸναἰῶνατὸ σόι µου θὰ φαντάζει µὲτῆςἀντρειᾶςτ ἀµάραντα προνόµια µὲ µάλαµα γραµµένο τὸ δοξάζει σὲἀστραφτερὸκατεβατὸ µαρµάρου ὕµνος χρυσός, τοῦἀθάνατου Πινδάρου.» 4.6.Προετοιµασία των Αγώνων Όσοι ήθελαν να λάβουν επίσηµα µέρος στην Ολυµπιάδα έπρεπε να προπονηθούν στην πατρίδα τους τουλάχιστον δέκα µήνες πριν τους αγώνες. Σύµφωνα µε τους κανονισµούς, οι αθλητές έπρεπε να φτάσουν στην Ήλιδα τουλάχιστον ένα µήνα πριν για περαιτέρω προπόνηση υπό την επίβλεψη των Ελλανοδικών και για να γίνουν οι απαραίτητες διατυπώσεις που απαιτούνταν για τη συµµετοχή τους στους αγώνες. «Αυτό ήταν ένα είδος προκαταρκτικής ή δοκιµαστικής προπόνησης, κατά τη διάρκεια της οποίας οι κριτές ήταν ελεύθεροι να επιλέξουν όσους είχαν προπονηθεί καλά. Επίσης, οι αθλητές έπρεπε να αποδείξουν ότι προπονούνταν συστηµατικά τους τελευταίους δέκα µήνες πριν τους αγώνες. Με την άφιξή τους στην Ήλιδα οι αθλητές συνέχιζαν την προπόνηση. Εκεί υπήρχαν δύο Γυµνάσια που οι αθλητές µπορούσαν να χρησιµοποιήσουν για προπόνηση πριν τους αγώνες» (olympiada, 2014b). 11

13 5. ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΡΧΙΖΟΥΝ 5.1.Το Πρόγραµµα ιεξαγωγής των Ολυµπιακών Αγώνων «Αρχικά οι Ολυµπιακοί Αγώνες διαρκούσαν µια ηµέρα µόνο. Αργότερα, το πρόγραµµα διευρύνθηκε και εµπλουτίστηκε µε πλήθος αθληµάτων και πανηγυρικών εκδηλώσεων που συνόδευαν την εορτή, διαρκείας πέντε ηµερών, στην οποία συνέρρεε πλήθος αθλητών και θεατών. Ο Παυσανίας αναφέρει ως αιτία την διεξαγωγή των 77ών Ολυµπιακών Αγώνων (472 π.χ.), όταν η αρµατοδροµία και το πένταθλο είχαν αργοπορήσει τόσο πολύ, που το παγκράτιο άρχισε καθυστερηµένα και διήρκεσε µέχρι τις νυκτερινές ώρες, µε αποτέλεσµα να νικήσει ο Αθηναίος Καλλίας. Τότε αποφασίστηκε η πολυήµερη διεξαγωγή των Αγώνων και καθιερώθηκε το πενθήµερο πρόγραµµα ως εξής. Οι τελετές άρχιζαν την 11η ηµέρα του µήνα και διαρκούσαν µέχρι την 15η ηµέρα, έτσι ώστε η νύχτα της τέταρτης µέρας των Αγώνων να λούζεται στο φως της πανσέληνου. Σύµφωνα µε το σηµερινό ηµερολόγιο η έναρξη των Αγώνων γίνονταν περίπου στα τέλη Ιουνίου, αρχές Ιουλίου. Στο διάστηµα της προετοιµασίας των αθλητών στην πόλη της Ήλιδας, οι Ελλανοδίκες τους χώριζαν, ανάλογα µε την ηλικία τους, σε κατηγορίες (ανδρών και παίδων). ύο ηµέρες πριν την έναρξη των αγώνων, αθλητές, κριτές και επίσηµοι ξεκινούσαν σε ποµπή από την Ήλιδα και έφταναν στην Ολυµπία διανύοντας την Ιερά Οδό. Πρώτη ηµέρα. Την πρώτη ηµέρα το πρωί γινόταν η τελετή ορκωµοσίας για την τήρηση των κανόνων εκ µέρους των αθλητών, των συγγενών τους και των κριτών στο Βουλευτήριο, µπροστά στο άγαλµα του Ορκίου ιός. Στη συνέχεια γινόταν η καταγραφή των αθλητών, ο χωρισµός τους κατά αγωνίσµατα, και η κλήρωσή τους κατά ζεύγη ή τη σειρά που θα αγωνίζονταν. Έπειτα, κοντά στην είσοδο του σταδίου πραγµατοποιούνταν οι αγώνες των κηρύκων και των σαλπιγκτών. Το απόγευµα τελούνταν θυσίες στην ιερή Άλτη και χρησµοδοσίες. Επίσης φιλόσοφοι, ιστορικοί και ποιητές απήγγειλαν λόγους και γίνονταν διάφορες συναθροίσεις. εύτερη ηµέρα. Το πρωί όλοι οι αθλητές και οι Ελλανοδίκες σε ποµπή πήγαιναν στο στάδιο, όπου τους περίµενε συγκεντρωµένο το πλήθος. Οι 12

14 Αγώνες άρχιζαν µε το αγώνισµα του σταδίου δρόµου, ακολουθούσε η πάλη παίδων, η πυγµή και το παγκράτιο. Τρίτη ηµέρα. Το πρωί διεξάγονταν οι αρµατοδροµίες και τα ιππικά αγωνίσµατα στον ιππόδροµο. Το απόγευµα στο στάδιο γινόταν το αγώνισµα του πεντάθλου (άλµα, δίσκος, δρόµος, ακόντιο, πάλη). Το βράδυ της ίδιας µέρας έκαναν θυσίες προς τιµήν του Πέλοπα και ακολουθούσαν εορταστικά δείπνα. Τέταρτη ηµέρα. Όλοι οι αθλητές, οι Ελλανοδίκες, οι θεωρίες σε ποµπή που ξεκινούσε από το γυµνάσιο έφτανε στο µεγάλο βωµό του ιός, όπου έκαναν θυσία 100 ζώων (εκατόµβη). Μετά το τέλος της λαµπρής αυτής τελετής, γίνονταν οι αγώνες δρόµου των ανδρών, της πάλης, της πυγµής και του παγκρατίου. Η µέρα τελείωνε µε την οπλιτοδροµία. Πέµπτη ηµέρα. Η τελευταία µέρα ήταν αφιερωµένη στην βράβευση των αθλητών. Οι νικητές πήγαιναν προς το ναό του ιός, όπου τους στεφάνωναν οι Ελλανοδίκες. Ακολουθούσε επίσηµο γεύµα στο πρυτανείο και εορταστικές εκδηλώσεις που διαρκούσαν µέχρι το βράδυ» (olympiada, 2014b). 5.2.Οι Τιµές στους Ολυµπιονίκες «Οι αγώνες ήταν στεφανίτες. Το άθλο, δηλαδή, ήταν ένα στεφάνι από κλαδί αγριελιάς, ο κότινος. Σύµφωνα µε την παράδοση, τον κότινο ως έπαθλο των αγώνων καθιέρωσε ο Ίφιτος, ύστερα από σχετικό χρησµό του µαντείου των ελφών. Τα κλαδιά για τα στεφάνια των νικητών έκοβαν από την Καλλιστέφανο ελιά που ήταν νοτίως του ναού του ιός. Ένας «παις αµφιθαλής» (παιδίπου είχε εν ζωή και τους δύο γονείς του) µε χρυσό ψαλίδι έκοβε τα κλαδιά. Στη συνέχεια τα πήγαινε στο ναό της Ήρας και τα ακουµπούσε επάνω σε µία χρυσελεφάντινη τράπεζα. Από εκεί τα έπαιρναν οι Ελλανοδίκες για να στεφανώσουν τους νικητές. Για βραβείο χρησιµοποιούσαν ακόµη µάλλινες ταινίες τις οποίες έδεναν στο µέτωπο ή σε άλλα µέρη του σώµατος των αθλητών. Ανυπολόγιστη, όµως, ήταν η ηθική σηµασία της νίκης στην Ολυµπία. Τις νίκες αυτές ύµνησαν µεγάλοι ποιητές, όπως ο Συµωνίδης, ο Βακχυλίδης και ο σπουδαιότερος όλων, ο Πίνδαρος. Ο Ολυµπιονίκης όταν επέστρεφε στην πόλη του απολάµβανε µεγάλες τιµές. Κατεδαφιζόταν ένα τµήµα των τειχών της πόλης, εφόσον πόλη που γέννησε Ολυµπιονίκη δεν είχε ανάγκη από τείχη, και από τη νέα είσοδο 13

15 έµπαινε ο νικητής στην πόλη, ανεβασµένος σε ένα µεγαλόπρεπο τέθριππο άρµα. Στη συνέχεια ο νικητής πρόσφερε θυσία στο θεό προστάτη της πόλης και του αφιέρωνε το στεφάνι του. Ακολουθούσε εορταστικό δείπνο στο οποίο καθόταν όλη η πόλη. Άλλα προνόµια που έδιναν στους νικητές ήταν η ισόβια σίτισή τους µε δηµόσια δαπάνη, η ατέλεια (φορολογική απαλλαγή), ενώ στην Αθήνα ο Σόλων θέσπισε και χρηµατικό βραβείο. Στη Σπάρτη ο νικητής αποκτούσε το δικαίωµα να πολεµάει δίπλα στο βασιλιά. Στις δηµόσιες εκδηλώσεις είχαν πάντα τιµητική θέση, ενώ πολλές φορές το όνοµά τους χαρασσόταν πάνω σε στήλες που τοποθετούσαν σε περίοπτη θέση. Σε µερικές πόλεις οι Ολυµπιονίκες λατρεύονταν σαν ήρωες µετά το θάνατό τους. Οι τιµές και τα προνόµια των Ολυµπιονικών ποίκιλλαν από πόλη σε πόλη. Ωστόσο, η σηµαντικότερη τιµή του Ολυµπιονίκη ήταν το δικαίωµα του να τοποθετήσει το άγαλµά του στην ιερή Άλτη και ο επινίκιος, ο ύµνος δηλαδή που γραφόταν για να εξυµνήσει τη νίκη του. Οι δύο αυτές τιµές εξασφάλιζαν τη δόξα του και το όνοµά του έµενε γνωστό για πάντα» (olympiada, 2014b). 5.3.Οι Ολυµπιονίκες «Η συµµετοχή κάθε αθλητή στους Ολυµπιακούς Αγώνες θεωρούνταν από τον ίδιο και τον περίγυρό του η σηµαντικότερη εµπειρία της ζωής του. Κατά τη διάρκεια των δώδεκα αιώνων που οργανώνονταν οι αγώνες, από τους χώρους της Ολυµπίας πέρασαν µεγάλοι αθλητές που µε τις νίκες τους απέκτησαν θρυλικές διαστάσεις και έµειναν αθάνατοι στη συνείδηση του κόσµου. ιάσηµοι αθλητές του 6ου αι. π.χ. µνηµονεύονταν ακόµη και το 2ο αι. µ.χ., όπως ο παλαιστής Μίλων από τον Κρότωνα» (olympiada, 2014b). Άλλοι ξακουστοί Ολυµπιονίκες ήταν ο Θεαγένης από τη Θάσο, ο Λεωνίδας και ο ιαγόρας από τη Ρόδο, ο Μίλων και ο Αστύλος από τον Κρότωνα, ο Πολυδάµας από τη Σκοτούσσα, ο Μελαγκόµας από την Καρία και ο Ηρόδωρος από τα Μέγαρα. 14

16 6. ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ «Οι αθλητικοί αγώνες αποτέλεσαν κεντρικό θέµα της Αρχαίας Ελληνικής τέχνης και λογοτεχνίας. Έγιναν η αφορµή γέννησης, ήδη από τον 6ο αι. π.χ., δύο ιδιαίτερων λογοτεχνικών ειδών, του επινίκιου ύµνου, µε κύριο εκπρόσωπο τον Πίνδαρο, και του επιγράµµατος. Οι Ολυµπιονίκες ήταν τα πρώτα ιστορικά πρόσωπα στην αρχαία Ελλάδα που απολάµβαναν την εξαιρετική τιµή να απεικονίζονται σε δηµόσιο χώρο. Όµως, οι ανδριάντες ολυµπιονικών δε στήνονταν µόνο σε ανάµνηση του ατόµου και της επίδοσής του, αλλά αποτελούσαν κυρίως µέσο προβολής της οικογένειας και της πόλης από την οποία καταγόταν ο αθλητής. Οι απεικονίσεις µε θέµα τους αγώνες δεν εξαντλούνταν στους ανδριάντες Ολυµπιονικών. Όλα τα είδη της αρχαίας τέχνης ασχολήθηκαν διεξοδικά µε το θέµα: γλυπτική, ζωγραφική, ψηφιδωτά, αγγειογραφία και νοµίσµατα» (olympiada, 2014b). 15

17 ΕΠΙΛΟΓΟΣ εν ήταν τυχαίο πως οι Ολυµπιακοί Αγώνες ήταν οι πιο σηµαντικοί στην αρχαιότητα. Η τιµή της νίκης, µετά από επίπονη προσπάθεια, συνόδευε τον νικητή σε όλη του τη ζωή, ακόµη και µετά το θάνατο. ικαιολογηµένα, λοιπόν, λέγεται πως κάποιος από τους Πέρσες αξιωµατούχους, λίγο πριν αρχίσει η µεγάλη και κρίσιµη µάχη των Πλαταιών, είπε στον Μαρδόνιο: «Μαρδόνιε, πώς είναι δυνατόν να νικήσουµε τους Έλληνες, αυτούς τους παράξενους ανθρώπους οι οποίοι δεν αγωνίζονται για να κερδίσουν χρυσάφι αλλά µονάχα ένα κλαδάκι αγριελιάς;»(στρατίκης Π., 1988, σ.7). 16

18 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ 1.Βιβλιογραφία Στρατίκης,Π. (1988). ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΑΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ. Αθήνα: εκδ. Στρατίκη, σ.32. Μαβίλης, Λ. ( ). Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β Γυµνασίου. Αθήνα: εκδ. ιόφαντος. 2.Πηγές από το ιαδίκτυο Λήµµα «Ολυµπιακοί αγώνες στην Αρχαιότητα» (2015). ιαθέσιµο στο: B9%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%AF_%CE%B1%CE%B3%CF%8E%CE%B D%CE%B5%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%B1%CF%81 %CF%87%CE%B1%CE%B9%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση, 01/05/2015). olympiada (2014a). ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α (ΜΕΡΟΣ Α ). ιαθέσιµο στο: %CE%BF%CE%BB%CF%85%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%B1%CE%BA%C E%BF%CE%B9-%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%BD%CE%B5%CF%83- %CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD- %CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%B1- %CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B1/ (τελευταία πρόσβαση, 01/05/2015). olympiada (2014b). ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α (ΜΕΡΟΣ B ). ιαθέσιµο στο: %CE%BF%CE%BB%CF%85%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%B1%CE%BA%C E%BF%CE%B9-%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%BD%CE%B5%CF%83- %CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD- %CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%B1- %CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B1-2/(τελευταία πρόσβαση, 01/05/2015). 17