in itinere caelesti existimari possunt

Transcript

1 37 Imago XV: Siren animam ferens (Xanthorum monumenti Sirenum latus meridionale). The Trustees of the British Museum d) An Sirenes apud Platona animarum duces in itinere caelesti existimari possunt Nullam imaginem novimus, ubi Sirenes animas per caelos ducere videantur, sed hoc ita fieri potuit ea de causa, quod imagines Sirenum in caelis versantium etiam paucissimae, ut iam monuimus (cf. sectionem a huius dissertatiunculae), nobis pervenerunt. Attamen monumentum Xanthis (in Lycia) inventum est, circa annum D a. Chr. n. exsculptum, quod sepulcrum Harpyiarum nominatur. Nos autem id Sirenum monumentum appellemus (cf. imaginem nostram XV67). Aligeras Sirenas parvula

2 38 humana simulacra ferentes illic videmus. Eae parvulae figurae nullum signum proprii motus ostendunt, quare sicut effigies mortuorum, 68 Sirenes igitur quasi animarum duces existimandae sunt. 69 Aliam Sirena animas ducentem in terra cocta fictam videmus, saeculo IV a. Chr. n. in Graecia occidentali sculptam. 70 Multa alia specimina a saeculo VI a. Chr. n. continuo adhibentur, 71 quorum aliquae in Italia, ubi Pythagorea fides divulgata erat, inventa sunt. Sirenes igitur aetate Platonis animarum duces existimari poterant. Hoc ita ea de causa fieri potuit, quod, ut supra vidimus, Sirenes quoque animae esse credebantur. Quoniam antiquorum sententia similia similibus quam optime aguntur, 72 sequitur ut, Sirenes si animae essent, optime quoque animas ducere posse antiquis viderentur. Quae cum ita sint, nos interrogare possumus, qua de causa Plato de hoc nihil in Eris fabula dixerit. Nos vero ita fieri credimus, propterea quod Eris fabula doctrinam de animarum transmigratione continet, ubi caeli sedes beatorum aeterna appellari non possunt. In Ciceronis autem Somnio Scipionis (quod Eris fabulam imitatur, sed ubi nihil de transmigratione dicitur), palam sphaerarum musicam animas in caelum ducere videmus. Cicero fortasse de eius musicae vi ad animas in caelum agendas orationem fecit, propterea quod eius aequales magis de immortalitate et de hoc, quo modo transmigrationes fugerent, curabant. Ita in Carmine quod Aureum vocant et Pythagorae tribuunt, etiamsi in saeculo II p. Chr. n. scriptum esse videtur, legimus eum, qui corpus relinquat et in liberum aethera proficiscatur, immortalem deum futurum esse (cf. versus ). Quod ad Platonis aequales Pythagoreos, paula scimus, quae decernere sinant, utrum illi de transmigratione vitanda curarent: Iamblichus, exempli gratia, praeter sententiam de Sirenibus et harmonia, aliud Pythagoreum dictum laudat, secundum quod Sol et Luna fortunatorum insulae sunt. Hoc eius rei signum esse potest, Pythagoreos quoque de animarum immortalitate curare. 74 Sed haec sententia de fortunatorum insulis, sicut ea, quae de Sirenibus canit, recentior quam Plato esse potest. 75 In aetate vero Imperii Romani, fides aligeris animarum ducibus in imaginibus significatur, ubi aquila effigies principum in caelos fert, sicut in apotheose Faustinae, quam in sestertio et in Marci Aureli arcu effingitur (cf. imaginem nostram XVI). Etiam Dio Cassius (qui saeculis II-III p. Chr. n. vixit), de Augusti exsequiis referens, aquilam animas in caelum ferre dixit. Interdum Aeon, deus sub specie aligeri hominis fictus, effigies imperatorum fert (cf. imaginem nostram XVII). 76 Procul a dubio Aeon vel aquilae in imperatorum apotheosibus caelestes Sirenes canorae non sunt, licet Sirenes, sicut Aeon et aquilae, alas ferunt et cum stellis, dum aquila cum Sole, 77 coniunguntur.

3 39 Et in isdem saeculis, in quibus talem curam immortalitatis et fidem animae ducibus adhibent monumenta, Ammonius apud Plutarchum (qui saeculis I-II p. Chr. n. floruit) fecit Sirenas caelestis Platonicas munere fungentis animarum in paradisum ducendarum, quod Sirenum cantio animas mortuorum allicit divinarum rerum amore, easque ducit in earumdem sedem caelestem.78 Sirenes itaque in Eris fabula idem munus apud mortuos haberent, quod Pythagorei musicae, ab hominibus factae, tribuerent.79 Proclus, qui ordines tres Sirenum (caelis, maribus, inferis assignatos) discernit, Sirenibus infernis idem officium, quod Ammonius Sirenibus Platonicis, dedit.80 Vt supra proposuimus, Plato si nihil de hoc dixit, ita ea de causa fieri potuit, quod Eris fabula sedem animarum sempiternam in caelis non agnoscebat.81 Sed imagines Sirenum, quas supra laudavimus, sinunt, ut eas iam in aetate Classica sicut animarum duces existimemus. Imago XVI: Romanus sestertius anni circiter CXLI, ubi apotheosis Faustinae, ab aquila elatae, effingitur (Photograph 2013 Museum of Fine Arts, Boston).

4 40 Imago XVII (Apotheosis Antonini et Faustinae, ab Aeone aligero elatorum) 67 De hoc monumento, nunc in Musaeo Britannico Londini (GR [Sculpture B 287]) servato, vide F. N. Pryce, 1928, vol. I, primae partis, p. 117, et praesertim p (= B 287), cum imaginibus XXI et XXII; Ernesti Berger, 1970, imaginem 146-7; D. Boschung, 1979; Petri Demargne, 1958, imaginem 5; eiusd., 1974, imaginem 61; Dionysii Haynes, 1970, numerum 21; Ervini Panofsky, 1964, imagines 25 et 27, et Alirezae Shapur Shahbazi, 1975, 15-50, imagines 1-5, inter alia. Quod ad Sirenas spectat, videas quoque Ernesti Buschor, 1944, p , et imagines 27-28; Evae Hofstetter, 1990, p (O 61, O 62), et imagines 22-23, et Aemiliae Vermeule, 1979, p. 170, imaginem 21). Eva Hofstetter has imagines ad latera septentrionale et meridionale Sirenum monumenti pertinere, in quadrante altero saeculi V a. Chr. n. exsculptas esse censet. Secundum Evam Hofstetter, nomen Harpyiarum sepulcrum huic monumento non recte dederunt, quoniam Harpyiae sicut feminae aligerae, non sicut aves cum humano capite effingebantur (cf. Adolphi Furtwängler, 1882, col. 208; Henrici Bulle, 1900, p. 35, n. 1; Evae Hofstetter, 1990, p. 35 et p. 323, n. 279 ad p. 35; Liliae Kahil, 1988, p. 446; Caroli Picard, 1938, p ; Alirezae Shapur Shahbazi, 1975, p. 15 et 21-2; Smith, , 104, et Waser, 1913, p. 338, qui Sirenas Xanthorum sicut mortis angelos interpretatur.) De Harpyiarum alis cf. Matae Vojatzi, 1982, 53. Attamen, Aemilia Vermeule, 1970, p. 170, has figuras sicut Harpyias interpretatur, etiamsi inusitatum gestum agnovit, quocum mortuos defendere videntur. Cf. etiam Evae Hofstetter, 1990, p Secundum Evam Hofstetter, 1990, p. 391, n ad p. 248, parvulas figuras, quas Sirenes tenent, comparare possumus cum eis, quae in lekythis Graeciae occidentalis mortuos effingunt. Hi lekythi circa saeculum recentiores

5 41 sunt, quam monumentum Xanthorum. Secundum Ernestum Berger, 1970, p. 136 sqq., illa simulacra Ψυχαί effingunt, quod Evae Hofstetter non placet, quia Ψυχαί alas ferunt, sed simulacra, quae Sirenes tenent, alis carent. Attamen, haec simulacra, quoniam parvula sint, animas effingere existimare possumus, et exstant quoque animarum imagines sine alis (cf. notam 63 A. 2.) 69 Eva Hofstetter, 1990, p. 248, et 390, n ad p. 248, Sirenas ad sphaeram mortuorum volare, qui heroes facti sint, agnoscit (re vera, alias effigies in ectypo Xanthorum mortuos, heroas factos, homines docti existimaverunt; cf. Iohannis Gabelmann, 1984, p ). Attamen Eva Hofstetter Sirenas Xanthorum kourotrophous interpretari mavult (cf. Evae Hofstetter, 1990, p. 390, n ad p. 248; p. 394, n ad p. 256, et Theodorae Hadzisteliou Price, 1978, p. 73). Hae Sirenes cogitationes Ernesti Buschor, 1944, firmant: secundum J. R. T. Pollard, 1952, p. 60, et S. Bonati atque M. Bernardelli, 2001, p. 92, Ernestus Buschor antiquissimas Sirenas non eas, quas Homerus cecinerit, sed duces animarum esse censuit, quae in inferis tales essent, quales Musae in caelis, et quae animas cantibus in inferis allicerent et e vivis in mortuos comitarentur. 70 Nunc Lugduni Batavorum, in eo quod Rijksmuseum appellatur (K 1983/5.1); cf. Evae Hofstetter, 1997, p. 1099, numerum 75 (cf. laminam in LIMC, VIII, 2, p. 739, et Ruurdi B. Halbertsma aliorumque 1990, p , numerum 95). Cf. quoque Evae Hofstetter, 1997, p. 1099, numerum 74 (Bostoniae, in Artium Musaeo, , saec. I a. Chr. n.-i p. Chr. n.) Secundum Evam Hofstetter, 1990, p. 394, n ad p. 256, et n ff., Ernestus Buschor, 1944, p. 35 sqq. illas Sirenas daemones sub avis specie existimavit, quae mortuos circumspiciunt (Georgius Weicker, 1902, p. 7, eas mortis angelos appellavit). 71 Cf. Evae Hofstetter, 1990, imaginem 31, 1 (cf. p. 255: W 20: Italicum staticulum saeculo IV a. Chr. n. ineunte, nunc Berolini, in musaeo, quod Pergamonmuseum germanice appellatur vel in Antikensammlung, secundum Iacelinam Leclercq-Marx, 1997, in p. 20, n. 99, 8299; cf. Georgi Weicker, 1902, p. 7, imaginem 5; Ernesti Buschor, 1944, p. 36, imaginem 26), et Iacelinae Leclercq-Marx, 1997, p. 20 (Italicam figuram e terra cocta, saeculis III-II a. Chr. n., nunc Berolini, Antikensammlung). Antiquiores gemmae ubi Sirenes aspiciuntur volantes et parvulas ferentes hominum figuras expressae sunt apud Evam Hofstetter, 1990, V 33 (ex Anglico thesauro domestico, saeculo VI a. Chr. n. exeunte; cf. Iohannis Boardman, 1975, No. 14), et V 35 (e sepulcro Clausis (Italice Chiusi), saeculo VI a. Chr. n. exeunte; cf. Adolphi Furtwängler, 1900, vol. III, p. 103, fig. 70). 72 Cf. Od., 17, 218 (wj" aijei; to;n ojmoi'on a[gei qeo;" wj" to;n ojmoi'on); haec excogitatio, quae ad magiam pertinet, apud Empedoclen Pythagoreosque invenitur: a) De Empedocle vid. 1. Arist. EE, 1235a 5-12: dokei' ga;r toi'" me;n to; o{moion tw'/ ojmoivw/ ei\nai fivlon, o{qen ei[rhtai ÆwJ" aijei; to;n o{moion a[gei qeo;" wj" to;n o{moion:æ Ækai; ga;r koloio;" para; koloiovn:æ Æe[gnw de; fwvr te fw'ra, kai; luvko" luvkon.æ oij de; fusiolovgoi kai; th;n o{lhn fuvsin diakosmou'sin ajrch;n labovnte" to; to; o{moion ijevnai pro;" to; o{moion, dio; Empedoklh'" kai; th;n kuvnæ e[fh kaqh'sqai ejpi; th'" kerami'do" dia; to; e[cein plei'ston o{moion. 2. Arist. EN, 1155b 7: a[lloi te kai; Empedoklh'": to; ga;r o{moion tou' ojmoivou ejfivesqai. 3. Arist. MM, 1208b 11 ss.: fasi;n de; kai; kunov" pote ajei; kaqeudouvsh" ejpi; th'" aujth'" kerami'do", ejrwthqevnta to;n Empedokleva, dia; tiv pote hj kuvwn ejpi; th'" aujth'" kerami'do" kaqeuvdei, eijpei'n o{ti e[cei ti th'/ kerami'di o{moion hj kuvwn. 4. Arist. De an., 404b (ubi Emp. B 109 DK laudatur): w{çper Empedoklh'ç me;n ejk tw'n çtoiceivwn pavntwn, ei\nai de; kai; e{kaçton yuch;n touvtwn, levgwn ou{twç, gaivh/ me;n ga;r gai'an ojpwvpamen, u{dati dæ

6 42 u{dwr, É aijqevri dæ aijqevra di'an, ajta;r puri; pu'r aji?dhlon, É storgh'/ de; storghvn, nei'ko" dev te neivkei> lugrw'/: 5. Thphr. Sens., fr. 1 Wimmer = Emp. A 86 DK: Peri; dæ aijsqhvsew" aij me;n pollai; kai; kaqovlou dovxai duvæ eijsivn: oij me;n ga;r tw'/ ojmoivw/ poiou'sin, oij de; tw'/ ejnantivw/. Parmenivdh" me;n kai; Empedoklh'" kai; Plavtwn tw'/ ojmoivw/. b) De principio similla similibus apud Pythagoreos, cf.: 1. S. E. M., 1, 303 (toi'" ojmoivoi" ta; o{moia gignwvskesqai, o{per ajpo; Puqagovrou dokou'n katelhluqevnai kei'tai me;n kai; para; Plavtwni ejn tw'/ Timaivw/, ei[rhtai de; polu; provteron ujpæ aujtou' Empedoklevou"). 2. S. E. M., 7, 92 sqq. (οἱ δὲ Πυθαγορικοὶ τὸν λόγον μέν φασιν, οὐ κοινῶς δέ, τὸν δὲ ἀπὸ τῶν μαθημάτων περιγινόμενον, καθάπερ ἔλεγε καὶ ὁ Φιλόλαος, θεωρητικόν τε ὄντα τῆς τῶν ὅλων φύσεως ἔχειν τινὰ συγγένειαν πρὸς ταύτην, ἐπείπερ ὑπὸ τοῦ ὁμοίου τὸ ὅμοιον καταλαμβάνεσθαι πέφυκεν). 3. Philol. A 27 Huffman (ap. Anonymi Londinensis Iatrica, 18, 8: Φιλόλαος δὲ ὁ Κρ[ο]τωνιάτης συνεστάναι φ(ησὶν) τὰ ἡμέτερα σώμ[ατα ἐκ] θερμοῦ. ἀμέτ <οχ>α γ(ὰρ) αὐτὰ (εἶναι) ψυχροῦ[, ὑπομι]μνήσκων ἀπό τιν(ων) τοιο ύτ(ων) τὸ σπέρμ [α (εἶναι) θερ]μ όν, κατασκευαστικὸν δὲ τοῦτο τ [οῦ ζώιο]υ καὶ ὁ τόπος δέ, εἰς ὃν ἡ καταβολ[ή μήτρα] δὲ αὕτη (ἐστὶν) θερμοτέρα καὶ ἐοι[κυιᾶ ἐκ]είνωι τὸ δὲ ἐοικός τινι τἀτὸ δύναται, ὧι ἔοικεν), A 29 Huffman (ap. S. E. M., 7, 92, cf. supra), et B 17 Huffman (ap. Stob. I, 15, 7: <Φιλολάου Βάκχαι> (fr. 5 Mull.). Ὁ κόσμος εἷς ἐστιν. Ἤρξατο δὲ γίγνεσθαι ἄχρι τοῦ μέσου, καὶ ἀπὸ τοῦ μέσου εἰς τὸ ἄνω διὰ τῶν αὐτῶν τοῖς κάτω ἐστὶ τὰ ἄνω τοῦ μέσου ὑπεναντίως κείμενα τοῖς κάτω. Τοῖς γὰρ κάτω τὸ κατωτάτω μέγα ἐστὶν ὥσπερ τὸ ἀνωτάτω, καὶ τὰ ἄλλα ὡσαύτως. Πρὸς γὰρ τὸ μέσον κατὰ ταὐτά ἐστιν ἑκάτερα, ὅσα μὴ μετενήνεκται.) c) Cf. etiam Pl. Ly., 214b (Oujkou'n kai; toi'" tw'n sofwtavtwn suggravmmasin ejntetuvchka" tau'ta aujta; levgousin, o{ti to; o{moion tw'/ ojmoivw/ ajnavgkh ajei; fivlon ei\nai ), et Arist. De an., 404b 17 (ginwvskesqai ga;r tw'/ ojmoivw/ to; o{moion). Si de hac re amplius et altius scire vis, cf. Iulium Combarieu, 1909, et Carolum Wernerum Müller, h]n d ajpoleivya" sw'ma ej" aijqevræ ejleuvqeron e[lqhi", É e[sseai ajqavnato" qeo;" a[mbroto", oujkevti qnhtov". 74 Professori Doctori Christophoro Riedweg, qui de hac re nobis monuit, gratias quam plurimas agimus. 75 Plutarchus (De facie in orbe lunae, 943b-944e), doctrinam de rebus ultimis aperuit, in qua Lunam anima, intellectus Solem obtinet. Hoc simile Pythagoreae sententiae videtur, secundum quam Sol et Luna fortunatorum insulae sunt (cf. Gualterii Burkert, 1962, p. 364 Anglicae versionis, n. 75). 76 A. Nexum apotheoseon cum animis sub specie avium iam Ernestus Rieß, 1894, in p. 190, innuit, sed in apotheosibus aquila non pro animis valet, sed animarum ducis munere fungitur; cf. Augustum Baumeister, 1885; Gastonem Boissier, 1877; Franciscum Cumont, 1910 et 1917, et G. P. Kirsch, Faustinae, ab aquila elatae, apotheosis in sestertio anni CXLI post Chr. n. effingitur, quod in Artium Musaeo Bostonense, , servatur; cf. imaginem nostram XVI, quam operarii Artium Musaei Bostonensis nobis miserunt, qua de causa eis gratias agimus; cf. quoque Gastonis Boissier, 1877, p. 326, fig. 391); videas etiam Marci Aurelii arcum (ubi eam deus aliger effert; cf. Augusti Baumeister, 1885, laminam 116). Immo vero, in ectypis templi Iovi Heliopolitano dicati (quod in Baalbek exstat et Antoninis principibus structum est), aquilam caduceum Mercurii ferentem aspicimus, quod eam animarum ducis munere fungi demonstrat (vide Francisci Cumont, 1910, p. 160.) B. De aquila animarum duce referunt D. C., 56, 42, 3 (ajeto;" dev ti" ejx aujth'" ajfeqei;" ajnivptato wj" kai; dh; th;n yuch;n aujtou' ej" to;n oujrano;n ajnafevrwn), et Hdn., Ab excessu divi Marci, IV, 2, 11 (ejk de; tou' teleutaivou kai; bracutavtou kataskeuavsmato", w{sper ajpov tino" ejpavlxew", ajeto;" ajfivetai su;n tw'/

7 43 puri; ajneleusovmeno" ej" to;n aijqevra, o}" fevrein ajpo; gh'" ej" oujrano;n th;n tou' basilevw" yuch;n pisteuvetai ujpo; JRwmaivwn: kai; ejx ejkeivnou meta; tw'n loipw'n qew'n qrhskeuvetai). C. Apotheosin Sabinae, ab Aeone elatae in Gunnari Berefelt, 1968, pagina 58, imagine 38 aspicias; apotheoses Faustinae et Antonini Pii, quos Aeon etiam ducit, apud Gastonem Boissier, 1877, in p. 325, fig. 390, et laminam nostram XVII, quam in pagina interretiali juvxdxmzusy/troj0l5x4vi/aaaaaaaaaqs/uedxpk72vfs/s1600/antonino_base.jpg (pridie Non. Aug. MMXIII) invenimus. De Aeone, cf., inter alios, Iohannem Casadio, Vide aeneam aquilam quae ΗΛΙΟΣ inscribitur, apud Renatum Dussaud, 1903, in p. 22, fig Cf. Plutarchi Quaestiones convivales, IX, 14, 6, 2, 745 d 8-e 3 (Ai{ ge me;n dh; ÔOmhvrou Seirh'ne" ouj kata; lovgon hjma'" tw'i muvqwi fobou'sin, ajlla; kajkei'no" ojrqw'" hjinivxato th;n th'" mousikh'" aujtw'n duvnamin oujk ajpavnqrwpon oujd ojlevqrion ou\san, ajlla; tai'" ejnteu'qen ajpiouvsai" ejkei' yucai'", wj" e[oike, kai; planwmevnai" meta; th;n teleuth;n e[rwta pro;" ta; oujravnia kai; qei'a lhvqhn de; tw'n qnhtw'n ejmpoiou'sa katevcei kai; katavidei qelgomevna", aij d ujpo; cara'i e{pontai kai; sumperipolou'sin). Cf. quoque Evam Hofstetter, 1990, 23. De caelis animarum sede, cf. adnotationem nostram A. Inde ab ipsis saeculis, quae classica appellantur, Pythagoreos vim catharticam musicae tribuere asserunt A. 1. Aristoxenus in fr. 26 Wehrli, apud Crameri Anecdota Parisina graeca, I, p. 172: o{ti oij Puqagorikoiv, wj" e[fh Aristovxeno", kaqavrsei ejcrw'nto tou' me;n swvmato" dia; th'" ijatrikh'", th'" de; yuch'" dia; th'" mousikh'". A.2. Cicero in Tusc., 4, 3: vestigia autem Pythagoreorum quamquam multa colligi possunt, paucis tamen utemur, quoniam non id agitur hoc tempore. nam cum carminibus soliti illi esse dicantur [et] praecepta quaedam occultius tradere et mentes suas a cogitationum intentione cantu fidibusque ad tranquillitatem traducere. A.3. Quint., Inst., 9, 4, 12: Pythagoreis certe moris fuit et cum evigilassent animos ad lyram excitare, quo essent ad agendum erectiores, et cum somnum peterent ad eandem prius lenire mentes, ut, si quid fuisset turbidiorum cogitationum, componerent. A.4. Plut. De Iside et Osiride, 383 f 384 a: καὶ τὸ φανταστικὸν καὶ δεκτικὸν ὀνείρων μόριον ὥσπερ κάτοπτρον ἀπολεαίνει καὶ ποιεῖ καθαρώτερον οὐδὲν ἧττον ἢ τὰ κρούματα τῆς λύρας, οἷς ἐχρῶντο πρὸ τῶν ὕπνων οἱ Πυθαγόρειοι, τὸ ἐμπαθὲς καὶ ἄλογον τῆς ψυχῆς ἐξεπᾴδοντες οὕτω καὶ θεραπεύοντες. A.5. Claudius Ptolemaeus, Harm., III, 7: toigavrtoi kai; tai'" ejnergeivai" aujtai'" th'" melw/diva" sumpavscousin hjmw'n a[ntikru" aij yucaiv, th;n suggevneian w{sper ejpiginwvskousai tw'n th'" ijdiva" sustavsew" lovgwn kai; tupouvmenaiv tisi kinhvmasin oijkeivoi" tai'" tw'n melw'n ijdiotropivai", w{ste pote; me;n eij" hjdona;" kai; diacuvsei" a[gesqai, pote; de; eij" oi[ktou" kai; sustolav", kai; pote; me;n karou'sqaiv pw" kai; katakoimivzesqai, pote; de; parorma'sqai kai; diegeivresqai, kai; pote; me;n eij" hjsucivan tina; kai; katastolh;n trevpesqai, pote; de; eij" oi\stron kai; ejnqousiasmovn, a[llote a[llw" tou' mevlou" aujtou' te metabavllonto" kai; ta;" yuca;" ejxavgonto" ejpi; ta;" ejk th'" ojmoiovthto" tw'n lovgwn sunistamevna" diaqevsei". o{per oi\mai kai; to;n Puqagovran katanenohkovta parainei'n a{ma e{w dianastavnta", pri;n a[rxasqaiv tino" ejnergeiva", mouvsh" a{ptesqai kai; melw/diva" proshnou'", o{pw" to; ajpo; th'" diegevrsew" tw'n u{pnwn peri; ta;" yuca;" taracw'de", provteron eij" katavstasin eijlikrinh' kai; praovthta tetagmevnhn metabalovn, eujarmovstou" aujta;" kai; sumfwvnou" ejpi; ta;" hjmerhsivou" pravxei" paraskeuavzh/. A.6. Iamb., VP, 15, 64-66: ÔJHgouvmeno" de; prwvthn ei\nai toi'" ajnqrwvpoi" th;n di aijsqhvsew" prosferomevnhn ejpimevleian, ei[ tiç kala; me;n ojrwv/h kai; schvmata kai; ei[dh, kalw'n de; ajkouvoi rjuqmw'n kai; melw'n, th;n dia; mousikh'" paivdeusin prwvthn katesthvsato diav te melw'n tinw'n kai; rjuqmw'n, ajf w n trovpwn te kai; paqw'n ajnqrwpivnwn ijavsei" ejgivgnonto ajrmonivai te tw'n th'" yuch'" dunavmewn,

8 44 w{sper ei\con ejx ajrch'", sunhvgonto, çswmatikw'n te kai; yucikw'n noshmavtwn katastolai; kai; ajfugiasmoi; ujp aujtou' ejpenoou'nto. kai; nh; Diva to; ujpe;r pavnta a[xion, o{ti toi'" me;n gnwrivmoiç ta;" legomevna" ejxartuvsei" te kai; ejpafa;" sunevtatte kai; çsunhrmovzeto, daimonivw" mhcanwvmeno" keravsmatav tinwn melw'n diatonikw'n te kai; crwmatikw'n kai; ejnarmonivwn, di w n rja/divw" eij" ta; ejnantiva perievtrepe kai; perih'ge ta; th'" yuch'" pavqh nevon ejn aujtoi'" ajlovgw" sunistavmena kai; ujpofuovmena, luvpa" kai; ojrga;" kai; ejlevou" kai; zhvlou" ajtovpou" kai; fovbou", ejpiqumiva" te pantoiva" kai; qumou;" kai; ojrevxei" kai; caunwvsei" kai; ujptiovthta" kai; sfodrovthta", ejpanorqouvmeno" pro;" ajreth;n touvtwn e{kaston dia; tw'n proshkovntwn melw'n wj" diav tinwn swthrivwn sugkekramevnwn farmavkwn ejpiv te u{pnon ejpevra" trepomevnwn tw'n ojmilhtw'n, ajphvllatte me;n aujtou;" tw'n hjmerinw'n taracw'n kai; ejnhchmavtwn diekavqairev te sugkekludasmevnon to; nohtikovn, hjsuvcou" te kai; eujoneivrou", e[ti de; mantikou;" tou;" u{pnou" aujtoi'" ajpeirgavzeto: ajpov te th'" eujnh'" pavlin ajnistamevnwn, tou' nukterinou' kavrou kai; th'" ejkluvsew" kai; th'" nwceliva" aujtou;" ajphvllasse diav tinwn ijdiotrovpwn aj/smavtwn kai; melismavtwn, yilh'/ th'/ kravsei, dia; luvra" h] kai; fwnh'", sunteloumevnwn. ejautw'/ de; oujkevq ojmoivw", di ojrgavnwn h] kai; ajrthriva", to; toiou'ton oj ajnh;r sunevtatte kai; ejpovrizen, ajlla; ajrrhvtw/ tini; kai; dusepinohvtw/ qeiovthti crwvmeno" ejnhtevnize ta;" ajkoa;" kai; to;n nou'n ejnhvreide tai'" metarsivai" tou' kovsmou sumfwnivai", ejnakouvwn, wj" ejnevfaine, movno" aujto;" kai; suniei;" th'" kaqolikh'" tw'n sfairw'n kai; tw'n kat aujta;" kinoumevnwn ajstevrwn ajrmoniva" te kai; sunw/diva", plhrevsterovn ti tw'n qnhtw'n kai; katakorevsteron mevlo" fqeggomevnh dia; th;n ejx ajnomoivwn me;n kai; poikivlw" diaferovntwn rjoizhmavtwn tacw'n te kai; megeqw'n kai; ejpochvsewn, ejn lovgw/ dev tini pro;" a[llhla mousikwtavtw/ diatetagmevnwn, kivnhsin kai; peripovlhsin eujmelestavthn a{ma kai; poikivlw" perikallestavthn ajpoteloumevnhn ajf h " ajrdovmeno" w{sper kai; to;n tou' nou' lovgon eujtaktouvmeno" kai; wj" eijpei'n swmaskouvmeno" eijkovna" tina;" touvtwn ejpenovei parevcein toi'" ojmilhtai'" wj" dunato;n mavlista, diav te ojrgavnwn kai; dia; yilh'" th'" ajrthriva" ejkmimouvmeno". ejautw'/ me;n ga;r movnw/ tw'n ejpi; gh'" ajpavntwn suneta; kai; ejphvkoa ta; kosmika; fqevgmata ejnovmize, kai; ajp aujth'" th'" fusikh'" phgh'" te kai; rjivzh" a[xion ejauto;n hjgei'to didavskesqaiv ti kai; ejkmanqavnein kai; ejxomoiou'sqai kat e[fesin kai; ajpomivmhsin toi'" oujranivoi". A. 6. Iambl., VP, 25, 110: ÔJUpelavmbane de; kai; th;n mousikh;n megavla sumbavllesqai pro;" ujgeivan, a[n ti" aujth'/ crh'tai kata; tou;" proshvkonta" trovpou". eijwvqei ga;r ouj parevrgw" th'/ toiauvth/ crh'sqai kaqavrsei: tou'to ga;r dh; kai; proshgovreue th;n dia; th'" mousikh'" ijatreivan. h{pteto de; peri; th;n ejarinh;n w{ran th'" toiauvth" melw/diva": ejkavqize ga;r ejn mevsw/ tina; luvra" ejfaptovmenon, kai; kuvklw/ ejkaqevzonto oij melw/dei'n dunatoiv, kai; ou{twç ejkeivnou krouvonto" sunh'/don paiw'nav" tina", di w n eujfraivnesqai kai; ejmmelei'" kai; e[nruqmoi givnesqai ejdovkoun. crh'sqai d aujtou;" kai; kata; to;n a[llon crovnon th'/ mousikh'/ ejn ijatreiva" tavxei, kai; ei\naiv tina mevlh pro;" ta; yuch'" pepoihmevna pavqh, prov" te ajqumiva" kai; dhgmouv", a} dh; bohqhtikwvtata ejpinenovhto, kai; pavlin au\ e{tera prov" te ta;~ ojrga;" kai; pro;" tou;" qumou;" kai; pro;" pa'san parallagh;n th'" toiauvth" yuch'", ei\nai de; kai; pro;" ta;" ejpiqumiva" a[llo gevno" melopoiiva" ejxeurhmevnon. crh'sqai de; kai; ojrchvsesin. ojrgavnw/ de; crh'sqai luvra/: tou;" ga;r aujlou;" ujpelavmbanen ujbristikovn te kai; panhguriko;n kai; oujdamw'" ejleuqevrion to;n h\con e[cein. crh'sqai de; kai; ÔOmhvrou kai; ÔHsiovdou levxesin ejxeilegmevnaiç pro;" ejpanovrqwsin yuch'". B. De musica, quam homines canunt, sphaerarum harmoniam secundum Pythagoreos imitante, cf. Quint., Inst., 1, 10, 12 (Pythagoras atque eum secuti acceptam sine dubio antiquitus opinionem vulgaverint mundum ipsum ratione esse compositum, quam postea sit lyra imitata, et Iamb., VP, (supra A. 6. in hac ipsa adnotatione). C. Plato in Ti., 47 b-d, musicam sphaerarum vim quandam ut animae purae fiant habere innuit: qeo;n hjmi'n ajneurei'n dwrhvsasqaiv te o[yin, i{na ta;" ejn oujranw'/ tou' nou' katidovnte" periovdou" crhsaivmeqa ejpi; ta;" perifora;" ta;" th'" par hjmi'n dianohvsew", suggenei'" ejkeivnai" ou[sa", ajtaravktoi" tetaragmevna", ejkmaqovnte" de; kai; logismw'n kata; fuvsin ojrqovthto" metascovnte", mimouvmenoi ta;" tou' qeou' pavntw"

9 45 ajplanei'" ou[sa", ta;" ejn hjmi'n peplanhmevna" katasthsaivmeqa. fwnh'" te dh; kai; ajkoh'" pevri pavlin oj aujto;" lovgo", ejpi; taujta; tw'n aujtw'n e{neka para; qew'n dedwrh'sqai. lovgo" te ga;r ejp aujta; tau'ta tevtaktai, th;n megivsthn sumballovmeno" eij" aujta; moi'ran, o{son t au\ mousikh'" fwnh'/ crhvsimon pro;" ajkoh;n e{neka ajrmoniva" ejsti; doqevn. hj de; ajrmoniva, suggenei'" e[cousa fora;" tai'" ejn hjmi'n th'" yuch'" periovdoi", tw'/ meta; nou' proscrwmevnw/ Mouvsai" oujk ejf hjdonh;n a[logon kaqavper nu'n ei\nai dokei' crhvsimo", ajll ejpi; th;n gegonui'an ejn hjmi'n ajnavrmoston yuch'" perivodon eij" katakovsmhsin kai; sumfwnivan ejauth'/ suvmmaco" ujpo; Mousw'n devdotai. Musicae auxilio apud homines animas puras fieri posse quoniam hominum cantus musicam sphaerarum imitetur Cicero, De re publica, 6, 18, innuit: Illi autem octo cursus, in quibus eadem vis est duorum, septem efficiunt distinctos intervallis sonos, qui numerus rerum omnium fere nodus est; quod docti homines nervis imitati atque cantibus aperuerunt sibi reditum in hunc locum. Cf. Ubaldi Pizzani, 1986, p Procl., In Cra., sec. 158: Oti triva gevnh Seirhvnwn oi\den oj mevga" Plavtwn, oujravnion, o{per ejsti;n ujpo; th;n tou' Dio;" basileivan, genesiourgovn, o{per ejsti;n ujpo; to;n Poseidw'na, kaqartikovn, o{per ejsti;n ujpo; to;n Aidhn: kai; e[stin koino;n aujtw'n pasw'n to; dia; th'" ejnarmonivou kinhvsew" ujpokataklivnein pavnta toi'" ejautw'n hjgemovsi qeoi'". diovper ejn oujranw'/ me;n th;n yuch;n ou\san ejnivzein qevlei tai'" ejkei' diagwgai'": ejn de; th'/ genevsei zwvsa" paraplevein aujta;" proshvkei kata; to;n ÔOmhriko;n Odusseva, ei[per kai; hj qavlassa genevsew" eijkwvn, i{na mh; qevlgwntai ujpo; th'" genevsew": ejn de; tw'/ Aidh/ genomevna" sunavptesqai dia; tw'n nohvsewn pro;" to;n qeo;n tou'ton: w{ste oi\den oj Plavtwn ejn th'/ tou' Aidou basileiva/ gevnh qew'n kai; daimovnwn kai; yucw'n, ai} pericoreuvousi to;n qeo;n ujpo; tw'n ejkei' Seirhvnwn qelgovmenai. 81 De musicae mundanae vi ut animae salvae fiant nihil apud Platona invenimus: in Timaeo, 42b, animae ad astrum, quod eis ante incarnationem datum esset, redire dicuntur; in Phaedro, 247b-248b, caeli sedes animarum ante incarnationem et inter incarnationes esse iudicantur (etiam illic animae bigas, sicut astra, ducunt, et bigae illae aligerae, sicut Sol aliaque sidera). Hoc ita fieri potuit quia Plato in his dialogis non adnuebat hominum animas divinas, sicut astra, fieri, deinde incarnationum rotam fugere posse. De alis, quas sicut apud Platonis Phaedrum animae sidera ferunt, cf. Homeri quem dicunt Hymnum ad Lunam, v. 1 (Mhvnhn ajeivdein tanusivpteron e{spete Mou`sai); Manilii I, (te testem dat, luna, sui glomeraminis orbis, / quae cum mersa nigris per noctem deficis umbris, / non omnis pariter confundis sidere dempto, / sed prius eoae quaerunt tua lumina gentes, / post, medio subiecta polo quaecumque coluntur, / ultima ad hesperios infectis volveris alis); Critiae fr. 3 Snell (= B 18 DK, ap. Clem. Al., Strom., V, 6, 36, 1: ajkavma" te crovno" periv t ajenavw/ / rjeuvmati plhvrh" foita'/ tivktwn / aujto;" ejautovn, divdumoiv t a[rktoi / tai'" wjkuplavnoi" pteruvgwn rjipai'" / to;n Atlavnteion throu'si povlon); Ionis fr. 6 Page (= F Gr Hist, 3b,392,T 2 Jacoby, ap. Scholia vetera et recentiora Triclinii RVAld in Aristophanis Pacem, 835; cf. Suda, δ 1029: ajoi'on ajerofoivtan ajstevra meivnamen, ajelivou leuka'i ptevrugi provdromon); Euripidis Iona, 123 (panamevrio" a{m ajelivou ptevrugi qoh`/ latreuvwn), et Orph. fr. 102 Bernabé (= fr. 62 Kern), in Iohannis Malalae (ss. V-VI p. Chr. n.) Chronographia, p. 73, l. 8 Dindorf ( Hlie crusevaisin ajeirovmene pteruvgessin).