ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑ «Προοπτικές αξιοποίησης των ορυκτών πόρων στην χωρική αρμοδιότητα της Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας Θράκης» Τρίτη 24 Μαΐου 2011, ώρα 09:30 Στην αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων του Δημαρχείου Δράμας

Μάρμαρα-Σχιστόλιθοι-Αδρανή και άλλα Βιομηχανικά Ορυκτά και Πετρώματα (ΒΟΠ) Μακεδονίας - Θράκης Ανανίας Τσιραμπίδης Καθηγητής Τομέα Ορυκτολογίας-Πετρολογίας-Κοιτασματολογίας Τμήμα Γεωλογίας Α.Π.Θ., ananias@geo.auth.gr Κοιτάσματα είναι φυσικές συγκεντρώσεις χρήσιμων ορυκτών και πετρωμάτων που μπορεί να τύχουν οικονομικής εκμετάλλευσης. Εμφανίσεις ονομάζονται οι συγκεντρώσεις εκείνες που είναι οικονομικά ασύμφορες, εξαιτίας μεγέθους ή/και ποιότητας. Διακρίνουμε κοιτάσματα βιομηχανικών ορυκτών ή πετρωμάτων (ΒΟΠ) όπως χαλαζία, αστρίων, μαγνησίτη, γύψου, καολίνη, μπεντονίτη, περλίτη, μαρμάρων, γρανιτών κ.ά., κοιτάσματα ενεργειακών πρώτων υλών όπως ανθράκων, πετρελαίου, ουρανίου, γεωθερμίας κ.ά. και κοιτάσματα μεταλλευμάτων όπως νικελίου, χρυσού, χαλκού κ.ά. Μια τέταρτη ομάδα ορυκτών με σημαντικό οικονομικό ενδιαφέρον αποτελούν οι πολύτιμοι και ημιπολύτιμοι λίθοι. Σε παγκόσμια κλίμακα περίπου το 60% των εξορυσσόμενων ΒΟΠ διαθέτεται για την αποκατάσταση περιβαλλόντων που έχουν ρυπανθεί. Ο ορυκτός πλούτος της Ελλάδος είναι ιδιαίτερα σημαντικός (Σχ. 1 & 2). Ο κλάδος όμως που ασχολείται με την εκμετάλλευση και επεξεργασία αυτού αντιμετωπίζει σήμερα πολλά προβλήματα όπως εξάλλου συμβαίνει και με άλλους κλάδους της εθνικής μας οικονομίας. Αξίζει να σηµειωθεί ότι σε αντίθεση µε τις λαϊκές αντιλήψεις, οι περισσότερες εξορυκτικές επιχειρήσεις λειτουργούν στις αναπτυγµένες χώρες, παρά στις υπό ανάπτυξη. Το λατομείο χρησιµοποιεί συνήθως μια σχετικά μικρή περιοχή, στην οποία συνεισφέρει μεγάλη οικονοµική δύναµη για μεγάλο χρονικό διάστηµα. Για να λειτουργήσει μια μονάδα χρειάζεται αξιόλογη οικονοµική δραστηριότητα. Πριν την έναρξη απαιτείται μια σειρά από υποστηρικτικές εργασίες υποδοµών και μετά απαιτείται η εξασφάλιση πρώτων υλών, ενέργειας, νερού, τροφής, στέγης κ.λπ. Μάρμαρα 3% Μπεντονίτης 3% Μικτά θειούχα 3% Περλίτης 2% Άλλα* 2% Λιγνίτες 25% Αδρανή 16% Αλουμίνιο 22% Σιδηρονικέλιο 24% Σχ. 1. Ποσοστιαία ακαθάριστη αξία παραγωγής (1,564 δισεκ. ) Ορυκτών Πρώτων Υλών έτους 2008. *(μαγνησίτης+κίσσηρη+ποζολάνες+γύψος+άστριοι). Αξιοσημείωτη θεωρείται η παρουσία των ΒΟΠ στη χώρα μας και ιδιαίτερα στη Μακεδονία και Θράκη, αφού αποτελούν δυναμικό κλάδο της Ελληνικής οικονομίας. Αυτός ο κλάδος είναι προσανατολισμένος κυρίως στις εξαγωγές και το σημαντικότερο, τα προϊόντα του βρίσκουν ποικίλες εφαρμογές σε περιβαλλοντικά θέματα. Στη Μακεδονία και Θράκη το 2006 λειτουργούσαν: 9 μεταλλεία (σε σύνολο 24). 39 λατομεία βιομηχανικών ορυκτών (68). 80 λατομεία αδρανών υλικών (300). 190 λατομεία μαρμάρων (325). Τα βιομηχανικά ορυκτά και πετρώματα της Μακεδονίας και Θράκης που σήμερα εξορύσσονται και επεξεργάζονται, αλλά και εκείνα που παρουσιάζουν καλές προοπτικές αξιοποίησης, είναι: 2

ΛΒΟΠ*** 8% Μεταλλικά**** 6% Αλίτης 3% Μάρμαρα** 10% Αδρανή 20% Ενεργειακά* 53% Σχ. 2. Ποσοστιαία συμμετοχή αριθμού άμεσα απασχολούμενων (σύνολο 12.844) στις εξορυκτικές επιχειρήσεις έτους 2006. *(λιγνίτες+πετρέλαιο+φυσικό αέριο), **(μάρμαρα+ασβεστόλιθοι+δολομίτες+τραβερτίνες+σχιστόλιθοι), ***ΛΒΟΠ=Λοιπά ΒΟΠ (καολίνης+μαγνησίτης+περλίτης+κίσσηρη+ποζολάνες+άλλα), ****(σιδηρονικέλιο+βωξίτες+μικτά θειούχα). 1. ΑΔΡΑΝΗ και τύποι Ως αδρανή χαρακτηρίζονται τα φυσικά υλικά (π.χ. σκύρα, άμμοι, όστρακα, κίσσηρη, σκωρία, η- φαιστειακή τέφρα, θρυμματισμένα πετρώματα κ.ά.) ή τα επεξεργασμένα (π.χ. σχιστοπηλοί, άργιλοι, αργιλικοί σχιστόλιθοι, βερμικουλίτες, περλίτες, διατομίτες κ.ά.) ή συνδυασμοί αυτών. Ονομάστηκαν αδρανή, γιατί δεν αντιδρούν χημικά με τις διάφορες συγκολλητικές ή βιτουμενιούχες ύλες. Τα αδρανή διακρίνονται σε: α. Φυσικά ή επεξεργασμένα ελαφρά αδρανή με υψηλή σκληρότητα και φαινόμενο ειδικό βάρος μικρότερο από 2.500 kg/m 3. β. Φυσικά ή τεχνητά θρυμματισμένα βαριά αδρανή με μέση έως υψηλή σκληρότητα και φαινόμενο ειδικό βάρος μεγαλύτερο από 2.500 kg/m 3. Τα καταλληλότερα πετρώματα που σήμερα φαίνεται ότι πληρούν τις προδιαγραφές ως σκληρά α- δρανή, εφόσον βέβαια είναι ομογενή, συμπαγή και υγιή, είναι τα παρακάτω: α. Οφιολιθικοί σχηματισμοί ή συμπλέγματα που περιλαμβάνουν διαβάσες, γάβρους, δουνίτες, ολιβινίτες, περιδοτίτες και προσκεφαλοειδείς λάβες. Στην Ελλάδα βρίσκονται σε δύο υποπαράλληλες γεωτεκτονικές ζώνες: του Αξιού (ανατολικό σύμπλεγμα) και Υποπελαγονικής (δυτικό σύμπλεγμα) που διατέμνουν την κεντροδυτική Μακεδονία από ΒΔ προς ΝΑ. β. Ηφαιστειακά ενδιάμεσης σύστασης όπως ανδεσίτες, δακίτες κ.ά. που βρίσκονται στη Θράκη και Μακεδονία. γ. Ορισμένα πλουτωνικά όπως γρανίτες και μεταμορφωμένα πετρώματα όπως γνεύσιοι που βρίσκονται στη Θράκη και Μακεδονία. Χρησιμοποιούνται σε μίγματα ποικίλων κοκκομετρικών διαβαθμίσεων με ένα συγκολλητικό ή βιτουμενιούχο υλικό για παρασκευή σκυροδεμάτων, κονιαμάτων, προκατασκευασμένων δομικών στοιχείων κ.λπ. Επίσης, σε οδικά ή σιδηροδρομικά υποστρώματα, σε τοίχους αντιστήριξης πρανών, σε ταφικά μνημεία, σε φράγματα, σε αναβαθμίδες χειμάρρων και ποταμών, σε λιμενικά έργα, για προστασία ακτών, σε τεχνητούς υφάλους, ως ευτηκτικά σε βιομηχανικές επεξεργασίες, ως φίλτρα καθαρισμού π.χ. νερών κ.ά. Η ακαθάριστη αξία παραγωγής ανθρακικών σκύρων και άμμου στην Ελλάδα ξεπερνά τα 300 εκατ., με μέση ετήσια αύξηση μέχρι το 2010 6%. Ο αριθμός των λειτουργούντων λατομείων σκύρων και άμμου υπερβαίνει τα 300, με ποσοστιαία συμμετοχή αυτού του κλάδου στην εξορυκτική δραστηριότητα περίπου κατά 40%. 3

Η παραγωγή σκληρών αδρανών είναι πολύ περιορισμένη, αν και η ζήτησή τους είναι μεγάλη. Σκληρά αδρανή πολύ καλής ποιότητας έχουν εντοπιστεί στο Πολύκαστρο, Γιαννιτσά και Γρεβενά, ό- που λειτουργούν αντίστοιχα λατομεία με σύσταση κυρίως διαβασική και γαβρική. Στη Μακεδονία και Θράκη λειτουργούν 19 εταιρίες παραγωγής δομικών υλικών και ετοίμου σκυροδέματος. Λατομείο εξόρυξης και μονάδα τήξης αμφιβολιτών, αλλά και άλλων πετρωμάτων, για την παραγωγή πετροβάμβακα, λειτουργεί από το 2001 στην Τερπνή Σερρών. Αδρανή: 4-10 /t. 2. ΑΛΙΤΗΣ Είναι άχρωμο έως λευκό ορυκτό, με κυβικούς κρυστάλλους και υαλώδη λάμψη. Το αλάτι μπορεί να βρεθεί σε αλμυρά διαλύματα ή σε στερεή κατάσταση με τη μορφή του ορυκτού. Οι κύριες αλμυρές δεξαμενές είναι οι ωκεανοί και θάλασσες με μέση περιεκτικότητα σε αλάτι 3,5% (1 km 3 θαλάσσιου νερού περιέχει 78 εκατ. τόνους αλατιού). Οι ηπειρωτικές πηγές προέλευσης του αλατιού περιλαμβάνουν τις αλμυρές λίμνες και αλατούχες πεδιάδες. Συνήθως, αυτές αποτελούν εμπορικές πηγές των Na 2 CO 3, Na 2 SO 4, Κ 2 CO 3, βορικών αλάτων, μαγνησίας κ.ά., με το αλάτι ως παραπροϊόν. Το αλάτι χρησιμοποιείται στην επεξεργασία των τροφών, ως συμπλήρωμα ζωοτροφών, στην παρασκευή φυσιολογικού ορού, στην τήξη του πάγου, στη σταθεροποίηση των εδαφών ή στεγανοποίηση λεκανών, ως ευτηκτικό σε υψηλής καθαρότητας κράματα αλουμινίου, στην επεξεργασία του χαρτοπολτού, στον καθαρισμό του ατσαλιού, στον εμπλουτισμό των μεταλλευμάτων, στην κατεργασία του δέρματος κ.ά. Επίσης, στην παρασκευή βαφών, ελαστικών, σαπουνιών, απορρυπαντικών, στην αφαίρεση οργανικών μολυντών, στην αύξηση του ιξώδους των πολφών γεωτρήσεων και στην επεξεργασία κοιτασμάτων ουρανίου, βαναδίου, βηρυλλίου, χαλκού και χάλυβα. Τα παγκόσμια ηπειρωτικά αποθέματα αλατιού είναι απεριόριστα και το περιεχόμενο των ωκεανών σε αλάτι είναι ανεξάντλητο. Επιπλέον οι εγκαταστάσεις αλυκών ποικίλων μεγεθών κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι πολλές. Σημαντική παραγωγή αλατιού γίνεται σε περισσότερες από 100 χώρες. Η Β. Αμερική και η Ευρώπη παράγουν περισσότερο από το 50% της συνολικής παραγωγής. Εκμετάλλευση ορυκτού άλατος στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε στο παρελθόν (πριν το 1900) μόνο στο Βορδό Ιωαννίνων με πρωτόγονα μέσα. Από το 1996 οι ανάγκες της χώρας καλύπτονται από την παραγωγή των οκτώ αλυκών της εταιρίας Ελληνικές Αλυκές Α.Ε., με δυναμικότητα 260.000 τόνων/έτος, το 50% των οποίων προέρχεται από τις αλυκές Μεσολογγίου. Αυτές οι αλυκές είναι: Μεσολογγίου και Τουρλίδας Αιτωλοακαρνανίας. Καλλονής και Σκάλας Λέσβου. Κίτρους Πιερίας. Αγγελοχωρίου Θεσσαλονίκης. Μέσης Ροδόπης. Νέας Κεσσάνης Ξάνθης. Αλάτι: 4 /t (σακιασμένο), 4,30 /t (χημικού τύπου). Ορυκτό αλάτι (κονιοποιημένο): 30-40 /t. Καυστική σόδα: 100-110 /t, 3,75 /kg (σφαιρίδια). 3. ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ και τύποι Ανθρακικά πετρώματα και σχηματισμοί βρίσκονται σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Τα πιο διαδομένα μέλη είναι η κρητίδα, ο ασβεστόλιθος και το μάρμαρο. Λιγότερο συνηθισμένα ανθρακικά πετρώματα είναι η αραγωνιτική άμμος που σχηματίζεται από καταβύθιση σε θαλάσσιο νερό, ο τραβερτίνης που σχηματίζεται από χημική καταβύθιση σε γλυκά νερά γύρω από τα στόμια φυσικών θερμών ή ψυχρών και πλούσιων σε ασβέστιο πηγών και η μάργα που θεωρείται μίγμα πετρωμάτων (ασβεστόλιθος + άργιλος) και σχηματίζεται σε λίμνες και έλη. Υψηλής καθαρότητας ασβεστόλιθοι και δολομίτες, κατάλληλοι για ειδικές χρήσεις, περιορίζονται σε ορισμένες περιοχές. Οι ασβεστόλιθοι είναι πολύ σπουδαίοι από οικονομική άποψη, επειδή οι πόροι τους αποτελούν χώρους συγκέντρωσης πετρελαίων και φυσικών αερίων. Περίπου το 50% των παγκόσμιων 4

αποθεμάτων υδρογονανθράκων βρίσκονται μέσα σε ασβεστολιθικά πετρώματα. Επίσης, πολλές φορές αποτελούν δεξαμενές συγκέντρωσης υπεδάφιων νερών. Το πορώδες, η διαπερατότητα και η ευκολία αντίδρασης των ανθρακικών πετρωμάτων επιτρέπουν, ώστε αυτά να χρησιμεύουν ως τόποι συγκέντρωσης διάφορων μεταλλευμάτων. Οι μεγαλύτερες ποσότητες των κύριων προϊόντων των ανθρακικών πετρωμάτων (αδρανή, τσιμέντο, ασβέστης) διαθέτονται στις ποικίλες κατασκευές (κατοικίες, δρόμοι, άλλα τεχνικά έργα), που εξαρτώνται από το εθνικό προϊόν, την ανάπτυξη του πληθυσμού και τους προϋπολογισμούς των κυβερνητικών δαπανών. Το κονιοποιημένο ανθρακικό ασβέστιο (GCC) και το καταβυθιζόμενο ανθρακικό ασβέστιο (PCC) χρησιμοποιούνται ως πληρωτικά στην παρασκευή πλαστικών, ελαστικών, ασφαλτικών, υποστρώματος ταπήτων, χρωμάτων (λαμπρότητα >80%), στεγανωτικών και συγκολλητικών υλικών. Η βιομηχανία χάρτου είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής λεπτού και υπέρλεπτου GCC και PCC. Τα υγιή ανθρακικά πετρώματα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή προϊόντων δόμησης ή διακόσμησης. Ασβεστόλιθοι (Πίν. 1) Αμιγείς ή μαργαϊκοί, βρίσκονται σε όλη την Ελλάδα. Οι υγιείς ασβεστόλιθοι χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λίθων δόμησης ή διακόσμησης, ενώ οι πτυχωμένοι ή κατακερματισμένοι για την παραγωγή αδρανών υλικών. Τραβερτίνες (Πίν. 1) Είναι σκληροί, λεπτοκρυσταλλικοί, συμπαγείς ή μαζώδεις και συχνά συγκριματικοί, χρώματος λευκού μέχρι καστανού. Βρίσκονται στο Βαμβακόφυτο Σερρών, Σκρα Κιλκίς και Αριδαία Πέλλας. Χρησιμοποιούνται ως λίθοι διακόσμησης. Δολομίτες (Πίν. 1) Θεωρούνται μονόμικτα ανθρακικά πετρώματα με κύριο συστατικό το ομώνυμο ορυκτό δολομίτη. Πολύ καθαροί δολομίτες, με MgO>20%, είναι άφθονοι και διαδομένοι σε όλη την Ελλάδα. Αν και τα αποθέματά τους στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι κατάλληλα για μεγάλο εύρος εφαρμογών, που περιλαμβάνει τη συνθετική μαγνησία και τους πυρίμαχους πλίθους, η διαθεσιμότητα υψηλής ποιότητας μαγνησίτη εμποδίζει την εκτεταμένη χρήση του δολομίτη σε τέτοιες εφαρμογές. Οι υγιείς δολομίτες χρησιμοποιούνται ως λίθοι διακόσμησης. Πίν. 1. Τύποι και προέλευση μαρμάρων Μακεδονίας - Θράκης. Τύπος/Χρώμα Περιοχή Ασβεστόλιθοι-Μάρμαρα (με >98% ασβεστίτη) Λευκά Κεχρόκαμπου & Βουνοχωρίου Καβάλας, Κουμαριάς & Καστανιάς Ημαθίας. Ημίλευκα Δύσβατου-Ελαφοχωρίου-Στενωπού-Φιλίππων Καβάλας, Ξηροποτάμου & Μοναστηρακίου Δράμας, Τρανόβαλτου Κοζάνης. Τεφρόλευκα Θάσου, Χαλκερού Καβάλας, Πανοράματος Δράμας. Μπεζ Κιβωτού Γρεβενών. Ροδόχρωμα Γέρμα Καστοριάς. Δολομίτες Λευκοί Θάσου (92%) 1, Γρανίτη (100%)-Βώλακα (100%)-Πηγών (92%) Δράμας. Τεφρόλευκος Νικήσιανης Καβάλας (87%). Λατυποπαγείς ασβεστόλιθοι Ροδοχωρίου Νάουσας. Τραβερτίνες Αριδαίας Πέλλας, Σκρα Κιλκίς, Βαμβακόφυτου Σερρών. Ψαμμίτες Τεφρός Νεστορίου Καστοριάς. Σερπεντινομάρμαρα Φυτιάς Ημαθίας. 1 περιεχόμενο στο ορυκτό δολομίτης. Μάρμαρα (Πίν. 1) Τα καθαρά και λεπτόκοκκα ασβεστιτικά μάρμαρα, λευκά ή χιονόλευκα, είναι πολύ σπάνια. Τέτοιου είδους μάρμαρα είναι της Πεντέλης και της Πάρου στον ελληνικό χώρο και της Καράρα στην 5

Ιταλία. Η θαυμάσια εμφάνιση των μαρμάρων αυτών οφείλεται στη διαφάνειά τους, καθώς και στην ιδιότητά τους να ανακλούν το φως. Λειτουργούν όμως δεκάδες λατομεία που παράγουν κατώτερης ποιότητας μάρμαρα κυρίως στους Νομούς Καβάλας, Δράμας, Ημαθίας και Κοζάνης. Ο κλάδος του μαρμάρου, συμπεριλαμβανομένων και των υπόλοιπων φυσικών διακοσμητικών πετρωμάτων, αποτελεί έναν από τους πλέον παραγωγικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας. Κατατάσσεται στην πρώτη εικοσάδα παγκοσμίως, όσον αφορά τις ποσότητες που εξορύσσονται, καθώς και εκείνες που εξάγονται στις ξένες αγορές. Το 2006 τα λειτουργούντα λατομεία μαρμάρων στην Ελλάδα ήταν 324 εκ των οποίων τα 83 στο Νομό Καβάλας και 73 στο Νομό Δράμας. Η βιομηχανία μαρμάρου στην Ελλάδα σήμερα περιλαμβάνει περίπου 3.000 επιχειρήσεις (εξόρυξη, επεξεργασία, εμπορία), μεταξύ των οποίων αρκετές είναι μεγάλες και καθετοποιημένες μονάδες που την τελευταία 20ετία πραγματοποίησαν σημαντικές επενδύσεις. Ως μια αμιγής παραγωγική βιομηχανία υπολογίζεται ότι απασχολεί άμεσα και έμμεσα περίπου 25.000 άτομα σε ολόκληρη την χώρα. Το 60% της συνολικής παραγωγής και δραστηριότητας αναπτύσσεται στη Μακεδονία (Σχ. 3). Τα σημαντικότερα κέντρα λευκών μαρμάρων βρίσκονται στους Νομούς Δράμας και Καβάλας (συμπεριλαμβάνεται και η Θάσος που είναι παγκόσμια γνωστή για τους χιονόλευκους δολομίτες της). 7.000 6.000 Μάρμαρα Βιομ. Ορυκτά Αδρανή 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Έκταση (σε στρέμματα) Έβρου Ροδόπης Σχ. 3. Εκτάσεις Νομών Μακεδονίας και Θράκης, όπου πραγματοποιούνται έρευνες και εξόρυξη μαρμάρων, βιομηχανικών ορυκτών και αδρανών υλικών. Άλλες* 25% Ξάνθης Καβάλας Δράμας Σερρών Χαλκιδικής Θεσ/νίκης Κιλκίς Πιερίας Ημαθίας Πέλλας Κοζάνης Γρεβενών Κίνα 25% Φλώρινας Καστοριάς ΗΠΑ 3% Πορτογαλία 3% Βραζιλία 4% Τουρκία 4% Ιράν 6% Ισπανία 8% Ιταλία 10% Ινδία 12% Σχ. 4. Παγκόσμια παραγωγή διακοσμητικών πετρωμάτων (900 εκατ. m 2 ) έτους 2005. *περιλαμβάνονται ως επικεφαλής η Ν. Κορέα, Γαλλία, Ν. Αφρική, Γερμανία, Μεξικό, Αίγυπτος, Ελλάδα, Φινλανδία, Νορβηγία. 6

Στο προσκήνιο της διεθνούς αγοράς έκαναν τα τελευταία χρόνια την εμφάνισή τους χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, που κατέκλυσαν τις αγορές με τεράστιες ποσότητες φυσικών πετρωμάτων, γιατί: Έχουν άφθονα αποθέματα διακοσμητικών πετρωμάτων πολύ καλής ποιότητας. Έχουν φτηνότερο κόστος παραγωγής και επεξεργασίας, εξαιτίας χαμηλών μισθών. Προβάλλουν πληρέστερα αυτόν το φυσικό πλούτο τους. Ο βαθμός συνεργασίας και συντονισμού με τις κρατικές υπηρεσίες τους είναι πολύ καλός. Η βιομηχανία παραγωγής και εξαγωγών διακοσμητικών πετρωμάτων παρουσιάζει αυξομειώσεις τα τελευταία χρόνια. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αλλαγή πολιτικής των παραγωγών χωρών. Το 2005 η παγκόσμια παραγωγή διακοσμητικών πετρωμάτων έφτασε τα 900 εκατ. m 2 (Σχ. 4) με συνολική αξία περίπου 35 δισεκ.. Οι κυριότερες παραγωγοί χώρες είναι η Κίνα, Ινδία, Ιταλία και Ισπανία, με συνολικό ποσοστό παραγωγής 55%. Από το 2002 συνεχίζονται με αυξανόμενο ρυθμό οι εισαγωγές μαρμάρου από τρίτες χώρες, εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης στην εγχώρια αγορά και των περιορισμών ανάπτυξης νέων κοιτασμάτων στον ελληνικό χώρο. Επιπλέον, αρκετές μεγάλες επιχειρήσεις μαρμάρων αναπτύσσουν δραστηριότητες στο εξωτερικό, εξαιτίας της ασφυκτικής κατάστασης που επικρατεί στην Ελλάδα για αδειοδοτήσεις νέων περιοχών και της αλληλοεμπλοκής πολλών υπηρεσιών. Αδρανή: 4-10 /t, πληρωτικά: 70-100 /t. GCC (σακιασμένο): 90-130 /t (9-17 μm), 290 /t (υπέρλεπτο, <1 μm). PCC: 640 /t (υπέρλεπτο, 0,05-0,5 μm). Ενεργός ασβέστης: 50 /t, ενυδατωμένος ασβέστης: 70 /t. 4. ΑΛΛΑ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Ψαμμίτες Κλαστικά ιζήματα με μέγεθος συστατικών 2-0,06 mm. Ανάλογα με το επικρατέστερο ορυκτό συστατικό τους ή το είδος της συγκολλητικής ύλης ή το είδος του υλικού πλήρωσης χαρακτηρίζονται ως χαλαζιακοί, ασβεστιτικοί, ιλυώδεις ή αργιλώδεις. Το χρώμα τους είναι συνήθως ανοιχτό τεφρό, κίτρινο ή ερυθροκαστανό. Η υφή τους είναι κοκκώδης και τραχιά. Τα κύρια ορυκτά συστατικά τους είναι χαλαζίας, άστριοι, μοσχοβίτης, ασβεστίτης, οξείδια του σιδήρου κ.ά. Λατομείο περιοδικής εξόρυξης ασβεστιτικού ψαμμίτη υπάρχει στο Νεστόριο Καστοριάς. Γρανίτες Είναι πλουτωνικά πετρώματα που περιέχουν ως βασικό μελανοκρατικό συστατικό το βιοτίτη και ως κύρια λευκοκρατικά τους όξινους αστρίους και το χαλαζία. Άλλα δευτερεύοντα συστατικά περιέχονται σε πολύ μικρές ποσότητες όπως απατίτης, ζιρκόνιο, μαγνητίτης, επίδοτο κ.ά. Στη Μακεδονία και Θράκη υπάρχουν γρανιτικά πετρώματα στη Σαμοθράκη, Παρανέστι Δράμας, Καβάλα, Βροντού Σερρών, στο όρος Κερκίνη, στο Σταυρό, Ν. Απολλωνία και Βερτίσκο Θεσσαλονίκης, στην Αρναία, Ιερισσό και Σιθωνία Χαλκιδικής και στο Πισοδέρι Φλώρινας. Στη Μακεδονία και Θράκη δεν πραγματοποιείται σήμερα εξόρυξη γρανιτικών πετρωμάτων, αν και ορισμένες μελέτες απόδειξαν ότι υπάρχει αυτή η δυνατότητα όπως στο Πισοδέρι και Άγιο Γερμανό Φλώρινας με 3,5 εκατ. m 3 γρανιτικών πετρωμάτων και στη Βροντού Σερρών. Σχιστόλιθοι Είναι αρκετά διαδομένα μεταμορφωμένα πετρώματα τα οποία παρουσιάζουν ασθενή μέχρι καλά αναπτυγμένη στρωμάτωση των λευκοκρατικών και μελανοκρατικών ορυκτών συστατικών τους η οποία συνήθως ενισχύει την ισχυρή σχιστότητά τους. Ανάλογα με το επικρατέστερο φεμικό ορυκτό συστατικό τους χαρακτηρίζονται ως μαρμαρυγιακοί, χλωριτικοί, ταλκικοί, αμφιβολιτικοί, γραφιτικοί, γλαυκοφανιτικοί κ.ά. Οι πρασινοσχιστόλιθοι οφείλουν το χρώμα τους στην επικράτηση των ορυκτών χλωρίτη, επίδοτου και ακτινόλιθου. Είκοσι δύο λατομεία εξόρυξης και επεξεργασίας σχιστολίθων λειτουργούν στην Ελευθερούπολη Καβάλας. Σερπεντινίτες Αποτελούνται κυρίως από σερπεντίνη. Άλλα συστατικά τους είναι ο τάλκης, χλωρίτης, ακτινόλιθος, ασβεστίτης και μαγνητίτης. Μερικές παραλλαγές τους εκτιμούνται ιδιαίτερα για τα ωραία πράσινα, κίτρινα και καστανά χρώματά τους που οφείλονται σε φλέβες τάλκη, μαγνησίτη ή σιδηροξειδίων. Λατομεία σερπεντινικών μαρμάρων λειτουργούν στη Φυτιά Ημαθίας. 7

5. ΑΣΤΡΙΟΙ Οι κρύσταλλοι αυτών των ορυκτών είναι άχρωμοι ή λευκοί έως τεφροί, συνήθως είναι πρισματικοί και παρουσιάζουν υαλώδη έως μαργαριτώδη λάμψη. Οι άστριοι είναι τα αφθονότερα των πετρογενετικών ορυκτών αποτελώντας το 60% του φλοιού της γης. Χρησιμοποιούνται κυρίως ως υλικά σύντηξης σε κεραμικά και υαλουργικά είδη και ως πληρωτικά ή στερεωτικά υλικά σε βαφές, χρώματα, πλαστικά και ελαστικά. Κυρίως οι αλκαλιούχοι άστριοι αποτελούν πρώτη ύλη στη βιομηχανία πορσελάνης και άλλων κεραμικών ειδών, στην υαλουργία και στην επισμάλτωση διάφορων αντικειμένων. Περισσότερες από 40 χώρες συνεισφέρουν στην παγκόσμια παραγωγή των 10,8 εκατ. τόνων εμπορικών τύπων αστρίων. Το 40% προέρχεται από την Ιταλία και Τουρκία. Στη Μακεδονία και Θράκη κοιτάσματα αστρίων βρίσκονται στον Έβρο (Κόρυβος, Πρωτοκκλησιά, Σαμοθράκη), στη Δράμα (Παρανέστι), στη Θεσσαλονίκη (Καρτερές) και στη Χαλκιδική (Πλατανοχώρι, Σιθωνία). Συνήθως είναι πηγματιτικές φλέβες μεγάλου πάχους (μέχρι 7 m) και μεγάλου μήκους (μέχρι 11 km). Οι ετήσιες ανάγκες της ελληνικής κεραμικής βιομηχανίας σε αστριούχα προϊόντα είναι περίπου 40.000 τόνοι. Μόνο ένα μικρό μέρος (κυρίως Κ-άστριοι για παραγωγή ειδών πορσελάνης) εξασφαλίζεται με εισαγωγές. Η βιομηχανία γυαλιού καλύπτει τις ανάγκες της (περίπου 15.000 τόνοι/έτος) με εισαγωγή νορβηγικού νεφελινικού συηνίτη. Η εταιρία Mevior (σήμερα η πλειοψηφία των μετοχών της ανήκει στην Ολλανδική Ankerpoort) εξορύσσει αστρίους στην περιοχή των Καρτερών Λαγκαδά με ετήσια παραγωγή περίπου 25.000 τόνους. Πηγματίτες αποτελούμενοι από 70-75% αστρίους, 15-25% χαλαζία, μαρμαρυγία και μικρή συγκέντρωση οξειδίων σιδήρου (<0,07%), είναι τα μητρικά πετρώματα για την παραγωγή Na-αστρίων αυτής της εταιρίας. Η μονάδα επεξεργασίας βρίσκεται στην Άσσηρο Λαγκαδά. Η παραγωγή των αστρίων γίνεται με επιλεκτική εξαγωγή και σχετικά απλή επεξεργασία όπως θραύση, κονιοποίηση, υγρό κοσκίνισμα για αδρομερή μεγέθη (0-6 mm) και λεπτομερή κονιοποίηση και αεροδιαχωρισμό για παραγωγή σκόνης (75 μm). Το Α βαθμού υλικό των 75 μm είναι κατάλληλο για την κατασκευή ειδών υγιεινής, ενώ του Β βαθμού των 0-6 mm για υψηλής ποιότητας εφυαλωμένα πλακίδια. Το 50% της παραγωγής της Mevior εξάγεται στην Ιταλία και το υπόλοιπο καλύπτει τις ανάγκες εγχώριων βιομηχανιών όπως: ΓΙΟΥΛΑ Α.Ε. με έδρα το Αιγάλεω Αττικής που καταναλώνει περίπου 1.200 τόνους/έτος λεπτομερούς υλικού (75 μm) για την παραγωγή γυάλινων επιτραπέζιων προϊόντων. Είναι η μεγαλύτερη εταιρία υαλουργίας στα Βαλκάνια. ΒΙΤΡΟΥΒΙΤ Α.Ε. με έδρα το Αιγάλεω Αττικής και εργοστάσιο στην Ιωνία Θεσσαλονίκης που καταναλώνει αντίστοιχη ποσότητα του ίδιου υλικού για την παραγωγή πλακιδίων και ειδών υγιεινής. Η εταιρία Φίλκεραμ Johnson εξορύσσει αστρίους στην περιοχή Πλατανοχωρίου Χαλκιδικής και καταναλώνει περίπου 30.000 τόνους/έτος αδρομερούς υλικού (0-6 mm) για την παραγωγή πλακιδίων τοίχου και δαπέδου. Η Τουρκία είναι ο σημαντικότερος ανταγωνιστής της Ελλάδος στην προμήθεια αστρίων Β βαθμού στην Ε.Ε. Οι τιμές των αστρίων εξαρτώνται από τη χημική τους σύσταση, το μέγεθος των κόκκων, τη θέση εξόρυξης, την επιχειρηματική συνέπεια κ.ά. Κεραμικού τύπου: 60-80 /t (νατριούχος, 60-90 μm), 120-140 /t (νατριούχος, 45 μm), 130 /t (καλιούχος, 75 μm). Υαλουργικού τύπου: 40-50 /t (νατριούχος, 500 μm), 90-100 /t (καλιούχος, 180 μm). 6. ΑΤΑΠΟΥΛΓΙΤΗΣ Ανήκει στην κατηγορία των ένυδρων φυλλοπυριτικών ορυκτών. Έχει χρώμα λευκό έως τεφρό, κρυστάλλους σανιδοειδείς έως ινώδεις και λάμψη γεώδη έως στιφρή. Χρησιμοποιείται ως άμμος υγιεινής κατοικίδιων, ως εδαφοβελτιωτικό και για την παρασκευή συμπληρωμάτων ζωοτροφών, εκδόχων φαρμακευτικών προϊόντων, αποσμητικών και λιπαντικών υλικών, πολφών γεωτρήσεων, κονιαμάτων, καλλυντικών, υδροχρωμάτων, καθώς και συγκολλητικών, 8

στεγανωτικών, πληρωτικών, λειαντικών, ξηραντικών, λευκαντικών και διηθητικών προϊόντων. Οι ΗΠΑ ελέγχουν το 75% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ ακολουθεί η Ισπανία, η Σενεγάλη, η Ν. Αφρική και από το 2004 η Ελλάδα. Μεγάλα αποθέματα υψηλής ποιότητας αταπουλγίτη ανακαλύφθηκαν τα τελευταία χρόνια ΝΑ των Γρεβενών, στη λεκάνη του Βεντζίου. Ο αταπουλγίτης συνοδεύεται και από Mg-Fe-σμεκτίτη (σαπωνίτη). Τα πιθανά αποθέματα των δύο αργιλικών ορυκτών ξεπερνούν τoυς 50 εκατ. τόνους. H εταιρία ΓΕΩΕΛΛΑΣ εκμεταλλεύεται το κοίτασμα από τις θέσεις Πευκάκι (έκταση 0,4 km 2, με μέσο πάχος στρωμάτων αταπουλγίτη 10 m) και Πυλωροί (έκταση 1 km 2, με μέσο πάχος 18 m). Τα βέβαια αποθέματα του αταπουλγίτη είναι 6 εκατ. τόνοι, του σμεκτίτη 4 εκατ. τόνοι και της ενδοστρωματωμένης φάσης τους At/S 3 εκατ. τόνοι. Τα δύο ορυκτά παρουσιάζουν εξαιρετικές προσροφητικές και θιξοτροπικές ιδιότητες. Η σύγχρονη μονάδα επεξεργασίας βρίσκεται στην Κνίδη Γρεβενών. Σακιασμένος: 130-220 /t (μέγεθος κόκκων 0,5-3 mm) και 220-550 /t (40-100% <45 μm). 7. ΒΕΡΜΙΚΟΥΛΙΤΗΣ Ανήκει στην κατηγορία των ένυδρων φυλλοπυριτικών ορυκτών. Είναι άχρωμος, τεφρόλευκος, πράσινος ή καστανοκίτρινος, με λεπτοφυλλώδεις κρυστάλλους και υαλώδη έως στιφρή λάμψη. Ο μη αποφυλλωμένος βερμικουλίτης χρησιμοποιείται στην παρασκευή πυρίμαχων σανίδων και σε πολφούς γεωτρήσεων, ενώ ο διογκωμένος στην παρασκευή ορισμένων οικοδομικών προϊόντων όπως ελαφροβαρών αδρανών και σανίδων, τσιμεντόλιθων, κονιαμάτων γύψου, χαλαρών μονωτικών πληρωτικών για δάπεδα, τοίχους και στέγες, πυρίμαχων επικαλυμμάτων κ.ά. Η Ν. Αφρική κυριαρχεί στην παγκόσμια παραγωγή βερμικουλίτη, ακολουθούμενη από την Κίνα. Οι εμφανίσεις του βερμικουλίτη περιορίζονται στις περιοχές του Ζιδανίου Κοζάνης, Ασκού Λαγκαδά, στα όρη Κρούσια και Δίσωρο του Κιλκίς, στο Βάβδο και Γερακινή Χαλκιδικής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σειρά του Βερτίσκου, όπου παράλληλα με τα σώματα τάλκη εντοπίζονται και εμφανίσεις βερμικουλίτη στην περιοχή του Ασκού. Αυτός ο βερμικουλίτης παρουσιάζει επιθυμητές ιδιότητες για την παρασκευή ορισμένων δομικών, γεωργικών και κηπουρικών προϊόντων και δείχνει υψηλή ικανότητα αφαίρεσης βαρέων μετάλλων από υδάτινα διαλύματα. Οι προοπτικές αξιοποίησης του βερμικουλίτη του Ασκού Λαγκαδά κρίνονται θετικές. Ακατέργαστος ΗΠΑ: 220-250 /t (αδρόκοκκος), 150-170 /t (μεσόκοκκος), 120-130 /t (λεπτόκοκκος), 70-80 /t (υπερλεπτόκοκκος). Ακατέργαστος Ν. Αφρικής: 160-260 /t. 8. ΒΟΛΑΣΤΟΝΙΤΗΣ Ανήκει στην κατηγορία των πυροξένων. Έχει χρώμα λευκό έως καστανό, βελονοειδείς κρυστάλλους σε μαζοειδή συσσωματώματα και υαλώδη έως μεταξώδη λάμψη. Συνήθως, σχηματίζεται σε ζώνες επαφής γρανιτικών και ανθρακικών πετρωμάτων. Χρησιμοποιείται ως λειτουργικό πληρωτικό στην παραγωγή επικαλυπτικών χρωμάτων, πλαστικών, νάιλον, ελαστικών και δομικών υλικών. Η παραγωγή του κυριαρχείται από την Κίνα και την Ινδία. Εξαιτίας του περιορισμένου αριθμού των προμηθευτών χωρών, παρατηρείται τα τελευταία χρόνια ένα έντονο διεθνές εμπόριο του βολαστονίτη. Κοιτάσματα βολαστονίτη υπάρχουν στα Κιμμέρια Ξάνθης (με πιθανά αποθέματα 500 χιλ. τόνων και ανακτήσιμο βολαστονίτη 50%) και στο Πανόραμα Δράμας (με πιθανά αποθέματα 700 χιλ. τόνων και ανακτήσιμο βολαστονίτη 50%). Και τα δύο παρουσιάζουν καλές προοπτικές αξιοποίησης. Βολαστονίτης (ΗΠΑ-ΕΕ): 170 /t (75 μm), 215 /t (45 μm). Βολαστονίτης (Κίνας): 80-85 /t (75 μm). 9

9. ΔΙΑΤΟΜΙΤΗΣ Είναι ένα εξαιρετικά λεπτόκοκκο, εύθρυπτο και γεώδες στη λάμψη πυριτιούχο ιζηματογενές πέτρωμα με χρώμα από λευκό, όταν είναι καθαρό, μέχρι τεφρό ή μαύρο, όταν είναι ανακατωμένο με ανθρακούχα υλικά. Χρησιμοποιείται στην παρασκευή ελαφροβαρών μονωτικών δομικών πλίθων, τσιμέντου, κονιαμάτων και στόκου και για βιομηχανική πυροπροστασία. Είναι ιδανικό διηθητικό υλικό για την επεξεργασία πόσιμου νερού, αστικών και βιομηχανικών λυμάτων, φαρμακευτικών προϊόντων, ποτών, χυμών, ζάχαρης, ελαίων, ορυκτελαίων, λιπών, οργανικών και ανόργανων χημικών προϊόντων κ.ά. Ως έκδοχο υλικό στην παρασκευή ποικίλων φαρμακευτικών προϊόντων, λιπασμάτων, εκρηκτικών, ως εδαφοβελτιωτικό, ως άμμος υγιεινής κατοικίδιων, για αφαίρεση πετρελαιοκηλίδων κ.ά. Η παγκόσμια παραγωγή διατομίτη κυριαρχείται από τις ΗΠΑ και την Κίνα που παράγουν περισσότερο από το 50% του συνόλου. Αποθέσεις διατομιτών υπάρχουν στις λεκάνες Κομνηνών Πτολεμαΐδος και Αιανής Κοζάνης με καλές προοπτικές αξιοποίησης. Διηθητικός τύπος διατομίτη: 250-350 /t (φυσικός), 360 /t (πυροεπεξεργασμένος). Υπερλεπτόκοκκος: 1.350 /t. Έκδοχα: 230-300 /t. Μονωτικά: 150-250 /t. Πληρωτικά: 280 /t. Σκυροδέματα: 180-200 /t. 10. ΖΕΟΛΙΘΟΙ Eίναι ένυδρα αργιλιοπυριτικά ορυκτά, συνήθως χρώματος λευκού έως λευκοπράσινου, με ανταλλάξιμα κατιόντα κυρίως τα: Ca, K, Mg και Na. Χρησιμοποιούνται στην παρασκευή λιπασμάτων, ως έκδοχα σε φαρμακευτικά προϊόντα, ως εδαφοβελτιωτικά, ως άμμος υγιεινής κατοικίδιων, ως συμπληρώματα ζωοτροφών και στον καθαρισμό δεξαμενών υδατοκαλλιεργειών, αστικών και βιομηχανικών λυμάτων, καθώς και ραδιενεργών απόβλητων. Επίσης, για προσρόφηση αμμωνίας και πτητικών οργανικών ενώσεων, ως αποσμητικά σε στάβλους και πτηνοτροφεία, στη διήθηση αέρα και νερού και ως ξηραντικά υλικά για προστασία πολλών προϊόντων από την υγρασία. Τέλος, οι ζεόλιθοι χρησιμοποιούνται ως πληρωτικά υλικά στη χαρτοβιομηχανία, στην παρασκευή τσιμέντου, ως δομικοί λίθοι και για την παρασκευή ελαφροβαρών αδρανών. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα των ζεόλιθων είναι η αφαίρεση των NH 4 +, NH 3 και H 2 S, εξαιτίας των υψηλών τιμών CEC και πορώδους που διαθέτουν. Επειδή οι πρόσφατοι ευρωπαϊκοί περιβαλλοντικοί κανονισμοί για τις εκπομπές NH 3 έγιναν εξαιρετικά αυστηροί, είναι αναγκαίο οι ζεόλιθοι να καθιερωθούν σε αυτήν τη σημαντική εφαρμογή. Για περιβαλλοντικές, βιομηχανικές, γεωργικές, κτηνοτροφικές και υδατικές χρήσεις προτείνονται τόφοι που η περιεκτικότητά τους σε ζεόλιθο είναι >70%, ενώ χαμηλότερης ποιότητας ζεολιθικοί τόφοι προτείνονται για χρήσεις ως δομικά υλικά. Η παρουσία των ινωδών ζεόλιθων (όπως π.χ. μορντενίτη, εριονίτη, σκολεσίτη, μεσολίτη, νατρόλιθου) στους ζεολιθικούς τόφους αποκλείει και καθιστά επικίνδυνη τη χρήση αυτών για οποιαδήποτε αντίστοιχη εφαρμογή. Η παγκόσμια παραγωγή φυσικών ζεόλιθων είναι περίπου 6 εκατ. τόνους ετησίως και κυριαρχείται από την Κίνα (75%). Απαντούν με 43 διαφορετικούς τύπους. Έξι τύποι κλινοπτιλόλιθου-ευλανδίτη (HEU), μορντενίτης, λομοντίτης, στιλβίτης, ανάλκιμο και νατρόλιθος απαντούν σε 25 θέσεις στο Νομό Έβρου, σε 7 στο Νομό Ροδόπης και σε 1 στο Νομό Κιλκίς με την περιεκτικότητά τους σε ζεόλιθο να κυμαίνεται από 3% κ.β. έως 95% κ.β. Κοιτάσματα με καλές προοπτικές εκμετάλλευσης απαντούν σε 4 θέσεις του Δήμου Ορεστιάδας: Μαύρη Πέτρα και Ρέμα Ντρίστα του χωριού Πετρωτά, καθώς και Κύριες Τούμπες και Τύμπανο του χωριού Πεντάλοφος (Πίν. 2). Τα πιθανά αποθέματα για κάθε θέση 10

ξεπερνούν τους 120 εκατ. τόνους. Οι τόφοι περιέχουν κατά μέσο όρο 76-89% (διακύμανση 70-95%) ζεόλιθο τύπου-heu (κλινοπτιλόλιθο-ευλανδίτη), μαρμαρυγίες, αργιλικά ορυκτά, αστρίους και χαλαζία ± χριστοβαλίτη. Η ορυκτολογική σύσταση και οι φυσικοχημικές ιδιότητες καθιστούν τα τέσσερα κοιτάσματα φυσικού ζεόλιθου, ως το καταλληλότερο υλικό για πολυάριθμες και πολύμορφες περιβαλλοντικές, βιομηχανικές, γεωργικές, κτηνοτροφικές και υδατικές εφαρμογές, όπως: Καθαρισμό αστικών λυμάτων και βιομηχανικών υγρών αποβλήτων, παραγωγή άοσμης και συνεκτικής ζεολυματολάσπης, κατεργασία λυματολάσπης και βιομηχανικής λάσπης για ασφαλή απόθεση, εξυγίανση και οξυγόνωση υδάτινων οικοσυστημάτων και τεχνητών υγροβιότοπων, δέσμευση και απομάκρυνση κυανοβακτηρίων, εξασθενούς χρωμίου και ραδιονουκλιδίων, βελτίωση ποιότητας πόσιμου νερού, καθαρισμό και ξήρανση αερίων, αποσμητικό υλικό, ιχθυοκαλλιέργειες, ζωοτροφές, συμπληρώματα διατροφής, μετατροπή κοπριάς σε άοσμο λίπασμα, βελτιωτικό αγροτικών καλλιεργειών, καθώς και όξινων και αλκαλικών εδαφών, υπόστρωμα θερμοκηπίων και ανθοκομικής, ανθεκτικότερο-υγιέστερο γρασίδι, καθώς και βελτίωση της γεύσης και ποιότητας τροφίμων (φυτικής και ζωικής προέλευσης). Πίν. 2. Κοιτάσματα ζεολίθων Νομού Έβρου. Σύσταση: ζεόλιθος τύπου-heu (κλινοπτιλόλιθος-ευλανδίτης). Χωριό Θέση Σύσταση (% κ.β.) Διακύμανση (% κ.β.) Πιθανά αποθέματα (εκατ. τόνοι) Πετρωτά Μαύρη Πέτρα 79 HEU 76-83 HEU 120 Ρέμα Ντρίστα 89 HEU 84-95 HEU 120 Πεντάλοφος Κύριες Τούμπες 76 HEU 74-77 HEU 120 Τύμπανο 83 HEU 70-93 HEU 120 Η χρήση του φυσικού ζεόλιθου από το Ρέμα Ντρίστα σε υγρά απόβλητα και σε υδατικά συστήματα απομακρύνει τα κυανοβακτήρια κατά 51-92%, καθώς και τις αέριες, ανόργανες, οργανικές και οργανομεταλλικές ενώσεις κατά 30-99%. Επιπλέον, αυτός ο φυσικός ζεόλιθος εμπλουτίζει το νερό σε οξυγόνο (οξυγονούχα ρεύματα) και ουδετεροποιεί το ph των υδάτων. H προσθήκη του στα γεωργικά εδάφη μειώνει τη χρήση του ύδατος άρδευσης κατά 33-67% και αποτρέπει την έκπλυση και μετακίνηση επιβλαβών ουσιών από το χερσαίο στο υδάτινο περιβάλλον, προστατεύοντας την ποιότητα των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων. Ταυτόχρονα, η προσθήκη του φυσικού ζεόλιθου ή της άοσμης και συνεκτικής ζεολυματολάσπης στα γεωργικά εδάφη έχει ως αποτέλεσμα, την αύξηση της παραγωγής γεωργικών προϊόντων (48-66% στο σταφύλι, 29-57% στο σιτάρι, 48-52% στη ντομάτα, 50% στο καλαμπόκι, 45% στα ακτινίδια, 34% στο ρύζι, 17% στο βαμβάκι και 25% αύξηση ανθοφορίας στο γαρίφαλο), τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων φυτικής προέλευσης (στη ντομάτα κατά 4% στα διαλυτά στερεά, 26% στη βιταμίνη C και 46% στη συνεκτικότητα της σάρκας), καθώς και τη μείωση της χρήσης των λιπασμάτων (56-100%) και των φυτοφαρμάκων. Σήμερα δεν γίνεται εκμετάλλευση φυσικών ζεόλιθων στην Ελλάδα. Aνάλογα με την ποιότητα και κοκκομετρία: 40-500 /t. Eπεξεργασμένος, ειδικά προϊόντα (άμμοι υγιεινής, συμπληρώματα διατροφής): 1-48 /kg. 11. ΚΑΟΛΙΝΗΣ/ΑΡΓΙΛΟΣ και τύποι Ο καολίνης είναι ένας λευκός, μαλακός και πλαστικός άργιλος ο οποίος αποτελείται κυρίως από καολινίτη που περιέχει περίπου 14% νερό. Ο άργιλος είναι λεπτόκοκκο ιζηματογενές πέτρωμα με διάμετρο κόκκων <0,004 mm. Ο αγγειοπλαστικός άργιλος είναι προϊόν ιζηματογένεσης σε ελώδη περιβάλλοντα, γι αυτό περιέχει υψηλό ποσοστό ανθρακούχων ενώσεων. Είναι λεπτόκοκκος, πολύ πλαστικός και μερικές φορές πυρίμαχος. Ο καολίνης χρησιμοποιείται ως χρωστικό ή λειτουργικό πληρωτικό υλικό σε ποικίλες βιομηχανίες όπως χάρτου, πλαστικών, χρωμάτων, ελαστικών, συγκολλητικών, στεγανωτικών κ.ά. Ο καολίνης, μαζί με αγγειοπλαστικό άργιλο χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη στην παρασκευή ποικίλων κεραμικών προϊόντων όπως ειδών υγιεινής, πλακιδίων, οικιακών και μαγειρικών σκευών, μονωτικών υλικών πορσελάνης, ειδών αγγειοπλαστικής κ.ά. Ο άργιλος αποτελεί την πρώτη ύλη της βιομηχανίας διάφορων κεραμικών και αγγειοπλαστικών 11

προϊόντων (π.χ. πλίθων, κεραμιδιών, γλαστρών κ.ά.), καθώς και άλλων οικοδομικών υλικών. Οι κύριες παραγωγοί χώρες πληρωτικού τύπου καολίνη είναι οι ΗΠΑ, Τσεχία, Αγγλία, Γερμανία και Βραζιλία. Εξυπηρετούν υψηλής ποιότητας αγορές όπως βιομηχανίες χάρτου, πλαστικών και χρωμάτων. Χαμηλής ή μέτριας ποιότητας καολίνης για παρασκευή πυρίμαχων, κεραμικών κ.ά. παράγεται κυρίως από την Ουκρανία, Ουζμπεκιστάν και Ν. Κορέα. Στη Μακεδονία και Θράκη καολίνης εξορύσσεται μόνο στα Λευκόγεια της Δράμας. Eμφανίσεις καολίνη υπάρχουν και στο Γρίβα Κιλκίς. Επιπλέον, πηλόλιθοι και άργιλοι υπάρχουν σε όλους τους Νομούς της Μακεδονίας και Θράκης, όπου λειτουργούν αρκετές κεραμοποιϊες. Οι καολινιτικοί άργιλοι των Σαπών θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην παραγωγή κεραμικών προϊόντων. Ο καολίνης των Λευκογείων είναι υπολειμματικού τύπου. Έχει σχηματιστεί από εξαλλοίωση γνευσίων και σχιστολιθικών γνευσίων από νερό. Εκτός του κύριου ορυκτού καολινίτη περιέχει χαλαζία, αστρίους και μαρμαρυγίες. Τα ορυκτολογικά και χημικά χαρακτηριστικά του τον καθιστούν ακατάλληλο για υψηλής ποιότητας επικαλυπτικά και πληρωτικά υλικά. Όλη η παραγωγή των Λευκογείων καταναλώνεται από την εταιρία Φίλκεραμ Johnson, για την παραγωγή πλακιδίων δαπέδου και τοίχου. Οι εγχώριες βιομηχανικές ανάγκες για υψηλής ποιότητας καολίνη καλύπτονται από εισαγωγές. Από το 1995 η παραγωγή καολίνη έχει περιοριστεί δραματικά, εξαιτίας κυρίως της έλλειψης καλής ποιότητας αποθεμάτων. Ακατέργαστος καολίνης: 20-50 /t. Πληρωτικά: 80 /t. Επικαλυπτικά (Νο 1): 130 /t, επικαλυπτικά (Νο 2): 90 /t. Χρώματα (αποφυλλωμένος, 1 μm): 390 /t. Χρωστικές (επεξεργασμένος): 170-210 /t. Είδη υγιεινής: 60-70 /t, Οικιακά σκεύη: 130 /t, Πορσελάνη: 110-190 /t. Πυροεπεξεργασμένος: 400 /t (για χρώματα), 270 /t (για χαρτί), 370-430 /t (γενικής χρήσης). Αγγειοπλαστικός άργιλος: ακατέργαστος: 40-70 /t, κονιοποιημένος: 110-190 /t. 12. ΜΑΓΝΗΣΙΤΗΣ Ή ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΣ Ανθρακικό ορυκτό, λευκού έως μαύρο χρώματος, με κρυστάλλους μαζοειδείς έως συμπαγείς, θραυσμό κογχοειδή και λάμψη υαλώδη. Βρίσκεται στη φύση με κρυπτοκρυσταλλική και κρυσταλλική μορφή. Ο ακατέργαστος μαγνησίτης χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για το μέταλλο μαγνήσιο, για τη βελτίωση βοσκοτόπων, για παρασκευή λιπασμάτων, υαλουργικών και κεραμικών προϊόντων, καθώς και εκρηκτικών. Ως πληρωτικό υλικό χρησιμοποιείται στην παρασκευή χρωμάτων, χάρτου, πλαστικών και ελαστικών. Ως έκδοχο στην παρασκευή μικροβιοκτόνων, εντομοκτόνων και άλλων γεωργικών φαρμάκων. Ο περισσότερος μαγνησίτης χρησιμοποιείται για την παραγωγή καυστικής και δίπυρης μαγνησίας. Η καυστική μαγνησία χρησιμοποιείται στη γεωργία για βελτίωση βοσκοτόπων ή εδαφών, εξευγενισμό ποτών και ζάχαρης, παρασκευή συμπληρωμάτων ζωοτροφών και λιπασμάτων, περιβαλλοντικές εφαρμογές (κατεργασία υδάτινων λυμάτων, ουδετεροποίηση όξινων διαλυμάτων, αποθείωση καπνοδόχων), παραγωγή τσιμέντων και ειδών υαλουργίας, ως πρώτη ύλη άλλων προϊόντων (επιβραδυντικών φωτιάς, φαρμακευτικών, καλλυντικών κ.ά.), καθώς και την παραγωγή δίπυρης μαγνησίας. Η δίπυρη μαγνησία χρησιμοποιείται στην κατασκευή πυρίμαχων πλίθων και κοκκωδών υλικών, ιδιαίτερα πλίθων σε μίγματα με χρώμιο και άνθρακα (10-20% φύλλα γραφίτη). Επίσης, για παρασκευή τσιμέντων και ειδών υαλουργίας. Επτά χώρες παράγουν περίπου το 80% του μαγνησίτη με επικεφαλής την Κίνα και Τουρκία (Σχ. 5). Όμως οι ΗΠΑ (>40%) και η Ιαπωνία (15%) πρωτοπορούν στην παραγωγή μαγνησίας από θαλάσσιο νερό. Στην Ελλάδα βρίσκονται κοιτάσματα άμορφου και ιζηματογενούς μαγνησίτη. Τα πρώτα συνδέονται αποκλειστικά με οφιολιθικά πετρώματα και έχουν αναπτυχθεί μέσα σε σερπεντινίτες, συχνά σχιστοφυείς, όπου οι ζώνες μαγνησίτη είναι μεγάλου πάχους και μήκους πολλών χιλιομέτρων. 12

Τα σπουδαιότερα άμορφα κοιτάσματα, που σήμερα είναι σε εκμετάλλευση, υπάρχουν στη Χαλκιδική (Βάβδος, Γερακινή, Ορμύλια, Πολύγυρος, Βασιλικά κ.α.). Επίσης, υπάρχουν εμφανίσεις στην Κοζάνη και Γρεβενά. Οι ελληνικοί λευκόλιθοι είναι άριστης ποιότητας και καλύτεροι από τους ευρωπαϊκούς [π.χ. ο εξορυσσόμενος στο Βάβδο περιέχει: 46,7% MgO, 1,9% SiO 2, 0,5% CaO και 0,2% (Fe 2 O 3 +Al 2 O 3 )]. Επίσης, η δίπυρη μαγνησία που παράγεται είναι άριστης ποιότητας, αφού τα πυρίμαχα τούβλα που κατασκευάζονται από αυτήν παρουσιάζουν σημείο τήξης 2.100-2.300 ο C. Ελλάδα 6% Άλλες* 19% Κίνα 23% Αυστρία 7% Σλοβακία 8% Ρωσία 9% Ν. Κορέα 9% Τουρκία 19% Σχ. 5. Παγκόσμια παραγωγή μαγνησίτη (11 εκατ. τόνοι) έτους 2005. *περιλαμβάνονται ως επικεφαλής η Αυστραλία, Ινδία, Βραζιλία, Ισπανία. Το οφιολιθικό σύμπλεγμα της Χαλκιδικής έχει μήκος περίπου 70 km (από Θεσ/νίκη μέχρι Ορμύλια). Σε όλο σχεδόν το μήκος του τα υπερβασικά μέλη του φιλοξενούν και μαγνησίτη. Στο μεγαλύτερο τμήμα του παρατηρείται πλήρης ανάπτυξη του κοιτάσματος και στο υπόλοιπο, εξαιτίας αποσάθρωσης, ένα μέρος της stocwork μεταλλοφορίας λείπει. Το μέσο πάχος των υπερβασικών αυτών πετρωμάτων είναι τουλάχιστον 2 km. Το μέσο βάθος της εκμεταλλεύσιμης μεταλλοφορίας εκτιμάται σε τουλάχιστον 50-60 m. Το φαινόμενο ειδικό βάρος του μαγνησίτη είναι περίπου 3 g/cm 3. Με αυτά τα δεδομένα προκύπτει ένα τεράστιο αποθεματικό δυναμικό μαγνησίτη στο οφιολιθικό σύμπλεγμα της Χαλκιδικής που είναι αρκετό από μόνο του να ικανοποιήσει τις σημερινές ανάγκες της Ευρωπαϊκής αγοράς για τις επόμενες δύο τουλάχιστον 100ετίες. Η εταιρία ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ είναι από τις μεγαλύτερες στον κόσμο στην παραγωγή προϊόντων μαγνησίτη και μοναδική στην Ελλάδα. Τα περισσότερα αποθέματα, μαζί με τη μονάδα επεξεργασίας της, βρίσκονται στη Γερακινή Χαλκιδικής. Αυτός ο μαγνησίτης συνοδεύεται από δουνιτικά και σερπεντινικά πετρώματα. Τα τελευταία είναι κρυπτοκρυσταλλικά και συνήθως βρίσκονται σε φλέβες παχύτερες από 0,5 m ή σε δίκτυο φλεβών τύπου stockwork με πάχος 0,05-0,5 m. Σήμερα η εταιρία εξάγει λευκόλιθο, καυστική μαγνησία, δίπυρη μαγνησία και πυρίμαχα τούβλα. Η συνολική ετήσια παραγωγή των πυρωμένων προϊόντων της εταιρίας είναι 130.000 τόνοι το 96% των οποίων εξάγεται. Οι εξαγωγές προς την Ε.Ε. αποτελούν το 90%, προς τις Η.Π.Α. το 6,5%, ενώ το υπόλοιπο καλύπτει άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, χώρες της Μέσης Ανατολής και την Αυστραλία. Η εταιρία ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ αποτελεί τη μεγαλύτερη εξαγωγική επιχείρηση μαγνησίας στην Ε.Ε. και τη μεγαλύτερη σε πωλήσεις καυστικής μαγνησίας παγκοσμίως. Παρά τον έντονο ανταγωνισμό από την Κίνα και τη μεγάλη αύξηση των ναύλων, η εταιρία συνεχίζει την ανάπτυξή της, με βελτιώσεις στην παραγωγική της διαδικασία, εξειδικεύσεις τελικών προϊόντων μαγνησίας, επιλεγμένες εμπορικές συνεργασίες με εξειδικευμένους πελάτες, βελτίωση των δομών λειτουργίας και τέλος με την παράλληλη δραστηριοποίησή της, παραγωγικά και εμπορικά, σε χώρες του εξωτερικού. Επίσης, σημαντικό στοιχείο εξέλιξης αποτελεί η λειτουργία της νέας μονάδας Electromag η οποία παράγει προϊόντα σημαντικής προστιθέμενης αξίας που προορίζονται για χρήση στα ηλεκτρικά θερμαντικά στοιχεία. Ακατέργαστος μαγνησίτης (Ελληνικός, <3,5% SiO 2 ): 65-75 /t. Καυστική μαγνησία (Ευρώπης): 110-140 /t (γεωργικής χρήσης), 200-390 /t (βιομηχανικής χρήσης), ΗΠΑ: 290 /t (90% MgO), Κίνας: 110-130 /t (90-92% MgO). Δίπυρη μαγνησία: Αυστραλίας: 450-500 /t (97,2% MgO), Κίνας: 100-110 /t (90% MgO), ΗΠΑ: 13

430 /t. 13. ΜΑΡΜΑΡΥΓΙΕΣ Τα ορυκτά αυτά ανήκουν στην ένυδρη φυλλοπυριτική ομάδα των εύκαμπτων μαρμαρυγιών. Οι πιο σημαντικοί εμπορικοί μαρμαρυγίες είναι ο μοσχοβίτης ή σερικίτης και ο φλογοπίτης. Ο μοσχοβίτης ή σερικίτης είναι άχρωμος, ανοιχτο- έως σκουροπράσινος, με υαλώδη, μαργαριτώδη ή μεταξώδη λάμψη. Ο φλογοπίτης είναι κιτρινοκαστανός έως ερυθροκαστανός, άχρωμος ή πράσινος με μαργαριτώδη λάμψη. Oι φυλλώδεις μαρμαρυγίες χρησιμοποιούνται κυρίως στην παρασκευή οπτικών φίλτρων, θυρών ηλεκτρικών κουζινών και φούρνων μικροκυμάτων, επαργυρωμένων πυκνωτών, καθώς και ως μονωτικά υλικά σε ποικίλες ηλεκτρικές εφαρμογές. Οι μαρμαρυγίες ξηρής κονιοποίησης είναι αδρανείς, εύκαμπτοι και μη αποξεστικοί με τους λεπτομερέστερους τύπους να παρουσιάζουν λαμπρότητα μέχρι 75%. Χρησιμοποιούνται ως πληρωτικά υλικά στην παρασκευή συγκολλητικών, στεγανωτικών, χρωστικών, λιπαντικών, ελαστικών και πλαστικών προϊόντων, στην επεξεργασία του χαρτιού, καθώς και στην παραγωγή ελαφροβαρών γυψοσανίδων. Η φυσική λαμπρότητα και λάμψη τους, μαζί με τη χημική αδράνειά τους αποτελούν ιδιαίτερα πλεονεκτήματα στην παρασκευή καλλυντικών και άλλων ειδών ομορφιάς. Ο εμπορικός φυλλώδης μαρμαρυγίας αποτελείται από μεγάλους κρυστάλλους μεγέθους 2 cm έως μερικά μέτρα. Η παραγωγή μοσχοβίτη κυριαρχείται από τους υπολειμματικούς μαρμαρυγίες που είναι παραπροϊόντα της παραγωγής αστρίων και καολινών. Περισσότερο από το 80% της παγκόσμιας παραγωγής προέρχεται από τις ΗΠΑ, Ρωσία και Ν. Κορέα. Στη Μακεδονία και Θράκη υπάρχουν πολλά όξινα πλουτωνικά, πηγματιτικά και περιοχικής μεταμόρφωσης πετρώματα που περιέχουν αρκετές φορές μεγάλους κρυστάλλους μαρμαρυγιών. Μέχρι το 2006 μόνο στο Μυρτόφυτο Καβάλας γινόταν περιοδική εξόρυξη σερικίτη που αποτελεί προϊόν υδροθερμικής εξαλλοίωσης των περιεχόμενων αστρίων στους γρανίτες του Συμβόλου Όρους, από την εταιρία ΒΙΟΤΑΛΚ. Η επεξεργασία και ο εμπλουτισμός γινόταν στα Βρασνά Θεσσαλονίκης. Η επιχείρηση μπορεί να επαναλειτουργήσει, όμως με σύγχρονο εξοπλισμό εμπλουτισμού. Μοσχοβιτικός μαρμαρυγίας ΗΠΑ: 250-480 /t (φυλλώδης), 230-400 /t (ξερά κονιοποιημένος), 535-1300 /t (υγρά κονιοποιημένος), 535-930 /t (υπέρλεπτος). Μοσχοβιτικός μαρμαρυγίας Ευρώπης: 350-465 /t (ξερά κονιοποιημένος), 900-1050 /t (υγρά κονιοποιημένος), 360-545 /t (υπέρλεπτος). Φλογοπίτης ΗΠΑ: 5 /kg. 14. ΟΛΙΒΙΝΗΣ Είναι νησοπυριτικό ορυκτό, με χρώμα κιτρινοπράσινο έως σμαραγδοπράσινο, βραχυπρισματικούς έως πλακώδεις κρυστάλλους και λάμψη υαλώδη. Δύο συνηθισμένες εμφανίσεις εμπορικού ενδιαφέροντος είναι ο δουνίτης, ένα υπερβασικό πυριγενές πέτρωμα που περιέχει >90% ολιβίνη και ο ολιβινίτης που περιέχει 50-90% ολιβίνη. Οι περιδοτίτες είναι υπερβασικά πετρώματα που περιέχουν 10-50% ολιβίνη. Xρησιμοποιείται στην κατασκευή πυρίμαχων πλίθων, μιγμάτων σκονών ψεκασμού και πυρομαχικών, ως πληρωτικό υλικό σε ηλεκτρικούς κλιβάνους και για επιστρώσεις πυρίμαχων αποτεφρωτήρων. Η ολιβινική άμμος χυτηρίων χρησιμοποιείται στην παραγωγική διαδικασία των μετάλλων αλουμινίου και μαγγανίου και των κραμάτων χάλυβα και μπρούντζου. Επίσης, στην παραγωγή προϊόντων διήθησης και αποξεστικής σκόνης για αμμοβολή ή υδροκοπή, στις επισκευές και συντήρηση των πλοίων, αεροσκαφών, φορτηγών αυτοκινήτων, καθώς και στη συντήρηση χαλύβδινων κατασκευών όπως γεφυρών, λεβήτων, δεξαμενών αποθήκευσης κ.ά. Μεγάλη παραγωγή υψηλής ποιότητας ολιβίνη πραγματοποιείται μόνο στη Νορβηγία. Άλλες παραγωγοί χώρες που στηρίζονται κυρίως σε σερπεντινίτες, είναι η Ιαπωνία, Ισπανία και Ν. Κορέα. 14

Ολιβίνης περιέχεται σε διάφορα ποσοστά στους οφιολιθικούς σχηματισμούς ή συμπλέγματα που περιλαμβάνουν δουνίτες, ολιβινίτες και περιδοτίτες. Βρίσκονται στη Β. Ελλάδα σε δύο υποπαράλληλες γεωτεκτονικές ζώνες: του Αξιού (ανατολικό σύμπλεγμα) και Υποπελαγονικής (δυτικό σύμπλεγμα) που διατέμνουν την κεντροδυτική Μακεδονία από ΒΔ προς ΝΑ. Ειδικότερα, εμφανίσεις δουνίτη και περιδοτίτη σε οφιολιθικά συμπλέγματα, έχουν εντοπιστεί στο Βάβδο Χαλκιδικής, Λιβάδι Θεσ/νίκης, Βούρινο Κοζάνης και Περιβόλι Γρεβενών. Αυτοί οι ελαιοπράσινοι δουνίτες παρουσιάζονται συνήθως εξαλλοιωμένοι και όχι συνεκτικοί. Στα οφιολιθικά συμπλέγματα του Βούρινου και της Πίνδου παρουσιάζονται δουνίτες, ολιβινίτες και περιδοτίτες. Σήμερα, γίνεται εξόρυξη χαμηλής ποιότητας ολιβίνη στη Σκούμτσα Γρεβενών (Όρος Βούρινος) από την εταιρία ΟΛΙΒΙΝΙΤΕΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Εδώ τα βέβαια αποθέματα είναι 25 εκατ. τόνοι. Ολιβίνης χυτηρίου: 60-110 /t, πυρίμαχος: 70-80 /t, αμμοβολής: 80 /t. Αδρανή: 50-80 /t, αλευρομερής ολιβίνης: 115 /t. 15. ΠΟΖΟΛΑΝΕΣ και τύποι Είναι φυσικά ή τεχνητά υλικά πυριτικής ή αργιλιοπυριτικής σύστασης που κονιοποιημένα και με παρουσία υγρασίας, αντιδρούν χημικά με το Ca(OH) 2 σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και σχηματίζουν ενώσεις με υδραυλικό χαρακτήρα. Η ποζολανική ενέργεια ενός υλικού είναι ανάλογη της περιεκτικότητάς του σε άμορφο SiO 2. Έτσι, αυτή μειώνεται από το ηφαιστειακό γυαλί μέχρι τους ζεόλιθους. Στις φυσικές ποζολάνες ανήκουν η κίσσηρη, η ηφαιστειακή σποδός ή τέφρα, οι διατομίτες κ.ά. που συνήθως βρίσκονται σε εκτεταμένα στρώματα με πάχη που φτάνουν τα 40 m. Στην Ελλάδα η ποζολάνη είναι γνωστή με το όνομα Θηραϊκή γη (περιέχει περίπου 65% SiO 2 ), εξαιτίας των μεγάλων χαλαρών αποθέσεών της στο ομώνυμο νησί και στα γειτονικά νησάκια. Λεπτοκονιοποιημένη κίσσηρη ή σκωρία δρα ως ποζολανικό υλικό, γι αυτό χρησιμοποιείται στην παρασκευή τσιμέντου. Επίσης, στην παρασκευή ήπιων αποξεστικών (σαπούνι χειρός, οικιακά καθαριστικά, καλλυντικά, στιλβωτικά σκονών δοντιών κ.ά.), απορροφητικών (έκδοχα σε καταλύτες και φαρμακευτικά προϊόντα, καθαριστικά δαπέδων, συλλέκτες λιπών, αντικαταστάτες εδαφών κ.ά.), πληρωτικών (χρώματα, ασφαλτικά μίγματα) και διηθητικών (νερό, χυμοί, ποτά, έλαια, ορυκτέλαια). Άλλες* 31% Τουρκία 21% ΗΠΑ 4% Συρία 5% Χιλή 5% Ιράν 8% Ελλάδα 11% Ιταλία 15% Σχ. 6. Παγκόσμια παραγωγή κίσσηρης (20 εκατ. τόνοι) έτους 2009. *περιλαμβάνονται ως επικεφαλής η Γερμανία, Γαλλία, Αλγερία, Γουατεμάλα. Σχεδόν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής κίσσηρης προέρχεται από την Τουρκία, Ιταλία και Ελλάδα (Σχ. 6). Είναι από τα σπουδαιότερα βιομηχανικά ακατέργαστα υλικά της Ελλάδος. Σήμερα, το σημαντικότερο ορυχείο εξόρυξης βρίσκεται στο νησί Γυαλί στο Ανατολικό Αιγαίο, όπου τα βέβαια αποθέματα ξεπερνούν τους 120 εκατ. τόνους. Εμφανίσεις ποζολανικών γαιών εντοπίστηκαν στον Έβρο (Μέστη, Λευκίμμη, Δαδιά και Πετρωτά) και στη Νέα Ζωή (τροφοδότησε στο παρελθόν την 15

τσιμεντοβιομηχανία ΤΙΤΑΝ) και Προφήτη Ηλία Πέλλας, καθώς και στην Άψαλο και Ξιφιανή Αριδαίας. Η ετήσια παραγωγή ποζολανικών γαιών στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι περίπου 1,2 εκατ. τόνοι. Σχεδόν όλη απορροφάται από την τσιμεντοβιομηχανία, όπου μετά τη θεσμοθέτηση του Ευρωπαϊκού Προτύπου ΕΝ 197-1, αυξήθηκαν τα ποσοστά συμμετοχής της ποζολάνης σε ορισμένους τύπους τσιμέντου. Στην παραγωγή ποζολανικών γαιών δραστηριοποιούνται δύο εταιρίες, η ΛΑΒΑ Μ.Λ.Α.Ε. του ομίλου ΗΡΑΚΛΗΣ με ετήσια παραγωγή 450.000 τόνους και η ΙΝΤΕΡΜΠΕΤΟΝ ΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ του ομίλου ΤΙΤΑΝ με 360.000 τόνους. Η τσιμεντοβιομηχανία «ΤΙΤΑΝ» προμηθεύεται όλη την παραγωγή δύο μικρότερων εταιριών εξόρυξης ποζολανικών γαιών στο Νομό Πέλλας: ΚΥΒΟΣ ΑΕ (1970) με δύο ορυχεία: Προφήτης Ηλίας Πέλλας με παραγωγή 70.000 τόνων/έτος τεφρής ποζολάνης, περιεκτικότητας 30-35% σε άμορφο SiO 2. Ξιφιανή Αριδαίας με παραγωγή 4-5.000 τόνων/έτος λευκότεφρης ποζολάνης, περιεκτικότητας 40-45% σε άμορφο SiO 2. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΟΖΟΛΑΝΕΣ (2006) με δύο ορυχεία (63 στρεμ. και 20 στρεμ.) στην Άψαλο Αριδαίας και παραγωγή 8-10.000 τόνων/έτος λευκής ποζολάνης, περιεκτικότητας 50-55% σε άμορφο SiO 2. Αποξεστικού τύπου κίσσηρη: 120 /t. Απορρυπαντικού τύπου: 80 /t. Κατασκευαστικού τύπου: 20 /t. Διακοσμητικού τύπου: 10 /t. 16. ΤΑΛΚΗΣ Ανήκει στην κατηγορία των ένυδρων φυλλοπυριτικών ορυκτών. Οι κρύσταλλοι του τάλκη είναι λεπτοπλακώδεις έως φυλλώδεις και έχουν χρώμα λευκοπράσινο έως μαυροπράσινο και στεατώδη έως μαργαριτώδη λάμψη. Οι μεγάλης κλίμακας αποθέσεις τάλκη σχηματίζονται κατά τα τελευταία στάδια της περιοχικής μεταμόρφωσης, αλλά και της μεταμόρφωσης επαφής, όταν υδροθερμικά διαλύματα επιδρούν σε πλούσια σε μαγνήσιο πετρώματα. Συνήθως ο τάλκης αντικαθιστά το σερπεντίνη σε ένα υπερφεμικό πέτρωμα όπως ο περιδοτίτης είτε πλήρως είτε πιο συνηθισμένα σχηματίζοντας ζωνώδεις φλοιούς (δουνίτης, βερμικουλίτης, χλωρίτης, ακτινόλιθος, τάλκης και αναλλοίωτος σερπεντινίτης). Από τη σερπεντινίωση ενός φεμικού πετρώματος όπως ο γάβρος, δημιουργείται χαμηλής ποιότητας τάλκης. Από την υδροθερμική εξαλλοίωση δολομιτών δημιουργείται υψηλής ποιότητας φλεβοειδής τάλκης. Ο λεπτομερής τάλκης χρησιμοποιείται ως πληρωτικό στα χρώματα, πλαστικά, χαρτικά, ελαστικά, συγκολλητικά, αρμόκολλες, στόκο και φαρμακευτικά. Επίσης, στην παρασκευή καλλυντικών, λιπασμάτων, εντομοκτόνων, στην επεξεργασία τροφών, ως συμπλήρωμα ζωοτροφών κ.ά. Η Κίνα πρωτοπορεί με το 40% της παγκόσμιας παραγωγής υψηλής καθαρότητας τάλκη. Σημαντικές ποσότητες καλλυντικού τάλκη παράγονται στη Γαλλία, Ιταλία, Αυστραλία και Ν. Αφρική. Η παραγωγή στεατίτη κυριαρχείται από την Ινδία, Αυστρία και Ισπανία. Πολλές εμφανίσεις τάλκη έχουν εντοπιστεί στη Μακεδονία και Θράκη, όπως στην Άρνισσα Πέλλας, στο Δίβουνο Κιλκίς, στην Οργάνη, Μυρτίσκη και Χλόη της Ροδόπης κ.α. Κοιτάσματα τάλκη έχουν εντοπιστεί στο Χορτιάτη Θεσσαλονίκης, όπου έγινε εκμετάλλευση στο παρελθόν. Eνδιαφέρον παρουσιάζουν τα άφθονα σερπεντινικά σώματα της περιοχής Ασκού Λαγκαδά που είναι πλούσια σε βερμικουλίτη και τάλκη. Οι προοπτικές εκμετάλλευσης και των δύο ορυκτών κρίνονται θετικές. Καλλυντικά: 170-270 /t (Ιταλίας ή Γαλλίας), 420 /t (Ν. Αφρικής). Κεραμικά: 90 /t (<75 μm), 100 /t (<45 μm). Πισσοειδή: 160-190 /t. Χρώματα: 110 /t (<75 μm), 200 /t (<45 μm). 17. ΧΑΛΑΖΙΑΣ και τύποι 16

Τα περισσότερα πυριγενή, ιζηματογενή και μεταμορφωμένα πετρώματα περιέχουν χαλαζία και πολλά από αυτά χρησιμοποιούνται ως εμπορικές πηγές της πυριτίας (SiO 2 ). Ιδιαίτερα, η χαλαζιακή άμμος και ο ψαμμίτης είναι πολύ συνηθισμένες πηγές, με καθαρότητα που ποικίλλει από τον αρκόζη (>60% χαλαζίας) μέχρι τον ορθοχαλαζίτη (>95% χαλαζίας). Άμμος και σκύρα σχηματίζονται σε ποτάμια και ρεύματα. Ο χαλαζίας είναι το πιο διαδομένο ορυκτό μετά τους αστρίους. Ωραίοι κρύσταλλοι χαλαζία συνοδεύουν πολλές φορές τα κοιτάσματα μικτών θειούχων, οπότε είναι δυνατό να έχουν μεγαλύτερη οικονομική αξία. Κρυσταλλικός και μαζοειδής χαλαζίας είναι συνηθισμένος σε πηγματίτες και υδροθερμικές φλέβες, καθώς και σε προσχωσιγενείς αποθέσεις. Ο συνεκτικός ψαμμίτης μπορεί να θρυμματιστεί και χρησιμοποιηθεί ως αδρανές, στην παρασκευή σκυροδέματος και ασφαλτομίγματος, ενώ αν είναι αισθητικά ελκυστικός, μπορεί να κοπεί, να επεξεργαστεί και χρησιμοποιηθεί ως λίθος δόμησης ή πλακίδιο δαπέδου ή τοίχου. Η χαλαζιακή άμμος χρησιμοποιείται στην κεραμική, υαλουργία και σε κλιβάνους τσιμέντου. Επίσης, ως υλικό αμμοβολής στον καθαρισμό πλοίων, δεξαμενών και γεφυρών. Η πυριτική σκόνη χρησιμοποιείται στην παρασκευή ποικίλων υγρών καθαριστικών. Επίσης, ως υλικό χυτηρίου στην παραγωγή χάλυβα, ελατού σιδήρου και κραμάτων αλουμινίου και χαλκού. Η πυριτία (SiO 2 ) και οι ενώσεις της παράγονται και καταναλώνονται στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Η ετήσια παραγωγή υψηλής μέχρι μέσης ποιότητας πυριτίας είναι περίπου 120-150 εκατ. τόνοι, από τους οποίους >40% προέρχεται από τις ΗΠΑ. Προϊόντα συνθετικής πυριτίας παράγονται στις περισσότερο προηγμένες οικονομίες και καταναλώνονται στη βιομηχανία. Στην παραγωγή του μετάλλου πυριτίου κυριαρχεί η Κίνα με 45%. Όλοι οι κρύσταλλοι χαλαζία που χρησιμοποιούνται σε ηλεκτρονικές συσκευές είναι συνθετικοί. α. Χαλαζιακή άμμος Χαλαζιακές άμμοι χερσαίας ή ποτάμιας προέλευσης για οικοδομική χρήση υπάρχουν άφθονες σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας και Θράκης. Αμμορυχεία με ή χωρίς άδειες λειτουργίας υπάρχουν σε παρόχθιες περιοχές σχεδόν όλων των ποταμών τους. Έχει εντοπιστεί χαλαζιακή άμμος 1,2 εκατ. τόνων στο Σκαλοχώρι Κοζάνης, καθώς και χαλαζιακές κροκάλες 400.000 τόνων στην περιοχή Μελίτης-Αχλάδας Φλώρινας. Όλα τα έργα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 στην Αθήνα έγιναν με χαλαζιακή άμμο του ποταμού Αξιού που θεωρείται ποιοτικά η καλύτερη της χώρας. Η εταιρία Thrakon πραγματοποιεί απόληψη χαλαζιακής άμμου από τον ποταμό Άρδα του Έβρου που χρησιμοποιείται στην παραγωγή μονωτικών προϊόντων πορώδους σκυροδέματος της Ytong. Χαλαζιακή άμμος χερσαίας ή ποτάμιας προέλευσης υψηλών προδιαγραφών δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, γι αυτό εισάγεται από το εξωτερικό. β. Χαλαζίας Μεγάλος αριθμός φλεβών χαλαζία, συνήθως μικρών διαστάσεων, διατέμνει τα κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα της Ροδοπικής και Σερβομακεδονικής Ζώνης. Ο χαλαζίας της Ρούσσας Έβρου είναι πολύ καλής ποιότητας, δεν έχει όμως αξιοποιηθεί ακόμη. Τα χαλαζιτικά κοιτάσματα που εκμεταλλεύονται σήμερα βρίσκονται στο Εξαμίλι Λαγκαδά και στη Μ. Παναγιά Χαλκιδικής, ενώ έχουν ήδη δρομολογηθεί οι απαιτούμενες διαδικασίες για την εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων στους Νομούς Κιλκίς, Ημαθίας και Κοζάνης. Η ετήσια παραγωγή χαλαζία στην Ελλάδα (Α+Β ποιότητα) είναι τα τελευταία χρόνια περίπου 15.000 τόνοι. Οι ετήσιες ανάγκες χαλαζία για τις ελληνικές βιομηχανίες κεραμικών και υαλουργίας είναι περίπου 80.000 τόνοι. Μόνο μια εταιρία, η Elvior στη Μακεδονία, παράγει χαλαζία. Η μονάδα επεξεργασίας βρίσκεται στην Άσσηρο Λαγκαδά. Από τη συνολική παραγωγή εξάγεται περίπου το 50%, για την παρασκευή πλακιδίων βιομηχανικών δαπέδων και ειδικών εξωτερικών επιχρισμάτων. Η υπόλοιπη παραγωγή της καταναλώνεται από εγχώριες κεραμικές βιομηχανίες ή υαλουργίες, για την παραγωγή ειδών υγιεινής και πορσελάνης, καθώς και γυάλινων προϊόντων (π.χ. Βιτρουβίτ, Ιώνια Πορσελάνη, Γιούλα κ.ά., με περίπου 1.500 τόνους/χρόνο η καθεμιά). Πυριτική άμμος και σκύρα: 20 /t. Πληρωτικά: 110 /t, διηθητικά: 70 /t, φίλτρα νερού: 30 /t, κεραμικά: 50 /t, πυρίμαχα ή αποξεστικά: 30 /t, για υαλοβάμβακα: 40 /t, για υαλοπίνακες: 15 /t, ευτηκτικά μεταλλουργίας: 6,50 /t. Κρύσταλλοι χαλαζία: 20 /kg, επεξεργασμένοι: 140 /kg. 17

Αμέθυστος: 7-14 /ct. 18. ΧΟΥΝΤΙΤΗΣ Είναι ένα ασυνήθιστο ανθρακικό ορυκτό που αμιγές ή συνήθως ανακατωμένο με ποικίλες αναλογίες υδρομαγνησίτη και μαγνησίτη, σχηματίζει εκτεταμένες αποθέσεις σε μικρές λίμνες με ανθρακικά περιθώρια. Δεν είναι πολύ διαδομένος, εξαιτίας της ασταθούς κρυσταλλικής δομής του. Είναι κατάλληλος για πληρωτικές εφαρμογές στα πολυμερή, χρώματα και στεγανωτικά προϊόντα, στην παραγωγή υψηλής ποιότητας χαρτιών, καθώς και επιβραδυντικών φλόγας. Βρίσκεται στη λεκάνη της Κοζάνης σε λιμναίους σχηματισμούς, όπου οι σχετικές αναλογίες του ποικίλλουν κατά μήκος της. Οι συγκεντρώσεις χουντίτη-υδρομαγνησίτη επικρατούν στο ΝΑ τμήμα της λεκάνης, όπου Μεσοζωικοί δολομιτικοί ασβεστόλιθοι και δολομίτες αποτελούν το υπόβαθρο. Αυτά τα ανθρακικά ορυκτά έχουν κλαστικό χαρακτήρα και βρίσκονται μέσα σε στρώματα ποταμολιμναίων φάσεων. Ο χουντίτης της λεκάνης της Κοζάνης είναι η μοναδική απόθεση στον κόσμο, όπου γίνεται εξόρυξη. Στην περιοχή Νεράιδας-Λευκάρων η απόθεση του χουντίτη αποτελείται από: 95% (χουντίτη + υδρομαγνησίτη) σε σχέση 1:1 και 5% (αραγωνίτη + δολομίτη + ασβεστίτη + μαγνησίτη). Σήμερα, στην παραγωγή χουντίτη δραστηριοποιείται η εταιρία ΛΕΥΚΑ ΟΡΥΚΤΑ Α.Ε., ολλανδοελληνικών συμφερόντων. Εξορύσσει, επεξεργάζεται και παράγει ακατέργαστο και τελικό προϊόν, το οποίο σχεδόν εξολοκλήρου εξάγει. Η εταιρία το 1998 δημιούργησε μια μονάδα θρυμματισμού και ξήρανσης κοντά στο ορυχείο των Λευκάρων επενδύοντας 0,7 εκατ.. Το εργοστάσιο παράγει ένα μερικώς επεξεργασμένο προϊόν για τη θυγατρική της γερμανικής εταιρίας Incemin AG με έδρα την Ελβετία, όπου γίνεται η τελική επεξεργασία. Το υλικό που διαθέτεται στην αγορά, είναι μίγμα χουντίτη-υδρομαγνησίτη σε ποσοστό 60% και 40%, αντίστοιχα. Όλη η παραγωγή του ακατέργαστου χουντίτη και το 80% του κατεργασμένου εξάγεται. Μέχρι σήμερα μόνο μια εγχώρια χαρτοβιομηχανία χρησιμοποιεί μικρές ποσότητες αυτού του υλικού ως πληρωτικό στην επικάλυψη του χάρτου. Οι συνολικές ετήσιες πωλήσεις είναι περίπου 8.000 τόνοι σε ακατέργαστο υλικό και 4.000 τόνοι σε επεξεργασμένο και ημιεπεξεργασμένο. 18