ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πέμπτο τμήμα) της 14ης Μαΐου 1998*

VΕRΕIN FÜR K0NSUMΕNTEN1NIORMATI0N ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πέμπτο τμήμα) της 14ης Μαΐου 1998* Στην υπόθεση C-364/96, που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Bezirksgericht für Handelssachen Wien προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ Verein für Konsumenteninformation και Österreichische Kreditversicherungs AG, η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία του άρθρου 7 της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις (ΕΕ L 158, σ. 59), ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πέμπτο τμήμα), συγκείμενο από τους C Gulmann (εισηγητή), πρόεδρο τμήματος, Μ. Wathelet, J. C. Moitinho de Almeida, J.-P. Puissochet και L. Sevón, δικαστές, * Γλώσσα διαδικασίας: η γερμανική. Ι - 2957

ΛΠΟΦΛΣΗ της 14. 5. 1998 ΥΠΟΘΕΣΗ C-364/96 γενικός εισαγγελέας: G. Tesauro γραμματέας: L. Hewlett, υπάλληλος διοικήσεως, λαμβάνοντας υπόψη τις γραπτές παρατηρήσεις που κατέθεσαν: η Verein für Konsumenteninformation, εκπροσωπούμενη από τον Η. Kosesnik- Wehrle, δικηγόρο Βιένης, η Österreichische Kreditversicherungs AG, εκπροσωπούμενη από τον F. Marschall, δικηγόρο Βιένης, η Αυστριακή Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την C. Stix-Hackl, Gesandte στο Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εξωτερικών, η Ελληνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον Φ. Γεωργακόπουλο, πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, και την Α. Ροκοφύλλου, ειδική σύμβουλο του Αναπληρωτή Υπουργού Εξωτερικών, η Γαλλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την C. de Salins, υποδιευθύντρια στη διεύθυνση νομικών υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, και την R. Loosli-Surrans, chargé de mission στην ίδια διεύθυνση, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τον U. Wölker, μέλος της Νομικής Υπηρεσίας, έχοντας υπόψη την έκθεση ακροατηρίου, αφού άκουσε τις προφορικές παρατηρήσεις της Verein für Konsumenteninformation, εκπροσωπούμενης από τον Η. S. Langer, δικηγόρο Βιένης, της Öster- I - 2958

VEREIN FÜR KONSUMENTENINFORMATION reichische Kreditversicherungs AG, εκπροσωπούμενης από τον Μ. Hasberger, δικηγόρο Βιένης, της Ελληνικής Κυβερνήσεως, εκπροσωπούμενης από τον Φ. Γεωργακόπουλο και την Α. Ροκοφύλλου, της Γαλλικής Κυβερνήσεως, εκπροσωπούμενης από την R. Loosli-Surrans, και της Επιτροπής, εκπροσωπούμενης από τον U. Wölker, κατά τη συνεδρίαση της 13ης Νοεμβρίου 1997, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 4ης Δεκεμβρίου 1997, εκδίδει την ακόλουθη Απόφαση 1 Με διάταξη της 21ης Οκτωβρίου 1996, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 14 Νοεμβρίου 1996, το Bezirksgericht für Handelssachen Wien υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΚ, προδικαστικό ερώτημα ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις (ΕΕ L 158, σ. 59, στο εξής: οδηγία). 2 Το ερώτημα αυτό ανέκυψε κατά την εκδίκαση διαφοράς μεταξύ της Verein für Konsumenteninformation και της Österreichische Kreditversicherungs AG, αντικείμενο της οποίας είναι η επιστροφή στους αγοραστές οργανωμένου ταξιδιού των εξόδων διαμονής που κατέβαλαν στον ξενοδόχο λόγω του ÓTΙ ο διοργανωτής του ταξιδιού είχε καταστεί αφερέγγυος. 3 Το άρθρο 7 της οδηγίας ορίζει ότι ο διοργανωτής του ταξιδιού πρέπει να «αποδεικνύ[ει] ότι διαθέτ[ει] επαρκείς εγγυήσεις κατάλληλες να εξασφαλίσουν, σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτώχευσης, την επιστροφή των καταβληθέντων και τον επαναπατρισμό του καταναλωτή». Ι - 2959

ΛΠΟΦΛΣΗ της 14. 5. 1998 ΥΠΟΘΕΣΗ C-364/96 4 Το άρθρο αυτό μεταφέρθηκε στο αυστριακό δίκαιο με την κανονιστική απόφαση 881/94 [BGBl. (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Αυστρίας), αριθ. 881, της 15ης Νοεμβρίου 1994, σ. 6501], η οποία προβλέπει στο άρθρο 3 ότι ο διοργανωτής οφείλει να εξασφαλίζει, συνάπτοντας σύμβαση ασφαλίσεως με ασφαλιστική εταιρία έχουσα άδεια λειτουργίας στην Αυστρία, ότι θα επιστραφούν στους μετέχοντες σε οργανωμένο ταξίδι, πρώτον, τα ποσά που έχουν ήδη καταβάλει, εφόσον δεν παρασχεθούν, εν όλω ή εν μέρει, οι σχετικές με το ταξίδι υπηρεσίες λόγω αφερεγγυότητας του διοργανωτή, και, δεύτερον, οι αναγκαίες για τον επαναπατρισμό δαπάνες, εφόσον και αυτές οφείλονται στην αφερεγγυότητα του διοργανωτή. 5 Το ζεύγος Hofbauer είχε αγοράσει, για το διάστημα από τις 9 μέχρι τις 16 Σεπτεμβρίου 1995, ένα οργανωμένο ταξίδι προς Κρήτη με την εταιρία Karthago-Reisen GmbH (στο εξής: Karthago-Reisen), η οποία είναι εγκατεστημένη στη Βιένη, η δε κατ' αποκοπή τιμή περιελάμβανε τα αεροπορικά εισιτήρια και τη διαμονή με ημιδιατροφή. Η τιμή του ταξιδιού είχε καταβληθεί εξ ολοκλήρου πριν από την αναχώρηση. 6 Στις 15 Σεπτεμβρίου 1995 ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου στο οποίο είχαν καταλύσει οι Hofbauer και ορισμένοι άλλοι πελάτες της Karthago-Reisen αξίωσε από τους ταξιδιώτες αυτούς, αφού πληροφορήθηκε ότι η Karthago-Reisen είχε καταστεί αφερέγγυα, να καταβάλουν όλα τα έξοδα διανυκτερεύσεως στο ξενοδοχείο του και μάλιστα, κατά τους ισχυρισμούς των ταξιδιωτών, χρησιμοποίησε σωματική βία για να εμποδίσει την αναχώρηση τους. 7 Οι Hofbauer, για να μη χάσουν την πτήση της επιστροφής, κατέβαλαν τελικά τα εν λόγω έξοδα διανυκτερεύσεως, τα οποία ανέρχονταν σε 157 542 δρχ. 8 Μετά την επιστροφή τους οι Hofbauer, καθώς και οι άλλοι ενδιαφερόμενοι ταξιδιώτες, ανέθεσαν στη Verein für Konsumenteninformation, ο σκοπός της οποίας συνίσταται κυρίως στη διασφάλιση της τηρήσεως του δικαίου στον τομέα της προστασίας των καταναλωτών, να επιτύχει την ικανοποίηση των αξιώσεων τους από την Österreichische Kreditversicherungs AG, τον ασφαλιστή της Karthago-Reisen. Ī - 2960

VEREIN FÜR KONSUMENTENINIORMATION 9 Κατόπιν της αρνήσεως της Österreichische Kreditversicherungs AG να επιστρέψει στους ταξιδιώτες τα έξοδα διανυκτερεύσεως που είχαν καταβάλει στον ξενοδόχο, η Verein für Konsumenteninformation άσκησε στις 16 Ιανουαρίου 1996 αγωγή ενώπιον του Bezirksgericht für Handelssachen Wien. 10 Το ανωτέρω δικαστήριο, κρίνοντας ότι η επίλυση της διαφοράς εξαρτάται από την ερμηνεία της οδηγίας, ανέστειλε τη διαδικασία και υπέβαλε στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα: «Έχει το άρθρο 7 της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13 Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις, την έννοια ότι στην προστασία της εν λόγω διατάξεως περιλαμβάνεται επίσης, ως "εξασφάλιση του επαναπατρισμού του καταναλωτή", η περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής καταβάλλει ορισμένα ποσά προς τον προσφέροντα υπηρεσίες (π.χ. την ξενοδοχειακή επιχείρηση) στον τόπο προορισμού, επειδή ο προσφέρων τις υπηρεσίες παρεμποδίζει, αν δεν καταβληθούν αυτά τα ποσά, τον επαναπατρισμό του καταναλωτή;» 11 Με το ερώτημα αυτό το εθνικό δικαστήριο ερωτά κατ' ουσία αν το άρθρο 7 της οδηγίας πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του η περίπτωση στην οποία ο αγοραστής οργανωμένου ταξιδιού, που έχει καταβάλει τα έξοδα διαμονής του στον διοργανωτή του ταξιδιού πριν από το ταξίδι, αναγκάζεται, κατόπιν της επελεύσεως της αφερεγγυότητας του διοργανωτή, να καταβάλει τα ίδια έξοδα στον ξενοδόχο, ο οποίος άλλως θα τον εμπόδιζε να αναχωρήσει από το ξενοδοχείο για το ταξίδι της επιστροφής. 12 Η Verein für Konsumenteninformation, η Ελληνική Κυβέρνηση και η Επιτροπή υποστηρίζουν ότι, αν ληφθεί υπόψη ότι σκοπός του άρθρου 7 της οδηγίας είναι η προστασία του καταναλωτή από τους οικονομικούς κινδύνους της αφερεγγυότητας ή της πτωχεύσεως του διοργανωτή του ταξιδιού, η περίπτωση που περιγράφεται στο προδικαστικό ερώτημα εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 7, η ερμηνεία δε αυτή δεν προσκρούει στο γράμμα της εν λόγω διατάξεως. Ι-2961

ΑΠΟΦΑΣΗ της 14. 5. 1998 ΥΠΟΘΕΣΗ C-364/96 13 Η Verein für Konsumenteninformation και η Ελληνική Κυβέρνηση υποστηρίζουν συγκεκριμένα ότι, αν ληφθεί υπόψη το άρθρο 7 της οδηγίας, η ζητούμενη κάλυψη μπορεί να θεωρηθεί είτε ως «επιστροφή των καταβληθέντων», διότι η απευθείας στον ξενοδόχο πληρωμή εκ μέρους του ταξιδιώτη σημαίνει ότι ο διοργανωτής του ταξιδιού δεν έχει εξοφλήσει τα έξοδα διαμονής, είτε ως επιστροφή των αναγκαίων για «τον επαναπατρισμό του ταξιδιώτη» δαπανών. 1 4 Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι οι επίδικες στην κύρια δίκη δαπάνες πρέπει να θεωρηθούν αναγκαίες για «τον επαναπατρισμό του καταναλωτή». 15 Η Αυστριακή Κυβέρνηση διευκρινίζει ότι, αν ληφθεί υπόψη η υποχρέωση του καταναλωτή να περιορίσει τη ζημία του, επιτρέπεται μόνον η επιστροφή των αναγκαίων και αναπόφευκτων δαπανών. 16 Η Österreichische Kreditversicherungs AG και η Γαλλική Κυβέρνηση φρονούν ότι στο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί αρνητική απάντηση. Ειδικότερα ισχυρίζονται ότι από τη φράση «να εξασφαλίσουν (...) τον επαναπατρισμό του καταναλωτή» προκύπτει ότι η υποχρέωση επιστροφής των δαπανών ισχύει μόνο για τις δαπάνες που εμφανίζουν άμεση αιτιώδη συνάφεια με τον επαναπατρισμό του καταναλωτή, όπως είναι οι δαπάνες για το ταξί ή για το αεροπλάνο. 17 Οι ανωτέρω προσθέτουν ότι, αφού η οδηγία διέπει αποκλειστικά τη σύμβαση μεταξύ του καταναλωτή και του διοργανωτή του ταξιδιού, δεν μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι η κατά το άρθρο 7 εγγύηση ισχύει για τον παρέχοντα τις υπηρεσίες, ο οποίος έτσι θα εξασφάλιζε έμμεσα, «κρατώντας όμηρο» τον καταναλωτή και χωρίς να είναι αντισυμβαλλόμενος στην κύρια σύμβαση του οργανωμένου ταξιδιού, την καταβολή της αμοιβής για τις υπηρεσίες του. Η προοπτική της δυνατότητας έμμεσης αποζημίωσης μέσω του καταναλωτή ενέχει τον κίνδυνο ωθήσεως των παρεχόντων τις υπηρεσίες να προσφεύγουν συχνότερα σε τέτοιες μεθόδους. Ι - 2962

VĽRĽIN FÜR KONSUMĽNTĽNINI-ORMATION 18 Κατ' αρχάς πρέπει να υπομνηστεί ότι ο σκοπός του άρθρου 7 έγκειται στην προστασία των καταναλωτών από τους κινδύνους που απορρέουν από την αφερεγγυότητα ή την πτώχευση των διοργανωτών οργανωμένων ταξιδιών. Όπως παρατήρησε η Γαλλική Κυβέρνηση, οι κίνδυνοι αυτοί, οι οποίοι είναι εγγενείς στη σύμβαση μεταξύ του καταναλωτή και του διοργανωτή του ταξιδιού, αποτελούν απόρροια της προπληρωμής της κατ' αποκοπή τιμής και της διαχύσεως των ευθυνών μεταξύ του διοργανωτή και των διαφόρων προσώπων των οποίων οι υπηρεσίες συναποτελούν το οργανωμένο ταξίδι. Κατά συνέπεια, το επιδιωκόμενο από το άρθρο 7 της οδηγίας αποτέλεσμα περιλαμβάνει την παροχή στον ταξιδιώτη δικαιωμάτων που εξασφαλίζουν την επιστροφή των καταβληθέντων ποσών και τον επαναπατρισμό του σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτωχεύσεως του διοργανωτή (απόφαση της 8ης Οκτωβρίου 1996 στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-178/94, C-179/94, C-188/94, C-189/94 και C-190/94, Dillenkofer κ.λπ., Συλλογή 1996, σ. 1-4845, σκέψη 42). 19 Στη συνέχεια επισημαίνεται ότι η εγγύηση «επιστροφής των καταβληθέντων» αφορά τις περιπτώσεις στις οποίες η αφερεγγυότητα ή η πτώχευση του διοργανωτή επέρχεται μετά τη σύναψη της συμβάσεως και πριν από την έναρξη εκτελέσεως της συμβάσεως ή τις περιπτώσεις στις οποίες η παροχή των υπηρεσιών διακόπτεται κατά τη διάρκεια της εκτελέσεως της συμβάσεως και πρέπει να επιστραφεί στον καταναλωτή το μέρος του καταβληθέντος ποσού που αναλογεί στις μη παρασχεθείσες υπηρεσίες. Όσον αφορά την εγγύηση του «επαναπατρισμού του καταναλωτή», σκοπός της είναι η αποφυγή του ενδεχομένου να ακινητοποιηθεί ο καταναλωτής, κατά τη διάρκεια εκτελέσεως της συμβάσεως, στον τόπο της διαμονής του για τον λόγο ότι ο μεταφορέας αρνείται, κατόπιν της επελεύσεως της αφερεγγυότητας του διοργανωτή, να παράσχει τις υπηρεσίες του για το ταξίδι επιστροφής. 20 Αν ληφθούν υπόψη οι σκοποί της οδηγίας, και ιδίως του άρθρου 7, το άρθρο αυτό πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι καλύπτει επίσης την περίπτωση κατά την οποία ο ξενοδόχος αναγκάζει τον ταξιδιώτη να πληρώσει τα έξοδα διαμονής του ισχυριζόμενος ότι το σχετικό ποσό δεν θα του καταβληθεί από τον αφερέγγυο πλέον διοργανωτή του ταξιδιού. Ο εν λόγω κίνδυνος απορρέει δηλαδή, όσον αφορά τον καταναλωτή που αγόρασε το οργανωμένο ταξίδι, από την αφερεγγυότητα ή την πτώχευση του διοργανωτή επομένως, πρέπει να καλύπτεται από τις εγγυήσεις που παρέχει ο διοργανωτής στον καταναλωτή. 21 Όσον αφορά το επιχείρημα της Österreichische Kreditversicherungs AG και της Γαλλικής Κυβερνήσεως ότι η ερμηνεία αυτή του άρθρου 7 ενέχει τον κίνδυνο ωθήσεως των ξενοδόχων να προσφεύγουν συχνότερα σε μεθόδους παρεμφε- I - 2963

ΛΠΟΦΛΣΗ της 14. 5. 1998 ΥΠΟΘΕΣΗ C-364/96 ρείς προς την περιγραφόμενη στην υπόθεση της κύριας δίκης, πρέπει να υπομνηστεί ότι, όπως τόνισε η Verein für Konsumenteninformation, στις περιπτώσεις αυτές οι ασφαλιστές μπορούν, εφόσον το κρίνουν αναγκαίο, να στραφούν κατά των ξενοδόχων και, εν πάση περιπτώσει, έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες να λάβουν μέτρα κατά των ξενοδόχων απ' ό,τι οι ταξιδιώτες. 22 Επιπλέον, πρέπει να διασαφηνιστεί ότι σε περιπτώσεις όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη ο ταξιδιώτης έχει πράγματι καταβάλει τα έξοδα διαμονής δύο φορές, πρώτα στον διοργανωτή του ταξιδιού και στη συνέχεια στον ξενοδόχο, οπότε η υποχρέωση του ασφαλιστή συνίσταται στην «επιστροφή των καταβληθέντων». Αφού ο ταξιδιώτης πλήρωσε στην πραγματικότητα ο ίδιος για τη διαμονή του, τα ποσά που είχε καταβάλει στον διοργανωτή πρέπει να του επιστραφούν, διότι ο διοργανωτής, λόγω της επελθούσας αφερεγγυότητάς του, δεν του παρέσχε τις συμφωνηθείσες υπηρεσίες. 23 Στο προδικαστικό ερώτημα πρέπει συνεπώς να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 7 της οδηγίας πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του, καθόσον πρόκειται για επιστροφή των καταβληθέντων, η περίπτωση στην οποία ο αγοραστής οργανωμένου ταξιδιού, που έχει καταβάλει τα έξοδα διαμονής του στον διοργανωτή του ταξιδιού πριν από το ταξίδι, αναγκάζεται, κατόπιν της επελεύσεως της αφερεγγυότητας του διοργανωτή, να καταβάλει τα ίδια έξοδα στον ξενοδόχο, ο οποίος άλλως θα τον εμπόδιζε να αναχωρήσει από το ξενοδοχείο για το ταξίδι της επιστροφής. Επί των δικαστικών εξόδων 24 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η Αυστριακή, η Ελληνική και η Γαλλική Κυβέρνηση και η Επιτροπή, που κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Ι - 2964

VEREIN FÜR KONSUMENTENINFORMATION Για τους λόγους αυτούς, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πέμπτο τμήμα), κρίνοντας επί του ερωτήματος που του υπέβαλε με διάταξη της 21ης Οκτωβρίου 1996 το Bezirksgericht für Handelssachen Wien, αποφαίνεται: Το άρθρο 7 της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του, καθόσον πρόκειται για επιστροφή των καταβληθέντων, η περίπτωση στην οποία ο αγοραστής οργανωμένου ταξιδιού, που έχει καταβάλει τα έξοδα διαμονής του στον διοργανωτή του ταξιδιού πριν από το ταξίδι, αναγκάζεται, κατόπιν της επελεύσεως της αφερεγγυότητας του διοργανωτή, να καταβάλει τα ίδια έξοδα στον ξενοδόχο, ο οποίος άλλως θα τον εμπόδιζε να αναχωρήσει από το ξενοδοχείο για το ταξίδι της επιστροφής. Gulmann Wathelet Moilinho de Almeida Puissochet Sevón Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 14 Μαΐου 1998. Ο Γραμματέας R. Grass Ο Πρόεδρος του πέμπτου τμήματος C. Gulmann Ι - 2965