ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Στη διαδικασία διαμόρφωσης των κοινωνιών, συνέβαλλε και η γυναικεία εργασία κάτω βέβαια από διάφορες μορφές ανισοτιμίας. Σταδιακά όμως, μέσω των γυναικείων συνδικαλιστικών οργανώσεων, η γυναίκα διεκδίκησε το δικαίωμα στη δουλειά σαν πρωταρχικό ζήτημα για τη γυναικεία ισότητα. Τι σημαίνει όμως για τη γυναίκα δικαίωμα στη δουλειά; Σημαίνει: Να έχει τη δυνατότητα να εργασθεί όταν θέλει και να μπορεί να επιλέγει τον τομέα απασχόλησής της. Να της παρέχονται από την πολιτεία οι δυνατότητες, με τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων, ώστε όταν γίνεται μητέρα, να διατηρεί παράλληλα την εργασία και τα εργασιακά της δικαιώματα. Να έχει πρόσβαση σε όλα τα επαγγέλματα. Να συμβάλλει η πολιτεία μέσα από την εκπαίδευση, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τη διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου στη διαμόρφωση προοδευτικών αντιλήψεων για το ρόλο της γυναίκας και της εργασίας της στην κοινωνία. Η μαζική είσοδος των γυναικών στην εργασία σήμανε ουσιαστικά την αφετηρία στους αγώνες για τη χειραφέτηση της και οδήγησε σε διαρθρωτικές αλλαγές στο χώρο της οικονομίας και της οικογένειας. Επομένως είναι φανερό πως η εργασία επηρέασε σημαντικά το καθημερινό τρόπο ζωής της γυναίκας και άλλαξε τον κοινωνικό της ρόλο τόσο στον εργασιακό, όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον. ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ Στην περίοδο 1998-2002, το συνολικό εργατικό δυναμικό της χώρας παρουσιάζει κυμαινόμενη πορεία με το 2002 να εμφανίζει μικρότερη τιμή εργατικού δυναμικού. Μόνο τα έτη 1999 και 2002 παρατηρείται αύξηση. Τα ¾ της παρατηρηθείσας αυτής αύξησης, οφείλεται στην αύξηση του γυναικείου εργατικού δυναμικού. Έτσι, η αναλογία των γυναικών στο εργατικό δυναμικό αυξήθηκε σημαντικά αυτά τα πέντε έτη. Αυτό συμβαινει γιατι αφενός εμφανίζεται η επίδραση των μεταβολών στις αντιλήψεις για το ρόλο της γυναίκας και αφετερου γιατι το οικογενειακό εισόδημα καθίσταται ανεπαρκές να καλύψει τις οικογενειακές ανάγκες κι έτσι η γυναίκα καλείται να καλύψει αυτό το κενό. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Η αύξηση της απασχόλησης κατά την περίοδο 1998-2002 υπήρξε περιορισμένη. Τα ετήσια ποσοστά απασχόλησης των ανδρών
μειώνονται συνεχώς, σε αντίθεση με αυτά των γυναικών που αυξάνονται με φθίνοντα όμως ρυθμό. Δε παύουν τα ποσοστά των αντρών να παραμένουν πολύ υψηλότερα από αυτά των γυναικών έως και διπλάσια. Το συμπέρασμα είναι ότι η απασχόληση των γυναικών ως προς το ετήσιο επίπεδό της εμφανίζεται περισσότερο σταθεροποιημένη από αυτήν των ανδρών. Σε κάθε περίπτωση όμως τάσεις υποκατάστασης μεταξύ αντρικής και γυναικείας εργασίας στο συνολικό επίπεδο δεν είναι ορατές. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΜΕΙΣ Στον πρωτογενή τομέα απασχολείται ο μικρότερος αριθμός εργαζομένων σε σχέση με τους άλλους τομείς. Αναλυτικότερα τα ποσοστά των ανδρών είναι μεγαλύτερα από αυτά των γυναικών, η διαφορά των οποίων κυμαίνεται από 13-15%. 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 Άντρες 57,80 57,58 57,24 58,00 56,88 Γυναίκες 42,20 42,42 42,76 42,00 43,12 Πηγή: ΕΣΥΕ, 1998-2002 Ακόμη και ο δευτερογενης τομέας ανδροκρατείται με αυτοδυναμία, αφού ο μέσος όρος του ποσοστού συμμετοχής των αντρών γύρω στο 80%, σε αντίθεση με τους άλλους δύο τομείς που οι διαφορές των δύο φύλων είναι πολύ μικρότερες. Αναλυτικότερα, δεν έχουμε σταθερή πορεία στις τιμές απασχόλησης. Ειδικότερα τα τρία πρώτα έτη (1998-2000) ο αριθμός των γυναικών σταδιακά αυξάνει, με αντίστοιχη πτώση των ανδρών. Αντιθέτως, τα δύο τελευταία έτη ( 2001-2002 ) έχουμε μικρότερα ποσοστά των θηλέων αντίρροπα με αυτά των αρρένων ( 19.68% και 18.97 αντίστοιχα ). 100,00% 50,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 Άντρες 80,31 79,30 79,25 80,32 81,03 Γυναίκες 19,69 20,70 20,75 19,68 18,97
Τέλος, o τριτογενής τομέας επιβεβαιώνει το διπλό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία. Αφ ενός μόνο τρεις κλάδοι από τον τομέα αυτό συνεισφέρουν ουσιαστικά στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (εμπόριο, τράπεζες, λοιπές υπηρεσίες). Αφ ετέρου η αύξηση της απασχόλησης στους κλάδους αυτούς καλείται να υπερκαλύψει την ταχεία συρρίκνωση της απασχόλησης στους υπόλοιπους τομείς. Συγκεκριμένα, παρατηρείται συνεχής μείωση της εισροής των ανδρών, η οποία απορροφάται από τις γυναίκες. Η μείωση αυτή όμως έχει φθίνοντα ρυθμό και αποτελεί συνέπεια της συνεχής αναβάθμισης του εκπαιδευτικού επιπέδου των γυναικών, φαινόμενο έντονο της εποχής μας. 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 Άντρες 58,04 57,67 57,37 56,32 56,15 Γυναίκες 41,96 42,33 42,63 43,68 43,85 ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Η απασχόληση, όπως αυτή κατανέμεται στις περιφέρειες της χώρας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον κυρίως λόγω των πολλαπλών κοινωνικών και πολιτισμικών διαφορών που ακόμη παρουσιάζονται σε αυτές. Γι αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση εφάρμοσε μία αποτελεσματική περιφερειακή πολιτική όπου καθιερώθηκαν τα Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης, τα οποία ασκούν εποπτεία σε τοπικό επίπεδο και προσδιορίζουν τους όρους λειτουργίας των τοπικών συστημάτων απασχόλησης. Παρ όλη την παραπάνω θετική προσέγγιση της αγοράς εργασίας, συνεχίζουν να υπάρχουν φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού, κυρίως των νέων και των γυναικών, με αποτέλεσμα τον επαγγελματικό περιορισμό αυτών. Έτσι, το προβάδισμα των αντρών παραμένει υψηλά σταθερό σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας σε σχέση με αυτό των γυναικών παρ όλη την κοινωνική τους αναβάθμιση. Παρουσιάζονται οι αυξήσεις στις περιφέρειες με φθίνουσα σειρά, ξεκινώντας από τη δυτική Μακεδονία και συνεχίζοντας με το νότιο Αιγαίο, την ανατολική Μακεδονία και Θράκη, την κεντρική Μακεδονία, το βόριο Αιγαίο, την Αττική, την Πελοπόννησο, την Κρήτη, την Στερεά Ελλάδα και τέλος την Ήπειρο.
Όμως υπάρχουν και τρεις περιφέρειες που παρουσιάζουν πτώση με τη δυτική Ελλάδα να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη και εν συνεχεία η Θεσσαλία και οι Ιόνιοι Νήσοι. Επιπλέον, αναφέρονται οι περιφέρειες με το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής των γυναικών από το μεγαλύτερο στο μικρότερο. Πρώτη έρχεται η Κρήτη με ποσοστό να αγγίζει το 41.20% Ακολουθούν η ανατολική Μακεδονία και Θράκη ( 40.92% ), η Αττική (39.44%), οι Ιόνιοι Νήσοι ( 38.6% ), η Πελλοπόννησος (38.58%), και η κεντρική Μακεδονία ( 37.42% ). Συνεχίζουμε με δυτική Μακεδονία ( 36.92% ), Ήπειρο ( 36.91% ), νότιο Αιγαίο ( 36% ), δυτική Ελλάδα ( 35.44% ), Θεσσαλία ( 34.89 ), Στερεά Ελλάδα ( 33.89 ) και τέλος το βόρειο Αιγαίο ( 32.7% ), περίπου 10% κάτω από την πρώτη σε ποσοστό περιφέρεια. Με βάση τα παραπάνω, παρά το γεγονός ότι η κινητικότητα του πληθυσμού βελτιώνεται λόγω των τεχνολογικών και κοινωνικοπολιτικών εξελίξεων, ο βαθμός της γεωγραφικής κατάτμησης παραμένει για ευνόητους λόγους υψηλός. Ταυτόχρονα, η αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από σχετικά βαθιά κλαδική κατάτμηση, ιδιαίτερα λόγω της ολοένα αυξανόμενης εξειδίκευσης.
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Πρωτοβάθμια 1998 1999 2000 2001 2002 15-19 20-24 25-29 30-44 45-64 65+ 1,16% 1,22% 3,77% 30,89% 55,87% 6,11% 1,25% 2,06% 2,88% 30,43% 57,72% 5,66% 1,30% 1,70% 2,38% 29,44% 59,66% 5,52% 1,21% 1,87% 2,29% 27,71% 61,01% 5,91% 1,02% 1,84% 2,55% 27,95% 61,12% 5,52% Δευτεροβάθμια 1998 1999 2000 2001 2002 3,85% 15,97% 16,86% 47,10% 15,85% 0,37% 3,06% 15,32% 16,59% 46,97% 17,65% 0,41% 2,67% 14,28% 16,16% 46,80% 19,60% 0,49% 2,18% 13,63% 15,57% 47,46% 20,57% 0,59% 1,91% 12,59% 14,51% 49,52% 20,96% 0,51% Τριτοβάθμια 1998 1999 2000 2001 2002 0,30% 9,30% 21,10% 53,13% 16,07% 0,10% 0,22% 9,85% 20,38% 51,64% 17,85% 0,06% 0,28% 9,96% 19,23% 50,92% 19,37% 0,24% 0,06% 9,96% 20,14% 50,98% 18,70% 0,16% 0,31% 9,38% 19,69% 49,98% 20,34% 0,30% Οι περισσότερες γυναίκες στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι ηλικίας μεταξύ 45 με 64. Ιδίως, μετά το 2001 το ποσοστό ανέρχεται πάνω από 60%. Ακολουθεί η ηλικιακή ομάδα 30-44 η οποία αρχικά κυμαίνεται στο 30% και φθίνει διαρκώς, με τελικό ποσοστό 27%. Τα ποσοστά των γυναικών των υπολοίπων ηλικιών ξεκινούν από πολύ χαμηλές αναλογίες της τάξεως του 6% και κάτω. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση εμφανίζεται μεγαλύτερη συγκέντρωση στις ηλικίες 30 44 που πλησιάζει το 50% χωρίς όμως να το ξεπερνά κατά τη διάρκεια των πέντε. Ακολουθούν με περίπου ίσα ποσοστά που κυμαίνονται περίπου στο 15%, οι ηλικιακές ομάδες 20 24, 25 29 και 45 64. Η τρίτη βαθμίδα εκπαίδευσης παρουσιάζει ομοιότητα με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως προς τη συγκέντρωση των
μεγαλύτερων ποσοστών στις ίδιες ηλικίες, δηλαδή αυτές των 20 24, 25 έως 29, 30 44 και 45 μέχρι 64. Η διαφορά εντοπίζεται στις γυναίκες μεταξύ 25 και 29, όπου τα ποσοστά προσεγγίζουν το 20%, αλλά και στις γυναίκες των 30 44 που διατηρούν το προβάδισμα με ποσοστά πάνω από 50%. ΜΟΡΦΕΣ Η πορεία προς την κοινωνία της πληροφορίας επιφέρει ριζικές αλλαγές στα υποδείγματα εργασίας και απασχόλησης. Μία τέτοια αλλαγή είναι η εμφάνιση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης, οπου ευελικτες μορφες εννοούμε τις μορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό μοντέλο εργασίας το οποίο λέγεται πλήρη απασχόληση. Αυτές είναι: α) Μερική Απασχόληση β) Προσωρινή Απασχόληση γ) Εργασία με βάρδιες και εργασία τη νύχτα δ) Συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου & μίσθωσης έργου ζ) Εργασία στο σπίτι ε) Εργασία το Σαββατοκύριακο. Πλήρης απασχόληση είναι η καθημερινή και σε πλήρες ωράριο παροχή εργασίας. Μερική απασχόληση είναι η παροχή εργασίας μικρότερης σε χρόνο από την πλήρη με καταβολή μειωμένου μισθού. Η μερική απασχόληση εμφανίζεται με διάφορες μορφές, όπως: Καθημερινή απασχόληση με μειωμένο ωράριο. Απασχόληση για λιγότερες από 5 ή 6 ημέρες την εβδομάδα με μειωμένο ωράριο. Απασχόληση για λιγότερες από 5 ή 6 ημέρες την εβδομάδα με πλήρες ωράριο. Εκ περιτροπής εργασία. Προσωρινή απασχόληση είναι ένας συνδυασμός μερικής και πλήρους απασχόλησης. Πρόκειται για πλήρες ωράριο εργασίας (οχτάωρο), αλλά για περιορισμένο χρονικό διάστημα (για παράδειγμα, έξι μήνες). Η προσωρινή απασχόληση σε αντίθεση με την μερική δεν εμφανίζεται να ενισχύει τις τάσεις επαγγελματικού διαχωρισμού ανάμεσα στα δύο φύλα που προϋπάρχουν στην αγορά εργασίας, με την έννοια ότι δεν συγκεντρώνεται σε επαγγέλματα ή κλάδους που εμφανίζουν υπερεκπροσώπηση από κάποιο από τα δύο φύλα. Τα αρνητικά της προσωρινής απασχόλησης είναι ότι έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας δευτερεύουσας αγοράς εργασίας (χαμηλές αμοιβές, ανασφάλεια, φτωχές εργασιακές συνθήκες).
ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% Άντρες Γυναίκες 10,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 Παρατηρούμε όμως ότι στις γυναίκες επιφέρεται συνεχής αύξηση με μια ανεπαίσθητη μείωση το 2002 στην πλήρη απασχόληση, η οποία όμως δεν επηρεάζει την τελική αυξανόμενη τιμή της. Εντωμεταξύ, οι άνδρες σημειώνουν αυξομειώσεις με αποτέλεσμα το 2002 να εμφανίζουν πτώση της τάξεως του 0.6%. Έτσι συνολικά, δεν παρουσιάζονται αισθητές μεταβολές και στα δύο φύλα κατά τη διάρκεια των. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το ποσοστό των ανδρών που συμμετέχει στην πλήρη απασχόληση να παραμένει διπλάσιο από αυτό των γυναικών, παρ όλη την πάροδο των χρόνων. Μία από τις αιτίες για την ανυπέρβλητη αυτή διαφορά συμμετοχής ανάμεσα στα δύο φύλα είναι η είσοδος της πληροφορικής, αφού η χρήση της συνδέθηκε με την ανδρική δημιουργική εργασία και υποβάθμισε τις γυναίκες σε εργασίες χαμηλόμισθες, αναπαράγοντας έτσι την ιεραρχική διάκριση των επαγγελματικών ρόλων ανάμεσα στα φύλα. Όμως, η κατάσταση αυτή δε διήρκησε για πολύ, αφού τα πρόσφατα κυρίως έτη, παρατηρείται ότι οι γυναίκες αναλαμβάνουν αρκετές ανώτερες και υπεύθυνες θέσεις. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, παρατηρούμε αύξηση της γυναικείας απασχόλησης 69.1% στα δέκα πιο δυναμικά επαγγέλματα κατά τη διάρκεια 1993 έως 2002. Αυτά είναι: Στενογράφοι, δακτυλογράφοι και υπάλληλοι που χειρίζονται μηχανές με πληκτρολόγιο. Πωλήτριες σε καταστήματα. Οικιακές βοηθοί, πλύντριες και ασκούσες συναφή επαγγέλματα. Γραμματείς διοικήσεων και βοηθοί νομικών. Σερβιτόρες. Νοσοκόμες, διπλωματούχοι Τ.Ε.Ι ή άλλων σχολών. Ταμίες, ταμιολογίστριες και
ασκούσες συναφή επαγγέλματα. Διδακτικό προσωπικό ιδιωτικών φροντιστηρίων. Καθηγήτριες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. ΜΕΡΙΚΗ Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα, τον τελευταίο καιρό στην Ευρώπη είναι εκείνο της μερικής απασχόλησης, έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους παραγωγής. Οι οργανώσεις εργαζομένων εκφράζουν σοβαρές επιφυλάξεις για την εφαρμογή του θεσμού, ενώ οι εργοδότες την αντιμετωπίζουν θετικά. Βέβαια, δεν πρέπει να συγχέουμε τη μερική απασχόληση με άλλες μορφές εργασίας Το φαινόμενο της μερικής απασχόλησης εξελίχθηκε σταδιακά στη δεκαετία του 60 στην Ευρώπη η μερική απασχόληση ήταν ένα φαινόμενο περιθωριακό και αφορούσε ως επί το πλείστον τους μετανάστες, τους ανειδίκευτους εργάτες, τους φοιτητές, καθώς και ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών που εργάζονταν για τη συμπλήρωση του οικογενειακού εισοδήματος. Στη δεκαετία του 70 αφορούσε μεμονωμένες κατηγορίες εργαζομένων, όπως νέους και γυναίκες και εξυπηρετούσε ειδικές ανάγκες. Τις τελευταίες όμως δύο δεκαετίες η μερική απασχόληση αποκτά διαστάσεις όλο και περισσότερο συλλογικές και γίνεται φαινόμενο ευρύτερα κοινωνικό, προσελκύοντας άτομα που ανήκουν σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες (νέους, γυναίκες, συνταξιούχους). Ειδικότερα, οι γυναίκες καταλάμβαναν το 95% των θέσεων αυτών και το 1/3 των γυναικών που εισέρχονται στην απασχόληση εργάζεται μερικώς. Η μερική απασχόληση στην Ελλάδα προβάλλεται και σαν «μέσο» συνδυασμού των εργασιακών και οικογενειακών καθηκόντων της εργαζόμενης. Κι αυτό γιατί η γυναίκα ασχολείται πολλές ώρες με την ανατροφή των παιδιών, καταναλώνει αρκετές ώρες στο νοικοκυριό, τη στιγμή που δίνεται η δυνατότητα αυτές οι δουλειές να «κοινωνικοποιηθούν», δηλαδή να υπάρχουν φτηνά δημόσια ή ιδιωτικά πλυντήρια ή συνεργεία επισκευών. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια παροτρύνεται και ο άντρας να κάνει χρήση της μερικής απασχόλησης, έτσι ώστε να ισομοιράζεται η ευθύνη των παιδιών ανάμεσα στους συζύγους. Παρακάτω παρουσιάζονται τα ποσοστά γυναικών και αντρών στη μερική απασχόληση από το 1998 2002
4,00% 3,50% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 Άντρες Γυναίκες Παρατηρούμε ότι η μερική απασχόληση σε σχέση με την πλήρη έχει πολύ μικρότερα ποσά και στα δύο φύλα. Αυτό συμβαίνει διότι στη χώρα μας η μερική απασχόληση δεν είναι ευρέως διαδεδομένη, σε αντίθεση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το γυναικείο ποσοστό είναι σχεδόν διπλάσιο από αυτό των ανδρών καθ όλη την διάρκεια της πενταετίας με πτωτική πορεία προς το 2002. ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΜΕΙΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Τώρα όσων αφορά τη μερική απασχόληση των γυναικών με βάση το εκπαιδευτικό επίπεδο, παρατηρούμε ότι στον πρωτογενή τομέα το συντριπτικό ποσοστό των γυναικών έχει πρωτοβάθμια εκπαίδευση (κυμαίνεται στο 80%). Συγκεκριμένα, η πρωτοβάθμια εκπαίδευση αυξομειώνεται συνεχώς με τελική μείωση του ποσοστού της μέσα στα πέντε έτη, η οποία απορροφάται σχεδόν ολοκληρωτικά από τη δευτεροβάθμια. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Πρωτοβάθμια Δευτεροβάθμια Τριτοβάθμια 1998 84,70% 14,41% 0,89% 1999 78,68% 18,34% 2,98% 2000 81,09% 17,05% 1,85% 2001 81,73% 17,72% 0,54% 2002 82,77% 16,34% 0,88%
Στο δευτερογενή τομέα σημειώνεται ισορροπία των ποσοστών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Είναι λογικό ότι το επίπεδο εκπαίδευσης σιγά-σιγά ανεβαίνει, αναλογικά με τις απαιτήσεις του εκάστοτε τομέα. Αναλυτικά, παρουσιάζονται ασταθείς αυξομειώσεις σε όλα τα έτη και σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Τελικά, όμως η πρωτοβάθμια εκπαίδευση αυξάνεται, ενώ η δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια μειώνεται. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Πρωτοβάθμια Δευτεροβάθμια Τριτοβάθμια 1998 42,53% 43,68% 13,79% 1999 58,93% 33,82% 7,25% 2000 46,18% 34,76% 19,06% 2001 45,38% 47,50% 7,11% 2002 50,55% 40,46% 8,99% Και στον τριτογενή τομέα τα ποσοστά πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μειώνονται. Σε αντίθεση με τη τριτοβάθμια, η οποία σημειώνει μία συνεχή αύξηση εκτός από το έτος 2001 όπου μειώνεται χωρίς να επηραέζει την συνολική εικόνα του συγκεκριμένου επιπέδου. ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Πρωτοβάθμια Δευτεροβάθμια Τριτοβάθμια 1998 26,10% 42,07% 31,83% 1999 24,86% 40,13% 35,00% 2000 23,62% 39,58% 36,80% 2001 22,91% 44,25% 32,84% 2002 25,00% 39,20% 35,80% Συμπερασματικά, η μερική απασχόληση θα πρέπει να λειτουργήσει συμπληρωματικά στην αγορά εργασίας και να μην αντιστρατεύεται την έννοια της πλήρους. Συνολικά στις περισσότερες επιχειρήσεις διαγράφεται μια θετική εικόνα για τη μερική απασχόληση, αφού εφαρμόζεται για λειτουργικούς λόγους. Γενικά, η μερική απασχόληση εφαρμόσθηκε κατόπιν επιθυμίας των εργαζομένων για μικρότερο χρόνο εργασίας, εκτός των περιπτώσεων που αναγκάσθηκαν ή που η μοναδική τους επιλογή ήταν μεταξύ μερικής απασχόλησης και παρατεταμένης ανεργίας.