ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΜΟΝΟ ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 1 ΙΟΥΝΙOY 2016 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΞΙ (6) ΚΕΙΜΕΝΟ Γιώργος Ιωάννου ΜΕΣ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥΣ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥΣ Στέκομαι καὶ κοιτάζω τὰ παιδιά παίζουνε μπάλα. Κάθομαι στὸ ὁρισμένο καφενεῖο σὲ λίγο θὰ σχολάσουν καὶ θ ἀρχίσουν νὰ καταφτάνουν οἱ μεγάλοι. Κουρασμένοι ἀπ τὴ δουλειά, εἶναι πολὺ πιὸ ἀληθινοί. Οἱ περισσότεροι γεννήθηκαν ἐδῶ σ αὐτὴ τὴν πόλη, ὅπως κι ἐγώ. Κι ὅμως διατηροῦν πιὸ καθαρὰ τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς ράτσας τους καὶ τὴν ψυχή τους, ἀπὸ μᾶς τοὺς διεσπαρμένους. Ἰδίως ὅταν τοὺς βλέπω ἐδῶ, μοῦ φαίνονται πιὸ γνήσιοι. Κάπως ἀλλιώτικοι μοιάζουν μακριά, σὲ ἄλλα περιβάλλοντα συναντημένοι. Ἡ ἀλήθεια πάντως εἶναι πὼς στὸ ζήτημα τῆς ἀναγνωρίσεως ἔχω φοβερὰ ἐξασκηθεῖ. Ὅπου κι ἂν εἶμαι, τὸν Πόντιο, ἂς ποῦμε, τὸν διακρίνω ἀπὸ μακριά κι ἀπὸ μιὰ γραμμὴ τοῦ κορμιοῦ του μονάχα. ὲν εἶναι ἀνάγκη ν ἀκούσω τὴν ὁμιλία του, οὔτε νὰ διαπιστώσω τὴν ἀλλιώτικη μελαχρινάδα. Σπανίως νὰ πέσω ἔξω. Ἀπὸ κοντὰ ὅμως εἶμαι ὁλότελα ἀλάνθαστος. Τὸ ἴδιο καὶ μὲ τοὺς Καραμανλῆδες, 1 τοὺς Καυκάσιους, τοὺς Μικρασιάτες ἀπ τὶς ἀκτές, τοὺς ἄλλους ἀπ τὰ βάθη, τοὺς Κωνσταντινουπολίτες, ἀπὸ μέσα ἢ ἀπ τὰ περίχωρα, κι ἂς ἐπιμένουν ὅλοι τους πὼς εἶναι ἀπ τὴν καρδιὰ τῆς Πόλης, κι ἀπ τὸν Γαλατά. 2 Οἱ Θρακιῶτες ὅμως ἔρχονται πιὸ καστανοί ξανθοὶ πολλὲς φορές, κι εὐκολότερα μπερδεύονται μὲ πρόσφυγες ἀπὸ μέρη ἄλλα. Ἐξάλλου σὰ νὰ ἔχουν χάσει τὴν ἰδιαίτερη προφορά τους ἢ ἴσως ἐγὼ νὰ τὴν ἔχω συνηθίσει. Μπερδεύονται κυρίως μ αὐτοὺς ποὺ ἦρθαν ἀπ τὴ Ρωμυλία. Αὐτὸ συμβαίνει κι ἀνάμεσα στοὺς Ἠπειρῶτες καὶ στοὺς ἄλλους ἀπ τὶς περιοχὲς τοῦ Μοναστηριοῦ. 3 Ὅταν τοὺς μπερδεύω, τὸ καταλαβαίνω συνήθως ἀργά γιατὶ ἔχω 1 Καραμανλής : ο καταγόμενος από την Καραμανία [Καραμανία: πόλη περί τα 90 χλμ. Ν.Δ. του Ικονίου]. 2 Γαλατάς : συνοικία της Κωνσταντινούπολης. 3 Μοναστήριο : πόλη της Νοτιοσλαβίας, άλλοτε σπουδαίο ελληνικό κέντρο (σήμερα ανήκει στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας). ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙ ΕΣ
ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΜΟΝΟ ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ τόση πεποίθηση πάνω σ αὐτὸ τὸ ζήτημα, ὥστε σπανίως ρωτῶ. Κατὰ βάθος βέβαια αὐτὸ δὲν εἶναι σφάλμα, εἶναι διαπίστωση. Κι ὅμως πόση συγκίνηση ἔχει νὰ κοιτάζεις ἢ νὰ συζητᾶς στὰ καφενεῖα καὶ νὰ διαισθάνεσαι τὴ δικὴ σου ἢ μιὰ ἄλλη πανάρχαια ράτσα. Ἀκοῦς ἐκεῖνες τὶς φωνὲς μὲ τὴ ζεστὴ προφορὰ καὶ σοῦ ρχεται ν ἀγκαλιάσεις. Ὀνόματα ἀπὸ σβησμένους τάχα λαοὺς καὶ χῶρες δειλιάζουν μέσα στὸ νοῦ μεθῶ μονάχα καὶ ποὺ τὰ λέω ἀπὸ μέσα μου, καθὼς ὁλοένα βεβαιώνομαι. Χαίρομαι νὰ κοιτάζω τὶς ἁδρὲς καὶ τίμιες φυσιογνωμίες τους, κι ἀνατριχιάζω βαθιά, ὅταν σκέφτομαι πὼς αὐτὸς ποὺ μοῦ μιλᾶ εἶναι δικός μου ἄνθρωπος, τῆς φυλῆς μου. Κάτι σὰ ζεστὸ κύμα μὲ σκεπάζει ξαφνικά, θαρρεῖς καὶ γύρισα ἐπιτέλους στὴν πατρίδα. ὲν ἔχει σημασία ποὺ δὲ γνώρισα ποτὲ αὐτὴ τὴν πατρίδα ἢ ποὺ δὲ γεννήθηκα κὰν ἐκεῖ. Τὸ αἷμα μου ἀπὸ κεῖ μονάχα τραβάει ἐκτὸς κι ἂν εἶναι ἀληθινὸ πὼς ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπ αὐτὰ ποὺ τρώει καὶ πίνει, ὁπότε πράγματι εἶμαι ἀπὸ δῶ. Καὶ πῶς ἐξηγεῖται τότε ὅλη αὐτὴ ἡ λαχτάρα; Γυρνῶ μὲς στοὺς προσφυγικοὺς συνοικισμοὺς μὲ δυνατὴ εὐχαρίστηση. Θράκες, Χετταῖοι, Φρύγες, ὅμορφοι Λυδοί, πάλι, θαρρεῖς ἀνθοῦν ἀνάμεσά μας. Οἱ ἴδιοι δὲν ξέρουν βέβαια αὐτὰ τὰ ὀνόματα γιὰ μένα ὅμως εἶναι φορτωμένα μυστήριο καὶ ἀγάπη. Κι ἂν ἀκόμα δὲν εἶναι, πολὺ θὰ ἤθελα νὰ ἦταν ἔτσι ἡ ἀλήθεια. Κι ὅμως τὰ τελευταῖα χρόνια ἔχουν κάνει τὸ πᾶν γιὰ νὰ σκορπίσει ἡ ὁμορφιὰ αὐτὴ στοὺς τέσσερις ἀνέμους. Οἱ ἐγκληματίες τῶν γραφείων ἐκμεταλλεύτηκαν τὴ ζωηράδα τους καὶ τὴν ἁγνότητά τους. Τοὺς ἐξώθησαν νὰ σφάξουν καὶ νὰ σφαχτοῦν νὰ φαγωθοῦν, ἰδίως μεταξύ τους. Τώρα φυσικὰ τοὺς τρέμουν καὶ προσπαθοῦν νὰ τοὺς ξεφορτωθοῦν μὲ τὴ μετανάστευση. Πολὺ ἀργά, νομίζω. Κάθε φορὰ ποὺ φεύγω ἀπὸ κεῖ, μὲ ἀποχαιρετοῦν χωρὶς νὰ δείξουν παραξένεμα, ἂν καὶ ἄγνωστοί μου ἄνθρωποι. Τοὺς πληροφορεῖ τὸ αἷμα τους γιὰ μένα, ὅπως καὶ τὸ δικό μου μὲ κάνει νὰ τοὺς κατέχω ὁλόκληρους. Πάντως ποτέ τους δὲν ἐπιμένουν νὰ μὲ κρατήσουν στὶς παρέες τους. Ὁλομόναχος, ξένος παντάξενος, 4 χάνομαι στὶς μεγάλες ἀρτηρίες. Ὅταν ἀνάβει τὸ κόκκινο καὶ σταματοῦν τ αὐτοκίνητα, μοῦ φαίνεται γιὰ μιὰ στιγμὴ πὼς παύει ἐντελῶς κάθε θόρυβος. Ἐρυθρὰ καὶ λευκὰ αἱμοσφαίρια σὰ νὰ κυκλοφοροῦν. Κι ὅμως βλέπω πὼς τὸ πλῆθος ἐξακολουθεῖ να περπατᾶ, νὰ κουβεντιάζει ἢ νὰ γελάει. Σταματῶ πολλὲς φορὲς στὴ μέση τοῦ πεζοδρομίου, κι ὅπως στὸ κούτσουρο ποὺ κόβει τὸ νερό, ἔτσι περιστρέφονται γύρω μου οἱ διαβάτες. Τώρα ποὺ δὲν ἐμποδίζουν οἱ μηχανές, ἀκούω χιλιάδες βήματα στὸ πλακόστρωτο. Μοῦ 4 παντάξενος : ο εντελώς ξένος. ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙ ΕΣ
ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΜΟΝΟ ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ρχεται να καμπυλώσω τὴ ράχη μου γιὰ νὰ περάσει χωρὶς ἐμπόδια αὐτὸ τὸ ποτάμι. Τῆς Γονατιστῆς, 5 ὅταν περνάει ἀπὸ πάνω μου τὸ βουβὸ ποτάμι τῶν προγόνων, γονατισμένος πάνω στὰ καρυδόφυλλα, 6 σκύβω βαθιὰ στὸ χῶμα, γιὰ νὰ μὴ βγάλουν οἱ ψυχὲς ἐξαιτίας μου τὸν παραμικρότερο παραπονιάρικο βόμβο. 7 Ἐγὼ ὅμως ἀπὸ τώρα εἶμαι βαριὰ παραπονεμένος. Μέσα στοὺς ξένους καὶ στὰ ξένα πράγματα ζῶ διαρκῶς στὰ ἕτοιμα καὶ στὰ ἐνοικιασμένα. Συγκατοικῶ μὲ ἀνθρώπους ποὺ ἀδιαφοροῦν τελείως γιὰ μένα, κι ἐγὼ γι αὐτούς. Οὔτε μικροδιαφορὲς δὲν ὑπάρχουν κὰν μεταξύ μας. Ὁ ἕνας ἀποφεύγει τὸν ἄλλο, ὅσο μπορεῖ. Μὰ κι ἂν τύχει νὰ σοῦ μιλήσουνε, κρύβουν συνήθως τὰ πραγματικά τους στοιχεῖα σὰ νὰ ναι τίποτε κακοποιοί. Τὸ ἰδανικό, ἡ τελευταία λέξη τοῦ πολιτισμοῦ, εἶναι, λέει, νὰ μὴ ξέρεις οὔτε στὴ φάτσα τὸ γείτονά σου. Πονηρὰ πράγματα βέβαια προφάσεις πολιτισμοῦ, γιὰ νὰ διευκολύνονται οἱ ἀταξίες. Γι αὐτὸ ζηλεύω αὐτοὺς ποὺ βρίσκονται στὸν τόπο τους, στὰ χωράφια τους, στοὺς συγγενεῖς τους, στὰ πατρογονικά τους. Τουλάχιστο, ἂς ἤμουν σ ἕνα προσφυγικὸ συνοικισμὸ μὲ ἀνθρώπους τῆς ράτσας μου τριγύρω. (Γιὰ ἕνα φιλότιμο, 1964) 5 της Γονατιστής : πρόκειται για την Κυριακή της Πεντηκοστής, κατά την οποία διαβάζεται ο εσπερινός μετά τη Θεία Λειτουργία. Ο εσπερινός λέγεται «Γονατιστή» γιατί περιέχει ευχές γονυκλισίας (ο ιερέας παροτρύνει τους πιστούς να γονατίσουν). Στον εσπερινό αυτό υπάρχουν ειδικές ευχές για ζωντανούς και νεκρούς. Η παραμονή της Πεντηκοστής, το Σάββατο, είναι των ψυχών. Σύμφωνα με λαϊκή δοξασία, από το Μεγάλο Σάββατο οι ψυχές ελευθερώνονται από τον Άδη και έρχονται στον κόσμο λόγω της Αναστάσεως. Μετά τη Γονατιστή τελειώνει η περίοδος χάριτος των νεκρών και αρχίζει ο θρήνος των ψυχών. 6 γονατισμένος πάνω στα καρυδόφυλλα : Στη Θράκη την ημέρα της Πεντηκοστής πήγαιναν στην εκκλησία κρατώντας κλώνους καρυδιάς και γονάτιζαν πάνω στα φύλλα. Πίστευαν ότι η καρυδιά εξασφαλίζει υγεία και αποδιώχνει τα κακά πνεύματα. Γι αυτό και την εβδομάδα που προηγείται της Πεντηκοστής έβαζαν στον κόρφο τους φύλλα καρυδιάς. (Βλ. Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, τόμος ΙΗ, ΙΘ, 1965-1966, σελ. 313-314). «Το ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής χρησιμοποιούσαν καρυδόφυλλα για να κλείνουν τα μάτια τους, να μην τα δουν οι ψυχές των νεκρών, αναγνωρίσουν τους δικούς τους και δεν μπορούν μετά να τους αποχωριστούν». (Βλ. Δημ. Σ. Λουκάτος, Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης, Εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα, 1985). 7 σκύβω βαθιά στο χώμα, για να μη βγάλουν οι ψυχές εξαιτίας μου τον παραμικρότερο παραπονιάρικο βόμβο : Η κάθοδος των ψυχών και η επιστροφή τους στον Άδη είναι αρχαιοελληνική δοξασία, καθώς δεν υπάρχει ο διαχωρισμός κόλασης και παραδείσου. Αρχαιοελληνικές γιορτές σαν την Πεντηκοστή: τα Λεμούρια 9, 11, 13 Μαΐου (οι ψυχές έρχονταν απ τον Άδη) και τα Ανθεστήρια. Και για τις δύο περιπτώσεις πιστεύεται ότι οι ψυχές είναι τόσο λεπτές στην υφή (σαν να έχουν μια υλικότητα), ώστε μπορούν να κρεμαστούν από έναν ιστό αράχνης Γι αυτό εκείνες τις μέρες οι ζωντανοί δεν πρέπει να κινούνται έντονα γιατί μια κίνησή τους μπορεί να τραυματίσει μια ψυχή (Βλ. Γ.Α. Μέγας, Ελληνικαί εορταί, Αθήνα 1956). ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙ ΕΣ
ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΜΟΝΟ ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α1. Η πεζογραφία του Γιώργου Ιωάννου χαρακτηρίζεται, μεταξύ των άλλων, από λεπτή παρατήρηση, σχόλιο και ανεπιτήδευτη γραφή. Για καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να γράψετε, χωρίς σχολιασμό, ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το κείμενο. Μονάδες 15 Β1. Σύμφωνα με την άποψη της Έλενας Χουζούρη, ο Γιώργος Ιωάννου, μέσω της μνήμης, περιπλανάται στον χώρο και τον χρόνο της Θεσσαλονίκης. Για καθένα από τα παραπάνω στοιχεία να γράψετε (μονάδες 8) και να σχολιάσετε (μονάδες 12) δύο αντίστοιχα παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 20 Β2. α) Να συνδυάσετε τα εκφραστικά μέσα (στήλη Α) με τις φράσεις του πεζογραφήματος του Ιωάννου «Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς» (στήλη Β), αντιστοιχίζοντας κάθε φορά έναν αριθμό της πρώτης στήλης με ένα γράμμα της δεύτερης. Δύο στοιχεία της στήλης Α περισσεύουν: ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β 1. Χιαστό α. Τοὺς πληροφορεῖ τὸ αἷμα τους γιὰ μένα. 2. Παρομοίωση β. Γι αὐτὸ ζηλεύω αὐτοὺς ποὺ βρίσκονται στὸν τόπο τους, στὰ χωράφια τους, στοὺς συγγενεῖς τους, στὰ πατρογονικά τους. 3. Αντίθεση γ. Ὀνόματα ἀπὸ σβησμένους τάχα λαοὺς καὶ χῶρες. 4. Υπερβατό δ. Ὅπως στὸ κούτσουρο ποὺ κόβει τὸ νερό, ἔτσι περιστρέφονται γύρω μου οἱ διαβάτες. 5. Προσωποποίηση ε. Τὸν Πόντιο, ἂς ποῦμε, τὸν διακρίνω ἀπὸ μακριά [ ]. Ἀπὸ κοντὰ ὅμως εἶμαι ὁλότελα ἀλάνθαστος. 6. Μεταφορά 7. Ασύνδετο Μονάδες 10 ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙ ΕΣ
ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΜΟΝΟ ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ β) Αφού βρείτε τον τύπο του αφηγητή και το είδος της εστίασης, να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. Γ1. Να σχολιάσετε τα παρακάτω αποσπάσματα: Μονάδες 10 α) «Τὸ αἷμα μου ἀπὸ κεῖ μονάχα τραβάει ἐκτὸς κι ἂν εἶναι ἀληθινὸ πὼς ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπ αὐτὰ ποὺ τρώει καὶ πίνει, ὁπότε πράγματι εἶμαι ἀπὸ δῶ. Καὶ πῶς ἐξηγεῖται τότε ὅλη αὐτὴ ἡ λαχτάρα;» σε κείμενο 80-100 λέξεων (μονάδες 10) και β) «Συγκατοικῶ μὲ ἀνθρώπους ποὺ ἀδιαφοροῦν τελείως γιὰ μένα, κι ἐγὼ γι αὐτούς. Οὔτε μικροδιαφορὲς δὲν ὑπάρχουν κὰν μεταξύ μας. Ὁ ἕνας ἀποφεύγει τὸν ἄλλο, ὅσο μπορεῖ. Μὰ κι ἂν τύχει νὰ σοῦ μιλήσουνε, κρύβουν συνήθως τὰ πραγματικά τους στοιχεῖα σὰ νὰ ναι τίποτε κακοποιοί. Τὸ ἰδανικό, ἡ τελευταία λέξη τοῦ πολιτισμοῦ, εἶναι, λέει, νὰ μὴ ξέρεις οὔτε στὴ φάτσα τὸ γείτονά σου.» σε κείμενο 130-150 λέξεων (μονάδες 15). Μονάδες 25 Δ1. Στο κείμενο του Γ. Ιωάννου και στο απόσπασμα του Θ. Δεύτου που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές, ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20 [Απόσπασμα] [ ] Το πρώτο φως της αυγής που μας ξύπνησε, μας δημιούργησε την πρώτη έκπληξη. Μπροστά μας απλωνόταν ένας μεγάλος κόλπος, αλλά δεν γνωρίζαμε πού βρισκόμασταν, αφού η απόσταση ήταν πολύ μεγάλη, ενώ ακόμη και τα σπίτια φαίνονταν σαν μικρές κουκκίδες. Όσο πλησιάζαμε, όλα γίνονταν ευκρινέστερα, αλλά και πάλι συμπέρασμα δεν μπορούσαμε να βγάλουμε για το πού βρισκόμασταν. Μέχρι τη στιγμή που κάποιος απ αυτούς που είχαν ανέβει ψηλά στο κατάρτι, φώναξε: «Ο Λευκός Πύργος, αδέλφια! Είμαστε στη Θεσσαλονίκη!». Ένα πανηγύρι έγινε πάνω στο κατάστρωμα, όπου συγκεντρώθηκαν όλοι οι επιβάτες. Όλοι ήθελαν να θαυμάσουν τη νύφη του Θερμαϊκού, που έστεκε εκεί αγέρωχη, ήρεμη, αρχόντισσα, καθώς την έλουζε ο πρωινός ανοιξιάτικος ήλιος. Η Θεσσαλονίκη έστεκε εκεί απέναντι, υπερήφανη για την ιστορία της, αλλά, το κυριότερο, με μια ανοικτή αγκαλιά για όλους. Γνώριζε από προσφυγιά η ίδια, γνώριζε από τέτοιους πόνους, γνώριζε τι ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙ ΕΣ
ΑΡΧΗ 6ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΜΟΝΟ ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ σήμαινε ξεριζωμός! Ήταν έτοιμη να μας υποδεχθεί, όπως είχε υποδεχθεί πριν από εμάς χιλιάδες συμπατριώτες μας. Είχε παράδοση η πόλη σε τέτοιες καταστάσεις, είχε βαθιά φιλική σχέση με την ανθρωπιά και την ευαισθησία οι άνθρωποί της ήταν ζεστοί, φιλικοί, φιλότιμοι, καταδεκτικοί, εργάτες του καθημερινού μόχθου οι περισσότεροι. Καταλάβαιναν καλύτερα από τον καθένα τι σήμαινε προσφυγιά, τι σήμαινε να ξεριζωθείς από τον τόπο σου, από το σπίτι σου, από τις δουλειές σου! Το καταλάβαιναν, γι αυτό και στήριζαν όπως μπορούσαν τους ανθρώπους που έρχονταν από τόσο μακριά, με τόσες ελλείψεις και, κυρίως, με ένα πολύ μεγάλο ψυχολογικό πρόβλημα. Γιατί, για τον κάθε πρόσφυγα, το πρόβλημα δεν ήταν μόνο ότι ξεριζώθηκε από τον τόπο του, ότι άφησε πίσω περιουσίες, νεκρούς, δουλειές. Το βασικό μας πρόβλημα, Μαξίμ, ήταν η ανασφάλεια και η ψυχολογική πίεση που αυτή μας προκαλούσε. Δεν ξέραμε τι μας ξημέρωνε, δεν ξέραμε σε τι συνθήκες θα ζούσαμε, δεν ξέραμε, το ελληνικό κράτος που πολεμούσε τόσα χρόνια, τι δυνατότητες έχει να μας συμπαρασταθεί. Είχαμε όμως την ελπίδα! Όλες αυτές οι σκέψεις ήρθαν σιγά - σιγά να φωλιάσουν στο μυαλό μου, καθώς ο πρώτος ενθουσιασμός που αισθανθήκαμε όλοι, αντικρίζοντας τη Θεσσαλονίκη, είχε πλέον εξανεμιστεί. Το πλοίο κάποια στιγμή σχεδόν μηδένισε ταχύτητα και ο γνωστός ήχος της άγκυρας ακούστηκε ξανά: «Αγκυροδέσαμε Ελλάδα, αδέλφια!» [ ] Θοδωρή εύτου, Τραπεζούντα: Το διαμάντι της Ανατολής, Εκδ. Ωκεανός 2015, Αθήνα, σσ. 243-244 ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους) 1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνωπάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. 4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Ώρα δυνατής αποχώρησης: 10.00 π.μ. ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΤΕΛΟΣ 6ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙ ΕΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2016 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α 1. Λεπτή Παρατήρηση: Ο συγγραφέας εστιάζει στις λεπτές διαφορές και τα ξεχωριστά διαφορετικά χαρακτηριστικά της κάθε μιας από τις προσφυγικές ομάδες: (<< Η αλήθεια είναι πάντως Μοναστηριού>>) Σχόλιο : (<<Κι αν ακόμα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια>>). Ανεπιτήδευτη γραφή: Η απλότητα της γραφής εντοπίζεται σε πολλά σημεία, κυρίως σε αυτά που διακρίνονται οι διαφορές των προσφύγων: (<< να πέσω έξω>>, <<σα να έχουν χάσει >>, <<Μπερδεύονται από τη Ρωμυλία>>) Β 1. <<Στέκομαι και κοιτάζω συναντημένοι>>. Το κείμενο ξεκινά με ένα από τα χαρακτηριστικά μοτίβα της πεζογραφίας του Ιωάννου, την αναφορά στο χώρο που είναι το πλαίσιο δράσης. Πρόκειται για τη Θεσσαλονίκη, από την οποία ο συγγραφέας έχει τα πλουσιότερα βιώματα από την παιδική του ηλικία, γι αυτό και μπορεί να ανακαλεί μνήμες από το παρελθόν του και να εστιάζει σε χαρακτηριστικές σκηνές της ζωής των κατοίκων της. Ο τόπος προσδιορίζεται με ακρίβεια, είναι ένα καφενείο, γνωστό και οικείο για τον αφηγητή που στέκεται και κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν μπάλα. Με αφορμή την παρακολούθηση του παιχνιδιού των παιδιών δημιουργείται στο μυαλό του ο συνειρμός παιδιά μεγάλοι, γεγονός που του δίνει την ευκαιρία να μεταβεί στους ανθρώπους που σε λίγο θα καταφθάσουν στο καφενείο. Για τους τελευταίους τονίζει, πως έχουν γεννηθεί στην πόλη, στη Θεσσαλονίκη που είναι η γενέθλια πόλη και ίδιου του συγγραφέα, συνεπώς είναι πρόσφυγες δεύτερης γενιάς.
Η αφήγηση αφορμάται από το παρόν και με αυτό ως αφετηρία ξεκινά η παρουσίαση όλων των σκέψεων και των συναισθημάτων του αφηγητή, και μάλιστα σε χρόνο ενεστώτα, προκειμένου να φανεί ο βιωματικός χαρακτήρας της. Ο χρόνος επιπλέον δίνεται έμμεσα, είναι απόγευμα, ίσως και βραδάκι, αφού θ αρχίσουν να καταφθάνουν σε λίγο οι μεγάλοι από τη δουλειά. Ο ευρύτερος χρόνος είναι τα μεταπολεμικά χρόνια, κοντά στη δεκαετία του 1960. <<Τώρα φυσικά Μετανάστευση>> Β 2 α) 5α, 7β, 6γ, 2δ, 3ε. Β 2 β) Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη. Ο αφηγητής είναι βασικός φορέας της αφήγησης, καθώς παρακολουθεί από κοντά όσα εξιστορεί << Στέκομαι και κοιτάζω>>, αλλά και μετέχει ενεργά σε όσα αφηγείται. Είναι αφηγητής- πρωταγωνιστής και δραματοποιημένος αφού ανασυνθέτει τα γεγονότα που αφορούν στον ίδιο και δρα μέσα σ ένα χώρο που συγχρωτίζεται με τους πρόσφυγες. Η εστίαση είναι εσωτερική και η αφήγηση μονομερής, αφού τα πάντα δίνονται από την οπτική γωνία του αφηγητή. Γ 1 α) Ο αφηγητής ως παιδί προσφύγων, νιώθει έντονη την ανάγκη και την επιθυμία να γνωρίσει τον τόπο στον οποίο γεννήθηκαν οι γονείς του. Αυτή η μακρινή για εκείνον και άγνωστη πατρίδα τον έλκει σαν μαγνήτης, καθώς τον συνδέουν μαζί της δεσμοί αίματος, ακατάλυτοι βιολογικοί δεσμοί με μια πατρίδα που κουβαλά μια ιστορία αιώνων. <<Το αίμα μου από κει μονάχα τραβάει>>
αισθητοποιεί αυτή τη μυστηριακή δύναμη που η καρδιά του ασκεί. Αν ο άνθρωπος είναι μόνο ό,τι τρώει και πίνει, πατρίδα του είναι ο τόπος που γεννήθηκε. Αν όμως είναι μια ύπαρξη πιο σύνθετη τότε πατρίδα είναι ο τόπος με τον οποίο έχει αναπτύξει φυλετικούς, ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς. Αυτό τον πολιτισμό ξαναζεί όταν γυρνάει μες τους προσφυγικούς συνοικισμούς. Γ 1 β) Αισθάνεται ότι ζει ανάμεσα σε ξένους. Ο συναισθηματικός κόσμος των γύρω του ανθρώπων είναι νεκρός, η αδιαφορία τους για τον συνάνθρωπο, η αλλοτρίωση, η εσωστρέφεια και καχυποψία είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της. Η συμβατικότητα, η μαζοποίηση, η προσπάθεια να μείνει άγνωστη η ταυτότητά τους από τους συνανθρώπους τους είναι καταστάσεις που βιώνονται με ένταση στην καθημερινή τους ζωή. Έτσι διαπιστώνει με ειρωνεία ο αφηγητής ότι ο υποτιθέμενος εκπολιτισμός των πόλεων είναι μόνο επιδερμικός, χωρίς ουσία, αποφεύγοντας να αγγίξει τον άνθρωπο στη βαθύτερη διάστασή του. Δ) Ομοιότητες: -Τόπος διεξαγωγής γεγονότων, η Θεσσαλονίκη -Θέμα και στα δύο κείμενα οι πρόσφυγες και τα προβλήματά τους. Διαφορές: -Στο κείμενο του Ιωάννου οι ελληνικές κυβερνήσεις είναι εχθρικές, οι ντόπιοι παρουσιάζονται απόμακροι και αδιάφοροι, ενώ στο απόσπασμα του Δεύτου, περιγράφονται φιλότιμοι, φιλικοί, καταδεκτικοί, γνώστες της προσφυγιάς. -Στο κείμενο του Ιωάννου οι πρόσφυγες είναι δεύτερης γενιάς, ενώ στο Δεύτο καταφθάνουν τώρα. -Στο απόσπασμα του Δεύτου γίνεται λεπτομερής περιγραφή της Θεσσαλονίκης ενώ στον Ιωάννου όχι.