ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο.Π. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΡΙΝΑ 23/9/2018 ΜΑΚΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α1. Από το κείμενο που σας δίνεται να αποδώσετε νοηματικά το παρακάτω απόσπασμα: «Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν». (Mονάδες: 7) ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο Πρωταγόρας συνεχίζοντας το μύθο του αναφέρεται στις ενέργειες του Προμηθέα για να εξασφαλίσει τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Η αρχική του πρόθεση ήταν να πάρει την πολιτική τέχνη, αυτό όμως τελικά δεν ήταν εφικτό αφού αυτή φυλασσόταν από φοβερούς φρουρούς στην ακρόπολη, στην κατοικία του Δία. Αποφασίζει λοιπόν, να μπει κρυφά στο κοινό εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου μέσα στο οποίο ασκούσαν οι δυο τους, με αγάπη τις τέχνες, και αφού έκλεψε και την τέχνη της φωτιάς του Ηφαίστου και την άλλη (τέχνη) της Αθηνάς (τις) δίνει στον άνθρωπο. Με την πράξη αυτή εξασφάλισε σημαντικά εφόδια για τη ζωή του ανθρώπου, ο ίδιος όμως στη συνέχεια εξαιτίας του Επιμηθέα δικάστηκε και τιμωρήθηκε σκληρά από τον Δία για την κλοπή που διέπραξε. Τα αποτελέσματα της χορήγησης των δώρων του Προμηθέα ήταν πολύ σημαντικά. Ο άνθρωπος πλέον χάρη στη φωτιά και στις τεχνικές γνώσεις αναπτύσσει θρησκεία, γλώσσα, υλικό και τεχνικό πολιτισμό. Με αυτά τα εφόδια αρχικά οι άνθρωποι κατοικούσαν διασκορπισμένοι καθώς δεν υπήρχαν ακόμη πόλεις. Α2. Να επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις που σας δίνονται: Στο απόσπασμα «Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο» έχουμε σχήμα: Ανακόλουθο Πρωθύστερο Υπερβατό Πολυσύνδετο Στο απόσπασμα «ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο» έχουμε σχήμα: Ανακόλουθο 1

Πρωθύστερο Υπερβατό Πολυσύνδετο Στο απόσπασμα «Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν» έχουμε σχήμα: Λιτότητας Ασύνδετο Υπερβατό Ανακόλουθο (Mονάδες: 3) Β1. Πώς ενεργεί ο Προμηθέας στην προσπάθειά του να αντισταθμίσει την έλλειψη βιολογικού εξοπλισμού του ανθρώπου; Αφού αναλύσετε τις έννοιες «ἔντεχνος σοφία» και «ἔμπυρος τέχνη», να αναφέρετε ποια θεϊκή ιδιότητα ο τιτάνας τελικά δεν κατόρθωσε να δώσει στους ανθρώπους και για ποιους λόγους. (Mονάδες: 10) ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο Προμηθέας επιχειρώντας να διορθώσει τα λάθη του Επιμηθέα και να περιορίσει τις αρνητικές συνέπειες, που αυτά επέφεραν στην επιβίωση του ανθρώπου, παρεμβαίνει αποφασιστικά και προβαίνει σε μια παράνομη πράξη: υφαρπάζει τις τεχνικές γνώσεις του Ηφαίστου και της Αθηνάς μαζί με τη φωτιά από το κοινό εργαστήριό τους και τις χορηγεί στον άνθρωπο. Η παράβαση αυτή δεν είναι ηθικής υφής, άρα δεν κρίνεται ως κάτι που δεν έπρεπε να συμβεί. Απεναντίας είναι μια ευρηματική πράξη του Προμηθέα, η οποία εμφορείται από την αγάπη και την εύνοια προς το ανθρώπινο γένος, καθώς και από την ιδέα της ισόρροπης διατήρησης του φυσικού κόσμου και γι αυτό υπόσχεται στον άνθρωπο την αναπλήρωση της φυσικής του αδυναμίας. Η εκπλήρωση της υπόσχεσης, η οποία είναι ταυτόχρονα και αναπτέρωση της ανθρώπινης ελπίδας, καθιστά την παράβαση κατά κάποιο τρόπο αναγκαία, ώστε τα δώρα του τιτάνα, δύο θεϊκές ιδιότητες, που δεν προορίζονταν εξ αρχής για κανένα έμβιο ον, να έχουν άμεσο και πρακτικό αντίκρισμα. Συγκεκριμένα οι ιδιότητες που του δόθηκαν ήταν οι εξής: α) η «ἔντεχνος σοφία» της Αθηνάς, δηλαδή η θεωρητική γνώση ή διαφορετικά η νόηση, η οποία είναι απαραίτητη για την άσκηση κάθε τέχνης και την ανάπτυξη κάθε επιστήμης. Συσχετίζεται κυρίως με τη δεξιότητα και την εμπειρία σε κάποια τέχνη και όχι με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία. Το επίθετο «ἔντεχνος» υποδηλώνει αυτόν που είναι μέσα στα όρια της τέχνης, τον έμπειρο, τον επιδέξιο. Η φράση ἔντεχνος σοφία» υποδηλώνει τη σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, που συμπορεύεται με την τέχνη και τις τεχνικές γνώσεις. Αρχικά η έννοια της σοφίας συσχετίζεται κυρίως με τη δεξιότητα, που σύμφωνα με τον Ευριπίδη και τον Αισχύλο είναι το πρώτο δώρο των θεών, καθώς και με την εμπειρία σε κάποια τέχνη, όπως την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη μεταλλουργία, την ιατρική, κ.α. Ως προς τις καλές τέχνες, δεν σχετίζεται με τη σύλληψη της ιδέας ενός καλλιτεχνικού έργου, αλλά με την αναγκαιότητα χρήσης των τεχνικών γνώσεων και των 2

εργαλείων που απαιτούνται για τη δημιουργία των έργων, όπως π.χ. στην αρχιτεκτονική και τη γλυπτική. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως τεχνογνωσία, που αναδεικνύει τον άνθρωπο ως κατασκευαστή και δημιουργό (homo faber) και του παρέχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει σωτήριες εφαρμογές για την επιβίωσή του. Συγκεκριμένα με την ανάπτυξη των τεχνικών δεξιοτήτων ο άνθρωπος κατάφερε να οργανώσει την εργασία του στον κατασκευαστικό τομέα, δημιουργώντας σπίτια, όπλα, πλοία, εργαλεία και στη συνέχεια να επινοήσει συμβολικά όργανα επικοινωνίας, όπως τη γλώσσα, τη γραφή και την αρίθμηση, που διευρύνουν τα όρια της ελευθερίας του. Με την καλλιέργεια, τόσο της γης όσο και των γραμμάτων και των τεχνών, οδηγείται στην παραγωγή έργων, που μετασχηματίζουν σταδιακά τη ζωή του. Ακόμη, μέσω της αγωγής αξιοποιεί την εσωτερική του φύση, ελέγχει τα πάθη του, οργανώνει την άμυνά του και δημιουργεί πολιτισμό. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Πρωταγόρας εδώ παρουσιάζει τις τεχνικές γνώσεις να δίνονται στον άνθρωπο για να ικανοποιήσει τις βιοτικές του ανάγκες εκ των προτέρων, γεγονός που δεν ανταποκρίνεται στην ιστορική πραγματικότητα αφού οι τεχνικές γνώσεις είναι αποτέλεσμα μιας μακράς εξέλιξης. Αυτή την άποψη μάλιστα ενστερνίζονταν και οι σοφιστές, οι οποίοι υποστήριζαν ότι όλα είναι προϊόντα της πείρας που συσσωρεύεται με την πάροδο του χρόνου. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι βασικό χαρακτηριστικό του μύθου είναι ο συμβολισμός. Η επέμβαση δηλαδή του Προμηθέα είναι το επακόλουθο της πρώτης φάσης του Επιμηθέα. Τότε είχε συντελεστεί ο βιολογικός σχηματισμός του ανθρώπου και τώρα εκδηλώνεται ο πνευματικός σχηματισμός του, που τον διαφοροποιεί πλέον από τα υπόλοιπα είδη. Η έντεχνος σοφία βοηθά τον άνθρωπο να επιτύχει την επιβίωσή του επινοώντας τα δικά του όπλα. Μ αυτό τον τρόπο η δημιουργία του τείνει στην τελειότητα, όπως άλλωστε αρμόζει σε ένα θεϊκό έργο. Ο Πρωταγόρας με αυτή την αναφορά του, δείχνει να διαφοροποιείται από την επικρατούσα αντίληψη των κλασικών χρόνων, όπου υποτιμούνταν οι τεχνικές επιδόσεις και οι χειρωνακτικές εργασίες, και αναδεικνύει την κατασκευαστική ικανότητα του ανθρώπου ως ένα στοιχείο υπεροχής του έναντι των άλλων έμβιων όντων. β) η «ἔμπυρος τέχνη» του Ηφαίστου, η φωτιά δηλαδή, αποτελεί το απαραίτητο μέσο για την εφαρμογή της «ἐντέχνου σοφίας», των τεχνικών γνώσεων, αφού χωρίς αυτήν δεν θα ήταν εφικτή η επεξεργασία των πρώτων υλών και η κατασκευή των τεχνικών έργων (ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι). Αποτελεί την πρώτη μεγάλη πηγή ενέργειας που έμαθε να μεταχειρίζεται ο άνθρωπος, γι αυτό και τοποθετείται στη βάση των όλων ως τότε τεχνολογικών κατακτήσεων. Η «ἔμπυρος τέχνη» εκφράζει τις πρακτικές, κατασκευαστικές τέχνες και ιδιαίτερα τις μεταλλουργικές, για την άσκηση των οποίων απαιτείται η χρήση της φωτιάς, που περικλείει μία μεταμορφωτική δύναμη. Σύμφωνα μάλιστα με τον Ν. Denyer, η φωτιά συνδέεται με την ευφυΐα την χρησιμοποιούν όλοι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί, αλλά κανένα ζώο. Γι αυτό το λόγο, όλοι εκείνοι που θεωρητικολογούν για τη φύση αρέσκονται να προβαίνουν σε υποθέσεις ότι η φωτιά είναι το ενεργό και νοήμον συστατικό των πραγμάτων, όπως υποστήριζε και ο Ηράκλειτος (πῦρ ἀείζωον). Τα δώρα του Προμηθέα αποτελούν συνδυασμό θεωρητικών και πρακτικών γνώσεων, πνευματικής και χειρωνακτικής δραστηριότητας. Η φωτιά είναι το 3

πέρασμα από την ελπίδα στην εφαρμογή. Κυριολεκτικά υποδηλώνει την κατασκευαστική έκφραση της ανθρώπινης δραστηριότητας, ενώ μεταφορικά τη δημιουργικότητα, τη ζωτικότητα και τη φαντασία. Μέσω αυτής ο άνθρωπος φτάνει σε υψηλά τεχνικά επιτεύγματα και αντισταθμίζει την υπεροχή των άλλων έμβιων όντων απέναντί του. Βελτιώνοντας τους όρους της ζωής του ο άνθρωπος θέτει τα θεμέλια για μία ειρηνική συνύπαρξη με τους συνανθρώπους του και να πετύχει σταδιακά τον εξευγενισμό της φύσης του. Μέσω της φωτιάς λοιπόν, ο Πρωταγόρας απλώς παρουσιάζει την έννοια της τεχνολογίας, προσαρμοσμένη στις δυνατότητες της προϊστορικής εποχής. Έχοντας πλέον ο άνθρωπος τα θεϊκά δώρα του Προμηθέα, την έντεχνη σοφία και την έμπυρη τέχνη αποκτά την περὶ τὸν βίον σοφίαν, δηλαδή τις χρήσιμες γνώσεις που του επέτρεψαν να διασφαλίσει την επιβίωσή του. Δεν είχε όμως ακόμη καταφέρει να οργανώσει την κοινωνικοπολιτική του συμβίωση, αφού του έλειπε η πολιτική τέχνη, οι πολιτικές γνώσεις δηλαδή, που ήταν το σημαντικότερο στοιχείο για την οργάνωση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής και τη διασφάλιση της κοινωνικής συμβίωσης. Η χρήση μάλιστα του ρηματικού τύπου εἶχεν φανερώνει ότι η πολιτική αρετή σ αυτή την πρώιμη φάση ήταν απρόσιτη για το ανθρώπινο πνεύμα. Ο μύθος λοιπόν παρουσιάζει την κατάκτηση της τεχνικής να επιτυγχάνεται σε ένα πρώιμο, προκοινωνικό στάδιο ενώ η πολιτική τέχνη σε ένα μεταγενέστερο χρονικό σημείο, όταν είχαν διαμορφωθεί οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξή της. Η πολιτική αρετή, δεν μπόρεσε να δοθεί στους ανθρώπους από τον Προμηθέα, γιατί βρισκόταν στην κατοχή του Δία, στο ανάκτορό του φυλασσόμενη από φοβερούς φρουρούς. Ο πατέρας των θεών τη διατηρούσε και τη συντηρούσε εγωιστικά για τον εαυτό του, γιατί ήταν απαραίτητη για τη λειτουργία της κοινότητας των θεών. Εδώ ο Πρωταγόρας παρουσιάζει με ανθρωπομορφικό τρόπο όχι μόνο τους θεούς, αλλά και τον τόπο κατοικίας τους και την κοινωνική τους οργάνωση. Και στις ανθρώπινες πόλεις οι ακροπόλεις βρίσκονταν στο υψηλότερο σημείο κάθε πόλης, που ήταν το πιο προστατευμένο μέρος και συχνά ιερό. Οι φοβεροί φρουροί του ανακτόρου ήταν το Κράτος και η Βία, τα όργανα εξουσίας του Δία. Ο ρόλος τους παρουσιάζεται έντονα τόσο στην τραγωδία του Αισχύλου «Προμηθέας δεσμώτης» όσο και στο έργο «Θεογονία» του Ησίοδου και αποτελούν διαχρονικά σύμβολα κάθε μορφής εξουσίας. Αυτό το γεγονός καταδεικνύει τη μεγάλη αξία και σημασία της, αφού ήταν μια «τέχνην» ανώτερης ποιότητας από εκείνες της Αθηνάς και του Ηφαίστου. Αποτελεί ένα στοιχείο εξουσίας του Δία απέναντι στον κόσμο και στους άλλους θεούς. Επιπλέον, εξυπηρετεί την οικονομία του μύθου αφού στη συνέχεια, με την παρέμβαση του Δία, θα δοθεί ως δώρο στους ανθρώπους για να εξασφαλιστεί η σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Β2. Ο Πρωταγόρας αναφερόμενος στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου προτάσσει την ανάπτυξη της θρησκείας. Αφού βρείτε με ποιο σχήμα λόγου γίνεται αυτό φανερό, να σχολιάσετε αυτή την επιλογή του σοφιστή, λαμβάνοντας υπόψη την άποψή του για την ύπαρξη θεών (αγνωστικισμός). (Mονάδες: 10) 4

ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο Πρωταγόρας αρχίζει την παρουσίαση των κατακτήσεων του ανθρώπου από τη θρησκεία, παρά το θρησκευτικό αγνωστικισμό του. Χρησιμοποιεί μάλιστα το πρωθύστερο σχήμα για να δώσει μεγαλύτερη έμφαση. Ενώ δηλαδή έπρεπε να αναφέρει πρώτα την κάλυψη των βιολογικών αναγκών, κάνει αναφορά στη δημιουργία της θρησκείας. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί αρχικά με βάση την ανάγκη συνοχής του μύθου (θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν) και λογικής αλληλουχίας των νοημάτων του μύθου. Δηλαδή, εφόσον οι άνθρωποι πήραν μέρος σε κάτι που μέχρι τότε ανήκε μόνο στους θεούς, σύμφωνα με το μύθο, αυτό τους οδήγησε στην πίστη ότι υπάρχουν θεοί και ότι οι άνθρωποι έχουν πνευματική συγγένεια με αυτούς. Αποτέλεσμα ήταν να αναπτύξουν θρησκεία και θρησκευτική τέχνη. Επιπλέον η πρόταξη θρησκευτικής συμπεριφοράς (ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν) και θρησκευτικού συναισθήματος (θεούς ἐνόμισεν) μπορεί να ερμηνευτεί και ως η προβολή του υψηλότερου σημείου ανάπτυξης που παρουσίασε το ανθρώπινο είδος στο προμηθεϊκό στάδιο. Αυτό σημαίνει ότι ο Πρωταγόρας αξιολόγησε τη θρησκεία ως πολύ σημαντική κατάκτηση του ανθρώπου ανάμεσα στις άλλες, γιατί δείχνει ότι ο άνθρωπος απέκτησε εξελικτικά τη δυνατότητα να τον απασχολεί η έννοια της δημιουργίας και να συνειδητοποιεί τη δική του θνητότητα απέναντι στην παντοδυναμία της φύσης. Από την άποψη της ιστορικής προσέγγισης η πίστη στους θεούς είναι εκδήλωση πνευματικής ωριμότητας του ανθρώπου, γιατί ο άνθρωπος περνά από την απλή, ενστικτώδη ύπαρξη στην αναζήτηση των παραγόντων που δημιούργησαν τη φύση αλλά και των τρόπων να τους επηρεάζει για τη βελτίωση των όρων της ζωής τους. Έτσι οι άνθρωποι αναπτύσσουν θρησκεία και θρησκευτική τέχνη: αρχίζουν να πιστεύουν στην ύπαρξη των θεών και να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την οργάνωση και την τέλεση των θρησκευτικών τελετών ( κατασκευή βωμών και φιλοτέχνηση αγαλμάτων θεών). Αναμφισβήτητα εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ένας αγνωστικιστής κάνει αναφορά στους θεούς στο μύθο του. Η αναφορά αυτή δικαιολογείται όμως από τα εξής: Ίσως πρόκειται για πλατωνική θεωρία που έντεχνα τοποθετείται στο στόμα του Πρωταγόρα. Η λατρεία των θεών είναι αναμφισβήτητη πραγματικότητα, ένα ανθρωπολογικό δεδομένο που χρειάζεται εξήγηση. Η χρήση συμβόλων αποτελεί χαρακτηριστικό του μύθου και η αναφορά στους θεούς είναι μάλλον συμβολική. Ο Δίας συμβολίζει τη φυσική νομοτέλεια και ο Προμηθέας, Επιμηθέας και Ερμής αποτελούν τα όργανα αυτής της νομοτέλειας, που ρυθμίζουν τις σχέσεις των όντων και εξασφαλίζουν ισορροπία. Β3. Να επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις που σας δίνονται: 1. Ο Πλάτωνας επέστρεψε στις Συρακούσες για δεύτερη φορά έπειτα από παρότρυνση του: Α. Διονυσίου Ι Β. Διονυσίου ΙΙ 5

Γ. Δίωνα Δ. Δίωνα και Διονυσίου Ι 2. Στο πρώτο μέρος του λόγου του ο Πρωταγόρας απαντά στη σωκρατική αντίρρηση ότι: Α. οι καλοί πολίτες δεν μπορούν να διδάξουν στα παιδιά τους την αρετή Β. όλοι οι Αθηναίοι είναι σοφοί Γ. οι καλύτεροι δάσκαλοι δεν πέτυχαν τίποτε με μαθητές που δεν ήταν καλοί Δ. δεν υπάρχουν ειδήμονες στο θέμα της πολιτικής αρετής 3. Ο Πλάτωνας απεικονίζει γελοιογραφικά: Α. τον Πρωταγόρα και τον Ιπποκράτη Β. τον Πρόδικο και τον Πρωταγόρα Γ. τον Πρωταγόρα και τον Ιππία Δ. τον Πρόδικο και τον Ιππία 4. Όταν κατά την εξέλιξη του διαλόγου οξύνονται τα πνεύματα μεταξύ Σωκράτη και Πρωταγόρα ο Αλκιβιάδης επεμβαίνει με: Α. οργή και αγανάκτηση Β. ένταση και ορμητικότητα Γ. αγανάκτηση και απελπισία Δ. ευγένεια και συμβιβαστικό πνεύμα 5. Στην Πλατωνική Ακαδημία μεγάλη σημασία είχε το μάθημα: Α. της φιλοσοφίας Β. των μαθηματικών Γ. της γυμναστικής Δ. όλων των παραπάνω (Mονάδες: 10) Β4. Να βρείτε μία λέξη του αρχαίου κειμένου με την οποία έχει ετυμολογική συγγένεια καθεμία από τις ακόλουθες λέξεις της νέας ελληνικής: δωροθέτης, πύραυλος, λαθραίος, ανείπωτος, διαμέρισμα, ακροβάτης, αγαλλίαση, όλεθρος, σωσίβιο, διασκέδαση. (Mονάδες: 10) ΑΠΑΝΤΗΣΗ δωροθέτης: δωρεῖται πύραυλος: πυρὶ λαθραίος: λαθὼν ανείπωτος: λέγεται διαμέρισμα: μοίρας ακροβάτης: βωμοὺς αγαλλίαση: ἀγάλματα 6

όλεθρος: ἀπώλλυντο σωσίβιο: σῴζεσθαι διασκέδαση: σκεδαννύμενοι Β5. «Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν»: Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στον μύθο του Πρωταγόρα «ἡ περὶ τὸν βίον σοφία» δόθηκε στον άνθρωπο από τον Προμηθέα σε ένα στάδιο εξέλιξης, που δεν υπήρχε ακόμη κοινωνική οργάνωση. Στη συνέχεια όμως, αποδείχτηκε ότι ήταν μια θεμελιώδης κατάκτηση για όλα τα στάδια του ανθρώπινου πολιτισμού που ακολούθησαν. Μελετώντας το παρακάτω μεταφρασμένο απόσπασμα να διερευνήσετε πώς η θεμελιώδης αυτή κατάκτηση αντανακλάται στον δημόσιο βίο των Αθηναίων πολιτών και ποια σημασία έχει για αυτόν. Πλάτωνος Πρωταγόρας 319 Β-C «Και βλέπω ότι, όποτε συγκεντρωνόμαστε στην εκκλησία του δήμου, όταν η πόλη πρόκειται να εκτελέσει κάποιο έργο οικοδομικό, καλούμε τους οικοδόμους ως συμβούλους στην οικοδομία, κι όταν πάλι πρόκειται για ναυπηγικό έργο, καλούμε τους ναυπηγούς, και με τον ίδιο τρόπο πράττουμε, όταν πρόκειται για όλα τα αντίστοιχα έργα, για όσα δηλαδή θεωρείται πως είναι διδακτά και μπορεί κάποιος να τα μάθει με κατάλληλα μαθήματα. Εάν επιχειρήσει δε κάποιος άλλος να δώσει τη συμβουλή του στον δήμο, κάποιος που οι άνθρωποι δεν τον θεωρούν τεχνίτη σχετικό, η συνέλευση δεν τον αποδέχεται, ακόμα κι αν είναι και ωραίος και πλούσιος και από μεγάλη οικογένεια. Αντίθετα, τον κοροϊδεύουν και του φωνάζουν, μέχρι αυτός που τόλμησε να μιλήσει να φύγει μόνος του τρομοκρατημένος ή μέχρι να τον σύρουν οι τοξότες και να τον βγάλουν σηκωτό, με διαταγή των πρυτάνεων. Για τα θέματα λοιπόν που θεωρούν [οι Αθηναίοι] ότι εξαρτώνται από κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία, έτσι ενεργούν». (Mονάδες: 10) ΑΠΑΝΤΗΣΗ Στον μύθο του Πρωταγόρα ο Προμηθέας με την πράξη κλοπής προσφέρει στους ανθρώπους «τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρὶ» και έτσι οι άνθρωποι αποκτούν την «περὶ τὸν βίον σοφίαν». Κατανοούμε, λοιπόν, τον όρο ως τεχνογνωσία και κατάκτηση τεχνικής, που συνδέεται με την ανάπτυξη τεχνικών δεξιοτήτων και την οργάνωση της εργασίας ως κατασκευαστικής διαδικασίας. Στο προμηθεϊκό στάδιο η ανάπτυξη των τεχνικών δεξιοτήτων συμβαίνει σε κατάσταση ακοινωνησίας του ανθρώπου και αποτελεί τον τρόπο για να επιβιώσει ως είδος στη φύση. Με τη συγκρότηση των κοινωνιών οι τεχνικές δεξιότητες και η οργάνωση της εργασίας εκδηλώνονται στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, που αποτελεί τη βάση της οικονομικής αυτάρκειάς τους. Έτσι, στην αθηναϊκή πόλη κράτος παρατηρούμε τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας στην αναφορά του Σωκράτη στον οικοδόμο, στον ναυπηγό και σε άλλα αντίστοιχα έργα, που απαιτούν εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες. Με την κατασκευαστική και επινοητική ικανότητά του ο άνθρωπος δίνει υπόσταση στους σχεδιασμούς του και στις επινοήσεις του, κατασκευάζοντας σπίτια, σκεύη, εργαλεία, όπλα, ενώ παράλληλα μορφοποιεί συλλογικά συστήματα όπως η γλώσσα, η γραφή, η αρίθμηση, που διευρύνουν τα όρια της ελευθερίας του σε σχέση με τη βιολογική αιτιότητα. Συνεπώς, ο υλικός πολιτισμός της πόλης και οι αναγκαίες υλικοτεχνικές 7

υποδομές, που αποτελούν τις απαραίτητες συνθήκες για υψηλό βιοτικό επίπεδο, είναι η εξέλιξη των προμηθεϊκών δώρων, τα οποία από μέσα ατομικής φυσικής επιβίωσης του ανθρώπου μεταβλήθηκαν σε μέσα εξασφάλισης υψηλού βιοτικού επιπέδου για το κοινωνικό σύνολο και αυτάρκειας για την πόλη. Η σημασία τους για τη δημόσια ζωή είναι καθοριστική και αυτό φαίνεται και από τον τρόπο με τον οποίο η κοινή γνώμη τους αντιμετωπίζει. Όταν δηλαδή συζητούνται θέματα εξειδικευμένης φύσης είναι λογικό να επιζητούν τη γνώμη του ειδήμονα, του αρμόδιου. Ο καθένας προσφέρει τις γνώσεις του στο σύνολο για την επίτευξη της προόδου και για την ωφέλεια της πόλης. Αυτό συνέβαινε γιατί ο κάθε πολίτης ξεχωριστά δεν μπορούσε να διαθέτει εξειδικευμένες γνώσεις για κάθε θέμα. Οι ειδικοί όμως, με τις γνώσεις και την εμπειρία τους, θα μπορούσαν να τους ενημερώσουν σωστά, να παρουσιάσουν όλες τις πτυχές ενός θέματος και να οδηγήσουν την πολιτεία να λάβει τις ορθότερες και τις πιο συμφέρουσες αποφάσεις για την πόλη. Αν όμως κάποιος μη ειδικός εξέφραζε την άποψή του, τον κορόιδευαν και ή έφευγε τρομοκρατημένος ή οδηγούνταν έξω από τους τοξότες, μετά από διαταγή των πρυτάνεων. Ο τρόπος δράσης τους φανερώνει και το βαθμό προόδου της αρχαίας ελληνικής αθηναϊκής κοινωνίας, που διέπεται από την αρχή της εξειδίκευσης. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο που σας δίνεται: «Οἶμαι γὰρ οὐχ ἥκιστα τῶν ἔργων ἐπιχειροῦντες». «Νομίζω άλλωστε ότι αυτοί σας εξωθούν προς την τυραννίδα προπάντων γιατί δεν εξετάζουν από κάθε άποψη τη φύση του πράγματος, αλλά εξαπατούν τον εαυτό τους με πολλούς εσφαλμένους υπολογισμούς. Βλέπουν δηλαδή την εξουσία, τα κέρδη και τις απολαύσεις και προσδοκούν ότι θα τα γευθούν (απολαύσουν), ενώ δε βλέπουν τις αναταραχές και τους φόβους και τις συμφορές που συμβαίνουν (δυστυχώς) στους άρχοντες και στους φίλους τους, αλλά έχουν πάθει αυτό ακριβώς που παθαίνουν όσοι επιχειρούν τις αισχρότερες και πιο παράνομες πράξεις». Γ2. Με βάση τα δεδομένα του κειμένου να αναφέρετε ποιο είδος πολιτεύματος φαίνεται να επιδοκιμάζει ο Ισοκράτης, ποιο ο περίγυρος των γιων του Ιάσονα και για ποιους λόγους. Στο παραπάνω απόσπασμα ο Ισοκράτης φαίνεται να επιδοκιμάζει το δημοκρατικό πολίτευμα, γιατί οι απλοί πολίτες απολαμβάνουν περισσότερες και πιο ευχάριστες τιμές σ αυτό παρά στο τυραννικό. Γνωρίζει όμως ότι αυτές του οι απόψεις έρχονται σε αντίθεση με αυτό που υποστηρίζουν οι περισσότεροι από τον περίγυρο των γιων του Ιάσονα, αφού ο απώτερος στόχος τους είναι να τους οδηγήσουν στην επικράτηση ενός τυραννικού πολιτεύματος. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν εξετάζουν το ζήτημα σφαιρικά, με αποτέλεσμα να αυταπατώνται με πολλούς λανθασμένους υπολογισμούς. Βλέπουν δηλαδή την εξουσία, τα κέρδη και τις απολαύσεις και προσδοκούν ότι θα τα γευθούν, ενώ δε βλέπουν τις αναταραχές, τους φόβους και τις συμφορές που συμβαίνουν στους άρχοντες και στους 8

φίλους τους, με αποτέλεσμα να υφίστανται τις ίδιες συνέπειες με τους ανέντιμους και παράνομους ανθρώπους. Κι εκείνοι βέβαια αντιλαμβάνονται τα αρνητικά, πιστεύουν όμως ότι με τους κατάλληλους χειρισμούς αυτοί θα τα αποφύγουν και θα έχουν μόνο οφέλη. Γ3. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: ἀξιώσειε: το απαρέμφατο στον ίδιο χρόνο: ἀξιῶσαι τοιούτους: τον ίδιο τύπο στο θηλυκό γένος: τοιαύτας ἡδίους: τη γενική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος, στο θετικό βαθμό: τοῦ ἡδέος τὴν τυραννίδα: την κλητική ενικού αριθμού: ὦ τυραννὶ παροξύνειν: το β' πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής μέλλοντα: παροξυνοῖτε σφᾶς αὐτούς: τον ίδιο τύπο στο β πρόσωπο: ὑμᾶς αὐτοὺς κέρδη: τη δοτική ενικού αριθμού: τῷ κέρδει συμπιπτούσας: τον ίδιο τύπο στον παρακείμενο: συμπεπτωκυίας πεπόνθασιν: το γ' ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα: πάσχει ἐκλήψεσθαι: το β' ενικό πρόσωπο προστακτικής αορίστου β': ἔκλαβε Γ4.α) Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους παρακάτω όρους: διασύρειν, γιγνώσκων, ἐμοί, ἡδίους, τοῖς ἄρχουσι, τῶν ἔργων. διασύρειν: τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρ. ἐπιχειρήσειεν (ταυτοπροσωπία) γιγνώσκων: κατηγορηματική μετοχή από το ρ. τυγχάνω, που αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος ἐμοί: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου από το ρ. δοκεῖ ἡδίους: κατηγορούμενο στο αντικείμενο τιμὰς μέσω του συνδετικού ρ. ἡγοῦμαι τοῖς ἄρχουσι: επιθετική μετοχή ως αντικείμενο της μετοχής συμπιπτούσας τῶν ἔργων: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στα τοῖς αἰσχίστοις και παρανομωτάτοις Γ4.β) «Καίτοι μ' οὐ λέληθεν, ὅτι πολλοὺς ἕξω τοὺς ἐναντιουμένους, καὶ μάλιστα τοὺς περὶ ὑμᾶς ὄντας»: στο συγκεκριμένο απόσπασμα να βρείτε τις προτάσεις που υπάρχουν και να τις χαρακτηρίσετε ως προς το είδος τους. Στη συνέχεια να δικαιολογηθεί η έγκλιση εκφοράς τους και αν υπάρχουν δευτερεύουσες προτάσεις να αναφερθεί η συντακτική τους λειτουργία. «Καίτοι μ' οὐ λέληθεν»: κύρια πρόταση κρίσεως αποφατική. Εκφέρεται με οριστική (λέληθεν) γιατί δηλώνει το πραγματικό. 9

«ὅτι πολλοὺς ἕξω τοὺς ἐναντιουμένους, καὶ μάλιστα τοὺς περὶ ὑμᾶς ὄντας»: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται με οριστική (ἕξω), γιατί δηλώνει το πραγματικό και συντακτικά λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα λέληθεν της κύριας πρότασης. Η συντακτική αιτιολόγηση ως επεξήγηση σε ένα εννοούμενο αντικείμενο τοῦτο θεωρείται εξίσου σωστή. 10