ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑ, 25 ΜΑΪΟΥ 2015

Transcript

1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑ, 25 ΜΑΪΟΥ 2015 Α. Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι οι άνθρωποι αρχικά κατοικούσαν σκόρπια, ενώ δεν υπήρχαν πόλεις αφανίζονταν λοιπόν από τα θηρία, επειδή από κάθε άποψη ήταν ασθενέστεροι από αυτά και από τη μια οι τεχνικές γνώσεις τους βοηθούσαν ικανοποιητικά για την ανεύρεση τροφής αλλά από την άλλη ήταν ανεπαρκείς όσον αφορά τον πόλεμο με τα θηρία γιατί δεν είχαν ακόμα την τέχνη για την οργάνωση της πολιτείας, της οποίας μέρος είναι η πολεμική τέχνη επιζητούσαν επομένως να συγκεντρώνονται και να σώζονται χτίζοντας πόλεις όποτε λοιπόν συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να καταστρέφονται πάλι, επειδή διασκορπίζονταν. Ο Δίας λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας μήπως χαθεί ολότελα, στέλνει τον Ερμή στους ανθρώπους να τους φέρει το σεβασμό και τη δικαιοσύνη, για να εξασφαλίσουν αυτά τάξη στις πόλεις και (να αποτελούν) δεσμούς που θα (τις) συνδέουν με φιλία. Β1. Σύμφωνα με το μύθο του Πρωταγόρα, ο Προμηθέας προκειμένου να βγάλει το ανθρώπινο γένος από το αδιέξοδο, στο οποίο το οδήγησε η απρονοησία του Επιμηθέα, έκλεψε από τον Ήφαιστο και την Αθηνά δυο πολύτιμα δώρα και τα χάρισε στους ανθρώπους. Τα δώρα του Προμηθέα στους ανθρώπους, οι τεχνικές γνώσεις και η φωτιά, δημιούργησαν συγγένεια μεταξύ των ανθρώπων και των θεών, όχι βέβαια καταγωγής αλλά πνευματική και κατά κάποιο τρόπο πολιτισμική. Εφόσον οι άνθρωποι απέκτησαν κάτι το

2 οποίο υπήρχε στην κατοχή μόνο των θεών απέκτησαν μια κάποια εγγύτητα με αυτούς μια εγγύτητα την οποία δεν είχε κανένα άλλο γένος ζώων. Η φωτιά και οι τεχνικές γνώσεις, λοιπόν, αποτελούν το θεϊκό μερίδιο που είχαν την τύχη, χάρη στην παρέμβαση του Προμηθέα, να λάβουν οι άνθρωποι. Είναι θεϊκό γιατί το κατείχαν ως τότε μόνον οι θεοί, είναι θεϊκό γιατί οι άνθρωποι το απέκτησαν με θεϊκή παρέμβαση του Προμηθέα, είναι επίσης θεϊκό γιατί, επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισμό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη των θεών. Η πρώτη και άμεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, είναι ακριβώς η εμφάνιση της θρησκείας. Ο άνθρωπος φαίνεται ότι αποκτώντας συγγένεια με τους θεούς πίστεψε στην ύπαρξή τους. Έτσι, έχτισε βωμούς και κατασκεύασε αγάλματα, για να τους λατρεύει. Επομένως, φαίνεται ότι δεν είναι έμφυτη στον άνθρωπο η πίστη στο θείο. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι η παραπάνω άποψη για τη γένεση της θρησκείας είναι πλατωνική, αφού ο ίδιος ο Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής. Β2. Σύμφωνα με το μύθο του Πρωταγόρα οι άνθρωποι αρχικά, μολονότι ήταν εφοδιασμένοι με τα δώρα του Προμηθέα, ζούσαν διασκορπισμένοι. «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν».η μη ομαδική ζωή, όμως, οδηγούσε στον αφανισμό των ανθρώπων από τα θηρία «ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι». Φαίνεται πως οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να τα αντιμετωπίσουν λόγω της μυϊκής και γενικότερης σωματικής τους κατωτερότητας, γεγονός το οποίο δεν μπορούσε να αντισταθμιστεί από τα όπλα και τα εργαλεία που είχε κατασκευάσει ο άνθρωπος χάρη στις τεχνικές του γνώσεις «καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής». Τελικά, ωστόσο, ο Πρωταγόρας ερμηνεύει την ανεπάρκεια του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τα θηρία ως αποτέλεσμα έλλειψης της πολιτικής τέχνης (της ικανότητας για διαμόρφωση κοινωνίας) μέρος της οποίας ήταν η πολεμική τέχνη «πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική». Η πολεμική τέχνη θεωρείται από τον Πρωταγόρα μέρος της πολιτικής τέχνης, διότι διαμορφώνεται και καλλιεργείται σε οργανωμένες κοινωνίες. Παρατηρούμε, λοιπόν, εδώ ότι ο Πρωταγόρας παρουσιάζει την πολιτική τέχνη την οποία διδάσκει ως

3 απολύτως απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπου και ανώτερη από τις τεχνικές γνώσεις, οι οποίες φαίνεται να μην επαρκούν για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Ο κίνδυνος των θηρίων ήταν που ώθησε τους ανθρώπους στη διαμόρφωση των πρώτων κοινωνιών «ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις». Έτσι συναθροισμένοι θα μπορούσαν να οργανώσουν την άμυνά τους και να επιβιώσουν. Ωστόσο, η διάρκεια ζωής αυτών των πρώτων κοινωνιών ήταν σύντομη, διότι οι άνθρωποι αλληλοαδικούνταν με αποτέλεσμα να διασκορπιστούν και πάλι και να αφανίζονται από τα θηρία «ὅτ' οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο». Τη λύση στο πρόβλημα της αλληλοεξόντωσης των ανθρώπων στο στάδιο της διαμόρφωσης των πρώτων κοινωνιών θα δώσει ο Δίας στέλνοντας τον Ερμή για να δώσει το σεβασμό και τη δικαιοσύνη στους ανθρώπους. Αυτά τα δύο στοιχεία είναι που θα βοηθήσουν το ανθρώπινο γένος να επιβιώσει, καθώς θα καταστήσει δυνατή τη συνύπαρξή τους σε κοινωνίες, μέσω της τάξεως και των ομαλών, φιλικών σχέσεων μεταξύ των ατόμων «Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν' εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί». Β3. Σύμφωνα με το μύθο του Πρωταγόρα ο Δίας δίνει ρητή εντολή στον Ερμή να μοιράσει σε όλους αναιξερέτως τους ανθρώπους την αιδώ και τη δίκη, δηλαδή την πολιτική αρετή. Και αιτιολογεί: πρέπει όλοι οι άνθρωποι να διαθέτουν την αιδώ και τη δίκη, διότι αυτές είναι αναγκαίες για τη συγκρότηση και τη διατήρηση των πόλεων «Ἐπὶ πάντας," ἔφη ο Ζεύς, "καὶ πάντες μετεχόντων οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν». Σύμφωνα λοιπόν με την εντολή του Δία, η πολιτική αρετή μοιράστηκε σε όλους τους ανθρώπους και επομένως είναι καθολική. Ωστόσο, τόσο από το μεταφρασμένο απόσπασμα, στο οποίο γίνεται λόγος για τους ανθρώπους που δεν διαθέτουν την πολιτική αρετή και οι οποίοι για αυτόν ακριβώς το λόγο υφίστανται μεταξύ άλλων ποινών και τη θανάτωση «την αρετή, που εάν τα αγόρια δεν τη μάθουν και δεν τη φροντίσουν, μπορεί να υποστούν ως ποινή και τον θάνατο και την εξορία και

4 τη δήμευση της περιουσίας εκτός από τη θανάτωση και, με μια λέξη, τη συνολική καταστροφή του οἴκου τους», όσο και από τον αυστηρότατο νόμο του Δία, σύμφωνα με τον οποίο όποιος δεν μπορεί να μετέχει στην αιδώ και την δίκη να θανατώνεται ως ασθένεια της πόλεως «καὶ νόμον γε θὲς παρ' ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως», προκύπτει ότι η πολιτική αρετή μοιράστηκε μεν σε όλους, αλλά δεν τη διαθέτουν όλοι. Αυτό σημαίνει ότι ενδέχεται κάποιοι να μη μπορούν ή να μη θέλουν να δεχτούν τις ιδιότητες αυτές. Κατανοούμε, λοιπόν, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν την προδιάθεση ή την ικανότητα να αποκτήσουν την αιδώ και τη δίκη. Ωστόσο, για να γίνουν αυτές ενεργοποιημένες ιδιότητες του χαρακτήρα του ατόμου χρειάζεται προσωπική προσπάθεια. Άρα, η πολιτική αρετή δε δίνεται στον άνθρωπο πλήρης και ολοκληρωμένη από την αρχή (φύσει) αλλά επέρχεται με την πάροδο του χρόνου (νόμῳ ). Από τα παραπάνω αντιλαμβανόμαστε ότι ο άνθρωπος έχει προσωπική ευθύνη σε σχέση με το αν τελικά θα προσπαθήσει ικανοποιητικά ώστε να μετατρέψει την πολιτική αρετή από απλή προδιάθεση σε πλήρη και εν ενεργεία ιδιότητα της προσωπικότητάς του. (Η ευθύνη άλλωστε του ανθρώπου για την κατάκτηση της πολιτικής αρετής γίνεται αισθητή και από τη φράση τόν μή δυνάμενον μετέχειν μέσω της οποίας εννοείται ότι κάποιοι δεν μπορούν να μετέχουν στην πολιτική αρετή λόγω ελλιπών δομών της προσωπικότητάς τους ή λόγω ελλιπούς βουλήσεως.) Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας για την κατάκτηση της αιδούς και της δίκης εντάσσεται και ο ρόλος του Πρωταγόρα ο οποίος υποστηρίζει ότι μπορεί να βοηθήσει το νέο σ αυτό τον αγώνα διδάσκοντάς του την πολιτική αρετή. Β4. α Σωστό β Λάθος γ Λάθος δ Σωστό ε Λάθος Β5. λοχαγός ἄγοντα αγαλλίασις ἀγάλματα θρέψις τροφὰς

5 βαθμίς βωμούς άφιξις ἱκανὴ οχυρός εἶχον διάδημα ὑποδέσεις νεογνός συγγένειαν ολέθριος ἀπώλλυντο δεισιδάιμων δείσας Γ1. Τέτοιες, λοιπόν, ήταν οι ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων, αυτές που συγκροτήθηκαν και παλιά και αργότερα. Απέκτησαν, όμως, πολύ μεγάλη δύναμη αυτοί που αφοσιώθηκαν σε αυτά και με χρηματικά εισοδήματα και με εξουσία πάνω στους άλλους διότι πλέοντας επιθετικά καταλάμβαναν τα νησιά και κυρίως όσοι δεν είχαν αρκετή γη. Στη στεριά, από την άλλη πλευρά, δεν οργανώθηκε κανένας πόλεμος, από τον οποίο επήλθε δύναμη σε κάποιους όλοι οι πόλεμοι, όσοι έγιναν, ήταν για τον καθέναν ενάντια στους γείτονές του, ενώ μακρινές εκστρατείες, πολύ έξω από τη χώρα τους, για να υποτάξουν άλλους λαούς, δεν επιχειρούσαν οι Έλληνες. Γιατί δε συγκεντρώνονταν γύρω από τις πιο μεγάλες πόλεις ως υπήκοοι, ούτε πάλι αυτοί, από ίση θέση έκαναν κοινές εκστρατείες [...] Γ2. ἔσται ταῖς ἐλάττοσιν, μικροτέραις, ἥττοσιν πρόσσχωμεν ἐπιπλεῖτε κατεστράφθω μάλα ὦ διαρκὲς ταῖς ἐκδήμοις οὐδεμιᾶς ἐξελθεῖν Γ3.α. τὰ ναυτικά: υποκείμενο στο ἦν (Αττική Σύνταξη) αὐτοῖς: αντικέιμενο στο προσσχόντες ἄλλων: γενική αντικειμενική στο ἀρχῇ

6 ἐπὶ καταστροφῇ: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στο οὐκ ἐξῇσαν ὑπήκοοι: επιρρηματικό κατηγορούμενο του σκοπού στο οὐ γὰρ ξυνειστήκεσαν Γ3.β. Ειδική Πρόταση: Ἅπαντες γιγνώσκουσι ὅτι ἰσχὺν περιεποιήσαντο οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς. Ειδικό Απαρέμφατο: Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ἰσχὺν περιποιήσασθαι οὐκ ἐλαχίστην τοὺς προσσχόντας αὐτοῖς. Κατηγορηματική Μετοχή Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ἰσχὺν περιποιησαμένους οὐκ ἐλαχίστην τοὺς προσσχόντας αὐτοῖς. Εκτίμηση: Σε ό,τι αφορά το διδαγμένο κείμενο, τα θέματα που κλήθηκαν να απαντήσουν οι υποψήφιοι είναι σαφή, εντός του πνεύματος των εξετάσεων και εύκολα αντιμετωπίσιμα από ένα σωστά προετοιμασμένο μαθητή. Αξίζει να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά η παρατήρηση που αφορά την εισαγωγή είναι κλειστού τύπου, γεγονός που ενθαρρύνει την κριτική προσέγγιση του αντικειμένου από την πλευρά των μαθητών. Σε ό,τι αφορά το αδίδακτο κείμενο, η μετάφρασή του είναι αρκετά απαιτητική. Επίσης, απαιτητικοί είναι κάποιοι από τους ζητούμενους τύπους της παρατήρησης που αφορά στη γραμματική. Οι παρατηρήσεις του συντακτικού δεν εμφανίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες, με την προϋπόθεση ότι οι μαθητές μπόρεσαν να προσεγγίσουν εύστοχα την απόδοση του κειμένου στα νέα ελληνικά. Επιμέλεια Απαντήσεων: Κατερίνα Κεφαλωνίτου